ΑΞΟΝΑΣ: ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΘΕΜΑ: ΜΟΡΦΕΣ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ ΚΕΙΜΕΝΟ: Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΟΥ ΔΟΚΙΜΙΟΥ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ. Κατανόηση κειμένου

Transcript

1 ΑΞΟΝΑΣ: ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΘΕΜΑ: ΜΟΡΦΕΣ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ ΚΕΙΜΕΝΟ: Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΟΥ ΔΟΚΙΜΙΟΥ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ Κατανόηση κειμένου Δραστηριότητα: Να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις, επιλέγοντας από τις απαντήσεις κάθε ομάδας αυτή που συμφωνεί περισσότερο με το πνεύμα του κειμένου «Η μαγεία του δοκιμίου». Ερώτηση 1 η : Τι συνέβη στον συγγραφέα καθώς έγραφε το δοκίμιό του για την κοινωνική διάσταση της μουσικής των Θεοδωράκη, Χατζιδάκι; Α. Σταμάτησε να γράφει το δοκίμιο, γιατί κατάλαβε ότι δεν μπορούσε να αποφασίσει ποιου συνθέτη το έργο είναι σημαντικότερο. Β. Αποφάσισε να σκεφτεί πρώτα σε ποια συμπεράσματα θα καταλήξει και στη συνέχεια να προχωρήσει στη γραφή του δοκιμίου. Γ. Με το πέρας της διαδικασίας, διαπίστωσε ότι οι αρχικές του θέσεις είχαν μεταβληθεί. Ερώτηση 2 η : Ο συγγραφέας αναρωτιέται τι είδους προσπάθεια είναι το δοκίμιο. Ποια απάντηση δίνει τελικά; Α. Μια προσπάθεια να καταγράψουμε απλώς αυτά που σκεφτόμαστε. Β. Μια προσπάθεια να αποσαφηνίσουμε γραπτώς τις σκέψεις και τις ιδέες μας. Γ. Μια προσπάθεια να καθίσουμε σε μια καρέκλα και να σκεφτούμε. Ερώτηση 3 η : Τι ακριβώς, σύμφωνα με τον συγγραφέα, ανακάλυψε ο Μοντέν; Α. Ένα νέο είδος κειμένου. Β. Την αυτόματη σύνδεση σκέψης και γραφής. Γ. Ότι η διαδικασία της σκέψης δεν ταυτίζεται με αυτή της γραφής. Ερώτηση 4 η : Γιατί ο συγγραφέας θεωρεί την περιέργεια σημαντικό εφόδιο για έναν δοκιμιογράφο; Α. Γιατί, μέσω αυτής, αναρωτιέται συνεχώς και ενεργοποιεί τη φαντασία του. 1

2 Β. Γιατί, μέσω αυτής, ανακαλεί το παρελθόν και προβλέπει για το μέλλον. Γ. Γιατί, μέσω αυτής, εκτιμά ρεαλιστικά τον κόσμο που τον περιβάλλει. Ερώτηση 5 η : Σε τι συνίσταται τελικά η μαγεία του δοκιμίου; Α. Στο γεγονός ότι ξεφεύγεις από τα προβλήματα της πραγματικότητας. Β. Στο γεγονός ότι καταλήγεις συνήθως σε αναπάντεχα αποτελέσματα/συμπεράσματα. Γ. Στο γεγονός ότι καταλήγεις σε ένα αισθητικά άρτιο και καλογραμμένο κείμενο. Οδηγία Για την ερώτηση 1: Τι συνέβη στον συγγραφέα καθώς έγραφε το δοκίμιό του για την κοινωνική διάσταση της μουσικής των Θεοδωράκη, Χατζιδάκι; Όπως διαπιστώνουμε από την ανάγνωση των δύο πρώτων παραγράφων, ο συγγραφέας μάς εξομολογείται την εμπειρία του σχετικά με την πορεία γραφής ενός δοκιμίου για την κοινωνική διάσταση της μουσικής των Θεοδωράκη, Χατζιδάκι. Ειδικότερα, διαπιστώνει με έκπληξη ότι η αρχική του βεβαιότητα και τοποθέτηση («φανατικός υποστηρικτής του ενός συνθέτη του Θεοδωράκη») μετατρέπεται στο τέλος σε «τεράστια συμπάθεια για τον άλλο μεγάλο συνθέτη, τον Χατζιδάκι», γεγονός που τον ωθεί σε σκέψεις για την ίδια τη διαδικασία της γραφής. Για την ερώτηση 2: Ο συγγραφέας αναρωτιέται τι είδους προσπάθεια είναι το δοκίμιο. Ποια απάντηση δίνει τελικά; Στην τρίτη παράγραφο ο συγγραφέας, στοχαζόμενος για τη διαδικασία της γραφής, διατυπώνει το ερώτημα: «τι είδους προσπάθεια είναι το δοκίμιο;» Οι απαντήσεις που δίνει είναι: «Μια προσπάθεια να καταλάβουμε κάτι, να μάθουμε γράφοντας γι αυτό» και «μόνο, όταν τελειώσει η δοκιμή, θα ξέρουμε τι έχουμε τελικά μάθει». Με αυτό τον τρόπο αντιδιαστέλλει τη διαδικασία της γραφής από τη διαδικασία σκέψης, θεωρώντας ότι η γραφή υποβάλλει σε δοκιμασία τις σκέψεις και δεν αποτελεί μόνο μια απλή καταγραφή τους. Για την ερώτηση 3: Τι ακριβώς, σύμφωνα με τον συγγραφέα, ανακάλυψε ο Μοντέν; Ο συγγραφέας, επικαλούμενος την «ανακάλυψη» του Μοντέν («εκείνος πρώτος κατάλαβε ότι προσπαθώντας να εκφράσεις τις σκέψεις σου γραπτώς, όχι μόνο αποσαφηνίζεις τις ιδέες σου, αλλά συνήθως καταλήγεις σε διαφορετικές απόψεις») στην τρίτη παράγραφο, αντιδιαστέλλει τη διαδικασία της γραφής από αυτή της 2

3 σκέψης, όπως εξηγήσαμε και παραπάνω (για την ερώτηση 2). Για τη ερώτηση 4: Γιατί ο συγγραφέας θεωρεί την περιέργεια σημαντικό εφόδιο για έναν δοκιμιογράφο; Στην πέμπτη παράγραφο ο συγγραφέας, κάνοντας λόγο για τις προϋποθέσεις και το έναυσμα της γραφής, παρομοιάζει τον δοκιμιογράφο με ένα μικρό παιδί. Εκείνο που συνδέει αυτούς τους δύο είναι η «περιέργεια [ ] δηλαδή να μη δέχεσαι τα πράγματα όπως σου παρουσιάζονται». Η έξοδος από την παιδική ηλικία συνοδεύεται, όπως υποστηρίζει, από την απώλεια της περιέργειας και την αβασάνιστη αποδοχή της πραγματικότητας. Για να υποστηρίξει τη θέση του σχετικά με το ζητούμενο της περιέργειας και της διερεύνησης, χρησιμοποιεί ενδεικτικά παραδείγματα τα οποία υπογραμμίζουν την αξία της φαντασίας («Όταν μεγάλοι»). Προσέξτε στο σημείο αυτό πόσο εμφατικά επαναλαμβάνει το ρήμα «να φανταστούμε». Για την ερώτηση 5: Σε τι συνίσταται τελικά η μαγεία του δοκιμίου; Για να απαντήσουμε στη συγκεκριμένη ερώτηση, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη την έκτη και έβδομη παράγραφο, αλλά και το συνολικό περιεχόμενο του κειμένου, το οποίο προσπαθεί να αποτυπώσει ευσύνοπτα και συνυποδηλωτικά ο τίτλος του («Η μαγεία του δοκιμίου»). Ειδικότερα, στην έκτη παράγραφο ο συγγραφέας διατυπώνει μια σειρά από ερωτήματα, υπονοώντας μια άδηλη σχέση ανάμεσα σε φαινομενικά άσχετα γεγονότα, προκειμένου να υποστηρίξει τη θέση του ότι «από τα σημαντικότερα συστατικά του δοκιμίου είναι η σύνδεση στοιχείων που εκ πρώτης όψεως φαίνεται να μην έχουν καμία σχέση». Τη θέση αυτή επαναλαμβάνει ως συμπέρασμα και στην έβδομη παράγραφο: ακολουθώντας το σχήμα του κύκλου, συνδέει την αρχή του κειμένου («ξεκινάς να γράφεις για τον Μίκη και τον Μάνο» - τους συνθέτες για τους οποίους έκανε λόγο στις αρχικές παραγράφους) με τα ερωτήματα που μόλις παρέθεσε στην προηγούμενη παράγραφο («και καταλήγεις στη μυρωδιά του μήλου και στα διαστημόπλοια της ΝΑΣΑ»). Με αυτόν τον ευφάνταστο τρόπο φαίνεται να συνδέει το νόημα του τίτλου με τη θέση που διαπερνά ολόκληρο το κείμενό του και την οποία διατυπώνει με σαφήνεια, όπως δείξαμε παραπάνω, στην έκτη παράγραφο. 3

4 Ενδεικτική απάντηση Ερώτηση 1 η Γ Ερώτηση 2 η Β Ερώτηση 3 η Γ Ερώτηση 4 η Α Ερώτηση 5 η Β 4

5 Οργάνωση του λόγου Δραστηριότητα: Εξετάζοντας τον τρόπο με τον οποίο συνδέεται το κεντρικό θέμα του κειμένου με τις επιμέρους ιδέες, να εξηγήσετε γιατί η οργάνωσή του δεν ακολουθεί μια αυστηρά προδιαγεγραμμένη πορεία, αλλά τείνει περισσότερο προς τη συνειρμική. Οδηγία Η προσεκτική ανάγνωση του κειμένου θα μας επιτρέψει, όπως είδαμε και κατά τη διαδικασία της κατανόησης/περίληψης, να επισημάνουμε το κεντρικό θέμα και τις επιμέρους ιδέες. Αν θελήσουμε να αποτυπώσουμε συνοπτικά τις παρατηρήσεις μας, θα καταλήξουμε στο ακόλουθο ενδεικτικό διάγραμμα: Κεντρικό θέμα Επιμέρους ιδέες Ο ρευστός χαρακτήρας του δοκιμίου και οι ενδεχόμενες μεταβολές ή και ανατροπές των αρχικών απόψεων/θέσεων. Κατάθεση προσωπικής εμπειρίας (τι συνέβη στον δοκιμιογράφο κατά τη διάρκεια γραφής του δοκιμίου του για τους Θεοδωράκη και Χατζιδάκι). Σκέψεις για τον ρευστό χαρακτήρα του δοκιμίου και τη διάκριση ανάμεσα στην σκέψη και τη γραφή (αναφορά στον Μοντέν). Αιτιολόγηση της παραπάνω διάκρισης. Η περιέργεια ως έναυσμα για τη γραφή ενός δοκιμίου. Σκέψεις για το βασικό γνώρισμα του δοκιμίου: την αναπάντεχη σύνδεση φαινομενικά ασύνδετων στοιχείων. Συμπλήρωση του παραπάνω στοχασμού με σχετικά ερωτήματα/παραδείγματα Συμπέρασμα για τον ρευστό χαρακτήρα του δοκιμίου. 5

6 Η παραπάνω διαγραμματική αποτύπωση μας επιτρέπει να εξετάσουμε τον τρόπο με τον οποίο συνδέονται οι επιμέρους ιδέες με το κεντρικό θέμα του κειμένου. Παρατηρούμε λοιπόν ότι ο συγγραφέας περιδιαβάζει περισσότερο στον χώρο των ιδεών, λ.χ., στον στοχασμό και την προσφορά του Μοντέν (παράγραφος 3) ή σε διάφορα γεγονότα της ανθρώπινης ιστορίας (παράγραφος 6) παρά ακολουθεί μια αυστηρή, λογική και προδιαγεγραμμένη οργάνωση. Ο ίδιος, άλλωστε, υποδεικνύει τη συνειρμική οργάνωση του κειμένου του στην επιλογική παράγραφο («Ξεκινάς να γράφεις για τον Μίκη και τον Μάνο και καταλήγεις στη μυρωδιά του μήλου ή στα διαστημόπλοια της ΝΑΣΑ»). Για τη θεωρία σχετικά με την οργάνωση του δοκιμίου μπορείτε να ανατρέξετε στην [παραπομπή 3]. Ενδεικτική απάντηση Εξετάζοντας τον τρόπο με τον οποίο το κεντρικό θέμα του κειμένου - που αναφέρεται στη διαδικασία της γραφής και στον ρευστό χαρακτήρα του δοκιμίου - συνδέεται με τις επιμέρους ιδέες, παρατηρούμε ότι η σύνδεση αυτή δεν ακολουθεί έναν αυστηρά προκαθορισμένο τρόπο οργάνωσης. Ο συγγραφέας αφορμάται από μια προσωπική εμπειρία, όπου παρατηρεί με έκπληξη τη μεταβολή των αρχικών του θέσεων σχετικά με το υπό διαπραγμάτευση θέμα του δοκιμίου του, και καταθέτει στη συνέχεια γενικότερες σκέψεις για τη γραφή και τον ρευστό χαρακτήρα του δοκιμίου, επικαλούμενος τη συμβολή του Μοντέν, διακρίνοντας τη διαδικασία της σκέψης από αυτή της γραφής, αναδεικνύοντας τη σημασία της περιέργειας και υπογραμμίζοντας εκ νέου, μέσω παραδειγμάτων, τη ρευστότητα του δοκιμίου που έγκειται τελικά στις αναπάντεχες συνδέσεις φαινομενικά ασύνδετων στοιχείων. Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, θεωρούμε ότι η οργάνωση του κειμένου είναι περισσότερο συνειρμική παρά αυστηρά λογική και προδιαγεγραμμένη. 6

7 Σημασιολογικά στοιχεία Δραστηριότητα 1: Δίνεται η περίοδος από την τέταρτη παράγραφο («Αυτό βράδυ»): Δεν ξέρουμε ακόμα, μόνον όταν τελειώσει η δοκιμή, θα ξέρουμε τι έχουμε τελικά μάθει. Αν όμως θες να κατανοήσεις κάτι σε βάθος, τι σε αναγκάζει να το κάνεις γραπτώς; Να αντικαταστήσετε καθεμία από τις παραπάνω υπογραμμισμένες λέξεις με μία συνώνυμη, προκειμένου να προσδώσετε στο επίπεδο λόγου μεγαλύτερη επισημότητα. Οδηγία Για τα επίπεδα λόγου μπορείτε να ανατρέξετε στην [παραπομπή 6]. Για τις υπογραμμισμένες λέξεις της περιόδου ενδεικτικά παραθέτουμε τις παρακάτω ερμηνείες ή/και συνώνυμα: Λήμμα Ερμηνείες, Συνώνυμα ξέρω γνωρίζω, κατέχω (γνωρίζω πολύ καλά), καταλαβαίνω, αντιλαμβάνομαι 1. Μπαμπινιώτης, Γ. (1998) Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας. Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας, σ τελειώνω περατώνω & περατώνομαι, ολοκληρώνω & ολοκληρώνομαι, σώνομαι, λήγω, καταναλώνομαι, αποκάμνω, χάνομαι Μπαμπινιώτης, Γ. (1998) Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας. Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας, σ

8 θέλω επιθυμώ, ποθώ, σκοπεύω, επιδιώκω, επιχειρώ, δοκιμάζω, δέχομαι, συγκατατίθεμαι, ζητώ, γυρεύω, περιμένω, έχω ανάγκη, χρειάζομαι, μου είναι απαραίτητο Μπαμπινιώτης, Γ. (1998) Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας. Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας, σ αναγκάζω υποχρεώνω, καταναγκάζω, πιέζω, εξαναγκάζω Μπαμπινιώτης, Γ. (1998) Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας. Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας, σ κάνω κατασκευάζω, εκπληρώνω, φέρω σε πέρας, επιτυγχάνω, κατορθώνω, πραγματοποιώ, διενεργώ, συγκροτώ, ιδρύω, παράγω, γεννώ, διατελώ, υποδύομαι, μιμούμαι, λύνω, τελειώνω, συντάσσω (γραπτό κείμενο), ενεργώ, συμπεριφέρομαι, κοστίζω, αξίζω Επίσης ως συνώνυμα: ενεργώ, δρω (δηλώνουν αμετάβατη ενέργεια), πράττω (λογιότερης χρήσης), διαπράττω (κακόσημο), διενεργώ, διεξάγω, πραγματοποιώ, επιτελώ, δημιουργώ (δηλώνουν μεταβατική ενέργεια). Μπαμπινιώτης, Γ. (1998) Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας. Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας, σ

9 Σημαντική παρατήρηση: Για να επιλέξουμε τις κατάλληλες συνώνυμες λέξεις, λαμβάνουμε υπόψη τα σημασιολογικά και συντακτικά συμφραζόμενα των υπογραμμισμένων λέξεων. Λ.χ., στην πρόταση «όταν τελειώσει η δοκιμή», παρατηρούμε ότι, μολονότι το ρήμα μορφολογικά ανήκει στην ενεργητική φωνή, σημασιοσυντακτικά θα το εντάξουμε στην παθητική διάθεση (βλ. και [παραπομπή 7]). Επίσης, στην πρόταση «να το κάνεις γραπτώς» θα πρέπει να προσέξουμε τη μεταβατική χρήση του ρήματος και τη σημασία που προσλαμβάνει εντός των συμφραζομένων του. Ενδεικτική απάντηση Δεν γνωρίζουμε ακόμα, μόνον όταν ολοκληρωθεί η δοκιμή, θα αντιληφθούμε τι έχουμε τελικά μάθει. Αν όμως επιδιώκεις να κατανοήσεις κάτι σε βάθος, τι σε υποχρεώνει να το πραγματοποιήσεις γραπτώς; 9

10 Δραστηριότητα 2: Δίνεται το απόσπασμα από τη δεύτερη παράγραφο («Ξαφνιάστηκα απόψεις»): Πώς είναι δυνατόν να ανατρέπω τις ίδιες μου τις απόψεις;» α) Διατηρώντας ως δεύτερο συνθετικό το «τρέπω», να συνθέσετε πέντε νέα ρήματα. β) Να γράψετε πέντε προτάσεις χρησιμοποιώντας αντίστοιχα καθένα από τα ρήματα που συνθέσατε, εξηγώντας παράλληλα τη σημασία που προσλαμβάνει στην πρόταση. Οδηγία α) Στην ηλεκτρονική διεύθυνση του λεξικού της Κοινής Νεοελληνικής του Μ. Τριανταφυλλίδη: και στο πεδίο αναζήτησης μπορείτε να πληκτρολογήσετε τον τύπο: %τρέπω. Θα δείτε να εμφανίζεται μια λίστα ρημάτων που έχουν ως δεύτερο συνθετικό το ρήμα τρέπω. β) Για τη διαδικασία της σύνθεσης μπορείτε να ανατρέξετε στην [παραπομπή 8]. Ενδεικτική απάντηση α) Ρήματα β) Προτάσεις Σημασία του ρήματος εκτρέπω Τα έργα πρόκειται να εκτρέψουν τη ροή του ποταμού. βγάζω από την αρχική, φυσική πορεία αποτρέπω Η συνεργασία μεταξύ των επιστημόνων αποτρέπει ενδεχόμενους κινδύνους από την αλόγιστη εφαρμογή της τεχνολογίας. εμποδίζω να συμβεί επιτρέπω Η καλή προετοιμασία μας επιτρέπει να είμαστε αισιόδοξοι σχετικά με τις δίνω τη δυνατότητα 10

11 επιδόσεις μας στις εξετάσεις. μετατρέπω Αυτά τα ρούχα θα πρέπει να μετατραπούν για να φορεθούν ξανά. αλλάζω, το κάνω διαφορετικό προτρέπω Οι γονείς συχνά προτρέπουν τα παιδιά τους να ασχοληθούν με τον αθλητισμό. παρακινώ, ενισχύω τη διάθεση για κάτι 11

12 Μορφοσυντακτικές δομές Δραστηριότητα 1: Να εξηγήσετε τη χρήση: α) του πρώτου ρηματικού προσώπου στην πρώτη παράγραφο («Πρόσφατα πριν») β) του δεύτερου ρηματικού προσώπου στην τέταρτη παράγραφο («Αυτό βράδυ»). Οδηγία α) Προσέχουμε τον εξομολογητικό τόνο της παραγράφου, τον αφηγηματικό της χαρακτήρα και τη θέση της στο όλον του κειμένου. Θα μας βοηθήσει εδώ, αν θυμηθούμε τη σχέση του δοκιμίου με την ομιλία-συνομιλία και την επιστολή. Οι σχετικές πληροφορίες παρατίθενται στην ενότητα «Η οργάνωση του δοκιμίου». [παραπομπή 3] β) Εξετάζουμε τα χαρακτηριστικά που προσλαμβάνει το ύφος του λόγου με τη χρήση του δεύτερου ρηματικού προσώπου και συνδέουμε τις παρατηρήσεις μας με την πρόθεση του συγγραφέα. Μπορούμε, επίσης, να ανατρέξουμε στην αντίστοιχη θεωρία για τη λειτουργία της πειθούς στο δοκίμιο [παραπομπή 4] και τη γλώσσα του. [παραπομπή 5] Ενδεικτική απάντηση α) Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το πρώτο ρηματικό πρόσωπο, προκειμένου να εξομολογηθεί στον αναγνώστη την προσωπική του εμπειρία σχετικά με τη διαδικασία γραφής ενός δοκιμίου. Με άλλα λόγια εγκαινιάζει, μέσω αυτού, μια νοερή συνομιλία με τον αναγνώστη, μια καθημερινή κουβέντα, στην οποία επιθυμεί να τον εμπλέξει. Επίσης, η χρήση του πρώτου ρηματικού προσώπου στην εναρκτήρια παράγραφο προσδίδει ζωντάνια στην αφήγηση με στόχο να προκαλέσει το ενδιαφέρον του, ώστε να παρακολουθήσει την ανέλιξη του στοχασμού στη συνέχεια του κειμένου. β) Η χρήση του δεύτερου ρηματικού προσώπου στην τέταρτη παράγραφο προσδίδει οικειότητα στο ύφος, χαρακτηριστικό που οφείλεται στη διάθεση του συγγραφέα να επικοινωνήσει άμεσα με τον αναγνώστη. Θα μπορούσαμε να διακρίνουμε και μια προσπάθεια εκ μέρους του συγγραφέα να διδάξει τον αναγνώστη, όχι όμως με σωφρονιστική ή δογματική πρόθεση πιο πολύ με σκοπό να τον θέσει ενώπιον ενός προβληματισμού σχετικά τη διαφορά σκέψης και γραφής. 12

13 Δραστηριότητα 2: Στην 6 η παράγραφο («Ένα ενός δοκιμίου») ο συγγραφέας, προκειμένου να υποστηρίξει τη θέση του για τα «συστατικά του δοκιμίου», διατυπώνει μια σειρά από ερωτήματα. Να εξηγήσετε για ποιο σκοπό επιλέγει τη συγκεκριμένη μορφή διατύπωσης, συνδέοντας τις παρατηρήσεις σας με τη λειτουργία της πειθούς στο συγκεκριμένο κείμενο. Οδηγία Παρατηρήστε ποια χαρακτηριστικά προσλαμβάνει η πειθώ στη συγκεκριμένη παράγραφο. Ο συγγραφέας επιβάλλει οριστικά συμπεράσματα ή επιτρέπει στον αναγνώστη να δώσει τις δικές του απαντήσεις; Εξαντλεί το θέμα ή αφήνει περιθώρια περαιτέρω προβληματισμού; Θυμηθείτε και τα σχετικά με τη λειτουργία της πειθούς στο δοκίμιο. [παραπομπή 4] Ενδεικτική απάντηση Η επιλογή της συγκεκριμένης διατύπωσης ταιριάζει με τον αντιδογματικό χαρακτήρα του κειμένου. Η πρόθεση του συγγραφέα δεν είναι να καταλήξει σε οριστικές απαντήσεις, αλλά να εμπλέξει τον αναγνώστη στον προβληματισμό του, προσφέροντας ανοιχτά πεδία προς διερεύνηση, που ενδεχομένως, θα προσελκύσουν το ενδιαφέρον του και θα διευρύνουν περαιτέρω τον προβληματισμό αυτό. Τα ανοιχτά ερωτήματα όχι μόνο δεν εξαντλούν το θέμα του, αλλά ενδέχεται να οδηγήσουν σε διαφορετικές κατευθύνσεις, όπως εύστοχα επισημαίνει στην επιλογική παράγραφο. Ημερομηνία τροποποίησης: 25/07/2017 Επιμέλεια: Παναγιώτα Σεφερλή Επιστημονικός έλεγχος: Βενετία Μπαλτά, Μαρία Νέζη 13