«ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΚΑΙ ΔΡΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΜΥΟΣΚΕΛΕΤΙΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ»

Transcript

1 Τ Ε Χ Ν Ο Λ Ο Γ Ι Κ Ο Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Τ Ι Κ Ο Ι Δ Ρ Υ Μ Α Η Π Ε Ι Ρ Ο Υ Π Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ Α Η Γ Ο Υ Μ Ε Ν Ι Τ Σ Α Σ Σ Χ Ο Λ Η Δ Ι Ο Ι Κ Η Σ Η Σ Κ Α Ι Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Α Σ Τ Μ Η Μ Α Ε Φ Α Ρ Μ Ο Σ Μ Ε Ν Ω Ν Ξ Ε Ν Ω Ν Γ Λ Ω Σ Σ Ω Ν Σ Τ Η Δ Ι Ο Ι Κ Η Σ Η Κ Α Ι Σ Τ Ο Ε Μ Π Ο Ρ Ι Ο ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΚΑΙ ΔΡΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΜΥΟΣΚΕΛΕΤΙΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ» Μέτης Χρήστος Α.Μ.: 4324 Γκόγκας Σπύρος Α.Μ.: 4412 Επιβλέπων Καθηγητής: Κίτσος Παναγιώτης

2 ii Τμήμα Εφαρμοσμένων Ξένων Γλωσσών Στη Διοίκηση και στο Εμπόριο Σχολή Διοίκησης και Οικονομίας ΤΕΙ Ηπείρου Παράρτημα Ηγουμενίτσας Η έγκριση της μεταπτυχιακής εργασίας από το Τμήμα Εφαρμοσμένων Ξένων Γλωσσών στη Διοίκηση και στο Εμπόριο του Τ.Ε.Ι. Ηπείρου δεν υποδηλώνει απαραιτήτως και αποδοχή των απόψεων του συγγραφέα εκ μέρους του Τμήματος (Ν.5343/32 αρ.202 παρ.2).

3 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ iii ΠΡΟΛΟΓΟΣ...1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 2 Κεφάλαιο I: ΓENIKA ΣTOIXEIA 1.1 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ TI ΕΝΝΟΥΜΕ ΜΕ ΤΟΝ ΟΡΟ ΜΥΟΣΚΕΛΕΤΙΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΜΣΠ: ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΕΣ ΚΑΙ ΜΗ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΚΥΡΙΕΣ ΜΥΟΣΚΕΛΕΤΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ... 7 Κεφάλαιο 2: Ο ΕΡΓΑΣΙΑΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΣΗΜΕΡΑ ΣΤΗΝ Ε.Ε Ο ΕΡΓΑΣΙΑΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΜΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΕΝΑΣ ΓΗΡΑΣΚΩΝ ΕΝΕΡΓΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΙΣ ΜΟΡΦΕΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΟΥΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥΣ ΕΚΤΑΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ Κεφάλαιο 3: ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ 3.1 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΗΣ ΜΣΠ ΦΥΣΙΚΟΙ ΚΑΙ ΒΙΟ-ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΖΩΗ ΤΟΥ ΑΤΟΜΟΥ..24 Κεφάλαιο 4: ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΓΙΕΙΝΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ 4.1 ΒΑΣΙΚΟΙ ΣΤΑΘΜΟΙ ΣΤΗ ΧΑΡΑΞΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΜΣΠ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΕΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΩΝ ΜΣΠ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΜΣΠ ΣΤΗ ΒΑΣΗ ΤΗΣ «ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ» ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗ ΕΤΑΙΡΙΚΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ Κεφάλαιο 5: ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΙ ΦΟΡΕΙΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ & ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑ 5.1. ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΩΝ ΣΥΝΘΗΚΩΝ ΔΙΑΒΙΩΣΗΣ & ΕΡΓΑΣΙΑΣ (EUROFOUND) Ο ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ (OSHA) ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΔΙΚΤΥΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ (EUROSTAT) Κεφάλαιο 6: ΔΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ 6.1. ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΕΣ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΕΣ ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΜΕ ΤΙΣ ΜΣΠ ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ ΒΡΑΒΕΙΑ ΚΑΛΗΣ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ) Κεφάλαιο 7: ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΚΑΙ ΕΛΕΓΧΟΥ ΤΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ 7.1. Το ΕΡΓΑΛΕΙΟ KIM ΤΟ ΕΡΓΑΛΕΙΟ MAC Κεφάλαιο 8: ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ-ΠΡΩΤΥΠΑ-ΟΔΗΓΕΙΕΣ..55 ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

4 Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ Η παρούσα εργασία εκπονήθηκε στα πλαίσια της Πτυχιακής εργασίας του Προγράμματος σπουδών του τμήματος Εφαρμοσμένων Ξένων Γλωσσών Στη Διοίκηση και Στο Εμπόριο της Σχολής Διοίκησης και Οικονομίας του ΤΕΙ Ηγουμενίτσας. Αφορμή της επιλογής του θέματος ήταν η διερεύνηση των διαστάσεων που έχει το πρόβλημα των μυοσκλετικών παθήσεων (ΜΣΠ) κατά την εργασία από πλευράς δημιουργίας, εφαρμογής πολιτικών της ΕΕ. Ο σκοπός λοιπόν, της εν λόγω εργασίας είναι η παρουσίαση του προβλήματος και η έκταση που αυτό έχει λάβει στα γεωγραφικά όρια της Ε.Ε, η παρουσίαση την κοινοτικής στρατηγικής και δράσης για την αντιμετώπισή τους και η ανάδειξη των καλύτερων πρακτικών πρόληψης και αποκατάστασης έτσι ώστε να γίνουν ευρύτερα γνωστές και τέλος η παρουσίαση των υπαρχόντων προτύπων οδηγιών που αφορούν τις ΜΣΠ στην εργασία και που χρησιμοποιούνται σήμερα στην Ε.Ε.

5 2 Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η Οι μυοσκελετικές παθήσεις αποτελούν σήμερα τις ποιο συνηθισμένες ασθένειες που προσβάλουν τους εργαζόμενους σε όλους τους τομείς και σε όλες τις μορφές απασχόλησης. Σε ολόκληρη την Ευρώπη μεγάλο ποσοστό των εργαζομένων παραπονιούνται για πόνο στην πλάτη και για μυϊκούς πόνους. Οι μυοσκελετικές παθήσεις είναι η μεγαλύτερη αιτία της απουσία από την εργασία σε σχεδόν όλα τα κράτη μέλη. Συχνά, η θεραπεία και η ανάκτηση αποβαίνουν αναποτελεσματικές, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για χρόνιες ασθένειες. Τα προβλημάτων υγείας σε χώρους εργασίας, συμπεριλαμβανομένων και των ΜΣΠ, έχουν αναγνωριστεί και έχουν εξεταστεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο με την υιοθέτηση οδηγιών, στρατηγικών και πολιτικών και με την καθιέρωση οργανισμών της ΕΕ όπως ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία για να υποστηρίξει τις δραστηριότητες επαγγελματικής ασφάλειας και υγείας σε ολόκληρη την Ευρώπη. Η πρόληψη και ο έγκαιρος εντοπισμός των προβλημάτων που εγκυμονούν κίνδυνο μυοσκελετικών παθήσεων, όπως και τα πρακτικά μέτρα για την έγκυρη αντιμετώπιση και τη δραστική μείωση των κινδύνων είναι οι βασικότεροι σταθμοί στην προσπάθεια εξάλειψης του προβλήματος αυτού. Πολλά προβλήματα μπορούν να αποτραπούν ή να περιοριστούν σε μεγάλο βαθμό, εάν οι επιχειρήσεις ακολουθούν τον υφιστάμενο νόμο ασφάλειας και υγείας,. Μετά από την ορθή πρακτική, υπάρχουν συγκεκριμένες ενέργειες που πρέπει να ληφθούν προκειμένου οι μυοσκελετικές παθήσεις να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά.

6 3

7 4 Κ ε φ ά λ α ι ο 1 ΓENIKA ΣTOIXEIA 1.1 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Οι μυοσκελετικές παθήσεις (ΜΣΠ) καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα ασθενειών και περιλαμβάνουν παθήσεις των οστών, των αρθρώσεων, των τενόντων, των μυών και των νεύρων που ελέγχουν το μυϊκό σύστημα. Αν και έχουν επισημανθεί σχετικά πρόσφατα, δεν είναι καινούργια νοσολογική οντότητα. Ο πρώτος που κατέγραψε την ύπαρξη τους στο εργασιακό περιβάλλον είναι ο Bernadino Ramazzini, που θεωρείται σήμερα ο θεμελιωτής της Ιατρικής της εργασίας. Στο κλασσικό έργο του Οι ασθένειες των εργατών 1 ο Ramazzini παρατηρώντας τους εργασιακούς χώρους, συζητώντας με τους εργάτες και συσχετίζοντας τη συμπτωματολογία που παρουσίαζαν με την έκθεση τους σε διάφορους παράγοντες του εργασιακού περιβάλλοντος, προσδιόρισε με σαφήνεια τη σχέση μεταξύ του τρόπου που οι ασθενείς του χρησιμοποιούσαν το σώμα τους κατά την εργασία και των συμπτωμάτων που παρουσίαζαν. Κατά τη γνώμη μου γράφει ο Ramazzini το 1713, δύο είναι οι αιτίες που προκαλούν τις ποικίλες και σοβαρές ασθένειες των εργατών...η πρώτη και σοβαρότερη αιτία αφορά τις ιδιότητες των χρησιμοποιούμενων ουσιών Η δεύτερη αφορά εκείνες τις βίαιες κινήσεις και τις αφύσικες ενέργειες που προκαλούν ανωμαλίες στη δομή του σώματος, τέτοιες που με τον 1 Ramazzini B. «Οι ασθένειες των εργατών». Αθήνα: Ελληνικό Ινστιτούτο Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας., 2001.

8 5 καιρό επέρχονται σοβαρές ασθένειες. 2 Ο Ramazzini κατέγραψε με ακρίβεια τις πιθανές αιτίες και τις μακροπρόθεσμες συνέπειες από την έκθεση σε χημικές ουσίες, τοξίνες, στρεσογόνα καθήκοντα ή επίπονες στάσεις εργασίας. Ήδη στις αρχές του 18ου αι. προσδιόρισε ότι παρατεταμένη καθιστική εργασία, ακατάπαυτη κίνηση του χεριού, ένταση/κούραση του μυαλού, καθώς και βίαιες και άτακτες κινήσεις ήταν παράγοντες καθοριστικής σημασίας για την ανάπτυξη μυοσκελετικών παθήσεων. Στα μέσα του 20ου αι. οι μυοσκελετικές παθήσεις εμφανίσθηκαν με τη μορφή επιδημίας σε διάφορες χώρες τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Αμερική, Αυστραλία, Ιαπωνία. Στη Β. Αμερική αναφέρονται ως πάθηση συσωρευτικού τραύματος (Cumulative Trauma Disorder) στην Αυστραλία και το Η. Βασίλειο είναι γνωστές ως κακώσεις των άκρων που προέρχονται από επαναλαμβανόμενη καταπόνηση (Repetitive Strain Injuries) καθώς και ως σύνδρομο υπερβολικής επαγγελματικής δραστηριότητας (Occupational Overuse Syndrome), στην Ιαπωνία αναφέρονται ως αυχενοβραχιόνιο σύνδρομο (Cervicobrachial Syndrome) και τέλος στις Σκανδιναβικές χώρες ως παθήσεις μυοσκελετικής καταπόνησης (Belastningssjukdomar) 3. Οι διαφορές αυτές της ονομασίας στις διάφορες χώρες αντανακλούν και τη διαφορετική θεώρηση που αναπτύχθηκε γύρω από αυτές τις παθήσεις σε διάφορα σημεία του πλανήτη. Υπήρξαν διαφορετικές αντιλήψεις όσον αφορά τα αίτια που τις προκαλούν με αποτέλεσμα αφενός η έρευνα να εστιασθεί σε διαφορετικά σημεία και αφετέρου τα μέτρα που ελήφθησαν για την αντιμετώπιση τους να διαφέρουν από χώρα σε χώρα. Αποτέλεσμα αυτών των διαφορετικών αντιλήψεων είναι να έχουμε σήμερα μια σχετικά πολύπλευρη εικόνα για 2 Όπως παραπάνω, σελ Λώμη Κωνσταντίνα. «Επαγγελματικές Μυοσκελετικές Παθήσεις», Υγιεινή και ασφάλεια της εργασίας, τεύχος 4, σελ. 2

9 6 τις αιτίες που προκαλούν τις μυοσκελετικές παθήσεις και του τρόπου πρόληψης και αντιμετώπισης τους TI ΕΝΝΟΟΥΜΕ ΜΕ ΤΟΝ ΟΡΟ ΜΥΟΣΚΕΛΕΤΙΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ Ακόμη και σήμερα δεν υπάρχει ομοφωνία όσων αφορά τον ορισμό αυτών των παθήσεων. Όπως όμως τελικά και να αποκαλούνται είναι κοινά αποδεκτό ότι οι κίνδυνοι που μπορεί να προκαλέσουν μυοσκελετικές παθήσεις προκαλούν σωματική καταπόνηση και θέτουν σε κίνδυνο το μυοσκελετικό σύστημα του εργαζόμενου μέσω τραυματισμού ή πάθησης. Οι κίνδυνοι αυτοί ονομάζονται εργονομικοί και περιλαμβάνουν τις μονότονα επαναλαμβανόμενες και βίαιες κινήσεις, τις επίπονες κοπιώδεις στάσεις του σώματος λόγω ακατάλληλου εξοπλισμού και χώρου εργασίας, τη χειρονακτική διακίνηση βαρέων φορτίων, τις χειρονακτικές εργασίες που απαιτούν δύναμη, τις δονήσεις, τις ακατάλληλες θερμοκρασιακές συνθήκες κ.ά. Στους εργονομικούς κινδύνους περιλαμβάνονται παράγοντες οργάνωσης της εργασίας, όπως η εργασία με ταχύ ρυθμό και εντός πιεστικών προθεσμιών, τα ανεπαρκή διαλείμματα ή διαστήματα ξεκούρασης, η μονότονη εργασία κ.ά. Επίσης διάφοροι ψυχοκοινωνικοί παράγοντες φαίνεται να αυξάνουν τον κίνδυνο πρόκλησης μυοσκελετικών παθήσεων, όπως το είδος των καθηκόντων των εργαζομένων, ο τρόπος ελέγχου αυτών, οι κοινωνικές σχέσεις μεταξύ εργαζομένων, η αίσθηση μη ικανοποίησης από την εργασία κ.ά. Οι πόνοι στην πλάτη θεωρούνται σύμπτωμα μυοσκελετικής πάθησης που προκαλείται από επανειλημμένες κατακόρυφες δονήσεις ολόκληρου του σώματος. 5 Τα συμπτώματα 4 Sanders M.J. «History of Work-related Musculoskeletal Disorders», στο International Encyclopaedia of Ergonomics and Human Factors, επιμ. W. Karwowski, τομ.1, σελ New York: Taylor & Francis, Inc, σελ Σταύρου Πωλίνα. «Προσδιορισμός Μυοσκελετικών Παθήσεων από την εργασία.» Διαθέσιμο μέσω διαδικτύου: Πρόσβαση στις 10/08/09

10 7 μπορούν να ποικίλουν από την ταλαιπωρία και τον πόνο, ως στη μειωμένη λειτουργία και τη σωματική αναπηρία. 1.3 ΜΣΠ: ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΕΣ ΚΑΙ ΜΗ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΚΥΡΙΕΣ ΜΥΟΣΚΕΛΕΤΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ Οι περισσότεροι παθολόγοι και ερευνητές ταξινομούν τις ΜΣΠ είτε ως συγκεκριμένες είτε μη συγκεκριμένες αναταραχές. Κάποιες ΜΣΠ είναι συγκεκριμένες, δεδομένου ότι έχουν σαφή κλινικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα. Κάποιες ΜΣΠ είναι μη συγκεκριμένες, δεδομένου ότι ο πόνος είναι παρών χωρίς ένδειξη μιας σαφούς συγκεκριμένης αναταραχής. Ένας σε κάθε τρεις ασθενείς που παρουσιάζουν στον αρχικό πόνο εμπειρίας υγειονομικής περίθαλψης παρουσίασαν ελλείψει μιας σαφούς συγκεκριμένης αναταραχής. Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει ότι αυτά τα συμπτώματα είναι τετριμμένα ή ανύπαρκτα. Ο ευρωπαϊκός κατάλογος επαγγελματικών ασθενειών περιλαμβάνει τις κύριες μυοσκελετικές διαταραχές (Σύσταση 90/326/EΟΚ της Επιτροπής της 22ας Μαΐου 1990) 6, και ιδίως: Οστεοαρθρικές ασθένειες των χεριών και των καρπών που προκαλούνται από μηχανικές δονήσεις Αγγειονευρωτικές ασθένειες που προκαλούνται από μηχανικές δονήσεις (φαινόμενο του Raynauld λόγω επαγγελματικής δραστηριότητας) 6 Ευρωπαϊκή επιτροπή 1990). 90/326/ΕΟΚ: Σύσταση της Επιτροπής της 22ας Μαΐου 1990 σχετικά με την έκδοση ευρωπαϊκού καταλόγου των επαγγελματικών ασθενειών. Διαθέσιμο μέσω διαδικτύου: Πρόσβαση στις 7/11/2009

11 8 Ασθένειες των περιαρθρικών θυλάκων λόγω πίεσης (θυλακίτης ή τραυματική θυλακίτης) Ασθένειες που οφείλονται σε υπερένταση των τενόντιων ελύτρων Ασθένειες που οφείλονται σε υπερένταση του ενδοτενοντίου Ασθένειες που οφείλονται σε υπερένταση των μυικών και τενοντίων καταφύσεων Βλάβες του μηνίσκου ύστερα από εκτεταμένες περιόδους εργασίας σε γονατιστή θέση ή ανακούρκουδα Παράλυση των νεύρων λόγω πίεσης (νευροπάθεια από παγίδευση)

12 9 Κ ε φ ά λ α ι ο 2 Ο ΕΡΓΑΣΙΑΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΣΗΜΕΡΑ ΣΤΗΝ Ε.Ε Ο ΕΡΓΑΣΙΑΚΟΣ ΧΩΡΟΣ Η κλασική εικόνα των εργασιακών χώρων και των εργαζομένων δεν είναι πλέων ο καταθλιπτικός όγκος εσωτερικών εργοστασίων με σειρές απάνθρωπων μηχανημάτων και μουτζουρωμένα πρόσωπα εργαζομένων. Η εικόνα αυτή έχει αλλάξει ριζικά και οι συνθήκες εργασίας έχουν μπει στο δρόμο του αυτοματισμού και της απαλλαγής των εργαζομένων από πολύ επικίνδυνες και βαριές εργασίες. Παρόλα αυτά, οι συνθήκες εργασίας σε διεθνή κλίμακα συνεχίζουν να προκαλούν ένα τεράστιο κόστος στην υγεία πολλών εργαζομένων. Η αναμφισβήτητη, όμως, βελτίωση των συνθηκών εργασίας και των επαγγελματικών ασθενειών στις ανεπτυγμένες χώρες τα τελευταία χρόνια συνέβαλλε αποφασιστικά στη μείωση του αριθμού των εργαζομένων που προσβάλλονται από επαγγελματικές ασθένειες. Οι υπηρεσίες υγιεινής και ασφάλειας έχουν επιτελέσει σημαντικό έργο για τον εξανθρωπισμό των συνθηκών εργασίας, ενώ οι νέες νομοθεσίες και οι αλλαγές στις εργασιακές σχέσεις έχουν βελτιώσει αισθητά τη ζωή των εργαζομένων. Η καλύτερη εργασιακή πρακτική σε ζητήματα όπως η έκθεση σε επικίνδυνους παράγοντες μείωσε αισθητά των αριθμό των επαγγελματικών ασθενειών που μάστιζαν ορισμένα επαγγέλματα. Νέες νομοθεσίες για την προστασία των εργαζομένων, καλύτερες υπηρεσίες στους εργασιακούς χώρους και πληρέστερη ενημέρωση των εργαζομένων για τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν, επέφεραν ριζικές αλλαγές στα προβλήματα υγιεινής και ασφάλειας.

13 10 Παρόλα αυτά, η αντιμετώπιση των ΜΣΠ παραμένει σημαντικό θέμα για τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας αφού συγκριτικά με άλλες επαγγελματικές παθήσεις και εργατικά ατυχήματα, μόνο τις τελευταίες δεκαετίες τυγχάνουν της δέουσας προσοχής, παρόλο που όλοι αναγνωρίζουν ότι το πρόβλημα είναι πολύ παλιό. Εν μέρει ίσως γιατί οι ΜΣΠ σπάνια είναι θανατηφόρες, κι απ την άλλη γιατί είναι τόσο συνηθισμένες έτσι ώστε συχνά να αντιμετωπίζονταν ως αναγκαίο κακό ως φυσική συνέπεια της εργασίας και η όποια παρέμβαση περιοριζόταν μόνο στην καταπολέμηση των συμπτωμάτων. Τις τελευταίες δεκαετίες έχει αλλάξει αρκετά η θεώρηση και των συγκεκριμένων παθήσεων, σταδιακά μέσα από την αναγνώριση των συνεπειών που έχουν τόσο στο άτομο όσο και σε κοινωνικοοικονομικό επίπεδο. Σήμερα η αντιμετώπισή τους αποτελεί προτεραιότητα τόσο για την ΕΕ όσο και για ολόκληρο τον ανεπτυγμένο κόσμο, όπου τα εργατικά συνδικάτα και οργανισμοί για τη διασφάλιση της υγείας στον τόπο εργασίας δραστηριοποιούνται εντατικά προς την κατεύθυνση της πρόληψης και της αντιμετώπισης τους. Σημαντικός σταθμός προς αυτή την κατεύθυνση αποτελεί σήμερα η αναγνώρισή τους ως επαγγελματικές ασθένειες. Επιπλέων, τις τελευταίες δεκαετίες στην Ευρώπη παρατηρούνται βαθιές αλλαγές που επηρεάζουν την κοινωνία, την απασχόληση, την υγεία και τη ασφάλεια στην εργασία. Είναι γεγονός ότι έχουμε περάσει σε μία νέα μορφή οικονομίας η οποία χαρακτηρίζεται από βαθιές αλλαγές που επηρεάζουν πολύπλευρα την εργασία οι οποίες απαιτούν μια άλλη ματιά στην πολιτική που πρέπει να ακολουθηθεί σε αυτόν το τομέα και ορισμένες φορές ορίζουν νέες προτεραιότητες. Οι αλλαγές αυτές δεν επισκιάζουν, αλλά αντίθετα τονίζουν την πραγματικότητα που είναι ακόμα αρκετά εμφανής: η ύπαρξη ιδιαίτερα υψηλού συντελεστή ΜΣΠ σε ορισμένους κλάδους, που αντιστοιχεί σε ένα μεγάλο κομμάτι παθήσεων που καταγράφονται στην ΕΕ.

14 ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΜΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ Εδώ και πολλές δεκαετίες παρατηρείται αυξημένη συμμετοχή των γυναικών στην απασχόληση, γεγονός το οποίο, εισάγει μια νέα διάσταση στον τομέα της υγείας και της ασφάλειας στην εργασία.. Στις υπηρεσίες το 83% των εργαζομένων είναι γυναίκες, γεγονός που εξηγεί γιατί ο συντελεστής των επαγγελματικών ασθενειών είναι χαμηλότερος από το συντελεστή των ανδρών. Οι προληπτικές ενέργειες, αλλά και τα μέσα υπολογισμού και οι κανόνες αντιστάθμισης και αποζημίωσης, πρέπει να λαμβάνουν υπόψη συγκεκριμένα την αυξανόμενη συμμετοχή των γυναικών στον κόσμο εργασίας, καθώς και τους κινδύνους απέναντι στους οποίους οι γυναίκες είναι ιδιαίτερα επιρρεπείς. Οι ενέργειες αυτές που αποσκοπούν στις γυναίκες, πρέπει να στηριχθούν σε έρευνες που καλύπτουν τις εργονομικές πτυχές, το σχεδιασμό των θέσεων εργασίας, τις συνέπειες της έκθεσης στους φυσικούς, χημικούς και βιολογικούς παράγοντες καθώς και τη συνεκτίμηση των σωματικών και ψυχολογικών διαφορών στην οργάνωση εργασίας ΕΝΑΣ ΓΗΡΑΣΚΩΝ ΕΝΕΡΓΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ Ένα επιπλέον πρόβλημα που παρατηρείται είναι ότι ο ευρωπαϊκός ενεργός πληθυσμός παρουσιάζει μια αύξηση των εργαζομένων άνω των 50 ετών και μια μείωση των νεότερων, φαινόμενο το οποίο ενδέχεται τις επόμενες δεκαετίες να αυξηθεί. Τα στοιχεία της Ε.Ε. πάνω στην εμφάνιση ΜΣΠ στην εργασία σε συγκεκριμένες ηλικίες εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τη φύση των θέσεων εργασίας που κατέχουν σήμερα οι διάφορες γενιές, εφόσον οι εργαζόμενοι μεγαλύτερης ηλικίας τείνουν να έχουν λιγότερα προσόντα και να υπερ- εκπροσωπούνται στα χειρονακτικά επαγγέλματα, ενώ οι νεότεροι επικρατούν αριθμητικά στις πιο επισφαλείς εργασιακές σχέσεις. Οι διαφορές αυτές επιβάλλουν μια σφαιρική προσέγγιση της ποιότητας της απασχόλησης, λαμβάνοντας υπόψη την ειδική κατάσταση των γενεών και των ηλικιακών ομάδων του κόσμου εργασίας.

15 ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΙΣ ΜΟΡΦΕΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ Όλες αυτές οι αλλαγές συμπληρώνονται με αλλαγές στις μορφές απασχόλησης οι οποίες με τη σειρά τους επιφέρουν αλλαγές και στους κινδύνους. Η αγορά εργασίας γνωρίζει μια αυξανόμενη διαφοροποίηση των μορφών απασχόλησης, ειδικότερα με την επέκταση των προσωρινών εργασιακών σχέσεων. Ο τύπος της σύμβασης και η αρχαιότητα στην επιχείρηση σχετίζονται αρνητικά με την υγεία στην εργασία. Ανάμεσα σε αυτές τις νέες μορφές εργασίας, η μερική απασχόληση και τα άτυπα ωράρια (νυκτερινή εργασία ή με βάρδιες) είναι επίσης παράγοντες που επιδεινώνουν τον κίνδυνο των εργαζομένων. Μπορούμε να το εξηγήσουμε ιδιαίτερα με την έλλειψη κατάλληλης κατάρτισης, τα ψυχοσωματικά προβλήματα που οφείλονται στη νυκτερινή εργασία ή στην εργασία με βάρδιες, την έλλειψη ευαισθητοποίησης των επιχειρηματιών, ή σε έλλειψη κινήτρων στην περίπτωση εργαζομένων με επισφαλή εργασιακή σχέση. Ωστόσο το σύνολο του κόσμου εργασίας παρατηρεί ότι αναπτύσσονται πιο ευέλικτοι τρόποι οργάνωσης. Χάρη στη διάδοση των τεχνολογιών της πληροφορίας, η διάκριση μεταξύ του χώρου εργασίας (ορυχείο, εργαστήριο, εργοστάσιο, γραφείο, ) και της διεκπεραίωσης της, γίνεται όλο και σαφέστερη. Οι εξελίξεις αυτές δεν επηρεάζουν την εργασιακή σχέση, αν και μπορούν να καταστήσουν πιο ασαφή τα σύνορα μεταξύ μισθωτών και αυτοαπασχολούμενων. Όμως οδηγούν σε ειδικά προβλήματα, για παράδειγμα στην περίπτωση των τηλεργαζομένων : ο εργοδότης είναι υπεύθυνος για την υγεία και την ασφάλειά τους, ανεξάρτητα από το χώρο εκτέλεσης της εργασίας, και ως εκ τούτου πρέπει να προβλεφθεί ο συγκεκριμένος τρόπος πρόληψης των κινδύνων και ελέγχου όταν οι τηλεργαζόμενοι μετακινούνται ή εργάζονται στο σπίτι τους.

16 ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΟΥΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥΣ Οι μεταβολές στην οργάνωση εργασίας, ιδίως οι πιο ευέλικτοι τρόποι οργάνωσης του χρόνου εργασίας και μια πιο εξατομικευμένη διαχείριση των ανθρώπινων πόρων βασισμένη περισσότερο στην υποχρέωση επίτευξης αποτελέσματος, έχουν βαθιές συνέπειες στα ΜΣΠ στην εργασία, και γενικότερα στην "ικανοποίηση" κατά την εργασία. Με τον τρόπο αυτό, παρατηρούμε ότι οι ασθένειες που θεωρούνται αναδυόμενες και σχετίζονται σε μεγάλο βαθμό και με την ανάπτυξη ΜΣΠ, όπως το στρες, η κατάθλιψη ή το άγχος καθώς και η βία στην εργασία, η παρενόχληση και ο εκφοβισμός αναλογούν από μόνες τους σε ένα μεγάλο κομμάτι των προβλημάτων υγείας στην εργασία. Η συχνότητα αυτών των ασθενειών είναι δύο φορές υψηλότερη στην εκπαίδευση και στις υπηρεσίες υγείας και κοινωνικής πρόνοιας. Συνδέονται λιγότερο με την έκθεση σε ένα συγκεκριμένο κίνδυνο και περισσότερο με το σύνολο των παραγόντων όπως η οργάνωση των καθηκόντων, ο τρόπος οργάνωσης του χρόνου εργασίας, οι σχέσεις ιεραρχίας, η κούραση που συνδέεται με τις μετακινήσεις, αλλά και ο βαθμός αποδοχής της εθνικής και πολιτιστικής ποικιλομορφίας στην επιχείρηση. Το σφαιρικό αυτό πλαίσιο προσέγγισης των ΜΣΠ ορίζεται σήμερα ως «ικανοποίηση κατά την εργασία». Οι στρατηγικές αυτές πρόληψης των νέων κοινωνικών κινδύνων προσπαθούν επίσης να εντάξουν τον συνδυασμό πολλών παραγόντων για την εμφάνιση ΜΣΠ στους χώρους εργασίας, όσον αφορά την πολιτική για την πρόληψη και αντιμετώπισης τους ΕΚΤΑΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ Μπορεί στον ορισμό των μυοσκελετικών παθήσεων οι διάφορες γνώμες να διαφέρουν, το μέγεθος όμως του προβλήματος και οι λόγοι που το προκαλούν είναι κοινές εκεί όπου η εργασία δεν είναι καλά οργανωμένη.

17 14 Όσων αφορά, τώρα την έκταση του προβλήματος, τα στοιχεία σε επίπεδο ΕΕ συμφωνούν ότι οι ΜΣΠ είναι οι κύριες επαγγελματικές ασθένεια που έχουν να αντιμετωπίσουν οι ευρωπαίοι εργαζόμενοι. Σύμφωνα με την ευρωπαϊκή στατιστική έρευνα επαγγελματικών ασθενειών που έγινε από τη EUROSTAT 7, οι ΜΣΠ καλύπτουν έναν ποσοστό πάνω από 50% των επαγγελματικών ασθενειών, με ένα ποσοστό επικράτησης πάνω από 2.5% μεταξύ των υπαλλήλων. Μερικοί τομείς παρουσιάζουν υψηλότερο ποσοστά επικράτησης, όπως για παράδειγμα οι τομείς της υγεία και της κοινωνική εργασία (4.3%) η κατασκευή, μεταφορά και επικοινωνία (3.2%). Σε μελέτη της Eurostat το κατ εντολή της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με στόχο την ανάπτυξη μεθοδολογίας για απόκτηση συγκρίσιμων δεδομένων για τις επαγγελματικές παθήσεις στην Ε. Ε., οι μυοσκελετικές παθήσεις αναφέρονται στις 10 περισσότερο συχνές παθήσεις στην Ε.Ε. Συγκεκριμένα αναφέρονται οι εξής παθήσεις από τον ευρωπαϊκό κατάλογο των επαγγελματικών ασθενειών κατά σειρά συχνότητας εμφάνισης: παράλυση των νεύρων λόγω πίεσης, οστεοαρθρικές ασθένειες των χεριών και των καρπών που προκαλούνται από μηχανικές δονήσεις, αγγειονευρωτικές ασθένειες που προκαλούνται από μηχανικές δονήσεις, και ασθένειες των περιαρθρικών θυλάκων λόγω πίεσης 9. 7 Eurostat (2000). European occupational diseases statistics, Διαθέσιμο μέσω διαδικτύου: ec.europa.eu/social/blobservlet?docid=3153&langid=en. Πρόσβαση στις 17/09/ Antti Karjalainen, Elodie Niederlaender (2004). «Occupational Diseases in Europe in 2001». Luxembourg: Official Publications of the European Communities. Σελ. 3 9 Karjalainen, A. and Virtanen, S.V. «European Statistics on Occupational Diseases: Evaluation of the 1995 Pilot Data», Eurostat Working Papers - Population and Social Conditions 3/1999/E/No. 2.

18 15 Το 2000, το Ευρωπαϊκό Ίδρυμα για τη Βελτίωση των Συνθηκών Διαβίωσης και Εργασίας, πραγματοποίησε την τρίτη του ευρωπαϊκή έρευνα, με ερωτήσεις που έθεσε σε εργαζόμενους μέσω προσωπικών συνεντεύξεων, σχετικά με τις συνθήκες εργασίας τους. 10 Η έρευνα του 2000 αποκαλύπτει ότι οι μυοσκελετικές παθήσεις παρουσιάζουν αύξηση σε σχέση με τα στοιχεία των προηγούμενων ερευνών του 1995 και 1990: ένας στους τρεις εργαζόμενους ανέφερε ότι υποφέρει από πόνους στη ράχη (33%) και άγχος (28%), ενώ ένας σχεδόν στους τέσσερις ανέφερε μυαλγία στον αυχένα και στους ώμους (23%). Η ίδια έρευνα αποκαλύπτει ότι και οι παραπάνω αναφερόμενοι κίνδυνοι, που σχετίζονται με τις μυοσκελετικές παθήσεις παρουσιάζουν αύξηση σε σχέση με τα στοιχεία του 1995 και Περίπου το μισό των ερωτηθέντων για παράδειγμα (47%), δήλωσε το 2000 ότι η στάση του κατά την εργασία είναι επώδυνη ή κουραστική, ενώ το 1990 το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 43%. Το 2000, το 37% των ερωτηθέντων εκτίθεται σε χειρωνακτική διακίνηση φορτίων ενώ το 1990 το ποσοστό ανερχόταν στο 31%. Η έκθεση σε διαφόρους παράγοντες φυσικού περιβάλλοντος που προκαλούν άγχος και σωματική καταπόνηση (θόρυβος, κραδασμοί επικίνδυνες ουσίες, ζέστη, κρύο, κλπ), παραμένουν συνήθη φαινόμενα και το 2000, όπως ήταν το 1990 και το Το ποσοστό των εργαζομένων που εκτίθενται σε αυτούς τους κινδύνους παραμένει υψηλό. To 57% δηλώνει ότι εκτελεί επαναλαμβανόμενες κινήσεις. Το 2000 το 32% των εργαζομένων δηλώνει ότι εκτελεί επαναλαμβανόμενα καθήκοντα χρόνου μικρότερου των 10 λεπτών και το 22% χρόνου μικρότερου του 1 λεπτού. Υπάρχει στενή συσχέτιση μεταξύ μυοσκελετικών παθήσεων και χαρακτηριστικών οργάνωσης της εργασίας όπως οι επαναλαμβανόμενες κινήσεις (βλ. Πιν. 1). 10 Merllie, D. Paoli P. «Δέκα χρόνια Συνθήκες Εργασίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση», Διαθέσιμο μέσω διαδικτύου: Πρόσβαση στις 19/9/2009.

19 16 % ΠΟΝΟΙ ΣΤΗΝ ΠΛΑΤΗ ΕΠΑΝΑΛΑΜΒΑΝΟΜΕΝΕΣ ΚΙΝΗΣΕΙΣ ΜΗ ΕΠΑΝΑΛΑΜΒΑΝΟΜΕΝΕΣ ΚΙΝΗΣΕΙΣ ΜΥΪΚΟΙ ΠΟΝΟΙ ΣΤΟΝ ΑΥΧΕΝΑ ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ ΩΜΟΥΣ ΜΥΪΚΟΙ ΠΟΝΟΙ ΣΤΑ ΑΝΩ ΑΚΡΑ ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ ΜΥΪΚΟΙ ΠΟΝΟΙ ΣΤΑ ΚΑΤΩ ΑΚΡΑ Πίνακας 1, Προβλήματα υγείας που σχετίζονται με επαναλαμβανόμενες κινήσεις (%). Πηγή: : Από τα περισσότερο εντυπωσιακά ευρήματα της έρευνας είναι η εντατικοποίηση της εργασίας. Η ένταση της εργασίας αυξήθηκε κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας, και το 2000 περισσότεροι από τους μισούς εργαζόμενους δήλωσαν ότι εργάζονταν με ταχύτατο ρυθμό (56%) ή με πιεστικές προθεσμίες (60%) κατά τη διάρκεια του ενός τετάρτου του χρόνου εργασίας τους. Επιπλέον, το 21% του συνόλου των εργαζομένων δήλωσαν ότι δεν διαθέτουν αρκετό χρόνο για να εκτελέσουν την εργασία τους. Υπάρχει στενή συσχέτιση μεταξύ της έντασης της εργασίας, των μυοσκελετικών παθήσεων και των εργατικών ατυχημάτων (βλ. Πίν 2 και 3). % ΠΟΝΟΙ ΣΤΗΝ ΠΛΑΤΗ ΑΓΧΟΣ ΜΥΪΚΟΙ ΠΟΝΟΙ ΣΤΟΝ ΑΥΧΕΝΑ ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ ΩΜΟΥΣ ΣΥΝΕΧΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΕ ΤΑΧΥ ΡΥΘΜΟ ΠΟΤΕ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΕ ΤΑΧΥ ΡΥΘΜΟ Πίνακας 2, Προβλήματα υγείας που σχετίζονται με ταχύτατους ρυθμούς εργασίας (%) Πηγή: : ΚΑΚΩΣΕΙΣ % ΠΟΝΟΙ ΣΤΗΝ ΠΛΑΤΗ ΑΓΧΟΣ ΜΥΪΚΟΙ ΠΟΝΟΙ ΣΤΟΝ ΑΥΧΕΝΑ ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ ΩΜΟΥΣ ΕΡΓΑΣΙΑ ΥΠΟ ΠΙΕΣΤΙΚΕΣ ΠΡΟΘΕΣΜΙΕΣ ΠΟΤΕ ΕΡΓΑΣΙΑ ΥΠΟ ΠΙΕΣΤΙΚΕΣ ΠΡΟΘΕΣΜΙΕΣ Πίνακας 3, Προβλήματα υγείας που σχετίζονται με εργασία που εκτελείται υπό πιεστικές προθεσμίες (%). Πηγή: ΚΑΚΩΣΕΙΣ

20 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ Όσον αφορά τώρα τις οικονομικές συνέπειες του προβλήματος, κατ αρχήν δεν είναι δυνατόν να κοστολογηθεί με οικονομικά κριτήρια ο πόνος και η ταλαιπωρία που υφίστανται οι πάσχοντες από ΜΣΠ. Πέραν όμως από την πολύ οδυνηρή ανθρώπινη διάσταση του προβλήματος σε ατομικό επίπεδο, η σημασία των ΜΣΠ αποδεικνύεται κυρίως από το γεγονός ότι προσβάλουν άτομα που βρίσκονται σε παραγωγικές ηλικίες με συνέπειες υψηλού κόστους που μεταφράζεται σε άδειες, χαμηλή παραγωγικότητα και ποιότητα στην παραγωγή κτλ. Εκτιμήσεις σε πανευρωπαϊκό επίπεδο ανεβάζουν το οικονομικό κόστος όλων των παθήσεων που σχετίζονται με την εργασία στο 2,6% έως 3,8 % του ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος (ΑΕΠ). Σημαντικό τμήμα του κόστους αυτού 40%-50% αφορά τις ΜΣΠ που συνδέονται με την εργασία. 11 Είναι εντυπωσιακό ότι μέρες δουλειάς χάνονται κάθε χρόνο στην Ευρώπη εξ αιτίας των ΜΣΠ. Ποιο συγκεκριμένα για την ΕΕ, για παράδειγμα εκτιμάται ότι στην Βρετανία το συνολικό κόστος των μυσοκελετικών παθήσεων που σχετίζονται με την εργασία ανά έτος ήταν το 1995/ με 5.8 δισ. στερλίνες, ποσό το οποίο αντιστοιχεί στο 0.79 με 0.82 του ΑΕΠ της Βρετανίας. Το κόστος ανικανότητας προς εργασία το 1995 εξαιτίας των μυοσκελετικών παθήσεων που σχετίζονται με την εργασία στις Κάτω Χώρες εκτιμάται σε 4,823 εκατ. Ολλανδ. Φιορ., ποσό το οποίο αντιστοιχεί στο 37% του συνολικού κόστους για ανικανότητα για εργασία. Στη Γερμανία οι συνολικές απώλειες εξαιτίας των μυσοκελετικών παθήσεων που σχετίζονται με την εργασία αγγίζει το 0,61% του ΑΕΠ. Στη Φιλανδία το συνολικό κοινωνικο-οικονομικό κόστος των μυοσκελετικών παθήσεων 11 Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης, Γενική Διεύθυνση Συνθηκών και υγιεινής της εργασίας, «Τα μυοσκελετικά προβλήματα που σχετίζονται με την εργασία», Αθήνα, σελ.13

21 18 που σχετίζονται με την εργασία εκτιμήθηκε το 1996 στο ποσό των 5,700 εκατ. Φιλανδικών μάρκων, ποσοστό 1% περίπου του ΑΕΠ. Στη Δανία το κοινωνικο-οικονομικό κόστος των μυοσκελετικών παθήσεων που σχετίζονται με την εργασία εκτιμήθηκε το 1992 στο 1,150 εκατ. ECU, το οποίο αντιστοιχεί στο 31% περίπου του συνολικού ποσού 12. Όλα αυτά μεταφράζονται για τους εργαζόμενους σε ταλαιπωρία και οικονομικό κόστος, για τους εργοδότες απώλεια παραγωγής και για τους ασφαλιστικούς οργανισμούς αποζημιώσεις. Όλο λοιπόν το σύστημα εργασίας επηρεάζεται δυσμενώς και έτσι οι παρεμβάσεις που στοχεύουν στην πρόληψη είναι σίγουρα συμφέρουσα υπόθεση. Κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες για το πάσχοντας για τον εργοδότη για την κοινωνία Απώλεια εισοδήματος αποζημίωση Επιβάρυνση του συστήματος υγείας Απώλεια εργασίας συντάξεις Αναξιοποίητο κεφάλαιο μη αξιοποίηση επαγγελματικών ευκαιριών μείωση παραγωγής απώλεια κοινωνικής συνοχής καθημερινός πόνος επιβάρυνση για εκπαίδευση (νέων εργαζομένων που θα αντικαταστήσουν τους εξειδικευμένους εργαζομένους που ασθενούν 12 Ευρωπαϊκή επιτροπή για την ασφάλεια και την υγεία στην εργασία, «Inventory of socioeconomic information about work-related musculoskeletal disorders in the Member States of the European Union». Διαθέσιμο μέσω διαδικτύου: Πρόσβαση στις 20/9/09

22 19 απώλεια της κοινωνικής αναγνώρισης που συνδέεται με την εργασία ο πάσχων νιώθει ότι είναι βάρος για την κοινωνία Πίνακας 4: Κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες των ΜΣΠ που σχετιζονται με την εργασια

23 20 Κ ε φ ά λ α ι ο 3 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ 3.1 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΗΣ ΜΣΠ Το ότι οι εργασιακές συνθήκες μπορούν να προκαλέσουν ΜΣΠ θεωρείτε μάλλον κάτι το φυσικό. Παλαιότερα ειδικά που η εργασία για το μεγαλύτερο κομμάτι του πληθυσμού ήταν βαριά και επίπονη, οδηγούσε - και δυστυχώς όχι σπάνια- ακόμη και σε παραμόρφωση του ανθρώπινου σώματος. Η γενική αντίληψη είναι ότι με την ευρεία χρήση των μηχανών μειώθηκε ένα μεγάλο κομμάτι της σωματικής καταπόνησης που προκαλούνταν από βαριές εργασίες αφού ένα μεγάλο κομμάτι τους αντικαταστάθηκε και άρχισε να εκτελείτε από τις μηχανές. Σε αυτό το σημείο όμως αξίζει να σημειωθεί ότι ο αρχικός στόχος αυτής της αλλαγής δεν ήταν η δημιουργία ενός εργονομικού περιβάλλοντος εργασίας αλλά η αύξηση της παραγωγής και των κερδών αφού διαπιστώθηκε ότι ο άνθρωπος είναι οικονομικά ασύμφορος για βαριές εργασίες σε σχέση με τις μηχανές. Ταυτόχρονα όμως θεωρήθηκε και μια ευνοϊκή ευκαιρία από τους εργονόμους αφού η λιγότερη σωματική καταπόνηση θα σήμαινε και μείωση των ΜΣΠ.. Το αποτέλεσμα αυτής της εξέλιξης ήταν η δημιουργία περισσότερων εργαζομένων που εκτελούσαν την εργασία τους από καθηστή θέση. Ταυτόχρονα παρθήκαν κι άλλα μέτρα όσον αφορά το εργονομικό περιβάλλον σε αυτές τις μορφές εργασίας. Όλα αυτά τα μέτρα, όμως, δεν στάθηκαν ικανά να εξαλείψουν τις ΜΣΠ αλλά αντίθετα τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείτε και μία ραγδαία άνοδος αυτών, αποδεικνύοντας πως οι ΜΣΠ δεν είναι προνόμιο των εργαζομένων στις παραδοσιακά επίπονες εργασίες. Έτσι οι ΜΣΠ όχι μόνο εξακολουθούν να

24 21 υπάρχουν αλλά αυξάνονται. Είναι λογικό, λοιπόν να αναρωτιέται κανείς γιατί αυτή η αύξηση των ΜΣΠ τα τελευταία χρόνια.. Για την πρόκληση ΜΣΠ συμβάλουν διάφοροι παράγοντες που επιδρούν συνήθως συνδυαστικά. Οι παράγοντες αυτοί μπορούν να ενταχθούν σε τέσσερις ομάδες: ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΠΡΟΚΛΗΣΗΣ ΜΣΠ 13 Φυσικοί και βιο-μηχανικοί παράγοντες, που έχουν σχέση με την εργασία Οργανωτικοί και ψυχοκοινωνικοί παράγοντες, που έχουν σχέση με την εργασία Ατομικοί ή προσωπικοί παράγοντες Παράγοντες που έχουν σχέση με την κοινωνική ζωή 3.2 ΦΥΣΙΚΟΙ ΚΑΙ ΒΙΟ-ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Οι φυσικοί παράγοντες, που προκαλούν ένταση στους μύες, τένοντες, σπονδύλους και στα νεύρα, περιλαμβάνουν τις διαδικασίες εργασίας, τον εξοπλισμό και το περιβάλλον. Οι βασικότεροι από αυτούς αναφέρονται παρακάτω: άσκηση δύναμης, για παράδειγμα ανύψωση, μεταφορά, έλξη, ώθηση και χρήση εργαλείων επαναλαμβανόμενες κινήσεις 13 Γενική Διεύθυνση Συνθηκών και υγιεινής εργασίας, Μυοσκελετικές παθήσεις στην εργασία- Μειώστε την καταπόνηση, Αθήνα: Υπουργείο Απασχόλησης και κοινωνικής προστασίας, σελ. 15

25 22 επίπονες και στατικές στάσεις όπως, για παράδειγμα, εργασία με τα χέρια πάνω από το ύψος των ώμων κραδασμοί κρύο ή υπερβολική ζέστη ελλιπής φωτισμός που μπορεί να αποτελέσει αιτία ατυχήματος υψηλά επίπεδα θορύβου στο χώρο εργασίας που μπορούν να προκαλέσουν ένταση στο σώμα Το ψυχρό περιβάλλον που περιορίζει την αποτελεσματικότητα των μυών και μπορεί να προκαλέσει αγγειακές ή νευρολογικές βλάβες. 3.3 ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Μεταξύ των σημαντικότερων οργανωτικών παραγόντων κινδύνου που μπορούν να οδηγήσουν σε ΜΣΠ περιλαμβάνονται: η καθημερινή έκθεση στους φυσικούς παράγοντες κινδύνου ο αυξημένος ρυθμός εργασίας ο ανεπαρκής χρόνος ανάπαυσης Ειδικότερα όσον αφορά στο ρυθμό εργασίας, (σχετίζεται με τη συχνότητα των κινήσεων ή με τις παύσεις μεταξύ των διαφόρων καθηκόντων των εργαζομένων), αποτελεί σημαντικό παράγοντα κινδύνου για την ανάπτυξη ΜΣΠ και τα διαθέσιμα στοιχεία αποδεικνύουν ότι η σημασία του γίνεται ολοένα και μεγαλύτερη. Είναι κατανοητό ότι όσο ταχύτερος είναι ο ρυθμός εργασίας, τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος που διατρέχει ένας εργαζόμενος να αναπτύξει ΜΣΠ Σύμφωνα με την Τρίτη Ευρωπαϊκή Έρευνα για τις Συνθήκες Εργασίας, 2000 υπάρχει άμεση σχέση μεταξύ του βαθμού της έντασης εργασίας και

26 23 των καταγραφόμενων προβλημάτων υγείας, αφού τα υψηλά επίπεδα άγχους λόγω αυξημένων ρυθμών εργασίας, οδηγούν σε μυϊκή ένταση που προκαλεί κόπωση, η οποία με τη σειρά της αυξάνει τον κύνδηνο εμφάνισης ΜΣΠ. Γι αυτό ο ρυθμός της εργασίας θα πρέπει να καθορίζεται με προσοχή και όπου απαιτείται μετά από διαβούλευση με τους εργαζομένους ώστε να υιοθετείται κατά περίπτωση η βέλτιστη λύση. Η πνευματική καταπόνηση μπορεί επίσης να προκαλεί ένταση των μυών και να αυξήσει την υπάρχουσα σωματική καταπόνηση. Συνθήκες εργασίας που μπορεί να αυξήσουν την πνευματική καταπόνηση εντοπίζονται μεταξύ άλλων σε: Δραστηριότητες που απαιτούν ψυχολογικά αποθέματα, στις οποίες οι εργαζόμενοι εκτίθενται σε υψηλά επίπεδα εργασιακού άγχους, έντασης και πνευματικών απαιτήσεων, ως αποτέλεσμα ανελαστικών προθεσμιών ή περιορισμένης αυτονομίας (απαιτήσεις παραγωγής, συναλλαγή με κοινό) Δραστηριότητες στις οποίες υπάρχει μικρή υποστήριξη από συναδέλφους και προϊστάμενους. 3.4 ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Όλα τα άτομα δεν είναι το ίδιο ευάλωτα σε ΜΣΠ. Παράγοντες όπως ιατρικό ιστορικό, η φυσική ικανότητα, η ηλικία είναι πολύ σημαντικοί. Η παχυσαρκία, η εγκυμοσύνη, η ρευματοειδής αρθρίτιδα, το οξύ τραύμα και οι ενδοκρινολογικές διαταραχές αποτελούν άλλα παραδείγματα ατομικών παραγόντων που δεν έχουν σχέση με την εργασία και μπορεί να συμβάλουν στην πρόκληση ΜΣΠ. Ο κίνδυνος για τους άντρες εργαζόμενους να πάθουν ΜΣΠ είναι 1,3 φορές μεγαλύτερος από τον κίνδυνο για τη γυναίκα (35 στις 100,000 ένατι 27

27 24 στις 100,000). Το ποσοστό των ανδρών εργαζομένων που παραπονιούνται ότι διατρέχουν κίνδυνο ΜΣΠ είναι λίγο μεγαλύτερο από αυτό των γυναικών (1,7 φορές) Ο αριθμός των παραπόνων αυξάνεται με την ηλικία ( στις ηλικίες ο αριθμός των συμπτωμάτων είναι 1,7 φορές μεγαλύτερος από τον αντίστοιχο στις ηλικίες 25-35) 3.4 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΖΩΗ ΤΟΥ ΑΤΟΜΟΥ Η κοινωνική ζωή του ατόμου δημιουργεί σημαντικούς παράγοντες κινδύνου πρόκλησης ΜΣΠ που δεν έχουν σχέση με την εργασία. Ορισμένα αθλήματα, άλλες δραστηριότητες του ελεύθερου χρόνου και οι εργασίες του σπιτιού αυξάνουν την πιθανότητα προσβολής από ΜΣΠ. Η σχέση μεταξύ των εργασιακών δραστηριοτήτων και μίας συγκεκριμένης ΜΣΠ είναι πολυπαραγοντική. Ο κίνδυνος πρόκλησης ΜΣΠ αυξάνει όταν συνυπάρχουν πολλοί φυσικοί παράγοντες με οργανωτικούς, προσωπικούς και κοινωνικούς παράγοντες. Ένας κοινός τρόπος προσέγγισης αυτών των παραγόντων κινδύνου ήταν να χωριστούν οι μεμονωμένοι παράγοντες από τους εξωτερικούς παράγοντες. Πολλοί από τους εξωτερικούς παράγοντες εμφανίζονται και στην εργασία και στις δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου. Οι βιολογικές διαδικασίες που οδηγούν από τους παράγοντες κινδύνου στις μυοσκελετικές παθήσεις δεν είναι ευρέως γνωστές, αλλά είναι προφανές ότι οι μεμονωμένοι και εξωτερικοί παράγοντες αλληλεπιδρούν, δηλ. οι αναταραχές είναι ένα αποτέλεσμα διάφορων συνδυασμών μεμονωμένων και εξωτερικών παραγόντων. Λόγω της ευρείας μεμονωμένης παραλλαγής είναι δύσκολο να γίνουν οι προβλέψεις

28 25 σε ένα μεμονωμένο επίπεδο, αν και το σχετικό μέγεθος του εξωτερικού κινδύνου μπορεί να αξιολογηθεί 14. Ωστόσο, η παρουσία κάποιων παραγόντων κινδύνου σε μία εργασία δεν σημαίνει απαραίτητα ότι οι εργαζόμενοι θα υποστούν ΜΣΠ. Το επίπεδο κινδύνου μίας εργασίας, εκτός από τους παράγοντες κινδύνου μίας εργασίας εξαρτάται επίσης και από τα μέτρα που εφαρμόζονται στο χώρο εργασίας για την ελαχιστοποίηση του κινδύνου. 14 European Agency for Safety and Health at Work, «Work-related musculoskeletal disorders: prevention report». Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities, σελ. 16

29 26 Κ ε φ ά λ α ι ο 4 ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΓΙΕΙΝΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ 4.1 ΒΑΣΙΚΟΙ ΣΤΑΘΜΟΙ ΣΤΗ ΧΑΡΑΞΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΜΣΠ Η καταπολέμηση των ΜΣΠ στην εργασία αποτελεί σήμερα έναν από τους πιο πυκνούς και σημαντικούς τομείς της κοινωνικής πολιτικής της ΕΕ. Είδη από το 1951 η Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα είχε προσπαθήσει να προβεί σε μέτρα έτσι ώστε να διασφαλιστεί η ασφάλεια των εργαζομένων. Η προσπάθεια αυτή ολοκληρώθηκε με τη συνθήκη της Ρώμης και το αποτέλεσμα της ήταν η έκδοση της Ευρωπαϊκής Ενιαίας Πράξης το 1987 με την οποία εκπονήθηκε νομοθετικό έργο το οποίο έθεσε ένα πολύ καλό επίπεδο προτύπων υγείας και ασφάλειας. Ποιο συγκεκριμένα στα άρθρα της συνθήκης της Ρώμης όπως αναθεωρήθηκε το 1986 με την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη, προβλέπεται η προώθηση της συνεργασίας των κρατών μελλών για την βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και εργασίας των εργαζομένων, ιδίως σε θέματα που αφορούν το εργατικό δίκαιο, τους όρους εργασίας, την επαγγελματική εκπαίδευση και επιμόρφωση, την κοινωνική ασφάλιση, την υγιεινή της εργασίας, τα συνδικαλιστικά δικαιώματα και τις συλλογικές διαπραγματεύσεις μεταξύ εργοδοτών και εργαζομένων. Αναγνωρίζεται, ακόμη, η ίση αμοιβή για όμοια εργασία μεταξύ ανδρών και γυναικών.

30 27 Τέλος, στο άρθρο 128, υπογραμμίζεται η ανάγκη εφαρμογής κοινής πολιτικής επαγγελματικής εκπαίδευσης. 15 Στο άρθρο 117, παρ. 2 της συνθήκης της ΕΟΚ, περιγράφεται η ανάγκη βελτίωσης των συνθηκών απασχόλησης και διαβίωσης των εργαζομένων και διακηρύσσεται ως μέσον η εναρμόνιση με το στόχο της προόδου 16. Σημαντικό βήμα για την προώθηση ενός κοινωνικού κοινοτικού προτύπου αποτέλεσε η ψήφιση του «Κοινοτικού Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων των Εργαζομένων» τον Δεκέμβριο του 1989, ο οποίος περιλάμβανε σε 26 σημεία ένα πραγματικό κατάλογο των βασικών κοινωνικών δικαιωμάτων των μισθωτών. Οι απαιτήσεις αυτές δεν ήταν δεσμευτικές, ωστόσο, εκφράστηκε η πεποίθηση ότι θα χρησίμευαν στο μέλλον ως «βάση αναφοράς για μία καλύτερη συνεκτίμηση της κοινοτικής διάστασης στην εξέλιξη της Κοινότητας.» 17 Με τη συμφωνία για την ΕΕ στο Μάαστριχτ το 1992, η εφαρμογή της αρχής της πλειοψηφίας επεκτάθηκε και περιέλαβε, εκτός του τομέα της υγείας και της ασφάλειας κατά την εργασία και ζητήματα που αφορούσαν τις συνθήκες εργασίας, την ενημέρωση και διαβούλευση των εργαζομένων, την ισότητα ανδρών και γυναικών και την επαγγελματική ένταξη των ατόμων που αποκλείονταν από την αγορά εργασίας. Η συνθήκη του Άμστερνταμ επιβεβαιώνει την ευρωπαϊκή πολιτική και αποσκοπεί στην προώθηση της απασχόλησης, την βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και εργασίας, την κατάλληλη κοινωνική προστασία, τον κοινωνικό διάλογο, την ανάπτυξη των ανθρώπινων πόρων που θα 15 Γκλίβανης, Αλέξανδρος. «Υγιεινή και ασφάλεια των εργαζομένων: Εργατικά ατυχήματα & πολιτικες στην ΕΕ & στις ελληνικές περιφέρειες.». Αθήνα: Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, σελ Ιωάννου, Χ. «Συνθήκες εργασίας: υγιεινή και ασφάλεια της εργασίας», Επετηρίδα εργασίας 1998, Αθήνα: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Παντείου, Σελ Σακελλαρόπουλος, Θ. «Ευρωπαϊκή Κοινοτική Πολιτική» Αθήνα: Κριτική, σελ. 44

31 28 επιτρέψουν ένα υψηλό επίπεδο απασχόλησης και την καταπολέμηση του αποκλεισμού. O στόχος που έθεσε η Ένωση στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στη Λισσαβώνα το Μάρτιο του 2000 ήταν η δημιουργία περισσότερων θέσεων απασχόλησης καλύτερης ποιότητας. Η αντιμέτωπης των ΜΣΠ στην εργασία είναι προφανώς βασικά στοιχεία της ποιότητας της. Ταυτόχρονα έγινε προσπάθεια για τον καθορισμό μιας κοινοτικής στρατηγικής η οποία θα περιλαμβάνει το κομμάτι της «ικανοποίησης» κατά την εργασία λαμβάνοντας υπόψη τις αλλαγές στον κόσμο εργασίας και την εμφάνιση νέων κινδύνων, που αποσκοπεί στη βελτίωση της ποιότητας της εργασίας, ένα από τα ουσιαστικά συστατικά της οποίας είναι η διασφάλιση της υγείας των εργαζομένων, θα αναπτύσσει συγκεκριμένη πολιτική πρόληψης των κινδύνων, συνδυάζοντας διάφορα εργαλεία (νομοθεσία, κοινωνικός διάλογος, μέτρα για την πρόοδο και προσδιορισμός των βέλτιστων πρακτικών, κοινωνική ευθύνη των επιχειρήσεων, οικονομικά κίνητρα) και θα στηρίζεται στην οικοδόμηση εταιρικών σχέσεων μεταξύ όλων των φορέων της υγείας και της ασφάλειας, Ωστόσο τα στοιχεία της ΕΕ (οι δείκτες των οποίων παραμένουν ακόμη σε υψηλά επίπεδα), και παρά τα μέτρα που έχουν ληφθεί, παροτρύνουν για αυξημένη επαγρύπνηση, αφού δείχνουν ότι η πολιτική για την πρόληψη των ΜΣΠ που ορίζεται από τις κοινοτικές οδηγίες δεν έχει γίνει ακόμα απόλυτα κατανοητή και δεν έχει ενσωματωθεί από τους φορείς ούτε εφαρμόζεται αποτελεσματικά παντού Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΕΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΩΝ ΜΣΠ Στο επίπεδο της ΕΕ και για το σύνολο των κρατών μελών υπάρχει έλλειψη συγκριτικών δεδομένων σχετικά με τις επαγγελματικές ασθένειες.

32 29 Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προχώρησε στην αναθεώρηση του Ευρωπαϊκού Καταλόγου Επαγγελματικών Ασθενειών αρχικά το 1990 και πρόσφατα το 2003 εκδόθηκε νέα σύσταση για τις επαγγελματικές ασθένειες. Χρησιμοποιώντας μία μεθοδολογία επιχειρείται αντίστοιχα με τα εργατικά ατυχήματα σύγκριση στα κράτη μέλη της Ένωση του τρόπου καταγραφής των επαγγελματικών ασθενειών. Η ανάπτυξη ενός ευρωπαϊκού σχεδίου για τις επαγγελματικές ασθένειες έχει 3 κυρίως σκοπούς: Να βελτιώσει τη γνώση σε ευρωπαϊκό επίπεδο (συλλογή και σύγκριση των δεδομένων) Να ενισχύσει την πρόληψη: έχει ζητηθεί από τα κράτη μέλη να καθορίσου ποσοτικοποιημένους αντικειμενικούς στόχους υπό την έννοια της μείωσης του ποσοστού αυτών των ασθενειών. Να δοθεί βοήθεια στους εργαζομένους όσον αφορά το να καταστούν ικανοί να αποδεικνύουν τη σχέση μεταξύ της επαγγελματικής τους δραστηριότητας και των ασθενειών τους και να ζητούν αποζημίωση ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΜΣΠ ΣΤΗ ΒΑΣΗ ΤΗΣ «ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ» Η κοινοτική πολιτική της υγείας και της ασφάλειας στην εργασία έχει στόχο τη συνεχή βελτίωση "της ικανοποίησης" κατά την εργασία, τόσο σε σωματικό όσο και σε ηθικό και κοινωνικό επίπεδο. Οι βασικοί στόχοι που έχει θέσει η Ε.Ε. σχετικά με τις ΜΣΠ και την αντιμετώπισή τους μέχρι σήμερα είναι :

33 30 1. Συνεχείς μείωση των ΜΠΣ που σχετίζονται με την εργασία. Έχουν οριστεί ποσοτικοί στόχοι, τόσο σε κοινοτικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο κρατών μελών, ειδικότερα στους τομείς δραστηριοτήτων που γνωρίζουν υψηλότερα ποσοστά πρόληψης τέτοιων ασθενειών από το μέσο όρο. 2. Η διαφορετική προσέγγιση ανάλογα με το φύλου στην αξιολόγηση των κινδύνων, στα μέτρα πρόληψης καθώς και στους μηχανισμούς αποζημίωσης, για να ληφθούν υπόψη οι ιδιαιτερότητες των γυναικών όσον αφορά την υγεία και την ασφάλεια στην εργασία. 3. Η πρόληψη των κοινωνικών κινδύνων. Το στρες, η παρενόχληση στην εργασία, η κατάθλιψη και το άγχος, οι κίνδυνοι που συνδέονται με την εξάρτηση από το αλκοόλ, τα ναρκωτικά και τα φάρμακα, αποτελούν αντικείμενο ειδικών μέτρων, που εντάσσονται σε μια σφαιρική προσέγγιση για τη σύνδεση των συστημάτων υγείας. 4. Η συνεκτίμηση των δημογραφικών εξελίξεων όσον αφορά τους κινδύνους Τα προληπτικά μέτρα αφορούν περισσότερο την ηλικία, αποσκοπώντας ειδικότερα στους νέους και τους εργαζόμενους μεγαλύτερης ηλικίας. Οι ηλικιωμένοι εργαζόμενοι είναι ποιο ευαίσθητοι λόγω της χρόνιας καταπόνησης και των βλαβών που ίσως είδη έχουν υποστεί. Με βάση στοιχεία ευρωπαϊκής έρευνας εκτιμάτε πως ενώ ο μέσος όρος των περιπτώσεων οσφυαλγίας που αναφέρθηκε στην Ε.Ε. είναι 25% για εργαζόμενους κάτω των 25 ετών τα αντίστοιχα ποσοστά για εργαζόμενους άνω των 55 ετών αγγίζουν το 35%. Από την άλλη μεριά οι νέοι που απασχολούνται πολύ συχνά με προσωρινή απασχόληση κινδυνεύουν περισσότερο γιατί ασχολούνται με εργασίες επίπονες και κοπιαστικές σε συνδυασμό ότι δεν έχουν κατάλληλη εκπαίδευση. 6. Η συνεκτίμηση των αλλαγών όσον αφορά τις μορφές απασχόλησης και τους τρόπους οργάνωσης της εργασίας και του χρόνου εργασίας. Οι

34 31 εργαζόμενοι με άτυπες ή επισφαλείς εργασιακές σχέσεις αποτελούν μια ευαίσθητη ομάδα. 7. Η συνεκτίμηση του μεγέθους των επιχειρήσεων. Οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις και οι πολύ μικρές επιχειρήσεις, καθώς και οι αυτοαπασχολούμενοι, ωφελούνται από ειδικά μέτρα στα προγράμματα ενημέρωσης, ευαισθητοποίησης και πρόληψης των κινδύνων. 8. Η ανάλυση των νέων ή των αναδυόμενων κινδύνων, ειδικότερα των κινδύνων που συνδέονται με τη συμβολή μεταξύ των χημικών, φυσικών και βιολογικών παραγόντων καθώς και των κινδύνων που συνδέονται με το γενικό περιβάλλον εργασίας (εργονομικοί, ψυχολογικοί και κοινωνικοί κίνδυνοι) ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ Η κοινοτική πολιτική για την υγεία και την ασφάλεια βασίζεται στην προώθηση της πρόληψης, συνδέοντας όλους τους φορείς. Η συμβολή των ίδιων των εργαζομένων είναι πολύ σημαντική σε αυτή τη διαδικασία. Βασικός στόχος είναι η δημιουργία μίας πολιτικής πρόληψης των κινδύνων που θα βασίζεται στην αγωγή, την ευαισθητοποίηση, και την πρόβλεψη : δηλαδή την βελτίωση της γνώσης των κινδύνων. Η δημιουργία ενός ελεγχόμενου περιβάλλοντος εργασίας απαιτεί να βελτιωθεί η γνώση των κινδύνων από όλους τους ενδιαφερόμενους τομείς. Αυτό προϋποθέτει την ανάπτυξη μιας σφαιρικής και προληπτικής προσέγγισης, που να βασίζεται στην προώθηση της "ικανοποίησης" κατά την εργασία, σε τρεις συμπληρωματικούς τομείς, ξεπερνώντας τα όρια της πρόληψης αυτής καθαυτής των ειδικών κινδύνων. Έχουμε ως δεδομένο ότι η αγωγή δεν αρχίζει με την είσοδο στον κόσμο εργασίας. Σημαντικό είναι να περιλαμβάνεται στα σχολικά προγράμματα, είτε με τη μορφή της ευαισθητοποίησης είτε ως ξεχωριστό μάθημα σε

35 32 προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης. Ωστόσο τη μεγαλύτερη σημασία έχει η συνεχής επαγγελματική κατάρτιση. Πρέπει να διεξάγεται τακτικά και να είναι προσαρμοσμένη στον επαγγελματικό χώρο, για να έχει άμεση επίδραση στο περιβάλλον εργασίας, γεγονός που προϋποθέτει μια στοχοθέτηση ανάλογα με τις εθνικές, περιφερειακές, τοπικές και κλαδικές ιδιαιτερότητες και ευαισθησίες. Η ευαισθητοποίηση πρέπει να ποικίλει ανάλογα με τα ειδικά χαρακτηριστικά κάθε φορέα, ειδικότερα των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, των πολύ μικρών επιχειρήσεων και των βιοτεχνιών. Οι σχετικές ενέργειες και δράσεις πρέπει να προβλέπουν την ευαισθητοποίηση των φορέων όσον αφορά την επανένταξη των ατόμων με ειδικές ανάγκες στην απασχόληση, ιδίως μέσω μιας επιτυχημένης προσαρμογής του περιβάλλοντος εργασίας. Είναι απαραίτητο να ελεγχθεί η πρόβλεψη νέων και αναδυόμενων κινδύνων, είτε πρόκειται για αυτούς που συνδέονται με τις τεχνικές καινοτομίες, είτε για αυτούς που προκύπτουν από τις κοινωνικές εξελίξεις. Απαιτείται αρχικά μια μόνιμη παρατήρηση των κινδύνων, με βάση μια συστηματική συλλογή επιστημονικών πληροφοριών και γνωμών ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ Η εφαρμογή στην πράξη του κοινοτικού δικαίου είναι αναγκαία προϋπόθεση για τη βελτίωση της ποιότητας του εργασιακού περιβάλλοντος. Η καλύτερη ευαισθητοποίηση των σχετικών φορέων, σε όλα τα επίπεδα, είναι μια αναγκαία προϋπόθεση. Για το λόγο αυτό, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε συνεργασία με τη συμβουλευτική επιτροπή και τους κοινωνικούς εταίρους, εκπονεί οδηγούς εφαρμογής των οδηγιών, λαμβάνοντας υπόψη την ποικιλομορφία των τομέων δραστηριοτήτων και των επιχειρήσεων, όπως πρότεινε η Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή. Από την πλευρά της, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων που της ανατέθηκαν από τη Συνθήκη, μεριμνάει αυστηρά

36 33 για τη μεταφορά των οδηγιών και την εφαρμογή του δικαίου. Αναπτύσσει επίσης ενέργειες που ευνοούν την ορθή και σοβαρή εφαρμογή των κοινοτικών οδηγιών. Σε αυτό το πλαίσιο, η επιτροπή ανώτερων επιθεωρητών εργασίας έχει ουσιαστικό ρόλο στην προώθηση της ανταλλαγής πληροφοριών και εμπειριών και στην οργάνωση αμοιβαίας συνεργασίας και βοήθειας. Γίνεται προσπάθεια διαμόρφωσης κοινών στόχων επιθεώρησης, στο πλαίσιο ενός ετήσιου σχεδίου δράσης, καθορισμού κοινών αρχών επιθεώρησης εργασίας στον τομέα της υγείας και της ασφάλειας στην εργασία και δημιουργίας μεθόδων αξιολόγησης των εθνικών συστημάτων επιθεώρησης σε σχέση με αυτές τις αρχές. Η ένταξη των επιθεωρήσεων των υποψηφίων χωρών στις εργασίες αυτής της επιτροπής αποτελεί προτεραιότητα για να προωθηθεί η εφαρμογή στην πράξη του κοινοτικού δικαίου. Τηρώντας την ποικιλομορφία των θεσμικών δομών και των διοικητικών παραδόσεων των κρατών μελών, η υλοποίηση της στρατηγικής, η οποία βασίζεται στην ποιότητα και στην "ικανοποίηση" κατά την εργασία, προϋποθέτει ότι εξετάζονται οι καταλληλότερες δομές για αυτή τη σφαιρική προσέγγιση: οι υπηρεσίες πρόληψης γίνεται προσπάθεια να είναι πραγματικά πολυεπιστημονικές και να καλύπτουν όλες τις παραμέτρους πρόληψης ΜΣΠ η επιθεώρηση εργασίας γίνεται προσπάθεια να είναι σε θέση να εκτιμά το σύνολο των κινδύνων, ειδικότερα στους τομείς όπου είναι περίπλοκοι και μπορούν να συνδυαστούν. Αναλαμβάνει τα καθήκοντα ελέγχου και πρόληψης όσον αφορά τις επιχειρήσεις και τους εργαζομένους. Αποτελεί αντικείμενο ελέγχων, χρησιμοποιώντας δείκτες αποτελεσμάτων και ποιότητας για να σημειωθεί πρόοδος. Οι έλεγχοι που γίνονται από τις υπηρεσίες επιθεώρησης επιβάλλεται να καταλήγουν σε ομογενείς κυρώσεις οι οποίες να

37 34 είναι παράλληλα αποτρεπτικές, ανάλογες και να εφαρμόζονται στην πράξη. Σε αυτό το πλαίσιο, δύο τομείς έχουν ιδιαίτερη σημασία: 1) Η προστασία των νέων, που εκτίθενται περισσότερο από τους άλλους στους κινδύνους ατυχημάτων. Αφορά αφενός την καταστολή της παράνομης εργασίας των νέων που δεν έχουν τη νόμιμη ηλικία, και την αυστηρή εφαρμογή των κανόνων υγείας και ασφάλειας για αυτούς που επιτρέπεται να εργαστούν. 2)Ορισμένες επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην Ευρωπαϊκή Ένωση διαφεύγουν από τις διοικητικές και ποινικές κυρώσεις που επιβάλλονται στο κράτος μέλος όπου δραστηριοποιούνται, όταν το εν λόγω κράτος είναι διαφορετικό από το κράτος στο οποίο έχουν εγκατασταθεί. Η συνεργασία για την ενημέρωση μεταξύ των δημόσιων αρχών καθιερώνεται προοδευτικά και αναμένεται να διευκολύνει τις διώξεις των επιχειρήσεων που διαπράττουν παράβαση. Ωστόσο ακόμη μελετούνται όλοι τους τρόποι που μπορούν να ενισχύσουν τη δέσμευση και την άσκηση διώξεων για παραβάσεις σε διεθνικές καταστάσεις και γίνεται προσπάθεια από την Ε.Ε. να εκβαθύνει σε αυτό το πλαίσιο τις εργασίες που βρίσκονται σε εξέλιξη στην επιτροπή ανώτερων επιθεωρητών εργασίας ΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗ ΕΤΑΙΡΙΚΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ Η προώθηση ενός ποιοτικού εργασιακού περιβάλλοντος απαιτεί μια σφαιρική προσέγγιση, που θα στηρίζεται σε όλα τα διαθέσιμα μέσα ανάλογα με τους τομείς. Στο πλαίσιο αυτής της προσέγγισης, όλοι οι φορείς εξασφαλίζουν πλήρως τις ευθύνες τους και οι προσπάθειες και η πρόοδος του καθενός μπορεί να υπολογιστεί και να αξιολογηθεί. Όπως αναφέραμε και παραπάνω η ύπαρξη ενός συνεκτικού και σταθερού κοινοτικού νομοθετικού πλαισίου είναι ένα απαραίτητο εργαλείο για θέματα υγείας και ασφάλειας, όπου πρότυπα και αρχές είναι αναγκαίες για

38 35 την πρόληψη των κινδύνων και για την προστασία των εργαζομένων. Η Επιτροπή θέλει να ακολουθήσει σε αυτόν τον τομέα μια ισορροπημένη διαδικασία, στηριζόμενη στην εμπειρία που έχει αποκτηθεί από την εφαρμογή των κειμένων σύμφωνα με πολλούς παράλληλους άξονες. Ένας από αυτούς είναι η συνεχής προσαρμογή των υπαρχόντων οδηγιών στην εξέλιξη των επιστημονικών γνώσεων, της τεχνικής προόδου και του κόσμου εργασίας. Η ανάλυση των εθνικών εκθέσεων για την πρακτική εφαρμογή των οδηγιών, σε συνδυασμό με την αξιολόγηση που πραγματοποιήθηκε εντός των επιχειρήσεων, συμβάλλει στον εντοπισμό των δυσκολιών που έχουν συναντήσει οι διάφοροι φορείς κατά τη συγκεκριμένη εφαρμογή της νομοθεσίας και στην αντιμετώπιση των ελλείψεων που έχουν εντοπιστεί. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, επικουρούμενη από τη συμβουλευτική επιτροπή, συντάσσει εκθέσεις εφαρμογής στην πράξη των διαφόρων οδηγιών για την "υγεία και την ασφάλεια" για να εντοπίσει τα προβλήματα εφαρμογής και να βελτιώσει ορισμένες διατάξεις για μια καλύτερη κατανόηση και συνοχή με στόχο να καλύψει τα κενά του υπάρχοντος πλαισίου. Έχει υποβάλλει επίσης μια ανακοίνωση για τις μυοσκελετικές διαταραχές η οποία εξετάζει τις αιτίες τους υπό το φως προληπτικών ενεργειών που προβλέπονται από την υπάρχουσα κοινοτική νομοθεσία (δηλαδή τις οδηγίες σχετικά με τα βαριά φορτία, τις οθόνες οπτικής απεικόνισης και τους κραδασμούς), και προτείνει τροποποιήσεις ή νέες νομοθετικές διατάξεις στους τομείς που δεν έχουν καλυφθεί επαρκώς (εργονομία στο χώρο εργασίας.). Η συνεκτίμηση των νέων κινδύνων είναι επίσης πολύ σημαντική. Επιπλέων η εκλογίκευση του νομικού πλαισίου και των κοινοτικών οργάνων είναι κάτι που συμβάλει κι αυτό με τη σειρά του στην όλη προσπάθεια. Το κοινοτικό νομικό πλαίσιο εμφανίζεται, στα μάτια των φορέων, υπερβολικά περίπλοκο και δυσνόητο. Σε αυτή τη βάση γίνονται προσπάθειες να απλουστευθεί και να εκλογικευτεί, τόσο με την κωδικοποίηση των υπαρχουσών οδηγιών γεγονός που θα διευκολύνει την κατανόησή του, όσο και με την εκπόνηση μιας ενιαίας έκθεσης

39 36 εφαρμογής. Από την άλλη η αποτελεσματική εφαρμογή του κοινοτικού δικαίου βασίζεται σε μια στενή συνεργασία μεταξύ της Επιτροπής και της αρμόδιας διοίκησης στα κράτη μέλη. Τα τελευταία χρόνια η συνεργασία είχε βελτιωθεί και απλοποιηθεί αρκετά. Αν η νομοθετική δράση είναι αναγκαία για τον καθορισμό των προτύπων, η ανάπτυξη άλλων μέσων είναι απαραίτητη για την προώθηση της προόδου, την ενθάρρυνση των φορέων για να βελτιωθούν και για τη συνεργασία του συνόλου των συμμετεχόντων φορέων στην υλοποίηση των γενικών στόχων της στρατηγικής, ειδικότερα στους νέους τομείς που δεν ευνοούν την κανονιστική προσέγγιση. Τέτοια μέτρα ενθάρρυνσης είναι η συγκριτική αξιολόγηση και ο προσδιορισμός των βέλτιστων πρακτικών, οι εθελοντικές συμφωνίες που έχουν συναφθεί από τους κοινωνικούς εταίρους, όπως για παράδειγμα ο κοινωνικός διάλογος που είναι ένα ιδανικό μέσο για την καθιέρωση μέτρων προόδου, επειδή επιτρέπει τόσο την αποτελεσματική εφαρμογή της υπάρχουσας νομοθεσίας όσο και την εξέταση όλων των ζητημάτων που συνδέονται με την προώθηση ικανοποιητικών εργασιακών συνθηκών, καθώς και των κινδύνων και των ιδιαίτερων προβλημάτων των κλάδων και των επαγγελμάτων. Παράλληλα αναπτύσσεται και μία πολιτική εταιρικής κοινωνικής ευθύνης. Η διάδοση της πολιτικής πρόληψης και αντιμετώπισης των ΜΣΠ, καθώς και η αυξημένη ευαισθησία του κοινού στις προκλήσεις που συνδέονται με την υγεία, είχαν ως αποτέλεσμα πολλές επιχειρήσεις να δημιουργήσουν ένα ασφαλέστερο και υγιέστερο εργασιακό περιβάλλον. Η υγεία στην εργασία περιλήφθηκε συνεπώς στις εθελοντικές πρωτοβουλίες προσφεύγοντας συχνά σε τρίτους οργανισμούς. 18 Στο βιβλίο: "Προώθηση 18 Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία. «Occupational Safety and Health in Marketing and Procurement». Πρόσβαση μέσω διαδικτύου: Διαθέσιμο στις 21/09/2009

40 37 ενός ευρωπαϊκού πλαισίου για την εταιρική κοινωνική ευθύνη" 19 υπογραμμίζεται ότι η υγεία στην εργασία είναι ένας από τους προνομιακούς τομείς των «ορθών πρακτικών» που ασκούν οικειοθελώς οι επιχειρήσεις οι οποίες αποσκοπούν να ξεπεράσουν τους υπάρχοντες κανόνες και πρότυπα Επιπλέων στο πεδίο των ΜΣΠ στην εργασία, εδώ και καιρό ισχύουν οικονομικά κίνητρα, με τον καθορισμό των ασφαλιστικών εισφορών σε επίπεδο επιχειρήσεων κλάδων, ανάλογα με το συντελεστή των ασθενειών. Αυτό ενθαρρύνει την πρόληψη του κινδύνου και συμπληρώνει με αυτόν τον τρόπο τα άλλα μέσα για την υγεία στην εργασία. Ασφαλιστικοί φορείς - δημόσιοι και ιδιωτικοί- έχουν ήδη επινοήσει τέτοια οικονομικά κίνητρα, προσφέροντας ιδίως συμβόλαια πρόληψης που περιλαμβάνουν την αξιολόγηση των κινδύνων στην επιχείρηση, τεχνική βοήθεια, ενίσχυση στον εξοπλισμό και κατάλληλη κατάρτιση. Τέτοιες πρακτικές γίνεται προσπάθεια να συστηματοποιηθούν. 4.7 ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ Η κοινοτική πολιτική για την υγεία και την ασφάλεια στην εργασία συντονίζεται με τις δραστηριότητες που διεξάγονται από τις διεθνείς οργανώσεις. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συνεργάζεται ενεργά με τις υπηρεσίες των Ηνωμένων Εθνών ΠΟΥ και ΔΟΕ που έχουν παρόμοιο ρόλο να διαδραματίσουν για να βελτιώσουν το επίπεδο προστασίας της υγείας και της ασφάλειας των εργαζομένων και με τις οποίες η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συνεργάζεται εδώ και καιρό με επιτυχία. Η συνεργασία με τρίτες χώρες ιδίως της Μεσογείου, του ASEAN, της Βορειοαμερικανικής Συμφωνίας Ελευθέρων Συναλλαγών και του 19 Όπως παραπάνω

41 38 Mercosur- έχει ουσιαστική σημασία για να εξασφαλιστεί ότι τηρούνται οι ελάχιστες προδιαγραφές υγείας και ασφάλειας, αν και οι πρώτοι στόχοι είναι να διευκολυνθεί η κυκλοφορία των αγαθών, των υπηρεσιών και των κεφαλαίων. Το σχετικό νομικό πλαίσιο που έχει εγκρίνει η Ευρωπαϊκή Ένωση χρησιμεύει ως βάση για τις ανταλλαγές πληροφοριών με τις χώρες αυτές. Αναμένεται να εμβαθυνθούν οι σχέσεις συνεργασίας και ανταλλαγής εμπειριών σε θέματα υγείας και ασφάλειας στην εργασία που έχουν ξεκινήσει στο πλαίσιο του διατλαντικού συμφώνου με τις ΗΠΑ. Οι διμερείς διασκέψεις ΕΕ/ΗΠΑ ανά διετία καθώς και ο συντονισμός των ανταλλαγών πληροφοριών από την υπηρεσία του Μπιλμπάο, δείχνουν την επιθυμία συνεργασίας με στόχο μια καλύτερη προστασία του εργατικού δυναμικού σε διεθνές επίπεδο.

42 39 Κ ε φ ά λ α ι ο 5 ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΙ ΦΟΡΕΙΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ & ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑ Η ευρωπαϊκή κοινωνική πολιτική διαμορφώνεται από τις κοινοτικές πράξεις των αρμόδιων οργάνων. Παράλληλα όμως, αξιόλογη είναι η συνεισφορά των διαφόρων ιδρυμάτων και οργανισμών που ασχολούνται με θέματα υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας. Πραγματοποιώντας μελέτες, σεμινάρια, εκδηλώσεις, οργανώνονται σύγχρονα διετία πληροφόρησης και εκδίδονται σχετικά έντυπα που παρέχουν σπουδαίο έργο στη βελτίωση των συνθηκών εργασίας στα κράτη μέλη ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΩΝ ΣΥΝΘΗΚΩΝ ΔΙΑΒΙΩΣΗΣ & ΕΡΓΑΣΙΑΣ (EUROFOUND) Πρόκειται για ένα από τα πρώτα ιδρύματα της ΕΕ που ειδικεύεται σε συγκεκριμένες πολιτικές. Είναι ένα τριμερές όργανο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το οποίο συγκροτήθηκε το με στόχο να συμβάλει στο σχεδιασμό και στην επίτευξη καλύτερων συνθηκών διαβίωσης και εργασίας στην Ευρώπη. Συγκεκριμένα, αξιολογεί και αναλύει τις συνθήκες διαβίωσης και εργασίας, διατυπώνει έγκυρες γνώμες και παρέχει συμβουλές στους αρμόδιους φορείς και στους βασικούς συντελεστές της κοινωνικής πολιτικής συνεισφέρει στη βελτίωση της ποιότητας ζωής, 20 Κανονισμός (ΕΟΚ) αριθ. 1365/75 του Συμβουλίου της 26ης Μαΐου 1975 περί της δημιουργίας Ευρωπαϊκού Ιδρύματος για τη Βελτίωση των Συνθηκών Διαβιώσεως και Εργασίας. Πρόσβαση μέσω διαδικτύου: =el&type_doc=regulation&an_doc=1975&nu_doc=1365 Διαθέσιμο στις 19/9/2009

43 40 καταγράφει τις εξελίξεις και τις τάσεις, ιδίως εκείνες που επιφέρουν αλλαγές. Με σκοπό τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και εργασίας, ασχολείται πιο συγκεκριμένα με τα ακόλουθα θέματα: τις συνθήκες εργασίας, συμπεριλαμβανομένης της οργάνωση της εργασίας, των ωραρίων εργασίας, της ευελιξίας, του ελέγχου των αλλαγών στις συνθήκες εργασίας τις συνθήκες διαβίωσης, δηλαδή όλες τις πτυχές που επηρεάζουν την καθημερινή ζωή των Ευρωπαίων πολιτών, συμπεριλαμβανομένων του καλύτερου συνδυασμού της επαγγελματικής και της οικογενειακής ζωής, της διάθεσης κοινωνικών δημόσιων υπηρεσιών και της προώθησης της ένταξης στην αγορά εργασίας τις εργασιακές σχέσεις: βιομηχανικές μεταλλαγές και εταιρικές αναδιαρθρώσεις, συμμετοχή των εργαζομένων στη διαδικασία λήψης αποφάσεων και εξευρωπαϊσμός των εργασιακών σχέσεων. Το Ίδρυμα είναι νομικό πρόσωπο και η έδρα του βρίσκεται στην Ιρλανδία (Δουβλίνο). Διαθέτει διοικητικό συμβούλιο, προεδρείο, διευθυντή και υποδιευθυντή: το διοικητικό συμβούλιο απαρτίζεται από 78 μέλη, εκ των οποίων 25 εκπροσωπούν τα κράτη μέλη, 25 τις οργανώσεις των εργοδοτών, 25 τις συνδικαλιστικές οργανώσεις των εργαζομένων, ενώ τρία μέλη εκπροσωπούν την Επιτροπή. Η θητεία τους είναι τριετής και ανανεώσιμη. Το διοικητικό συμβούλιο διαχειρίζεται το Ίδρυμα και καθορίζει τους προσανατολισμούς του. Βάσει σχεδίου υποβαλλόμενου από το διευθυντή, το συμβούλιο καθορίζει το

44 41 τετραετές κυλιόμενο πρόγραμμα και το ετήσιο πρόγραμμα εργασίας, με τη σύμφωνη γνώμη της Επιτροπής ο διευθυντής διευθύνει το Ίδρυμα και εκτελεί τις αποφάσεις που έχουν ληφθεί από το διοικητικό συμβούλιο. Διορίζεται από την Επιτροπή για μια πενταετία το ανώτερο. Η θητεία του είναι ανανεώσιμη. Κάθε χρόνο, πριν από την 1η Ιουλίου, καταρτίζει το ετήσιο πρόγραμμα εργασίας, παράλληλα με μια εκτίμηση των αναγκαίων δαπανών το προεδρείο απαρτίζεται από 11 μέλη: τον πρόεδρο και τρεις αντιπροέδρους του διοικητικού συμβουλίου, έναν συντονιστή για τις τρεις ομάδες εκπροσώπων (εργοδότες, εργαζόμενοι και Επιτροπή) και έναν συμπληρωματικό εκπρόσωπο για καθεμία από τις ομάδες αυτές. Το προεδρείο ελέγχει την εφαρμογή των αποφάσεων του διοικητικού συμβουλίου και λαμβάνει όλα τα αναγκαία μέτρα για τη χρηστή διαχείριση του Ιδρύματος μεταξύ δύο συνεδριάσεων του διοικητικού συμβουλίου Ο ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ (OSHA) Για να διευκολυνθεί και να εφαρμοστεί καλύτερα η πολιτική ευαισθητοποίησης, πρόληψης και αντιμέτωπης των επαγγελματικών κινδύνων δημιουργήθηκε ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Υγεία και την Ασφάλεια στην Εργασία 21. Ιδρύθηκε στις 27 Οκτωμβρίου 1995 και έχει έδρα το Μπιλμπάο της Ιταλίας. Σήμερα ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Υγεία και την Ασφάλεια στην Εργασία αποτελεί κινητήρια δύναμη σε αυτές τις ενέργειες. 21

45 42 Έχει δημιουργήσει ένα "παρατηρητήριο των κινδύνων", το οποίο στηρίζεται στη συλλογή «ορθών πρακτικών» από επιχειρήσεις και κλάδους. Επιπλέων οργανώνει ανταλλαγές εμπειριών και πληροφοριών, χάρη σε μια συστηματική συλλογή δεδομένων, με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Στατιστικής Υπηρεσίας, εντάσσει τις υποψήφιες χώρες σε αυτά τα δίκτυα ενημέρωσης και δημιουργεί εργαλεία προσαρμοσμένα στην συγκεκριμένη κατάστασή τους, διοργανώνει ευρωπαϊκές εβδομάδες για την υγεία και την ασφάλεια με ιδιαίτερες αναφορές στα ΜΣΠ. Τους στόχους και τις στρατηγικές του Οργανισμού τους θέτει το διοικητικό συμβούλιο το οποίο εντοπίζει θέματα προτεραιότητας όπου απαιτείται περαιτέρω πληροφόρηση ή δράση. Επίσης διορίζει τον διευθυντή και εγκρίνει το πρόγραμμα εργασιών, την ετήσια έκθεση και τον προϋπολογισμό του Οργανισμού. Το Συμβούλιο απαρτίζεται από εκπροσώπους κυβερνήσεων, εργοδοτών και εργαζομένων των κρατών μελών της ΕΕ, εκπροσώπους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και παρατηρητές. Η προεδρία του Συμβουλίου εναλλάσσεται κυκλικά μεταξύ των τριών ομάδων συμφερόντων σε ετήσια βάση. Ένα βασικό όργανο του οργανισμού είναι οι συμβουλευτικές ομάδες που καλύπτουν τους τομείς του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου Κινδύνων του Οργανισμού, των πληροφοριών σχετικά με το εργασιακό περιβάλλον και των δράσεων επικοινωνίας και προώθησης, ενώ παράλληλα παρέχουν στρατηγική καθοδήγηση και ανατροφοδότηση σχετικά με το έργο του Οργανισμού. Ο Οργανισμός και το συμβούλιο διορίζουν τα μέλη των συμβουλευτικών ομάδων, τα οποία προέρχονται από τις ομάδες των εργαζομένων και εργοδοτών και από τις κυβερνήσεις. Το κύριο δίκτυο πληροφοριών για την ασφάλεια και την υγεία συνίσταται σε έναν εστιακό πόλο σε κάθε κράτος μέλος της ΕΕ, καθώς και στις υποψήφιες προς ένταξη χώρες και τις χώρες. Οι εστιακοί πόλοι ορίζονται από την κυβέρνηση της κάθε χώρας ως ο επίσημος εκπρόσωπος του

46 43 Οργανισμού στην εν λόγω χώρα και αποτελούν κατά κανόνα τον εθνικό φορέα για την ασφάλεια και την υγεία στην εργασία. Συνεργαζόμενοι με εθνικά δίκτυα, περιλαμβανομένων εκπροσώπων κυβερνήσεων, εργοδοτών και εργαζομένων, οι εστιακοί πόλοι παρέχουν πληροφορίες και επακόλουθες παρατηρήσεις που συμβάλλουν στη στήριξη των πρωτοβουλιών του Οργανισμού. Οι εστιακοί πόλοι διαχειρίζονται επίσης τους εθνικούς δικτυακούς τόπους του Οργανισμού και διορίζουν εκπροσώπους στις ομάδες των εμπειρογνωμόνων. Διάφορες ομάδες εμπειρογνωμόνων συμβάλλουν στο έργο παρέχοντας συμβουλές στον τομέα εμπειρογνωμοσύνης τους, όπως π.χ. το Διαδίκτυο, το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Κινδύνων και την ενημέρωση σχετικά με το περιβάλλον εργασίας. Διορίζονται από τους εθνικούς εστιακούς πόλους, μαζί με παρατηρητές που εκπροσωπούν τους εργαζόμενους, τους εργοδότες και την Επιτροπή. Τα θεματικά κέντρα είναι συμπράξεις συνεργασίας εθνικών ιδρυμάτων ασφάλειας και υγείας στο πλαίσιο συμβάσεων για τη συγκέντρωση και την ανάλυση των υφιστάμενων εθνικών δεδομένων προκειμένου να υποστηριχθούν βασικοί τομείς του οργανισμού. Το υφιστάμενο θεματικό του κέντρο λειτουργεί υπό την αιγίδα του Φινλανδικού Ινστιτούτου για την Υγεία στην Εργασία (FIOH) ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΔΙΚΤΥΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Το Ευρωπαϊκό δίκτυο δημιουργήθηκε από την Γενική Δ/νση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, μετά από εισήγηση του Ομοσπονδιακού Ινστιτούτου Επαγγελματικής Υγιεινής και ασφάλειας της Γερμανίας και 22 Διαθέσιμο στο διαδίκτυο: Πρόσβαση στις 10/10/2009

47 44 σε συνεργασία με τα κράτη μέλη και τα κράτη της ευρύτερης ευρωπαϊκής οικονομικής ζώνης. 23 Η σχετική διακήρυξη του που προβλέπει την δημιουργία του παρόντος Ευρωπαϊκού δικτύου, υπογράφτηκε στο Λουξεμβούργο το Σκοπός του δικτύου είναι η συλλογή διαφόρων δραστηριοτήτων στον ενδιαφερόμενο τομέα, η διευκόλυνση της ανταλλαγής πληροφοριών και εμπειριών, η υποστήριξη για την πραγματοποίηση προγραμμάτων μεταξύ των κρατών μελών και ο συνδυασμός των μέτρων για την προώθηση της προαγωγής της υγείας στην εργασία. Επίσης αποσκοπεί στην υποστήριξη της Ευρωπαϊκής επιτροπής αναφορικά με το σχεδιασμό και την παρακολούθηση των προγραμμάτων της. Η ΕΕ χρηματοδοτεί κατά 70% τα κράτη μέλη για την εγκατάσταση και ανάπτυξη του δικτύου σε εθνικό επίπεδο. Έτσι σε κάθε κράτος μέλος υπάρχει ο Εθνικός εστιακός πόλος που συντονίζει τις δραστηριότητες του δικτύου σε εθνικό επίπεδο ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ (EUROSTAT) Φορέας της δράσης της ΕΕ στον τομέα της στατιστικής είναι η Ευρωπαϊκή Στατιστική Υπηρεσία. Το πλαίσιο για την ανάληψη δράσεων προτεραιότητας στον τομέα των στατιστικών πληροφοριών καθορίστηκε με την απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου που ακολούθησε και δημοσιεύθηκε στην επίσημη εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. Με στόχο την εναρμόνιση των στατιστικών πληροφοριών στο κοινοτικό επίπεδο, κρίθηκε απαραίτητη η θέσπιση κανόνων και αρχών που θα έπρεπε να τηρούνται από τα κράτη μέλη, ώστε να εξασφαλίζεται η 23 Διαθέσιμο στο διαδίκτυο Πρόσβαση στις 10/10/2009

48 45 συγκρισιμότητα των κοινοτικών στατιστικών και η εκπόνηση βραχυπρόθεσμων προγραμμάτων των αρμοδίων υπηρεσιών των κρατών μελών κάτω από το συντονισμό της Επιτροπής. Ο τομέας της υγείας και της ασφάλειας κρίθηκε ως τομέας υψηλής προτεραιότητας για την ανάληψη κοινοτικής δράσης, ενώ ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στην συνεργασία με σχετικούς διεθνείς οργανισμούς. Απόρροια της δράσης αυτής ήταν μία σειρά προγραμμάτων όπως έρευνες του επιπέδου υγείας, στατιστικές για ΑΜΕΑ, στατιστικές επαγγελματικών ασθενειών, στατιστικές αιτιών θανάτου κ.α.

49 46

50 47 Κ ε φ ά λ α ι ο 6 ΔΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ 6.1. ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΕΣ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΕΣ ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΜΕ ΤΙΣ ΜΣΠ ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ Στο πλαίσιο την αντιμέτωπης των ΜΣΠ στην εργασία αλλά και γενικά όσον αφορά την ασφάλεια και την υγεία στους χώρους εργασίας ο Οργανισμός για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία διοργανώνει ευρωπαϊκές εβδομάδες οι οποίες σαν θεσμός έχουν καθιερωθεί από το 2000 και αποτελούν ετήσιες σειρές εκδηλώσεων για την προώθηση της βελτίωσης της ασφάλειας και της υγείας στους χώρους εργασίας. Οι εκστρατείες αυτές έχουν πέντε στρατηγικούς στόχους: την ευαισθητοποίηση, την πληροφόρηση, την ανάπτυξη και την παροχή πρόσβασης σε πηγές, την ενίσχυση δραστηριοτήτων που έχουν επίπτωση στους χώρους εργασίας, και τέλος τον προσδιορισμό και την αναγνώριση καλών πρακτικών. Συμμετέχουν όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ. Συμμετέχουν επίσης οργανώσεις εργοδοτών και συνδικάτων από ολόκληρη την Ευρώπη καθώς επίσης και τα ευρωπαϊκά όργανα (Η Επιτροπή και το Κοινοβούλιο) Μέχρι στιγμής έχουν πραγματοποιηθεί δύο πανευρωπαϊκές εκστρατείες που έχουν ως βασικό τους στόχο την ενημέρωση και την πρόληψη των ΜΣΠ στην εργασία. Και οι δύο πραγματοποιήθηκαν στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής εβδομάδας για την ασφάλεια και την υγεία στην εργασία. Το η πρώτη φορά που ήρθαν στο επίκεντρο οι ΜΣΠ στην εργασία-

51 48 προσοχή δόθηκε στην πρόληψη σχετικών με την εργασία μυοσκελετικών αναταραχών. Το μήνυμα αυτής της πρώτης εβδομάδας ήταν «Γυρίστε την πλάτη στις Οστεομυικές Διαταραχές» Η δεύτερη εκστρατεία είχε τίτλο «Μειώστε την Καταπόνηση» και πραγματοποιήθηκε το Η εκστρατεία αυτή υποστηρίχθηκε από τη γερμανική και πορτογαλική προεδρία της ΕΕ το 2007, από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τους κοινωνικούς εταίρους στην Ευρώπη. H εκστρατεία ενίσχυσε την προσέγγιση μιας ολοκληρωμένης διαχείρισης για την αντιμετώπιση των ΜΣΠ, η οποία περιλαμβάνει τόσο την πρόληψη των μυοσκελετικών προβλημάτων όσο και τη διατήρηση των εργαζομένων που πάσχουν από ΜΣΠ στην εργασία τους και έδωσε έμφαση στην έννοια της «διαχείρισης του φορτίου», η οποία εμπεριέχει όλες τις καταπονήσεις του σώματος, καθώς και το φορτίο που μεταφέρεται. Προώθησε επίσης ολοκληρωμένη διαχείριση, και όρισε αρμοδιότητες για εργοδότες, εργαζομένους, εκπροσώπους αυτών για θέματα ασφάλειας και υπευθύνους χάραξης πολιτικής. Σύμφωνα με τις αρμοδιότητες αυτές, οι εργοδότες πρέπει να δίδουν το παράδειγμα καταδεικνύοντας ουσιαστική δέσμευση για την υγεία και την ασφάλεια και υιοθετώντας όλες τις εφικτές δράσεις για την πρόληψη ή ελαχιστοποίηση των κινδύνων των ΜΣΠ. Όλες αυτές οι δράσεις αποβαίνουν προς όφελος του εργοδότη: η ορθή διαχείριση της ασφάλειας έχει θετική επίδραση στην επιχείρηση και αποτελεί στοιχείο αποτελεσματικής οργάνωσης. Η συμμετοχή των εργαζομένων παίζει επίσης καθοριστικό ρόλο στην αντιμετώπιση των υπαρκτών κινδύνων στους χώρους εργασίας, καθώς γνωρίζουν τους χώρους αυτούς καλύτερα από τον καθένα. Οι εργαζόμενοι πρέπει να ενημερώνονται και να καταρτίζονται για τις ΜΣΠ, ώστε να γνωρίζουν πώς να αποφύγουν τους ειδικούς υπαρκτούς αλλά και πιθανούς κινδύνους. Τέλος, οι αρμόδιοι για τη χάραξη πολιτικής πρέπει να ενσωματώνουν τα σχετικά με τις

52 49 μυοσκελετικές παθήσεις ζητήματα στα πολιτικά κείμενα και στα νομοθετικά έγγραφα που συντάσσουν ΒΡΑΒΕΙΑ ΚΑΛΗΣ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ Στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής στρατηγικής για προσέγγιση μίας ολοκληρωμένης διαχείρισης για αντιμετώπιση των μυοσκελετικών παθήσεων δημιουργηθήκαν τα βραβεία καλής πρακτικής που αποσκοπούν στο να καταδείξουν, μέσω παραδειγμάτων, σε όλους τους ευρωπαίους εργοδότες και εργαζομένους καθώς και στους διάφορους μεσολαβούντες, (όπως κοινωνικοί εταίροι, επαγγελματίες του κλάδου επαγγελματικής ασφάλειας και υγείας και λοιποί φορείς παρέχοντες συνδρομή και πληροφορίες στο χώρο εργασίας) τα οφέλη που απορρέουν από την τήρηση των καλών πρακτικών ασφάλειας και υγείας. Για όσους επιλέγονται αναγνωρίζεται η συμβολή τους στη βελτίωση των συνθηκών και του εργασιακού περιβάλλοντος στην Ευρώπη. Ακόμη: Εκπρόσωποι των επιχειρήσεων ή οργανισμών βραβεύονται Τα παραδείγματα περιλαμβάνονται σε φυλλάδιο του Ευρωπαϊκού Οργανισμού, το οποίο διανέμεται ευρέως σε ολόκληρη την Ευρώπη και έχει ενταχθεί επίσης στη σελίδα του Οργανισμού. 24 Τα παραδείγματα καλής πρακτικής είναι αφενός λύσεις που έχουν εφαρμοσθεί πρακτικά και όχι θεωρητικά ή υποθετικά, για την προώθηση της αποτελεσματικής διαχείρισης της επαγγελματικής ασφάλειας και υγείας στο χώρο εργασίας και αφετέρου μέτρα πρόληψης για τη μείωση 24 Πρόσβαση μέσω διαδικτύου: Διαθέσιμο στις 29/9/2009

53 50 της συχνότητας εμφάνισης ΜΣΠ και στήριξης των ατόμων που πάσχουν από αυτές. Στα παραδείγματα αυτά συμπεριλαμβάνονται, η αναγνώριση και η εφαρμογή προγραμμάτων δράσης που υιοθετούν μια ολιστική προσέγγιση των κινδύνων που προκαλούν τις ΜΣΠ, αλλαγές που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν στο χώρο εργασίας με στόχο τη μείωση ή την κατάργηση των παρατεταμένων περιόδων εργασίας σε όρθια ή καθιστή στάση, καθώς και σχέδια προμηθειών για τη διάθεση, σε διαβούλευση με τους εργαζομένους, μηχανημάτων και εξοπλισμού φιλικών προς το χρήστη. Η εν λόγω παρέμβαση: Εφαρμόζεται έπειτα από κατάλληλη εκτίμηση των κινδύνων και των πηγών κινδύνου Βελτιώνει τις συνθήκες εργασίας εν γένει και προάγει αποτελεσματικά την υγεία, την ασφάλεια και την αποδοτικότητα Επικεντρώνεται στην πρόληψη του προσδιοριζόμενου κινδύνου στην πηγή Επιφέρει ένα ευδιάκριτο και μόνιμο όφελος Πληρεί τουλάχιστον τις σχετικές νομοθετικές απαιτήσεις του κράτους μέλους στο οποίο έχει εφαρμοσθεί και θα πρέπει, κατά προτίμηση, να εκτείνεται και πέρα από τις ελάχιστες προδιαγραφές Περιλαμβάνει συμμετοχική προσέγγιση ανάμεσα σε εργοδότες και εργαζομένους

54 51 Κ ε φ ά λ α ι ο 7 ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΚΑΙ ΕΛΕΓΧΟΥ ΤΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ 7.1. Το ΕΡΓΑΛΕΙΟ KIM Η μέθοδος αναπτύχθηκε από το Ομοσπονδιακό Ινστιτούτο Ασφάλειας και Υγείας στην Εργασία (BAUA) 25 και την Επιτροπή των Ομόσπονδων Κρατιδίων της Γερμανίας για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία (LASI) 26 σε στενή συνεργασία με επαγγελματίες του κλάδου, τεχνικούς ασφαλείας και ιατρούς επιχειρήσεων, ενώσεις εργοδοτών και εργαζομένων, ασφαλιστικούς φορείς και επιστημονικά ινστιτούτα. Το 1996 δημοσιεύτηκε πρόγραμμα δράσης και κατόπιν τούτου υλοποιήθηκε πενταετές επιστημονικό δοκιμαστικό πρόγραμμα. Οι τελικές εκδόσεις δημοσιεύτηκαν το 2001 και το Ακολουθούν ορισμένα βασικά σημεία σχετικά με τη μέθοδο: Μεταξύ της περιγραφής και της αξιολόγησης των εργασιών υπάρχει διαχωρισμός. Η περιγραφή των εργασιών είναι αντικειμενική, χωρίς να γίνεται αποτίμηση. Ως εκ τούτου, η περιγραφή των εργασιών διατηρεί την εγκυρότητά της ακόμα και αν επέρχονται επιμέρους τροποποιήσεις στη διαδικασία αξιολόγησης κινδύνου λόγω αλλαγών του νομοθετικού πλαισίου. Η περιγραφή των εργασιών περιορίζεται σε βασικά στοιχεία τους και δεν εξετάζονται αναλυτικά όλα τα χαρακτηριστικά του 25 Πρόσβαση μέσω διαδικτύου: Διαθέσιμο στις 30/9/ Πρόσβαση μέσω διαδικτύου: Διαθέσιμο στις 30/9/2009

55 52 παραρτήματος 1 της οδηγίας του Συμβουλίου. Ωστόσο, όλα τα χαρακτηριστικά του παραρτήματος 1 καλύπτονται εμμέσως από τα βασικά στοιχεία. Όλα τα στοιχεία διαβαθμίζονται σε αρκετές βαθμίδες, λαμβάνοντας από μια ελάχιστη ως μια μέγιστη τιμή. Ο χρήστης δεν χρειάζεται να λαμβάνει ακριβείς μετρήσεις. Αρχή: Λελογισμένη ασάφεια. Η αξιολόγηση κινδύνου βασίζεται σε ένα δοσολογικό μοντέλο (dose model): διάρκεια επί ένταση. Λαμβάνει υπόψη εμβιομηχανικές, μεταβολικές και προσωπικές παραμέτρους. Η ίδια αρχή εφαρμόζεται για κάθε είδος σωματικού εργασιακού φόρτου. Οι μέθοδοι βασικών στοιχείων για «Ανύψωση, κράτημα, μεταφορά» και «Ώθηση και έλξη» αποτελούν μέρος ενός συστήματος της KIM για κάθε είδος σωματικού εργασιακού φόρτου (σε διαδικασία εκπόνησης βρίσκονται περαιτέρω ενότητες οι οποίες καλύπτουν την επαναλαμβανόμενη χειρωνακτική επεξεργασία, τις ισχυρές δυνάμεις που πρέπει να ασκηθούν για την πραγματοποίηση της εκάστοτε ενέργειας, τις αναγκαστικές στάσεις του σώματος και τις κινήσεις του κορμού χωρίς χειρωνακτική διακίνηση φορτίων). Οι μέθοδοι βασικών στοιχείων μπορούν να ενσωματώνονται στην τεχνολογία και την εταιρική διαχείριση της ασφάλειας και της υγείας στην εργασία και να χρησιμοποιούνται επίσης για επιδημιολογικές μελέτες σε επίπεδο επιχειρήσεων. Όλοι οι χρήστες τάσσονται υπέρ της περαιτέρω ανάπτυξης της μεθόδου. Οι χρήστες της μεθόδου αυτής μπορεί να είναι:

56 53 Εργοδότες και αντιπρόσωποί τους: τεχνολόγοι, εργονόμοι, μηχανικοί σχεδιασμού, προγραμματιστές σε θέματα προσωπικού, εργοδηγοί Εργαζόμενοι και εκπρόσωποί τους Υπεύθυνοι ασφάλειας, εκπρόσωποι των εργαζομένων σε θέματα ασφάλειας, εταιρικοί ιατροί Επιθεωρητές Η μέθοδος αυτή χαρακτηρίζεται από Εξακριβωμένη αξιοπιστία, εγκυρότητα και συνέπεια. Τα πιθανά σφάλματα αξιολόγησης κατά τη χρήση της KIM εντοπίζονται και οι οδηγίες είναι σχεδιασμένες με γνώμονα την ελαχιστοποίηση των πιθανοτήτων παρερμηνείας ΤΟ ΕΡΓΑΛΕΙΟ MAC Το διαγράμματα αξιολόγησης χειρωνακτικής διακίνησης (MAC) σχεδιάστηκαν για την αξιολόγηση κινδύνου στο επίπεδο του ελέγχου κατά τη χειρωνακτική διακίνηση φορτίων (ΧΔΦ). Σχεδιάστηκε από την Health & Safety Executive (HSE) 27 και Health & Safety Laboratory (HSL) 28 και δημοσιεύτηκε το Αρχικός στόχος του ήταν να συνδράμει τους επιθεωρητές της HSE να καλλιεργήσουν τις 27 Πρόσβαση μέσω διαδικτύου: Διαθέσιμο στις 30/9/ Πρόσβαση μέσω διαδικτύου: Διαθέσιμο στις 30/9/2009

57 54 γνώσεις και την αυτοπεποίθησή τους ως προς την αντιμετώπιση θεμάτων χειρωνακτικής διακίνησης. Βασίζεται σε εμβιομηχανικές, φυσιολογικές και ψυχοφυσιολογικές μελέτες, κάνοντας χρήση της εξίσωσης ανύψωσης φορτίων. Κατόπιν πιλοτικής εφαρμογής και αξιολόγησης της καταλληλότητάς του για ευρύτερη χρήση, τέθηκε στη διάθεση του κοινού και χρησιμοποιείται από επιθεωρητές, εργοδότες και εργαζομένους συμπεριλαμβανομένων εκπροσώπων τους σε θέματα ασφάλειας. Το εργαλείο MAC προσδιορίζει παράγοντες κινδύνου για τρεις τύπους χειρωνακτικής διακίνησης ανύψωση, μεταφορά και εργασίες ομαδικής διακίνησης φορτίων. Βοηθά επίσης στην ιεράρχηση των εργασιών που χρήζουν βελτίωσης σε ένα χώρο εργασίας. Το MAC κάνει χρήση ενός φύλλου βαθμολογίας στο οποίο ο χρήστης περιγράφει την εργασία. Εν συνεχεία εξετάζονται οι παράγοντες κινδύνου μέσω των 3 διαγραμμάτων ροής που αφορούν τις δραστηριότητες ανύψωσης, μεταφοράς και ομαδικής διακίνησης φορτίων. Για κάθε παράγοντα κινδύνου, ο παρατηρητής ορίζει ένα χρώμα φωτεινού σηματοδότη και μια βαθμολογία, καθοδηγούμενος από τις απλές οδηγίες που παρέχει το εργαλείο. Τα χρώματα βοηθούν στην καλύτερη αναπαράσταση του κινδύνου που ενέχει κάθε παράγοντας. Οι συνολικές βαθμολογίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την ιεράρχηση των εργασιών για τις οποίες πρέπει να αναληφθεί δράση. Παρέχεται η δυνατότητα σύγκρισης δύο ή περισσότερων εργασιών υψηλότερη βαθμολογία σημαίνει μεγαλύτερο κίνδυνο και η εργασία που συγκεντρώνει την υψηλότερη βαθμολογία πρέπει να αντιμετωπίζεται πρώτα. Οι βαθμολογίες μπορεί επίσης να συγκρίνονται και σε σχέση με τις προτεινόμενες βελτιώσεις

58 55 προκειμένου να διαπιστωθεί ποια μπορεί να περιορίσει καλύτερα τον κίνδυνο. Οι παράγοντες κινδύνου που περιλαμβάνει το εργαλείο MAC δεν καλύπτουν όλα τα χαρακτηριστικά του παραρτήματος 1 της οδηγίας του Συμβουλίου π.χ. τους προσωπικούς παράγοντες κινδύνου. Το φύλλο βαθμολογίας μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την καταγραφή προσωπικών παραγόντων κινδύνου, ψυχοκοινωνικών παραγόντων κινδύνου κλπ. Χρησιμοποιείται από επιθεωρητές, εργοδότες και εργαζομένους, συμπεριλαμβανομένων εκπροσώπων τους σε θέματα ασφάλειας. Η χρήση του είναι εύκολη και μπορεί να γίνει από οποιονδήποτε στο χώρο εργασίας. Στον δικτυακό τόπο της HSE βρίσκονται εκπαιδευτικά βίντεο που επιτρέπουν στους ενδιαφερόμενους να εξασκηθούν στη χρήση του εργαλείου, για την οποία δεν απαιτείται ειδική εργονομική κατάρτιση.

59 56 Κ ε φ ά λ α ι ο 8 ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ-ΠΡΩΤΥΠΑ-ΟΔΗΓΕΙΕΣ Οι ευρωπαϊκές νομικές απαιτήσεις σχετικά με τα ΜΣΠ περιλαμβάνουν τις διεθνή συμβάσεις και τα πρότυπα, τις ευρωπαϊκές οδηγίες και τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Στο διεθνές επίπεδο, ο διεθνής οργανισμός εργασίας (ILO) έχει εκδώσει διάφορες συμβάσεις που αφορούν τις ΜΣΠ. Προτού αυτές οι συμβάσεις να γίνουν νομικές υποχρεώσεις, έπρεπε να επικυρωθούν από ορισμένα κράτη. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, διάφορες οδηγίες έχουν δημοσιευθεί, αφορώντας άμεσα ή έμμεσα τις ΜΣΠ. Μια ευρωπαϊκή οδηγία απαιτεί την εθνική νομοθεσία εφαρμογής σε κάθε κράτος μέλος προτού να τεθεί σε ισχύ εκεί. Γενικά, μια οδηγία καθορίζει τους συμφωνηθέντες στόχους που ακολουθούνται από τα κράτη μέλη της ΕΕ, αλλά αφήνει την ελευθερία της επιλογής στο πώς να φθάσει σε αυτά. Αυτές οι οδηγίες συμπληρώνονται από μια σειρά ευρωπαϊκών προτύπων, τα οποία συμπληρώνουν τις λεπτομέρειες και τις επιτρέπουν σε να εφαρμοστούν. Ο διεθνής οργανισμός της τυποποίησης (ISO) έχει δημοσιεύσει τα διεθνή πρότυπα που εξετάζουν τις εργονομικές απαιτήσεις για τους σταθμούς εργασίας, τις μεθόδους αξιολόγησης του κινδύνου και άλλες πτυχές σχετικές με τις ΜΣΠ. Πρέπει να σημειωθεί ότι οι κοινοτικοί κανόνες και τα πρότυπα αφορούν την προστασία της ασφάλειας και της υγείας από την έκθεση σε κάθε είδους κίνδυνο (φυσικό, χημικό, βιολογικό κτλ.) επομένως, μερικοί από τους παράγοντες κινδύνου για μυοσκελετικές διαταραχές καλύπτονται, άμεσα ή έμμεσα, κυρίως από τις ακόλουθες οδηγίες (ή σχέδια οδηγιών),τις διεθνείς συμβάσεις και τα ακόλουθα πρότυπα (ή σχέδια προτύπων):

60 Συμβάσεις ILO σχετικές με τις ΜΣΠ 57 (Ιούνιος 2006) Συνθήκη Θέμα Ημερομηνία υιοθέτησης C127 Μέγιστο βάρος 28/06/1967 C148 Εργασιακό περιβάλλον (ατμοσφαιρική ρύπανση, θόρυβος και δόνηση) 20/06/1977 C155 Επαγγελματική ασφάλεια και υγεία 22/06/1981 C167 Ασφάλεια και υγεία στην κατασκευή 20/06/1988 C184 Ασφάλεια και υγεία στη γεωργία 21/06/2001 Πίνακας 5: Συμβάσεις ILO σχετικές με τις ΜΣΠ (Ιούνιος 2006) C127 μέγιστη σύμβαση βάρους (Ημερομηνία υιοθέτησης: ) Οι περισσότερες σημαντικές απαιτήσεις: Κανένας εργαζόμενος δεν θα μεταφέρει ένα φορτίο που, λόγω του βάρους του, είναι πιθανό να διακινδυνεύσει την υγεία τους ή την ασφάλεια του. Ένας εργαζόμενος για να κάνει χειρωνακτική μεταφορά των φορτίων πρέπει να λάβει την επαρκή κατάρτιση, κατάλληλες τεχνικές συσκευές και να λάβει οδηγίες όπου είναι δυνατόν. C148 εργασιακό περιβάλλον (ατμοσφαιρική ρύπανση, θόρυβος και δόνηση) (Ημερομηνία υιοθέτησης: )

61 58 Οι περισσότερες σημαντικές απαιτήσεις: Όσο το δυνατόν περισσότερο το εργασιακό περιβάλλον πρέπει να κρατηθεί απαλλαγμένο από τους κινδύνους δόνησης. Εάν είναι απαραίτητο, ο εργοδότης πρέπει να παρέχει τον προσωπικό προστατευτικό εξοπλισμό. Όλα τα ενδιαφερόμενα πρόσωπα πρέπει να ενημερωθούν και να καθοδηγηθούν σχετικά με τους κινδύνους δόνησης. C155 επαγγελματική ασφάλεια και υγεία (Ημερομηνία υιοθέτησης: ) Αυτή η σύμβαση υποχρεώνει τους σχεδιαστές πολιτικής και τους εργοδότες να εξασφαλίσουν ότι οι εργασιακοί χώροι, τα μηχανήματα και ο εξοπλισμός είναι ασφαλείς και χωρίς κίνδυνο για την υγεία. C167 ασφάλεια και υγεία στην κατασκευή (Ημερομηνία υιοθέτησης: ) Αυτή η σύμβαση απευθύνεται μόνο στους εργαζομένους κατασκευής. Περιλαμβάνει τις απαιτήσεις για τις ανυψωτικές συσκευές, το ανυψωτικό εργαλείο, τον εξοπλισμό μεταφορών, τον εξοπλισμό κίνησης της γης και τον εξοπλισμό υλικού χειρισμού στον τομέα της κατασκευής. C184 ασφάλεια και υγεία στη γεωργία (Ημερομηνία υιοθέτησης: ) Αυτή η σύμβαση απευθύνεται μόνο στους εργαζομένους στη γεωργία. Περιλαμβάνει τις απαιτήσεις για την ασφάλεια και την εργονομία

62 59 μηχανημάτων, και για το χειρισμό και τη μεταφορά των υλικών στο γεωργικό τομέα. Ευρωπαϊκές οδηγίες σχετικά με τις ΜΣΠ (Ιούνιος 2006) Οδηγία Θέμα Ημερομηνία δημοσίευσης 89/391/EEC του 12/06/1989 Η εισαγωγή των μέτρων για να ενθαρρυνθούν οι βελτιώσεις στην ασφάλεια και την υγεία των εργαζομένων στην εργασία 29/06/ /654/EEC του 30/11/1989 Ελάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας για τον εργασιακό χώρο 30/12/ /655/EEC του 30/11/1989 Ελάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας για τη χρήση του εξοπλισμού εργασίας από τους εργαζομένους στην εργασία 30/12/ /656/EEC του 30/11/1989 Ελάχιστες προδιαγραφές υγείας και ασφάλειας για τη χρήση του προσωπικού προστατευτικού 30/12/1989

63 60 εξοπλισμού εργασιακό χώρο στον 90/269/EEC του 29/5/1990 Ελάχιστες προδιαγραφές υγείας και ασφάλειας για το χειρωνακτικό χειρισμό των φορτίων όπου υπάρχει ένας κίνδυνος ιδιαίτερα πίσω τραυματισμού 21/06/ /270/EEC του 29/5/1990 Ελάχιστες προδιαγραφές υγείας και ασφάλειας για την εργασία με τον εξοπλισμό οθόνης επίδειξης 21/06/ /104/EC του 23/11/1993 Πτυχές της οργάνωσης του χρόνου απασχόλησης 13/12/ /37/EC του 22/06/1998 Εναρμόνιση των νόμων κρατών μελών σχετικά με τα μηχανήματα 23/07/ /44/EC του 25/06/2002 Έκθεση των εργαζομένων στους κινδύνους που προκύπτουν από τη δόνηση 06/07/ /42/EC του 17/05/2006 Ασφάλεια των μηχανημάτων 09/06/2006

64 61 Πίνακας 6: Ευρωπαϊκές οδηγίες σχετικά με τις ΜΣΠ (Ιούνιος 2006) 89/654/EEC Αυτή η οδηγία αφορά τις ελάχιστες απαιτήσεις ασφάλειας και υγείας και για τους εργασιακούς χώρους αυτήν την περίοδο σε χρήση και για τους εργασιακούς χώρους που χρησιμοποιούνται για πρώτη φορά. Οι απαιτήσεις σχετικά με την ελεύθερη κυκλοφορία στους τερματικούς σταθμούς είναι ενδιαφέρουσες για την πρόληψη των ΜΣΠ. 89/655/EEC - 89/656/EOK Οι οδηγίες 89/655/EOK και 89/656/EOK καλύπτουν την καταλληλότητα του εξοπλισμού εργασίας και του προσωπικού προστατευτικού εξοπλισμού, ο οποίος έχει επιπτώσεις στον κίνδυνο MSDs. Όλος ο προσωπικός προστατευτικός εξοπλισμός πρέπει να λάβει υπόψη τις εργονομικές απαιτήσεις και την κατάσταση του εργαζομένου της υγείας, και πρέπει να εγκαταστήσει τον κομιστή σωστά μετά από οποιαδήποτε απαραίτητη ρύθμιση 90/269/EEC Αυτή η οδηγία περιγράφει τις υποχρεώσεις των εργοδοτών σχετικά με το χειρωνακτικό χειρισμό των φορτίων όταν υπάρχει ένας κίνδυνος πίσω τραυματισμού: 1. ο εργοδότης πρέπει να αξιολογήσει τους κινδύνους υγείας και ασφάλειας εργασίας χειρωνακτικού χειρισμού

65 62 2. ο εργοδότης πρέπει να υποβάλει τα κατάλληλα οργανωτικά μέτρα θέσεων για να αποφύγει την ανάγκη για το χειρωνακτικό χειρισμό 3. εάν δεν είναι δυνατό να αποφευχθεί, ο εργοδότης πρέπει να λάβει μέτρα για να καταστήσει το χειρωνακτικό χειρισμό όσο το δυνατόν ασφαλέστερο και υγιέστερο 4. ο εργοδότης πρέπει να ενημερώσει και να εκπαιδεύσει τους εργαζομένους του στο πώς να χειριστούν τα φορτία ακίνδυνα. 90/270/EEC Αυτή η οδηγία καθορίζει τις ελάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας για την εργασία με τον εξοπλισμό οθόνης. Οι εργοδότες πρέπει να αξιολογήσουν τους κινδύνους ασφάλειας και υγείας που συνδέονται με τους τερματικούς σταθμούς, και να λάβουν τα κατάλληλα μέτρα για να τους θεραπεύσουν. Πρέπει επίσης να ενημερώσουν και να εκπαιδεύσουν τους εργαζομένους τους να χρησιμοποιήσουν τον εξοπλισμό επίδειξης ακίνδυνα. Ο γενικός στόχος αυτής της οδηγίας είναι να εξασφαλιστεί ότι η χρήση του εξοπλισμού οθόνης επίδειξης δεν είναι μια πηγή κινδύνου για τους εργαζομένους. Καθορίζει τις ελάχιστες προδιαγραφές σχετικά με τα συγκεκριμένα κομμάτια του εξοπλισμού (οθόνες επίδειξης, πληκτρολόγια, γραφεία εργασίας, καρέκλες εργασίας), του περιβάλλοντος (διάστημα, φωτισμός, αντανάκλαση και έντονο φως, θόρυβος, θερμότητα, ακτινοβολία, υγρασία), και της διεπαφής χειριστών/υπολογιστών. 93/104/EC Αυτή η οδηγία αφορά την οργάνωση του χρόνου απασχόλησης. Οι παράγοντες όπως η επαναλαμβανόμενη εργασία, η μονότονες εργασία και

66 63 η κούραση μπορούν να αυξήσουν τον κίνδυνο εμφάνισης ΜΣΠ. Καθορίζονται σε αυτήν την οδηγία τα σχετικά με τα σπασίματα, το εβδομαδιαίο υπόλοιπο, την ετήσια άδεια, τη νυκτερινή εργασία, την εργασία με βάρδιες και τα σχέδια εργασίας. 98/37/EC Αυτή η οδηγία, που εξετάζει τα μηχανήματα, περιέχει επίσης τις πληροφορίες όσον αφορά την εμφάνιση ΜΣΠ. Ορίζει τη λήψη εργονομικών αρχών, έτσι ώστε η ταλαιπωρία, η κούραση και η ψυχολογική πίεση που έχει ο χειριστής να μειώνεται στο ελάχιστο δυνατό. Οι εργονομικές αρχές πρέπει επίσης να εφαρμοστούν για να ελέγξουν τις συσκευές, τον προσωπικό προστατευτικό εξοπλισμό και τα καθίσματα οδήγησης. Τα μηχανήματα πρέπει έτσι να σχεδιαστούν ώστε οι κίνδυνοι ως αποτέλεσμα της δόνησης να μειώνονται στο ελάχιστο. Η οδηγία περιλαμβάνει επίσης τις σημαντικές πληροφορίες για την προστασία ενάντια στους μηχανικούς κινδύνους, όπως οι ανεξέλεγκτες μετακινήσεις, ο κίνδυνος αποσύνθεσης κατά τη διάρκεια της λειτουργίας, η ανατροπή, τα μειωμένα αντικείμενα, οι ρυμουλκώντας συσκευές και τα κινούμενα μέρη μετάδοσης. 2002/44/EC Αυτή η οδηγία καθορίζει τα όρια και τις τιμές έκθεσης για τη χεριούβραχίονα και ολόσωμη δόνηση. Οι εργοδότες πρέπει να αξιολογήσουν τους κινδύνους, να αποφύγουν ή να μειώσουν την έκθεση, και να ενημερώσουν και να εκπαιδεύσουν τους εργαζομένους τους στην ελαχιστοποίηση των κινδύνων δόνησης. Η οδηγία καθορίζει επίσης τις απαιτήσεις σχετικά με τον έλεγχο της υγείας των εργαζομένων. 2006/42/EC

67 64 Αυτή η οδηγία εξετάζει τα μηχανήματα, τον ανταλλάξιμο εξοπλισμό, τα τμήματα ασφάλειας, τα ανυψωτικά εξαρτήματα, τις αλυσίδες, τα σχοινιά και webbing, τις μετακινούμενες μηχανικές συσκευές μετάδοσης και τα εν μέρει ολοκληρωμένα μηχανήματα. Καλύπτει επίσης τις ουσιαστικές απαιτήσεις υγείας και ασφάλειας σχετικά με το σχέδιο και την κατασκευή των μηχανημάτων. Επιπλέων υπάρχει και μία σειρά προτύπων σχετικά με τις ΜΣΠ στην εργασία αλλά θα υπερεβαίναμε το πεδίο αυτής της εργασίας αν περιγράφαμε το περιεχόμενο όλων των προτύπων αυτών. Επομένως, μόνο τα ποιο σχετικά περιγράφονται με λεπτομέρειες: Το EN 614: Ασφάλεια των εργονομικών αρχών σχεδίου μηχανημάτων Αυτά τα βασικά πρότυπα καθορίζουν τους κανόνες που πρέπει να εφαρμοστούν ειδικά στο στάδιο που σχεδιάζονται τα μηχανήματα. Εξετάζει τη σχέση μεταξύ του χειριστή και των μηχανημάτων κατά τη διάρκεια της συνέλευσης, της εγκατάστασης, της ρύθμισης, της λειτουργίας, της συντήρησης, του καθαρισμού, της επισκευής και της μεταφοράς. Καθορίζει τους εργονομικούς κανόνες για τους σχεδιαστές που λαμβάνουν υπόψη την υγεία και την ασφάλεια του χειριστή, σε όλους τους τομείς των δραστηριοτήτων τους. Τα πρότυπα αποτελούνται από δύο μέρη: Το EN 614-1: Ασφάλεια των εργονομικών μηχανημάτων. Αρχές ορολογίας και σχεδίου αρχών σχεδίου Αυτό καθορίζει τους γενικούς κανόνες σχετικούς με τη διαδικασία σχεδίου, που λαμβάνει υπόψη την ανθρωπομετρία και τη βιομηχανική, ενεργοποιητές ελέγχου, αλληλεπιδράσεις με το φυσική περιβάλλον εργασίας, το θόρυβο, τη δόνηση, τις θερμικές εκπομπές, το φωτισμό, τα επικίνδυνα υλικά και την ακτινοβολία, καθώς επίσης και τις αλληλεπιδράσεις στη διαδικασία εργασίας.

68 65 Το EN 614-2: Ασφάλεια των εργονομικών αρχών σχεδίου μηχανημάτων. Αλληλεπίδραση μεταξύ του σχεδίου μηχανημάτων και των καθηκόντων Αυτό καθορίζει τους κύριους κανόνες για την εργονομία στη διαδικασία σχεδίου. Περιγράφει τα χαρακτηριστικά των καλά σχεδιασμένων καθηκόντων, μέθοδοι σχεδίου διαδικασίας εργασίας, και της αξιολόγησης του σχεδίου διαδικασίας εργασίας. Το EN 1005: Ασφάλεια των μηχανημάτων. Ανθρώπινη φυσική απόδοση Αυτά τα πρότυπα παρέχουν τις αναλυτικές πληροφορίες για τους οστεομυικούς κινδύνους που συνδέονται με τα καθήκοντα, και τους τρόπους τους. Αποτελούντε από 5 μέρη: Το EN : Ασφάλεια των μηχανημάτων. Ανθρώπινη φυσική απόδοση. Όροι και ορισμοί Αυτό καλύπτει τους όρους και τους ορισμούς, τις βασικές έννοιες και τις παραμέτρους σχετικά με όλα τα μέρη του EN Αυτοί οι όροι και ορισμοί αφορούν τη μετακίνηση των άκρων κατά τη διάρκεια της εργασίας, των τύπων πιασιμάτων, των αντικειμένων που βρίσκονται στους τερματικούς σταθμούς, της στάσης, της διάρκειας εργασίας και της αποκατάστασης. Το EN : Ασφάλεια των μηχανημάτων. Ανθρώπινη φυσική απόδοση.χειρωνακτικός χειρισμός των μερών μηχανημάτων και συστατικών των μηχανημάτων

69 66 Αυτό προβαίνει στις εργονομικές συστάσεις για το σχέδιο των μερών μηχανημάτων και συστατικών που περιλαμβάνουν το χειρωνακτικό χειρισμό στις επαγγελματικές και εσωτερικές τοποθετήσεις. Τα πρότυπα παρέχουν τα στοιχεία για την εργονομική αξιολόγηση του σχεδίου και κινδύνου σε σχέση με τη συνέλευση/την ανέγερση, τη μεταφορά και την ανάθεση (συνέλευση, εγκατάσταση και ρύθμιση), τη λειτουργία, την ελάττωμα-εύρεση, τη συντήρηση, τη ρύθμιση, τη διδασκαλία ή μεταστροφή διαδικασίας και τον αφοπλισμό, τη διάθεση και την αποσυναρμολόγηση των μηχανημάτων. Ισχύει για το χειρωνακτικό χειρισμό των μηχανημάτων, συστατικά μέρη, και τα αντικείμενα που υποβλήθηκαν σε επεξεργασία από τη μηχανή (εισαγωγή/παραγωγή) 3 κλ ή περισσότερο, που είναι λιγότερο από 2 μ. Παρουσιάζει τις μεθόδους για την αξιολόγηση του κινδύνου σε σχέση με το χειρωνακτικό χειρισμό, χρησιμοποιώντας ένα σύστημα τριών ζώνης.τα EN πρότυπα δεν καλύπτουν την εκμετάλλευση των αντικειμένων της ώθησης ή του τραβήγματος των αντικειμένων, των φορητών μηχανών, ή του χειρισμού ενώ κάθεται. Αυτά τα πρότυπα απαιτούν τους σχεδιαστές μηχανημάτων για να ελαχιστοποιήσουν το χειρωνακτικό χειρισμό οπουδήποτε είναι δυνατόν, για να χρησιμοποιήσουν τις τεχνικές ενισχύσεις, και για να μειώσουν το έμφυτο επίπεδο κινδύνου που συνδέεται με το χειρισμό. Το EN : Ασφάλεια των μηχανημάτων. Ανθρώπινη φυσική απόδοση.η συνιστώμενη δύναμη περιορίζει κατά ενεργοποιώντας τα μηχανήματα Αυτό παρέχει τις οδηγίες στους κατασκευαστές των μηχανημάτων στην ελαχιστοποίηση των κινδύνων υγείας που τίθενται από την άσκηση της μυϊκής δύναμης. Η οστεο-μυική πίεση αυξάνει τον κίνδυνο της κούρασης, της ταλαιπωρίας και οστεο-μυικών αναταραχών. Τα πρότυπα διευκρινίζουν τις μεθόδους την ικανότητα μυών στον ενήλικο πληθυσμό. Οι δυνάμεις μυών εξετάζονται και όταν το σώμα είναι στατικό και όταν κινείται. Τα πρότυπα καθορίζουν επίσης μια διαδικασία για τον κίνδυνο

70 67 υπερφόρτωσης κατά τη διάρκεια της εργασίας, η οποία μπορεί να οδηγήσει στις οστεο-μυικές αναταραχές. Η αξιολόγηση είναι βασισμένη στις οστεομυικές τιμές δύναμης υπό τους διάφορους όρους, ανάλογα με την ταχύτητα της μετακίνησης, και τη συχνότητα και τη διάρκεια των στόχων. Ένα τρειζωνικό σύστημα χρησιμοποιείται για να καθοδηγήσει τον κατασκευαστή μηχανημάτων στην αξιολόγηση κινδύνου. ΕΝ : Ασφάλεια των μηχανημάτων. Ανθρώπινη φυσική απόδοση. Αξιολόγηση των στάσεων εργασίας σε σχέση με τα μηχανήματα Αυτό παρέχει τις οδηγίες για το σχεδιασμό των μηχανημάτων και των συστατικών του, που βοηθούν να αξιολογήθουν οι κύνδινοι υγείας που οφείλονται στη σχετικές με τη μηχανή στάση και τη μετακίνηση. Τα πρότυπα καθιερώνουν τους διαφορετικούς τύπους και τους βαθμούς του κορμού που κάμπτει, την ανώτερη στάση βραχιόνων, λαιμός που κάμπτει και που στρίβει και κατεύθυνση βλέμματος. Οι στάσεις εργασίας είναι ταξινομημένες όπως αποδεκτές, υπό τους όρους αποδεκτές και απαράδεκτες, ανάλογα με τον τύπο τους και στη συχνότητα της μετακίνησης. EN : Ασφάλεια των μηχανημάτων. Ανθρώπινη φυσική απόδοση.αξιολόγηση του κινδύνου για τον επαναλαμβανόμενο χειρισμό Αυτό παρέχει μια μέθοδο αξιολόγησης του κινδύνου, και τις οδηγίες σχετικά με τη μείωση των κινδύνων υγείας επαναλαμβανόμενου χειρισμού. Ο συχνός επαναλαμβανόμενος χειρισμός μπορεί να προκαλέσει πίεση, κούραση και οστεο-μυικές αναταραχές. Αυτοί οι κίνδυνοι υγείας μπορούν να ελαχιστοποιηθούν, λαμβάνοντας υπόψη ποικίλους παράγοντες κινδύνου συμπεριλαμβανομένης της συχνότητας των ενεργειών, τη δύναμη, τη στάση, τη διάρκεια και το χρόνο αποκατάστασης. Τα πρότυπα επιτρέπουν στον κίνδυνο οστεο-μυικών αναταραχών για να καθοριστούν,

71 68 εξετάζοντας ειδικά τα αποτελέσματα των επαναλαμβανόμενων στόχων στα ανώτερα άκρα. EN ISO : Εργονομικές απαιτήσεις για την εργασία γραφείων με τα τερματικά οπτικής επίδειξης (VDTs). Απαιτήσεις πληκτρολογίων Αυτά τα πρότυπα αποτελούν τα σχέδια για τη στάσιμη χρήση πληκτρολογίου, και παρέχουν τις οδηγίες για το σχέδιο των πληκτρολογίων που χρησιμοποιούνται για την κάλυψη των χαρακτηριστικών στόχων γραφείων, που εστιάζουν στους περιορισμούς και τις ικανότητες των χρηστών. Παρέχει οδηγίες, βασισμένες στους εργονομικούς παράγοντες, για τις ρυθμίσεις σχεδιαγράμματος πληκτρολογίων, τα φυσικά χαρακτηριστικά των μεμονωμένων κλειδιών, και το γενικό σχέδιο της κατοικίας που περιέχει τα κλειδιά. Τα πρότυπα διευκρινίζουν τις μεθόδους για την προσαρμογή με τη μέτρηση των φυσικών ιδιοτήτων ενός πληκτρολογίου. Αφορά τις πτυχές του γενικού σχεδίου πληκτρολογίων οι οποίες μπορεί να έχουν ως επιπτώσεις ΜΣΠ όπως η κλίση του πληκτρολογίου, του σχεδιαγράμματος επιφάνειας και των υλικών ιδιοτήτων του καθώς επίσης και της τοποθέτησης πληκτρολογίων. EN ISO : Εργονομικές απαιτήσεις για την εργασία γραφείων με τα τερματικά οπτικής επίδειξης (VDTs). Σχεδιάγραμμα τερματικών σταθμών και απαιτήσεις στάσης Αυτά τα πρότυπα καθορίζουν τις εργονομικές κατευθυντήριες αρχές που ισχύουν για τις απαιτήσεις χρηστών, το σχέδιο, και την προμήθεια του εξοπλισμού τερματικών σταθμών για τους στόχους γραφείων χρησιμοποιώντας VDTs. Ειδικότερα, οι γενικές αρχές και οι απαιτήσεις σε

72 69 αυτά τα πρότυπα ισχύουν για το τεχνικό σχέδιο των επίπλων και του εξοπλισμού στον εργασιακό χώρο. Τα πρότυπα παρέχουν τις γενικές πληροφορίες για τη στάση, τις επιφάνειες υποστήριξης, τις καρέκλες εργασίας και το σχεδιάγραμμα στο διάστημα εργασίας. EN ISO : Εργονομικές απαιτήσεις για την εργασία γραφείων με τα τερματικά οπτικής επίδειξης (VDTs). Απαιτήσεις για τις συσκευές εισαγωγής μη-πληκτρολογίων Αυτά τα πρότυπα καθορίζουν τις απαιτήσεις και τις συστάσεις για το σχέδιο των συσκευών εισαγωγής μη-πληκτρολογίων. Εξετάζει τις συσκευές για τις οποίες υπάρχει ικανοποιητικές δημοσιευμένες εργονομικές πληροφορίες, συμπεριλαμβανομένων διάφορων τύπων συσκευών εισαγωγής μη-πληκτρολογίων που σχεδιάζονται για τη στάσιμη χρήση. Αυτοί περιλαμβάνουν τα ποντίκια, τις σφαίρες, τα πηδάλια, trackballs, τις ταμπλέτες και τις επικαλύψεις, τις ευαίσθητες στην επαφή οθόνες. Παρέχει τις οδηγίες σχετικά με το σχέδιο αυτών των συσκευών όπως χρησιμοποιούνται για τους χαρακτηριστικούς στόχους γραφείων, λαμβάνοντας υπόψη τους περιορισμούς και τις ικανότητες των χρηστών. Τα πρότυπα διευκρινίζουν τις μεθόδους για την προσαρμογή μέσω της παρατήρησης, απόδοση, και με τη μέτρηση των φυσικών ιδιοτήτων των διάφορων συσκευών. Τα πρότυπα αφορούν το βιομηχανικό φορτίο με την ιδιαίτερη προσοχή της στάσης (λειτουργία χωρίς αδικαιολόγητη απόκλιση από μια φυσική στάση), της προσπάθειας (λειτουργία χωρίς υπερβολική προσπάθεια) και της κατάρτισης χρηστών. EN ISO 13921: Εργονομικές αρχές προσωπικού εξοπλισμού προστατευτικού

73 70 Αυτά τα πρότυπα παρέχουν τις οδηγίες σχετικά με τα γενικά εργονομικά χαρακτηριστικά σχετικά με τον προσωπικό προστατευτικό εξοπλισμό (PPE). Ασχολείται ειδικά με τις αρχές σχετικά με τα ανθρωπομετρικά χαρακτηριστικά του PPE, και τη βιομηχανική αλληλεπίδραση μεταξύ του PPE και του ανθρώπινου σώματος.

74 71 ΕΠΙΛΟΓΟΣ Παρά τα αξιόλογα μέτρα που έχουν παρθεί τα τελευταία χρόνια για την αντιμετώπιση των ΜΣΠ στην εργασία, οι εργαζόμενοι δεν είναι ακόμη απόλυτα ασφαλείς κατά την εργασία τους, γεγονός που θα πρέπει να προβληματίσει όλους τους αρμόδιους φορείς. Σε μία περίοδο, όπως αυτή που διανύουμε όπου οι εργαζόμενοι έχουν να αντιμετωπίσουν αλλαγές που σχετίζονται με τα πρότυπα εργασίας, θα πρέπει να εξασφαλιστεί για αυτούς ένας χώρος εργασίας που να διασφαλίζει την υγιεινή και την ασφάλειά τους, ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν αποτελεσματικά στην πρόκληση της αυξημένης ανταγωνιστικότητας σε μία ενιαία Ευρώπη. Μπορεί η εικόνα που παρουσιάζει ο εργασιακός χώρος να έχει βελτιωθεί αισθητά τα τελευταία χρόνια, οι εργαζόμενοι όμως συνεχίζουν να απειλούνται από πληθώρα κινδύνων κατά την εργασία τους. Μπορεί η αντίληψη των εργαζομένων ότι εκτίθενται σε κινδύνους όσον αφορά την υγεία και την ασφάλεια τους να βελτιώθηκε μετά από την εφαρμογή πολιτικών, υπάρχουν ωστόσο πολλά προβλήματα που σχετίζονται με την εργασία. Οι ΜΣΠ και η γενική κόπωση εξακολουθούν να παρουσιάζουν αύξηση. Το άγχος παραμένει στα ίδια επίπεδα, ενώ υπάρχει στενός συσχετισμός μεταξύ άγχους, ΜΣΠ και χαρακτηριστικών οργάνωσης της εργασίας. Απ ότι φαίνεται η ευρωπαϊκή στρατηγική βρίσκει ακόμη κάποια εμπόδια στην εφαρμογή της. Τρεις κύριοι παράγοντες φαίνεται να περιορίζουν την εισαγωγή μέτρων για την πρόληψη μυοσκελετικών διαταραχών σε ευρωπαϊκές επιχειρήσεις: 1. Οι υπάρχοντες κανονισμοί δεν είναι αρκετά σαφείς και επομένως δεν είναι πολύ αποτελεσματικοί για την πρόληψη ορισμένων ειδών ΜΣΠ, ιδίως παθήσεων των άνω άκρων. 2. Η έλλειψη συνθετικής πληροφόρησης και ευαισθητοποίησης και, σε ένα ορισμένο βαθμό, το γεγονός ότι ούτε οι εργοδότες ούτε οι εργαζόμενοι έχουν καταρτιστεί προκειμένου να αναγνωρίζουν την ύπαρξη αυτών των καταστάσεων, το γεγονός ότι συνδέονται με την εργασία, τους παράγοντες κινδύνου που τις προκαλούν και τις συνέπειές για τους εργαζομένους και τις επιχειρήσεις στις οποίες εργάζονται. 3. Η δυσκολία να αντιμετωπιστεί συγκεκριμένα το πρόβλημα με την κατάρτιση αποτελεσματικών σχεδίων πρόληψης που να περιλαμβάνουν εργαλεία για την εφαρμογή των αρχών που καθορίζονται στις οδηγίες, δεδομένου ότι οι ΜΣΠ έχουν πολλές μορφές και μπορεί να ποικίλλουν σε πολύ μεγάλο βαθμό από τη μία επιχείρησης στην άλλη, ή ακόμη και από τη μια θέση εργασίας στην άλλη. Ωστόσο, υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ότι οι ΜΣΠ μπορούν να προληφθούν στις επιχειρήσεις αρκεί το θέμα να προσεγγιστεί με διεπιστημονικό και συμμετοχικό τρόπο.

75 72 Ολοκληρώνοντας την παρούσα εργασία, θα πρέπει να τονιστεί ότι το θέμα της αντιμετώπισης των ΜΣΠ στην εργασία είναι τόσο ευρύ και πολύπλευρο, που φυσικά και δεν μπόρεσε να αναπτυχθεί πλήρως στις σελίδες που προηγήθηκαν. Δόθηκε, όμως, ένας τόνος της σημασίας και σπουδαιότητας του στη σημερινή μεταβαλλόμενη κοινωνία. Τα βασικά συμπεράσματα είναι ότι πρέπει να γίνουν πολλά ακόμη, έως ότου οι εργαζόμενοι να νοιώσουν ασφαλείς στο χώρο εργασίας τους και για να γίνει αυτό, απαιτείται η συμβολή όλων των αρμόδιων φορέων ( εργαζομένων, εργοδοτών, εθνικών κυβερνήσεων, ευρωπαϊκών κοινωνικών οργανώσεων), που κάτω από το πρίσμα της συνεργασίας και της αμοιβαίας υποχώρησης θα διεκδικήσουν ένα εργασιακό περιβάλλον που θα εγκυμονεί τους λιγότερους κινδύνους.

76 73 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1 Στοιχεία που πρέπει να εξετάζονται κατά τη διαμόρφωση μιας θέσης εργασίας Οθόνη ηλεκτρονικού υπολογιστή Πληκτρολόγιο Ποντίκι / άλλη συσκευή εισαγωγής δεδομένων Καρέκλα Χώρος εργασίας Το πάνω μέρος της οθόνης πρέπει να είναι στο επίπεδο των ματιών του χρήστη ή ελαφρώς πιο κάτω (όσοι φορούν φακούς διπλής εστίασης ενδεχομένως να χρειαστεί να κατεβάσουν λίγο το επίπεδο αυτό). Πρέπει να τοποθετείται σε απόσταση αφής και να είναι ευθυγραμμισμένη με το κυρίως σώμα. Πρέπει να τοποθετείται κάθετα προς τα παράθυρα ή κάτω από πηγές φωτός. Οι κανονισμοί ισχύουν και για φορητούς υπολογιστές όταν γίνεται χρήση τους για μεγάλο χρονικό διάστημα Πρέπει να είναι ευθυγραμμισμένο με το χρήστη (με το πλήκτρο «Β» μπροστά από τον αφαλό). Πρέπει να τοποθετείται στο επίπεδο των αγκώνων ή λίγο χαμηλότερα. Πρέπει να τοποθετείται στο επίπεδο των αγκώνων ή λίγο χαμηλότερα. Πρέπει να είναι κοντά στο πληκτρολόγιο (ορισμένοι χρησιμοποιούν πληκτρολόγιο χωρίς αριθμούς ούτως ώστε το ποντίκι να είναι σε τέτοια θέση που να τους εξασφαλίζει σωστή στάση). Το χέρι πρέπει να μη μένει πάνω στη συσκευή όταν αυτή δεν χρησιμοποιείται. Πρέπει να είναι ρυθμιζόμενη και να έχει ευστάθεια. Πρέπει να επιτρέπει ομαλές κινήσεις. Το κάθισμα πρέπει να έχει κατάλληλη επένδυση. Τα μπράτσα πρέπει να τοποθετούνται πιο πίσω από το μπροστινό μέρος της καρέκλας ή να είναι ρυθμιζόμενου ύψους, έτσι ώστε η καρέκλα να μπορεί να σύρεται μέσα στο γραφείο. Πρέπει να διαθέτει αρκετό χώρο για το πληκτρολόγιο και το ποντίκι. Αντικείμενα τα οποία χρησιμοποιούνται συχνά (τηλέφωνο, έγγραφα, συρραπτικά, αριθμομηχανή), πρέπει να είναι ευπρόσιτα και μέσα στο συνήθη χώρο εργασίας.

77 74 Επιφάνεια εργασίας Βάση για τα έγγραφα Τηλέφωνο Περιβαλλοντικές συνθήκες Οι βραχίονες, οι καρποί και οι αγκώνες πρέπει να μένουν σε απόσταση από αιχμηρές άκρες. Κάτω από το γραφείο πρέπει να υπάρχει κατάλληλο άνοιγμα για τα πόδια. Η επιφάνεια πρέπει να μην δημιουργεί αντανακλάσεις. Πρέπει να τοποθετείται δίπλα στην οθόνη και στην ίδια γωνία. Πρέπει να βρίσκεται σε απόσταση που να φτάνει άνετα το χέρι. Αν χρησιμοποιείται πολύ συχνά, πρέπει να εξεταστεί η χρήση ακουστικών. Πρέπει να υπάρχει κατάλληλος φωτισμός για την αποφυγή αντανακλάσεων και οφθαλμικής κόπωσης. Τα επίπεδα του θορύβου πρέπει να κρατούνται χαμηλά για την πρόληψη απώλειας ακοής και πρόκλησης στρες. Θερμοκρασία, υγρασία και αέρια ρεύματα πρέπει ναδιατηρούνται σε ανεκτά επίπεδα.

78 75 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2 Περιβαλλοντικές συνθήκες του χώρου εργασίας Σύμφωνα με το 6ο μέρος του ISO 9241, οι περιβαλλοντικές συνθήκες του χώρου εργασίας πρέπει να διατηρούνται κάτω από τα εξής επίπεδα: Θερμοκρασία C Υγρασία 40-60% Αερισμός Ταχύτητα αέρος Θόρυβος Φωτισμός Αντανακλάσεις 1,3 l/s/m² <0,25 m/s <55 db(a) αν τα συγκεκριμένα καθήκοντα χρειάζονται αυτοσυγκέντρωση. <60 db(a) για όλα τα υπόλοιπα καθήκοντα. Γενικά: lux στο χώρο εργασίας. Τοπικά: πρέπει να ρυθμίζεται από το χρήστη, αλλά κάθε πρόσθετος φωτισμός δεν πρέπει να επηρεάζει αρνητικά τις γειτονικές θέσεις εργασίας. Αποφυγή των έντονων αντιθέσεων

79 76 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 3 Χειρωνακτική διακίνηση φορτίων Προσδιορισμός κινδύνων Κατάλογος ελέγχου 29 Εταιρεία Ημ/νία Χώρος εργασίας/δραστηριότητα Υπογραφή Είδη χειρωνακτικής διακίνησης φορτίων Διάρκεια, συχνότητα Μερικές φορές Πολλές φορές*) Ένταση**) Χαμηλή Υψηλή Μεταφορά ανύψωση, μετακίνηση, ισορρόπηση, καταβίβαση Επεξεργασία ανύψωση, κράτημα, χειραγώγηση Μεταφορά ώθηση, έλξη, ελιγμοί 29 Πρόσβαση μέσω διαδικτύου: Διαθέσιμο στις 29/10/2009

80 77 *) Σύνηθες μέρος /στοιχείο της εργασίας **) Αξιολόγηση βάσει εμπειρίας: Οι εργαζόμενοι νιώθουν ότι η εργασία είναι βαριά; Είναι εμφανής η προσπάθεια που καταβάλλουν; Είναι πολύ εξαντλημένοι μετά τη βάρδια, υπάρχουν παράπονα, διατυπώνονται αιτήματα για επανασχεδιασμό ή ενδείξεις αυξημένων απουσιών ή ατυχημάτων; Περιγραφή εργασιών (βάσει της Οδηγίας του Συμβουλίου) χαρακτηριστικό εικ. ναι όχι Χαρακτηριστικά του φορτίου Υπερβολικά βαρύ ή υπερβολικά μεγάλο Ογκώδες ή δύσκολο στο πιάσιμο Βρίσκεται σε ασταθή ισορροπία ή έχει περιεχόμενο που μπορεί να μετατοπιστεί Βρίσκεται σε θέση που επιβάλλει το πιάσιμο ή το χειρισμό του σε απόσταση από τον κορμό ή με σκυμμένο ή στραμμένο πλαγίως τον κορμό, Ενδέχεται, λόγω του εξωτερικού του σχήματος ή/και της σύστασής του, να προκαλέσει κακώσεις στον εργαζόμενο, ιδίως σε περίπτωση πρόσκρουσης Απαιτούμενη σωματική προσπάθεια Είναι υπερβολικά σημαντική Μπορεί να καταβληθεί μόνο με στροφή του κορμού Μπορεί να συνεπάγεται απότομη μετακίνηση του φορτίου Καταβάλλεται με το σώμα σε ασταθή θέση Χαρακτηριστικά του χώρου εργασίας

81 78 Ο ελεύθερος χώρος, ιδίως κατά την κατακόρυφη έννοια, είναι ανεπαρκής για την εκτέλεση της συγκεκριμένης εργασίας, Το δάπεδο είναι ανώμαλο και συνεπώς παρουσιάζει κινδύνους πρόσκοψης ή είναι ολισθηρό για τα υποδήματα του εργαζόμενου Η τοποθεσία ή ο χώρος εργασίας δεν επιτρέπει στον εργαζόμενο να διακινήσει χειρωνακτικά το φορτίο σε ασφαλές ύψος ή με καλή στάση του σώματός του Το δάπεδο ή το επίπεδο πάνω στο οποίο εκτελείται η εργασία είναι ανισοϋψή, γεγονός που συνεπάγεται το χειρισμό του φορτίου σε διάφορα επίπεδα Το δάπεδο ή το σημείο στήριξης είναι ασταθή, Η θερμοκρασία, η υγρασία ή η κυκλοφορία του αέρα είναι ακατάλληλες. Απαιτήσεις της εργασίας Υπερβολικά συχνές ή παρατεταμένες σωματικές προσπάθειες που επηρεάζουν τη σπονδυλική στήλη Ανεπαρκής χρόνος σωματικής ανάπαυσης ή ανάκτησης δυνάμεων Υπερβολικές αποστάσεις ανύψωσης, καταβίβασης ή μεταφοράς Ρυθμός εργασίας που επιβάλλεται από διαδικασία που δεν μπορεί να ρυθμίσει ο εργαζόμενος

82 79 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 4 Εκτυπώσιμο φύλλο εργασίας KIM για δραστηριότητες που περιλαμβάνουν ανύψωση, κράτηση, μεταφορά

83 80