Κοινωνικά Προβλήματα και Εφαρμογές Κοινωνικής Πολιτικής (510177) Κώστας Δημουλάς Επ. Καθηγητής

Transcript

1 Κοινωνικά Προβλήματα και Εφαρμογές Κοινωνικής Πολιτικής (510177) Κώστας Δημουλάς Επ. Καθηγητής

2 Κοινωνικά Προβλήματα και εφαρμογές κοινωνικής πολιτικής Το μάθημα στοχεύει: - στην καλλιέργεια των γνώσεων που είναι αναγκαίες για την κατανόηση του ρόλους της κοινωνικής πολιτικής στην αντιμετώπιση των κοινωνικών προβλημάτων καθώς και - των επιπτώσεων που προκαλούνται από τις διαφορετικές εφαρμογές των προγραμμάτων κοινωνικής πολιτικής στα διαφορετικά - οικονομικά, πολιτικά, πολιτισμικά και τεχνολογικά περιβάλλοντα

3 Ύλη του μαθήματος 1 1-Βασικές έννοιες της κοινωνικής πολιτικής(αμοιβαιότητα, αλληλεγγύη, αναδιανομή, κοινωνική δικαιοσύνη, αποτελεσματικότητα, ισότητα, αναπαραγωγή). 2-Κοινωνικά προβλήματα και ανάγκες (βασικά χαρακτηριστικά είδηαντιλήψεις) 3-Βασικές μέθοδοι ανάλυσης των κοινωνικών προβλημάτων και προσδιορισμού των αναγκών 4-Τρόποι αντιμετώπισης των κοινωνικών προβλημάτων από την κοινωνική πολιτική (ρυθμίσεις-αναδιανομή-κοινωνικά δικαιώματα-προγράμματαυπηρεσίες) 5-Θεσμοί και προγράμματα κοινωνικής πολιτικής στον ύστερο καπιταλισμό(προγράμματα ασφάλισης και προγράμματα κοινωνικής βοήθειας)

4 Ύλη του μαθήματος 2 6-Βασικές μέθοδοι Ανάπτυξης και εφαρμογής των προγραμμάτων κοινωνικής πολιτικής 7-Μέθοδοι Διοίκησης των προγραμμάτων κοινωνικής πολιτικής 8-Ο ρόλος και τα χαρακτηριστικά των στελεχών άσκησης κοινωνικής πολιτικής (γραφειοκράτες-επαγγελματίες-εθελοντές) 9-Βασικά χαρακτηριστικά, προδιαγραφές και κανόνες των προγραμμάτων κοινωνικής πολιτικής 10-Μέθοδοι χρηματοδότησης της κοινωνικής πολιτικής 11-Επιδιώξεις και σκοπιμότητες στην αξιολόγηση της κοινωνικής πολιτικής 12-Βασικές αρχές και μέθοδοι αξιολόγησης των προγραμμάτων κοινωνικής πολιτικής

5 Προτεινόμενα συγγράμματα και κείμενα μελέτης της ύλης του μαθήματος Βενιέρης, Δ., Κοινωνική Πολιτική. Έννοιες και Σχέσεις. Αθήνα: Τόπος Spicker P., Το κράτος πρόνοιας. Μία γενική θεωρία. Αθήνα:Διόνικος Κείμενα μελέτης που έχουν αναρτηθεί στη σελίδα του μαθήματος στο e-class

6

7 Τι είναι η κοινωνική πολιτική; Α Η κοινωνική πολιτική είναι: Ένα σύνολο μορφών και μεθόδων κοινωνικής δράσης και παρέμβασης Αντικείμενο επιστημονικής μελέτης και ανάλυσης Β Είναι πολιτική δηλαδή αναφέρεται στις σχέσεις δύναμης και εξουσίας τις οποίες προσπαθεί να επηρεάσει Και επιδιώκει τον επηρεασμό των οικονομικών και κοινωνικών σχέσεων και δομών Είναι κοινωνική δηλαδή Ασχολείται με κοινωνικά και όχι ατομικά ζητήματα και συλλογικά προβλήματα όπως είναι η φτώχεια, η κοινωνική ανισότητα, η αποστέρηση, η κοινωνική ένταξη, τα κοινωνικά δικαιώματα και η ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών.

8 Είναι επιστήμη ή επιστημονικό πεδίο η κοινωνική πολιτική; Σύμφωνα με ορισμένους κοινωνικούς επιστήμονες, η κοινωνική πολιτική είναι ένα διεπιστημονικό πεδίο και όχι ειδική επιστήμη. Σ αυτό αναφέρονται και το προσεγγίζουν με τη δική τους θεωρία και οπτική, η κοινωνιολογία, η πολιτική επιστήμη, η οικονομική επιστήμη, η νομική επιστήμη ψυχολογία κ.ά Σύμφωνα με τον Paul Spicker, η κοινωνική πολιτική είναι ειδικός επιστημονικός κλάδος διότι: Διαθέτει το δικό της αντικείμενο μελέτης (ευζωία, κοινωνική προστασία, κοινωνική πρόνοια, κοινωνική συνοχή) Χρησιμοποιεί τις δικές της έννοιες για την ανάλυση και μελέτη του αντικειμένου της ( κοινωνική ισότητα/ανισότητα, φτώχεια/αποστέρηση, κοινωνικές ανάγκες, κοινωνικά δικαιώματα, κοινωνική φροντίδα κ.ά) Διαθέτει τη δική της θεωρία δηλαδή ένα σύνολο εννοιών με το οποίο αντιλαμβάνεται και ερμηνεύει το αντικείμενο στο οποίο αναφέρεται.

9 Που θεμελιώνεται η κοινωνική πολιτική; Στα συστατικά στοιχεία της κοινωνικής συνύπαρξης: Επαφές-σχέσεις-ανταλλαγές-αλληλεπιδράσεις-προσδοκίες-πρότυπασυμπεριφοράς-κανόνες-ρόλοι-υποχρεώσεις-δικαιώματα Συνοχή Αμοιβαιότητα Αλληλεγγύη

10 Η αμοιβαιότητα αποτελεί απαραίτητο στοιχείο της κοινωνικής συνύπαρξης και της αλληλεγγύης Δύο βασικά είδη αμοιβαιότητας Άμεση αμοιβαιότητα (άμεση ανταλλαγή) Έμμεση αμοιβαιότητα( γενικευμένη ανταλλαγή στη βάση του συγκριτικού πλεονεκτήματος και του καταμερισμού εργασίας) Η αμοιβαιότητα στηρίζεται στο κοινό συμφέρον (π.χ. το δίλλημα του φυλακισμένου και ο λαθρεπιβάτης) Το κοινό συμφέρον συγκρούεται με το ατομικό συμφέρον; (R. Titmuss: The gift relationship)

11 Όλοι έχουμε ανάγκες Σωματικές Τροφή Στέγη Ένδυση Ασφάλεια Πνευματικές Επικοινωνία-επαφές Συνεύρεση Γνώση/κατανόηση των γύρω μα ς και του κόσμου Σεβασμό/αποδοχή/αναγνώριση

12 Η Πυραμίδα των ανθρώπινων αναγκών κατά Maslow Ab ( ) σε πέντε επίπεδα Αυτοπραγμάτωση Εκτίμηση Κοινωνικές Ασφάλειας Φυσιολογικές

13 Η κοινωνική αλληλεγγύη συναρτάται με τους τρόπους αντίληψης των κοινωνικών προβλημάτων και ικανοποίησης των αναγκών που προκαλούνται από αυτά Οι ανάγκες δεν ταυτίζονται με τα προβλήματα Οι ανάγκες δεν ταυτίζονται με τις επιθυμίες Είναι πάντοτε υποκειμενικές οι ανάγκες;

14 Ο καθένας αντιλαμβάνεται διαφορετικά τις ανάγκες του ανάλογα με: Την ηλικία Τη σωματική και πνευματική του κατάσταση Το περιβάλλον(φυσικό, κοινωνικό, πολιτισμικό) Τις συνθήκες ζωής Την κοινωνική του θέση Τις προσδοκίες για τη ζωή του και τις επιθυμίες του Οι ανάγκες δύσκολα διαχωρίζονται από τις επιθυμίες και τα θέλω δηλαδή από τον τρόπο που τις αισθάνεται ο καθένας

15 Οι ανάγκες αλλάζουν ανάλογα: Με τον κύκλο ζωής ( ηλικία-σχέση με εργασία). Τους περιορισμούς που έχουμε για την άσκηση δραστηριοτήτων( π.χ. ασθένεια-ατύχημα). Τους κοινωνικούς, φυσικούς και πολιτικούς κινδύνους και την ευάλωτη θέση των ατόμων απέναντί τους.

16 Υπάρχουν πανανθρώπινες αντικειμενικές ανάγκες; Σύμφωνα με τους Ian Gouch & Len Doyal οι ανάγκες των ανθρώπων είναι αντικειμενικές: Πρωτεύουσες ανάγκες: Αυτοπροσδιορισμός Φυσική και πνευματική ευεξία Δευτερεύουσες ανάγκες: όσες είναι απαραίτητες για την ικανοποίηση των πρωτευουσών αναγκών Εκπαίδευση Υγεία Διατροφή Κατοικία Ασφάλεια Εργασία

17 Σύμφωνα με τον Hartley Dean, οι ανάγκες των ανθρώπων από την οπτική της κοινωνικής πολιτικής μπορούν να διακριθούν σε: Περιστασιακές ανάγκες(καθορίζονται από τις μεταβολές στις συνθήκες). Ιδιαίτερες ανάγκες (λαμβάνουν υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των ανθρώπων π.χ. αναπηρία). Συνηθισμένες-Κοινές ανάγκες(ανάγκες που έχουν όλοι οι άνθρωποι). Καθολικές ανάγκες (πανανθρώπινα δικαιώματα).

18 Τρόποι ικανοποίησης των αναγκών Απόκτηση και Κατανάλωση υλικών και πνευματικών αγαθών είτε ατομικά είτε συλλογικά Ταυτίζεται η ικανοποίηση των αναγκών μας με τον καταναλωτισμό; Αυξάνει η ευτυχία μας με την αύξηση της κατανάλωσης αγαθών;

19 Κοινωνικά Προβλήματα Τα κοινωνικά προβλήματα προκαλούνται από τη μη ικανοποίηση των αναγκών που έχουν ή αισθάνονται ότι έχουν οι άνθρωποι. Ένα πρόβλημα είναι κοινωνικό όταν αφορά σε μεγάλο αριθμό ατόμων ή όταν επηρεάζει κρίσιμες παραμέτρους της κοινωνικής δομής και διακυβεύεται η δυνατότητα αναπαραγωγής αυτής της δομής Όταν το πρόβλημα αποτελεί αντικείμενο της δημόσιας συζήτησης και της πολιτικής αντιπαράθεσης Όταν μεγάλος αριθμός ανθρώπων ενδιαφέρονται και εστιάζουν στο συγκεκριμένο πρόβλημα

20 Παραδείγματα κοινωνικών προβλημάτων: Φτώχεια-στέρηση Ανισότητα Ανεργία Πρόωρη εγκατάλειψη της εκπαίδευσης Παραβατικότητα Χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών Κοινωνικός αποκλεισμός Αστεγία Επισφάλεια Εγκυμοσύνη και Γεννήσεις παιδιών από ανήλικες γυναίκες εκτός γάμου Μετανάστευση Προσφυγιά Γήρανση Μετάβαση των νέων στην ενήλικη ζωή

21 Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά των κοινωνικών προβλημάτων(1); Τα ποσοτικά του χαρακτηριστικά: Η τάση εξέλιξής του(αύξουσα; Φθίνουσα; Σταθερή κατάσταση;) Η έκτασή του (το μέγεθος των ανθρώπων που επηρεάζονται από την ύπαρξη του προβλήματος

22 Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά των κοινωνικών προβλημάτων(2); Τα ποιοτικά του χαρακτηριστικά: Ομάδες στις οποίες εμφανίζεται με υψηλότερη συχνότητα (νέοι; Ηλικιωμένοι; σε συγκεκριμένες περιοχές; Μετανάστες; Άνεργοι; γυναίκες; Ανάλογα με το επίπεδο εκπαίδευσης; Σε απομονωμένα κοινωνικά άτομα; Σε παντρεμένους ή ελεύθερους κ.ό.κ. Ένταση του ως προς το βαθμό της αρνητικής του επίδρασης (π.χ. σχετικά φτωχοί ή ακραία φτωχοί;) Την διάρκειά του( επιμένει για πολλά χρόνια, χαρακτηρίζει συγκεκριμένες «φουρνιές» ανθρώπων, σχετίζεται με τον κύκλο της ζωής; Η παρουσία του ξεπερνά τη μία γενιά;

23 Βασικοί μηχανισμοί ικανοποίησης των αναγκών Ατομική δραστηριότητα(π.χ. εργασία) Οικογένεια- συγγενείς-φίλοι Αγορά Μη-κυβερνητικές και φιλανθρωπικές οργανώσεις Κράτος και κρατικοί φορείς Κοινωνικός Σχεδιασμός

24 Θεσμοί Οργανώσεις και Λειτουργίες Κοινωνικής πολιτικής (N.Gilbert-P. Terrel, 2005,σ.3) Κοινωνικός Θεσμός Οργανωτική Μορφή Θεμελιώδεις Λειτουργίες Συγγένεια Οικογένεια Αναπαραγωγή, κοινωνικοποίηση, οικειότητα, συναισθηματική στήριξη Λειτουργίες Κοινωνικής Πολιτικής Φροντίδα εξαρτημένων μελών ενδοοικογενειακή υποστήριξη Θρησκεία Εκκλησίες Πνευματική ανάπτυξη «Πνευματική υγεία», εκπαίδευση, κοινωνικές υπηρεσίες Εργασία Επιχειρήσεις μονάδες παραγωγής Παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών Επιδόματα στους εργαζόμενους Αγορά Παραγωγοί(επιχειρήσεις) Καταναλωτές (νοικοκυριά) Ανταλλαγή αγαθών Εμπορεύσιμα κοινωνικά αγαθά και υπηρεσίες Αλληλοβοήθεια Ομάδες αλληλοβοήθειας Εθελοντικές οργανώσεις Αμοιβαία βοήθεια φιλανθρωπία ελεημοσύνη Αυτοβοήθεια Εθελοντικές μη-κερδοσκοπικές κοινωνικές υπηρεσίες Κυβέρνηση/κράτος Διεθνικές, Ομοσπονδιακές Κυβερνητικές κρατικές Συλλογή και διανομή πόρων για κοινούς σκοπούς Ασφάλιση, υγεία, εκπαίδευση, υπηρεσίες φροντίδας, αναδιανομή

25 Η συμβολή της οικογένειας στην άσκηση της κοινωνικής πολιτικής Η οικογένεια αποτελεί το βασικό κύτταρο της κοινωνικής συνύπαρξης ανεξαρτήτως της μορφής της. Στο θεσμό της οικογένειας στηρίζονται σχέσεις αλληλεγγύης, υποστήριξης και δέσμευσης και συν-ευθύνης. Βασικές κοινωνικές λειτουργίες της οικογένειας: Ανατροφή και κοινωνικοποίηση παιδιών Φροντίδα ανήμπορων μελών (π.χ. ανάπηροι- ασθενείς) Φροντίδα ηλικιωμένων Διασφάλιση κοινωνικής συνοχής Η οικογένεια είναι ο βασικός μηχανισμός άσκησης «άτυπης κοινωνικής» πολιτικής που άλλοτε συμπληρώνει και άλλοτε υποκαθιστά την κρατική κοινωνική πολιτική. Η οικογένεια ενδέχεται να δημιουργεί σχέσεις εξουσίας και εξάρτησης για κάποια μέλη (π.χ. αποδέκτες φροντίδας και σε όσους αναλαμβάνουν το ρόλο του «φροντιστή»(κατά κανόνα γυναίκες) Αναδεικνύονται ζητήματα γύρω από την ανεξαρτησία του ατόμου από τα ισχυρότερα μέλη του οικογενειακού δεσμού.

26 Η συμβολή του ιδιωτικού τομέα στην άσκηση της κοινωνικής πολιτικής Ο εθελοντικός τομέας αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της κοινωνικής πολιτικής Προηγείται του κράτους ευημερίας Συνδέεται με τη φιλανθρωπία και τον αλτρουϊσμό Περιλαμβάνει μεγάλο εύρος οργανώσεων Παρέχει ποικίλες υπηρεσίας για κάλυψη βασικών αναγκών Αναδεικνύει τα προβλήματα και τις ανάγκες των πλέον ευάλωτων τμημάτων του πληθυσμού(π.χ. άστεγοι, ανασφάλιστοι, χρήστες εξαρτησιογόνων ουσιών) Υπερασπίζεται τα δικαιώματα των αδύναμων και ευάλωτων (π.χ. μετανάστες, πρόσφυγες) Αντιμετωπίζει προβλήματα διασφάλισης ενιαίων κριτηρίων στις κοινωνικές παροχές. Μεγάλες ελλείψεις εξαιτίας των χρηματοδοτικών ελλείψεων και αδυναμιών. Πολλές φορές επικρατεί η λογική της υποκατάστασης της κρατικής κοινωνικής πολιτικής

27 Πως παρεμβαίνει το κράτος μέσω της κοινωνικής πολιτικής για την ικανοποίηση των αναγκών των ανθρώπων; Θεσμοθέτηση κανόνων συμπεριφοράς (π.χ. εργασία, προστασία δημόσιας υγείας, περιβάλλοντος) Επιβολή καθηκόντων και υποχρεώσεων (π.χ. φορολογία, εισφορές) Ανάπτυξη δράσεων-προγραμμάτων υπηρεσιών (π.χ. επιδόματα, υπηρεσίες εκπαίδευσης, υγείας, φροντίδας) Θεσμοθέτηση δικαιωμάτων χρηστών ή πελατών κοινωνικών υπηρεσιών Αρκεί η θεσμοθέτηση των κοινωνικών δικαιωμάτων για να ικανοποιηθούν οι ανάγκες των ανθρώπων; Μήπως είναι προτιμότερη η θεσμοθέτηση προδιαγραφών για τις κοινωνικές υπηρεσίες;

28 Πολιτικές αντιλήψεις για την κοινωνική πολιτική (N.Gilbert-P. Terrel, 2005,σ.18) Πολιτική Ιδεολογία Ατομιστική Συντηρητική Αντίληψη Συλλογική Φιλελεύθερη/Προοδευτική Αντίληψη Αντίληψη για τα κοινωνικά προβλήματα Τα προβλήματα αντανακλούν λάθος επιλογές, προσωπικές δυσλειτουργίες και την κουλτούρα της φτώχειας Τα προβλήματα αντανακλούν θεμελιώδεις κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες, φραγμούς πρόσβασης και απουσία ευκαιριών Αντίληψη για την αγορά Ευθύνη της κυβέρνησης Ζητήματα κοινωνικής πολιτικής Ελεύθερη αγορά και ατομική ιδιοκτησία διασφαλίζουν την πρόοδο και την ευημερία Υπολειμματική αντίληψη, η κυβέρνηση θα πρέπει να είναι λιτή και μετριασμένη, οι διευθετήσεις να συντελούνται από ιδρύματα ιδιωτικού χαρακτήρα Στηρίζονται στην αγορά, διευθετήσεις σε εθελοντική η θρησκευτική βάση, παροχές ελάχιστης προστασίας επικεντρωμένης στους φτωχούς(απόρους) Η αρρύθμιστη αγορά προκαλεί επικίνδυνους οικονομικούς κύκλους ανεργία, αστεακό μαρασμό, φτώχεια, ανισότητα, υποβάθμιση του περιβάλλοντος Θεσμική προσέγγιση, η κυβέρνηση θα πρέπει να είναι αρκετά εκτεταμένη και ισχυρή ώστε να προωθεί την κοινωνική ευημερία για λογαριασμό του κοινωνικού συνόλου Στηρίζονται στον ηγετικό ρόλο του δημοσίου, παρέχονται εκτεταμένα προγράμματα ασφάλισης, κοινωνικών ευκαιριών, οικονομικής εξασφάλισης καθώς και βασικών κοινωνικών αγαθών

29 Βασικές οπτικές αντιμετώπισης της κοινωνικής πολιτικής Η κοινωνική πολιτική ως μέσο επίτευξης της ευημερίας Η κοινωνική πολιτική από την οπτική του κινδύνου Η κοινωνική πολιτική από την οπτική της κοινωνικής αλλαγής Η κοινωνική πολιτική ως παρέμβαση στην κοινωνική αναπαραγωγή Η κοινωνική πολιτική από την οπτική των σχέσεων εξουσίας και του κυρίαρχου λόγου. Η κοινωνική πολιτική από την οπτική της ανάπτυξης

30 Η κοινωνική πολιτική ως μέσο επίτευξης της ευημερίας Η ευζωία αποτελεί την επίσημη επιδίωξη πολλών σύγχρονων κρατών και κυβερνήσεων Η ευζωία συνδέεται με την ευημερία και το επίπεδο ικανοποίησης των αναγκών των ανθρώπων αλλά δεν εξαντλείται σε αυτή. Η κοινωνική ευημερία δεν μπορεί να απομονωθεί από το πλαίσιο της άσκησής της το οποίο διαμορφώνεται με τη σειρά του από το ευρύτερο ιστορικό, πολιτισμικό και κοινωνικό πλαίσιο Η κοινωνική ευημερία προϋποθέτει την ανάπτυξη μηχανισμών αναδιανομής του πλούτου στις κοινωνίες που χαρακτηρίζονται από άνισες οικονομικές και κοινωνικές σχέσεις, φτώχεια ή και αποκλεισμό Προϋποθέτει επίσης εκτεταμένα προγράμματα κοινωνικής πολιτικής και τη διασύνδεση των αναγκών με τα κοινωνικά δικαιώματα ως βάση ανάπτυξης και στόχευσής τους.

31 Η κοινωνική πολιτική από την οπτική του κινδύνου 1 Οι σύγχρονοι άνθρωποι αντιμετωπίζουν απρόβλεπτους κινδύνους στο ατομικό επίπεδο που μπορεί να είναι προβλέψιμοι στο συλλογικό επίπεδο: ανεργία, ασθένεια, ατυχήματα, θάνατος, γήρανση Βασικός στόχος της κοινωνικής πολιτικής είναι οι αντιμετώπιση των αρνητικών επιπτώσεων των παραπάνω κινδύνων στα άτομα και τους οικείους τους ώστε να μην επιβαρύνεται η ικανοποίηση των αναγκών τους αλλά και η διαβίωσή τους. Βασικός μηχανισμός κοινωνικής προστασίας των ατόμων από τους κινδύνους είναι ο μηχανισμός της κοινωνικής ασφάλισης

32 Η κοινωνική πολιτική από την οπτική του κινδύνου 2 Ο θεσμός της κοινωνικής ασφάλισης βασίζεται στη δυνατότητα πρόβλεψης των πιθανοτήτων διακινδύνευσης με την αξιοποίηση της στατιστικής και της δημογραφίας. Ο θεσμός της κοινωνικής ασφάλισης θεμελιώνεται στην προϋπόθεση ότι αυτοί που υφίσταται πραγματικά τον κίνδυνο είναι πάντοτε λιγότεροι από αυτούς που πιθανολογείται ότι κινδυνεύουν να τον υποστούν. Βασικές αδυναμίας του μηχανισμού της κοινωνικής ασφάλισης: «Το φαινόμενο του λαθρεπιβάτη» (Mancur Olson-1971, The logic of collective action). Οι νέοι κίνδυνοι που απειλούν τις σύγχρονες κοινωνίες δεν είναι πλέον «προβλέψιμοι»: φυσικές καταστροφές-τρομοκρατία-ανεργία-περιβάλλονπόλεμοι Για την αντιμετώπιση των «νέων κοινωνικών κινδύνων» η κοινωνική πολιτική προσανατολίζεται προς την ενδυνάμωση των ατόμων και των κοινωνικών θεσμών.

33 Η κοινωνική πολιτική από την οπτική της κοινωνικής αλλαγής. Μία αμφιλεγόμενη σχέση Η κοινωνική πολιτική ενδέχεται να παρεμποδίσει την κοινωνική αλλαγή μετριάζοντας τις αντιδράσεις των ανθρώπων απέναντι σε μία κατάσταση που επιδεινώνει την κοινωνική τους θέση και προοπτική. Η κοινωνική πολιτική ενδέχεται να διευκολύνει την κοινωνική αλλαγή διότι επιτρέπει στους ανθρώπους που θίγονται από αυτή να αντιμετωπίσουν τις ανάγκες και τα προβλήματα που τους προκαλεί αυτή η αλλαγή. Η κοινωνική πολιτική δεν επιτυγχάνει την κοινωνική αλλαγή ούτε την επιδιώκει. Η κοινωνική πολιτική αποτελεί πολύτιμο εργαλείο για την «κοινωνιακή αλλαγή» (Zsuzsa. Ferge).

34 Η κοινωνική πολιτική ως παρέμβαση στην κοινωνική αναπαραγωγή Η κοινωνική πολιτική παρεμβαίνει με τα προγράμματα και τις ρυθμιστικές παρεμβάσεις στη διαδικασία: Της βιολογικής αναπαραγωγής Της αναπαραγωγής των κοινωνικών σχέσεων και θεσμών Της αναπαραγωγής των ιδεολογικών και αξιακών «σταθερών» του υφιστάμενου κοινωνικού συστήματος. Της αναπαραγωγής της εργατικής δύναμης Της αναπαραγωγής των σχέσεων κεφαλαίου και εργασίας και τη διασφάλιση της κερδοφορίας του κεφαλαίου

35 Η κοινωνική πολιτική από την οπτική των σχέσεων εξουσίας και του κυρίαρχου λόγου Η κοινωνική πολιτική συμβάλει στον έλεγχο της συμπεριφοράς των ατόμων, την πειθάρχησή τους και την διασφάλιση της εξουσίας μέσω: Της απορρόφησης των κοινωνικών τριγμών που δημιουργούν οι δραστηριότητες αυτών που ασκούν την εξουσία. Της «κοινωνικής κατασκευής» των αναξιοπαθούντων. Της ιδεολογικής περιτύλιξης των «ευάλωτων και ευπαθών ομάδων» ανάλογα με τις πολιτικές της επιλογές και στρατηγικές

36 Η κοινωνική πολιτική από την οπτική της ανάπτυξης Η κοινωνική πολιτική δεν αποτελεί «βάρος και εμπόδιο» για την οικονομική μεγέθυνση και την ανάπτυξη αλλά βασική προϋπόθεση της (Πρόγραμμα των Ενωμένων Εθνών για την Ανάπτυξη). Η κοινωνική πολιτική αποτελεί επένδυση και όχι δαπάνη(th. Schultz, Garry Becker-G. Esping-Andersen). Θεωρία ανθρώπινου κεφαλαίου (γνώσεις-δεξιότητες(εκπαίδευση)- καλή φυσική κατάσταση(πολιτικές υγείας). Θεωρία κοινωνικού κεφαλαίου και ενδυνάμωσης.

37 Ιδεολογία και αξίες που διέπουν τον κοινωνικό σχεδιασμό Συνεργασία Ίσες ευκαιρίες Κοινωνική δικαιοσύνη Ατομικότητα Συλλογικότητα Λογοδοσία Ισότητα Κοινωνική Σύγκρουση

38 Βασικά στάδια στην ιστορική εξέλιξη του κοινωνικού σχεδιασμού Πενταετή αναπτυξιακά πλάνα της Σοβιετικής Ένωσης μετά το Αστικός σχεδιασμός στις ανεπτυγμένες χώρες Κεϋνσιανή οικονομική πολιτική και κράτος ευημερίας στις αναπτυγμένες χώρες. Φιλιππίνες 1947 Ινδία 1952 Ανεξαρτησία αναπτυσσόμενων χωρών Ασίας και Αφρικής 1970 Παγκόσμια Τράπεζα (Robert McNamara) 1976 Διεθνές Γραφείο Εργασίας(Παγκόσμιο Συνέδριο για την Κοινωνική Ανάπτυξη Επικράτηση «νέας δεξιάς» και ανάδειξη του ρόλου της αγοράς στον Κοινωνικό Σχεδιασμό.

39 Το εύρος του σχεδιασμού Κεντρικά Μετριοπαθής laisse Επιβαλλόμενος Σχεδιασμός faire ή και κοινότητα Σχεδιασμός

40 Τρεις αντιλήψεις για το δημόσιο χώρο τρεις εκδοχές κοινωνικού σχεδιασμού Gilbert-Terrel, 2005, p Αντίληψη της κοινωνίας ως ενιαίου οργανισμού (κοινό συμφέρον υπερέχει των μεμονωμένων προτιμήσεων) Αντίληψη της κοινωνίας ως κοινότητα (μοναδικό ενιαίο συμφέρον που συντίθεται από τα επιμέρους συμφέροντα) Αντίληψη της κοινωνίας ως άθροισμα ατόμων ή ομάδων(δεν υπάρχει κοινό συμφέρον, αλλά συμφέροντα ατόμων και διαφορετικών ομάδων) Τεχνοκρατικός σχεδιασμός Γραφειοκρατικός σχεδιασμός Συνηγορικός σχεδιασμός

41 Σχεδιασμός μικροκλίμακας Δίνει προτεραιότητα στις ανάγκες συγκεκριμένων ατόμων στη διαντίδραση με το περιβάλλον (Κοινωνική εργασία, κλινική ψυχολογία, λογοθεραπεία, συμβουλευτική) Παραδείγματα: Συμβουλευτική των γονέων παιδιών με σύνδρομο Ντάουν Υποστήριξη πρώην χρηστών εξαρτησιογόνων ουσιών Εύρεση εργασίας σε αποφυλακισμένους.

42 Σχεδιασμός στη μακροκλίμακα Δίνει προτεραιότητα σε παρεμβάσεις στις συστημικές παραμέτρους της κοινωνικής πολιτικής που αναφέρονται σε μεγάλα σύνολα ή και την ίδια την κοινωνία κυρίως μέσω θεσμικών παρεμβάσεων και προγραμμάτων μεγάλης κλίμακας Παραδείγματα Θέσπιση υποχρεωτικού εμβολιασμού κατά της ηπατίτιδας σε όλους τους μόνιμους κατοίκους της χώρας. Σχεδιασμός προγράμματος για τη μείωση των επιπέδων φτώχειας κατά πέντε ποσοστιαίες μονάδες κατά την επόμενη πενταετία. Ανάπτυξη κέντρων υγειονομικής περίθαλψης των αστέγων σε κάθε πρωτεύουσα νομού της χώρας.

43 Είδη σχεδιασμού ανάλογα με το σκοπό Ορθολογικός Κανονιστικός Συνολικός Στρατηγικός Συμπτωματικός ή συγκυριακός Αριστοποίηση Πρωτεύουν οι αξίες Παρέμβαση σε έναν τομέα από πολλές πλευρές Επιλογή ορισμένων χαρακτηριστικών του προβλήματος Έγκαιρη-στιγμιαία λύση

44 Βασικά στάδια στην ανάπτυξη ενός προγράμματος Προσαρμογή από Rossi P., Lipsey M., Freeman H., 2004, Evaluation. A systematic approach, 7 th ed., Sage, London, 40. Εκτίμηση κοινωνικών προβλημάτων και αναγκών Καθορισμός στόχων Σχεδιασμός εναλλακτικών επιλογών Επιλογή επιθυμητής επιλογής Σχεδιασμός Εφαρμογής Εφαρμογή προγράμματος Αποτελέσματα προγράμματος Αποδοτικότητα προγράμματος

45 Συλλογή και ανάλυση πληροφοριών Επίσημα στοιχεία στατιστικών υπηρεσιών-κοινωνικοί Δείκτες Στοιχεία που καταγράφονται σε αναφορές κρατικών και άλλων υπηρεσιών Στοιχεία που περιλαμβάνονται στον τύπο, επιστημονική και άλλη βιβλιογραφία και αρθρογραφία αρθρογραφία Έρευνες αναφορικά με το πρόβλημα Στοιχεία από προηγούμενα προγράμματα αναφορικά με το πρόβλημα Μαρτυρίες εμπλεκομένων στο πρόβλημα

46 Προσδιορισμός και κατανόηση του προβλήματος Προσδιορισμός των τρόπων με τους οποίους ορίζεται το πρόβλημα Προσδιορισμός αιτιών στις οποίες αποδίδεται τα πρόβλημα. Προσδιορισμός των σημαντικότερων επιπτώσεων του προβλήματος. Προσδιορισμός της ιδεολογίας-των αξιών- που συμβάλλουν στο να θεωρούνται κάποια δεδομένα ως πρόβλημα Προσδιορισμός αυτών που ωφελούνται και αυτών που ζημιώνονται από το πρόβλημα

47 Προσδιορισμός της «σχέσης αιτιότητας» του προβλήματος Μία «αλυσίδα αιτιότητας» αποτελείται από ένα σύνολο γεγονότων (ή μεταβλητών ή παραγόντων) που τοποθετούνται σε χρονική ακολουθία η οποία δείχνει το πρόβλημα γεγονός που πρέπει να εξηγηθεί- τι προηγείται του γεγονότος και ως εκ τούτου, λέγεται ότι το «προκαλεί»και τι έπεται του γεγονότος και λέγεται ότι είναι «συνέπειά του». (Chambers D.-Wedel K. (2005) Social Policy and Social Programms, Pearson, New York, p.15). Η αλυσίδα αιτιότητας των κοινωνικών προβλημάτων δεν είναι ποτέ μοναδική και γι αυτό θα πρέπει να είναι «προφανής», δηλαδή να εκφράζει κοινωνική «πίστη» για το πρόβλημα. Οι αλυσίδες αιτιότητας ενδέχεται να είναι είτε πολύ απλές είτε πολύ σύνθετες.

48 Οι τρεις θεμελιώδεις προϋποθέσεις μιας σχέσης αιτιότητας Η αιτία (Χ) υπάρχει πριν από το αποτέλεσμα (Υ) Οι μεταβλητές Χ και Υ συν-μεταβάλλονται είτε θετικά είτε αρνητικά Άλλες προφανείς εξηγήσεις(ερμηνείες) για τη σχέση μεταξύ Χ και Υ αποκλείονται ή θεωρούνται ως μηεύλογες.

49 Ωφελημένοι και χαμένοι Ποιος χάνει και ποιος κερδίζει από την παρουσία του προβλήματος (περισσότερο και λιγότερο χαμένοι και κερδισμένοι;) Τι είδους άμεσα και έμμεσα οφέλη και απώλειες προκαλούνται; Ποια είναι η αξία των ωφελειών και των απωλειών που προκαλούνται εξαιτίας του προβλήματος; Ποιο το εύρος τους; Με βάση την ανάλυση που θα γίνει στο κοινωνικό πρόβλημα προσδιορίζονται οι λύσεις που «αρμόζουν» για την αντιμετώπισή του με όρους κοινωνικής πολιτικής (ποιοτική κρίση)

50 Διαστάσεις του σαφούς και ακριβούς ορισμού του προβλήματος Ένα κοινωνικό πρόβλημα ορίζεται με διαφορετικούς τρόπους από διαφορετικούς ανθρώπους Η σαφήνεια και η ακρίβεια επιτυγχάνεται με τη χρήση δεικτών που είναι μετρήσιμοι Τα κριτήρια του ακριβούς ορισμού περιστρέφονται γύρω από την ακρίβεια, όχι γύρω από την «αλήθεια».

51 Τα επίπεδα των αναγκών στο σχεδιασμό και την αξιολόγηση των προγραμμάτων κοινωνικής πολιτικής (Witking B.R., Needs Assesment Since 1981: The state of the practice, Evaluation Practice, vol.15, No 1, 1994, pp 17-27) Επ.3 ΕΠ.2 Επ.1 Χρήστες Υπηρεσιών Πάροχοι Υπηρεσιών Πόροι/Λύσεις

52 Κριτήρια επιλογής των στόχων και των προτεραιοτήτων ικανοποίησης αναγκών στα προγράμματα κοινωνικής πολιτικής Το κανονιστικό πλαίσιο (ηθικοί κανόνες, νομοθεσία) Κοινωνική δικαιοσύνη Σχέση κόστους/ οφέλους (Αποτελεσματικότητα και αποδοτικότητα) Εφικτότητα Ικανοποίηση συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων

53 Είδη Παροχών και υπηρεσιών στα προγράμματα κοινωνικής πολιτικής (Προσαρμογή από Chambers D. Wedel K, 2005) Προσωπικές κοινωνικές υπηρεσίες (από ειδικούς) Αντικειμενικά οφέλη(hard benefits): χρηματικά, αγαθά, εμπορεύματα Θετική διάκριση Πιστώσεις ή κουπόνια Επιχορηγήσεις Δάνεια με κυβερνητική εγγύηση Προστατευτικές ρυθμίσεις Δυνατότητα επίδρασης στη λήψη αποφάσεων

54 Κριτήρια και κανόνες επιλογής ωφελούμενων του προγράμματος(προσαρμογή από Chambers D. Wedel K, 2005) Εισόδημα/περιουσιακά στοιχεία Διοικητικοί κανόνες Παροχές μέσω ιδιωτικού συμφωνητικού Προηγούμενες συνεισφορές Επαγγελματική διακριτική ευχέρεια Δικαστικές αποφάσεις Επισυναπτόμενα(συνοδευτικά) της εργασίας/απασχόλησης

55 Πόροι και προϋπολογισμός (Προσαρμογή από Chambers D. Wedel K, 2005) Προχρηματοδότηση μέσω ασφαλιστικών εισφορών Ιδιωτικές συμβάσεις με βάση κρατικά ρυθμισμένους κανόνες και διαδικασίες (π.χ. υγεία) Εθελοντικές εισφορές Ειδικοί φόροι-τέλη (π.χ. Ειδικοί λογαριασμοί) Πληρωμή μέρους ή του συνολικού κόστους των υπηρεσιών από τους ωφελούμενους Ιδιωτικές χορηγίες

56 Βασικά στοιχεία του σχεδίου εφαρμογής και της εφαρμογής ενός προγράμματος κοινωνικής πολιτικής Επιλογή μεθόδου εφαρμογής/διοίκησης: γραφειοκρατικό μοντέλο ή διοίκηση με βάση τους στόχους; Άμεσα γενικευμένη εφαρμογή ή σταδιακή εφαρμογή

57 Διοίκηση και παροχή υπηρεσιών (Προσαρμογή από Chambers D. Wedel K, 2005) Συγκεντρωτικό σχήμα-(κεντρικά) Ομοσπονδιακό σχήμα-(ευρωπαϊκά προγράμματα) Διαχείριση κατά περίπτωση/έργο Ειδικός φορέας Απασχόληση ατόμων που ανήκουν στις ομάδες αναφοράς Φορείς με προσανατολισμό στις ιδιαίτερες πολιτισμικές ομάδες Καθορισμός διαδικασιών διασφάλισης των δικαιωμάτων των ωφελουμένων Συμμετοχή πολιτών-ενδιαφερομένων

58 Σύστημα Παρακολούθησης και αξιολόγησης Στοιχεία συστηματικής καταγραφής και συγκέντρωσης Μηνιαίες/τριμηνιαίες/ετήσιες δαπάνες Μηνιαίες/τριμηνιαίες/ετήσιες δαπάνες κατά κατηγορία προϋπολογισμού Μηνιαίες/τριμηνιαίες ετήσιες δαπάνες κατά κατηγορία έργου ή δράσης Ανθρωπομήνες κατά κατηγορία προσωπικού και κατά έργο σε μηνιαία τριμηνιαία και ετήσια βάση Ωφελούμενοι κατά κατηγορία και είδος έργου σε μηνιαία, τριμηνιαία, ετήσια βάση Αριθμός διαφορετικών ενεργειών η υπηρεσιών σε μηνιαία, τριμηνιαία και εξαμηνιαία βάση

59 Δείκτες παρακολούθησης Αποκλίσεις στοιχείων καταγραφής από σχεδιασμένο προϋπολογισμό και χρονοδιάγραμμα (χρονοπρογραμματισμός) Αναλογία απορρόφησης ως ποσοστό της τελικής τιμής Αναλογία επίτευξης αντικειμενικών στόχων ως ποσοστό τελικής τιμής

60 Βασικός στόχος της αξιολόγησης είναι να γνωρίζουμε: Αν το αποτέλεσμα μία πολιτικής ή προγράμματος οφείλεται στο πλαίσιο εφαρμογής του προγράμματος, σε κάποιους άλλους παράγοντες ή στο ίδιο το πρόγραμμα; Για να εξετάσουμε τη συμβολή του προγράμματος στην αντιμετώπιση ενός προβλήματος θα πρέπει να μελετήσουμε: το ρόλο του σχεδιασμού(θεωρία) το ρόλο της εφαρμογής (τρόπος) τις διαδικασίες εφαρμογής

61 Σύστημα αξιολόγησης Δείκτες αξιολόγησης Δείκτες αρχικής αξιολόγησης/ενδιάμεσης αξιολόγησης/τελικής αξιολόγησης Δείκτες αξιολόγησης αποτελεσμάτων Δείκτες αξιολόγησης επιπτώσεων Αποκλίσεις από αντικειμενικούς στόχους

62 Τα κριτήρια ποιότητας στην αξιολόγηση περιστρέφονται γύρω από τους άξονες της: Αξιοπιστίας Εγκυρότητας Χρησιμότητας Εφικτότητα Ακρίβεια

63 Είδη αξιολόγησης Διαμορφωτική (έχει σκοπό την υποστήριξη της λήψης αποφάσεων κατά το σχεδιασμό και την εφαρμογή του προγράμματος) Συμπερασματική(Διατυπώνει συμπεράσματα αναφορικά με την επίδραση του προγράμματος μετά την ολοκλήρωσή του) Εσωτερική(διενεργείται από αξιολογητές που είναι μέρος του προγράμματος, επιτρέποντας την εξοικείωση και την εμβάθυνση. Ενδέχεται να οδηγήσει σε μεροληπτικές κρίσεις για τα αποτελέσματα και τη λειτουργία του προγράμματος) Εξωτερική(Διενεργείται από αξιολογητές που δεν ανήκουν στον ίδιο οργανισμό με αυτόν που έχει την ευθύνη του προγράμματος. Κατά τεκμήριο είναι αμερόληπτη αλλά δεν μπορεί να εμβαθύνει στον τρόπο λειτουργίας του προγράμματος). Αρχική-ενδιάμεση-τελική( Διάκριση που χαρακτηρίζει κυρίως τις αξιολογήσεις των προγραμμάτων της Ε.Ε. και δεν ταυτίζεται με τη συμπερασματική ή και τη διαμορφωτική αξιολόγησης)