ΟΙ ΣΤΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΜΕΛΩΝ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΕΙΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟ ΤΟΥΣ Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ, ΔΑΣΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ «ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ» ΟΙ ΣΤΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΜΕΛΩΝ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΕΙΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟ ΤΟΥΣ Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΚΑΝΑΚΗ ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΟΛΓΑ ΙΑΚΩΒΙΔΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, 2013

2 ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΚΑΝΑΚΗ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΟΙ ΣΤΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΜΕΛΩΝ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΕΙΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟ ΤΟΥΣ Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Υποβλήθηκε στη Σχολή Γεωπονίας, Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος Τμήμα Γεωπονίας Τομέας Αγροτικής Οικονομίας Ημερομηνία Προφορικής Εξέτασης : 3/7/2013 ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Όλγα Ιακωβίδου, Καθηγήτρια Παναγιώτα Σεργάκη, Επίκουρη Καθηγήτρια Μαρία Παρταλίδου, Λέκτορας 1

3 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Η παρούσα μεταπτυχιακή διατριβή εκπονήθηκε στο πλαίσιο του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Αγροτικής Οικονομίας» του Τμήματος Αγροτικής Οικονομίας, της Γεωπονικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Για τη συγγραφή αυτής της μελέτης ευχαριστώ θερμά την επιβλέπουσα κα Όλγα Ιακωβίδου, Καθηγήτρια του Τμήματος Αγροτικής Οικονομίας της Γεωπονικής Σχολής Θεσσαλονίκης, η οποία με τις πολύτιμες γνώσεις, συμβουλές και υποδείξεις της με καθοδήγησε αποτελεσματικά καθ όλη τη διάρκεια της έρευνας και κατά τη συγγραφή της εργασίας. Ευχαριστώ επίσης την κα Παναγιώτα Σεργάκη, Επίκουρη Καθηγήτρια και την κα Μαρία Παρταλίδου, Λέκτορα, μέλη της Εξεταστικής Επιτροπής, που με τις υποδείξεις τους συνέβαλλαν ουσιαστικά στη βελτίωση του κειμένου της διατριβής. Ιδιαίτερα ευχαριστώ την κα Ελένη Δημητριάδου, μέλος του ΕΕΔΙΠ του Τομέα Αγροτικής Οικονομίας για την πολύτιμη βοήθεια της στη στατιστική ανάλυση των δεδομένων. Θα ήταν παράληψη να μην ευχαριστήσω τις προέδρους και τα μέλη των γυναικείων συνεταιρισμών, που αφιέρωσαν πολύτιμο χρόνο συζητώντας μαζί μου, και ανταποκρίθηκαν με προθυμία στη συμπλήρωση των ερωτηματολογίων. Οφείλω επίσης να ευχαριστήσω την κόρη μου Μυρτώ, που με συνόδευσε σε πολλές επισκέψεις στους Γυναικείους Συνεταιρισμούς και με βοήθησε με την ξένη βιβλιογραφία, καθώς και την κόρη μου Δάφνη, για τη βοήθεια της στην εισαγωγή των πρωτογενών στοιχείων της έρευνας στην κοινωνιολογική μήτρα του στατιστικού πακέτου για τις κοινωνικές επιστήμες S.P.S.S. Ευχαριστώ τον Γιάννη, για την κατανόηση του και κυρίως για την υπομονή του στο στάδιο της συγγραφής της διατριβής. Ευχαριστώ τους φίλους, Γιώργο και Δάφνη, για τη βοήθειά τους σε ότι χρειάστηκα. Τέλος ευχαριστώ τον Ηλία για τις συμβουλές του ως προς τα σχεδιαγράμματα, την Ελένη για τη βοήθεια της στην τελική διαμόρφωση του κειμένου, την Αίγλη για τη συμπαράσταση της, καθώς και όλους όσοι, με οποιοδήποτε τρόπο, βοήθησαν στην ολοκλήρωση αυτής της διατριβής. 2

4 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Οι γυναικείοι συνεταιρισμοί στην Ελλάδα είναι ένα μοντέλο επιχείρησης που εμπνέει τις αγρότισσες και τους φορείς που ασχολούνται με την ανάπτυξη της υπαίθρου και την υποστήριξη της απασχόλησης. Στο πλαίσιο της διατριβής, πραγματοποιήθηκε επιτόπια συμμετοχική παρατήρηση σε 11 περιοχές και γυναικείους συνεταιρισμούς της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας. Επίσης πραγματοποιήθηκαν συνεντεύξεις βάθους με τις προέδρους των συνεταιρισμών και δομημένες συνεντεύξεις, με συμπλήρωση ερωτηματολογίων, με τα «ενεργά» μέλη αυτών των γυναικείων συνεταιρισμών. Η ποιοτική έρευνα είχε στόχο την αναλυτική καταγραφή στοιχείων που αφορούν στη σύσταση και λειτουργία κάθε συνεταιρισμού. Η ποσοτική έρευνα αφορούσε στη διερεύνηση των κινήτρων συμμετοχής των αγροτισσών στους συνεταιρισμούς, στα αποτελέσματα από τη συμμετοχή τους αυτή, καθώς και στις στάσεις και αντιλήψεις τους στην εν γένει λειτουργία των συνεταιρισμών. Η ανάλυση των δεδομένων έδειξε ότι βασικά κίνητρα, για τη συμμετοχή στους γυναικείους συνεταιρισμούς, είναι η ανάγκη για απασχόληση και η απόκτηση εισοδήματος. Οι περισσότεροι συνεταιρισμοί, παρά τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν, κατάφεραν να δημιουργήσουν μερική απασχόληση και συμπληρωματικό εισόδημα στα μέλη τους, κυρίως όμως να βελτιώσουν την καθημερινή ζωή των μελών τους και να αναβαθμίσουν την κοινωνική τους θέση. Τα «ενεργά» μέλη των γυναικείων συνεταιρισμών συμμετέχουν στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων του συνεταιρισμού τους και αξιολογούν θετικά την πορεία αυτών, καθώς εκτός από τις επιδράσεις στη δική τους ζωή εκτιμούν ότι, ο συνεταιρισμός τους συμβάλει στην ανάπτυξη του τόπου τους και στη διατήρηση της τοπικής παράδοσης. 3

5 ABSTRACT Women's cooperatives in Greece are a business model that inspires both rural women and organizations involved in rural development and employment support. In the context of the present thesis, participant observation took place in 11 rural areas of the Region of Central Macedonia as well as a survey among the "active" members of women's cooperatives in the Region of Central Macedonia. Qualitative research targeted the analytic documentation of data relative to constitution & functioning of each cooperative. Quantitative research targeted to disquisition of the motives for participation of rural women in cooperatives, the benefits from this involvement, as well as their attitudes and perceptions about the overall function of such cooperatives. Data analysis showed that the main motivation for participation in women's cooperatives is the need for employment and income generation. Most cooperatives, despite the problems they have to face, managed to create partial employment and additional income to their members, but mainly to improve the daily lives of their members and to improve their social status. The "active" members of women's cooperatives participate in decision making processes of their cooperative and positively assess their progress, as apart from the effects in their own lives they appreciate that the cooperatives contribute to local development and to the preservation of local tradition. 4

6 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η προβληματική της έρευνας Διάρθρωση της έρευνας 16 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΙΟΙ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΙ Γενικά στοιχεία για τους συνεταιρισμούς Η αγροτική συνεταιριστική νομοθεσία Η συμμετοχή της γυναίκας της υπαίθρου στους συνεταιρισμούς Οι συνεταιρισμοί γυναικών Ίδρυση και λειτουργία των γυναικείων συνεταιρισμών Δραστηριότητες προϊόντα των γυναικείων συνεταιρισμών Πολιτικές στήριξης 33 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ 37 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ Εισαγωγή Ποιοτική έρευνα Σχεδιασμός ερωτηματολογίου Πιλοτική έρευνα Συγκέντρωση στοιχείων Στατιστικές μέθοδοι ανάλυσης των στοιχείων της έρευνας 54 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΝΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΟ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟ Παραγωγικός Καταναλωτικός Συνεταιρισμός Λιτοχώρου Γυναικείος Αγροτουριστικός Συνεταιρισμός Αρχαγγέλου Πέλλας Παραγωγικός Συνεταιρισμός Γυναικών Άρνισσας «Ο ΒΟΡΑΣ» Αγροτουριστικός Συνεταιρισμός Γυναικών Βαρβάρας «ΔΡΥΑΔΕΣ» Γυναικείος Αγροτικός Συνεταιρισμός Παραδοσιακών προϊόντων Αγίου Αντωνίου 87 5

7 5.6 Αγροτουριστικός Συνεταιρισμός Γυναικών Ποροϊων Αγροτικός Συνεταιρισμός Γυναικών Καλαμωτού «Η ΚΥΨΕΛΗ» Γυναικείος Αγροτικός Συνεταιρισμός Παραδοσιακών Προϊόντων Πολυκάρπης Αγροτικός Συνεταιρισμός Γυναικών Ταξιάρχη «ΕΥ ΓΕΥΕΣΘΑΙ» Γυναικείος Αγροτικός Συνεταιρισμός Ανατολικού «ΒΑΛΜΑΔΑ» Γυναικείος Αγροτικός Συνεταιρισμός Μελισσοχωρίου «ΕΥΓΕ» 169 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΕΙΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Χωροθέτηση Ιστορικό σύστασης Μορφή Συνεταιριστική μερίδα κεφάλαιο Υποστήριξη φορέων συνεργασίες Αντικείμενο δραστηριότητας Εγκαταστάσεις και εξοπλισμός Προγράμματα ενίσχυσης Αριθμός μελών των γυναικείων συνεταιρισμών Χαρακτηριστικά μελών των συνεταιρισμών έρευνας Κίνητρα συμμετοχής στο συνεταιρισμό Η απασχόληση στο συνεταιρισμό Θέματα συλλογικότητας και συμμετοχή των μελών στο συνεταιρισμό Στάσεις των μελών απέναντι στο συνεταιρισμό τους Προβλήματα και προοπτικές 233 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 238 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 246 6

8 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ 255 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1. Ερωτηματολόγιο έρευνας 256 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2. Στοιχεία των συνεταιρισμών έρευνας 268 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 3. Πίνακες στατιστικής ανάλυσης πρωτογενών δεδομένων 271 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 4. Αντίγραφο καταστατικού του Γυναικείου Αγροτικού Συνεταιρισμού Ανατολικού ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 5. Αντίγραφο Εσωτερικού Κανονισμού Λειτουργίας του Γυναικείου Αγροτικού Συνεταιρισμού Μελισσοχωρίου ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 6. Φωτογραφίες των συνεταιρισμών έρευνας 328 7

9 ΠΙΝΑΚΕΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Πίνακας 1 Κίνητρα για συμμετοχή στο συνεταιρισμό Άρνισσας 65 Πίνακας 2 Απόψεις για την απασχόληση στο συνεταιρισμό Άρνισσας 67 Πίνακας 3 Εμπιστοσύνη προς τα μέλη και όργανα του συνεταιρισμού Άρνισσας 67 Πίνακας 4 Εκτιμήσεις των μελών για τις επιδράσεις της συμμετοχής τους στο συνεταιρισμό Άρνισσας 69 Πίνακας 5 Εκτιμήσεις των μελών για τις επιδράσεις του συνεταιρισμού Άρνισσας 70 Πίνακας 6 Στόχοι του συνεταιρισμού για το μέλλον Άρνισσας 71 Πίνακας 7 Πλεονεκτήματα του συνεταιρισμού Άρνισσας 71 Πίνακας 8 Προβλήματα του συνεταιρισμού Άρνισσας 72 Πίνακας 9 Τρόποι αντιμετώπισης των προβλημάτων του συνεταιρισμού Άρνισσας 73 Πίνακας 10 Κίνητρα για συμμετοχή στο συνεταιρισμό Βαρβάρας 78 Πίνακας 11 Απόψεις για την απασχόληση στο συνεταιρισμό Βαρβάρας 80 Πίνακας 12 Εμπιστοσύνη προς τα μέλη και όργανα του συνεταιρισμού Βαρβάρας 81 Πίνακας 13 Εκτιμήσεις των μελών για τις επιδράσεις της συμμετοχής τους στο συνεταιρισμό Βαρβάρας 82 Πίνακας 14 Εκτιμήσεις των μελών για τις επιδράσεις του συνεταιρισμού Βαρβάρας 83 Πίνακας 15 Στόχοι του συνεταιρισμού για το μέλλον Βαρβάρας 84 Πίνακας 16 Πλεονεκτήματα του συνεταιρισμού Βαρβάρας 84 Πίνακας 17 Προβλήματα του συνεταιρισμού Βαρβάρας 85 Πίνακας 18 Τρόποι αντιμετώπισης των προβλημάτων του συνεταιρισμού Βαρβάρας 86 Πίνακας 19 Κίνητρα για συμμετοχή στο συνεταιρισμό Αγ. Αντωνίου 94 Πίνακας 20 Απόψεις για την απασχόληση στο συνεταιρισμό Αγ. Αντωνίου 97 Πίνακας 21 Εμπιστοσύνη προς τα μέλη και όργανα του συνεταιρισμού Αγ. Αντωνίου 99 Πίνακας 22 Εκτιμήσεις των μελών για τις επιδράσεις της συμμετοχής τους στο συνεταιρισμό Αγ. Αντωνίου 101 Πίνακας 23 Εκτιμήσεις των μελών για τις επιδράσεις του συνεταιρισμού Αγ. Αντωνίου 102 Πίνακας 24 Στόχοι του συνεταιρισμού για το μέλλον Αγ. Αντωνίου 103 Πίνακας 25 Πλεονεκτήματα του συνεταιρισμού Αγ. Αντωνίου 103 8

10 Πίνακας 26 Προβλήματα του συνεταιρισμού Αγ. Αντωνίου 104 Πίνακας 27 Τρόποι αντιμετώπισης των προβλημάτων του συνεταιρισμού Αγ. Αντωνίου 105 Πίνακας 28 Κίνητρα για συμμετοχή στο συνεταιρισμό Ποροϊων 111 Πίνακας 29 Απόψεις για την απασχόληση στο συνεταιρισμό Ποροϊων 114 Πίνακας 30 Εμπιστοσύνη προς τα μέλη και όργανα του συνεταιρισμού Ποροϊων 115 Πίνακας 31 Εκτιμήσεις των μελών για τις επιδράσεις της συμμετοχής τους στο συνεταιρισμό Ποροϊων 118 Πίνακας 32 Εκτιμήσεις των μελών για τις επιδράσεις του συνεταιρισμού Ποροϊων 118 Πίνακας 33 Στόχοι του συνεταιρισμού για το μέλλον Ποροϊων 119 Πίνακας 34 Πλεονεκτήματα του συνεταιρισμού Ποροϊων 120 Πίνακας 35 Προβλήματα του συνεταιρισμού Ποροϊων 121 Πίνακας 36 Τρόποι αντιμετώπισης των προβλημάτων του συνεταιρισμού Ποροϊων 121 Πίνακας 37 Κίνητρα για συμμετοχή στο συνεταιρισμό Καλαμωτού 128 Πίνακας 38 Απόψεις για την απασχόληση στο συνεταιρισμό Καλαμωτού 130 Πίνακας 39 Εμπιστοσύνη προς τα μέλη και όργανα του συνεταιρισμού Καλαμωτού 131 Πίνακας 40 Εκτιμήσεις των μελών για τις επιδράσεις της συμμετοχής τους στο συνεταιρισμό Καλαμωτού 134 Πίνακας 41 Εκτιμήσεις των μελών για τις επιδράσεις του συνεταιρισμού Καλαμωτού 135 Πίνακας 42 Στόχοι του συνεταιρισμού για το μέλλον Καλαμωτού 135 Πίνακας 43 Πλεονεκτήματα του συνεταιρισμού Καλαμωτού 136 Πίνακας 44 Προβλήματα του συνεταιρισμού Καλαμωτού 137 Πίνακας 45 Τρόποι αντιμετώπισης των προβλημάτων του συνεταιρισμού Καλαμωτού 137 Πίνακας 46 Κίνητρα για συμμετοχή στο συνεταιρισμό Ταξιάρχη 144 Πίνακας 47 Απόψεις για την απασχόληση στο συνεταιρισμό Ταξιάρχη 147 Πίνακας 48 Εμπιστοσύνη προς τα μέλη και όργανα του συνεταιρισμού Ταξιάρχη 147 Πίνακας 49 Εκτιμήσεις των μελών για τις επιδράσεις της συμμετοχής τους στο συνεταιρισμό Ταξιάρχη 149 Πίνακας 50 Εκτιμήσεις των μελών για τις επιδράσεις του συνεταιρισμού Ταξιάρχη 150 Πίνακας 51 Στόχοι του συνεταιρισμού για το μέλλον Ταξιάρχη 151 9

11 Πίνακας 52 Πλεονεκτήματα του συνεταιρισμού Ταξιάρχη 151 Πίνακας 53 Προβλήματα του συνεταιρισμού Ταξιάρχη 153 Πίνακας 54 Τρόποι αντιμετώπισης των προβλημάτων του συνεταιρισμού Ταξιάρχη 154 Πίνακας 55 Κίνητρα για συμμετοχή στο συνεταιρισμό Ανατολικού 159 Πίνακας 56 Απόψεις για την απασχόληση στο συνεταιρισμό Ανατολικού 161 Πίνακας 57 Εμπιστοσύνη προς τα μέλη και όργανα του συνεταιρισμού Ανατολικού 162 Πίνακας 58 Εκτιμήσεις των μελών για τις επιδράσεις της συμμετοχής τους στο συνεταιρισμό Ανατολικού 164 Πίνακας 59 Εκτιμήσεις των μελών για τις επιδράσεις του συνεταιρισμού Ανατολικού 165 Πίνακας 60 Στόχοι του συνεταιρισμού για το μέλλον Ανατολικού 165 Πίνακας 61 Πλεονεκτήματα του συνεταιρισμού Ανατολικού 166 Πίνακας 62 Προβλήματα του συνεταιρισμού Ανατολικού 167 Πίνακας 63 Τρόποι αντιμετώπισης των προβλημάτων του συνεταιρισμού Ανατολικού 168 Πίνακας 64 Κίνητρα για συμμετοχή στο συνεταιρισμό Μελισσοχωρίου 173 Πίνακας 65 Απόψεις για την απασχόληση στο συνεταιρισμό Μελισσοχωρίου 175 Πίνακας 66 Πίνακας 67 Πίνακας 68 Εμπιστοσύνη προς τα μέλη και όργανα του συνεταιρισμού Μελισσοχωρίου Εκτιμήσεις των μελών για τις επιδράσεις της συμμετοχής τους στο συνεταιρισμό Μελισσοχωρίου Εκτιμήσεις των μελών για τις επιδράσεις του συνεταιρισμού Μελισσοχωρίου Πίνακας 69 Στόχοι του συνεταιρισμού για το μέλλον Μελισσοχωρίου 180 Πίνακας 70 Πλεονεκτήματα του συνεταιρισμού Μελισσοχωρίου 181 Πίνακας 71 Προβλήματα του συνεταιρισμού Μελισσοχωρίου 182 Πίνακας 72 Τρόποι αντιμετώπισης των προβλημάτων του συνεταιρισμού Μελισσοχωρίου 183 Πίνακας 73 Φορείς που υποστήριξαν τους συνεταιρισμούς της έρευνας 194 Πίνακας 74 Εγκαταστάσεις και μεταφορικά μέσα των συνεταιρισμών 199 Πίνακας 75 Αξιοποίηση προγραμμάτων ενίσχυσης 202 Πίνακας 76 Ηλικία μελών γυναικείων συνεταιρισμών

12 Πίνακας 77 Κίνητρα συμμετοχής στο συνεταιρισμό 211 Πίνακας 78 Λόγοι που δεν είναι υπάλληλοι 212 Πίνακας 79 Λόγοι προτίμησης ίδρυσης συνεταιρισμού 213 Πίνακας 80 Καταμερισμός εργασιών 216 Πίνακας 81 Απόψεις των μελών για την απασχόληση στο συνεταιρισμό 218 Πίνακας 82 Εμπιστοσύνη προς όλα τα μέλη του συνεταιρισμού 220 Πίνακας 83 Εμπιστοσύνη προς κάποια μέλη του συνεταιρισμού 221 Πίνακας 84 Εμπιστοσύνη προς το Διοικητικό Συμβούλιο του συνεταιρισμού 221 Πίνακας 85 Εμπιστοσύνη προς την πρόεδρο του συνεταιρισμού 222 Πίνακας 86 Προσόντα προέδρου 223 Πίνακας 87 Τρόπος συμμετοχής στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων 224 Πίνακας 88 Απόψεις των μελών για τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων 225 Πίνακας 89 Εκτιμήσεις για τη θέση στην οικογένεια 228 Πίνακας 90 Εκτιμήσεις για τη θέση στην τοπική κοινωνία 229 Πίνακας 91 Εκτιμήσεις για την καθημερινή ζωή 229 Πίνακας 92 Εκτιμήσεις για τα οικονομικά 230 Πίνακας 93 Εκτιμήσεις των μελών για τις επιδράσεις του συνεταιρισμού 231 Πίνακας 94 Στόχοι για το μέλλον του συνεταιρισμού 232 Πίνακας 95 Πλεονεκτήματα του συνεταιρισμού 232 Πίνακας 96 Προβλήματα του συνεταιρισμού 235 Πίνακας 97 Τρόποι αντιμετώπισης των προβλημάτων

13 ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ Σχήμα 1. Έτος ίδρυσης των συνεταιρισμών έρευνας 188 Σχήμα 2. Ύψος συνεταιριστική μερίδας 192 Σχήμα 3. Διάθεση προϊόντων ανά συνεταιρισμό 197 Σχήμα 4. Διάθεση προϊόντων συνολικά από τους συνεταιρισμούς 197 Σχήμα 5. Αριθμός μελών των συνεταιρισμών έρευνας 204 Σχήμα 6. Μέση ηλικία μελών στους συνεταιρισμούς έρευνας 206 Σχήμα 7. Οικογενειακή κατάσταση μελών στους συνεταιρισμούς έρευνας 206 Σχήμα 8. Εκπαίδευση των μελών των συνεταιρισμών έρευνας 207 Σχήμα 9. Επίπεδο εκπαίδευσης των μελών ανά συνεταιρισμό 207 Σχήμα 10. Άλλα εφόδια των μελών ανά συνεταιρισμό 208 Σχήμα 11. Απασχόληση των μελών στους συνεταιρισμούς 214 Σχήμα 12.Τρόπος συμμετοχής στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων 225 Σχήμα 13. Απόψεις των μελών για τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων 226 Σχήμα 14. συνεργασία με άλλους γυναικείους συνεταιρισμούς 227 Σχήμα 15. Πρωτοβουλία μελών για την αντιμετώπιση των προβλημάτων 237 ΧΑΡΤΕΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Χάρτης 1. Χωροθέτηση των γυναικείων συνεταιρισμών της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας

14 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο ΕΙΣΑΓΩΓΗ 13

15 1.1. Η ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Οι πρώτοι γυναικείοι συνεταιρισμοί δημιουργήθηκαν στην Ελλάδα, στις αγροτικές περιοχές της χώρας, στις αρχές της δεκαετίας του 80, με βασικό στόχο την κοινωνική απελευθέρωση της αγρότισσας μέσω της οικονομικής της αυτοτέλειας. Η ιδέα, ο σχεδιασμός, η μορφή της επιχείρησης, οι δραστηριότητες επελέγησαν, εκ των άνω (top down), κυρίως από φορείς που δεν είχαν καμία σχέση με την αγροτική κοινωνία και δεν γνώριζαν τις ιδιαιτερότητες της αγρότισσας. Ως μορφή επιχείρησης επιλέχθηκε ο συνεταιρισμός και αντικείμενο δραστηριότητας ο αγροτουρισμός και η παρασκευή παραδοσιακών προϊόντων. Για την κατάλληλη προετοιμασία των γυναικών, οργανώθηκαν ειδικά επιμορφωτικά σεμινάρια που αφορούσαν στο αντικείμενο δραστηριότητας των συνεταιρισμών, αλλά και στις βασικές αρχές και λειτουργίες του συνεταιρισμού (Ιακωβίδου, 2012). Με αυτή την εκ των άνω προς τα κάτω (top down) προσέγγιση, δημιουργήθηκαν στο χρονικό διάστημα μιας τετραετίας ( ) δέκα γυναικείοι συνεταιρισμοί. Ακολούθησε μια περίοδος αδράνειας και στη συνέχεια από το 1992 και μετά συνέχισαν να δημιουργούνται γυναικείοι συνεταιρισμοί, όμως με την εκ των κάτω προς τα άνω (bottom up) προσέγγιση. Στην περίπτωση αυτή οι ίδιες οι γυναίκες, στην προσπάθειά τους να βρουν μια εξωγεωργική απασχόληση, αποφάσισαν τη δημιουργία συνεταιρισμών και οι ίδιες αποφάσισαν για τις δραστηριότητες του συνεταιρισμού τους. Καθοριστικό ρόλο έπαιξαν και πάλι τα προγράμματα κατάρτισης ή/και συμβουλευτικής, που είχαν στόχο την προώθηση των γυναικών στην απασχόληση, και τα προγράμματα αγροτικής ανάπτυξης που κυρίως χρηματοδοτούσαν επενδύσεις αλλά παράλληλα περιελάμβαναν και δράσεις κινητοποίησης του ανθρώπινου δυναμικού της υπαίθρου. Όμως αυτοί οι συνεταιρισμοί στην πλειονότητα τους υποστηρίχθηκαν από τοπικούς φορείς (ΟΤΑ, Αναπτυξιακές Εταιρίες, κ.α.) όχι μόνο κατά τη δημιουργία τους αλλά συνεχώς κατά τη λειτουργία τους. Στο πλαίσιο αυτό είτε με την εκ των άνω προς τα κάτω (top down) προσέγγιση, είτε με την εκ των κάτω προς τα άνω (bottom up) προσέγγιση δημιουργήθηκε ένας μεγάλος αριθμός γυναικείων συνεταιρισμών στην ύπαιθρο. Από την τελευταία καταγραφή της Διεύθυνσης Αγροτικής Οικιακής Οικονομίας του Υπουργείου 14

16 Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, για το 2012, έχουν καταγραφεί 140 γυναικείοι συνεταιρισμοί στην ύπαιθρο της χώρας. Κάποιοι από αυτούς τους συνεταιρισμούς έχουν καταφέρει να εξασφαλίσουν απασχόληση και ικανοποιητικό εισόδημα στα μέλη τους και παράλληλα να συμβάλλουν στην ανάπτυξη του τόπου τους. Άλλοι λειτουργούν με πολλά προβλήματα χωρίς να ανταποκρίνονται στις προσδοκίες των μελών τους, αλλά και των φορέων που στήριξαν τη δημιουργία τους. Ενώ άλλοι υπάρχουν τυπικά μόνο στους καταλόγους που συντάχθηκαν από το Υπουργείο. Η μέχρι σήμερα εξέλιξη των συνεταιρισμών εγείρει βασικά ερωτηματικά. Ποια είναι τα κίνητρα που ωθούν τις αγρότισσες να δημιουργούν συνεταιρισμούς και να συμμετέχουν σ αυτούς; Πως αντιλαμβάνονται το ρόλο τους και τη συμμετοχή τους στους συνεταιρισμούς αυτούς; Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των γυναικών αυτών; Ποια είναι η σχέση τους με την εν γένει λειτουργία του συνεταιρισμού; Τί προβλήματα αντιμετωπίζουν από τη συμμετοχή τους στο συνεταιρισμό; Στα ερωτήματα αυτά θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε με την παρούσα διατριβή. Βασικός στόχος της διατριβής είναι η διερεύνηση των κινήτρων συμμετοχής των αγροτισσών στους συνεταιρισμούς, τα αποτελέσματα από τη συμμετοχή τους αυτή καθώς και οι στάσεις και αντιλήψεις των μελών του συνεταιρισμού στην εν γένει λειτουργία του. Όλα αυτά διερευνώνται στο επίπεδο κάθε συνεταιρισμού, παίρνοντας υπόψη το ιστορικό δημιουργίας κάθε συνεταιρισμού, τα χαρακτηριστικά του, την οργάνωση και λειτουργία του και την εξέλιξη του στην πορεία των χρόνων. Εξετάζονται επίσης στο σύνολο των συνεταιρισμών, προκειμένου να διαπιστωθούν ομοιότητες και διαφορές μεταξύ τους. Απώτερος στόχος της διατριβής, με τις προτάσεις που θα διαμορφωθούν, είναι να συμβάλλει πρακτικά στην αντιμετώπιση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι γυναικείοι συνεταιρισμοί και στη βελτίωση της λειτουργίας τους. 15

17 1.2 ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Η παρούσα διατριβή διαρθρώνεται σε εφτά κεφάλαια. Στο παρόν περιγράφεται η αρχική προβληματική της έρευνας και παρουσιάζονται ο αντικειμενικός σκοπός της έρευνας και η δομή της διατριβής. Στο δεύτερο κεφάλαιο (εισαγωγή) παρουσιάζονται γενικά στοιχεία για τους γυναικείους συνεταιρισμούς, η συνεταιριστική νομοθεσία, το πλαίσιο ίδρυσης και λειτουργίας τους, οι δραστηριότητες που αναπτύσσουν, η εξέλιξη τους στο χρόνο και οι πολιτικές στήριξης. Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται βιβλιογραφικές αναφορές σχετικά με ζητήματα που πραγματεύεται η διατριβή, όπως τα κίνητρα δημιουργίας γυναικείων συνεταιρισμών, τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν και οι αιτίες τους, οι στάσεις των μελών απέναντι στο συνεταιρισμό τους και οι παράγοντες που τις επηρεάζουν, η ηγεσία στους συνεταιρισμούς. Στο τέταρτο κεφάλαιο αναφέρεται η μεθοδολογία που υιοθετήθηκε στην παρούσα διατριβή. Ειδικότερα παρουσιάζονται ο σχεδιασμός της έρευνας, οι τεχνικές συγκέντρωσης των στοιχείων και η επεξεργασία των δεδομένων. Στο πέμπτο κεφάλαιο παρατίθενται τα αποτελέσματα της έρευνας για κάθε γυναικείο συνεταιρισμό. Πιο αναλυτικά για κάθε συνεταιρισμό παρουσιάζονται το ιστορικό ίδρυσης του, η εξέλιξη του στην πορεία των χρόνων, τα χαρακτηριστικά των μελών του, τα κίνητρα δημιουργίας του συνεταιρισμού τους, η απασχόληση τους και η συμμετοχή τους στη λειτουργία του συνεταιρισμού, οι απόψεις τους και οι στάσεις τους για το συνεταιρισμό. Στο έκτο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της έρευνας, στο σύνολο των συνεταιρισμών της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας και στο σύνολο των μελών. Πιο αναλυτικά παρουσιάζονται στοιχεία για τη χωροθέτηση των συνεταιρισμών, το ιστορικό σύστασης τους, τη μορφή τους, τη δραστηριότητα που έχουν, τις εγκαταστάσεις και τον εξοπλισμό που διαθέτουν, την αξιοποίηση προγραμμάτων ενίσχυσης και την υποστήριξη τους από φορείς. Επίσης, παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της έρευνας, σε ότι αφορά στα μέλη των συνεταιρισμών (χαρακτηριστικά, απασχόληση, συμμετοχή, απόψεις, στάσεις), στο σύνολο του πληθυσμού της έρευνας. Στο έβδομο κεφάλαιο συνοψίζονται τα βασικά συμπεράσματα της διατριβής. 16

18 Ακολουθεί η παράθεση της βιβλιογραφίας και του παραρτήματος που περιλαμβάνει το ερωτηματολόγιο της έρευνας, στοιχεία των συνεταιρισμών της έρευνας, πίνακες που δεν συμπεριλήφθηκαν στο κύριο μέρος της διατριβής, αντίγραφο του Καταστατικού του Συνεταιρισμού Ανατολικού, Εσωτερικό Κανονισμό Λειτουργίας του Συνεταιρισμού Μελισσοχωρίου και φωτογραφικό υλικό. 17

19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΙΟΙ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΙ 18

20 2.1 ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΥΣ Συνεργατισμός είναι ένας κοινωνικοοικονομικός θεσμός ο οποίος βασίζεται στη συνεργασία και στην αλληλεγγύη των ανθρώπων για την οικονομική και κοινωνική άνοδο. Είναι ένα σύστημα οικονομικής οργάνωσης βασισμένο στις αρχές της ενότητας, της οικονομίας, της δημοκρατίας, της ισότητας και της ελευθερίας (Μίχου, 2002). Για την έννοια του «συνεταιρισμού» έχουν διατυπωθεί κατά καιρούς διαφορετικοί ορισμοί. Η διαφοροποίηση τους έγκειται στην έμφαση που δίνει ο καθένας στα διαφορετικά χαρακτηριστικά και στους σκοπούς του Συνεταιρισμού. Στο Παγκόσμιο Συνέδριο της Διεθνούς Συνεταιριστικής Ένωσης, το 1995 στο Μάντσεστερ, διατυπώθηκε και υιοθετήθηκε για πρώτη φορά ένας κοινά αποδεκτός ορισμός για τους συνεταιρισμούς. Σύμφωνα με αυτόν τον ορισμό «συνεταιρισμός είναι μια αυτόνομη ένωση προσώπων που συγκροτείται εθελοντικά για την αντιμετώπιση των κοινών οικονομικών, κοινωνικών και πολιτιστικών αναγκών και επιδιώξεων τους, διαμέσου μιας συνιδιόκτητης και δημοκρατικά διοικούμενης επιχείρησης» (Παπαγεωργίου, 2004). Οι συνεταιρισμοί στη σύγχρονη τους μορφή εμφανίσθηκαν στην Ευρώπη στα μέσα του 19ου αιώνα περίπου (ως πρώτος συνεταιρισμός αναφέρεται αυτός των σκαπανέων στην πόλη Ροτσνσέιλ, κοντά στο Μάντσεστερ). Η Ελλάδα έχει μακροχρόνια συνεταιριστική παράδοση. Μορφές συνεταιρισμού (εθιμικές) υπάρχουν από τον 17ο αιώνα, όπως οι κτηνοτροφικοί (τσελιγκάτα, μητάτα κ.λ.π.), οι ναυτικοί συνεταιρισμοί κ.λ.π. Γνωστός είναι για την επιτυχή δράση του ο συνεταιρισμός των Αμπελακίων Θεσσαλίας, μίγμα συνεταιρισμού και εταιρείας που λειτούργησε το Ουσιαστικά, όμως στη χώρα μας η συνεταιριστική ιδέα και δράση αρχίζει στις αρχές του 20ου αιώνα και εδραιώνεται με την ψήφιση του ιδρυτικού Νόμου 602/1915 "Περί Συνεταιρισμών" με πρότυπο το γερμανικό νόμο. Ο πρώτος γεωργικός συνεταιρισμός ιδρύθηκε στην Ελλάδα στον Αλμυρό Θεσσαλίας το 1900, από 48 γεωργούς, με τον τίτλο "Μετοχικός Γεωργικός Σύλλογος". Ο συνεταιρισμός αυτός συνέβαλλε καθοριστικά στη δημιουργία του πρώτου νόμου για τους συνεταιρισμούς το 1915 (Ν.602/1915) (Ιακωβίδου, 2012). Ο νόμος στο Άρθρο 1 έδινε τον ορισμό του συνεταιρισμού ως εξής: "Συνεταιρισμός είναι η 19

21 εταιρεία η οποία έχει κεφάλαιο μεταβλητό, αποτελείται από συνεταίρους των οποίων ο αριθμός είναι επίσης μεταβλητός και έχει σκοπό με τη συνεργασία των συνεταίρων την προαγωγή της ιδιωτικής οικονομίας κάθε συνεταίρου". Επιπλέον, διέκρινε τους συνεταιρισμούς, άσχετα από το αντικείμενο της επιχείρησης τους, σε γεωργικούς ή αγροτικούς και αστικούς ανάλογα με το χώρο που λειτουργούσαν. Στη συνέχεια αγροτικοί θεωρήθηκαν οι συνεταιρισμοί που αποτελούνται κατά πλειονότητα από συνεταίρους με κύριο επάγγελμα τη γεωργία και κάθε αγροτική δραστηριότητα και θεσπίστηκαν μια σειρά από νόμους που αφορούσαν αυτούς τους συνεταιρισμούς (Μίχου, 2002). Με το νόμο 602/1915 οι συνεταιρισμοί απόκτησαν νομική υπόσταση και αυξήθηκαν με τόσο γρήγορο ρυθμό ώστε οι 150 συνεταιρισμοί με μέλη το 1915 να φτάσουν τους και μέλη το 1920 (Kokkinidis, 2010). Όμως οι έμποροι αγροτικών προϊόντων (οι μεσάζοντες) αντιδρούσαν στην ίδρυσή των συνεταιρισμών και έτσι η δράση τους, κατά την περίοδο , ήταν περιορισμένη και κυρίως πιστωτική, δηλαδή εξασφάλιζαν δάνεια για τα μέλη τους, από την Εθνική Τράπεζα με ευνοϊκότερους όρους από εκείνους που θα μπορούσε να εξασφαλίσει κάθε μέλος του χωριστά (Αβδελίδης, 1986). Εξαίρεση αποτελούσε ο Συνεταιρισμός Αλμυρού, που απέκτησε μηχανές και αναλάμβανε εργασίες, όπως ο αλωνισμός των σιτηρών και ο εκκοκκισμός του καλαμποκιού. Σημαντικό σταθμό για την περαιτέρω εξέλιξη των συνεταιρισμών αποτέλεσε η ίδρυση της Αγροτικής Τράπεζας της Ελλάδος το 1929 (Ν.4332/1929) επί κυβερνήσεως Ελ. Βενιζέλου (Μήτσιου, 2006). Η μεγαλύτερη όμως ανάπτυξη των συνεταιρισμών στην Ελλάδα συντελέστηκε μετά την ολοκλήρωση της δεύτερης αγροτικής μεταρρύθμισης (1937) με την απαλλοτρίωση των τσιφλικιών (Ιακωβίδου, 2012). Ωστόσο οι αγροτικοί συνεταιρισμοί στην Ελλάδα παρέμειναν κυρίως πιστωτικοί, κι έτσι αποτέλεσαν τον απαραίτητο μηχανισμό για τη διείσδυση του τραπεζικού κεφαλαίου στον τομέα της γεωργίας και ένα εργαλείο του κράτους για να διασφαλίσει την εξόφληση των δανείων από τους χρεωμένους αγρότες. Αυτό είχε αποτέλεσμα την κρατική παρέμβαση στον τομέα της γεωργίας και τη διαιώνιση 20

22 πελατειακών σχέσεων μεταξύ αγροτών και πολιτικών (Kokkinidis, 2010, Ιακωβίδου, 2012). 2.2 Η ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ Η εισαγωγή του συνεργατισμού στην Ελλάδα δεν ήταν τυχαίο πολιτικό γεγονός, αλλά «υλοποίηση» ιδεών που είχαν ήδη ρίζες στην ελληνική κοινωνία. Η ψήφιση του Νόμου 602/1915 «Περί συνεταιρισμών» έθεσε τέλος σε μια μακρόχρονη γραπτή και άγραφη παράδοση των προσυνεταιριστικών φαινομένων του ελλαδικού χώρου και συμπλήρωσε ένα κενό τόσο στην οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα όσο και του δικαίου (Κασσαβέτης, 2000). Περιείχε 95 άρθρα και θεωρείται ένας προοδευτικός και σοφός νόμος, όχι μόνο για την εποχή εκείνη αλλά και σήμερα. Ο Ν. 602/1915 αφορά όλους τους Συνεταιρισμούς, αγροτικούς και αστικούς, βασίζεται στα πρότυπα της γερμανοαυστριακής νομοθεσίας και δημιουργεί τις πρώτες στενές σχέσεις Κράτους και συνεταιρισμών. Για τη σύσταση ενός συνεταιρισμού απαιτούνται επτά (7) τουλάχιστον άτομα και επιτρέπεται η ύπαρξη δύο ή περισσότερων συνεταιρισμών σε μια Κοινότητα ή Δήμο. Όμως, για να συσταθεί δεύτερος ή τρίτος συνεταιρισμός, έπρεπε το καταστατικό να το υπογράψουν είκοσι πέντε τουλάχιστον πρόσωπα (Μήτσιου, 2006). Ο Ν. 602/1915 θεωρείται ιδιαίτερα προοδευτικός. Ο Καμενίδης (2005) υποστηρίζει ότι «αν πολλές διατάξεις του δεν τροποποιούνταν αργότερα, θα συνέβαλαν ουσιαστικά στην ανάπτυξη του συνεταιριστικού κινήματος της χώρας και μάλιστα προς σωστότερες κατευθύνσεις». Στην πορεία των χρόνων έγιναν πολλές τροποποιήσεις και εφαρμόστηκαν πολλοί νόμοι (Ν. 4640/1930, Ν. 5289/1931, Α.Ν. 271/1936, Α.Ν. 1154/38, Ν.479/1943, ΑΝ 31/1967). Το 1979 θεσπίστηκε νέος Νόμος 921/ «περί γεωργικών συνεταιρισμών», ο οποίος αφορά μόνο τους αγροτικούς συνεταιρισμούς και επιχειρεί να τους εκσυγχρονίσει και να τους ενσωματώσει ως μορφές επιχειρηματικής συνεργασίας στην εθνική οικονομία. Οι στόχοι του ήταν κυρίως να ενισχύσει τη γεωργία και την αποκέντρωση της οικονομίας, να αντιμετωπίσει τα δημογραφικά προβλήματα λόγω της υποαπασχόλησης και του χαμηλού αγροτικού εισοδήματος με την ανάπτυξη 21

23 των αγροτικών συνεταιρισμών, να μειωθεί η κερδοσκοπική εκμετάλλευση και τέλος να εξαλειφθούν οι κρατικές παρεμβάσεις (Κασσαβέτης, 2000). Ο Νόμος αυτός όριζε μεταξύ άλλων ότι για τη σύσταση του συνεταιρισμού απαιτούνται τουλάχιστον δέκα άτομα, όμως για τη σύσταση και δεύτερου συνεταιρισμού στο ίδιο χωριό απαιτούνται τουλάχιστον 100 άτομα. Στη συνέχεια ο Ν.1257/1982 «Για την αποκατάσταση της δημοκρατικής λειτουργίας των Συνεταιριστικών Οργανώσεων» βάζει τα θεμέλια για το ρυθμιστικό ρόλο του Κράτους στα θέματα των συνεταιρισμών. Ακολουθεί ο Ν. 1541/1985 "Αγροτικές Συνεταιριστικές Οργανώσεις" ο οποίος εισήγαγε πολλές θεσμικές και λειτουργικές μεταβολές. Ο νόμος αυτός όριζε ότι για την ίδρυση του συνεταιρισμού απαιτείται ελάχιστος αριθμός 50 φυσικών προσώπων, τα οποία διακρίνονται σε τακτικά και σε ειδικά μέλη. Τροποποιήθηκε με τους Ν. 1644/1986, Ν.1697/1987, Ν.1845/1989, Ν.1891/1990 και Ν. 1914/1990. Στη συνέχεια ο Ν.2169/1993 "Αγροτικές Συνεταιριστικές Οργανώσεις και άλλες διατάξεις" κατήργησε το Ν. 1541/1985 και έθεσε βασικό σκοπό την εξυγίανση και την ανάπτυξη των αγροτικών συνεταιρισμών, προκειμένου να γίνουν ανταγωνιστικοί στην εγχώρια και διεθνή αγορά. Ο νόμος αυτός όριζε ελάχιστο αριθμό μελών 20 φυσικά πρόσωπα και τροποποιήθηκε με τους Ν. 2181/1994 και Ν. 2538/1997. Αργότερα ψηφίζεται ο Ν.2810/2000 «Αγροτικές Συνεταιριστικές Οργανώσεις» σύμφωνα με τον οποίο "Αγροτική Συνεταιριστική Οργάνωση είναι αυτόνομη ένωση προσώπων, η οποία συγκροτείται εθελοντικά και επιδιώκει με την αμοιβαία βοήθεια των μελών της, την οικονομική, κοινωνική, πολιτιστική ανάπτυξη και προαγωγή τους, μέσω μιας συνιδιοκτήτης και δημοκρατικά διοικούμενης επιχείρησης". Τα βασικά χαρακτηριστικά στοιχεία του ορισμού αυτού είναι α) η εκούσια συμμετοχή προσώπων (αγροτών, αγροτισσών), β) η κοινή επιχείρηση, γ) ο σκοπός (οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη των μελών) και δ) η ισότιμη συνεργασία και αμοιβαία βοήθεια. Ο αγροτικός συνεταιρισμός για να συσταθεί απαιτούνται τουλάχιστον επτά πρόσωπα και έχει νομική προσωπικότητα, η οποία αποκτάται από την καταχώριση 22

24 του καταστατικού στο Μητρώο Αγροτικών Συνεταιρισμών που τηρείται στο Ειρηνοδικείο της έδρας του. Ο Νόμος αυτός δεν κάνει καμιά αναφορά στις δραστηριότητες του συνεταιρισμού κι έτσι τα μέλη του συνεταιρισμού μπορούν να ασχολούνται με οποιοδήποτε κλάδο ή δραστηριότητα της αγροτικής οικονομίας, που εξυπηρετείται από τις δραστηριότητες του συνεταιρισμού, να πληρούν τους όρους του καταστατικού, να αποδέχονται και να χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες του (Ρουμπάκου 2004). Σημειώνεται ότι ο νόμος αυτός έδωσε τη δυνατότητα για πρώτη φορά στα μέλη να αποκτήσουν πρόσθετες υποχρεωτικές μερίδες, ανάλογα με το ύψος των συναλλαγών του με το συνεταιρισμό και επομένως και πρόσθετες ψήφους που αντιστοιχούν στις πρόσθετες μερίδες, χωρίς πάντως ο συνολικός αριθμός των ψήφων στις πρωτοβάθμιες οργανώσεις να υπερβαίνει τις τρεις. Έτσι έχουμε απόκλιση από την αρχή «ένας συνεταίρος μία ψήφος». Ο νόμος αυτός τροποποιήθηκε με το Ν. 3147/2003, το Ν. 3399/2005 και κάποια Προεδρικά Διατάγματα. Τέλος ο Ν. 4015/2011 με το ορίζει το «θεσμικό πλαίσιο για τους αγροτικούς συνεταιρισμούς, τις συλλογικές οργανώσεις και την επιχειρηματικότητα του αγροτικού κόσμου οργάνωση της εποπτείας του Κράτους». Με το νόμο αυτό οι Αγροτικές Συνεταιριστικές Οργανώσεις μετονομάζονται Αγροτικοί Συνεταιρισμοί και ορίζονται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Οφείλουν να ανταποκρίνονται στις εξής αρχές: Εθελοντική συμμετοχή Δημοκρατική οργάνωση και λειτουργία Διάθεση των προϊόντων που παράγουν μέσω των συνεταιρισμών (τουλάχιστον 80%) Οικονομική βιωσιμότητα Νόμιμη λειτουργία Για τη σύσταση των συνεταιρισμών απαιτούνται είκοσι (20) μέλη που συγκεντρώνουν τις προϋποθέσεις εκτός από τις περιπτώσεις μικρών νησιών (με πληθυσμό μικρότερο των κατοίκων) όπου απαιτούνται δέκα (10) μέλη. Επίσης το συνεταιριστικό κεφάλαιο είναι κατ ελάχιστο Ευρώ ενώ για τις συνεταιριστικές μερίδες και τις ψήφους ισχύει ότι και στο Ν.2810/2000. Οι 23

25 Συνεταιρισμοί εγγράφονται στο Εθνικό Μητρώο Συλλογικών Αγροτικών Οργανώσεων. 2.3 Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΤΗΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ ΣΤΟΥΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΥΣ Η γεωργία αποτελεί έναν σημαντικό τομέα για τη γυναικεία απασχόληση στη χώρα μας, όπου κατά παράδοση, οι γεωργικές εκμεταλλεύσεις είναι οικογενειακές επιχειρήσεις. Η πλειονότητα όμως των γυναικών συμμετέχει εποχιακά ή σε έκτακτες εργασίες, κυρίως στη συγκομιδή των προϊόντων, ως «συμβοηθούντα μέλη». Ακόμα και στις περιπτώσεις που οι γυναίκες εμφανίζονται ως αρχηγοί γεωργικών εκμεταλλεύσεων, κυρίως γιατί ο άνδρας εργάζεται τυπικά σε άλλο τομέα, δεν έχουν την ευθύνη της γεωργικής εκμετάλλευσης (Koutsou et al, 2009). Στον παρελθόν, πριν την μεγάλη εκμηχάνιση της γεωργίας (δεκαετία 80), η συμμετοχή των γυναικών στις εργασίες της γεωργικής εκμετάλλευσης ήταν πολύ μεγαλύτερη. Ωστόσο η υπάρχουσα νομοθεσία (μέχρι το 1982 ) για τους αγροτικούς συνεταιρισμούς (Ν.602/1915 και 921/79) δεν υποστήριζε επέτρεπε τη συμμετοχή των γυναικών, αφού δικαίωμα συμμετοχής είχαν μόνο οι αρχηγοί των γεωργικών εκμεταλλεύσεων που στην πλειοψηφία τους ήταν άνδρες. Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, μετά την ένταξη της χώρας μας στην Ε.Ο.Κ, την εφαρμογή της κοινής αγροτικής πολιτικής αλλά και την προώθηση της ισότητας των φύλων σε όλους τους τομείς (νομοθεσία, απασχόληση, αμοιβές κ.λ.π.), βελτιώθηκε και η νομοθεσία για τους συνεταιρισμούς (Νόμο 1257/82) και δόθηκε η δυνατότητα στις γυναίκες που ασχολούνται κατ επάγγελμα με τη γεωργία (και όχι μόνο οι γυναίκες που έχουν δική τους γεωργική εκμετάλλευση) να γίνουν μέλη γεωργικών συνεταιρισμών. Οι νόμοι που ακολούθησαν (Ν. 1541/1985, Ν. 2810/2000) ενίσχυσαν την ισότιμη συμμετοχή των γυναικών όχι μόνο στους συνεταιρισμούς αλλά και στα όργανα διοίκησης των συνεταιρισμών και στα κέντρα λήψης των αποφάσεων. Όμως παρά τη βελτίωση της νομοθεσίας και την «θεωρητική» αύξηση του αριθμού των γυναικών αρχηγών γεωργικών εκμεταλλεύσεων, η συμμετοχή τους στους αγροτικούς συνεταιρισμούς, όπως και στους αγροτικούς συλλόγους, είναι πολύ περιορισμένη. Η Μίχου (2002) εκτιμά ότι κυμαίνεται σε ποσοστό περίπου 10 15%. 24

26 2.4 ΟΙ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΙ ΓΥΝΑΙΚΩΝ Τη δεκαετία του 1950 με τη σύσταση της Διεύθυνσης Γεωργικών Εφαρμογών του Υπουργείου Γεωργίας στο πλαίσιο του προγράμματος της Αγροτικής Οικιακής Οικονομίας ξεκίνησε η ενημέρωση των γυναικών της υπαίθρου καθώς και η ενθάρρυνση τους για ίδρυση γυναικείων συνεταιρισμών (Μίχου, 2002, Κωταΐδου, 2007). Στην πραγματικότητα επρόκειτο για την υποστήριξη δημιουργίας βιοτεχνικώνοικοτεχνικών συνεταιρισμών στις αγροτικές περιοχές, με σκοπό τη συστηματική οργάνωση της παραγωγής και εμπορίας προϊόντων χειροτεχνίας (π.χ υφαντικής, πλεκτικής, ταπητουργίας, κατασκευής γουναρικών, καλαθοπλεκτικής, ψαθοπλεκτικής, κατασκευής κτενιών για αργαλειούς, βιοτεχνίας ξύλου μετάλλου, κλπ), με την οποία θα ασχολούνταν αγρότες και αγρότισσες. Οι συνεταιρισμοί αυτοί, μέχρι το 1982 λειτούργησαν στο πλαίσιο του ιδρυτικού νόμου Ν. 602/1915 «Περί Γεωργικών Συνεταιρισμών», υπάγονταν στην αρμοδιότητα της Αγροτικής Τράπεζας της Ελλάδας (ΑΤΕ) και καθοδηγούνταν τεχνικά από τον Εθνικό Οργανισμό Ελληνικής Χειροτεχνίας (Ε.Ο.Ε.Χ.), σήμερα ΕΟΜΜΕΧ. Στο πλαίσιο αυτό, ο πρώτος γυναικείος συνεταιρισμός στην Ελλάδα ιδρύθηκε το 1957 στη Σαρακήνα Γρεβενών, με πρωτοβουλία του τότε Υπουργείου Γεωργίας. Οι στόχοι της ίδρυσης του συνεταιρισμού αυτού, όπως και των άλλων που δημιουργήθηκαν εκείνη την περίοδο, αφορούν στη στήριξη του οικογενειακού εισοδήματος και στην αναβάθμιση της κοινωνικής θέσης της αγρότισσας (Ιακωβίδου, 2012, Γιδαράκου, 1999). Αυτοί όμως οι οικοτεχνικοί συνεταιρισμοί δεν κατάφεραν να κάνουν αισθητή την παρουσία τους, καθώς στην περίοδο εκείνη δόθηκε προτεραιότητα στον εκσυγχρονισμό της παραδοσιακής γεωργίας και στην αύξηση της παραγωγικότητας. Επιπλέον, λόγω της μη επαρκούς εκμηχάνισης της γεωργίας, ήταν αναγκαία η απασχόληση των γυναικών στην οικογενειακή γεωργική εκμετάλλευση, κι έτσι οι αγρότισσες δε διέθεταν ελεύθερο χρόνο για να συμμετέχουν σε συνεταιρισμούς (Ιακωβίδου, 2012). Στη δεκαετία του 80 ο πρωτογενής τομέας της χώρας είχε ήδη αναπτυχθεί και εκσυγχρονιστεί, με αποτέλεσμα εκτός των άλλων, και την «αποδέσμευση» των αγροτισσών από τη γεωργική εκμετάλλευση. Όμως, καθώς δεν αναπτύχθηκαν οι 25

27 άλλοι τομείς της οικονομίας στην ελληνική ύπαιθρο, οι αγρότισσες δεν είχαν τη δυνατότητα για εξαρτημένη απασχόληση, κι έψαχναν τρόπους για να συνεισφέρουν στο οικογενειακό εισόδημα αλλά και για να αναδείξουν τη θέση τους στην τοπική κοινωνία (Ιακωβίδου 1992, & 2000). Την ίδια εποχή, ξεκίνησε μια συγκροτημένη προσπάθεια για τη δημιουργία γυναικείων συνεταιρισμών, με την προώθηση δράσεων και προγραμμάτων που αφορούσαν στην επαγγελματική κατάρτιση των γυναικών της υπαίθρου. Η πρωτοβουλία ανήκε στη Γενική Γραμματεία Ισότητας, υπηρεσία του Υπουργείου Εσωτερικών, η οποία λειτουργούσε στο πλαίσιο της πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε θέματα ισότητας των δύο φύλων. Οι δράσεις που ανέλαβε είχαν σκοπό την αποπεριθωριοποίηση της αγρότισσας και την ενεργή ενσωμάτωση της στην οικονομία και την πολιτική της χώρας, μέσα από τις δημοκρατικές αρχές της ισότητας και της αυτοδυναμίας που συνεπάγεται ο θεσμός του συνεταιρισμού. Ο συνεταιρισμός επιλέχθηκε ως ένας από τους «πιο κατάλληλους μηχανισμούς» ή «αναπτυξιακά μοντέλα» για την εξασφάλιση οικονομικής αυτοδυναμίας στις αγρότισσες, που ανήκουν στην κατηγορία των μικροκαλλιεργητών και την εξάλειψη των κοινωνικών προκαταλήψεων σε βάρος των γυναικών. Η πρωτοβουλία της Γενικής Γραμματείας Ισότητας (ΓΓΙ) για την προώθηση αποκλειστικά γυναικείων συνεταιρισμών στηρίχθηκε στις εξής διαπιστώσεις: Η συμμετοχή των γυναικών της υπαίθρου στους θεσμούς της κοινωνικής οικονομίας (συνεταιρισμοί, σύλλογοι, κλπ) είναι περιορισμένη. Οι γυναίκες συμμετέχουν ευκολότερα σε αμιγείς γυναικείους συνεταιρισμούς από ότι σε μεικτούς. Οι αγρότισσες, αν και συμμετέχουν στις γεωργικές εργασίες, δεν έχουν ατομικό εισόδημα (Ιακωβίδου, 2012). Οι βασικοί σκοποί του συνεταιρισμού γυναικών ήταν (Μίχου, 2002, Ρουμπάκου, 2004): Η αντιμετώπιση της ανεργίας και υποαπασχόλησης των γυναικών της υπαίθρου. Η εξωγεωργική απασχόληση των γυναικών, συμπληρωματική του γεωργικού τομέα, και η βελτίωση ή αύξηση του οικογενειακού εισοδήματος. 26

28 H βελτίωση της οικονομικής και κοινωνικής θέσης των γυναικών της υπαίθρου και η συμμετοχή τους στα κέντρα λήψης των αποφάσεων. Η συμβολή στη διατήρηση της παράδοσης, στην ενδογενή τοπική, αγροτική και πολιτιστική ανάπτυξη. Η συγκράτηση του γυναικείου πληθυσμού στον τόπο του. Ως αντικείμενο δραστηριότητας των γυναικείων συνεταιρισμών επιλέχθηκε ο αγροτουρισμός, γιατί θεωρήθηκε μια τοπική και περιφερειακή δραστηριότητα που μπορεί να αντιμετωπίσει καίρια κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα της περιφέρειας και να αποτελέσει εναλλακτική λύση στην ανάπτυξη των ορεινών, μειονεκτικών και απομακρυσμένων περιοχών της χώρας, στις οποίες οι πόροι περιορίζονται στον πρωτογενή τομέα παραγωγής. Θετικά συνέβαλλε και η αμφισβήτηση του μοντέλου του μαζικού τουρισμού, που είχε αναπτυχθεί μετά το 1960 στις περισσότερες χώρες του κόσμου, λόγω των αρνητικών επιπτώσεων στο φυσικό, κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον των περιοχών υποδοχής και η εμφάνιση μιας τάσης για εναλλακτικές μορφές τουρισμού. Τέλος, οι υπηρεσίες «φιλοξενίας» θεωρήθηκαν γνωστές και οικείες στις γυναίκες της υπαίθρου. Αποτέλεσμα των παραπάνω ήταν η δημιουργία του πρώτου Γυναικείου Αγροτοτουριστικού Συνεταιρισμού στην Πέτρα της Λέσβου, το Στη συνέχεια, μέχρι το 1987, ιδρύθηκαν άλλοι εννέα γυναικείοι συνεταιρισμοί, στον Άγιο Γερμανό Πρεσπών, στους Ψαράδες της Φλώρινας, στα Αμπελάκια, στην Αράχοβα, στη Μαρώνεια, στη Δαδιά Έβρου, στα Μαστιχοχώρια της Χίου, και αλλού (Κουτσού, 2008). Στην προσπάθεια αυτή συμμετείχαν και άλλοι φορείς όπως η Αγροτική Τράπεζα Ελλάδος, η Πανελλήνια Συνομοσπονδία Ενώσεων Αγροτικών Συνεταιρισμών, το Υπουργείο Γεωργίας, το ΕΛΚΕΠΑ, κ.α. Μετά το 1987 άρχισε μια περίοδος αδράνειας, που διήρκεσε έως το 1992, οπότε άρχισε και πάλι η ίδρυση νέων συνεταιρισμών (Ιακωβίδου, 2012). Την περίοδο αυτή, στήριξαν την οργάνωση και λειτουργία των γυναικείων αγροτουριστικών συνεταιρισμών, φορείς όπως η ΠΑΣΕΓΕΣ, η Νομαρχιακή και Τοπική Αυτοδιοίκηση, οι Αναπτυξιακές Εταιρείες, και άλλοι φορείς υποστήριξης της απασχόλησης. Στόχος τους ήταν η αντιμετώπιση της ανεργίας στην ύπαιθρο και η συγκράτηση κυρίως των νέων γυναικών (Ρουμπάκου, 2004, Ιακωβίδου, 2012). 27

29 Οι φορείς αυτοί ενθάρρυναν τη σύσταση επιχειρήσεων συνεταιριστικής μορφής επειδή μ' αυτόν τον τρόπο κάθε γυναίκα θα είχε μικρότερο μερίδιο ευθύνης και άρα θα ήταν μεγαλύτερη η πιθανότητα να συμμετάσχει (Κουτσού, 2000). Πολλοί από αυτούς τους συνεταιρισμούς είχαν ως αντικείμενο την παρασκευή παραδοσιακών προϊόντων διατροφής (ζυμαρικά, γλυκά κουταλιού, πίτες, κλπ). Ιδιαίτερα, το χρονικό διάστημα , παρατηρείται μια έξαρση στη δημιουργία γυναικείων συνεταιρισμών, λόγω υλοποίησης κοινοτικών προγραμμάτων κατάρτισης και ενίσχυσης επενδυτικών δραστηριοτήτων των συνεταιρισμών καθώς και εθνικών προγραμμάτων, ενίσχυσης νέων επιχειρηματιών (μέσω ΟΑΕΔ, ΕΟΜΜΕΧ). Φυσικά, συνέβαλαν και οι θετικές επιδράσεις που είχαν οι γυναικείοι συνεταιρισμοί, που λειτουργούσαν ήδη (Κουτσού, 2008). Και στην παρούσα φάση όμως, με την οικονομική κρίση, τόσο οι γυναίκες της υπαίθρου όσο και οι φορείς υποστήριξης της απασχόλησης, συνεχίζουν να ενδιαφέρονται για την ίδρυση γυναικείων συνεταιρισμών. Γεωγραφικά οι συνεταιρισμοί εξαπλώνονται σε όλη την χώρα, όμως δεν έχουμε ομοιόμορφη κατανομή τους ανάμεσα στις διάφορες περιοχές. Από την τελευταία (2012) καταγραφή των γυναικείων συνεταιρισμών της χώρας, που πραγματοποιήθηκε από την Διεύθυνση Αγροτικής Οικιακής Οικονομίας του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, και βασίζεται στην εγγραφή των γυναικείων συνεταιρισμών στο Εθνικό Μητρώο Συλλογικών Αγροτικών Οργανώσεων, προκύπτει ότι στο σύνολο της χώρας λειτουργούν 140 γυναικείοι συνεταιρισμοί, η κατανομή των οποίων ανά διοικητική περιφέρεια έχει ως εξής: Περιφέρεια Θράκης 14, Δυτικής Μακεδονίας 8, Κεντρικής Μακεδονίας 10, Ηπείρου 7, Θεσσαλίας 28, Ιονίων Νήσων 3, Δυτικής Ελλάδας 5, Στερεάς Ελλάδας και Εύβοιας 9, Πελοποννήσου 7, Βορείου Αιγαίου 16, Νοτίου Αιγαίου 6, Κρήτης 26 και Αττικής 1. Φαίνεται λοιπόν ότι έχουμε μια ισχυρή παρουσία των συνεταιρισμών στο Βόρειο Αιγαίο, κυρίως στη Λέσβο (14 συνεταιρισμοί), στην Κρήτη, κυρίως στο Νομό Ηρακλείου (13 συνεταιρισμοί) και στη Θεσσαλία, κυρίως στο Νομό Μαγνησίας (12 συνεταιρισμοί) και έχουμε υπό εκπροσώπηση σε άλλες, όπως η Αττική, η Δυτική Ελλάδα και τα Ιόνια νησιά. Παρατηρείται δηλαδή να έχουμε πολλούς γυναικείους συνεταιρισμούς σε περιοχές όπου η θέση της γυναίκας στην τοπική κοινωνία παραδοσιακά είναι σημαντική, 28

30 (όπως στην Λέσβο και στην Μαγνησία), κάτι που κάνει εύκολο στις γυναίκες να κάνουν ένα σημαντικό ομαδικό βήμα. Επίσης, σε ορισμένες περιοχές, όπου αναπτύσσονται οι συνεταιρισμοί, παραδοσιακά υπήρχαν συνεργασίες (άτυποι συνεταιρισμοί) μεταξύ γυναικών στις αγροτικές εργασίες, ή στις εργασίες του νοικοκυριού. Για παράδειγμα σε κάποια χωριά της Λέσβου, υπήρχε (και σε μεγάλο βαθμό υπάρχει ακόμα) το «γιαρτούμ», μια διαδικασία όπου οι γυναίκες του χωριού, βοηθούσαν η μία την άλλη στην παραγωγή διαφόρων σπιτικών παρασκευασμάτων. Αντίστοιχες συνήθειες συναντώνται στο μάζεμα της ελιάς. Αυτός είναι ένας αρκετά αποτελεσματικός τρόπος μείωσης του κόστους παραγωγής των προϊόντων λόγω περιορισμού της αμοιβής της ξένης ανθρώπινης εργασίας (Λαμπρόπουλος, μη χρονολογημένο, Μάρη, μη χρονολογημένο). Στις περιπτώσεις που δημιουργούνται συνεταιρισμοί από γυναίκες των αστικών και ημιαστικών περιοχών της περιφέρειας ή από γυναίκες της υπαίθρου αλλά δεν αναπτύσσουν δραστηριότητες στον αγροτικό τομέα, αυτοί μπορεί να είναι Αστικοί (διέπονται από τις διατάξεις του Ν. 1667/86, όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 27 του Ν. 2166/93). Ο αστικός συνεταιρισμός είναι εκούσια ένωση προσώπων με οικονομικό σκοπό και αποβλέπει ιδίως με τη συνεργασία των μελών του στην οικονομική, κοινωνική, πολιτιστική ανάπτυξη των μελών του και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής τους γενικά μέσα σε μια κοινή επιχείρηση χωρίς να αναπτύσσει δραστηριότητες αγροτικής οικονομίας. Για τη σύσταση του απαιτούνται τουλάχιστον 15 ιδρυτικά μέλη και εγγραφή στο ειρηνοδικείο. Στο καταστατικό του ορίζονται όλα τα στοιχεία που ορίζονται και στο καταστατικό των γεωργικών συνεταιρισμών. Ελάχιστοι γυναικείοι συνεταιρισμοί είναι αστικοί (Μίχου, 2002). Ο ρόλος των συνεταιρισμών είναι πολύ σημαντικός τόσο για τις ίδιες τις γυναίκες όσο και για την τοπική κοινωνία. Πιο συγκεκριμένα, οι γυναικείοι συνεταιρισμοί (Γιδαράκου, 2008): Προσφέρουν διέξοδο απασχόλησης, σε ένα χώρο όπου η προσφορά εξαρτημένης εργασίας είναι εξαιρετικά περιορισμένη. Αποτελούν ευέλικτη μορφή απασχόλησης, και επιτρέπουν τις γυναίκες να συνδυάσουν τις επαγγελματικές με τις οικογενειακές υποχρεώσεις. Προσφέρουν συμπληρωματικό ή και κύριο εισόδημα στο νοικοκυριό. 29

31 Καλλιεργούν την επικοινωνία με το κοινωνικό περιβάλλον και την επιχειρηματική ικανότητα. Αναβαθμίζουν τη θέση της γυναίκας στην οικογένεια και το κοινωνικό περιβάλλον και συμβάλλουν επίσης στη σταδιακή αλλαγή των στερεοτυπικών αντιλήψεων ως προς το φύλο. Συμβάλλουν στην αύξηση της προστιθέμενης αξίας των τοπικών γεωργικών προϊόντων. Συμβάλλουν στη διατήρηση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών που συγκροτούν την ταυτότητα της περιοχής. Συμβάλλουν στη διατήρηση της κοινωνικής ισορροπίας, συγκρατώντας το γυναικείο δυναμικό στην ύπαιθρο. Συμβάλλουν στην αύξηση της δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας στην ύπαιθρο. αυξάνουν την επιχειρηματική συνείδηση στην κοινότητα. 2.5 ΙΔΡΥΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΕΙΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ Οι γυναικείοι συνεταιρισμοί, έως το 2000, ιδρύθηκαν ως αγροτικοί συνεταιρισμοί ειδικού σκοπού με βάση το Νόμο για τις Αγροτικές Συνεταιριστικές Οργανώσεις, που ίσχυε κάθε φορά. Στα άρθρα του νόμου αναφέρεται ότι απαραίτητα στοιχεία για τη σύσταση αγροτικού συνεταιρισμού είναι η σύνταξη ενός καταστατικού και η υπογραφή του από ορισμένο αριθμό μελών τα οποία πρέπει να συγκεντρώνουν συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Το καταστατικό πρέπει να εγκριθεί από το Ειρηνοδικείο της έδρας του συνεταιρισμού (Ιακωβίδου, 2012). Με το Ν.2810/2000 οι συνεταιρισμοί παύουν να είναι ειδικού σκοπού και ως εκ τούτου δεν απαιτείται η διαδικασία έγκρισης από το κορυφαίο όργανο των αγροτικών συνεταιρισμών, την ΠΑΣΕΓΕΣ, για την ίδρυση τους και την έκδοση στη συνέχεια σχετικής απόφασης από το Υπουργείο Γεωργίας (Αποστολόπουλος, 2005, Δροσοπούλου, 1989, Υπουργείο Εσωτερικών Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης, 2000). 30

32 Ο νόμος προβλέπει διαδικασίες όπως συγχώνευση, πτώχευση, λύση, εκκαθάριση, και πράξεις όπως η εγγραφή, η αποχώρηση, οι υποχρεώσεις και τα δικαιώματα των μελών προς τον συνεταιρισμό και προς τρίτους. Κάθε μέλος συμμετέχει με τη συνεταιριστική μερίδα, που είναι το ελάχιστο χρηματικό ποσό συμμετοχής και έχει μία ψήφο. Σε ορισμένες περιπτώσεις και όταν προβλέπεται από το καταστατικό, τα μέλη μπορούν να αποκτήσουν και πρόσθετες συνεταιριστικές μερίδες, ο συνολικός αριθμός των ψήφων τους όμως δεν μπορεί να υπερβεί τις τρεις. Τα διοικητικά όργανα του συνεταιρισμού είναι το Διοικητικό Συμβούλιο, που είναι αρμόδιο για κάθε θέμα που αφορά στη διοίκηση του συνεταιρισμού, τη διαχείριση της περιουσίας και των υποθέσεών του και η Γενική Συνέλευση, που αποφασίζει για κάθε θέμα για το οποίο δεν προβλέπεται από άλλο αρμόδιο όργανο, όπως τροποποίηση του καταστατικού, εκλογή και ανάκληση των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου κ.α. Οι γυναικείοι συνεταιρισμοί αποτελούν πρωτοβάθμιες Αγροτικές Συνεταιριστικές Οργανώσεις (ΑΣΟ), είναι Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου και έχουν εμπορική ιδιότητα. Οι νόμοι Αγροτικών Συνεταιριστικών οργανώσεων, Ν.1257/82 και Ν.1541/85, βάσει των οποίων ιδρύθηκαν οι πρώτοι συνεταιρισμοί, προέβλεπαν ως ελάχιστο αριθμό μελών για την ίδρυση του συνεταιρισμού τα 20 άτομα. Ο αριθμός αυτός είναι αρκετά μεγάλος, για τα οικονομικά και κοινωνικά δεδομένα της υπαίθρου αλλά και για το μέγεθος των δραστηριοτήτων των γυναικείων συνεταιρισμών, και δεν διευκόλυνε καθόλου την ίδρυση γυναικείων συνεταιρισμών. Η απαίτηση του νόμου για υπογραφή του καταστατικού από 20 μέλη οδήγησε στο φαινόμενο της ύπαρξης ενεργών και μη ενεργών μελών στο συνεταιρισμό. Τα μη ενεργά μέλη ήταν τυπικά μόνο μέλη του συνεταιρισμού, χωρίς να συμμετέχουν στις δραστηριότητες του συνεταιρισμού ούτε και στη διοίκησή του. Έτσι μετά το 2000, που άλλαξε ο Νόμος περί συνεταιρισμών (Ν.2810/2000), και μείωσε τον ελάχιστο αριθμό μελών από 20 σε 7, ιδρύθηκαν περισσότεροι συνεταιρισμοί ενώ στους υφιστάμενους μειώθηκε ο αριθμός των μελών, καθώς πολλά από τα μη ενεργά μέλη διαγράφηκαν, μετά από απόφαση της γενικής συνέλευσης. Ο νέος Νόμος 4015/2011 ορίζει και πάλι ως ελάχιστο αριθμό μελών, για σύσταση αγροτικού συνεταιρισμού, τα 20 και μόνο στις περιπτώσεις μικρών νησιών (με πληθυσμό κάτω των κατοίκων) τα 10 μέλη. 31

33 Ωστόσο οι υφιστάμενοι γυναικείοι συνεταιρισμοί, που έχουν μικρότερο αριθμό μελών, συνεχίζουν κανονικά τη λειτουργία τους (Ιακωβίδου, 2012). 2.6 ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΕΙΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ Τα αντικείμενα ή ο τομέας δραστηριότητας των συνεταιρισμών γυναικών της υπαίθρου έχουν σχέση με τις τοπικές πρωτοβουλίες απασχόλησης των γυναικών και την αγροτική οικονομία. Κάθε συνεταιρισμός για την πραγματοποίηση των σκοπών του αναπτύσσει οποιαδήποτε δραστηριότητα προβλέπεται από το καταστατικό του και κάθε άλλη που θα αποφασίσει η Γενική Συνέλευση. Ενδεικτικά αναφέρονται οι εξής (Κωταΐδου, 2007, Καραβασίλη, 2010): Η ίδρυση και διαχείριση οικοτεχνίας προϊόντων της οικιακής οικονομίας των μελών. Η τυποποίηση, αποθήκευση, συντήρηση, συσκευασία και πώληση στην εγχώρια ή διεθνή αγορά των προϊόντων των μελών. Η παραγωγή και διάθεση βιολογικών προϊόντων. Η συνεργασία με ομοειδείς φορείς και επαγγελματικές οργανώσεις για την προώθηση των ιδίων προϊόντων και της οικονομίας της περιοχής. Η προώθηση εναλλακτικών μορφών τουρισμού. Η συμμετοχή σε εθνικά και ευρωπαϊκά προγράμματα και πρωτοβουλίες και η διοργάνωση εκδηλώσεων με σκοπό την οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη. Οι πρώτοι συνεταιρισμοί (Πέτρας, Μαστιχοχωρίων, Αγίου Γερμανού, Ψαράδων, Αράχοβας, Αμπελλακίων, κλπ) είχαν ως κύρια δραστηριότητά τους την προσφορά καταλύματος και φαγητού, κυρίως πρωινού, για αυτό και ονομάζονταν γυναικείοι αγροτουριστικοί συνεταιρισμοί. Αυτό οδήγησε πολλούς ερευνητές (Kazakopoulos et al., 2003, Κουτσού, 2000, Tσάρτας και Θανοπούλου 1994) να αναφέρονται στους γυναικείους συνεταιρισμούς ως στοιχείο του αγροτουρισμού ταυτίζοντας τις δραστηριότητές τους με τις αγροτουριστικές. Ωστόσο, σήμερα μόνο ένα μικρό ποσοστό των γυναικείων συνεταιρισμών (μικρότερο από το 10%), μπορούν να χαρακτηρισθούν ως αγροτουριστικοί, καθώς ασχολούνται και με υπηρεσίες φιλοξενίας, παράλληλα συνήθως με την παρασκευή και διάθεση προϊόντων 32