ΣΧΕΔΙΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΣΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΙΝΔΥΝΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ. ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΓΙΑ ΠΕΡΙΠΕΠΛΕΓΜΕΝΟ ΘΡΗΝΟ (Risk for Complicated Grieving)

Transcript

1 ΣΧΕΔΙΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΣΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΙΝΔΥΝΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΓΙΑ ΠΕΡΙΠΕΠΛΕΓΜΕΝΟ ΘΡΗΝΟ (Risk for Complicated Grieving) Συντάκτης: Ασπασία Παναγιώτου 1

2 Περιεχόμενα ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΓΙΑ ΠΕΡΙΠΕΠΛΕΓΜΕΝΟ ΘΡΗΝΟ (Risk for Complicated Grieving)... 3 Συντάκτης: Ασπασία Παναγιώτου... 3 ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΒΑΣΗ... 3 Α. Εισαγωγή:... 3 Β. Εννοιολογικός προσδιορισμός των όρων:... 3 Γ. Αξιολόγηση... 5 Δ. Διαχείριση... 5 Δ.1. Φαρμακευτική Διαχείριση... 5 Δ.2. Μη φαρμακευτική διαχείριση... 6 Βιβλιογραφία... 7 ΣΧΕΔΙΟ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ... 8 Α. Κίνδυνος για περιπεπλεγμένο θρήνο (Risk for Complicated Grieving)... 8 Παράγοντες κινδύνου... 8 Β. Επιθυμητές Εκβάσεις:... 9 Γ. Ενέργειες / Παρεμβάσεις ης ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ: ης ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ: ης ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ: Βιβλιογραφία ΕΝΤΥΠΑ Α. Έντυπο επικεντρωμένης αξιολόγησης κινδύνου για περιπεπλεγμένο πένθος ΑΚΕΡΑΙΟΤΗΤΑ ΕΓΩ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΑΝΑΠΑΥΣΗ ΝΕΥΡΟΛΟΓΙΚΗ - ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΦΥΛΛΟ ΦΑΡΜΑΚΩΝ Β. Έντυπο διατύπωσης νοσηλευτικής διάγνωσης Γ. Έντυπο καταγραφής επιθυνητών εκβάσεων Δ. Νοσηλευτικές παρεμβάσεις ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

3 ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΓΙΑ ΠΕΡΙΠΕΠΛΕΓΜΕΝΟ ΘΡΗΝΟ (Risk for Complicated Grieving) Συντάκτης: Ασπασία Παναγιώτου ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΒΑΣΗ Α. Εισαγωγή: Η απώλεια, ο θάνατος, το πένθος, ο θρήνος, είναι αναπόφευκτα βιώματα στη ζωή του καθενός. Οι άνθρωποι αποχωρίζονται συχνά τόπους, ανθρώπους, όνειρα και συνήθειες. Μπορεί να υποφέρουν από την απώλεια μιας σημαντικής γι αυτούς σχέσης, μέσα από αλλαγές στον τρόπο ζωής τους. Η απομόνωση, η παραίτηση και η επανεκκίνηση προς τη ζωή αποτελούν αναπόφευκτα περάσματα κατά τη μετάβαση του ατόμου προς την ανάπτυξη και την εξέλιξη. Οι νοσηλευτές για να υποστηρίξουν και φροντίσουν το άτομο που θρηνεί χρειάζεται να κατανοούν τις φάσεις του πένθους και του θρήνου καθώς και τις πολιτισμικές αντιδράσεις στην απώλεια. Ο θρήνος είναι μια διαδικασία διαρκείας συνοδευόμενη από το πιο έντονα συναισθήματα που μπορεί να βιωθούν. Είναι μια προσωπική εμπειρία που βιώνεται ατομικά. Καμία γνώση δε μπορεί να προετοιμάσει για το θρήνο και το πένθος. Βοηθάει όμως ως πυξίδα στο άγνωστο έδαφος που έχει να διανύσει κανείς για να επιστρέψει και να συνεχίσει τη ζωή του. Καθένας θα επιλέξει τη δική του διαδρομή, με τα δικά του μέσα και τη δική του ταχύτητα για να φτάσει με νέα βιώματα και εμπειρίες στον τελικό του προορισμό. Η γνώση βοηθάει στην αποφυγή των παγίδων του θρήνου παρέχοντας ένα πλαίσιο σιγουριάς ότι η αίσθηση της λογικής δεν έχει χαθεί. Β. Εννοιολογικός προσδιορισμός των όρων: Απώλεια: Αναφέρεται στο γεγονός ότι κάποιος δεν έχει πια κάτι (ένα πρόσωπο, ένα πράγμα, μια σχέση, μια εργασία) ή έχει κάτι λιγότερο από πριν (ένα μέλος του σώματος, μια περιουσία). Ένα γεγονός θεωρείται απώλεια όταν εκλαμβάνεται ως αρνητικό από 3

4 άτομο που το βιώνει, και αυτό οδηγεί σε μακροπρόθεσμες αλλαγές στην κοινωνική του κατάσταση, τις σχέσεις, ή τον τρόπο που βλέπει τον κόσμο και τον εαυτό του. Η απώλεια μπορεί να είναι ενσώματη ή άυλη. Η ενσώματη απώλεια μπορεί να είναι προσωπική (απώλεια της όρασης, ακοής, σεξουαλικής δραστηριότητας, διανοητικής ικανότητας), διαπροσωπική (ένα διαζύγιο, το τέλος μιας σχέσης, ο θάνατος ενός αγαπημένου), πρακτική (μια θέση εργασίας, ένα σπίτι, εγκατάλειψη ενός τόπου) ή συμβολική (επαναπροσδιορισμός ρόλου, πολιτισμικές αλλαγές). Οι άυλες ψυχολογικές απώλειες περιλαμβάνουν τη μείωση της αυτοεκτίμησης, της αίσθησης ελέγχου και ασφάλειας, μεταβολές της κοσμοθεωρίας του ατόμου κά. Κάθε τραυματικό ή στρεσογόνο γεγονός μπορεί να προκαλέσει πολλές απώλειες και κάθε απώλεια μπορεί να έχει πολλαπλές συνέπειες. Πένθος: Πένθος είναι η περίοδος θλίψης μετά το θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου, κατά την οποία βιώνεται ο θρήνος. Η διάρκεια της περιόδου πένθους εξαρτάται κυρίως από τη σχέση και το δεσμό του ατόμου με το πρόσωπο που πέθανε, και το χρόνο που είχε διαθέσιμο για να προετοιμαστεί για την απώλεια. Θρήνος: είναι η φυσιολογική διαδικασία της αντίδρασης στην απώλεια. Μπορεί να βιωθεί ως ψυχική, σωματική, συναισθηματική, κοινωνική ή αντίδραση. Οι ψυχικές αντιδράσεις μπορεί να περιλαμβάνουν θυμό, ενοχή, άγχος, θλίψη και απελπισία. Οι φυσικές σωματικές αντιδράσεις μπορεί να περιλαμβάνουν προβλήματα ύπνου, αλλαγές στην όρεξη, σωματικά προβλήματα, ή την ασθένεια. Οι κοινωνικές αντιδράσεις μπορεί να περιλαμβάνουν τα συναισθήματα σχετικά με τη φροντίδα των άλλων στην οικογένεια, βλέποντας την οικογένεια ή τους φίλους, ή την επιστροφή στην εργασία. Όπως και το πένθος, η διαδικασία του θρήνου εξαρτάται από τα προσωπικά χαρακτηριστικά και τις εμπειρίες του ατόμου, τις συνθήκες και τις συνέπειες του θανάτου, τη σχέση και το δεσμό με το άτομο που πέθανε. Ο θρήνος μπορεί να περιγραφεί ως η παρουσία φυσικώνσωματικών προβλημάτων, προσηλωμένων σκέψεων στο άτομο που πέθανε, αισθημάτων ενοχής, εχθρότητας, και αλλαγής του τρόπου του ενεργείν του ατόμου. Σχετικά με το θρήνο έχουν διατυπωθεί αρκετές θεωρίες και κάθε μια περιγράφει ένα αριθμό σταδίων που πικοίλουν από 4 έως και 12. Για παράδειγμα η Kubler Ross (1969, 2005) περιγράφει 5 επικαλυπτόμενα στάδια: άρνηση, θυμό, διαπραγμάτευση, κατάθλιψη, και την αποδοχή. Ο Bowlby και Parkes (1970) περιγράφουν το θρήνο σε όρους φάσεων και όχι σταδίων ενώ ο Worden αναφέρεται σε 4 βήματα: την αποδοχή της πραγματικότητας της απώλειας, τη βίωση του πόνου, την προσαρμογή σε μια ζωή χωρίς το αγαπημένο άτομο και τελικά την επανεπένδυση σε μια νέα ζωή. Όπως προαναφέρθηκε οι θεωρίες και τα στάδιά τους δεν αποτελούν παρά γενικούς χάρτες που οργανώνουν με κάποιο τρόπο την υπάρχουσα γνώση ώστε να χρησιμοποιηθεί ως οδηγός από τα άτομα ή τους φροντιστές του. Παρ ότι η διάρκεια της διαδικασίας του θρήνου είναι ατομική και με μεγάλες διακυμάνσεις από άτομο σε άτομο, με το χρόνο τα συναισθήματα και οι αντιδράσεις αμβλύνονται και κάποια βήματα όπως η αποδοχή της απώλειας και η σταδιακή έναρξη συμμετοχής σε δραστηριότητες αρχίζουν να διαφαίνονται. Αν οι αντιδράσεις παραμένουν σταθερές ή επιτείνονται αποτελεί σημείο 4

5 περιπλοκής του θρήνου και κινδύνου ανάπτυξης σοβαρών διαταραχών κατάθλιψη ή/και η αυτοκτονία. όπως η Περιπεπλεγμένος θρήνος: ο θρήνος που περιπλέκεται από διαταραχές προσαρμογής (ιδίως κατάθλιψη, άγχος ή διαταραχές συναισθήματος και συμπεριφοράς), μείζονα κατάθλιψη, κατάχρηση ουσιών, ή/και διαταραχή μετα-τραυματικού στρες. Ο περιπεπλεγμένος θρήνος προσδιορίζεται από το παρατεταμένο χρονικό διάστημα των αντιδράσεων στην απώλεια, την παρεμβολή στη λειτουργικότητα του ατόμου λόγω των συμπτωμάτων και της έντασής τους (για παράδειγμα, έντονες σκέψεις αυτοκτονίας ή απόπειρες). Με άλλα λόγια είναι μια έντονη και μακροχρόνια μορφή θρήνου που καθηλώνει τη ζωή ενός ατόμου, κατακτά τη ψυχή και τη σκέψη του εμποδίζοντάς το να προχωρήσει. Τα άτομα με περιπεπλεγμένο θρήνο συχνά αναφέρουν ότι νοιώθουν «κολλημένα», ο θρήνος κυριαρχεί στη ζωή τους αντί να υποχωρεί. Ο όρος περιπεπλεγμένος αναφέρεται στους παράγοντες που παρεμβαίνουν στη φυσική διαδικασία επούλωσης του τραύματος της απώλειας, όπως τα χαρακτηριστικά του πενθούντος, η φύση της σχέσης με τον αποθανόντα, οι συνθήκες του θανάτου, ή καταστάσεις που συνέβησαν μετά το θάνατο. Το άτομο γνωρίζει ότι το προσφιλές του πρόσωπο έχει χαθεί, αλλά δεν μπορεί να αποδεχθεί το θάνατό του. Ο χρόνος μοιάζει να σταματάει και συχνά έχει έντονα συναισθήματα λαχτάρας για το άτομο που πέθανε που δε μειώνονται με το χρόνο. Σκέψεις, αναμνήσεις, εικόνες ή του θανόντος συχνά γεμίζουν το μυαλό του, καταλαμβάνοντας όλη την προσοχή του. Μπορεί να έχει ισχυρά αισθήματα πικρίας ή θυμό που σχετίζονται με το θάνατο. Είναι δύσκολο να βρει νόημα ή σκοπό στη ζωή χωρίς τον αποθανόντα αγαπημένο ή να φανταστεί κάτι που θα του έδινε ξανά χαρά και ικανοποίηση. Γ. Αξιολόγηση Η αξιολόγηση αφορά στη διαπίστωση των αντιδράσεων του ατόμου που θρηνεί ώστε να καθορισθούν οι ανάγκες υποστήριξής του προς διευκόλυνση της διαδικασίας του θρήνου και στην έγκαιρη διαπίστωση σημείων περιπεπλεγμένου πένθους προκειμένου να τεκμηριωθεί η αναγκαιότητα παροχής μιας πιο συστηματικής και εξειδικευμένης φροντίδας. Δ. Διαχείριση Δ.1. Φαρμακευτική Διαχείριση Συμπτωματική βραχύχρονη φαρμακευτική αγωγή μπορεί να κριθεί βοηθητική κατά την αρχική οξεία φάση του θρήνου. (αγχολυτικά, μυοχαλαρωτικά, υπνωτικά κλπ) 5

6 Εξειδικευμένη και εξατομικευμένη φαρμακευτική αγωγή στις περιπτώσεις μείζονος κατάθλιψης ή συνδρόμου μετατραυματικού στρες (περιπεπλεγμένος θρήνος. Δ.2. Μη φαρμακευτική διαχείριση Διευκόλυνση φυσιολογικής διαδικασίας θρήνου : Υποστήριξη καθοδήγηση του ατόμου. Συστηματική εξειδικευμένη ψυχοθεραπευτική αντιμετώπιση στις περιπτώσεις περιπεπλεγμένου θρήνου. 6

7 Βιβλιογραφία Bowlby, J., & Parkes, C. M. (1970). Separation and loss within the family. The child in his family, 1, Kübler-Ross, E. (2005). On Grief and Grieving: Finding the Meaning of Grief Through the Five Stages of Loss, Simon & Schuster Ltd Kübler-Ross, E. (1969) On Death and Dying, Routledge Ott, C. H. (2003). The impact of complicated grief on mental and physical health at various points in the bereavement process. Death studies, 27(3), Parkes, C. M., & Prigerson, H. G. (2013). Bereavement: Studies of grief in adult life. Routledge. Shear, M. K., Simon, N., Wall, M., Zisook, S., Neimeyer, R., Duan, N.,... & Keshaviah, A. (2011). Complicated grief and related bereavement issues for DSM 5. Depression and anxiety, 28(2), Wittouck, C., Van Autreve, S., De Jaegere, E., Portzky, G., & van Heeringen, K. (2011). The prevention and treatment of complicated grief: a meta-analysis.clinical Psychology Review, 31(1), Ηλεκτρονικές πηγές Πληροφόρησης

8 ΣΧΕΔΙΟ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ Α. Κίνδυνος για περιπεπλεγμένο θρήνο (Risk for Complicated Grieving) Ορισμός: Αφορά σε άτομα που βρίσκονται σε κίνδυνο για διαταραχή που εμφανίζεται μετά από θάνατο προσφιλούς ατόμου ή απώλεια σημαντικού στοιχείου (περιουσίας, εργασίας, κοινωνικής θέσης, οικίας κλπ) και η οποία δεν αντιμετωπίζεται επαρκώς αλλά εξελίσσεται σε λειτουργική διαταραχή με απρόβλεπτες συνέπειες (πχ αυτοκτονία). Σημείωση: τα παιδιά δεν αντιδρούν με τον ίδιο τρόπο στην απώλεια. Ο θρήνος των παιδιών που βιώνουν μια απώλεια διαφέρει από αυτό των ενηλίκων. Αυτό το σχέδιο φροντίδας είναι εστιασμένο στους ενήλικες. Παράγοντες κινδύνου Θάνατος ενός σημαντικού άλλου Απώλεια σημαντικού στοιχείου (περιουσία, εργασία, κοινωνική θέση, οικία, τμήματα και λειτουργίες σώματος κλπ) Πολλαπλές πρόσφατες ή παρελθούσες απώλειες (θάνατος, απώλεια εργασίας ή συνταξιοδότηση, διαζύγιο κλπ) Ιστορικό αναποτελεσματικών στρατηγικών αντιμετώπισης προβλημάτων Ιστορικό ανεπίλυτων απωλειών Ιστορικό κατάθλιψης Προσδοκίες άλλων «να είναι δυνατός/ή» Συναισθηματική αστάθεια Έλλειψη κοινωνικής υποστήριξης Παρεμπόδιση της αντίδρασης θρήνου εκ των εργασιακών ευθυνών που προκύπτουν από το ρόλο του φροντιστή (αφορά σε οικείους φροντιστές ή επαγγελματίες υγείας που εργάζονται σε μονάδες με συχνούς θανάτους) Κοινωνικά ανείπωτη και αρνητική ή απορριπτέα απώλεια (αυτοκτονία, θάνατος από AIDS, θάνατος ατόμου που εγκλημάτησε κλπ) Καινούρια αισθήματα εξάρτησης και ανέχειας που σχετίζονται με την απώλεια Ξαφνικές, αβέβαιες και υπερβολικά περίπλοκες συνθήκες απώλειας Μια αμφίσημη, ναρκισσιστική ή εξαρτημένη σχέση με το θανόντα Συναισθηματικές εκκρεμότητες με το θανόντα Διάρκεια σχέσης: πάνω από 55 ή κάτω από 5 έτη, θεωρούμενη ως σημαντική και ποιοτική σχέση από τον επιζώντα 8

9 Β. Επιθυμητές Εκβάσεις: Ολοκλήρωση διεργασίας θρήνου Αναφέρεται στη δυνατότητα του ατόμου να ολοκληρώσει τη φυσιολογική διεργασία του θρήνου (προσαρμογή σε υπαρκτή ή επικείμενη απώλεια) Προηγούμενη Βαθμολόγηση κλίμακας εκβάσεων: Βαθμολόγηση με: 1: Ποτέ δεν καταδεικνύει την συμπεριφορά 2: Σπάνια καταδεικνύει την συμπεριφορά, 3: Μερικές φορές καταδεικνύει την συμπεριφορά, 4: Συχνά καταδεικνύει την συμπεριφορά, 5: Συνεχώς καταδεικνύει την συμπεριφορά ΜΕ: Μη εφαρμόσιμο Αρχική βαθμολογία:... Τελική βαθμολογία:... Το άτομο θα: Δείκτες Αναγνωρίζει την απώλεια. Ποτέ 1 Σπάνια 2 Μερικές φορές 3 Συχνά 4 Συνεχώς 5 ΜΕ Αναγνωρίζει την παρουσία και την επίδραση της θλίψης. Ανιχνεύει τις συναισθηματικές αντιδράσεις και συμπεριφορές που προκύπτουν μετά το θάνατο ή την απώλεια. Έχει επίγνωση των ατομικών παραγόντων που το επηρεάζουν. Συζητά το νόημα της απώλειας με οικογένεια ή άλλο άτομο. Εκφράζει λεκτικά ότι αρχίζει να αντιμετωπίζει τη διεργασία του θρήνου. Συμμετέχει σε θεραπεία για μείωση του άγχους και 9

10 αισθημάτων ανεπάρκειας. Συμμετέχει ενεργά στις καθημερινές δραστηριότητες της ζωής και στην εργασία. Γ. Ενέργειες / Παρεμβάσεις: Διευκόλυνση διεργασίας θρήνου 1ης ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ: Αξιολόγηση παραγόντων κινδύνου / συμμετεχόντων παραγόντων για περιπεπλεγμένο θρήνο: Προαγωγή μιας σχέσης εμπιστοσύνης με το άτομο ή την οικογένεια. Προσδιορισμός της απώλειας που έχει συμβεί και του νοήματός της για το άτομο. Προσδιορισμός της ύπαρξης παραγόντων που μπορεί να καθυστερήσουν ή να περιπλέξουν το θρήνο. Ενίσχυση των θετικών χαρακτηριστικών που θα βοηθήσουν το άτομο να ανταπεξέλθει στην κατάσταση (ενίσχυση αυτοεκτίμησης, συζήτηση για τα συναισθήματα του ατόμου, σεβασμός της κουλτούρας της θρησκείας και των αξιών του ατόμου κλπ) Καταγραφή για το αιφνίδιο ή αναμενόμενο της απώλειας. Αιφνίδιες απώλειες θέτουν σε μεγαλύτερο κίνδυνο για περιπεπλεγμένο θρήνο. Καταγραφή του σταδίου του θρήνου που βιώνει το άτομο. Τα στάδια μπορεί να εμφανιστούν με προβλέψιμο τρόπο ή να είναι τυχαία επαναλαμβανόμενα: o Αναγνώριση της απώλειας o Βίωση του πόνου o Προσαρμογή στην απώλεια o Επανεπένδυση στη ζωή και θέση νέων στόχων (συναισθηματική απεμπλοκή από το θανόντα και επιστροφή στη ζωή) Διερεύνηση αποτελεσματικών στρατηγικών αντιμετώπισης που χρησιμοποιήθηκαν στο παρελθόν από το άτομο και υποστηρικτικών συστημάτων. Ρωτήστε το άτομο/ οικογένεια: o Τι θα σας βοηθούσε να μειώσετε την ένταση που νοιώθετε; o Που απευθύνεστε για υποστήριξη όταν περνάτε δύσκολες καταστάσεις; o Έχετε οικεία πρόσωπα στα οποία μπορείτε να μιλήσετε; o Πείτε μου για κάποια προηγούμενη απώλεια, πως την αντιμετωπίσατε τότε; (Επιμείνετε διακριτικά να λάβετε την απάντηση ακόμα κι όταν το άτομο επαναλαμβάνει ότι «όμως, δεν είναι το ίδιο») Αξιολόγηση της λειτουργικότητας του ατόμου στην καθημερινή ζωή, μετά την απώλεια. Αν ο θρήνος παρεμποδίζει επί μακρόν τις φυσιολογικές δραστηριότητες το άτομο ίσως χρειαστεί επιπρόσθετη βοήθεια. Αναγνώριση πολιτισμικών ή θρησκευτικών πεποιθήσεων που μπορεί να επηρεάζουν την αντίδραση του ατόμου στην απώλεια. 10

11 Ενημέρωση για διαθέσιμα υποστηρικτικά δίκτυα στην κοινότητα. Συνεχής επαγρύπνηση για εμφάνιση σημείων / προσδιοριστικών χαρακτηριστικών περιπλοκής της διεργασίας του θρήνου : ανεπιτυχής προσαρμογή στην απώλεια, καθυστερημένη συναισθηματική αντίδραση, παρατεταμένη άρνηση, παρατεταμένη θλίψη, αδυναμία ανάκτησης φυσιολογικού τρόπου ζωής. 2ης ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ: Βοήθεια προς στο άτομο για να αντιμετωπίσει κατάλληλα την απώλεια: Ενθάρρυνση του ατόμου να εκφράσει το θρήνο και τα συναισθήματά του, θυμό, ενοχή, φόβο, λύπη (αν δεν μπορεί να τα εκφράσει ίσως παρουσιάσει δυσπροσαρμοστικές συμπεριφορές). Το άτομο πρέπει να κατανοήσει πως όλα τα συναισθήματα είναι αποδεκτά και να θέσει όρια σε καταστρεπτικές συμπεριφορές. Παροχή ήρεμου και ιδιωτικού περιβάλλοντος για την έκφραση συναισθημάτων (προσοχή να μην έχει το άτομο την αίσθηση της απομόνωσης). Παροχή χρόνου στο άτομο για την έκφραση των συναισθημάτων του σχετικά με την απώλεια. Η ενεργητική ακρόαση βοηθάει στη μείωση των αισθημάτων μοναξιάς και απομόνωσης. Η ενεργητική ενσυναίσθητη ακρόαση αποτελεί το θεμέλιο λίθο της ψυχολογικής υποστήριξης καθώς επιτρέπει στο άτομο να υπολογίσει την εμπειρία και τη σημασία της. Προαγωγή της διεργασίας του θρήνου σε κάθε αντίδραση του ατόμου: o Άρνηση: αναγνώριση ότι η αντίδραση είναι χρήσιμη και απαραίτητη αρχικά. Επεξήγηση της αντίδρασης στα άλλα άτομα της οικογένειας. Αποφυγή πίεσης για γρήγορη εγκατάλειψη της αντίδρασης. o Απομόνωση: Αναγνώριση του θρήνου και παροχή αποδοχής. Δημιουργία ανοιχτής, ειλικρινούς επικοινωνίας για προαγωγή του μοιράσματος συναισθημάτων. Ενίσχυση της αυτοεκτίμησης του ατόμου. Παρότρυνση του ατόμου για αύξηση των κοινωνικών του δραστηριοτήτων. Προετοιμασία του ατόμου ή της οικογένειας ότι μπορεί να βιώσουν την απομάκρυνση κάποιων συγγενών ή φίλων που μπορεί να μην αισθάνονται άνετα με την απώλεια και το θρήνο τους. Ενθάρρυνση να κάνουν γνωστές τις ανάγκες τους σε οικεία τους πρόσωπα. o Λύπη - θλίψη κατάθλιψη: Ενίσχυση της αυτοεκτίμησης του ατόμου. Προσδιορισμός επιπέδου κατάθλιψης και ανάλογη προσέγγιση. Χρήση ενσυναίσθητης αναγνώρισης του θρήνου («πρέπει να σας είναι πολύ δύσκολο»). Διερεύνηση σημείων κινδύνου ή πρόθεση για αυτοκτονία. o Θυμός: Διάκριση του γενικού θυμού του ατόμου και του θυμού που αναπτύσσεται στη διαδικασία του πένθους. Επεξήγηση ότι ο θυμός χρησιμεύει σε μια προσπάθεια στενότερου ελέγχου του περιβάλλοντος λόγω της αίσθησης ανικανότητας ελέγχου, που έχει μετά την απώλεια. o Ανακούφισης και ενοχή: Αναγνώριση και αποδοχή των αισθημάτων αυτών του ατόμου όταν ο θάνατος επέρχεται μετά από μακρά και εξουθενωτική πορεία. Η θλίψη της απώλειας μπορεί να συνυπάρχει με αίσθημα ανακούφισης και το άτομο να νοιώθει ενοχή γι αυτό. 11

12 Διδασκαλία των απλών σταδίων του πένθους και βοήθεια του ατόμου να καταλάβει σε ποιο στάδιο αυτός/αυτή βρίσκεται. Συζήτηση για το νόημα που δίνει στην απώλεια το άτομο. Στην προσπάθεια να δώσουν νόημα στην απώλεια οι άνθρωποι προσπαθούν να αποσπάσουν ένα νόημα για όσα υποφέρουν. Επαγρύπνηση για σημεία που καταδεικνύουν ότι το άτομο /οικογένεια δυσκολεύεται να δώσει νόημα στην απώλεια (εκφράσεις του ατόμου όπως: «είναι η τιμωρία μου..», «Δεν του άξιζε αυτό που έπαθε», «γιατί μου συμβαίνει αυτό;») Συζήτηση για μεθόδους διεργασίας και αντιμετώπισης της απώλειας με το άτομο που θρηνεί: o Κοινές τεχνικές αντιμετώπισης αποτελούν: η άσκηση, η διήγηση της πορείας του θρήνου σε κάποιον παρέχοντα φροντίδα, η ανάπτυξη ενός κληροδοτήματος ή μιας παροχής για το θανόντα κ.ά. o Παρακινήστε το άτομο να βρει ένα τρόπο να δώσει φωνή στη δική του μοναδική ιστορία της απώλειας: άνοιγμα προσωπικού ημερολογίου για καταγραφή των σκέψεων και των συναισθημάτων, επαναφήγηση της ιστορίας της απώλειας, δημοσιοποίηση (σε κάποιες περιπτώσεις). Η αφήγηση της ιστορίας και της φύσης της απώλειας βοηθάει το άτομο που πενθεί να δώσει νόημα στην εμπειρία του βιώματος του θανάτου, να βρει τα σημεία κλειδιά της ζωής του τα οποία διαταράσσονται με την απώλεια, και να συνεχίσει την πορεία του σε μια περίοδο δυνατών αλλαγών. Ενθάρρυνση του ατόμου να μοιραστεί οπτικές γωνίες της κατάστασης. Ενθάρρυνση του ατόμου και σημαντικών άλλων να ακολουθούν τις πολιτισμικές πρακτικές που ακολουθούν το θάνατο πχ. αγρυπνίες, τελετουργικά κηδειών, μνημόσυνα κ.ά. Οι παραδοσιακές πολιτισμικές πρακτικές βοηθούν το άτομο και να εκφράσει και να περάσει τα στάδια του θρήνου. Παροχή βοήθειας σε σημαντικούς άλλους / οικογένεια για να κατανοήσουν και να δείξουν ανοχή στις συμπεριφορές του ατόμου. 3ης ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ: Προαγωγή ευεξίας ( εκπαίδευση και σχεδιασμός εξόδου) Ενθάρρυνση ατόμου / σημαντικών άλλων να αναγνωρίζουν αποτελεσματικές δεξιότητες αντιμετώπισης που χρησιμοποιήθηκαν στο παρελθόν από το άτομο. Οι ίδιες δεξιότητες μπορούν να χρησιμοποιηθούν και τώρα για την διευκόλυνση της διεργασίας του θρήνου. Βοήθεια για ρεαλιστικό και συγκεκριμένο προσδιορισμό των αλλαγών που επιφέρει η απώλεια. Αυτό θα βοηθήσει το άτομο να εστιάσει σε σχέδια για το μέλλον και να βελτιώσει τις κοινωνικές του σχέσεις. Παροχή βοήθειας για τον καθορισμό στόχων για την κάλυψη των αναγκών του ατόμου / οικογένειας, προκειμένου να προχωρήσουν πέρα από το θρήνο. Παρότρυνση για την επανακοινωνικοποίηση του ατόμου / οικογένειας: o Βοήθεια ανίχνευσης δραστηριοτήτων που αγνοήθηκαν ή εγκαταλείφθηκαν μετά την απώλεια. Ενθάρρυνση για τη συνέχιση μιας από αυτές τις 12

13 δραστηριότητες και για την επανακοινωνικοποίηση εντός των σωματικών και ψυχολογικών δυνατοτήτων του ατόμου. o Ενθάρρυνση της συμμετοχής σε κινητικές δραστηριότητες (πχ μικρές βόλτες, ποδηλασία). Βοήθεια του ατόμου/οικογένειας να προσδιορίσει ένα τομέα που παρέχει ελπίδα στη ζωή του. Εστιάζοντας στο σκοπό της ζωής μειώνεται ο θυμός και το αίσθημα ματαίωσης. Υποστήριξη για μελλοντικό σχεδιασμό, ανάλογο με την κατάσταση του ατόμου. Ενημέρωση για διαθέσιμες πηγές βοήθειας, αν το άτομο νοιώσει την ανάγκη επιπρόσθετης βοήθειας, παροχή συμβουλευτικού φυλλαδίου όπου υπάρχει: o Μέριμνα: Μη κερδοσκοπική εταιρία με κύριο σκοπό τη φροντίδα παιδιών και οικογενειών που αντιμετωπίζουν μια σοβαρή αρρώστια, μια απώλεια ή το θάνατο. o Μέριμνα: Γραμμή υποστήριξης: Αθήνα Θεσ/νίκη o Εγχειρίδιο υποστήριξης για τον πρώην φροντιστή: Πρόγραμμα «Life After Care». Εταιρεία Νόσου Alzheimer & Συναφών Διαταραχών. o Ελληνική Εταιρία Θεραπείας Πόνου και Παρηγορικής Φροντίδας: Ομάδες ψυχολογικής υποστήριξης (περιστασιακά) : τηλ: o 1069 Εθνική Γραμμή Υποστήριξης ανθρώπων που εμπλέκονται με τον καρκίνο. o Κλίμακα: Ηλεκτρονική ενημέρωση για το κοινό: Το πένθος o Ψυχιατρικά τμήματα Γενικών Νοσοκομείων o Κέντρα Ψυχικής Υγιεινής περιοχής Βιβλιογραφία Ackley, B., Ladwig, G., (2013). Nursing Diagnosis Handbook, An Evidence-Based Guide to Planning Care. 10 nth Edition, Elsevier. Bonanno, G. A., & Kaltman, S. (2001). The varieties of grief experience. Clinical psychology review, 21(5), Carpenito-Moyet, L.J. (2006). Handbook of nursing diagnosis. 11 th edition, Lippincott Williams & Wilkins. Carpenito-Moyet, L.J. (2008). Nursing diagnosis: Application to Clinical Practice 12 th Edition, Philadephia, PA: Lippincott Williams & Wilkins. 13

14 Egan, K. A., & Arnold, R. L. (2003). Grief and Bereavement Care: With sufficient support, grief and bereavement can be transformative. AJN The American Journal of Nursing, 103(9), Ellifritt, J., Nelson, K. A., & Walsh, D. (2003). Complicated bereavement: A national survey of potential risk factors. American Journal of Hospice and Palliative Medicine, 20(2), Field, N. P., & Filanosky, C. (2009). Continuing bonds, risk factors for complicated grief, and adjustment to bereavement. Death Studies, 34(1), Lobb, E. A., Kristjanson, L. J., Aoun, S. M., Monterosso, L., Halkett, G. K., & Davies, A. (2010). Predictors of complicated grief: A systematic review of empirical studies. Death Studies, 34(8), Moorhouse, M. F., Murr A., (2008), Nurse s pocket guide diagnoses, prioritized interventions and rationales, 11 th edition, F. A. Davis Company Philadelphia. Newson, R. S., Boelen, P. A., Hek, K., Hofman, A., & Tiemeier, H. (2011). The prevalence and characteristics of complicated grief in older adults. Journal of affective disorders, 132(1), Rando, T. A. (1993). Treatment of complicated mourning (Vol ). Champaign, IL: Research Press. Redshaw, S., Harrison, K., Johnson, A., & Chang, E. (2013). Community nurses' perceptions of providing bereavement care. International journal of nursing practice, 19(3), Simon, N. M., Shear, K. M., Thompson, E. H., Zalta, A. K., Perlman, C., Reynolds, C. F., & Silowash, R. (2007). The prevalence and correlates of psychiatric comorbidity in individuals with complicated grief. Comprehensive psychiatry, 48(5), Sparks Ralph, S., Taylor, S. (2011). Nursing diagnosis: Reference manual, 8 th Lippincott Williams & Wilkins. edition, Stroebe, M., Schut, H., & Stroebe, W. (2007). Health outcomes of bereavement. The Lancet, 370 (9603), Wilkinson, J., Treas, L., Fundamentals of Nursing - Volume 2: Thinking, Doing, and Caring Wittouck, C., Van Autreve, S., De Jaegere, E., Portzky, G., & van Heeringen, K. (2011). The prevention and treatment of complicated grief: a meta-analysis. Clinical psychology review, 31(1), Πατηράκη Κουρμπάνη Ε., (2009). Οδηγός Ανάπτυξης Σχεδίου Νοσηλευτικής Φροντίδας Διαγνώσεις, Παρεμβάσεις και Αιτιολογήσεις, 11 η Αγγλική Έκδοση 1 η Ελληνική Έκδοση, Εκδόσεις Π. Χ. Πασχαλίδης. Επιμέλεια του: Doenges M. E., 14

15 15

16 ΕΝΤΥΠΑ Α. Έντυπο επικεντρωμένης αξιολόγησης κινδύνου για περιπεπλεγμένο πένθος ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΑΣΘΕΝΟΥΣ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΓΕΝΝΗΣΗΣ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΗΣ: ΑΚΕΡΑΙΟΤΗΤΑ ΕΓΩ Υποκειμενικά Δεδομένα (Προσωπικες Αναφορές) Οικογενειακή κατάσταση (σημειώστε): Έκφραση ανησυχίας για: (πχ, οικονομική κατάσταση, τρόπος ζωής, αλλαγές ρόλου): Στρεσογόνοι παράγοντες: Συνήθεις τρόποι διαχείρισης του στρες: Έκφραση συναισθημάτων: Θυμός:... Άγχος: Φόβος:.... Θρήνος:. Απελπισία:... Αίσθηση αβοήθητου / Ανημπόρια:. Απώλεια αίσθησης ελέγχου: Πολιτισμικοί παράγοντες και Εθνικοί Δεσμοί:.... Θρήσκευμα:... Προσευχή / Διαλογισμός:... Ενεργός συμμετοχή σε θρησκευτικές τελετές:... Έκφραση αισθήματος ισορροπίας / αρμονίας με τον εαυτό του και τους άλλους:... Αντικειμενικά Δεδομένα (Ευρήματα) Συναισθηματική κατάσταση: Ηρεμία::... Άγχος:.. : Θυμός... Απόσυρση:... Φόβος: Ευερεθιστότητα:... Νευρικότητα:... Ηρεμία:... Παρατηρούμενη γλώσσα σώματος:... Παρατηρούμενε οργανικές αντιδράσεις (πχ. αίσθημα παλμών, κλάμα, αλλαγή ποιότητας/ έντασης φωνής) Αλλαγές στο ενεργειακό επίπεδο:... Θερμοκρασία:... Χρώμα:... Κινητικότητα:... ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ 16

17 Υποκειμενικά Δεδομένα (Προσωπικες Αναφορές) Οικογενειακή κατάσταση (σημειώστε): Άγαμος/η: Έγγαμος/η: Διαζευγμένος/η:... Χήρος/α:... Ζει με: Χρονική διάρκεια σχέσης:... Αντίληψη για τη σχέση:... Ανησυχίες/άγχος:... Οικογενειακός ρόλος:... Αριθμός/ηλικία παιδιών Αντίληψη της σχέσης με τα μέλη της οικογένειας:... Διευρυμένη οικογένεια:... Άλλα άτομα που τον στηρίζουν:... Εθνικοί/πολιτισμικοί δεσμοί: Ισχύς εθνικής ταυτότητας:... Διαμένει σε κοινότητα ομοεθνών:... Αισθήματα (περιγράψτε): Απώλεια εμπιστοσύνης:... Απόρριψη:... Δυστυχία... Μοναξιά/απομόνωση:... Προβλήματα που σχετίζονται με ασθένεια/κατάσταση:... Προβλήματα επικοινωνίας (π.χ. ομιλία, διαφορετική γλώσσα, εγκεφαλική βλάβη):... Χρήση βοηθημάτων λόγου/επικοινωνίας (καταγράψτε):... Ανάγκη διερμηνέως:... Μητρική γλώσσα:... Αντικειμενικά Δεδομένα (Ευρήματα) Επικοινωνία/Λόγος: Σαφής:... Χαώδης:... Χαμηλού νοητικού επιπέδου:... Λαρυγγεκτομή:... Αφασικός:... Συγχυτικός:... Λεκτική/μη λεκτική επικοινωνία με την οικογένεια/σημαντικούς άλλους:... Τρόπος οικογενειακής αλληλεπίδρασης: ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΑΝΑΠΑΥΣΗ Υποκειμενικά Δεδομένα (Προσωπικες Αναφορές) Επάγγελμα: Ικανότητα συμμετοχής σε συνήθεις δραστηριότητες:... Χόμπι:.Ελεύθερος χρόνος/ψυχαγωγικές δραστηριότητες:... 17

18 Δυνατότητα βάδισης: Τρόπος βάδισης (περιγράψτε):... Επίπεδο δραστηριότητας (καθιστική - πολύ δραστήρια ζωή):... Καθημερινή άσκηση/είδος: Μυϊκός όγκος/τόνος/ δύναμη (π.χ. επίπεδο φυσιολογικό, αυξημένο, μειωμένο):... Ιστορικό προβλημάτων/ περιορισμών από κάποιες καταστάσεις (π.χ. ακινησία, αδυναμία μετακίνησης, εξασθένησης: Συναισθήματα (π.χ. εξουθένωση, νευρικότητα, αδυναμία συγκέντρωσης, δυσαρέσκεια): Παράγοντες ανάπτυξης (π.χ. καθυστέρηση/ηλικία):... Ύπνος: Ώρες:... Ενδιάμεσος ύπνος (υπνάκος):... Αϋπνία:... Που σχετίζεται με:... Δυσκολία να αποκοιμηθεί:... Δυσκολία να παραμείνει κοιμισμένος:... Αίσθημα Ξεκούρασης μετά τον ύπνο: Υπερβολική αδυναμία:... Συνήθειες προετοιμασίας για ύπνο:... Τεχνικές χαλάρωσης: Ύπνος με περισσότερα από ένα μαξιλάρια: Χρήση οξυγόνου(τύπος):πότε χρησιμοποιείται:... Φάρμακα ή φυτικά σκευάσματα που βοηθούν/ επηρεάζουν τον ύπνο:... Αντικειμενικά Δεδομένα (Ευρήματα) Παρατηρούμενη αντίδραση στη δραστηριότητα: Καρδιακή συχνότητα: :... Καρδιακός ρυθμός (ρυθμικός/άρρυθμος):... Αρτηριακή Πίεση:... Ρυθμός αναπνοών:. Κορεσμός Αιμοσφαιρίνης με Ο 2 :... Διανοητική κατάσταση (π.χ. γνωστική διαταραχή, απόσυρση/λήθαργος):... Μυϊκός όγκος/ τόνος:... Στάση σώματος (π.χ. φυσιολογική, παθολογική κύρτωση σπονδυλικής στήλης):... Τρόμος (εντόπιση):... Εύρος Κίνησης:... Ισχύς:... Παραμόρφωση:... Χρήση βοηθημάτων κίνησης (περιγράψτε): ΝΕΥΡΟΛΟΓΙΚΗ - ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ Υποκειμενικά Δεδομένα (Προσωπικές Αναφορές) 18

19 Όνειρα:... Υπνοβασία:... Αυτόματη γραφή: Αίσθηση / πεποίθηση ότι είναι άλλο πρόσωπο:.... Αντίληψη των καταστάσεων Διαφορετικά από τους άλλους:... Ικανότητα: Να ακολουθεί οδηγίες:... Να κάνει υπολογισμούς... Να ολοκληρώνει καθημερινές δραστηριότητες ζωής:... Λιποθυμικά επεισόδια / Ζαλάδα:... Σπασμοί:... Προσωρινή απώλεια αισθήσεων / σκοτοδίνη:... Αντικειμενικά Δεδομένα (Ευρήματα) Διανοητική κατάσταση (σημειώστε διάρκεια αλλαγής):... Προσανατολισμός σε: Τόπο:... Χρόνο... Πρόσωπα... Σημειώστε ό,τι ισχύει: Εγρήγορση... Νωθρότητα... Ληθαργικότητα... Εμβροντησία... Κώμα:... Συνεργατικότητα:... Επιθετικότητα:... Παραλήρημα:... Ψευδαισθήσεις:... Μνήμη: Άμεση:... Πρόσφατη:... Παρελθοντική:... Κατανόηση:... Διεργασίες σκέψης (αξιολόγηση μέσω ομιλίας):... Τρόπος ομιλίας (γρήγορος, αυθόρμητος, διακοπτόμενος):... Περιεχόμενο:... Λογική συνέχεια:... Έκφραση:... Αλλαγή θέματος:... Ξαφνικές ιδέες:... Διάρκεια προσοχής:... Διακοπτόμενη ή ρέουσα ομιλία:... Παραληρηματικές ιδέες:... Ψευδαισθήσεις:... Παραισθήσεις:... Διάθεση:... Συναίσθημα:... Καταλληλότητα... Ένταση... Διακύμανση:

20 Αντίληψη:... Λανθασμένος τρόπος αντίληψης... Προσοχή/ δεξιότητες υπολογισμού:... Ικανότητα Επίλυσης προβλημάτων... Κρίση:... Ικανότητα υπολογισμών... Έλεγχος παρορμήσεων... Συναίσθημα:... Σεξουαλικότητα: ΦΥΛΛΟ ΦΑΡΜΑΚΩΝ ΕΙΔΟΣ/ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΔΟΣΗ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ (κυκλώστε την τελευταία χορηγούμενη δόση) ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ / ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΛΗΨΗ (ΝΑΙ/ΟΧΙ) Β. Έντυπο διατύπωσης νοσηλευτικής διάγνωσης Κίνδυνος για περιπεπλεγμένο θρήνο που σχετίζεται με: Θάνατο ενός σημαντικού άλλου. Απώλεια σημαντικού στοιχείου: Πολλαπλές πρόσφατες ή παρελθούσες απώλειες: Ιστορικό ανεπίλυτων απωλειών: Ιστορικό κατάθλιψης: Συναισθηματική αστάθεια: Έλλειψη κοινωνικής υποστήριξης: Παρεμπόδιση της αντίδρασης θρήνου εκ των εργασιακών ευθυνών που προκύπτουν από το ρόλο του φροντιστή: Κοινωνικά ανείπωτη και αρνητική ή απορριπτέα απώλεια: Καινούρια αισθήματα εξάρτησης και ανέχειας: Ξαφνικές, αβέβαιες και υπερβολικά περίπλοκες συνθήκες απώλειας: Αμφίσημη, ναρκισσιστική ή εξαρτημένη σχέση με το θανόντα: Άλλο 20

21 Γ. Έντυπο καταγραφής επιθυμητών εκβάσεων: Ολοκλήρωση διεργασίας θρήνου Αναφέρεται στη δυνατότητα του ατόμου να ολοκληρώσει τη φυσιολογική διεργασία του θρήνου (προσαρμογή σε υπαρκτή ή επικείμενη απώλεια) Προηγούμενη Βαθμολόγηση κλίμακας εκβάσεων: Βαθμολόγηση με: 1: Ποτέ δεν καταδεικνύει την συμπεριφορά 2: Σπάνια καταδεικνύει την συμπεριφορά, 3: Μερικές φορές καταδεικνύει την συμπεριφορά, 4: Συχνά καταδεικνύει την συμπεριφορά, 5: Συνεχώς καταδεικνύει την συμπεριφορά ΜΕ: Μη εφαρμόσιμο Αρχική βαθμολογία:... Τελική βαθμολογία:... Το άτομο θα: Δείκτες Ποτέ 1 Σπάνια 2 Μερικές φορές 3 Συχνά 4 Συνεχώς 5 ΜΕ Αναγνωρίζει την απώλεια. Αναγνωρίζει την παρουσία και την επίδραση της θλίψης. Ανιχνεύει τις συναισθηματικές αντιδράσεις και συμπεριφορές που προκύπτουν μετά το θάνατο ή την απώλεια. Έχει επίγνωση των ατομικών παραγόντων που το επηρεάζουν. Συζητά το νόημα της απώλειας με οικογένεια ή άλλο άτομο. Εκφράζει λεκτικά ότι αρχίζει να αντιμετωπίζει τη διεργασία του θρήνου. 21

22 Συμμετέχει σε θεραπεία για μείωση του άγχους και αισθημάτων ανεπάρκειας. Συμμετέχει ενεργά στις καθημερινές δραστηριότητες της ζωής και στην εργασία. Δ. Νοσηλευτικές παρεμβάσεις : Διευκόλυνση διεργασίας θρήνου 1 ης ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ: Αξιολόγηση παραγόντων κινδύνου / συμμετεχόντων παραγόντων για περιπεπλεγμένο θρήνο: Προαγωγή σχέσης εμπιστοσύνης με το άτομο ή την οικογένεια /ενεργητική ακρόαση Προσδιορισμός της απώλειας που έχει συμβεί και του νοήματός της για το άτομο.. Προσδιορισμός της ύπαρξης παραγόντων που μπορεί να καθυστερήσουν ή να περιπλέξουν το θρήνο. Εκτίμηση και ενίσχυση των θετικών χαρακτηριστικών που θα βοηθήσουν το άτομο να ανταπεξέλθει στην κατάσταση:. Καταγραφή για το αιφνίδιο ή αναμενόμενο της απώλειας... Καταγραφή του σταδίου του θρήνου που βιώνει το άτομο. Τα στάδια μπορεί να εμφανιστούν με προβλέψιμο τρόπο ή να είναι τυχαία επαναλαμβανόμενα: Αναγνώριση της απώλειας Βίωση του πόνου Προσαρμογή στην απώλεια Επανεπένδυση στη ζωή και θέση νέων στόχων (συναισθηματική απεμπλοκή από το θανόντα και επιστροφή στη ζωή. Αποτελεσματικές στρατηγικές αντιμετώπισης που χρησιμοποιήθηκαν στο παρελθόν από το άτομο:.. Υποστηρικτικά συστήματα Αξιολόγηση της λειτουργικότητας του ατόμου στην καθημερινή ζωή, μετά την απώλεια: Δε συμμετέχει καθόλου στις καθημερινές δραστηριότητες / στην εργασία Συμμετέχει σε κάποιες δραστηριότητες / ή μερικώς στην εργασία μετά από παρότρυνση Συμμετέχει σε κάποιες δραστηριότητες / ή μερικώς στην εργασία με δική του πρωτοβουλία Συμμετέχει ενεργά σε όλες τις καθημερινές δραστηριότητες / στην εργασία 22

23 Αναγνώριση πολιτισμικών ή θρησκευτικών πεποιθήσεων που μπορεί να επηρεάζουν την αντίδραση του ατόμου στην απώλεια:..... Συνεχής επαγρύπνηση για εμφάνιση σημείων / προσδιοριστικών χαρακτηριστικών περιπλοκής της διεργασίας του θρήνου : ανεπιτυχής προσαρμογή στην απώλεια καθυστερημένη συναισθηματική αντίδραση παρατεταμένη άρνηση παρατεταμένη θλίψη αδυναμία ανάκτησης φυσιολογικού τρόπου ζωής 2 ης ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ: Βοήθεια προς στο άτομο για να αντιμετωπίσει κατάλληλα την απώλεια: Ενθάρρυνση του ατόμου να εκφράσει το θρήνο και τα συναισθήματά του, θυμό, ενοχή, φόβο, λύπη Παροχή ήρεμου και ιδιωτικού περιβάλλοντος για την έκφραση συναισθημάτων (προσοχή να μην έχει το άτομο την αίσθηση της απομόνωσης). Έκφραση αποδοχής συναισθημάτων του ατόμου Παροχή χρόνου στο άτομο για την έκφραση των συναισθημάτων του σχετικά με την απώλεια. Ενεργητική ακρόαση. Διδασκαλία των απλών σταδίων του πένθους και βοήθεια του ατόμου να καταλάβει σε ποιο στάδιο αυτός/αυτή βρίσκεται. Προαγωγή της διεργασίας του θρήνου σε κάθε αντίδραση του ατόμου: Άρνηση: Επεξήγηση της αντίδρασης στα άλλα άτομα της οικογένειας Απομόνωση: Αναγνώριση του θρήνου και παροχή αποδοχής. Επεξήγηση της αντίδρασης στο άτομο και την οικογένεια. Ενίσχυση της αυτοεκτίμησης του ατόμου. Παρότρυνση του ατόμου για αύξηση των κοινωνικών του δραστηριοτήτων. Ενθάρρυνση να κάνουν γνωστές τις ανάγκες τους σε οικεία τους πρόσωπα. Λύπη - θλίψη κατάθλιψη: Ενίσχυση της αυτοεκτίμησης του ατόμου. Προσδιορισμός επιπέδου κατάθλιψης:... Διερεύνηση σημείων κινδύνου ή πρόθεση για αυτοκτονία.. Θυμός: Επεξήγηση της αντίδρασης στο άτομο και την οικογένεια Ανακούφισης και ενοχή: Αναγνώριση και αποδοχή των αισθημάτων αυτών Συζήτηση για το νόημα που δίνει στην απώλεια το άτομο. Συζήτηση μεθόδων διεργασίας & αντιμετώπισης της απώλειας με το άτομο που θρηνεί: Κοινές τεχνικές αντιμετώπισης Αφήγηση της ιστορίας και της φύσης της απώλειας από το άτομο. Ενθάρρυνση του ατόμου να μοιραστεί οπτικές γωνίες της κατάστασης. Ενθάρρυνση του ατόμου και σημαντικών άλλων να ακολουθούν τις πολιτισμικές πρακτικές που ακολουθούν το θάνατο. 23

24 Παροχή βοήθειας σε σημαντικούς άλλους / οικογένεια για να κατανοήσουν και να δείξουν ανοχή στις συμπεριφορές του ατόμου. 3 ης ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ: Προαγωγή ευεξίας ( εκπαίδευση και σχεδιασμός εξόδου) Ενθάρρυνση ατόμου / σημαντικών άλλων να αναγνωρίζουν αποτελεσματικές δεξιότητες αντιμετώπισης που χρησιμοποιήθηκαν στο παρελθόν από το άτομο. Βοήθεια για ρεαλιστικό προσδιορισμό των αλλαγών που επιφέρει η απώλεια. Παροχή βοήθειας για τον καθορισμό στόχων για την κάλυψη των αναγκών του ατόμου / οικογένειας, προκειμένου να προχωρήσουν πέρα από το θρήνο. Παρότρυνση για την επανακοινωνικοποίηση του ατόμου / οικογένειας. Βοήθεια του ατόμου/οικογένειας να προσδιορίσει ένα τομέα που παρέχει ελπίδα στη ζωή του. Υποστήριξη για μελλοντικό σχεδιασμό, ανάλογο με την κατάσταση του ατόμου. Ενημέρωση για διαθέσιμες πηγές βοήθειας, αν το άτομο νοιώσει την ανάγκη επιπρόσθετης βοήθειας, παροχή συμβουλευτικού φυλλαδίου ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Μέριμνα: Μη κερδοσκοπική εταιρία με κύριο σκοπό τη φροντίδα παιδιών και οικογενειών που αντιμετωπίζουν μια σοβαρή αρρώστια, μια απώλεια ή το θάνατο. Μέριμνα: Γραμμή υποστήριξης: Αθήνα Θεσ/νίκη Εγχειρίδιο υποστήριξης για τον πρώην φροντιστή: Πρόγραμμα «Life After Care». Εταιρεία Νόσου Alzheimer & Συναφών Διαταραχών. Ελληνική Εταιρία Θεραπείας Πόνου και Παρηγορικής Φροντίδας: Ομάδες ψυχολογικής υποστήριξης (περιστασιακά) : τηλ: Εθνική Γραμμή Υποστήριξης ανθρώπων που εμπλέκονται με τον καρκίνο. Κλίμακα: Ηλεκτρονική ενημέρωση για το κοινό: Το πένθος Ψυχιατρικά τμήματα Γενικών Νοσοκομείων Κέντρα Ψυχικής Υγιεινής περιοχής 24