ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ENVIRONMENTAL IMPACT ASSESSMENT AND COASTAL ZONES

Transcript

1 ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΖΩΝΕΣ Γεώργιος Κ. Μανούρης 1, Αθανασία Γιούτσου 2, Κωνσταντίνος Κασσιός 3 1 Υπουργείο ΠΕΧΩ Ε, /νση Πολεοδοµικού Σχεδιασµού 2 Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο 3 Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Σχολή Αγρονόµων και Τοπογράφων Μηχανικών, Τοµέας Γεωγραφίας και Περιφερειακού Σχεδιασµού KEYWORDS: εκτίµηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων (ΕΠΕ), µελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων (ΜΠΕ), διαχείριση, παράκτιες ζώνες, προγράµµατα, µέθοδοι και τεχνικές εκτίµησης. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η Εκτίµηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΕΠΕ), καταλαµβάνει προέχουσα θέση στο πλαίσιο των προσπαθειών για την επίτευξη ολοκληρωµένης και αποτελεσµατικής προστασίας των παρακτίων ζωνών. Στην εισήγησή µας, εξετάζεται το θέµα αυτό κατά τρόπο συνθετικό. Ειδικότερα εξετάζονται γενικά ο θεσµός της ΕΠΕ, οι µέθοδοι και τεχνικές εκτίµησης µε βάση την καταλληλότητα χρήσης τους για τις παράκτιες ζώνες,η οικονοµική της πλευρά, το νοµικό πλαίσιο, οι θέσεις της νοµολογίας και η εν γένει δράση και οργανωτική δοµή της ηµόσιας ιοίκησης, όσον αφορά το εξεταζόµενο θέµα. Η εισήγηση ολοκληρώνεται µε µία σειρά συµπερασµάτων και προτάσεων, που προκύπτουν από την προαναφερθείσα συνθετική προσέγγιση του θέµατος. ENVIRONMENTAL IMPACT ASSESSMENT AND COASTAL ZONES Giorgos Manouris 1, Athanasia Gioutsou 2,Constantinos Cassios 3 1 Department of Regional Planning of the Hellenic Ministry for the Environment, Physical Planning and Public Works 2 NTUA 3 NTUA,Faculty of Rural and Surveying Engineering ABSTRACT In the present work the idea of the Environmental Impact Assessment (EIA), is examined as far as the protection of coastal zones is concerned. Between the main subjects that are examined, there are the subjects of the type and the nature of these environmental impacts, the detection of methods and techniques suitable to their assessment, the economic dimension, the existing legislative framework, the provisions of the case-law, as well as the attitude of public administration towards the subjects in question. The work based on the aforementioned integrated approach makes at the end some proposals. 1

2 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το θέµα της σχέσης του θεσµού της εκτίµησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από έργα, δραστηριότητες και προγράµµατα µε την προστασία των παρακτίων ζωνών, παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον. Το περιβάλλον των ζωνών αυτών, ανήκει, κατά σηµαντικό µέρος στα λεγόµενα «ευαίσθητα οικοσυστήµατα», οικοσυστήµατα δηλαδή, που επειδή παρουσιάζουν εξαιρετικά περιορισµένη αντοχή στη ρύπανση, χρήζουν αποτελεσµατικής προστασίας. Στις παράκτιες ζώνες εξάλλου, είτε πλησίον αυτών, συναντώνται µια σειρά έργων και δραστηριοτήτων (λιµένες, οικισµοί κ.λ.π), οι οποίες ασκούν σηµαντικές επιδράσεις σε αυτές. Λόγω των προαναφερθέντων, το θέµα της εξεταζόµενης εκτίµησης, επιβάλλεται να αντιµετωπισθεί στα πλαίσια µιας όσο το δυνατόν ολοκληρωµένης και πλήρους προσέγγισης. Μια τέτοια προσέγγιση επιχειρείται µε την παρούσα, όπου ειδικότερα εξετάζεται το προαναφερθέν θέµα από τεχνική, οικονοµική, νοµοθετική, νοµολογιακή καθώς και οργανωτική/διοικητική άποψη. 2. ΘΕΣΜΟΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ Η πληθώρα των περιβαλλοντικών προβληµάτων που απαντώνται στο σύγχρονο κόσµο, πολλά των οποίων έχουν αποκτήσει καθολικό χαρακτήρα, η δραµατική πολλές φορές µείωση της «φέρουσας ικανότητας» των διαφόρων οικοσυστηµάτων, οι σηµαντικές επιδράσεις που δηµιουργούν ιδιαίτερα τα µεγάλα έργα και τα προγράµµατα στους παράγοντες και µεταβλητές του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, αλλά και η υιοθέτηση σε διεθνές επίπεδο, της αρχής της βιώσιµης ανάπτυξης, αποτελούν κάποιους από τους βασικότερους λόγους, για τους οποίους η παλαιά κλασική αρχή του ρυπαίνοντος (ο ρυπαίνων πληρώνει), έχει αντικατασταθεί από την αρχή της πρόληψης. Με την υιοθέτηση της τελευταίας αρχής, µετατοπίστηκε το βάρος της περιβαλλοντικής προστασίας, από την αποκατάσταση στην πρόληψη. Η υλοποίηση των προαναφερθεισών αρχών, επιτυγχάνεται σε σηµαντικό βαθµό, µε το θεσµό της εκτίµησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων (ΕΠΕ), στα πλαίσια του οποίου, επιχειρείται να εκτιµηθούν εκ των προτέρων, πάσης φύσεως επιδράσεις (θετικές-αρνητικές, µεγάλες-µικρές, άµεσες-έµµεσες, κ.λ.π) που προκαλούνται στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον, από έργα δραστηριότητες και προγράµµατα. Η εκτίµηση αυτή των επιδράσεων, επιβάλλεται να λαµβάνει χώρα τόσο κατά το σχεδιασµό, όσο και κατά την κατασκευή καθώς και την λειτουργία ενός έργου η την υλοποίηση ενός προγράµµατος [1][2]. Αν και ο θεσµός της εκτίµησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, δεν περιορίζεται µόνο στην εκπόνηση των µελετών περιβαλλοντικών επιπτώσεων (ΜΠΕ), οι τελευταίες αποτελούν τον βασικό µηχανισµό της λειτουργίας του [3]. Η πληρότητα, η αξιοπιστία αλλά και η σφαιρική προσέγγιση των επιδράσεων, µιας ΜΠΕ, είναι προφανές ότι συµβάλουν αποτελεσµατικά στην υλοποίηση της αρχής της πρόληψης. Βασικά στοιχεία που επηρεάζουν µεταξύ των άλλων την αξιοπιστία των µελετών αυτών, είναι η συνύπαρξη σε αυτές ποσοτικών και ποιοτικών µεταβλητών, η υποκειµενικότητα των κρίσεων, η καταλληλότητα των χρησιµοποιουµένων µεθόδων και τεχνικών εκτίµησης, η ιδιαιτερότητα των σχεδίων και προγραµµάτων και οι διαφορές τους µε τα έργα, η οριοθέτηση του πεδίου µελέτης (scoping), η επιλογή των έργων που υποβάλλονται σε εκτίµηση (screening), η πρόβλεψη στα πλαίσια της µελέτης µηχανισµού παρακολούθησης της λειτουργίας του έργου και της υλοποίησης του προγράµµατος κ.λ.π. Ειδικότερα για τα εν λόγω στοιχεία, λεκτέα είναι, µεταξύ των άλλων και τα εξής: ι) στις ΜΠΕ συνυπάρχουν ποσοτικοί παράγοντες και µεταβλητές (οι οποίοι είναι µετρήσιµοι), αλλά και αντίστοιχοι ποιοτικοί (κατ αρχήν µη µετρήσιµοι). Η ανάγκη συνεξέτασης των εν λόγω ποσοτικών και ποιοτικών παραγόντων (επιβεβληµένη και από το γεγονός της εξεύρεσης και εν συνεχεία σύγκρισης κατ αρχήν πρόσφορων, εναλλακτικών λύσεων και επιλογής της πλέον πρόσφορης), επιβάλλει αφ ενός µεν 2

3 την αναζήτηση µεθόδων και τεχνικών σχετικής τουλάχιστον ποσοτικοποίησης των ποιοτικών µεταβλητών, αφ ετέρου δε, σε περίπτωση ύπαρξης τέτοιων µεθόδων και τεχνικών, την αναζήτηση της πλέον κατάλληλης, για τη συγκεκριµένη µελέτη η το ορθότερο, του πλέον καταλλήλου συνδυασµού αυτών, ιι) οι ανωτέρω µέθοδοι και τεχνικές, εκτός των άλλων, θα πρέπει να περιορίζουν την υπάρχουσα υποκειµενικότητα των κρίσεων, που συναρτάται άµεσα µε την ύπαρξη ποιοτικών µεταβλητών, ιιι) η οριοθέτηση του πεδίου µελέτης αποτελεί καθοριστικό παράγοντα, λαµβανοµένου υπόψη και του γεγονότος, ότι πλέον η αντιµετώπιση του θέµατος της εκτίµησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, επιβάλλει την εκπόνηση σειράς µελετών από τα ανώτερα επίπεδα σχεδιασµού έως και τα στάδια της εκτέλεσης και λειτουργίας των έργων και υλοποίησης των προγραµµάτων, ιν) οι εν λόγω µελέτες, όσον αφορά τις παράκτιες ζώνες, δεν έχουν τη µορφή των κλασικών µελετών αντιρρύπανσης. Επειδή στα πλαίσιά τους, εξετάζονται οι επιπτώσεις σε ένα ευρύ φάσµα ποικίλων παραγόντων και µεταβλητών (τεχνικών, οικονοµικών, θεσµικών, οργανωτικών κ.λ.π), έχουν τη µορφή µελετών «αναπτυξιακού χαρακτήρα». 3. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΖΩΝΕΣ Τα έργα και οι δραστηριότητες που συναντώνται στις παράκτιες ζώνες, δηµιουργούν επιδράσεις σε αυτές, οι οποίες, εκτός των άλλων, είναι εκτεταµένες και ποικίλες. Η φύση των εν λόγω έργων και δραστηριοτήτων, η υπαγωγή τους σε ευρύτερα οικονοµικά, κοινωνικά και αναπτυξιακά προγράµµατα, η προφανής επιρροή τους σε πλείστους όσους παράγοντες και µεταβλητές του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος και η σηµασία τους για την εν γένει κοινωνικοοικονοµική ζωή της χώρας, είναι ορισµένα βασικά χαρακτηριστικά τους, που καθιστούν το θέµα της εξεταζοµένης εκτίµησης, θέµα εξαιρετικού ενδιαφέροντος. Ειδικότερα, ι) το παράκτιο περιβάλλον, παρουσιάζει πολλές ιδιοµορφίες, µεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται η γεωµορφολογία, το εκτεταµένο µήκος των ακτών, η τουριστική ανάπτυξη, καθώς και η συγκέντρωση σηµαντικών οικονοµικών, κοινωνικών και πολεοδοµικών λειτουργιών σε αυτό, ιι) η αντοχή σε ρύπανση/µόλυνση/υποβάθµιση, ενός τέτοιου οικοσυστήµατος, είναι εξαιρετικά περιορισµένη. Το γεγονός αυτό, επιβάλλει εκτός των άλλων, την λεπτοµερή προσέγγιση του θέµατος της ΕΠΕ, η οποία θα πρέπει να λαµβάνει χώρα κατά τρόπο ολοκληρωµένο και συνθετικό. ιιι) το εξεταζόµενο περιβάλλον, επίσης, αποτελεί και πολύτιµο οπτικό πόρο, ιν) σε κάθε περίπτωση, η διαχείριση των παρακτίων ζωνών, που περιλαµβάνει, τόσο έργα και δραστηριότητες αλλά και προγράµµατα που υλοποιούνται στις εν λόγω ζώνες, πρέπει να είναι ήπιου, κατά το δυνατόν χαρακτήρα. Ευνόητο είναι ότι οι δυνατότητες αποκατάστασης, µιας κατεστραµµένης περιβαλλοντικά περιοχής που ανήκει στις ζώνες αυτές, είναι ιδιαίτερα περιορισµένες. 4. ΜΕΘΟ ΟΙ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΖΩΝΕΣ Κατόπιν των προαναφερθεισών επισηµάνσεων, καθίσταται προφανές ότι οι µέθοδοι και τεχνικές εκτίµησης που θα χρησιµοποιηθούν, δεν µπορεί να χαρακτηρισθούν από τον ίδιο βαθµό καταλληλότητας για την περίπτωση των ΕΠΕ παρακτίων ζωνών. Στα πλαίσια της παρούσας, επιχειρείται µια αξιολόγηση γνωστών µεθόδων και τεχνικών, όσον αφορά την εν λόγω καταλληλότητα. Η χρήση των «κλασικών» µεθόδων (π.χ. µέθοδος παρούσας αξίας, µέθοδος κόστους/οφέλους, µέθοδος του δείκτη εσωτερικής απόδοσης κ.λ.π), είναι περιορισµένη και έχει κατά κανόνα συµπληρωµατικό χαρακτήρα, γεγονός που οφείλεται κατά βάση στο ότι για τις µεθόδους αυτές, 3

4 ισχύουν ορισµένες προϋποθέσεις, όπως το σταθερό και όχι δυναµικό περιβάλλον, προϋποθέσεις που δεν ισχύουν στην περίπτωση των παράκτιων ζωνών. Οι µέθοδοι «πολυκριτηριακής» ανάλυσης, παρουσιάζουν σηµαντικά πλεονεκτήµατα σε σχέση µε τις κλασικές κυρίως διότι α) το περιβάλλον µπορεί να µην είναι στατικό και βέβαιο, β) µπορεί να ενσωµατωθούν σε αυτές κριτήρια µε διαφορετικά ειδικά βάρη, γ)δίδεται δυνατότητα χειρισµού ποιοτικών δεδοµένων. Για τους λόγους αυτούς, κρίνονται κατ αρχήν κατάλληλες για την εκτίµηση των επιπτώσεων που προκαλούνται στις παράκτιες ζώνες, αν και η εν λόγω καταλληλότητα µπορεί να περιορισθεί, λόγω της ύπαρξης άλλων προβληµάτων, µεταξύ των οποίων περιλαµβάνονται η αδυναµία «αντικειµενικής» αποτίµησης και µέτρησης ποιοτικών µεταβλητών, η αδυναµία προσδιορισµού του συνόλου των σχέσεων µεταξύ των περιβαλλοντικών παραγόντων και µεταβλητών, αλλά και η αδυναµία πλήρους προσδιορισµού και «εσωτερικοποίησης» του εξωτερικού κόστους, θέµα για το οποίο θα γίνει ειδικότερη αναφορά στη συνέχεια. Τα πολυκριτηριακά µοντέλα λήψης περιβαλλοντικών αποφάσεων, έχουν καθοριστική συµβολή στην περιγραφή των περιβαλλοντικών συστηµάτων και συνεπακόλουθα στη λήψη των περιβαλλοντικών αποφάσεων, µε αποτέλεσµα να θεωρούνται κατ αρχήν κατάλληλα για την εκτίµηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων στις παράκτιες ζώνες. Παρ όλα αυτά, αρκετές φορές τα αποτελέσµατα χρήσης των δεν είναι ικανοποιητικά, διότι µεταξύ άλλων: α) ανακύπτουν θεωρητικές δυσκολίες, κατασκευής των µοντέλων, που οφείλονται στην έλλειψη γνώσεων για παράγοντες, µεταβλητές ή φυσικά φαινόµενα δεδοµένου του µεγάλου αριθµού αλληλεπιδράσεων και διεργασιών που συναντώνται στο περιβάλλον των ζωνών αυτών, β) δεν υπάρχουν επαρκή και αξιόπιστα στοιχεία, γ) η έλλειψη επαρκών γνώσεων για τα περιβαλλοντικά προβλήµατα και των αλληλοσυσχετίσεων και αλληλεπιδράσεων των προσδιοριστικών τους παραγόντων (ιδιαίτερα αυτών που έχουν καθολικό χαρακτήρα), συντελεί στην αδυναµία κατασκευής ενός αξιόπιστου µοντέλου. Η συστηµική µέθοδος, µπορεί υπό ορισµένες προϋποθέσεις να ενταχθεί στην κατηγορία των κατ αρχήν κατάλληλων µεθόδων. Πολλές φορές όµως, δηµιουργούνται προβλήµατα που περιορίζουν την εν λόγω καταλληλότητα. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι στο στάδιο του προσδιορισµού του συστήµατος, προβλήµατα µπορεί να δηµιουργηθούν από την έλλειψη επαρκών σε ποσότητα και ποιότητα στοιχείων, καθώς και την έλλειψη γνώσης του πλήρους εύρους στοιχείων του φυσικού περιβάλλοντος και των αλληλεπιδράσεων αυτών. Κατά την κατασκευή του υποδείγµατος, µπορεί επιπλέον να δηµιουργηθούν πρόσθετα προβλήµατα επιλογής των στοιχείων του, αφού είναι γνωστό ότι ένα τέτοιο υπόδειγµα, θα πρέπει να περιλαµβάνει για λόγους δυνατότητας χειρισµού, µικρό αριθµό στοιχείων, κατάλληλα επιλεγµένων και τις σχέσεις που τις συνδέουν, κατάλληλα ορισµένες. Στο στάδιο επιλογής/καθορισµού του συνόλου των κριτηρίων, εµφανίζεται επιπλέον το πρόβληµα της ποσοτικοποίησης, αφού όλα τα φαινόµενα, θα πρέπει να ποσοτικοποιηθούν κατά τάξη η κατά πλήθος. Ανάλογα ως προηγουµένως προβλήµατα, µπορεί να ανακύψουν και σε άλλα στάδια της διαδικασίας, όπως επί παραδείγµατι στο στάδιο της εξεύρεσης εναλλακτικών λύσεων, της αξιολόγησης αυτών και της επιλογής της πιο πρόσφορης. Πλέον κατάλληλη µέθοδος για την ΕΠΕ, που αφορά τις παράκτιες ζώνες εµφανίζεται αυτή που στηρίζεται στην ανάλυση αποφάσεων. Σύµφωνα µε την εν λόγω µέθοδο, ο σχεδιασµός των έργων και η δηµιουργία προγραµµάτων, περιγράφεται ως µια διαδικασία λήψης αποφάσεων, δηλαδή επιλογή µιας λύσης, µετά πολλών εναλλακτικών σε συνθήκες αβεβαιότητας. Η θεωρία των αποφάσεων, δίδει το κατάλληλο πλαίσιο για τη λήψη αυτών σε συνθήκες επικινδυνότητας, διότι παρέχει την δυνατότητα αποτίµησης και των ανεπιθύµητων συνεπειών, που είναι αποτέλεσµα αστοχίας των υπό ανάλυση αποφάσεων. Η ανάπτυξη και επίλυση µοντέλων προσοµείωσης των φυσικών φαινοµένων που λαµβάνει χώρα, οδηγεί στον υπολογισµό των πιθανοτήτων αστοχίας, 4

5 δεδοµένου ότι η αξιολόγηση των επιπτώσεων από την πιθανή αστοχία των έργων/προγραµµάτων, λαµβάνει χώρα στο στάδιο της τεχνικής ανάλυσης, η οποία ενσωµατώνεται στην όλη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Σηµαντικό συγκριτικό πλεονέκτηµα της εν λόγω µεθόδου, έναντι κυρίως της κλασικής κόστους/οφέλους, είναι ότι δίδεται η δυνατότητα αποτίµησης συνεπειών και επιπτώσεων που δεν µεταφράζονται εύκολα σε χρήµα, όπως ασθένειες, δυστυχήµατα, απώλειες ζωών, ρύπανση ατµόσφαιρας και υδάτων, οικολογικές καταστροφές κ.λ.π. Η προαναφερθείσα καταλληλότητα της εξεταζοµένης µεθόδου είναι ευχερώς διαπιστώσιµη, στην περίπτωση των επιπτώσεων έργων/δραστηριοτήτων/προγραµµάτων, που αφορούν τη διαχείριση των παράκτιων ζωνών, αφού στις περιπτώσεις αυτές παρουσιάζονται, µεταξύ άλλων, τα χαρακτηριστικά της αβεβαιότητας, των πιθανών αστοχιών, της αναγκαιότητας αντιµετώπισης των σχετικών θεµάτων µε βάση τις µεθόδους περισσοτέρων επιστηµονικών περιοχών (στατιστική θεωρία, ανάλυση συστηµάτων, επιχειρησιακή έρευνα, οικονοµία, ψυχολογία κ.λ.π), της αναγκαιότητας εκτίµησης ποικίλων παραγόντων και µεταβλητών αποτιµητών και µη αποτιµητών σε χρήµα κ.λ.π, χαρακτηριστικά δηλαδή που προσιδιάζουν στη χρήση της εν λόγω µεθόδου. Βεβαίως και πάλι µπορεί να εµφανισθούν προβλήµατα. Σε κάθε όµως περίπτωση, η εξεταζόµενη µέθοδος είναι προσφορότερη από τις λοιπές. Τέλος θα πρέπει να επισηµανθεί και πάλι ότι στις περισσότερες των περιπτώσεων, επιβάλλεται να χρησιµοποιηθεί ένας κατάλληλος συνδυασµός µεθόδων εκτίµησης, παρά µια µόνο µέθοδος. Στην περίπτωση της ΕΠΕ στις παράκτιες ζώνες, επανειληµµένα χρησιµοποιούνται τέτοιοι συνδυασµοί. 5. ΕΠΕ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΖΩΝΩΝ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Η οικονοµική παράµετρος παίζει ιδιαίτερο ρόλο στην εξεταζόµενη εκτίµηση. Θέµατα που σχετίζονται µε την εν λόγω παράµετρο, είναι µεταξύ άλλων η δυνατότητα «εσωτερικοποίησης» του εξωτερικού κόστους, η δυνατότητα χρήσης των πλέον πρόσφορων, κατά περίπτωση, οικονοµικών µέσων, ο προσδιορισµός της κοινωνικής ευηµερίας που προκαλείται από την κατασκευή έργων, ανάπτυξη δραστηριοτήτων ή υλοποίηση προγραµµάτων, ο εντοπισµός και η αξιολόγηση των «οικονοµιών κλίµακας» και των «εξωτερικών οικονοµιών» (κατ εξοχήν στις αρνητικές εξωτερικές οικονοµίες περιλαµβάνονται η µόλυνση, ρύπανση και υποβάθµιση του περιβάλλοντος), η αδυναµία πλήρους λογιστικής απεικόνισης ωφελειών και κόστους, ιδιαίτερα στους ποιοτικούς παράγοντες και οι τρόποι χρηµατοδότησης. Ιδιαίτερη αναφορά, θα πρέπει να λάβει χώρα, για το είδος των προβληµάτων που δηµιουργούνται, λόγω της αδυναµίας της οικονοµικής επιστήµης να συµπεριλάβει στους διαφόρους «λογαριασµούς», την περιβαλλοντική συνιστώσα, ιδιαίτερα στην περίπτωση των µεγάλων έργων και των προγραµµάτων, µε αποτέλεσµα, µεταξύ άλλων, ούτε κατάλληλη κατά περίπτωση «εσωτερικοποίηση» του εξωτερικού κόστους να είναι δυνατόν να επιτευχθεί, ούτε εκ του λόγου αυτού, να είναι δυνατή η επιλογή των πλέον πρόσφορων εναλλακτικών λύσεων. Η αντιµετώπιση των εξεταζοµένων προβληµάτων που δηµιουργούνται και κατά τον σχεδιασµό την κατασκευή και την λειτουργία των έργων και προγραµµάτων που υλοποιούνται στις παράκτιες ζώνες, θα πρέπει να αντιµετωπισθούν, εκτός των άλλων, µε βάση τις εξής κατευθύνσεις: ι) την κατεύθυνση της πλήρους και πλέον πρόσφορης εκµετάλλευσης των υπαρχόντων µεθόδων και τεχνικών εκτίµησης, που περιορίζουν το εύρος των προαναφερθέντων προβληµάτων. Στο σηµείο αυτό, θα πρέπει να επισηµανθεί ότι ιδιαίτερα κρίσιµο θέµα, αποτελεί η εφαρµογή µεθόδων οριακής οικονοµικής ανάλυσης, στις περιπτώσεις ΜΠΕ, εκτεταµένου εύρους και συνθετότητας, όπως είναι αυτές που αφορούν τις παράκτιες ζώνες. Χωρίς να αποκλείεται εξ ορισµού η χρήση των µεθόδων αυτών, πρέπει να δίδεται ιδιαίτερη προσοχή στις οικονοµικές αναλύσεις προσδιορισµού του «άριστου επιπέδου ρύπανσης» ή στην αποτελεσµατική κατανοµή των χρήσεων στις παράκτιες ζώνες, µε βάση τον κανόνα της εξίσωσης των οριακών ωφελειών τους, διότι οι αναλύσεις αυτές, 5

6 πολλές φορές οδηγούν σε εσφαλµένα συµπεράσµατα, ιι) την κατεύθυνση της συνεξέτασης των βασικών τουλάχιστον κοινωνικοοικονοµικών παραµέτρων µε τις λοιπές τεχνικού, νοµικού, οργανωτικού κ.λ.π. χαρακτήρα, στα πλαίσια εκπόνησης ΜΠΕ και ιιι) την κατεύθυνση της κρατικής παρέµβασης και της λήψης ενιαίων µέτρων από την πολιτεία, όταν η ιδιωτική πρωτοβουλία, οδηγεί στην δηµιουργία εκτεταµένων αρνητικών εξωτερικών οικονοµιών, µεταξύ των οποίων, προέχουσα θέση έχει η υποβάθµιση του περιβάλλοντος. 6. ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Η έκδοση των οδηγιών 97/11ΕΕ για την εκτίµηση των επιπτώσεων ορισµένων σχεδίων δηµοσίων και ιδιωτικών έργων στο περιβάλλον (τροποποίηση της οδηγίας 85/337/ΕΟΚ) και 96/61/ΕΕ για την ολοκληρωµένη πρόληψη και έλεγχο της ρύπανσης, επέβαλαν, µεταξύ άλλων, την ανάγκη τροποποίησης των άρθρων 3,4,5 του Ν.1650/86 για το περιβάλλον, όπως εξειδικεύτηκαν µε τις ΚΥΑ 69269/5387/90 και 75308/5512/90. Η τροποποίηση έλαβε χώρα µε την έκδοση του Ν.3010/2002(ΦΕΚ 91Α / ) «Εναρµόνιση του Ν. 1650/1986 µε τις οδηγίες 97/11 ΕΕ και 96/61 ΕΕ, διαδικασία οριοθέτησης και ρυθµίσεις θεµάτων για τα υδατορέµατα και άλλες διατάξεις». Σε συνέχεια του παρόντος νόµου εκδόθηκε, µεταξύ άλλων, η ΚΥΑ ΗΠ 15393/2332/2002 (ΦΕΚ 1022Β/ «Κατάταξη δηµοσίων και ιδιωτικών έργων και δραστηριοτήτων σε κατηγορίες και υποκατηγορίες, σύµφωνα µε το άρθρο 3 του Ν.1650/1986 όπως αντικαταστάθηκε µε το άρθρο 1 του Ν. 3010/2002 Εναρµόνιση του Ν 1650/86 µε τις οδηγίες 97/11ΕΕ και 96/61ΕΕ κ.α(α91)», στα πλαίσια της οποίας, τα έργα και οι δραστηριότητες της Α και Β κατηγορίας, υποδιαιρούνται στις υποκατηγορίες 1 και 2 (για τη Α) και 3 και 4 (για τη Β). Μεταξύ των δέκα οµάδων, κοινών για τις κατηγορίες Α και Β, περιλαµβάνονται οι οµάδες «λιµενικά έργα», «τουριστικές εγκαταστάσεις-εργασίες πολεοδοµίας», «υδατοκαλλιέργειες» και «ειδικά έργα» που σχετίζονται µε το παράκτιο περιβάλλον. Ακόµη εκδόθηκε η ΚΥΑ ΗΠ 11014/703/Φ104 (ΦΕΚ Β 332/ ), «ιαδικασία Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίµησης και Αξιολόγησης (ΠΠΕΑ) και Εγκρισης Περιβαλλοντικών Ορων (ΕΠΟ), σύµφωνα µε το άρθρο 4 του Ν. 1650/1986 (Α160), όπως αντικαταστάθηκε µε το άρθρο 2 του Ν.3010/2002, Εναρµόνιση του Ν.1650/1986 µε τις οδηγίες 97/11/ΕΕ και 96/61/ΕΕ..και άλλες διατάξεις Α91». Τέλος η εκδοθείσα οδηγία για την στρατηγική εκτίµηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων (Οδηγία 2001/42/ΕΚ του Ευρωπαικού Κοινουβουλίου και του Συµβουλίου της 27 ης Ιουνίου 2001, σχετικά µε την εκτίµηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων ορισµένων σχεδίων και προγραµµάτων), η οποία πρέπει να µεταφερθεί στις εσωτερικές έννοµες τάξεις των κρατών- µελών έως την 21 Ιουλίου 2004, διανοίγει νέες προοπτικές βελτίωσης της ΕΠΕ από προγράµµατα, µεταξύ των οποίων περιλαµβάνονται και τα προγράµµατα διαχείρισης παρακτίων ζωνών. Σχετική νοµοθεσία µε το εξεταζόµενο θέµα, είναι, εκτός των άλλων, η βασική νοµοθεσία για τον αιγιαλό και την παραλία (Ν.2971/2001 ο οποίος κατήργησε το Ν. 2344/1940 Περί αιγιαλού και παραλίας ) καθώς και η διέπουσα τη διαχείριση, διοίκηση και λειτουργία λιµένων και ειδικότερα η αναφεροµένη στα Λιµενικά Ταµεία (Ν.2738/99 κ.α). Οι παράκτιες ζώνες εξάλλου, αναφέρονται και στο Ν.3199/2003/Α-280 «Προστασία και διαχείριση των υδάτων. Εναρµόνιση µε την οδηγία 2000/60 ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου, της 23 ης Οκτωβρίου 2000». Στο ρυθµιστικό πεδίο του εν λόγω νόµου, εµπίπτουν και τα παράκτια ύδατα, που ορίζονται µε βάση το άρθρο 2 παρ.2 περ. ζ, ως τα επιφανειακά ύδατα που βρίσκονται στην πλευρά της ξηράς µιας γραµµής, κάθε σηµείο της οποίας, βρίσκεται σε απόσταση ενός ναυτικού µιλίου προς τη θάλασσα από το πλησιέστερο σηµείο της γραµµής βάσης, από την οποία µετράται το εύρος των χωρικών υδάτων, και τα οποία, κατά περίπτωση, εκτείνονται µέχρι του απώτερου ορίου των µεταβατικών υδάτων. Από την εξέταση του συνόλου της ανωτέρω και της λοιπής συναφούς νοµοθεσίας, µεταξύ των άλλων, επισηµαίνονται και τα εξής: ι) επειδή η τροποποίηση του κυρίως θεσµικού πλαισίου ΕΠΕ, 6

7 είναι πολύ πρόσφατη, δεν µπορούν να διατυπωθούν συµπεράσµατα στα πλαίσια της εφαρµογής του. Προβάλλονται όµως βάσιµοι ισχυρισµοί ότι δεν εξασφαλίζει την απαραίτητη σφαιρική, ολοκληρωµένη και αξιόπιστη προσέγγιση που επιβάλλεται να υπάρχει σε έργα και δραστηριότητες µεγάλου εύρους, αλλά και σε αντίστοιχα ευαίσθητα οικοσυστήµατα, όπως είναι οι παράκτιες ζώνες, ιι) το εξεταζόµενο πλαίσιο, παρουσιάζει συχνά εναλλαγές και διατυπώνονται σοβαρότατες επιφυλάξεις για το πρόσφορο των νέων διατάξεών του, ιιι) η νοµοθεσία περί αιγιαλού και παραλίας παρουσιάζει σηµαντικά προβλήµατα, που αφορούν µεταξύ άλλων, τα έργα και δραστηριότητες στην παράκτια ζώνη, ιν) σηµαντικά προβλήµατα δηµιουργούνται και στην περίπτωση του νόµου για την προστασία και διαχείριση των υδάτων, όπως αυτά που αφορούν το θέµα του καθορισµού των παράκτιων υδάτων, κυρίως στις περιπτώσεις των ακτογραµµών µε πολλούς κόλπους και νησίδες, ν) δεν υπάρχει η κατάλληλη συµβατότητα και σύνδεση µεταξύ των αναφεροµένων διατάξεων, µε αποτέλεσµα οι γενόµενες εφαρµογές τους να έχουν αποσπασµατικό χαρακτήρα και νι) παρατηρούνται ρυθµίσεις, οι οποίες δεν συµβιβάζονται µε τις συνταγµατικές διατάξεις και ιδιαίτερα µε το άρθρο 24 του Συντάγµατος, που αναφέρεται κατά βάση στην προστασία του περιβάλλοντος και στην βιώσιµη ανάπτυξη. 7. ΟΙ ΘΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑΣ Η νοµολογία έχει κατ επανάληψη ασχοληθεί µε ζητήµατα τα οποία συνδέονται µε το εξεταζόµενο θέµα [4][5][6]. Μεταξύ των θέσεων που έχει διατυπώσει και αναφέρονται στην ΕΠΕ περιλαµβάνονται και οι εξής: 1) η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος απορρέει απ ευθείας από το άρθρο 24 του Συντάγµατος, το οποίο έχει άµεση ισχύ, 2) η εκτίµηση θα πρέπει να ξεκινά από το κατάλληλο, κατά περίπτωση επίπεδο σχεδιασµού, 3) Η εκτίµηση πρέπει να είναι σφαιρική, πλήρης, ολοκληρωµένη και να εξετάζει τις εναλλακτικές λύσεις και της µηδενικής (χωρίς το έργο, τη δραστηριότητα ή το πρόγραµµα) συµπεριλαµβανοµένης, 4) µεταξύ των εναλλακτικών, θα πρέπει να επιλέγεται αυτή που προξενεί τις ηπιότερες επιπτώσεις στο περιβάλλον και είναι τεχνικά πρόσφορη, 5) η ΕΠΕ επιβάλλεται να είναι προσανατολισµένη προς την αρχή της βιώσιµης ανάπτυξης, η οποία απορρέει τόσο από το Σύνταγµα, όσο και από το Ευρωπαϊκό Κοινοτικό ίκαιο, αλλά και από ιεθνείς Συνθήκες, 6) η προστασία του περιβάλλοντος αποτελεί τον σπουδαιότερο παράγοντα, από αυτούς που συνθέτουν το δηµόσιο συµφέρον. Ειδικότερα, όσον αφορά το παράκτιο περιβάλλον και τις παράκτιες ζώνες, µεταξύ άλλων, κατά τη νοµολογία του ΣτΕ: α) Οι ακτές, κατά τη συνταγµατική επιταγή του άρθρου 24 του Συντάγµατος, υπόκεινται σε ειδικό προστατευτικό νοµικό καθεστώς, αφού αποτελούν ευαίσθητα οικοσυστήµατα. Η έννοια της ακτής στις περισσότερες των αποφάσεων, νοείται µε την έννοια της παράκτιας ζώνης, β) Οι ακτές, υπό την ανωτέρω έννοια, αποτελούν και πολύτιµους οπτικούς πόρους, µε διαρκή αλληλεπίδραση της χερσαίας και της θαλάσσιας ζώνης των. Με την προαναφερθείσα θέση, προσδίδεται στις ακτές, αισθητική αξία, συνταγµατικά κατοχυρωµένη και για το λόγο αυτό, θα πρέπει να διαφυλάσσεται η µορφολογία τους, γ) Τα οποιαδήποτε φύσης έργα που πραγµατοποιούνται στις παράκτιες ζώνες (λιµενικά, βιοµηχανικά, οικοδοµικά κ.λ.π), πρέπει να εντάσσονται στη λογική της "ήπιας διαχείρισης". Κατά τη διαµόρφωση αυτής της θέσης της νοµολογίας, ιδιαιτέρως λαµβάνονται υπόψη, αφ' ενός µεν το γεγονός ότι το έργο, επηρεάζει τη χερσαία και θαλάσσια ζώνη µιας παράκτιας περιοχής, των οποίων η πανίδα και η χλωρίδα ευρίσκονται σε στενή αλληλεξάρτηση, ενώ όπως ήδη προαναφέρθηκε, αποτελούν "ευαίσθητα" οικοσυστήµατα, αφ' ετέρου δε ότι η επίδραση του έργου στη θαλάσσια υδροδυναµική έχει επιπτώσεις και στα παρακείµενα οικοσυστήµατα[7]. Με βάση το ως άνω σκεπτικό, καθόρισε ειδικότερα ότι τα έργα στην παράκτια ζώνη πρέπει, µεταξύ άλλων, 7

8 ι) να είναι βιώσιµα, δηλαδή "συµβατά" µε τα χαρακτηριστικά των ζωνών αυτών, όπως προδιαγράφηκαν, ιι) να υπηρετούν το δηµόσιο και όχι το ιδιωτικό συµφέρον, ιιι) να µην προκαλούν εκτεταµένη και σοβαρή αλλοίωση της µορφολογίας των ανωτέρων ζωνών, ιν) να µην προσβάλουν την αισθητική του τοπίου, ν) να µην διαταράσσουν σοβαρά τα χερσαία και θαλάσσια οικοσυστήµατα της παράκτιας ζώνης, νι) να µην δηµιουργούν σοβαρή ρύπανση η µόλυνση στην ζώνη αυτή, νιι) να εντάσσονται στα πλαίσια γενικότερου σχεδιασµού και προγραµµατισµού (κοινωνικοοικονοµικού, χωροταξικού, πολεοδοµικού κ.λ.π), δ) Επειδή οι ακτές θα πρέπει να είναι, ως προς την χρήση τους, ελεύθερες στον καθένα, επιβάλλεται να εξασφαλίζεται η άµεση πρόσβαση σε αυτές, ε) Τα θέµατα των παρακτίων ζωνών, είναι µείζονος σηµασίας και σε καµµία περίπτωση δεν µπορεί να θεωρηθούν ως θέµατα τεχνικού ή λεπτοµερειακού χαρακτήρα και γενικά δεν εντάσσονται στις περιπτώσεις, που σύµφωνα µε το άρθρο 43 του Συντάγµατος, είναι δυνατόν, πάντα βεβαίως κατόπιν εξουσιοδότησης νόµου, να εκδοθούν κανονιστικές πράξεις, από άλλα, πλην του Προέδρου της ηµοκρατίας όργανα της διοίκησης και της αυτοδιοίκησης (Υπουργό, Νοµάρχη κ.λ.π). Συνεπώς, εάν υπάρχει σχετική εξουσιοδότηση νόµου, η εκδιδόµενη κανονιστική πράξη, που αφορά θέµατα παρακτίων ζωνών, πρέπει να έχει τη µορφή προεδρικού διατάγµατος [8]. 8. ΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΗΜΟΣΙΑΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ Η δηµόσια διοίκηση, δεν φαίνεται να ενεργεί κατά τρόπο συµβατό, κυρίως µε τις προαναφερθείσες τεχνικές απαιτήσεις και τις θέσεις της νοµολογίας, για µια σειρά αντικειµενικών και υποκειµενικών λόγων. Σε αυτούς περιλαµβάνονται, µεταξύ άλλων. α) η έλλειψη γνώσεων των φορέων της σε θέµατα παρακτίων ζωνών, καθώς και χωροταξικού, πολεοδοµικού και περιβαλλοντικού εν γένει σχεδιασµού. Η κατάσταση αυτή, επιδεινώνεται ακόµη περισσότερο, αφενός µεν διότι συχνά ελλείπουν οι συναφείς προς τις παράκτιες ζώνες και τη διαχείρισή τους ειδικότητες, αφετέρου δε, διότι δεν φαίνεται να σχεδιάζονται και να υλοποιούνται κατάλληλα επιµορφωτικά σεµινάρια και προγράµµατα του εµπλεκοµένου προσωπικού, β) η τοποθέτηση ως επικεφαλής των αντιστοίχων οργανικών µονάδων, ακαταλλήλων υπαλλήλων για την αντιµετώπιση των σχετικών θεµάτων, γ) γενικότερα η υπάρχουσα σε αρκετούς τοµείς της δηµόσιας διοίκησης αναξιοκρατία, η οποία, σχεδόν πάντοτε, αποτελεί τροχοπέδη στη λειτουργία της. Αξίζει να σηµειωθεί ότι οι οργανωτικές και λειτουργικές αδυναµίες της διοίκησης, φαίνονται πολύ περισσότερο κατά την αντιµετώπιση ειδικότερων θεµάτων, όπως είναι αυτά των ΕΠΕ των παρακτίων ζωνών, απ ότι κατά την αντίστοιχη αντιµετώπιση γενικότερων. Η αλήθεια των προαναφερθέντων, διαπιστώνεται κατά κανόνα, εµµέσως πλην σαφώς, Α) µε την έκδοση µη νοµίµων πράξεων αυτής, Β) κατά την υποβολή των νοµοσχεδίων που φέρονται στη Βουλή για ψήφιση. Πολλές διατάξεις των εν λόγω νοµοσχεδίων, είναι αντισυνταγµατικές, µε αποτέλεσµα να δηµιουργηθούν ενδεχοµένως κατά την εφαρµογή τους προβλήµατα νοµιµότητας, αφού κατά ρητή συνταγµατική επιταγή, ο δικαστής "υποχρεούται" να µην εφαρµόσει διάταξη νόµου που είναι αντισυνταγµατική. Εάν προκύψει τέτοιο ζήτηµα, οι εκδοθείσες διοικητικές πράξεις που βασίζονται στις ως άνω διατάξεις µπορεί να ακυρωθούν, µε ότι αυτό συνεπάγεται. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι στο άρθρο 14 του ν. 2971/2001, ο οποίος κατήργησε το Ν. 2344/1940 "Περί αιγιαλού και παραλίας", προβλέπεται η παραχώρηση του δικαιώµατος χρήσης αιγιαλού, παραλίας, συνεχοµένου η παρακειµένου χώρου η του πυθµένα, όταν εξυπηρετούνται µε τον τρόπο αυτό, εµπορικοί, βιοµηχανικοί, συγκοινωνιακοί, λιµενικοί η άλλου είδους σκοποί, οι οποίοι προβλέπονται από τις κείµενες διατάξεις. Η παραχώρηση αυτή, γίνεται µε απόφαση του Υπουργού Οικονοµικών, σύµφωνα µε όσα λεπτοµερώς 8

9 εκτίθενται στο εν λόγω άρθρο. Είναι προφανές ότι η αναφορά γενικά σε εµπορικούς, συγκοινωνιακούς και "άλλου είδους" σκοπούς, χωρίς περαιτέρω εξειδίκευση, είναι αόριστη. Κατά συνέπεια, µε βάση το γεγονός ότι σύµφωνα µε τη νοµολογία, κατά το άρθρο 24 του Συντάγµατος, κάθε επέµβαση στη θαλάσσια ζώνη, πρέπει να πληροί τις προαναφερθείσες προϋποθέσεις και για το λόγο αυτό, χρειάζεται ειδική αιτιολογία, η ανωτέρω ρύθµιση είναι αντίθετη προς το Σύνταγµα. Η άποψη αυτή, ενισχύεται από ην έλλειψη οποιασδήποτε αναφοράς περί δηµοσίου συµφέροντος και από τη µη κατοχύρωση της συµβατότητας των παραχωρήσεων µε την προστασία της παράκτιας ζώνης. 9. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Από την προηγούµενη εξέταση του θέµατος προκύπτουν, µεταξύ άλλων, τα εξής συµπεράσµατα: 1) Η ΕΠΕ είναι, ένα κατ εξοχήν πρόσφορο µέσο υλοποίησης των αρχών της πρόληψης και της βιώσιµης ανάπτυξης. Οι ΜΠΕ, που αποτελούν το βασικό µέσο της παραπάνω εκτίµησης, έχουν πλέον τη µορφή µελετών «αναπτυξιακού», χαρακτήρα, ιδιαίτερα στις περιπτώσεις που η εκτίµηση επεκτείνεται σε ένα πλήθος παραγόντων και µεταβλητών του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, όπως συµβαίνει στην περίπτωση των παρακτίων ζωνών. Πάντως µια αξιόπιστη και ολοκληρωµένη ΕΠΕ, που αφορά παράκτια ζώνη, προσφέρει πέραν της πλέον πρόσφορης διαχείρισης και αποτελεσµατική περιβαλλοντική προστασία. 2) Οι κλασικές µέθοδοι εκτίµησης, µόνο συµπληρωµατικά µπορεί να χρησιµοποιηθούν. Οι πλέον αποτελεσµατικές εκ των λοιπών µεθόδων, είναι αυτές που βασίζονται στην «ανάλυση αποφάσεων», αν και στις περισσότερες των εξεταζοµένων περιπτώσεων, απαιτείται χρήση καταλλήλου, κατά περίπτωση, συνδυασµού µεθόδων. 3) Σηµαντικά προβλήµατα, συναντώνται στην οικονοµική αποτίµηση και εν γένει οικονοµική προσέγγιση των εξεταζοµένων ζητηµάτων. Η «εσωτερικοποίηση» του εξωτερικού κόστους, αρκετές φορές δεν καθίσταται δυνατή, οι οικονοµικές µέθοδοι κόστους/οφέλους, παρούσας αξίας και δείκτη εσωτερικής απόδοσης καθώς και αυτές που αφορούν οριακές αναλύσεις, παρουσιάζουν σηµαντικές δυσχέρειες, ενώ η περιβαλλοντική διάσταση πολλές φορές δεν ενσωµατώνεται στους διάφορους λογαριασµούς. 4) Το βασικό και συγγενές νοµοθετικό πλαίσιο, παρουσιάζει προβλήµατα, τόσο σε επίπεδο εκάστου νόµου, όσο και στο αντίστοιχο της συµβατότητας που πρέπει να παρουσιάζουν οι εν λόγω νόµοι. 5) Η νοµολογία, µε τις θέσεις που έχει διατυπώσει, αντιµετωπίζει τις περισσότερες φορές τα σχετικά ζητήµατα, µε τρόπο που συνάδει µε τις τεχνικές ιδίως απαιτήσεις µιας διαδικασίας ΕΠΕ, που αναφέρεται σε παράκτια ζώνη. 6) Η δηµόσια διοίκηση, για µια σειρά λόγων, αδυνατεί να προσαρµοσθεί στις αναφερόµενες τεχνικές, οικονοµικές και νοµολογιακές απαιτήσεις, µε αποτέλεσµα να δηµιουργούνται, εκτός των άλλων, τόσο θέµατα νοµιµότητας των ατοµικών και κανονιστικών διοικητικών πράξεων, όσο και θέµατα συνταγµατικότητας διατάξεων σχετικών νοµοσχεδίων. Επειδή τα προαναφερθέντα προβλήµατα, πρέπει να περιορισθούν κατά πολύ, προκειµένου να επιτευχθεί πρόσφορη διαχείριση και προστασία των παρακτίων ζωνών, εκτιµάται ότι τα µέτρα που επιβάλλεται να ληφθούν, θα πρέπει να κινούνται προς τις εξής κατευθύνσεις: 9

10 α) προς την κατεύθυνση της κατανόησης της ανάγκης διεξαγωγής ολοκληρωµένης, αξιόπιστης και πρόσφορης διαδικασίας ΕΠΕ, για έργα, προγράµµατα και εν γένει διαχείριση των παρακτίων ζωνών, β) προς την κατεύθυνση της καθιέρωσης σειράς κατάλληλων προδιαγραφών ΜΠΕ και ΕΠΕ, οι οποίες θα λαµβάνουν υπόψη τους τις τεχνικές, οικονοµικές και οργανωτικές απαιτήσεις, καθώς και τις θέσεις της νοµολογίας, γ) προς την κατεύθυνση της κατάλληλης αναµόρφωσης του γενικού και ειδικού νοµοθετικού πλαισίου, µε ιδιαίτερη έµφαση στην απαραίτητη συµβατότητα των διατάξεών τους, δ) προς την κατεύθυνση της κατάλληλης αναδιοργάνωσης της δηµόσιας διοίκησης, ε) προς την κατεύθυνση της συνεργασίας όλων των εµπλεκοµένων φορέων (ΑΕΙ, ΤΕΕ, δηµόσια διοίκηση κ.λ.π.). 10. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Κασσιός Κ. (1991) Σηµειώσεις επιπτώσεων στο περιβάλλον από τεχνικά έργα και προγράµµατα, ΕΜΠ, Αθήνα. 2. Lee N.- Walsh. (1992) Strategic environmental assessment, EIA Leaftet series No 13, Manshester. 3. Μανούρης Γ. (1997) ιαµόρφωση του νοµικού και οικονοµικού πλαισίου για την εφαρµογή σε περιφερειακό κοινοτικό επίπεδο των µελετών επιπτώσεων στο περιβάλλον από τεχνικά έργα και προγράµµατα, ιδακτορική διατριβή, Αθήνα, Κουρογένης Ε. (2002) Η συνταγµατική προστασία των ακτών, Περιβάλλον και ίκαιο, τ.2/2002, Αθήνα, σ.σ Λαζαράτου Θ. (1995) Κριτικές σκέψεις για τη νοµική προστασία των παρακτίων ζωνών στην Ελλάδα, Νόµος και Φύση, τ.2/1995, Αθήνα, σ.σ Σιούτη Γλ. (1992) "Η νοµική προστασία των οικοσυστηµάτων των ακτών" Περιβάλλον και ίκαιο, τ. 1/1992,σ.σ Μανούρης Γ. (2002) Νοµολογιακές παρεµβάσεις σε θέµατα παρακτίων ζωνών και αντιµετώπισή τους από τη διοίκηση, εύτερο Πανελλήνιο Συνέδριο «ιαχείριση και βελτίωση παράκτιων ζωνών», πρακτικά εισηγήσεων, σ.σ , Αθήνα, Νοέµβριος ΣΤΕ, Αποφάσεις και Πρακτικά Επεξεργασίας, κυρίως από το 1990 έως σήµερα. 10