ΙΗΜΕΡΙ Α ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΕΠΙΚΙΝ ΥΝΟΤΗΤΑΣ Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ Ο ΗΓΙΩΝ SEVESO I & II ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΜΑΣ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΗ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΤΟΥ ΤΕΕ

Transcript

1 ΤΕΕ ΙΗΜΕΡΙ Α ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΕΠΙΚΙΝ ΥΝΟΤΗΤΑΣ Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ Ο ΗΓΙΩΝ SEVESO I & II ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΜΑΣ ΑΘΗΝΑ, 4 & 5 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2003 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΗ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΤΟΥ ΤΕΕ Σκοπός της ιηµερίδας αυτής που διοργανώνει το ΤΕΕ, είναι η συνολική θεώρηση των θεµάτων διαχείρισης επικινδυνότητας και της εφαρµογής των Οδηγιών Seveso I & II στη χώρα µας, προκειµένου να δοθεί µια εκτίµηση για τις πράξεις και παραλείψεις στον κρίσιµο αυτό τοµέα καθώς και να διερευνηθούν περαιτέρω δυνατότητες για την προώθηση και βελτίωση των δράσεων πρόληψης και αντιµετώπισης της επικινδυνότητας στην χώρα µας. Το ΤΕΕ παρεµβαίνει µε πλήρη συνείδηση του ρόλου του, ως τεχνικού συµβούλου της πολιτείας και ως «εγγυητή» για την προστασία του κοινωνικού συνόλου, µε στόχο αφενός τον προσδιορισµό των αναγκαίων πολιτικών και δράσεων και αφετέρου την ενεργό συµµετοχή των µηχανικών. Οι βασικές θεµατικές ενότητες που συζητιούνται στη ιηµερίδα είναι οι ακόλουθες: Μελέτες Ασφαλείας Ο θεσµός των Μελετών Ασφαλείας έχει εφαρµοστεί για αρκετά χρόνια στη χώρα µας, µε την ενσωµάτωση στην ελληνική νοµοθεσία της Οδηγίας Seveso I (82/501) και εκτιµάται ότι έχει συσσωρευτεί πολύτιµη εµπειρία. Ταυτόχρονα όµως έχουν ωριµάσει και τίθενται µε επιτακτικό τρόπο για συζήτηση θέµατα, όπως:! Θεσµικό πλαίσιο που διέπει την εκπόνηση των Μελετών Ασφαλείας και κύρια ποιοι και µε ποιες προϋποθέσεις µπορούν να αναλάβουν την εκπόνησή τους.! Τεχνικές προδιαγραφές εκπόνησης Μελετών Ασφαλείας, στη γενική µορφή τους για το σύνολο των εγκαταστάσεων Seveso και στις εξειδικεύσεις τους, για τις επί µέρους κατηγορίες επικίνδυνων µονάδων.! Tρόποι αξιολόγησης και πιστοποίησης των Μελετών Ασφαλείας! Eκπαίδευση των τεχνικών που εµπλέκονται στη σύνταξή τους. 1

2 ! Αξιοποίηση των Μελετών Ασφάλειας στην τεκµηρίωση της επικινδυνότητας, στους εσωτερικούς ελέγχους και στην διεκπεραίωση ολοκληρωµένων επιθεωρήσεων από τις εταιρείες «Seveso» και τους συναρµόδιους φορείς.! Καθορισµός κριτηρίων επικινδυνότητας και ορίων ζωνών προστασίας.! Ανάπτυξη της έρευνας στα ερευνητικά και ακαδηµαϊκά ιδρύµατα για την παραγωγή εργαλείων και µεθόδων υποστήριξης της εφαρµογής των Οδηγιών Seveso, µε έµφαση στην προσαρµογή τους στη συγκεκριµένη πραγµατικότητα της χώρας µας.! ιοικητικό πλαίσιο έγκρισης των Μελετών Ασφαλείας (προβλήµατα συντονισµού και ταχύτητας διαδικασιών, λόγω της εµπλοκής πολλών υπηρεσιών). Σχέδια Αντιµετώπισης Τεχνολογικών Ατυχηµάτων Μεγάλης Έκτασης (ΣΑΤΑΜΕ) Όπως προβλέπεται από τη νοµοθεσία, την έγκριση της Μελέτης Ασφαλείας µιας εγκατάστασης Seveso ακολουθεί η ανάπτυξη σχεδίου ΣΑΤΑΜΕ, προκειµένου να προσδιοριστούν οι ενέργειες και τα µέσα για την αντιµετώπιση ενδεχόµενου ατυχήµατος. Ήδη, µε ευθύνη του ΥΠΕΧΩ Ε, έχουν ολοκληρωθεί τα Γενικά ΣΑΤΑΜΕ για το Θριάσιο Πεδίο, τον Πειραιά, τη Θεσσαλονίκη, το Ηράκλειο, καθώς και το Επιχειρησιακό Κέντρο στο οποίο θα ενσωµατωθούν τα ειδικά ΣΑΤΑΜΕ των µεµονωµένων εγκαταστάσεων. Πέρα όµως από την αναγνώριση του σηµαντικού έργου που έχει παραχθεί στην οργάνωση του επιχειρησιακού µηχανισµού, τίθενται πολλά ερωτήµατα που αφορούν στην πληρότητα και στην ετοιµότητα του όλου συστήµατος και πιο συγκεκριµένα:! Κατά πόσον είναι αποτελεσµατικό, σε επιχειρησιακό επίπεδο, το όλο πλαίσιο αντιµετώπισης ατυχηµάτων που αναπτύχθηκε ή υπάρχει ο κίνδυνος να καταλήξει σε ένα φιλόδοξο αλλά δυσκίνητο σύστηµα, λόγω κενών ή παραλείψεων στα αναγκαία συστήµατα στήριξης αποφάσεων, στην κατάρτιση του ανθρωπίνου δυναµικού, στην εξασφάλιση υλικοτεχνικής υποδοµής και στη συνεργασία των εµπλεκόµενων φορέων.! Αναφορικά µε το επίπεδο συντονισµού των εµπλεκόµενων φορέων, ποια είναι η συχνότητα και η έκταση ασκήσεων πεδίου, στις οποίες εκτός των άλλων δοκιµάζονται, τροποποιούνται και βελτιώνονται τα σχέδια και τα συστήµατα υποστήριξης. 2

3 ! Πόσο αξιόπιστη είναι η διαδικασία αξιολόγησης µελετών ασφάλειας και πόσο ουσιαστικοί είναι οι κρατικοί έλεγχοι και κατά συνέπεια η κρατική ευθύνη.! Μπορεί να επαφίεται στον εργοδότη να θέτει στόχους πρόληψης και αντιµετώπισης του επαγγελµατικού κινδύνου;! Εάν υφίσταται θεσµικό πλαίσιο το οποίο να καλύπτει την ανάπτυξη, λειτουργία και συντήρηση του όλου συστήµατος υποστήριξης των ΣΑΤΑΜΕ και κατά πόσον έχουν προκύψει θέµατα που απαιτούν τη βελτίωσή του (π.χ. πλαίσιο επικαιροποίησης στοιχείων, σύνδεση του Επιχειρησιακού Κέντρου µε τις επί µέρους εγκαταστάσεις, κ.ά.). Εφαρµογή των νέων θεσµών της Οδηγίας Seveso II Με την Οδηγία Seveso II (96/82) η νοµοθεσία περί επικινδυνότητας επεκτείνεται σε εγκαταστάσεις πέρα από τις βιοµηχανικές (π.χ. οι δεξαµενές καυσίµων), εξετάζονται τα πολλαπλασιαστικά φαινόµενα από την εκδήλωση ενός ατυχήµατος (φαινόµενο domino), αποδίδεται ιδιαίτερη σηµασία στα συστήµατα διαχείρισης ασφάλειας, στο σχεδιασµό χρήσεων γης, κ.ά. Η επέκταση σε νέες κατηγορίες δραστηριοτήτων και ουσιών και κύρια η έµφαση στην ανάπτυξη συστηµάτων πρόληψης ατυχηµάτων, δηµιουργούν ένα νέο πεδίο εφαρµογής της νοµοθεσίας, από το οποίο µπορεί να προέλθει σηµαντική πρόοδος στην πρόληψη ή την αντιµετώπιση ατυχηµάτων. Επίσης, από την µέχρι σήµερα εφαρµογή της οδηγίας Seveso στην βιοµηχανία κρίνεται απαραίτητο οι µελέτες Seveso να συνδεθούν µε τις µελέτες για την Ασφάλεια και Υγεία των εργαζοµένων και ιδιαίτερα µε την γραπτή εκτίµηση του επαγγελµατικού κινδύνου (Π.. 17/96). Τα ερωτήµατα που αναδύονται από την εφαρµογή της Οδηγίας Seveso II αφορούν στα ακόλουθα:! Τεχνικές προδιαγραφές και θεσµικό πλαίσιο που διέπει την εκπόνηση και αξιολόγηση των Συστηµάτων ιαχείρισης Ασφάλειας µε έµφαση στις ανάγκες και δυνατότητες των Μικροµεσαίων εταιρειών.! Ενιαίο (εθνικό) σύστηµα έλεγχων και επιθεωρήσεων οργανωτικών, διοικητικών και τεχνικών µέτρων που εφαρµόζονται στις µονάδες που υπάγονται στις Οδηγίες Seveso.! Κατά πόσον προχωρεί η ενσωµάτωση της Οδηγίας στις συναφείς πολιτικές ή νοµοθεσίες, όπως η νοµοθεσία περί χρήσεων γης, ώστε να γίνεται εξ αρχής σωστή χωροθέτηση των επικίνδυνων εγκαταστάσεων. 3

4 ! Εάν οι επί µέρους πολιτικές διέπονται από την πρόνοια για τη σύνδεση της υγιεινής και ασφάλειας των εγκαταστάσεων, µε τους κινδύνους στο εξωτερικό περιβάλλον από την εκδήλωση τυχόν ατυχήµατος.! Εάν σχεδιάζονται προγράµµατα ουσιαστικής µείωσης της επικινδυνότητας σε περιοχές ιδιαίτερα επιβαρηµένες (π.χ. αποµάκρυνση επικίνδυνων µονάδων από περιοχές κατοικίας, διάνοιξη δρόµων διαφυγής, κ.ά.). Επικίνδυνες δραστηριότητες που δεν υπάγονται στις Οδηγίες Seveso I & II Οι Οδηγίες Seveso Ι και ΙΙ καλύπτουν µεγάλο φάσµα επικίνδυνων δραστηριοτήτων, αλλά βεβαίως όχι το σύνολο τους, είτε γιατί οι ποσότητες επικίνδυνων ουσιών είναι κάτω από το κρίσιµο µέγεθος, είτε γιατί ορισµένες δραστηριότητες δεν καλύπτονται καθόλου από τις διατάξεις των οδηγιών αυτών. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι η µεταφορά επικίνδυνων φορτίων δεν καλύπτεται από τις Οδηγίες Seveso και είναι γνωστό το πρόβληµα που δηµιουργείται από τις «κινούµενες βόµβες» σε αστικές περιοχές µε πρόσφατα µάλιστα σχετικά ατυχήµατα. Επίσης, η αποθήκευση υγραερίου σε µεγάλες ποσότητες µέσα στις περιοχές κατοικίας, στις οποίες έχουν συµβεί πολύ σοβαρά ατυχήµατα, δεν καλύπτεται επαρκώς από σχετική νοµοθεσία. Κατά συνέπεια, η ολοκληρωµένη αντιµετώπιση των επικίνδυνων εγκαταστάσεων επιβάλλει τη θεώρηση των µονάδων µικρού µεγέθους, για όσες κατηγορίες υπάγονται στη Seveso και όλων των δραστηριοτήτων, ανεξάρτητα από το µέγεθός τους, για τις κατηγορίες που δεν υπάγονται σε αυτές. Εδώ θα ήθελα να υπογραµµίσω ότι το θέµα δεν είναι µόνο οι επικίνδυνες δραστηριότητες που δεν υπάγονται στη Seveso, αλλά η συνδυασµένη εφαρµογή της νοµοθεσίας για ΒΑΜΕ, υγεία και ασφάλεια εργαζοµένων (ΥΑΕ), χρήση γης κλπ Θα αναφερθώ χαρακτηριστικά στον περιορισµό συχνά των περιπτώσεων εφαρµογής της ΚΥΑ 5697/590/2000 «Καθορισµός µέτρων και όρων για την αντιµετώπιση των κινδύνων...». Συγκεκριµένα για κατάταξη της δραστηριότητας και την περιγραφή των υποχρεώσεών της όσον αφορά την εφαρµογή του ανωτέρω θεσµικού πλαισίου, λαµβάνονται υπόψιν γενικότερα οι επικίνδυνες ουσίες που υπάρχουν στην συγκεκριµένη εγκατάσταση. Αυτό όµως αποκλίνει της πιστής εφαρµογής των διατάξεων, αφού στο άρθρο 3 της ανωτέρω ΚΥΑ, ορισµός 3, ορίζεται ότι : «Επικίνδυνες ουσίες: Οι ουσίες, µίγµατα ή παρασκευάσµατα... συµπεριλαµβανοµένων και εκείνων που ευλόγως αναµένεται να προκύψουν σε περίπτωση ατυχήµατος». Αν πραγµατικά εφαρµοστεί το περιεχόµενο του ορισµού, οι περιπτώσεις εφαρµογής της ΚΥΑ 5697/590/2000 4

5 διευρύνονται δραµατικά και επίσης τίθενται πολύ σοβαρά ζητήµατα κενών της νοµοθεσίας. Για παράδειγµα: i. Μικρές βιοτεχνίες είναι δυνατόν να επεξεργάζονται υλικά που δεν είναι µεν τοξικά, αλλά τα οποία µπορούν να δώσουν ιδιαίτερα τοξικές ουσίες σε περίπτωση πυρκαϊάς. ii. Οι χωµατερές πιθανότατα πρέπει να ενταχθούν στην εν λόγω ΚΥΑ, όχι για το περιεχόµενό τους, αλλά για τις ουσίες (διοξίνες κλπ), που είναι δυνατόν να παραχθούν σε περίπτωση πυρκαϊάς. Τι γίνεται όµως µε τους πολλούς παράνοµους σκουπιδότοπους στους οποίους συχνά εκδηλώνονται πυρκαϊές; iii. Οι αποθήκες αδειοδοτούνται κατά τη βιοµηχανική νοµοθεσία (Νόµος 2516/97) αν σε αυτές φυλάσσονται τοξικές, εύφλεκτες, εκρηκτικές, οξειδωτικές ή διαβρωτικές ουσίες. Αλλιώς δεν αδειοδοτούνται από κανένα φορέα. Είναι δυνατόν όµως µία αποθήκη να µην ανήκει σε µία από τις παραπάνω κατηγορίες, όπότε δεν αδειοδοτείται, αν και σε αυτή φυλάσσονται υλικά που σε περίπτωση ατυχήµατος µπορούν να δώσουν χηµικές ενώσεις που την κατατάσσουν στη ανωτέρω ΚΥΑ. Προφανώς στην περίπτωση αυτή διαπιστώνεται νοµικό κενό, αφού δεν υπάρχει αδειοδοτούσα αρχή για να υλοποιήσει όλα όσα από την ΚΥΑ ορίζονται. iv. Μη αδειοδοτηµένες µεταποιητικές µονάδες δεν υπόκεινται ούτε σε στοιχειώδη έλεγχο της τυχόν υπαγωγής τους στην ανωτέρω ΚΥΑ, η οποία υπαγωγή, για τη συγκεκριµένη διευρυµένη, αλλά νοµικά και ουσιαστικά βάσιµη, θεώρηση είναι περισσότερο πιθανή. 5

6 Τίθεται συνεπώς το ζήτηµα των πολιτικών προϋποθέσεων για µια συνολική αντιµετώπιση του θέµατος ασφάλεια κατοίκων προστασία εργασιακού και ευρύτερου περιβάλλοντος. Ο προσδιορισµός και η ιεράρχηση επικίνδυνων µονάδων, θα µπορούσε να καταλήξει στην ανάπτυξη πολιτικών και κατευθύνσεων δράσης, όπως:! Πλαίσιο αντιµετώπισης των κινδύνων από τις µεταφορές επικίνδυνων φορτίων (π.χ. τεχνικές προδιαγραφές, ρυθµίσεις χρήσης οδικού δικτύου, κ.ά.)! Πλαίσιο προδιαγραφών και ρυθµίσεων για τις εγκαταστάσεις υγραερίου και άλλων επικίνδυνων µονάδων στον αστικό ιστό (προδιαγραφές και τεχνικά, κτιριοδοµικά, χωροταξικά µέτρα, κ.ά.)! Πλαίσιο πολιτικής και δράσης για επικίνδυνες εγκαταστάσεις, που δηµιουργούν συχνά εκρηκτικά προβλήµατα αλλά δεν υπάγονται σε κανένα σχετικό κανονισµό (π.χ. αποθήκες πλαστικών, πρόσφατο ατύχηµα στον Πειραιά) Φυσικά στα στενά πλαίσια ενός ιηµέρου, µόνο γενικές οριοθετήσεις και κατευθύνσεις µπορούν να προσδιοριστούν, οι οποίες όµως θα µπορούσαν να οδηγήσουν σε συγκεκριµένες πολιτικές και δράσεις για την αντιµετώπιση των επί µέρους κατηγοριών επικινδυνότητας. Το ΤΕΕ µε πλήρη συναίσθηση του ρόλου και των δυνατοτήτων του, προτίθεται να παίξει ενεργό ρόλο στο θέµα της επικινδυνότητας, µε την παρέµβασή του σε όλα τα επίπεδα, από την επισήµανση παραλείψεων και την πρόταση συγκεκριµένων ρυθµίσεων, µέχρι τη σύνταξη τεχνικών προδιαγραφών και την εκπαίδευση τεχνικών. ΑΘΗΝΑ, 4 & 5 ΝΟΕΜΒΡΗ