Η τραγωδία των θαλασσών. Γιάννης Α. Φίλης Πολυτεχνείο Κρήτης

Transcript

1 Η τραγωδία των θαλασσών Γιάννης Α. Φίλης Πολυτεχνείο Κρήτης

2 Οι ωκεανοί καλύπτουν το 70% της Γης. Καθ όλες τις ενδείξεις η ζωή πρωτοεμφανίσθηκε εκεί. Η ζωή στους ωκεανούς είναι πολύ πλούσια αλλά και ευάλωτη! Γνωρίζουμε 210,000 είδη Οι πληθυσμοί πολλών από αυτά έχουν μειωθεί επικίνδυνα ή οδεύουν προς εξαφάνιση λόγω ενός μόνο είδους: του ανθρώπου και κυρίως στις εξής δραστηριότητές του υπεραλίευση ρύπανση καταστροφή βιοτόπων κλιματική αλλαγή

3 Παραλιακές ζώνες Το πολύ φως και τα θερμά νερά εμπλουτίζουν τα οικοσυστήματα με θαλάσσια ζωή. Κοραλλιογενείς ύφαλοι Κοραλλιογενείς ύφαλοι Καλύπτουν km 2 = πάνω από 2 Ελλάδες είδη έχουν αναγνωριστεί στους υφάλους. Ο πραγματικός αριθμός υπερβαίνει το 1 εκατομμύριο

4 Οι κοραλλιογενείς ύφαλοι: στηρίζουν τεράστια βιοποικιλότητα προστατεύουν τις ακτές από τη διάβρωση είναι τουριστική πηγή πλούτου παρέχουν φάρμακα (HIV, καρκίνο, αναλγητικά κ.α.) Σε πολλά μέρη του κόσμου παρουσιάζουν εικόνα Σε πολλά μέρη του κόσμου παρουσιάζουν εικόνα καταστροφής (πάνω από 20% έχουν καταστραφεί) λόγω υπερβολικής αλίευσης (χάνονται οι υπηρεσίες ειδών που συντηρούν τα κοράλλια) ρύπανσης (γεωργική, αστική) συλλογής κλιματικής αλλαγής

5 Άλλα παράκτια οικοσυστήματα είναι τα μαγκρόβιαδάση κοντά στον Ισημερινό. Κάθε φορά που τρώτε γαρίδες Ταϋλάνδης καταστρέφετε τέτοια οικοσυστήματα... Στηρίζουν χιλιάδες ειδών ψαριών, πτηνών, ερπετών, θηλαστικών και φυτών. Παρέχουν: - τροφή - προστασία από διάβρωση (περιόρισαν τις καταστροφές του τσουνάμιτου 2004 στο Φαν Γκατης Ταϋλάνδης) - προστασία υπόγειων υδάτων από αλάτωση

6 Απειλές: - υδατοκαλλιέργειες - κοπή δασών - δημιουργία γεωργικών, βιομηχανικών, τουριστικών εγκαταστάσεων Αλιεία Ετησίως παράγονται 160 εκατομμύρια τόνοι αλιευμάτων περίπου το 50% προέρχεται από υδατοκαλλιέργειες το 77% καταναλώνεται από τον άνθρωπο το 23% γίνεται τροφή ψαριών και ζώων

7 Βασική απειλή: υπεραλίευση στηρίζεται στην τεχνολογία και σε δίχτυα που σαρώνουν τον πυθμένα Όλες σχεδόν οι θάλασσες είναι εξαντλημένες. Οι ελληνικές θάλασσες που κάποτε έσφυζαν από θαλάσσια ζωή βρίσκονται σε κρίση. Η μείωση πληθυσμών χαμηλά στην τροφική αλυσίδα μείωσαν τα κορυφαία αρπακτικά: τόνους, ξιφίες, δελφίνια.

8 Στην αγορά βρίσκει κανείς συχνά μπακαλιάρους μήκους 15 εκ και άλλα μικρά ψάρια. χωρίς περιορισμό και αστυνόμευση της αλιείας σύντομα θα καταναλώνουμε μόνο ψάρια υδατοκαλλιέργειας Ρύπανση Στην δεκαετία του 80 μια μεγάλη έρευνα του ΟΗΕ έδειξε ότι το Αιγαίο είναι από τις πιο ρυπασμένες θάλασσες της Γης.

9 Αλλά η θαλάσσια ρύπανση εμφανίζεται και στα νησιά Γκαλάπαγκος!

10 Ενδεικτικοί ρυπαντές: Hg (βιομηχανία χλωρίου, ΕΘΥΛ, ΔΕΗ) DDT (γεωργία) Cu, Pb, Zn, Cd (βιομηχανία, σκουπίδια) PCB (βιομηχανία, ΔΕΗ) και ραδιενέργεια από τη ΔΕΗ (Th, U) Είδη με τεράστιες συγκεντρώσεις: τόνοι μπαρμπούνια, κουτσομούρες ξιφίες οστρακοειδή

11 Κλιματική αλλαγή Η μέση θερμοκρασία των θαλασσών ανέρχεται. Πειράματα έχουν δείξει ότι η ανάπτυξη κάποιων ψαριών παρεμποδίζεται από την ανερχόμενη θερμοκρασία. Το πλέον σημαντικό? Καταστρέφονται οι κοραλλιογενείς ύφαλοι! Τα κοράλλια είναι θαλάσσιοι ζωικοί οργανισμοί που ζουν σε αποικίες και ονομάζονται πολύποδες. Μερικά τρέφονται μόνα τους με μικρούς οργανισμούς αλλά πολλά τρέφονται με τη βοήθεια από τα μικροφύκη ή άλγη zooxanthellae, που συμβιώνουν μαζί τους.

12 Τα άλγη παράγουν μέσω φωτοσύνθεσης οργανική ύλη που καταναλώνεται από τα κοράλλια κατά 90%. Τα άλγη παίρνουν από τα κοράλλια CO 2 και αζωτούχα απεκκρίμματα καθώς και ασφαλή κάλυψη. Τα κοράλλια απεκκρίνουν ανθρακικό ασβέστιο που δημιουργεί τον γνωστό σκελετό.

13 Όταν η θερμοκρασία και η οξύτητα της θάλασσας ανέβη τότε τα κοράλλια αποβάλλουν τα άλγη. Τα κοράλλια, όπως λέμε, ξεπλένονται. Αν αυτό διαρκέσει λίγο, νέες αποικίες από άλγη δημιουργούνται. Αν διαρκέσει πολύ, τα κοράλλια πεθαίνουν και μαζί τους τα πολύχρωμα οικοσυστήματα που στηρίζουν.

14 Η κλιματική αλλαγή έχει μειώσει τους πληθυσμούς γαρίδων (krill) της Ανταρκτικής. Τι άλλο θ ακολουθήσει Είδη που καλλιεργούνται: Κυπρίνοι, πέστροφες, φύκια, οστρακοειδή, γαρίδες, σολομοί, λαυράκια, χέλια, τόνοι, γατόψαρα, κ.α. Υδατοκαλλιέργειες

15 Προβλήματα: ρύπανση από τροφή, απεκκρίσεις, αντιβιοτικά, απολυμαντικά διαφυγές καλλιεργούμενων ειδών και ασθενειών τροφή βασισμένη σε άλλα ψάρια (σαρδέλες, ρέγγες, κ.α.) συχνά χαμηλή τροφική αξία, π.χ. σε Ω-3 λίπη, επειδή η τροφή τους είναι φτωχή Οι Κινέζοι πριν χρόνια καλλιεργούσαν κυπρίνους στους ορυζώνες. Τα ψάρια τρώνε φυτικά υπολείμματα, μικροφύκη, και νύμφες εντόμων που μεταφέρουν νόσους (ελονοσία) και τα φυτά τρέφονται από τα απεκκρίμματά τους. Μια ιχθυοκαλλιέργεια σολομών παράγει τα ισοδύναμα απόβλητα βόθρων έως ανθρώπων!

16 Το 1995 στη Ν. Αυστραλία ένας ιός έρπητα διέφυγε στο περιβάλλον από κλωβούς τόνων με ρυθμό 30 χιλιομέτρων την ημέρα. Ο πληθυσμός ενός είδους σαρδέλας μειώθηκε κατά 75% με αποτέλεσμα το μαζικό θάνατο από πείνα θαλάσσιων πτηνών και πιγκουίνων. Οι νόσοι στις υδατοκαλλιέργειες οφείλονται στο μικρό χώρο και τη γενετική ομοιομορφία καλλιεργούμενων ειδών. Στη βάση της η ιχθυοκαλλιέργεια δεν ενδιαφέρεται για τη διατροφή των φτωχών αλλά για το κέρδος!

17 Για τούτο οι ιχθυοκαλλιέργειες έχουν στραφεί στα πλέον επικερδή είδη: γαλαζόπτεροςτόνος, μπακαλιάρος Ατλαντικού, halibut είδη που είναι πολύ σπάνια. Υδατοκαλλιέργεια = μετατροπή μικρών ψαριών σε μεγάλα σε μαζική κλίμακα Ακόμη και φυτοφάγα ψάρια τρέφονται με ψάρια για μεγάλες αποδόσεις όπως ο οξύρυγχος που δίνει χαβιάρι. Το αντίστροφο θα μπορούσε να επιτευχθεί, σαρκοφάγα ψάρια να τρέφονται με φυτικές ουσίες, με πολύ μικρότερη θαλάσσια ρύπανση και λιγότερες εκπομπές αερίων θερμοκηπίου.

18 Κατά μια εκτίμηση το των φαγώσιμων ψαριών θα έχει εξαφανιστεί μέχρι το Με τον παρόντα τρόπο λειτουργίας των υδατοκαλλιεργειών οδεύουμε σε ένα ακόμη αδιέξοδο Η έτοιμη τροφή του σολομού σε σχέση με αυτήν στη φύση συνήθως Η έτοιμη τροφή του σολομού σε σχέση με αυτήν στη φύση συνήθως περιέχει περισσότερο υδράργυρο, PCBs και άλλες τοξικές οργανικές ενώσεις. Ο μέσος καλλιεργημένος σολομός περιέχει 16 φορές τα PCBs που συναντώνται στον άγριο σολομό και 4 φορές αυτά του βοδινού κρέατος και λιγότερα Ω-3.

19 Σήμερα στην Ευρώπη υπάρχουν εργοστάσια που απομακρύνουν διοξίνες από τις τροφές ψαριών, παρηγοριά στον άρρωστο Τα πλέον δηλητηριασμένα καλλιεργημένα ή άγρια ψάρια είναι της Ευρώπης, ακολουθούν της Β. Αμερικής και τα λιγότερο δηλητηριασμένα είναι της Ν. Αμερικής. Λύσεις όμως υπάρχουν: αλλαγή τροφής σε φυτική και πιθανόν στροφή στο τέλος σε ζωική καλλιέργεια ειδών που συμβιώνουν και χρησιμοποιούν τα απόβλητα ψαριών ως τροφή κάποια οστρακοειδή φιλτράρουν 200 λίτρα νερού ημερησίως καλλιέργεια ειδών χαμηλά στην τροφική αλυσίδα στροφή στην ικανοποίηση τοπικών αναγκών καλλιέργεια τοπικών ειδών οι γονείς μας δεν γνώριζαν τους σολομούς

20 Τελικά η υγεία των θαλασσών και των ιχθυοτόπων είναι υπόθεση όλων μας αλλά και της κυβέρνησης! Στην Ελλάδα έχουμε υπεύθυνους πολίτες αλλά και πολλούς που δεν δίνουν παρά για τα κοινά. Είναι αυτοί που κάνουν τις αμμώδεις παραλίες σταχτοδοχεία και σκουπιδότοπους ή αυτοί που καταπατούν τις ακτές (ξεχνώντας ότι σύντομα θα τους πνίξει η θάλασσα) ή αυτοί που λειτουργούν τουριστικές εγκαταστάσεις με εκκωφαντικό θόρυβο ντίσκο

21 Οι χειρότεροι όμως είναι οι ηγέτες μας που δεν νομοθετούν για τέτοια στοιχειώδη ζητήματα ή όταν το κάνουν, αδιαφορούν για την εφαρμογή και την αστυνόμευση. μπλα μπλα μπλα μπλα Η μυωπία του ηγέτη που βλέπει μόνο την επόμενη εκλογή δεν είναι ανεκτή πλέον σε ένα κόσμο που χωρίς περίσκεψη καταστρέφει το κλίμα, γεμίζει τις θάλασσες τοξικά, και δηλητηριάζει ό,τιαναπνέει, τρώει, και πίνει γιατί έτσι γνωρίζει ότι θα ζήσει αυτός καλά και οι άλλοι ποιος νοιάζεται?

22 Λύσεις Ατομικό επίπεδο Μην καταναλώνετε ψάρια που κινδυνεύουν με εξαφάνιση: ξιφίες, γαλαζόπτεροι τόνοι, καρχαριοειδή, χέλια Μην καταναλώνετε ψαρικά μικρού μεγέθους που γίνονται πολύ μεγαλύτερα Αποφεύγετε τις εισαγόμενες γαρίδες και τους καλλιεργημένους σολομούς Αποφεύγετε να δίνετε σε παιδιά και εγκύους: τόνους, παλαμίδες, μπαρμπούνια, κουτσομούρες, οστρακοειδή, σκουμπριά Προτιμάτε ντόπια ψάρια, κανονικού μεγέθους

23 Κυβερνητικό επίπεδο Άμεσος έλεγχος αλιείας σε εξαντλημένους ψαρότοπους Έλεγχος υδατοκαλλιεργειών Έλεγχος μεγέθους αλιευμάτων Τακτικές μετρήσεις ρύπων σε αλιεύματα έκδοση προειδοποιήσεων Λύσεις υπάρχουν! και η φύση συχνά επανέρχεται αν εμείς μάθουμε να ελέγχουμε τη συμπεριφορά μας απέναντί της