Κοντσέρτο για Βιολί σε Μι ελάσσονα, έργο 64

Transcript

1 Φέλιξ Μέντελσον ( ) Κοντσέρτο για Βιολί σε Μι ελάσσονα, έργο 64 Η ορχηστρική μουσική του πρώιμου ρομαντικού συνθέτη Φέλιξ Μέντελσον περιλαμβάνει πέντε συμφωνίες, τις συναυλιακές εισαγωγές Όνειρο Καλοκαιρινής Νύχτας και Εβρίδες, δύο κοντσέρτα για πιάνο και ένα κοντσέρτο για βιολί. Το Κοντσέρτο για Βιολί σε Μι ελάσσονα, έργο 64, γράφτηκε για το διάσημο βιολιστή και φίλο του Μέντελσον, Ferninand David. Με σολίστα το διάσημο βιολιστή, το κορυφαίο αυτό έργο σημείωσε μεγάλη επιτυχία κατά την πρεμιέρα του το 1845 καθιστώντας το ένα από τα πιο αγαπημένα κοντσέρτα όλων των εποχών. Η ορχήστρα που χρησιμοποιεί ο Μέντελσον στο υπό ανάλυση έργο αποτελείται από 2 φλάουτα, 2 όμποε, 2 κλαρίνα, 2 φαγκότα, 2 κόρνα, 2 τρομπέτες, τύμπανα και έγχορδα. Οι τρεις κινήσεις του έργου εκτελούνται συνεχόμενες, χωρίς ενδιάμεση παύση. Η πρώτη κίνηση ακολουθεί τη δομή της φόρμας σονάτας όπως φαίνεται στο ακόλουθο διάγραμμα: ΕΚΘΕΣΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΤΕΝΤΖΑ ΕΠΑΝΕΚΘΕΣΗ CODA Ο Μέντελσον όμως, αν και θεωρείται συνήθως ένας συντηρητικός «κλασικορομαντικός» συνθέτης, εισαγάγει δύο καινοτομίες σε σχέση με την παραδοσιακή φόρμα σονάτα. Η πρώτη καινοτομία αφορά τη θέση της σόλο κατέντζας: ενώ οι προηγούμενοι συνθέτες την τοποθετούσαν αμέσως πριν την τελική coda ο Μέντελσον την τοποθετεί μεταξύ Ανάπτυξης και Επανέκθεσης. Η δεύτερη καινοτομία εντοπίζεται στην αρχή του έργου όπου, αντί του παραδοσιακού ανοίγματος από ολόκληρη την ορχήστρα, το σόλο βιολί μόνο του εισαγάγει το πρώτο θέμα.

2 ΕΚΘΕΣΗ Τα κλασικά κοντσέρτα ξεκινούν παραδοσιακά με μια διπλή έκθεση (double exposition) όπου κατ αρχήν η ορχήστρα παρουσιάζει τα δύο βασικά θέματα και στη συνέχεια το σόλο όργανο αναλαμβάνει να ξαναπαρουσιάσει τα θέματα με τη συνοδεία της ορχήστρας. Το Κοντσέρτο για Βιολί σε Μι ελάσσονα, έργο 64 του Φέλιξ Μέντελσον αποτελεί λαμπρή εξαίρεση από τον κανόνα. Ο συνθέτης επιλέγει να ξεκινήσει το έργο με το σόλο βιολί με μονή έκθεση (single exposition). Η ιδέα αυτή, πρωτοποριακή για την εποχή, χρησιμοποιήθηκε στη συνέχεια και από άλλους συνθέτες. Θέμα Α : το πρώτο θέμα της σονάτας είναι μια ιδιαίτερα λυρική μελωδία και παρουσιάζεται στην αρχική τονικότητα Μι ελάσσονα από το σόλο βιολί στη ψηλή του έκταση, με τη διακριτική συνοδευτική παρουσία της ορχήστρας. Με τη μελωδία στο σόλο βιολί να φτάνει στο forte και να συνεχίζει ακόμα πιο ενεργητική, εισάγεται ολόκληρη η ορχήστρα επαναδιατυπώνοντας το κύριο θέμα με ένα fortissimo tutti και καταλήγοντας με τέλεια πτώση στην αρχική τονικότητα Μι ελάσσονα. Γέφυρα: είναι σχετικά μεγάλη σε διάρκεια. Ξεκινά ήσυχα με ένα μελωδικό θέμα στα βιολιά και στα όμποε και συνεχίζει με το σόλο βιολί.

3 Θέμα Β : το δεύτερο θέμα παρουσιάζεται από την ορχήστρα στη σχετική μείζονα τονικότητα, Σολ μείζονα. Ακούγεται ισοκράτημα από τη χαμηλότερη νότα του σόλο βιολιού (Σολ) και το θέμα αρχίζει με το πρώτο κλαρίνο το οποίο συνοδεύεται με συγχορδίες από το δεύτερο κλαρίνο και τα φλάουτα στη χαμηλή τους περιοχή. Στη συνέχεια, το σόλο βιολί παίρνει τη μελωδία και την προεκτείνει, συνοδευόμενο από ξύλινα πνευστά και ακολούθως από έγχορδα. Μια μικρή στάση σε ένα ψηλό ΛΑ οδηγεί στην codetta (η οποία βασίζεται στο Θέμα Α ) με την οποία ολοκληρώνεται η Έκθεση. Το σόλο μέρος γίνεται πιο λαμπρό και δεξιοτεχνικό καταλήγοντας ασυνόδευτο σε ένα ψηλό ΡΕ, fortissimo, το οποίο ακολουθείται από δυνατές τρίλιες της ορχήστρας. Ταυτόχρονα, ακούγονται από το σόλο βιολί αναφορές, con forza, στο θέμα Α. Στη συνέχεια η μουσική γίνεται πιο γαλήνια καταλήγοντας, με μετατροπία σε κλίμακα Λα ελάσσονα, στην Ανάπτυξη. ΑΝΑΠΤΥΞΗ 1. Το θέμα της γέφυρας που ακούστηκε προηγούμενα μεταξύ των δύο θεμάτων της Έκθεσης ακούγεται τώρα από το σόλο βιολί και στη συνέχεια από ολόκληρη την ορχήστρα. 2. Το θέμα της γέφυρας αναπτύσσεται ήσυχα μέσω μετατροπιών σε διάφορες τονικότητες από το σόλο βιολί. Ταυτόχρονα, εναλλασσόμενα ζευγάρια ξύλινων πνευστών σε διάφορους συνδυασμούς αναπτύσσουν το αρχικό μελωδικό μοτίβο του πρώτου θέματος. Η πιο πάνω μελωδική ιδέα εμφανίζεται στα βιολιά με crescendo και ακολούθως παρουσιάζεται δύο φορές με δραματικό τρόπο από ολόκληρη την ορχήστρα στην κλίμακα Μι μείζονα (δηλαδή την παράλληλη μείζονα της αρχικής τονικότητας).

4 3. Η μουσική γαληνεύει ξαφνικά ενώ η πιο πάνω μελωδία εκτελείται δύο φορές από το σόλο βιολί το οποίο την επεξεργάζεται και την αναπτύσσει σε μια καινούρια μελωδική ιδέα. 4. Ένα σύντομο crescendo - με ρούλο των τυμπάνων και αρπίσματα στο σόλο βιολί - καταλήγει με ff στην κατέντζα του σόλο οργάνου. Σόλο Κατέντζα: Ο τρόπος που εμφανίζεται η κατέντζα στην κίνηση αυτή αποτελεί άλλη μια καινοτομία του Μέντελσον. Στα κλασικά κοντσέρτα η κατέντζα ήταν στην ουσία ένα ελεύθερο κομμάτι αυτοσχεδιασμού από μέρους του σολίστα και παιζόταν προς το τέλος της κίνησης, πριν την τελική coda. Εδώ, ο συνθέτης γράφει ο ίδιος την κατένζα, νότα προς νότα, και την τοποθετεί αμέσως μετά την Ανάπτυξη ως μεταβατικό πέρασμα προς την Επανέκθεση. Ο Μέντελσον ήθελε την κατέντζα να είναι λειτουργικό και αναπόσπαστο μέρος της κίνησης, όχι απλά σημείο επίδειξης της δεξιοτεχνίας του εκτελεστή. Η κατέντζα αρχίζει με αρπίσματα ενώ στη συνέχεια τρίλιες μισού εναλλάσσονται με πέντε αναφορές στο πρώτο μέτρο του αρχικού θέματος καθεμιά από τις οποίες αρχίζει με συγχορδία τετραπλού σταματήματος (quadruple stops).

5 ΕΠΑΝΕΚΘΕΣΗ Η κατέντζα καταλήγει με αρπίσματα τα οποία συνεχίζουν στην επανέκθεση να αποτελούν διακριτική συνοδεία του θέματος Α. Θέμα Α : παίζεται pp από τα βιολιά, τα φλάουτα και τα όμποε. Ακολούθως κορυφώνεται σταδιακά σε ff. Γέφυρα: περιλαμβάνει μετατροπία σε Ντο μείζονα. Καταλήγει σε ισοκράτη δεσπόζουσας πάνω από τον οποίο το σόλο βιολί παίζει μια αποσπασματική χρωματική εκδοχή του θέματος της γέφυρας. Θέμα Β : παίζεται από τα ξύλινα πνευστά στην κλίμακα Μι μείζονα (δηλαδή την παράλληλη μείζονα της αρχικής τονικότητας) ενώ το βιολί κρατά ισοκράτημα σε Μι. Μετά από τα ξύλινα πνευστά, το σόλο βιολί παίρνει η μελωδία και την προεκτείνει. Codetta: Επανέρχεται η αρχική τονικότητα Μι ελάσσονα. Γίνονται κάποιες αναφορές στο θέμα Β από το σόλο βιολί πριν η ορχήστρα επαναφέρει το θέμα Α. Ακολουθούν λαμπρά δεξιοτεχνικά περάσματα με γρήγορα τρίηχα στο σόλο βιολί που καταλήγουν μέσω μιας δραματικής κορύφωσης σε ένα ψηλό Μι, fortissimo. Στη συνέχεια, ορχηστρικές τρίλιες εναλλασσόμενες με αναφορές στο θέμα Α από το σόλο βιολί, οδηγούν στην coda. Coda: το τέμπο γίνεται πολύ γρήγορο. Το μελωδικό υλικό προέρχεται από το θέμα της γέφυρας και το θέμα Α. Η κίνηση κλείνει στην αρχική τονικότητα Μι ελάσσονα αλλά αντί σιωπής μετά την τονική συγχορδία του τέλους, η νότα ΣΙ συνεχίζει να ακούγεται ήσυχα μόνο από ένα φαγκότο, συνδέοντας την πρώτη κίνηση με τη δεύτερη.