ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2008 ΤΕΥΧΟΣ 48 ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ

Transcript

1 ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ Χ + 7 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2008 ΤΕΥΧΟΣ 48 ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΚΩΔ ΠΛΗΡΩΜΕΝΟ ΤΕΛΟΣ Ταχ. Γραφείο Κ Ε Μ Π Α Θ Αριθμός Άδειας 5207/07 ΕΚΔΟΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ - ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΒΙΟΧΗΜΕΙΑΣ Αλωπεκής Αθήνα - τηλ.:

2

3 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2008, ΤΕΥΧΟΣ 48 Περιεχόμενα 4 XVI Συνέδριο της Balkan Clinical Laboratory Federation και 7 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Κλινικής Χημείας. Σύνοψη συνεδρίου 10 Ανίχνευση σημειακών πολυμορφισμών με αντίδραση επέκτασης εκκινητή και ταινία ξηρών αντιδραστηρίων διπλής οπτικής ανίχνευσης 13 Αλληλογραφία 14 Αξιολόγηση σεμιναρίου για το πρότυπο ΕΛΟΤ ISO 15189: Κυνηγώντας τον καρκίνο 20 Στον απόηχο ενός Σεμιναρίου Συνεχιζόμενης Εκπαίδευσης της ΕΕΚΧ-ΚΒ 21 Συνέδρια 2009 Διοικητικό Συμβούλιο Πρόεδρος: Κ. Ψαρρά Αντιπρόεδρος: Α. Σταθάκη-Φερδερίγου Γ. Γραμματέας: Φ. Καράμπαμπα Αν. Γεν. Γραμματέας: Α. Χαλιάσος Ταμίας: Ε. Μπότουλα Μέλη: Α. Διακουμή-Σπυροπούλου, Χ. Κρούπης Ιδιοκτήτης: ΕΕΚΧ-ΚΒ Αλωπεκής Αθήνα Τηλ.: Fax: Διευθύντρια Σύνταξης Κ. Ψαρρά Νοταρά 39, Αθήνα stcps@hol.gr Επιτροπή Σύνταξης Μ. Βικεντίου, Μ. Γαροφαλάκη, Α. Γρηγοράτου, Ε. Κώνστα, Κ. Κωνσταντινάκου, Β. Λόη, Ν. Παπαγεωργάκης Εκδότης Σταμάτης Σταματόπουλος Focus on Health ΕΠΕ Δημιουργικός Σχεδιασμός Multimedia Trend ΕΠΕ Επιμέλεια - Παραγωγή Focus on Health ΕΠΕ Ιωάννου Γενναδίου 16, Αθήνα, Τηλ.: , Fax: info@focusonhealth.gr Κωδικός Διεύθυνσης Εποπτείας ΜΜΕ: 4283 Editorial Αγαπητοί συνάδελφοι, Θα ήθελα να ξεκινήσω µε παραµύθια τον καινούργιο χρόνο, αλλά µας τα έκοψε τα παραµύθια το τέλος του Τέλος στα χάδια και στις αυταπάτες Πολύ θα ήθελα να βρω κάτι θετικό σε όσα έγιναν, ένα δίδαγµα, µια ελπίδα, γεννιέται άραγε η ελπίδα από το φόβο; Σε αφιέρωµα στη βιβλιοθήκη της Ελευθεροτυπίας αυτά τα δύο συνδυάζονται µε διάφορους τρόπους στα γραφτά και στα λόγια των σύγχρονων φιλοσόφων Το ξύπνηµα των αισθήσεων ήταν το µόνο κέρδος από όλη αυτή την απώλεια. Απώλεια αναντικατάστατη δυστυχώς, απώλεια ζωής, απώλεια που σηµαδεύει ζωές. Ποιητικά το διατυπώνει το ξύπνηµα στο ποίηµά της κάποια φίλη ιαβάστε το! (Το µόνο δώρο µας για τον καινούργιο χρόνο, που τόσα αρνητικά έχει ακούσει πριν ακόµη περπατήσει ). Παράλληλα, τις αισθήσεις µας στον επαγγελµατικό χώρο βίαια ξύπνησε επίθεση του προέδρου της Ένωσης Βιοπαθολόγων Ελλάδας, στα µέσα ενηµέρωσης, στον Άρειο Πάγο, στη Βουλή. υστυχώς, αντί να διατυπώσει απλά τα αιτήµατα των βιοπαθολόγων, καταφέρεται κατά της εργασίας µας και επικαλείται κινδύνους για τη δηµόσια υγεία από την εργασία µας και από την εκπαίδευση των ειδικευοµένων βιοπαθολόγων από µη ειδικευµένους µη ιατρούς. Λες και η γνώση ήταν κάπου σε ένα σακούλι και τη µοιράζουνε µόνο οι «έχοντες» Ας είµαστε λοιπόν σε εγρήγορση και σαν πολίτες και σαν επιστήµονες, η γνώση αλλά και η επίγνωση ας θρέψει την ελπίδα. Στο τεύχος αυτό απολογισµός του επιτυχηµένου λαµπερού Βαλκανικού και Πανελλήνιου συνεδρίου µας, αλλά και το κείµενο της α βραβευθείσας προφορικής ανακοίνωσης (έχω λάβει υποσχέσεις και για άλλες), η δόση µας από διαπίστευση, µια ενδιαφέρουσα θεωρία «αποσταθεροποίησης» για τον καρκίνο, και ένα γράµµα-δώρο για µένα, που πάντα περιµένω την ανταπόκριση, τη συµµετοχή, την απάντηση, το διάλογο! Πάντα ελπίζω και στο διάλογο µε τους βιοπαθολόγους! ιότι η ελπίδα προκύπτει -µε τα λόγια του Γκράµσιαπό ένα συνδυασµό της «αισιοδοξίας της βούλησης» µε την «απαισιοδοξία της γνώσης». ( υστυχώς δεν έχω διαβάσει Γκράµσι, βρήκα τη φράση και µου άρεσε). Καλή χρονιά! Με φιλικούς χαιρετισµούς Κατερίνα Ψαρρά 3

4 ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΕΕΚΧ-ΚΒ XVI Συνέδριο της Balkan Clinical Laboratory Federation και 7 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Κλινικής Χημείας Σύνοψη συνεδρίου Δημήτρης Ρίζος, Βασιλική Λόη Το XVI Συνέδριο της Balkan Clinical Laboratory Federation που συνδιοργανώθηκε με το 7 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Κλινικής Χημείας υπό την αιγίδα της IFCC και της EFCC, πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα από Οκτωβρίου 2008 στο Ξενοδοχείο Χίλτον. Στόχος του συνεδρίου ήταν να αποτυπώσει τις πρόσφατες εξελίξεις στο χώρο της Κλινικής Χημείας-Κλινικής Βιοχημείας. Επιπρόσθετα, το συνέδριο έδωσε την ευκαιρία για ανταλλαγή απόψεων και ενημέρωση σε κρίσιμα εργασιακά ζητήματα. Η συμμετοχή των Βαλκάνιων συναδέλφων και των προσκεκλημένων ομιλητών από την υπόλοιπη Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, ο εύκολα προσβάσιμος χώρος, και ο καλός καιρός, συνέβαλαν στην επιτυχή διεξαγωγή του. Συμμετείχαν 997 σύνεδροι εκ των οποίων 714 ήταν Κλινικοί Χημικοί (Γιατροί, Βιοχημικοί, Χημικοί, Βιολόγοι), 178 Τεχνολόγοι Εργαστηρίων και 105 Φοιτητές. Ο αριθμός των συμμετεχόντων ανά χώρα παρουσιάζεται στον Πίνακα 1. και 6 επιχορηγούμενα συμπόσια (που περιλάμβαναν 11 ομιλίες). Επίσης, παρουσιάσθηκαν 191 εργασίες υπό τη μορφή αναρτημένων ή προφορικών ανακοινώσεων, ενώ σε όλη τη διάρκεια του συνεδρίου λειτούργησε μεγάλη έκθεση με πλήθος αναλυτικών και άλλων οργάνων σχετικών με τις δραστηριότητες της ΚΧ-ΚΒ. Στην εναρκτήρια τελετή η προσέλευση ξεπέρασε κάθε προσδοκία. Το θερμό καλωσόρισμα έγινε από τον Δρ. Δ. Ρίζο (Πρόεδρο του Συνεδρίου), τη Δρ. Nada Majkic- Singh (Πρόεδρο του BCLF), τη Δρ. Κ. Ψαρρά (Πρόεδρο της ΕΕΚΧ-ΚΒ) και τον Καθηγητή Κ. Σέκερη (Πρόεδρο της Επιστημονικής επιτροπής του συνεδρίου). Η εναρκτήρια ομιλία του Δρ. M. Plebani με θέμα «Errors in laboratory medicine and patient safety» ήταν εξαιρετική. Το πάθος του για το αντικείμενο που ειδικεύεται ήταν έκδηλο και απόρροια της επαγγελματικής του πορείας. Ο Δρ. Plebani δημοσίευσε το 1997 στο Clinical Chemistry ένα σημαντικό άρθρο αναφορικά με τα εργαστηριακά σφάλματα και 10 χρόνια αργότερα δημοσιεύθηκε στο ίδιο περιοδικό ανάλογο άρθρο με βάση την ήδη συσσωρευμένη εμπειρία. Η ηλεκτρονική διεύθυνση που μας συμβούλεψε να χρησιμοποιήσουμε ώστε να συμμετάσχει κάποιο εργαστήριο στο διεργαστηριακό πρόγραμμα ελέγχου ποιότητας που ηγείται ενδιέφερε μεγάλο αριθμό συναδέλφων. Εικόνα 1. Η κύρια αίθουσα του συνεδρίου. Στη διάρκεια του συνεδρίου δόθηκαν 20 διαλέξεις από προσκεκλημένους ομιλητές, και πραγματοποιήθηκαν 3 στρογγυλά τραπέζια (που περιλάμβαναν συνολικά 18 εισηγήσεις), 2 workshops (που περιλάμβαναν 6 ομιλίες) Εικόνα 2. Το περίπτερο της εταιρείας μας. 4

5 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2008, ΤΕΥΧΟΣ 48 Την εναρκτήρια ομιλία ακολούθησε η συναυλία της κ. Σαβίνας Γιαννάτου που κυριολεκτικά μας μάγεψε. Η επιλογή των τραγουδιών από όλες τις χώρες των Βαλκανίων με τη συνοδεία της κιθάρας του εξαίρετου κ. Κ. Γρηγορέα δημιούργησε μια φιλική ατμόσφαιρα και ανέδειξε τη φιλοξενία και το σεβασμό που έχουν πάντα οι Έλληνες οικοδεσπότες. Πίνακας 1. Αριθμός συνέδρων ανά xώρα. Βαλκανικές Χώρες Ελλάδα 785 Σερβία 72 Βουλγαρία 53 Αλβανία 25 Κύπρος 19 Τουρκιά 13 Ρουμανία 10 Κόσοβο 8 Βοσνία-Ερζεγοβίνη 5 Π Γ Δ Μ 5 Μαυροβούνιο 2 Άλλες Χώρες Ισπανία 6 Καναδάς 3 Γαλλία 2 Ινδία 2 Λιθουανία 2 Μεξικό 2 Ιράν 1 Κορέα 1 Πολωνία 1 Ταϊβάν 1 Γερμανία 1 Αγγλία 1 Νορβηγία 1 Αυστραλία 1 Ολλανδία 1 Τα θέματα των υπόλοιπων 19 προσκεκλημένων ομιλητών ήταν: EFCC: An answer for Europe. Victor Blaton (Belgium) and M. Plebani (Italy) Cell free fetal nucleic acids in maternal blood: New opportunities for prenatal diagnosis. Diana Bianchi (USA) Proteomics: New prospects in laboratory medicine. George Panayotou (Greece) Biochemical markers of pre-eclampsia in pregnancy. Kevin Spencer (UK) Micro RNAs in Clinical Oncology: Current themes and future perspectives. George Yousef (Canada) Cytokine Biosynthesis in Immunopathology. Dimitris Kontoyiannis (Greece) Evidence based laboratory medicine. Athena Tatsioni (Greece) Evaluation of cardiovascular disease biomarkers, our experience. Nevila Heta (Alliu) (Albania) Autoantibodies as predictors of disease. Manole Cojocaru (Romania) Comparison of lipid and inflammatory markers in cardiovascular risk assessment for primary prevention. Snezana Jovicic (Serbia) Hyperferritinemia and Insulin resistance. Ioannis Papassotiriou (Greece) New bio markers in follow-up of kidney disease and transplantation. Todor Gruev (FYROM) Endocanabinoids as a metabolic regulatory system. Anna Tzontcheva (Bulgaria) Cystatin C monitoring in patients with chronic kidney disease. Ayse Banu Caysi (Turkey) Microbiologic considerations in sepsis. Alexandra Dana Maria Panait (Romania) Postmortem diagnosis of Parkinson s disease. Emin Sofic (Bosnia & Herzegovina) Molecular genetics of psychotic disorders. Srdjan Djurovic (Montenegro) Inflammatory and apoptotic markers in ischemic heart disease patients. Vidosava Djordjevic (Serbia) Water channel proteins (later called aquaporins): medical implications. Gheorghe Benga (Romania). Ίσως πρέπει να σταθούμε ιδιαίτερα στις ομιλίες με τίτλο «EFCC: An answer for Europe» που δόθηκε από τον Prof. Plebani και «Evidence based laboratory medicine» που δόθηκε από τη Δρ. Τατσιώνη, οι οποίες μας έδειξαν ότι είμαστε επαγγελματίες της Ευρώπης και του κόσμου και όχι μόνο ενός Eλληνικού Οργανισμού (Δημόσιου ή Ιδιωτικού). 5

6 ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΕΕΚΧ-ΚΒ Τα θέματα των στρογγυλών τραπεζιών και οι αντίστοιχες εισηγήσεις ήταν: 1. The new IFCC standardization of HbA1c: Impact on measurement, results reporting and clinical practice. The consensus statement of IFCC, IDF, EASD and ADA on the IFCC Reference system for wordwide standardisation of HbA 1c. Cas Weykamp (Netherlands) Can we translate HbA1c values to estimated average glucose safely? K. Makris (Greece) The external quality assessment scheme for HbA1c. C. Weykamp. Εικόνα 3. Η καλλιτεχνική εκδήλωση: Σαβίνα Γιαννάτου, Κώστας Γρηγορέας. Στο τραπέζι αυτό επιβεβαιώθηκε η ανάγκη προτυποποίησης της HbA 1c, είναι ένα θέμα που απασχολεί την IFCC από το 1994, οπότε συστάθηκε σχετική ομάδα εργασίας της οποίας ηγείται ο Dr. G. Weykamp. 2. Principles and applications of modern technologies in Clinical Chemistry (multiplex assays, capillary electrophoresis, Mass Spectometry). What s new in Biochemical Analysis? A brief introduction. N. Karamanos (Greece) Capillary Electrophoresis Applications in Clinical Chemistry. F. Lamari (Greece) Tandem Mass Spectrometry based clinical investigations From newborn-screening to biomarker discovery and validation. C. Tamvakopoulos (Greece) Broad exploration of the signaling network in normal and cancer liver cells using high throughput protein measurements. L. Alexopoulos (Greece). Στο τραπέζι αυτό ανακοινώθηκαν νέες τεχνικές ανάλυσης που αποτελούν «ευσεβή πόθο» για κάποιους από εμάς και θυμηθήκαμε ότι η κύρια δουλειά μας είναι η αναλυτική χημεία και οι εφαρμογές της στη βιοχημεία. 3. Accreditation of the medical laboratories: experiences of the Balkan countries. Το τραπέζι έκλεισε και ίσως σφράγισε το συνέδριο. Η συμμετοχή από όλες τις Βαλκανικές χώρες αποτυπώνει το καθολικό ενδιαφέρον στο τομέα της διαπίστευσης παρά την έλλειψη χρηματοδότησης. Τα θέματα των workshop και οι τίτλοι των ομιλιών ήταν: 1. Uncertainty estimation of laboratory tests. Introduction to measurement of uncertainty. E. Lampi (Greece) Establishing of uncertainty budget and approaches of uncertainty estimation. M. Koupparis (Greece) Uncertainty estimation of analytical methods in a clinical laboratory. E. Lykoka (Greece). Οι ομιλίες στο workshop αυτό έγιναν από επιστήμονες με μακροχρόνια επιστημονική δραστηριότητα στο αντικείμενο και αφορούσαν στην εκτίμηση της αβεβαιότητας των μετρήσεων. 2. Molecular diagnostics and Clinical chemistry: applications, technologies, laboratory requirements and quality control. Applications within clinical chemistry services. J. Traeger-Synodinos (Greece) Current and emerging technologies. M. Tzetis (Greece) Laboratory infrastructure and quality control. A. Stathopoulou (Greece). Οι ομιλίες ήταν κατανοητές και κατά γενική ομολογία, εξαιρετικά ενδιαφέρουσες δεδομένου ότι οι μοριακές τεχνικές απασχολούν πλήθος συναδέλφων τόσο σε ερευνητικό όσο και σε εργασιακό επίπεδο. Τα συμπόσια επιχορηγήθηκαν από διάφορες εταιρίες και τα θέματα ήταν: 1. Lp-PLA2: A new kid on the block. Uncover the hidden risk for heart attack & stroke - Χορηγός: BIO- CHEM DIAGNOSTICS SA. Lipoprotein-associated phospholipase A2 (Lp- PLA2). A new biomarker for cardiovascular risk assessment. A. Tselepis (Greece) PLAC Test: Knowledge is prevention. A. Jansen. 2. Important Biomarkers of Roche Diagnostics & their clinical value - Χορηγός: ROCHE DIAGNOSTICS -HELLAS SA. Clinical value of novel bone markers. G. Trovas Novel biomarkers for the myocardial injury - The role of ischemia modified albumin. K. Makris. 3. Proposal for running QC fit for medical purposes and accreditation requirements - Χορηγός: BIO- RAD LABORATORIES. 6

7 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2008, ΤΕΥΧΟΣ 48 Evaluation of uncertainty of measurement in routine medical laboratory. C. Giroud Practical tools for selecting and designing Internal Quality Control. G. Tamburini. 4. Implementing guidelines and recommendations on cardiac biomarkers into practice - Innovative solutions from Siemens Healthcare Diagnostics - Χορηγός: SIEMENS. International guidelines and recommendations for the use of cardiac biomarkers. G. Papadopoulos New biochemical markers of cardiovascular disease: Is there a role for Myeloperoxidase? L. M. Biasucci Translation of clinical guidelines for cardiac biomarkers into routine use: Innovative solutions from Siemens S. Faye. 5. Automation and disease management. B. Theodorou Χορηγός: PNG GEROLYMATOS SA. 6. AU3000-delivering certainty in an uncertain world. How the new Olympus AU3000i immunochemistry analyzer generates results of higher confidence due to interference reduction, higher precision, accuracy and sensitivity. The LOB, LOD and LOQ concepts. P. Kenny. Χορηγός: MEDICON. Πίνακας 2. Αριθμός ελεύθερων ανακοινώσεων ανά χώρα προέλευσης. Greece 123 Serbia 28 Bulgaria 6 Turkey 6 Romania 5 FYROM 4 Albania 4 Taiwan 4 Bosnia & Herzegovina 2 Montenegro 2 Spain 2 France 1 Iran 1 Korea 1 Poland 1 Ukrain 1 Υποβλήθηκαν 197 εργασίες από τις οποίες 6 απορρίφθηκαν και από τις 191 που έγιναν δεκτές 25 παρουσιάσθηκαν υπό τη μορφή προφορικής ομιλίας, ενώ 166 αναρτήθηκαν. Ο αριθμός των εργασιών που παρουσιάσθηκαν ανά χώρα φαίνεται στον Πίνακα 2, ενώ ο αριθμός των εργασιών ανά επιστημονικό πεδίο φαίνεται στον Πίνακα 3. Εικόνα 4. Η Σοφία Κουρμπάση παρουσιάζει. Τέλος, στα πλαίσια του συνεδρίου απονεμήθηκαν τα παρακάτω βραβεία: Balkan Award (Χορηγός: Biosystems) 1 ο Βραβείο: PON1-107TT and 55LL genotypes are risk factors and triple combined heterozygote haplotype (QRLMTC) is protective for ischemic stroke Birsen Can Demirdogen Refik Saydam Central Hygiene Institute of Ankara, Turkey 2 ο Βραβείο: Polymorphism of TNF-a -308 and LT-a +250 and Endonuclease Activity in adults Patients with Chronic Lymphocytic Leukemia and Non-Hodgkin s lymphoma Tatjana Jevtovic-Stoimenov Institute of Biochemistry of the Medical Faculty of University of Nis, Serbia Βραβεία ΕΕΚΧ-ΚΒ: Βραβείο καλύτερης προφορικής εργασίας Το βραβείο αυτό ευγενικά χορηγήθηκε από την κ. Σοφία Κάκαρη στη μνήμη του συζύγου της κ. Νικολάου Δημητρίου. DUAL-ALLELE DIPSTICK ASSAY FOR GENOTYPING SIN- GLE NUCLEOTIDE POLYMORPHISMS BY PRIMER EXTENSION REACTION Konstantou J., 1 Ioannou P., 2, 3 Christopoulos T. 7

8 ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΕΕΚΧ-ΚΒ Laboratory of Analytical Chemistry, Department of Chemistry, Athens University, Department of Chemistry, University of Patras, Foundation for Research and Technology Hellas, Institute of Chemical Engineering and High Temperature Chemical Processes, Patras, Greece Έπαινοι: A HOMOGENEOUS BIOLUMINOMETRIC ASSAY FOR THE DETECTION OF TRUNCATION MUTATIONS Petrakis E., Trantakis I., Christopoulos P. Department of Chemistry, University of Patras, Foundation for Research and Technology Hellas (FORTH), Institute of Chemical Engineering and High-Temperature Chemical Processes (ICE-HT), Patras, Greece Βραβείο καλύτερης αναρτημένης ανακοίνωσης: (χορηγός ΕΕΚΧ-ΚΒ) A NEW DELETERIOUS BRCA2 MUTATION IN THE GREEK POPULATION Psofaki V., Kalogera C., Ziogas D., Seferiadis K., Roukos D., Kolios G. Laboratory of Biochemistry, University Hospital of Ioannina, Laboratory of Clinical Chemistry, Medical School, University of Ioannina, Surgical Oncology Research Unit, Department of Surgery, Medical School, University of Ioannina, Greece Εικόνα 5. Ο Πρόεδρος του Συνεδρίου κ. Δημ. Ρίζος. Έπαινοι: DEVELOPMENT OF REAL TIME PCR FOR THE QUANTI- FICATION OF THREE ISOFORMS OF THE SURVIVIN MRNA IN BREAST CANCER TISSUES CLINICAL APPLICATION Πίνακας 3. Αριθμός ανακοινώσεων ανά επιστημονικό πεδίο. Cardiovascular diseases and biomarkers 26 Hematology 4 Molecular Diagnostics 26 Proteins and proteomics 3 Lipids and lipoproteins 16 Nutrition and clinical laboratory 3 Renal diseases and markers 15 Quality management in clinical laboratory 3 Cancer/tumor markers 11 Flow cytometry and clinical applications 3 Technology, Instrumentation and Methods 11 Certification and Accreditation 2 Oxidative stress 10 Evidence based laboratory medicine 2 Pregnancy and clinical laboratory 9 Infectious diseases and clinical laboratory 2 Diabetes/metabolic syndrome 8 Liver diseases and markers 2 Interpretation of laboratory test results 7 Obesity and clinical laboratory 2 Allergy and Immunology 7 Endocrine function and clinical laboratory 2 Pharmacogenetics/Pharmacogenomics 6 Education in clinical laboratory 1 Pediatric clinical chemistry 5 Ageing and clinical laboratory 1 Thyroid testing and diseases 5 Clinical proteomics 1 Bone diseases and markers 4 8

9 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2008, ΤΕΥΧΟΣ 48 Pavlidou A., Kroupis C., Goutas N., Antonakos G., Dalamaga M., Dimas C. Department of Clinical Biochemistry Attikon University Hospital, Athens Medical School, Pathology Laboratory of Evgenidio Hospital, Athens Medical School, Athens, Greece Δόθηκε και άλλος ένας έπαινος στην εργασία: A COMPARATIVE STUDY BETWEEN SERUM AND FOLLICULAR FLUID VISFATIN AND LEPTIN LEVELS DURING ASSISTED REPRODUCTIVE CYCLES Baka S., Malamitsi-Puchner A., Plati E., Boutsikou M., Kaparos G., Demeridou S., Zourla K., Tzanakaki D., Hassiakos D., Kouskouni E. Aretaieion Hospital, University of Athens, Greece Αμέσως μετά την απονομή των βραβείων και την τελετή λήξης του συνεδρίου ακολούθησε γεύμα στην «Ταβέρνα του Ψαρρά» στην Πλάκα. και μερικές φώτο ακόμα... IFCC/Roche scholarships We are pleased to offer the Roche/IFCC Travel Scholarships for Applications will be accepted from Jan 5 th until March 31 st, Applicants may submit request forms for scholarships to: EuromedLab in Innsbruck (Austria, June 7 th 11 th, 2009) The ArabMedLab in Beirut (Lebanon, October 1 st 4 th, 2009) Or any major congress, but not in the country of the applicant Applicants should be from a developing country and should be less than 40y on January 1 st, Priority will be given to persons submitting an abstract. Note: A special reduced registration fee for EuroMedLab is available to successful applicants ( ). The reduced registration fee for ArabMedLab is $ These fees must be paid out of the Scholarship monies. After March 31 st the applications will be reviewed by a special Taskforce. Όποιος επιθυμεί να υποβάλει αίτηση ας επικοινωνήσει με την ΕΕΚΧ-ΚΒ 9

10 ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΕΕΚΧ-ΚΒ Ανίχνευση σημειακών πολυμορφισμών με αντίδραση επέκτασης εκκινητή και ταινία ξηρών αντιδραστηρίων διπλής οπτικής ανίχνευσης Τζέσσικα Κ. Κωνστάντου 1, Πηνελόπη Χ. Ιωάννου *,1 και Θεόδωρος Κ. Χριστόπουλος 2 1 Εργαστήριο Αναλυτικής Χημείας, Τμήμα Χημείας, Παν/μιο Αθηνών, Πανεπιστημιούπολη 15771, 2 Τμήμα Χημείας, Παν/μιο Πατρών, Πάτρα Οι μονονουκλεοτιδικοί πολυμορφισμοί (SNPs) είναι αλλαγές μίας βάσης, οι οποίες εμφανίζονται στο ανθρώπινο γονιδίωμα με συχνότητα 1 βάσης ανά και έχουν τη δυνατότητα να επηρεάζουν τη δομή των πρωτεϊνών αλλά και το ποσοστό έκφρασής τους. Οι SNPs συνιστούν μία νέα γενιά μοριακών δεικτών για τη διάγνωση ασθενειών, τη γενετική προδιάθεση και την ανταπόκριση σε ποικίλα φάρμακα. Δεν υπάρχει μία ιδανική μέθοδος για τη γονοτύπηση των SNP και η επιλογή της κατάλληλης τεχνικής βασίζεται στις απαιτήσεις του χρήστη. Έτσι, έχουν καταβληθεί μεγάλες προσπάθειες για την ανάπτυξη απλών, γρήγορων και φθηνών μεθόδων γονοτυπικού προσδιορισμού των SNPs. Οι μέθοδοι γονοτύπησης περιλαμβάνουν τρία κυρίως στάδια, την ενίσχυση τμήματος γενωμικού DNA που περιλαμβάνει την περιοχή στόχο μέσω αντίδρασης PCR, μία γονοτυπική αντίδραση και τέλος, την ανίχνευση του πολυμορφισμού. Τα τελευταία χρόνια, υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον για την ανάπτυξη απλών και χαμηλού κόστους μεθόδων γονοτυπικού προσδιορισμού, κατάλληλες για αναλύσεις ρουτίνας και για δοκιμασίες «point-of-care» (POC). Οι δοκιμασίες ανίχνευσης DNA με ταινίες ξηρών αντιδραστηρίων αποτελούν μία τέτοια λύση, καθώς, είναι ταχείες, χαμηλού κόστους, παρέχουν οπτική (δια γυμνού οφθαλμού) ανίχνευση, ενώ για την εκτέλεσή τους δεν απαιτείται εξειδικευμένο προσωπικό. Σκοπός της παρούσας εργασίας ήταν η ανάπτυξη ενός βιοαισθητήρα για την ταυτόχρονη ανίχνευση δύο αναλυτών (διπλής ανίχνευσης) τύπου ταινίας ξηρών αντιδραστηρίων, ο οποίος βασίζεται στη χρήση νανοσφαιριδίων χρυσού συζευγμένων με ολιγονουκλεοτίδια ως ανιχνευτών και επιτρέπει την οπτική ανίχνευση προϊόντων ενίσχυσης νουκλεϊκών οξέων μέσα σε λίγα λεπτά, ενώ, σε αντίθεση με άλλες μεθόδους, δεν απαιτεί πολύπλοκη οργανολογία. Η αξιολόγηση της ταινίας διπλής ανίχνευσης ειδικών αλληλουχιών νουκλεϊκών οξέων πραγματοποιήθηκε με εφαρμογή της στoν προσδιορισμό σημειακών πολυμορφισμών, με ανίχνευση σε μια ταινία, των προϊόντων δύο γονοτυπικών αντιδράσεων επέκτασης εκκινητή (PEXT). Σχήμα 1. Αρχή λειτουργίας της αναπτυχθείσας ταινίας ξηρών αντιδραστηρίων διπλής οπτικής ανίχνευσης. Δ: Περιοχή απόθεσης δείγματος, ΖΔ 1, ΖΔ 2 : Ζώνες δοκιμασίας, ΖΕ: Ζώνη ελέγχου. 10

11 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2008, ΤΕΥΧΟΣ 48 Η αρχή λειτουργίας της αναπτυχθείσας ταινίας ξηρών αντιδραστηρίων διπλής οπτικής ανίχνευσης παρουσιάζεται στο Σχήμα 1. Σε δύο περιοχές της διαγνωστικής μεμβράνης της ταινίας είναι ακινητοποιημένες η δεσμευτική πρωτεΐνη, στρεπταβιδίνη (SA), και το αντίσωμα έναντι της διγοξιγενίνης (anti-dig), που αποτελούν τις δύο ζώνες δοκιμασίας. Σε τρίτη περιοχή της μεμβράνης, είναι ακινητοποιημένο ολιγονουκλεοτίδιο (da)x, που αποτελεί τη ζώνη ελέγχου. Ο βιοαισθητήρας είναι κατάλληλος για την ανίχνευση νουκλεϊκών οξέων επισημασμένων είτε με βιοτίνη (ανίχνευση στη ζώνη στρεπταβιδίνης), είτε με διγοξιγενίνη (ανίχνευση στη ζώνη αντισώματος anti-dig). Νανοσφαιρίδια χρυσού (διαμέτρου 40 nm) συζευγμένα με ολιγονουκλεοτίδια αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα της ταινίας, καθώς εμφανίζουν χαρακτηριστικό κόκκινο χρώμα εξαιτίας της απορρόφησης του κολλοειδούς χρυσού στα 520 nm, λόγω συντονισμού των φωτονίων με τα αγώγιμα ηλεκτρόνια των σωματιδίων (πλασμόνια). Το κόκκινο χρώμα οφείλεται στη συσσώρευση μεγάλου αριθμού νανοσφαιριδίων στις ζώνες δοκιμασίας, ως αποτέλεσμα υβριδοποίησης (da)/(dτ) και επακόλουθη ακινητοποίηση λόγω αλληλεπίδρασης βιοτίνης/στρεπταβιδίνης και Dig/anti-Dig. Αναπτύχθηκε μέθοδος για την ανίχνευση σημειακών μεταλλάξεων, η οποία περιλαμβάνει τρία στάδια. Αρχικά, τμήμα του γονιδίου το οποίο περιλαμβάνει τον πολυμορφισμό ενισχύεται με αντίδραση PCR. Στη συνέχεια, πραγματοποιούνται δύο αντιδράσεις PEXT με χρήση αλληλοειδικών εκκινητών (Ν και Μ) και παρουσία επισημασμένων δεοξυνουκλεοτιδίων (biotin-dutp και dig-dutp) και τέλος, τα προϊόντα ανιχνεύονται εντός λίγων λεπτών με ταινία ξηρών αντιδραστηρίων. Πιο αναλυτικά, όπως φαίνεται για την ανίχνευση του κάθε αλληλόμορφου πραγματοποιούνται δύο αντιδράσεις επέκτασης εκκινητή. Η μία αντίδραση λαμβάνει χώρα παρουσία εκκινητή, το 3 άκρο του οποίου είναι συμπληρωματικό προς το φυσιολογικό αλληλόμορφο (N-εκκινητής) καθώς και δεοξυνουκλεοτιδίου επισημασμένου με διγοξιγενίνη (dig-dutp), ενώ η δεύτερη αντίδραση - παρουσία εκκινητή συμπληρωματικού προς το μεταλλαγμένο αλληλόμορφο (M-εκκινητής) και δεοξυνουκλεοτιδίου επισημασμένου με βιοτίνη (biotin-dutp). Επιπλέον, οι δύο εκκινητές φέρουν στο 5 άκρο τους μία ουρά βάσεων αδενίνης (da) 30. Η επέκταση του εκκινητή, η οποία λαμβάνει χώρα μόνο στην περίπτωση απόλυτης συμπληρωματικότητας του εκκινητή με το αλληλόμορφο, συνοδεύεται από ενσωμάτωση στο προϊόν της αντίδρασης είτε διγοξιγενίνης (φυσιολογικό αλληλόμορφο), είτε βιοτίνης (μεταλλαγμένο αλληλόμορφο). Στη συνέχεια, τα προϊόντα των δύο αντιδράσεων ανιχνεύονται στην ίδια ταινία. Σε περίπτωση επέκτασης εκκινητή, σχηματίζονται τρεις κόκκινες ζώνες, δύο ζώνες δοκιμασίας και μία ζώνη ελέγχου. Η κόκκινη ζώνη δοκιμασίας στη θέση της SA υποδεικνύει την ύπαρξη μεταλλαγμένου αλληλόμορφου και στη θέση του anti-dig την ύπαρξη φυσιολογικού αλληλόμορφου. Απουσία επέκτασης είτε του ενός είτε του άλλου εκκινητή, τα προϊόντα δεν δεσμεύονται στις αντίστοιχες ζώνες δοκιμασίας, οπότε σχηματίζεται μία κόκκινη ζώνη δοκιμασίας και μία κόκκινη ζώνη ελέγχου ή μόνο μία κόκκινη ζώνη στη ζώνη ελέγχου. Πραγματοποιήθηκαν μελέτες βελτιστοποίησης της απόδοσης της ταινίας ξηρών αντιδραστηρίων διπλής οπτικής ανίχνευσης και των αντιδράσεων PEXT για κάθε έναν πολυμορφισμό, τόσο στο μίγμα της αντίδρασης όσο και στο πρόγραμμα της επέκτασης στο θερμικό κυκλοποιητή, Σχήμα 2. Αποτελέσματα γονοτυπικού προσδιορισμού των πολυμορφισμών TLR4-299, TLR4-399, TPMT*2 και CYP2C19*3 σε δείγματα περιφερικού αίματος. Γονότυποι: ομοζυγώτης φυσιολογικός (Ν/Ν), ετεροζυγώτης (Ν/Μ), ομοζυγώτης ως προς τη μετάλλαξη (Μ/Μ). 11

12 ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΕΕΚΧ-ΚΒ καθώς επίσης και στη μέθοδο για την ανίχνευση των προϊόντων της. Σκοπός των βελτιστοποιήσεων αυτών ήταν η επίτευξη του καλύτερου γονοτυπικού διαχωρισμού. Η αναπτυχθείσα ταινία διπλής οπτικής ανίχνευσης ειδικών αλληλουχιών νουκλεϊκών οξέων εφαρμόστηκε για την ανίχνευση SNPs, που επιδρούν στο μεταβολισμό των φαρμάκων (TPMT*2, CYP2C19*3) ή παίζουν σημαντικό ρόλο στην ενδογενή ανοσολογική απόκριση (TLR4-299, TLR4-399), σε τμήματα γονιδίων που λήφθηκαν με PCR από 33, 28, 9 και 12 δείγματα DNA, αντίστοιχα, από περιφερικό αίμα. Τα αποτελέσματα της γονοτύπησης βρέθηκαν σε πλήρη συμφωνία με αυτά που λήφθηκαν με αλληλούχιση DNA. Το γονίδιο CYP2C19 κωδικοποιεί το ένζυμο της S-mephenytoin υδροξυλάσης και είναι υπεύθυνο για το μεταβολισμό ορισμένων φαρμάκων καταστολέων των αντλιών πρωτονίων (PPIs) και αρκετών αντικαταθλιπτικών. Ο σημειακός πολυμορφισμός CYP2C19*3 χαρακτηρίζεται από αντικατάσταση μίας γουανίνης (G) από μία αδενίνη (Α) στη θέση 636 στο εξόνιο 4. Το γονίδιο TPMT κωδικοποιεί την S-μεθυλοτρανσφεράση της θειοπουρίνης (thiopurine S-methyltrasferase), βασικό ένζυμο για το μεταβολισμό των ευρέως χρησιμοποιούμενων ανοσοκαταστολέων και κυτταροτοξικών φαρμάκων θειοπουρίνης. Ο σημειακός πολυμορφισμός TPMT*2 χαρακτηρίζεται από αντικατάσταση μίας γουανίνης (G) από μία κυτοσίνη (C) στη θέση 238. Ο υποδοχέας TLR4 είναι μία συντηρητική πρωτεΐνη, η οποία αναγνωρίζει λιποσακχαρίτες και ενδοτοξίνες, έχοντας πολύ σημαντικό ρόλο στην ενδογενή ανοσολογική απόκριση τόσο ως προς τα gram-αρνητικά βακτήρια, όσο και προς τον ιό RSV (respiratory syncytial virus). Οι πολυμορφισμοί του γονίδιου TLR4 συντελούν στην αυξημένη ευαισθησία σε λοιμώδεις ή φλεγμονώδεις ασθένειες. Ο TLR4-299, χαρακτηρίζεται από αντικατάσταση μίας αδενίνης (Α) από μία γουανίνη (G) στη θέση 896, με αποτέλεσμα στη θέση 299 της πρωτεΐνης την αντικατάσταση ασπαραγίνης με γλουταμίνη και ο TLR4-399, χαρακτηρίζεται από αντικατάσταση μίας κυτοσίνης (C) από μία θυμίνη (Τ) στη θέση 1196, αντίστοιχα, στη θέση 399 της πρωτεΐνης η θρεονίνη αντικαθίσταται με ισολευκίνη. Στο Σχήμα 2 παρουσιάζονται οι εικόνες των ταινιών διπλής οπτικής ανίχνευσης για την ανίχνευση των τεσσάρων πολυμορφισμών. Η ολική επαναληψιμότητα της μεθόδου (%CV), συμπεριλαμβανομένης της ανίχνευσης των αλληλίων με την ταινία διπλής οπτικής ανίχνευσης και της αντίδρασης PEXT, μελετήθηκε αναλύοντας 4 φορές προϊόντα PCR από γενωμικό DNA και βρέθηκε ίση με 11 και 19% για τις ζώνες δοκιμασίας 1 και 2, αντίστοιχα. Η μέθοδος που περιγράφεται στην παρούσα εργασία πλεονεκτεί έναντι των υπολοίπων μεθόδων καθώς επιτρέπει ταχύτατο (η αντίδραση ολοκληρώνεται σε 12 min και η δοκιμασία υβριδισμού σε 10 min) οπτικό γονοτυπικό προσδιορισμό των SNPs στην ίδια ταινία (ταυτόχρονη ανίχνευση του φυσιολογικού και του μεταλλαγμένου αλληλόμορφου), δεν απαιτούνται στάδια επώασης και καθαρισμού σε αντίθεση με τις μεθόδους ανίχνευσης σε πλακίδια μικροτιτλοδότησης, έχει χαμηλό κόστος, είναι εύκολη στο σχεδιασμό και την εκτέλεση, δεν απαιτείται χρήση εξεζητημένων αντιδραστηρίων, ενώ και η ίδια η ερμηνεία των αποτελεσμάτων δεν απαιτεί ιδιαίτερη εμπειρία από μέρους του χρήστη. Η μέθοδος ανίχνευσης σημειακών πολυμορφισμών που αναπτύχθηκε είναι γενικής χρήσης και μπορεί να αξιοποιηθεί από κλινικά εργαστήρια για την ανίχνευση οποιωνδήποτε σημειακών πολυμορφισμών με κατάλληλη επιλογή αλληλοειδικών εκκινητών. 12

13 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2008, ΤΕΥΧΟΣ 48 Αλληλογραφία Κυρία Κατερίνα Ψαρρά Πρόεδρο της Ελληνικής Εταιρείας Κλινικής Χημείας Κλινικής Βιοχημείας Κυρία Ψαρρά, Στο ενδιαφέρον άρθρο της Κυρίας Κανέλλας Κωνσταντικάκου που είναι βασισμένο στο άρθρο Biochemistry and Molecular Biology in Greece: History and Perspectives των Ε. Παπαδημητρίου, Γ. Κολιάκου και Ν. Καραμάνου, επιτρέψτέ μου να σημειώσω ορισμένες ουσιαστικές παραλήψεις. Σε κάθε ιστορική αναδρομή της Βιοχημείας στην Ελλάδα δεν μπορούν να αγνοηθούν πρόσωπα που δεν ήταν μόνο πρωτοπόρα, αλλά και στυλοβάτες της Βιοχημείας στη χώρα μας. Α) Η Ζωή Μελά-Ιωαννίδη, Χημικός, μαζί με τον άνδρα της δημιούργησαν το πρώτο ξεχωριστό εργαστήριο Χημείας στο Νοσοκομείο του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού το Κατόπιν έγινε διευθύντρια του εργαστηρίου του Ινστιτούτου Παστέρ. Το 1959 η κ. Μελά με τον Κίμωνα Παναγόπουλο, το Θανάση Ευαγγελόπουλο, την Ειρήνη Δηλάρη και τον υποφαινόμενο στα γραφεία της Ένωσης Ελλήνων Χημικών βάζουν τις βάσεις για την ίδρυση ένωσης Κλινικών Χημικών. Β) Το 1971 ο Θανάσης Ευαγγελόπουλος, από τα ιδρυτικά και τα πιο δραστήρια μέλη της Ελληνικής Βιοχημικής Εταιρείας, και από τη θέση του Προέδρου της και από τη θέση του Γενικού Γραμματέα της. Οργανωτής του Διεθνούς θερινού Σχολείου Μοριακής Βιολογίας των Σπετσών που έχει καθιερωθεί ως θεσμός. Το 1982 προεδρεύει στην οργάνωση της ειδικής συνεδρίας της FEBS με συμμετάσχοντες που σημειώνει επιτυχία. Γ) Ο Γιώργος Ακογιούνογλου, επιστήμονας διεθνούς εμβέλειας στον κλάδο της φωτοσύνθεσης, από τα ιδρυτικά και πολύ δραστήρια μέλη της εταιρείας μας έφυγε νωρίς. Δ) Ο Γαβριήλ Λεβής, εμπνευστής και ιδρυτικό δραστήριο μέλος της εταιρείας με διεθνική επιστημονική δράση κυρίως στα λιπίδια και ενεργός κλινικός χημικός στο Νοσοκομείο «Αλεξάνδρας». Αυτά, τουλάχιστον, τα ονόματα δεν μπορούν να μην αναφέρονται όταν γράφομε για την ιστορία της Βιοχημείας στην Ελλάδα. Με εκτίμηση, Γιώργης Παλαιολόγος 13

14 ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΕΕΚΧ-ΚΒ Αξιολόγηση σεμιναρίου για το πρότυπο ΕΛΟΤ ISO 15189:2007 Αγγελική Φερδερίγου Στις Σεπτεμβρίου 2008 πραγματοποιήθηκε το πρώτο Σεμινάριο Εκπαίδευση με πρακτικές εφαρμογές για το πρότυπο ΕΛΟΤ ISO 15189:2007 στα γραφεία της Ένωσης Ελλήνων Χημικών. Το σεμινάριο οργανώθηκε από την Ένωση Ελλήνων Χημικών και την Ελληνική Εταιρεία Κλινικής Χημείας-Κλινικής Βιοχημείας. Υπήρξαν 38 εγγραφές και παρακολούθησαν ανελλιπώς 37 συνάδελφοι. Ανώτατος αριθμός συμμετεχόντων είχε ορισθεί το 40. Οι προσκεκλημένοι ομιλητές παρουσίασαν τα θέματα: Άννα Στεφανίδου, MSc Χημικός, Πρόεδρος Ε.Ε.Χ. Καλωσόρισμα Εισαγωγή Μιχάλης Κουππάρης, Καθηγητής Αναλυτικής Χημείας, Τμήματος Χημείας του Πανεπιστημίου Αθηνών Δρ. Αγγελική Σταθάκη-Φερδερίγου, Χημικός, Διευθύντρια Βιοχημικού Τμήματος Αντικαρκινικού-Ογκολογικού Νοσοκομείου Αθηνών «Ο Άγιος Σάββας» Ελένη Λυκόκα, Χημικός, MSc Κλινικής Χημείας, Βιοχημικό Τμήμα Αντικαρκινικού- Ογκολογικού Νοσοκομείου Αθηνών «Ο Άγιος Σάββας» Απαιτήσεις για τη Διοίκηση Τεχνικές Απαιτήσεις - Γενικά: Τεχνικές Απαιτήσεις - Βιοχημικό Εργαστήριο Δρ. Ειρήνη Λεϊμονή, Βιολόγος, Υπεύθυνη Ποιότητας Κεντρικά Εργαστήρια Αττικής Ομίλου EUROMEDICA Τεχνικές Απαιτήσεις - Δρ. Χρήστος Κρούπης, Χημικός, Λέκτορας Κλινικής Χημείας-Κλινικής Βιοχημείας- Μοριακής Βιολογίας, «Αττικό» Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο, Ιατρική Σχολή Αθηνών Αιματολογικό - Ανοσολογικό - Εργαστήριο Κυτταρομετρίας Ροής Δρ. Παναγιώτα Σπυροπούλου, Βιολόγος, Τμήμα Αιμοδοσίας «Τζάνειο» Γενικό Νοσοκομείο Πειραιά Τεχνικές Απαιτήσεις - Αιμοδοσία Δρ. Μαντινίκη Γεωργούλη, Ιατρός, Αναπληρώτρια Διευθύντρια Μικροβιολογικού Τμήματος Αντικαρκινικού-Ογκολογικού Νοσοκομείου Αθηνών «Ο Άγιος Σάββας» Τεχνικές Απαιτήσεις - Μικροβιολογικό Εργαστήριο Δρ. Ευφροσύνη Χήνου, Ιατρός, Αναπληρώτρια Διευθύντρια Μικροβιολογικού Τμήματος Αντικαρκινικού-Ογκολογικού Νοσοκομείου Αθηνών «Ο Άγιος Σάββας» Δρ. Γεωργία Μπάρδη, Βιολόγος, Καθηγήτρια Κλινικής Γενετικής, Βιοαναλυτική- Γενότυπος Α.Ε. Δρ. Θεώνη Τράγκα, Βιολόγος, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Βιοχημείας, Τμήμα Βιολογικών Εφαρμογών και Τεχνολογιών, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Δρ. Νικηφόρος Αποστολίκας, Ιατρός, Διευθυντής Παθολογοανατομικού Τμήματος Αντικαρκινικού-Ογκολογικού Νοσοκομείου Αθηνών «Ο Άγιος Σάββας» Δρ. Αλίκη Σταθοπούλου, Βιολόγος, Τμήμα Διαπίστευσης Εργαστηρίων Χημικών, Βιολογικών και συναφών δοκιμών Ε.ΣΥ.Δ. Α.Ε. Τεχνικές Απαιτήσεις - Εργαστήριο Γενετικής Τεχνικές Απαιτήσεις - Παθολογοανατομικό Ε.ΣΥ.Δ. - Διαδικασία Διαπίστευσης 14

15 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2008, ΤΕΥΧΟΣ 48 Το σεμινάριο ολοκληρώθηκε με τη γραπτή δοκιμασία και τη συμπλήρωση ερωτηματολογίου ικανοποίησης των συμμετεχόντων. Η επίδοση στη γραπτή δοκιμασία ήταν πολύ ικανοποιητική όπως φαίνεται στην επόμενη εικόνα: 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 1 Εικόνα 1 % [(15-24)/26] Εικόνα Ερώτηση 3: Πώς κρίνετε γενικά την όλη διοργάνωση; Επίσης, ενδεικτικά παρατίθενται γραφήματα από την επεξεργασία του ερωτηματολογίου που δόθηκε στους συμμετέχοντες σε κλίμακα 1-5, με άριστα το 5. Ερώτηση 1: Πώς κρίνετε το επίπεδο των εισηγήσεων του Σεμιναρίου; Εικόνα Ερώτηση 2: Σε ποιο βαθμό ικανοποιήθηκαν οι απορίες σας πάνω σε θέματα που παρουσιάστηκαν; Εικόνα 4 Στόχος του σεμιναρίου ήταν να δοθεί έμφαση πρωτίστως στην κατανόηση, από τους συναδέλφους, των τεχνικών απαιτήσεων του προτύπου και στον τρόπο υλοποίησής τους. Οι τεχνικές απαιτήσεις άλλωστε, είναι αυτές που κυρίως διαφοροποιούν την πιστοποίηση από τη διαπίστευση και αποτελούν τους διεθνώς καθιερωμένους κανόνες σωστής λειτουργίας κάθε τομέα της Εργαστηριακής Ιατρικής. Θεωρούμε ότι ο πρώτος αυτός «πειραματισμός» προσέγγισης του θέματος της διαπίστευσης ήταν εποικοδομητικός, δημιουργώντας πολύτιμη εμπειρία για την επανάληψη μιας βελτιωμένης νέας προσπάθειας. Ο χρόνος πλέον μας πιέζει και πρέπει να ευαισθητοποιηθούμε και να προσπαθήσουμε να αναπτύξουμε νοοτροπία ποιότητας. 15

16 ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΕΕΚΧ-ΚΒ Κυνηγώντας τον καρκίνο Βασισμένο στο άρθρο του D. H. Freedman, ενός από τους συγγραφείς του βιβλίου «A perfect mess» στο περιοδικό Newsweek Μετάφραση - Προσαρμογή: Κλεοπάτρα Δάγλα Χημικός, Μεταπτυχιακή φοιτήτρια του Διπλώματος Ειδίκευσης στην Κλινική Χημεία, ΕΚΠΑ Είναι πιθανό να μην έχετε ακούσει ποτέ για τον Theodor Boveri, αλλά η διορατικότητα του πάνω στον καρκίνο μπορεί μια μέρα να σας σώσει τη ζωή. Έχει σίγουρα αναστατώσει τους επιστήμονες. «Όλοι αναφέρουν τον Boveri στα άρθρα τους και συζητείται πολύ στα συνέδρια», λέει ο Peter Sorger, ένας βιολόγος του ΜΙΤ που ασχολείται με τον καρκίνο. Η αναγνώριση έρχεται λίγο αργά για τον Boveri, πέθανε το Ένα χρόνο πριν, όμως, παρατήρησε ότι τα καρκινικά κύτταρα κάτω από το μικροσκόπιο παρουσίαζαν ανακατατάξεις στα χρωμοσώματά τους. Σύμφωνα με τον Boveri, ένας όγκος ξεκινάει με ένα και μόνο κύτταρο, στο οποίο το υλικό των χρωμοσωμάτων μπερδεύεται τυχαία, οδηγώντας στην ανεξέλεγκτη διαίρεση του κυττάρου. Στο μεγαλύτερο μέρος του αιώνα που ακολούθησε, αυτή η έννοια προκαλούσε κάτι περισσότερο από απαξίωση στους βιολόγους, οι οποίοι έβλεπαν το γενετικό μπέρδεμα σαν το αποτέλεσμα και όχι σαν την αιτία του καρκίνου. Άλλα μέσα στα τελευταία πέντε χρόνια, ένας αυξανόμενος αριθμός ερευνητών, πολλοί από τους οποίους κορυφαίοι στο είδος τους, έχουν αρχίσει να πιστεύουν ότι ίσως ο Boveri να είχε δίκιο. Υποστηρίζουν ότι η εστίαση στην ιδέα των μπερδεμένων χρωμοσωμάτων (ή σε μια τροποποιημένη εκδοχή της) μπορεί να επιτρέψει επιτέλους στους επιστήμονες να ξεκλειδώσουν τα πιο άγνωστα μυστικά της ασθένειας. «Αυτός είναι ο μηχανισμός, μέσω του οποίου συμβαίνουν όλα τα άλλα άσχημα πράγματα», λέει ο Prasad Jallepalli, ερευνητής στο Memorial Sloan- Kettering Cancer Center στη Νέα Υόρκη. Δεν ενστερνίζονται όλοι τη νέα προσέγγιση. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1980, οι ερευνητές εστιάζουν στη θεωρία ότι ο καρκίνος προκύπτει όταν μια συγκεκριμένη χούφτα γονιδίων σε ένα μόνο κύτταρο είναι ελαττωματικά, μέσω ενός συνδυασμού κληρονομικότητας και «τυχαίων μεταλλάξεων», με αποτέλεσμα όταν το κύτταρο διαιρείται και δημιουργεί δύο αντίγραφα των γονιδίων του, να δίνει στο νέο κύτταρο ένα ελαττωματικό αντίγραφο. Έκτοτε, τα μέλη της κοινότητας που ερευνούν τον καρκίνο, έχουν εστιασθεί εντατικά στην ανακάλυψη των έξι με δέκα συγκεκριμένων ελαττωματικών ογκογονιδίων, που πιστεύεται ότι εμπλέκονται σε κάθε είδος καρκίνου. Σύμφωνα με τη θεωρία, μόλις αναγνωριστούν τα γονίδια, θα είναι πιθανό να αναπτυχθούν φάρμακα, που αντιστρέφουν τη δράση ενός ή περισσότερων από αυτά. Η πλειοψηφία της χρηματοδότησης εξακολουθεί να δίνεται στη έρευνα για τα ογκογονίδια. Μόνο μια ντουζίνα εργαστήρια περίπου εστιάζουν στη θεωρία του Boveri για το, σε μεγάλη κλίμακα, ανακάτεμα των χρωμοσωμάτων ως το κλειδί για την κατανόηση του καρκίνου. Ωστόσο, η παραδοσιακή μέθοδος έχει μπερδεμένα αποτελέσματα. Τις τελευταίες δεκαετίες, ερευνητές σε όλο τον κόσμο εκτρέφουν μεταλλαγμένα ποντίκια με ελαττωματικά ογκογονίδια, τα οποία εύκολα αναπτύσσουν όγκους. Σε πολλές περιπτώσεις, ασφαλώς, οι ερευνητές έχουν βρει χημικές ουσίες που συρρικνώνουν ή προλαμβάνουν τους όγκους. Άλλα το αποτέλεσμα είναι εκατοντάδες φάρμακα που θεραπεύουν τον καρκίνο σε μεταλλαγμένα ποντίκια, αλλά δεν κάνουν και πολλά για τους ανθρώπους καρκινοπαθείς. Εν τω μεταξύ, ο καρκίνος σκοτώνει περίπου επτά εκατομμύρια ανθρώπους ανά τον κόσμο ετησίως. Παρόλο που όλο και περισσότεροι άνθρωποι επιβιώνουν από καρκίνο γιατί ανιχνεύεται νωρίς, όταν πρόκειται για την αντιμετώπιση προχωρημένων όγκων τα ποσοστά επιβίωσης των ενηλίκων με βάση την ηλικία έχουν βελτιωθεί ανεπαίσθητα από το Και αυτό συμβαίνει παρόλο που στις ΗΠΑ μόνο, ξοδεύονται περίπου έξι δισεκατομμύρια δολάρια για την έρευνα κατά του καρκίνου. Λίγα νέα φάρμακα, όπως το Gleevec και το Iressa, έχουν καλά αποτελέσματα, αλλά μόνο σε ένα μικρό ποσοστό ασθενών με συγκεκριμένες μορφές καρκίνου, και ακόμα και σε αυτούς τους ασθενείς ο όγκος αναπτύσσει συχνά αντίσταση στη θεραπεία. Από τα τέλη του 1990 κάποιοι επιστήμονες, λόγω των λιγοστών αποτελεσμάτων από το εξαντλητικό κυνήγι των ογκογονιδίων, έχουν καταλήξει σε μια θεωρία, που διατύπωσε ο Lawrence Loeb ο οποίος τώρα εργάζεται στο University of Washington του Seattle. Ο Loeb επισημαίνει ότι λόγω του χαμηλού ρυθμού με τον οποίο τα φυσιολογικά κύτταρα δημιουργούν αντίγραφα με ελαττωματικά γονίδια, η πιθανότητα ένα κύτταρο να χτυπηθεί με το συγκεκριμένο σύνολο ογκογονιδίων, που χρειάζονται για να ωθήσουν τον καρκίνο, θα έπρεπε να είναι τόσο χαμηλή, 16

17 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2008, ΤΕΥΧΟΣ 48 ώστε ο καρκίνος να μην εμφανίζεται σε κανέναν. Η καλύτερη εξήγηση, σύμφωνα με τη θεωρία του, είναι ότι ο καρκίνος εμφανίζεται μόνο όταν συμβεί στο κύτταρο κάτι που το κάνει «γενετικά ασταθές», δηλαδή το αποτρέπει από το να αντιγράφει τα γονίδιά του με ακρίβεια. Μόλις ένα κύτταρο και οι απόγονοι του αρχίσουν να καταστρέφουν ένα μεγάλο αριθμό των γονιδίων τους σε συχνή βάση, αυξάνονται οι πιθανότητες ένα από αυτά τα ασταθή κύτταρα να χτυπήσει ένα γονίδιο, που απαιτείται για να μετατραπεί σε καρκινικό. «Αν το να πετύχεις το σωστό συνδυασμό μεταλλάξεων, υπεύθυνων για τον καρκίνο, σε ένα κύτταρο είναι σαν να κερδίζεις το λαχείο, τότε η αστάθεια είναι ένας τρόπος για να αγοράσεις πολλά, πολλά λαχεία», λέει ο Jallepalli. Ένα τυχαίο ανακάτεμα ή μια τροποποίηση τουλάχιστον μέρους ενός χρωμοσώματος -και άρα των γονιδίων που το απαρτίζουν- θεωρείται πλέον από κορυφαίους ερευνητές όχι μόνο σαν μια πιθανή πυροδότηση για ανάπτυξη καρκίνου, αλλά επίσης και το κλειδί για τον τρόπο που ο όγκος αποκτά την ικανότητα να εισβάλει στους παρακείμενους ιστούς, να εξαπλωθεί σε όλο το σώμα και να αποκτήσει αντίσταση στη θεραπεία. Υποστηρίζουν ότι εστιάζοντας σε αυτή τη γενετική αστάθεια προσφέρεται η καλύτερη ελπίδα να νικηθούν πολλές, αν όχι όλες, οι μορφές καρκίνου σε μία ή δύο δεκαετίες και να δούμε πιθανόν πραγματική πρόοδο στη θεραπεία πολύ νωρίτερα. «Αν μπορούσαμε να αντιληφθούμε πώς να χρησιμοποιήσουμε τα υπάρχοντα φάρμακα για να εκμεταλλευτούμε τις νεοανακαλυφθείσες ρωγμές στην ασπίδα των καρκινικών κυττάρων, ίσως να μπορούσαμε να έχουμε εντυπωσιακή ανταπόκριση από κάποιους ασθενείς σε δύο ή τρία χρόνια», λέει ο Robert Weinberg, επιστήμονας που εργάζεται στο Whitehead Institute του MIT και θεωρείται πρωτοπόρος στη μοντέρνα έρευνα για τον καρκίνο. Η εξάρτηση του καρκίνου από τη γενετική αστάθεια, μπορεί να βοηθήσει στην εξήγηση γιατί φάρμακα που είναι αποτελεσματικά στα εργαστηριακά ποντίκια δεν δουλεύουν στους ανθρώπους: οι γενετικά κατασκευασμένοι όγκοι των ποντικιών είναι σχετικά σταθεροί, γεγονός που κάνει εύκολη την εξάλειψή τους. Ένας όγκος που εμφανίζεται με φυσικό τρόπο, αντιθέτως, είναι ένα συνεχώς εξελισσόμενο τρελό στρώμα καρκινικών κυττάρων -ένας κινούμενος στόχος ικανός να αναπτύξει αντίσταση στη θεραπεία σε οποιοδήποτε φάρμακο πλησιάζει στο να έχει αποτελέσματα. «Αυτό σημαίνει ότι η χημειοθεραπεία που στοχεύει ογκογονίδια δεν πρόκειται να είναι αποτελεσματική», λέει ο Loeb. Μια μεγάλη έρευνα πάνω στα μεταλλαγμένα γονίδια στον καρκίνο του μαστού και του παχέος εντέρου, υπογραμμίζει πόσο ελαττωματική είναι η εκδοχή της χούφτας των γονιδίων: η έρευνα αποκάλυψε ότι 189 διαφορετικά γονίδια είναι συχνά μεταλλαγμένα σε αυτούς τους όγκους και ότι οποιοδήποτε καρκινικό κύτταρο έχει περίπου 90 μεταλλαγμένα γονίδια. Οι υπερασπιστές της νέας προσέγγισης κρατούν την ελπίδα για πιο αποτελεσματικές στρατηγικές στην καταπολέμηση του καρκίνου. Επίσης, τονίζουν ότι επειδή η γενετική αστάθεια φαίνεται να είναι ένα θεμελιώδες χαρακτηριστικό των περισσότερων καρκινικών κυττάρων, οποιαδήποτε τεχνική, που βασίζεται στην αστάθεια και αποδειχθεί αποτελεσματική σε ένα είδος όγκου μπορεί να δουλεύει καλά στους περισσότερους τύπους. Αυτό μπορεί θεωρητικά να σημαίνει μια σχεδόν καθολική αγωγή για τον καρκίνο, ίσως και μια θεραπεία. «Η αστάθεια μπορεί να είναι ένα εμπόδιο που μας αποτρέπει από το να βρούμε μια σπουδαία θεραπεία», λέει ο Bert Vogelstein, βιολόγος στο John Hopkins University. «Αλλά μπορεί να αποδειχθεί και η Αχίλλειος πτέρνα του καρκίνου». Αν οι συμβατικοί ερευνητές του καρκίνου είναι σαν μηχανικοί, που προσπαθούν να φτιάξουν χαλασμένα αυτοκίνητα ψάχνοντας τι μπορεί να πάει στραβά σε όλα τα εξαρτήματα όλων των αυτοκινήτων, τότε εκείνοι που ερευνούν την αστάθεια είναι σαν τους μηχανικούς, που ασχολούνται με τον έλεγχο ποιότητας και εστιάζουν στη γραμμή παραγωγής, που προκαλεί όλα τα προβλήματα. Ο Vogelstein, ο οποίος θεωρείται ευρέως ένας από τους πιο σημαντικούς ερευνητές του καρκίνου διεθνώς, είναι επικεφαλής μίας από τις ομάδες που αναζητούν τα «κύρια γονίδια», τα οποία αν μεταλλαχτούν τυχαία, μπορεί να αποσταθεροποιήσουν το υπόλοιπο γονιδίωμα παρεμβαίνοντας στην ικανότητα του κυττάρου να φτιάχνει ακριβή αντίγραφα των χρωμοσωμάτων του. Τα κύρια γονίδια μπορούν να αποτελέσουν γόνιμο στόχο για ένα φάρμακο το οποίο θα μπορούσε να σταθεροποιήσει τα γονίδια σε ένα καρκινικό κύτταρο, φρενάροντας την ανεξέλεγκτη εξέλιξή τους και πιθανώς να αποκόψει την ικανότητά τους να γίνουν όλο και περισσότερο κακοήθη και ανθεκτικά στη θεραπεία. Περίπου το ένα όγδοο όλων των καρκίνων έχουν ήδη συνδεθεί με συγκεκριμένα γονίδια που προκαλούν αστάθεια, λέει ο Vogelstein. Η ομάδα του σύντομα θα αναφέρει νέα γονίδια που θα προσθέτουν και άλλα είδη καρκίνου στη λίστα. Θεωρητικά, αυτά τα αποσταθεροποιητικά γονίδια θα μπορούσαν να δείξουν το δρόμο για νέα φάρμακα. Αλλά αυτή η προσέγγιση θα ήταν πιο αποτελεσματική, λέει ο Loeb, αν η αστάθεια μπορούσε να περιορισθεί σε μία μόνο χούφτα γονιδίων, ώστε τα φάρμακα να τα στοχεύσουν όλα. «Μπορεί να εμπλέκονται εκατοντάδες γονίδια στην αστάθεια», λέει. «Αυτό θα ήταν απογοητευτικό». Η αγωγή δεν θα στηρίζεται απαραιτήτως στην αντιμετώπιση των γονιδίων που προκαλούν αστάθεια, λέει ο Loeb. Αντ αυτού, ένα φάρμακο θα μπορούσε να στοχεύσει στο να βοηθά τα κύτταρα να διορθώσουν τα λάθη 17

18 ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΕΕΚΧ-ΚΒ που γίνονται κατά την αντιγραφή και να έχει τα ίδια αποτελέσματα. Τέτοιου είδους φάρμακα έχουν ήδη αρχίσει να σχεδιάζονται και θα μπορούσαν να είναι διαθέσιμα σε περίπου πέντε χρόνια. Ακόμη άλλη μία, πιο ριζοσπαστική, προσέγγιση είναι να εφαρμοστεί στα καρκινικά κύτταρα μια επίθεση τύπου jiu - jitsu μέσω ενός φαρμάκου που αυξάνει την κυτταρική αστάθεια στον ασθενή. Η ιδέα στηρίζεται στο ότι τα φυσιολογικά κύτταρα θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν λίγη παραπάνω αστάθεια μέσω των μηχανισμών διόρθωσης, ενώ τα καρκινικά κύτταρα θα πιεστούν πέρα από τα όρια σε μια χαοτική διαδικασία αντιγραφής των γονιδίων, που θα οδηγήσει σε τόσα πολλά λάθη, ώστε το κύτταρο να μην επιβιώσει. «Αυτό είναι το κεντρί στην ουρά με την αστάθεια», λέει ο Ashok Venkitaraman, ερευνητής στο Πανεπιστήμιο του Cambridge, ο οποίος ηγείται μιας ομάδας αφοσιωμένης στο να βρει θεραπείες, που βασίζονται στην αστάθεια. «Ένα γενετικά ασταθές κύτταρο είναι συνήθως λιγότερο ικανό να επιβιώσει και να αναπτυχθεί. Έχουμε φτάσει στο σημείο, όπου μπορούμε να καταλάβουμε αρκετά για αυτού του είδους τους μηχανισμούς, ώστε να μπορούμε να αρχίσουμε να τους μετατρέπουμε σε θεραπεία για τον καρκίνο, ικανή να αλλάξει τις ζωές των ανθρώπων». Αν η θεραπεία, που βασίζεται στην αστάθεια, αποδειχθεί απραγματοποίητη, οι ερευνητές ίσως να είναι ακόμα σε θέση να στρατολογήσουν τη γενετική αστάθεια στην πρωιμότερη και ακριβέστερη διάγνωση των όγκων, ώστε να μπορούν να αντιμετωπισθούν με χειρουργική αφαίρεση. Ο Vogelstein υπογραμμίζει ότι τα κύτταρα που φέρουν το γενετικό ανακάτεμα μπορούν ήδη να ανιχνευθούν στο αίμα των καρκινοπαθών, γεγονός το οποίο μπορεί να οδηγήσει στο να γίνει η πρόωρη ανίχνευση του καρκίνου απλά μια εξέταση αίματος ρουτίνας. Αυτό και μόνο, όμως, είναι εμπόδιο για τους ερευνητές. «Η πρόωρη διάγνωση υποεκτιμάται στην κοινότητα των ερευνητών, επειδή η πρόληψη δεν είναι τόσο δραματική όσο η θεραπεία», λέει ο Vogelstein. «Οι φαρμακευτικές εταιρίες ενδιαφέρονται πιο πολύ για τη θεραπεία, επειδή παράγουν φάρμακα και προσφέρουν ένα μεγάλο μέρος της χρηματοδότησης για τη θεραπεία του καρκίνου». Έτσι, πάρα πολύς χρόνος, χρήμα και προσδοκίες έχουν δοθεί στην προσέγγιση των ογκογονιδίων, που η εγκατάλειψή της θα ήταν μια ήττα η οποία θα μπορούσε να οδηγήσει ακόμα και σε καταστροφή της καριέρας ορισμένων ερευνητών. «Η επιστήμη λειτουργεί με τέτοιο τρόπο ώστε, αν υποστηρίζεις μια θεωρία δεν μπορείς να κάνεις λάθος γιατί θα έχει επιπτώσεις στην επιχορήγησή σου», λέει ο Jeffrey H. Miller, ερευνητής στο UCLA. Επίσης, υπάρχει το πρόβλημα του Peter Duesberg. Μέχρι το 1980, o Duesberg, ερευνητής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, στο Berkeley, ήταν ένας από τους πιο σεβαστούς ερευνητές, βιολόγους στον κόσμο -ήταν ένας από τους ιδρυτές της προσπάθειας των ογκογονιδίων. Αλλά προσέλκυσε την περιφρόνηση πολλών ερευνητών, αμφισβητώντας ότι ο HIV προκαλεί τη νόσο του AIDS πολύ καιρό αφότου αυτή η σχέση είχε γίνει ευρέως αποδεκτή ως γεγονός. Έκτοτε, ο Duesberg υποστηρίζει τη θεωρία ότι ο καρκίνος προκαλείται από μπέρδεμα στα χρωμοσώματα. Παρόλο που πολλοί σημαντικοί ερευνητές λένε πια περίπου τα ίδια πράγματα, η επιμονή του Duesberg οδηγεί στην αμφισβήτηση της νέας προσέγγισης, υποστηρίζουν κάποιοι ερευνητές. «Όταν άλλοι επιστήμονες αξιολογούν τις ιδέες του για τον καρκίνο, φαίνεται να σκέφτονται τη θεωρία του για το AIDS», λέει ένας ερευνητής που προτίμησε να μείνει ανώνυμος γιατί η ερευνητική κοινότητα τείνει να συνοφρυώνεται με όποιον υποστηρίζει τον Duesberg. Πολλοί επιστήμονες και χορηγοί συχνά προτιμούν να αγνοήσουν μια υποσχόμενη οδό έρευνας μέχρι να υποχρεωθούν να το κάνουν, γιατί οι καριέρες εκτινάσσονται πιο εύκολα όταν ακολουθούν την πεπατημένη, ακόμα και αν κάνουν λάθος. Αυτό δίνει τη μπάλα σαφώς στο κοινό, λέει ο Benjamin Djulbegovic, ερευνητής στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Φλώριδας, ο οποίος κάνει κλινικές μελέτες πάνω σε θεραπείες για τον καρκίνο. «Υπάρχει ασυμφωνία ανάμεσα στο τι μελετούν οι ερευνητές και τι χρειάζονται οι ασθενείς», λέει. «Όταν υπάρχει ανταγωνισμός ανάμεσα στους ερευνητές πρέπει να υπάρχει δημόσιος λόγος πάνω στο ποιος πρέπει να χειρίζεται τι». Λόγω των χρημάτων που δαπανώνται στην έρευνα του καρκίνου, ίσως είναι ώρα το κοινό να έχει λόγο στο πώς ξοδεύονται τα χρήματα. Και αν το κοινό μιλούσε, μάλλον δεν θα υποστήριζε το status quo. Πείτε το εκδίκηση του Boveri. 18

19 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2008, ΤΕΥΧΟΣ 48 Χωρίς Τίτλο Έλεγες, κουφάθηκα απ την ατέλειωτη βασανιστική σιωπή σας. Έλεγες, τυφλώθηκα από την εναλλαγή του ίδιου σας. Έλεγες, έχασα την όσφρησή μου στην πηχτή βρωμερή ανάσα της πόλης σας. Έλεγες, κάηκε η αφή μου με το ακούμπισμα της παγωμάρας σας. Έλεγες, εξατμίστηκε η γεύση μου με τη βαρετή ανοστιά σας. Λέω, μπάλωσες το τύμπανό σου; Λέω, άρχισες να αχνοβλέπεις; Λέω, μύρισες ξανά τις παλιές σου θύμισες; Λέω, αναπλάστηκε ο ιστός των δακτύλων σου κι ακουμπώντας ένιωσες; Λέω, ζωντάνεψε λιγάκι η γλώσσα σου σαν γεύτηκες; Αγγελική Φατούρου Σημ. της σύνταξης: Θα συνεννοηθούν άραγε; 19

20 ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΕΕΚΧ-ΚΒ Στον απόηχο ενός Σεμιναρίου Συνεχιζόμενης Εκπαίδευσης της ΕΕΚΧ-ΚΒ Κατερίνα Ψαρρά «Πολλά απ τα λόγια που είπαμε είχαν μοναδικό τους προορισμό εσένα» Εσένα αγαπητέ/ή συνάδελφε, που πιθανά νομίζεις ότι τα σεμινάρια τα κάνουμε για τον εαυτό μας, γιατί μας ευχαριστεί να γράφουμε ομιλίες και βιβλία, και να τα διορθώνουμε και, και, και αντί να διασκεδάζουμε, αντί να διαβάζουμε ποιήματα ή να τα τραγουδάμε όπως το παραπάνω, ή να κάνουμε βόλτες στην εξοχή ή απλά να κοιμόμαστε Εσένα έχουν προορισμό τα λόγια που είπαμε και όχι κάποιον άλλο, εσένα προσωπικά! Γιατί αν ο προορισμός λείπει, αν ο αποδέκτης λείπει, ποια είναι η χρησιμότητα των σεμιναρίων της εταιρείας; Δεν είναι ότι δεν έχουμε άτομα που παρακολουθούν, όμως εσύ, συνάδελφε, δεν είσαι εκεί. Πρέπει να πάω το παιδί μου κάπου Πρέπει να πάω για δενδροφύτευση Πρέπει να πάω στο Παρίσι Πρέπει να πάω για ψώνια Πρέπει να πάω για τένις Αυτά είναι που λέγονται Πρέπει να ξεκουραστώ Δεν με ενδιαφέρει το θέμα Τα ξέρω όλα Δεν θέλω να μάθω πια τίποτα Το ξέχασα Αυτά είναι που ισχύουν Όμως «Πολλά απ τα λόγια που είπαμε είχαν μοναδικό τους προορισμό εσένα» και δεν τον βρήκαν (κάθε απάντηση και σχόλιο ευπρόσδεκτα όπως πάντα ) 20