ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖA ΟΜΦΑΛΟΠΛΑΚΟΥΝΤΙΑΚΟΥ ΑΙΜΑΤΟΣ

Transcript

1 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖA ΟΜΦΑΛΟΠΛΑΚΟΥΝΤΙΑΚΟΥ ΑΙΜΑΤΟΣ Αικατερίνη Σταυροπούλου-Γκιόκα Ανδρέας Παπασάββας ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΟΜΦΑΛΟΠΛΑΚΟΥΝΤΙΑΚΟΥ ΑΙΜΑΤΟΣ H μεταμόσχευση μυελού των οστών αποτελεί καθιερωμένη θεραπευτική μέθοδο για την αντιμετώπιση διαφόρων γενετικών και κακοήθων νοσημάτων του αιμοποιητικού συστήματος (π.χ. λευχαιμίες, λεμφώματα). Προϋπόθεση της επιτυχούς εφαρμογής της είναι η συμβατότητα λήπτη και δότη σε συγκεκριμένα μόρια-αντιγόνα (αντιγόνα του Μείζονος Συμπλέγματος Ιστοσυμβατότητας, MHC). Η πιθανότητα όμως ανεύρεσης συμβατού ως προς αυτά τα αντιγόνα δότη είναι μικρή (περίπου 1/ ). Κατά συνέπεια, η διαμορφούμενη διεθνής πραγματικότητα επιβάλλει την επινόηση εναλλακτικών λύσεων για τη μεταμόσχευση μυελού των οστών, και η μόνη που διαφαίνεται να έχει μέλλον είναι η χορήγηση αίματος που λαμβάνεται από τον ομφάλιο λώρο (ομφαλοπλακουντιακό αίμα) αμέσως μετά τη γέννηση του νεογνού, με μια απλή και τελείως ακίνδυνη για το νεογνό και τη μητέρα διαδικασία. Το αίμα αυτό, που επεξεργάζεται και καταψύχεται σε υγρό άζωτο στους -180 ο C, περιέχει, σε μεγάλη συγκέντρωση, αρχέγονα αιμοποιητικά στελεχιαία κύτταρα (haematopoietic progenitor stem cells) του εμβρύου, που μπορούν να εγκαθίστανται στον μυελό των οστών του λήπτη και να υποκαθιστούν τη λειτουργία του. Σημειώνεται ότι ο πλακούντας και το αίμα από τον ομφάλιο λώρο είναι άχρηστα για το νεογνό και τη μητέρα μετά τη γέννηση. Η πρώτη μεταμόσχευση πραγματοποιήθηκε με επιτυχία από την E. Gluckman στο Παρίσι το Έκτοτε έχουν πραγματοποιηθεί πάνω από μεταμοσχεύσεις σε ασθενείς που είχαν ανάγκη μεταμόσχευσης μυελού των οστών. Τα μέχρι τώρα αποτελέσματα της χορήγησης σε ασθενείς και οι προοπτικές που διαφαίνονται, δίνουν στη μέθοδο σαφές προβάδισμα έναντι της μη συγγενικής μεταμόσχευσης μυελού των οστών για μια σειρά από λόγους: (α) Το βιολογικό υλικό που συλλέγεται, υπάρχει σε αφθονία και μέχρι τώρα ήταν περιττό και απορριπτόταν, σε αντίθεση με τον μυελό των οστών που αποτελεί ένα πολύτιμο όργανο του δότη (ηθικοί λόγοι). (β) Η συλλογή του υλικού δεν παρουσιάζει κανέναν απολύτως κίνδυνο, ενώ για τη λήψη του μυελού των οστών ο δότης υποβάλλεται σε γενική νάρκωση και νοσηλεύεται για ένα 24ωρο στο νοσοκομείο (λόγος άρνησης). (γ) Το ελεγμένο και συντηρημένο υλικό είναι έτοιμο για αποστολή στον τόπο χορήγησης, ενώ στη μεταμόσχευση μυελού των οστών απαιτείται ανεύρεση του δότη και μεταφορά του μοσχεύματος στον τόπο της μεταμόσχευσης (λόγος καθυστέρησης), χωρίς τίποτα να αποκελείει μία ενδεχόμενη άρνηση από πλευράς του. (δ) Οι λοιμογόνοι παράγοντες που συχνά απειλούν τους λήπτες, είναι πολύ πιο συχνοί στους ενήλικες δότες παρά στα νεογνά. (ε) Η μεταμόσχευση ομφαλοπλακουντιακού αίματος παρουσιάζει μειωμένο κίνδυνο απόρριψης ακόμα και αν χορηγούνται απλοταυτόσημες μονάδες σε αντίθεση με τη μεταμόσχευση μυελού των οστών που ενέχει αυξημένο κίνδυνο απόρριψης και απαιτείται πλήρης γενετική ταυτότητα μεταξύ δότη και λήπτη (η πιθανότητα ανεύρεσης HLA ταυτόσημου μη συγγενούς δότη είναι περίπου 1/ ). Από δεκαετίας περίπου, βρίσκονται ανά τον κόσμο σε εξέλιξη οι προσπάθειες διαφόρων κέντρων για τη δημιουργία τραπεζών για μεταμοσχεύσεις αρχέγονων αιμοποιητικών κυττάρων, με σημαντικότερες εκείνες του New York Blood Center

2 και του European Cord Blood Bank Project. Ο αριθμός των δηλωμένων μονάδων για διεθνή αναζήτηση υπερβαίνει τις , ενώ στο Ευρωπαϊκό δίκτυο NetCord είναι καταγεγραμμένες Οι τράπεζες οφείλουν να λάβουν πιστοποίηση (accreditation), τόσο από τους εγκεκριμένους από κάθε κράτος τοπικούς οργανισμούς πιστοποίησης (π.χ. στην Ελλάδα ο Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων), όσο κυρίως από τους διεθνείς οργανισμούς πιστοποίησης, όπως είναι το FDA και το FACT-NetCord. Από αυτούς τους οργανισμούς έχουν πιστοποιηθεί περίπου 14 εθνικές τράπεζες για αλλογενή μεταμόσχευση και καμία ιδιωτική τράπεζα. Τελευταία, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ολοκληρώσει την εκπόνηση κοινοτικής οδηγίας, η οποία περιγράφει τους κανόνες που πρέπει να διέπουν τη συλλογή, επεξεργασία και την κρυοκατάψυξη ιστών και κυττάρων. Σημειώνεται ότι οι ιδιωτικές τράπεζες συλλέγουν και καταψύχουν το ομφαλοπλακουντιακό αίμα για το ίδιο το παιδί σε περίπτωση που το χρειαστεί στο μέλλον (αυτόλογη χρήση). Το γεγονός αυτό δεν ισχύει επιστημονικά, αφού οι μεταμοσχευτές αιματολόγοι αντιτίθενται στη χρησιμοποίηση αυτόλογου για αυτόλογες αιματολογικές κακοήθειες. Με βάση λοιπόν τα παραπάνω, αναφέρεται ότι στις Εθνικές τράπεζες, είναι πολύ αυστηρή η διαδικασία επιλογής των μονάδων που τελικά θα καταψυχθούν. Έτσι, απορρίπτεται περίπου το 80% των μονάδων που συλλέγονται σε καθημερινή βάση. Υπάρχουν πολλοί λόγοι απόρριψης, όπως αυτοί προσδιορίζονται από τους διεθνείς οργανισμούς πιστοποίησης, με κυριότερο τον αριθμό των αρχέγονων αιμοποιητικών στελεχιαίων κυττάρων. Με βάση τη διεθνή τάση διαμορφώνεται όλο και πιο επιτακτική η χρησιμοποίηση σε ασθενείς που έχουν ανάγκη από μεταμόσχευση μυελού. Στο Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών έχει αρχίσει, κατόπιν σύμφωνης γνώμης του Εθνικού Οργανισμού Μεταμόσχευσης (Ε.Ο.Μ), η ανάπτυξη της Ελληνικής Τράπεζας Ομφαλοπλακουντιακού Αίματος (Ελ.Τρ.ΟΠ.Α.), στο πλαίσιο του «Τομέα Συλλογής και Κρυοσυντήρησης προς Μεταμόσχευση αρχέγονων αιμοποιητικών κυττάρων ιδίως από ομφαλοπλακουντιακό αίμα και μυελό των οστών» (Εφημερίς της Κυβερνήσεως, 16 Νοεμβρίου 2004, τεύχος πρώτο, Αρ. Πεπραγμένα της Ελληνικής Τράπεζας Ομφαλοπλακουντιακού Αίματος Ποιοτικός έλεγχος, επεξεργασία μονάδων και κρυοσυντήρησή τους. Άνοιξη 2003 έως Ιανουάριος 2004: Ποιοτική εκτίμηση (validation) των μηχανημάτων με πειραματικές συλλογές.. Ιανουάριος 2004: Από τότε μέχρι και σήμερα έχουν επεξεργαστεί μονάδες και έχουν καταψυχθεί 450 μονάδες που πληρούν τις προϋποθέσεις κλινικής χρήσης τους, όπως αυτές καθορίζονται από τον Διεθνή Οργανισμό Netcord-Fact.. Ιούνιος 2004: Έγινε ο πρώτος εξωτερικός ποιοτικός έλεγχος καλής λειτουργίας της Ελληνικής Τράπεζας Ομφαλοπλακουντιακού Αίματος (Ελ.Τρ.ΟΠ. Α.). Ο έλεγχος πραγματοποιήθηκε από τους Prof. Marcela Contreras και την Dr. Sue Armitage από τη London Cord Blood Bank (είναι η Εθνική Τράπεζα της Αγγλίας, λειτουργεί μέσα στα πλαίσια του Εθνικού Κέντρου Αιμοδοσίας -NBS- της Αγγλίας, έχει δώσει για μεταμόσχευση σε παιδιά και ενήλικες συνολικά μονάδες, ενώ, έχει έτοιμες για χορήγηση πάνω από μονάδες).. Ιούλιος 2005: Έγινε ο δεύτερος εξωτερικός ποιοτικός έλεγχος καλής λειτουργίας της Ελ.Τρ.ΟΠ.Α. Ο έλεγχος πραγματοποιήθηκε από τον Prof. Publo Rubinstein από τη New York Cord Blood Bank (είναι η πρώτη και μεγαλύτερη Τράπεζα στον κόσμο, έχει δώσει για μεταμόσχευση σε παιδιά και ενήλικες συνολικά μονάδες από τον Σεπτέμβριο του 1993 μέχρι και σήμερα, ενώ έχει έτοιμες για χορήγηση περισσότερες από μονάδες).. Ιανουάριος 2006: Η Ελ.Τρ.ΟΠ.Α. γίνεται μέλος του Διεθνούς Οργανισμού NetCord-Fact. 6. Ιανουάριος 2007: Η Ελ.Τρ.ΟΠ.Α. χορηγεί στη διεθνή δεξαμενή του NetCord τις πρώτες 100 μονάδες. 7. Μάρτιος 2007: Η Ελ.Τρ.ΟΠ.Α. χορηγεί στο Μεταμοσχευτικό Κέντρο του Νοσοκομείου Παίδων «Αγία Σοφία» τις πρώτες 4 μονάδες για τη μεταμόσχευση σε 2 ασθενείς. Σε κάθε ασθενή χορηγήθηκαν 2 μονάδες από τον ίδιο δότη.. Σεπτέμβριος 2007: Η Ελ.Τρ.ΟΠ.Α. χορηγεί στο Μεταμοσχευτικό Κέντρο του Νοσοκομείου Παίδων «Αγία Σοφία» τις πρώτες 2 μονάδες για τη μεταμόσχευση ενός ασθενούς. Συνεργασίες με άλλες Τράπεζες Η ανάπτυξη της Ελ.Τρ.ΟΠ.Α γίνεται σε συνεργασία με δύο από τις μεγαλύτερες Διεθνώς Τράπεζες Ομφλοπλακουντιακού Αίματος, οι οποίες έχουν ήδη πάρει πιστοποίηση καλής λειτουργίας από τον Διεθνή Οργανισμό Netcord-Fact. Οι Τράπεζες αυτές είναι: 1. H New York Cord Blood Bank ( National Cord Blood Program ), υπό τη Διεύθυνση του Prof. Publo Rubinstein. 2. Η London Cord Blood Bank (National Blood Service, NBS), υπό τη Διεύθυνση της Prof. Cristina Navarrete.

3 6 Φύλλου 222, Άρθρο 5). Στην πιλοτική της φάση, η Ελ.Τρ.ΟΠ.Α. έχει ήδη συλλέξει μονάδες ομφαλοπλακουντικού αίματος, τις οποίες έχει επεξεργαστεί και έχει αποθηκεύσει τις πρώτες 450 μονάδες που πληρούν τις προϋποθέσεις που καθορίζονται από τις διεθνείς προδιαγραφές (Fact-NetCord). Δύο Νοσοκομεία συμμετέχουν στη συλλογή ομφαλοπλακουντιακού αίματος: Το Νοσοκομείο- Μαιευτήριο «Έλενα Βενιζέλου» και η Γ Μαιευτική Κλινική του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου «Αττικό». Η επεξεργασία του συλλεγέντος ομφαλοπλακουντιακού αίματος γίνεται με τη χρήση αυτόματου κλειστού συστήματος. Η διαδικασία ανάπτυξης της Ελ.Τρ. ΟΠ.Α. γίνεται σύμφωνα με τους κανόνες λειτουργίας των Τραπεζών που έχουν θεσπιστεί από τον Διεθνή Οργανισμό Fact-NetCord. Έτσι, από τον Ιανουάριο του 2006, η Ελ.Τρ.ΟΠ.Α. έγινε Associate Member του NetCord. Επίσης, ο Ανδρέας Παπασάββας (Cord Blood Bank Processing Laboratory Director) από το 2005 είναι Fact-Netcord Ιnspector, και τον Μάρτιο του 2007 ήταν Inspector στην εθνική τράπεζα ομφαλοπλακουντιακού αίματος της Ολλανδίας (Leiden). NETCORD Inventory and Use September 2007 CB Bank Inventory Transplanted Children Adults Athens AusCord Barcelona Dusseldorf France Cord Gauting Helsinki Houston Leiden Leuven Liege London Malaga Mannheim Mexico - CNTS Milan New York Prague Santiago de Compostela Seoul Tel Hashomer Tokyo TOTAL η Τριήμερη Επιστημονική Συνάντηση ΙΙΒΕΑΑ Από τις 16 έως τις 18 Νοεμβρίου 2007, όλο το Επιστημονικό Προσωπικό του ΙΙΒΕΑΑ θα συμμετάσχει στην 1η Επιστημονική Συνάντηση του Ιδρύματος, που θα γίνει εκτός των χώρων του ΙΙΒΕΑΑ. Κατά τη διάρκεια της τριήμερης αυτής συνάντησης, όλα τα μέλη της επιστημονικής ομάδος θα έχουν τη ευκαιρία να πληροφορηθούν για τις πρόσφατες εξελίξεις της έρευνας που διεξάγεται στο Ίδρυμα, αλλά και να συναναστραφούν ο ένας τον άλλον σε ένα άνετο και οικείο περιβάλλον. Επίσης, οι ερευνητές όλων των Τομέων και Μονάδων θα παρουσιάσουν τα αποτελέσματά τους, ενώ οι νεότεροι ερευνητές θα εκθέσουν αναρτημένες ανακοινώσεις (posters). Πέραν των παρουσιάσεων, η φετινή συνάντηση θεωρείται και εορτασμός των 5 χρόνων λειτουργίας του Ιδρύματος. Προς τιμήν αυτού του εορτασμού, το βράδυ του Σαββάτου ο Καθηγητής κ. Σκαλκέας, Πρόεδρος του Ιδρύματος, έχει οργανώσει ένα επίσημο δείπνο. Ο τόπος διεξαγωγής της συνάντησης θεωρείται ιδανικός. Το Ξενοδοχείο Γαλήνη Wellness Spa & Resort βρίσκεται στα Καμένα Βούρλα Φθιώτιδος (περίπου 150 χλμ. βόρεια της Αθήνας). Η περιοχή είναι πολύ γραφική και αποτελεί ιδανικό σημείο εκκίνησης πολλών υπαίθριων δραστηριοτήτων. Προσβλέπουμε σε μία πολύ ενδιαφέρουσα συνάντηση!

4 Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α 3 Μήνυμα του Προέδρου 10 Εργαστήριο Ατμοσφαιρικού Περιβάλλοντος 4 Ελληνική Τράπεζα Ομφαλοπλακουντιακού Αίματος 14 Ανακάλυψη Ερευνητικής Ομάδας του ΙΙΒΕΑΑ 6 1η Τριήμερη Επιστημονική Συνάντηση (Retreat) 15 Βραβεία, Διακρίσεις & Επιχορηγήσεις 7 Φασματομετρία Μαζών (Mass Spectrometry) 17 PET/CT 9 Επιστημονική Επίσκεψη του Καθ. Π. Βούρου ΤΕΥΧΟΣ 1 / ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ-ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2007 ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ Πρόεδρος: Γρηγόριος Σκαλκέας Αντιπρόεδρος: Κωνσταντίνος Στεφανής Γραμματέας: Πάνος Α. Λιγομενίδης Μέλη: Αντώνιος Κουνάδης, Νικόλαος Ματσανιώτης ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Δ. Θάνος, Χ. Μπουντούλας, Β. Πανουτσακοπούλου Υπεύθυνος Σύνταξης: Θ. Μουντοκαλάκης Υπεύθυνη Έκδοσης: Κ. Λιγομενίδη ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΓΝΩΜΟΔΟΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ Πρόεδρος: Γ. Σταματογιαννόπουλος Μέλη: Σ. Αντωναράκης, Σ. Αρταβάνης-Τσάκωνας, Γ. Παυλάκης, Φ. Τσίχλης

5