ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ

Transcript

1 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, COM(2018) 656 final ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ σχετικά με την εφαρμογή της νομοθεσίας της ΕΕ για τα απόβλητα, συμπεριλαμβανομένης της έκθεσης έγκαιρης προειδοποίησης για τα κράτη μέλη που κινδυνεύουν να μην επιτύχουν τον στόχο για την επαναχρησιμοποίηση/ανακύκλωση των αστικών αποβλήτων για το 2020 {SWD(2018) 413 final} - {SWD(2018) 414 final} - {SWD(2018) 415 final} - {SWD(2018) 416 final} - {SWD(2018) 417 final} - {SWD(2018) 418 final} - {SWD(2018) 419 final} - {SWD(2018) 420 final} - {SWD(2018) 421 final} - {SWD(2018) 422 final} - {SWD(2018) 423 final} - {SWD(2018) 424 final} - {SWD(2018) 425 final} - {SWD(2018) 426 final} EL EL

2 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ορθή διαχείριση των αποβλήτων αποτελεί θεμέλιο λίθο της κυκλικής οικονομίας και συμβάλλει στην αποφυγή των αρνητικών επιπτώσεων για το περιβάλλον και την υγεία. Η ορθή εφαρμογή της νομοθεσίας της ΕΕ για τα απόβλητα θα επιταχύνει τη μετάβαση σε κυκλική οικονομία. Οι τοπικοί φορείς διαδραματίζουν καίριο ρόλο στη διαχείριση των αποβλήτων, ενώ η συμμετοχή τους στην ανάπτυξη και την εφαρμογή πολιτικής, καθώς και η στήριξη των δραστηριοτήτων τους είναι απαραίτητες για την εξασφάλιση της συμμόρφωσης με τη νομοθεσία της ΕΕ. Η παρούσα έκθεση εξετάζει την εφαρμογή των βασικών στοιχείων της εν λόγω νομοθεσίας από τα κράτη μέλη, προσδιορίζει τις προκλήσεις που εμποδίζουν την πλήρη συμμόρφωση και παρέχει συστάσεις για τον τρόπο βελτίωσης της διαχείρισης ορισμένων ροών αποβλήτων. Η έκθεση βασίζεται σε πληροφορίες που παρέχονται στις εθνικές εκθέσεις υλοποίησης 1 για την περίοδο σχετικά με τις εξής οδηγίες: οδηγία 2008/98/ΕΚ για τα απόβλητα («οδηγία-πλαίσιο για τα απόβλητα»), οδηγία 2002/96/ΕΚ και οδηγία 2012/19/ΕΕ σχετικά με τα απόβλητα ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού («οδηγία ΑΗΗΕ»), οδηγία 94/62/ΕΚ για τις συσκευασίες και τα απορρίμματα συσκευασίας («οδηγία για τις συσκευασίες»), οδηγία 1999/31/ΕΚ περί υγειονομικής ταφής των αποβλήτων («οδηγία περί υγειονοµικής ταφής των αποβλήτων») και οδηγία 86/278/ΕΟΚ για τη χρησιμοποίηση της ιλύος καθαρισμού λυμάτων στη γεωργία («οδηγία για την ιλύ καθαρισμού λυμάτων») 3. Οι εν λόγω πληροφορίες συμπληρώνονται από πρόσφατες εμπεριστατωμένες μελέτες σχετικά με διάφορες ροές αποβλήτων, ήτοι τα αστικά απόβλητα (μελέτη έγκαιρης προειδοποίησης) 4,5, τα απόβλητα κατασκευών και κατεδαφίσεων 6, τα επικίνδυνα απόβλητα 7 και τα απόβλητα ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού 8. 1 Λεπτομερείς πληροφορίες σχετικά με τις εν λόγω εκθέσεις για μεμονωμένες οδηγίες διατίθενται στη διεύθυνση: 2 Η προηγούμενη έκθεση υλοποίησης COM/2017/088 final καλύπτει την περίοδο Η Επιτροπή υποχρεούται να υποβάλει την εν λόγω έκθεση. 3 Υπάρχουν και άλλες νομικές πράξεις για τις οποίες τα κράτη μέλη πρέπει να υποβάλλουν εκθέσεις υλοποίησης στην Επιτροπή. Ωστόσο, οι προθεσμίες υποβολής των εν λόγω ερωτηματολογίων ποικίλλουν. 4 Eunomia Research and Consulting Ltd et al (2018), «Study to identify Member States at risk of noncompliance with the 2020 target of the Waste Framework Directive and to follow-up phase 1 and 2 of the compliance promotion exercise» (Μελέτη για τον εντοπισμό των κρατών μελών που κινδυνεύουν να μη συμμορφωθούν με τον στόχο της οδηγίας-πλαισίου για τα απόβλητα για το 2020 και για την παρακολούθηση της φάσης 1 και 2 της διαδικασίας προώθησης της συμμόρφωσης). 5 Ευρωπαϊκό θεματικό κέντρο για τα απόβλητα και τη ροή υλικών σε μια πράσινη οικονομία (ETC/WMGE) για τον Ευρωπαϊκό Οργανισµό Περιβάλλοντος (2018), «Scenarios for municipal waste recycling based on the European Reference Model on Municipal Waste, Contribution to the first Early Warning report» (Σενάρια για την ανακύκλωση αστικών αποβλήτων με βάση το ευρωπαϊκό μοντέλο αναφοράς για τα αστικά απόβλητα, συμβολή στην πρώτη έκθεση έγκαιρης προειδοποίησης). 6 BIO by Deloitte (2017), «Resource efficient use of mixed wastes; Improving management of construction and demolition waste» (Αποδοτική χρήση των μικτών αποβλήτων από πλευράς πόρων βελτίωση της διαχείρισης των αποβλήτων κατασκευών και κατεδαφίσεων). 1

3 2. ΑΣΤΙΚΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΕΚΘΕΣΗ ΕΓΚΑΙΡΗΣ ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΗΣΗΣ Το 2016 οι Ευρωπαίοι παρήγαγαν κατά μέσο όρο 480 κιλά αστικών αποβλήτων ανά άτομο, εκ των οποίων το 46 % ανακυκλώθηκε ή λιπασματοποιήθηκε, ενώ το ένα τέταρτο διατέθηκε με υγειονομική ταφή 9. Τα αστικά απόβλητα αντιπροσωπεύουν μόνο το 10 % περίπου των συνολικών αποβλήτων που παράγονται στην ΕΕ, αλλά αποτελούν μία από τις πλέον περίπλοκες ροές προς διαχείριση λόγω της ποικίλης σύνθεσής τους, του μεγάλου όγκου των παραγωγών τους και του κατακερματισμού των ευθυνών. Οι νομικές υποχρεώσεις για τη διαχείριση των αστικών αποβλήτων (απόβλητα από νοικοκυριά και παρόμοια απόβλητα) καθορίζονται στην οδηγία-πλαίσιο για τα απόβλητα. Οι εν λόγω υποχρεώσεις περιλαμβάνουν την επίτευξη του στόχου προετοιμασίας για επαναχρησιμοποίηση/ανακύκλωσης των αστικών αποβλήτων σε ποσοστό 50 % 10 έως το Η οδηγία αναθεωρήθηκε πρόσφατα 11 προκειμένου να συμπεριλάβει νέους και πιο φιλόδοξους στόχους: επίτευξη ποσοστού 55 % έως το 2025, 60 % έως το 2030 και 65 % έως το Η αναθεωρημένη οδηγία θεσπίζει επίσης ένα σύστημα εκθέσεων έγκαιρης προειδοποίησης για την αξιολόγηση της προόδου των κρατών μελών προς την επίτευξη των εν λόγω στόχων, τρία έτη πριν από τις αντίστοιχες προθεσμίες. Η Επιτροπή, σε αναμονή της συγκεκριμένης προσπάθειας και προκειμένου να συνδράμει τα κράτη μέλη στην επίτευξη του στόχου για το 2020, έχει ήδη εκπονήσει την πρώτη της μελέτη έγκαιρης προειδοποίησης 13. Βάσει διεξοδικής εξέτασης των επιδόσεων των κρατών μελών στον τομέα της ανακύκλωσης και των πολιτικών για τα απόβλητα, διαπιστώθηκε ότι 14 κράτη μέλη κινδυνεύουν να μην επιτύχουν τον στόχο του 50 % για το Τα εν λόγω κράτη μέλη είναι τα ακόλουθα: Βουλγαρία, Εσθονία, Ελλάδα, Ισπανία, Κροατία, Κύπρος, Λετονία, Ουγγαρία, Μάλτα, Πολωνία, Πορτογαλία, Ρουμανία, Σλοβακία και Φινλανδία. Η διαμόρφωση σεναρίων στο πλαίσιο του εν λόγω υπολογισμού 15 επιβεβαίωσε το συγκεκριμένο γεγονός και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι εάν δεν ληφθούν πρόσθετα μέτρα πολιτικής, ορισμένα από τα ενδιαφερόμενα κράτη μέλη είναι πιθανό να μην επιτύχουν ούτε τον στόχο του 50 % έως το Ανάλογα με τα συγκεκριμένα προβλήματα και τις ανάγκες κάθε κράτους μέλους και την απόστασή τους από τον στόχο για το 2020, προσδιορίστηκαν ειδικές δράσεις ανά χώρα για την κάλυψη του χάσματος, μέσω μιας διαδικασίας στην οποία συμμετείχαν ενεργά οι εθνικές αρχές. Η αξιολόγηση έγκαιρης προειδοποίησης που περιλαμβάνεται στην παρούσα έκθεση βασίζεται επίσης σε προηγούμενες δραστηριότητες προώθησης της συμμόρφωσης 16 που 7 BiPRO GmbH (2017), «Support to selected Member States in improving hazardous waste management based on assessment of Member States' performance» (Υποστήριξη επιλεγμένων κρατών μελών για τη βελτίωση της διαχείρισης των επικίνδυνων αποβλήτων με βάση την αξιολόγηση των επιδόσεων των κρατών μελών). 8 BiPRO GmbH (2018), «WEEE compliance promotion exercise» (Διαδικασία προώθησης της συμμόρφωσης με την οδηγία ΑΗΗΕ). 9 Eurostat: σύνολο δεδομένων (env_wasmun). 10 Άρθρο 11 παράγραφος 2 στοιχείο α) της οδηγίας-πλαισίου για τα απόβλητα. 11 Οδηγία (ΕΕ) 2018/851, αποκαλούμενη επίσης αναθεωρηµένη οδηγία-πλαίσιο για τα απόβλητα. 12 Άρθρο 11 παράγραφος 2 στοιχεία γ) έως ε) της οδηγίας (ΕΕ) 2018/ Eunomia (2018) και ETC/WMGE (2018). 14 Με βάση την επιλεγμένη μέθοδο υπολογισμού. Για τον έλεγχο της συμμόρφωσης προς τον στόχο που προβλέπεται στο άρθρο 11 παράγραφος 2 στοιχείο α) της οδηγίας-πλαισίου για τα απόβλητα, η απόφαση 2011/753/ΕΕ καθορίζει τέσσερις εναλλακτικές μεθόδους υπολογισμού για την αναφορά ποσοστών που αφορούν «την προετοιμασία για επαναχρησιμοποίηση και την ανακύκλωση» των οικιακών αποβλήτων. 15 ETC/WMGE (2018)

4 διενήργησε η Επιτροπή σε συνεργασία με τα κράτη μέλη. Εάν τεθούν σύντομα σε εφαρμογή από τις εθνικές και τοπικές αρχές, οι εν λόγω προτεινόμενες δράσεις θα μειώσουν σημαντικά τον κίνδυνο μη επίτευξης των στόχων. Τα έγγραφα εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής που συνοδεύουν την παρούσα έκθεση περιγράφουν τις εν λόγω δράσεις. Μπορούν επίσης να προσδιοριστούν ορισμένες συναφείς κοινές προτεραιότητες. Πλαίσιο 1: Διαχείριση αστικών αποβλήτων Διαδοχικός καθορισμός εθνικών στόχων ανακύκλωσης που εστιάζουν στο επίπεδο των δήμων με ευθύνη για τα συστήματα συλλογής αποβλήτων και διασφάλιση ότι προβλέπονται κυρώσεις για τους δήμους που δεν επιτυγχάνουν τους στόχους. Θέσπιση μέτρων (συμπεριλαμβανομένων φόρων) για τη σταδιακή κατάργηση της υγειονομικής ταφής και άλλων μορφών επεξεργασίας υπολειμματικών αποβλήτων (π.χ. μηχανική-βιολογική επεξεργασία και αποτέφρωση) ώστε να παρέχονται οικονομικά κίνητρα για την υποστήριξη της ιεραρχίας των αποβλήτων 17. Ανάπτυξη καθοδήγησης για τους δήμους, σε συνεργασία με τις τοπικές και τις περιφερειακές αρχές, με τη μορφή προτύπου ελάχιστης υπηρεσίας για την ξεχωριστή συλλογή. Οργάνωση προγραμμάτων τεχνικής υποστήριξης και δημιουργίας ικανοτήτων για τους δήμους σε εθνικό επίπεδο. Καθιέρωση υποχρεωτικών απαιτήσεων για την ταξινόμηση των βιολογικών αποβλήτων και διασφάλιση ότι η προγραμματισμένη ή η υφιστάμενη υποδομή επεξεργασίας είναι ανάλογη των συστημάτων συλλογής. Ενθάρρυνση της συνεργασίας μεταξύ των δήμων για τον σχεδιασμό της υποδομής και/ή τη σύναψη συμβάσεων υπηρεσιών για την εξασφάλιση της αποτελεσματικότητας κλίμακας και την κατανομή του οικονομικού βάρους. Βελτίωση των προγραμμάτων διευρυμένης ευθύνης του παραγωγού (ΔΕΠ), τουλάχιστον σύμφωνα με τις γενικές ελάχιστες απαιτήσεις που προβλέπονται στην αναθεωρημένη οδηγία-πλαίσιο για τα απόβλητα. Θέσπιση μέτρων για την ενθάρρυνση των νοικοκυριών να ταξινομούν τα απόβλητα, συμπεριλαμβανομένης της αυξημένης συχνότητας συλλογής για ξεχωριστές ροές σε σχέση με εκείνη των μεικτών αποβλήτων. Βελτίωση της παρακολούθησης και της υποβολής εκθέσεων, συμπεριλαμβανομένης της διασφάλισης της συλλογής των δεδομένων σε επίπεδο δήμων. Πιο αποτελεσματική χρήση των κονδυλίων της ΕΕ για την ανάπτυξη υποδομών αποβλήτων, διασφαλίζοντας ότι η συγχρηματοδότηση υποστηρίζει την πρόληψη, την επαναχρησιμοποίηση και την αποδοτικότητα της ανακύκλωσης. 17 Η ιεραρχία των αποβλήτων κατατάσσει τις επιλογές διαχείρισης των αποβλήτων ανάλογα με τη βιωσιμότητά τους και δίνει προτεραιότητα στην πρόληψη της δημιουργίας αποβλήτων ακολουθούμενη από την ανακύκλωση, την ανάκτηση ενέργειας και, στο τέλος, τη διάθεση (π.χ. υγειονομική ταφή). 3

5 3. ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ ΚΑΙ ΚΑΤΕΔΑΦΙΣΕΩΝ Τα απόβλητα κατασκευών και κατεδαφίσεων αποτελούν τη μεγαλύτερη ροή αποβλήτων στην ΕΕ κατά βάρος, αντιπροσωπεύοντας περισσότερους από 800 εκατομμύρια τόνους ετησίως, ήτοι περίπου το 32 % των συνολικών παραγόμενων αποβλήτων 18. Υπάρχουν σημαντικές δυνατότητες βελτίωσης της αποδοτικότητας των πόρων στη διαχείριση της συγκεκριμένης ροής. Αποτελείται από ένα μείγμα διαφορετικών υλικών, συμπεριλαμβανομένων αδρανών, μη αδρανών μη επικίνδυνων και επικίνδυνων αποβλήτων. Αποτελείται κυρίως από ανόργανα κλάσματα (τούβλα, πλακάκια, σκυρόδεμα κ.λπ.), τα οποία είναι σχετικά βαριά και εύκολα ανακυκλώσιμα, αλλά χαμηλής αξίας. Περιέχει επίσης υλικά με θετική εμπορική αξία (μέταλλα) ή δυνητική αξία, εφόσον συλλέγονται ξεχωριστά σε καθαρά κλάσματα (όπως πλαστικά). Η οδηγία-πλαίσιο για τα απόβλητα 19 θέτει ως στόχο το 70 % για το 2020 όσον αφορά την προετοιμασία για επαναχρησιμοποίηση, την ανακύκλωση και την ανάκτηση άλλων υλικών για τη συγκεκριμένη ροή αποβλήτων. Οι επιδόσεις των κρατών μελών διαφέρουν σημαντικά, με περισσότερα από τα μισά να αναφέρουν ότι έχουν ήδη επιτύχει τον στόχο για το 2020 κατά την περίοδο , ενώ ορισμένα άλλα έχουν μάλιστα επιτύχει ανάκτηση άνω του 90 %. Ωστόσο, η Ελλάδα, η Κύπρος, η Σλοβακία και η Σουηδία εξακολουθούν να βρίσκονται κάτω από το 60 % 20. Εξακολουθεί να υπάρχει κάποια αβεβαιότητα όσον αφορά τα αριθμητικά στοιχεία που υποβλήθηκαν από ορισμένα κράτη μέλη. Μια πρόσφατη μελέτη 21 σχετικά με τον τρόπο διαχείρισης των αποβλήτων κατασκευών και κατεδαφίσεων σε ολόκληρη την ΕΕ προσδιόρισε τις ακόλουθες βασικές δράσεις. Πλαίσιο 2: Διαχείριση αποβλήτων από κατασκευές και κατεδαφίσεις Προώθηση της πρόληψης δημιουργίας αποβλήτων μέσω έξυπνου σχεδιασμού, επέκτασης της διάρκειας ζωής των κατασκευών, επαναχρησιμοποίησης και βελτίωσης του σχεδιασμού και της εφοδιαστικής στα εργοτάξια. Προώθηση επιλεκτικών κατεδαφίσεων και διαχωρισμού στην πηγή. Χρήση της καθοδήγησης της ΕΕ (έλεγχοι πριν από την κατεδάφιση και πρωτόκολλο διαχείρισης) 22. Χρήση οικονομικών μέσων για την εκτροπή της συγκεκριμένης ροής αποβλήτων από χώρους υγειονομικής ταφής. Περιορισμός των εργασιών επίχωσης σε εκείνες που είναι σύμφωνες με τον ορισμό που περιλαμβάνεται στην οδηγία-πλαίσιο για τα απόβλητα. Ενθάρρυνση της χρήσης ανακυκλωμένων προϊόντων μέσω πιστοποιητικών ποιότητας και/ή κριτηρίων αποχαρακτηρισµού των αποβλήτων. 18 Eurostat, σύνολο δεδομένων (env_wasgen). 19 Άρθρο 11 παράγραφος 2 στοιχείο β). 20 ARGUS (2017), «Compliance reporting on Waste Framework Directive material recovery rates for construction & demolition waste for reporting period » (Υποβολή εκθέσεων συμμόρφωσης σχετικά με την οδηγία-πλαίσιο για τα απόβλητα - ποσοστά ανάκτησης υλικών για τα απόβλητα κατασκευών και κατεδαφίσεων για την περίοδο αναφοράς ), Έκθεση επικύρωσης BIO by Deloitte (2017), Eurostat, σύνολο δεδομένων (cei_wm040)

6 Επέκταση της χρήσης των πράσινων δημόσιων συμβάσεων που απαιτούν ανακυκλωμένο περιεχόμενο. Βελτίωση της ποιότητας των στατιστικών. 4. ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ Τα επικίνδυνα απόβλητα αποτελούν μια σχετικά μικρή ροή αποβλήτων (λιγότερο από το 4 % των συνολικών αποβλήτων) 23, αλλά η σωστή διαχείρισή τους είναι ζωτικής σημασίας για την αποφυγή των σοβαρών αρνητικών επιπτώσεών τους στο περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία. Η οδηγία-πλαίσιο για τα απόβλητα περιλαμβάνει απαιτήσεις σχετικά με την επισήμανση, την τήρηση αρχείων, την ιχνηλασιμότητα και τις υποχρεώσεις ελέγχου από την παραγωγή έως τον τελικό προορισμό, καθώς και την απαγόρευση ανάμειξης επικίνδυνων αποβλήτων με άλλα απόβλητα, ουσίες ή υλικά. Η ανάλυση της διαχείρισης επικίνδυνων αποβλήτων σε ολόκληρη την ΕΕ 24, συμπεριλαμβανομένων των PCB/PCT 25, υποδηλώνει ότι υπάρχουν σοβαρά κενά στην εφαρμογή βασικών νομικών υποχρεώσεων. Σε αυτά περιλαμβάνονται ο ανεπαρκής σχεδιασμός, οι ασυνέπειες των δεδομένων και τα στατιστικά κενά μεταξύ της παραγωγής και της επεξεργασίας, καθώς και η εσφαλμένη ταξινόμηση των αποβλήτων. Η μελέτη παρέχει λεπτομερείς συστάσεις ανά χώρα, οι οποίες μπορούν να συνοψιστούν σε έναν γενικότερο κατάλογο δράσεων προτεραιότητας. Πλαίσιο 3: Διαχείριση επικίνδυνων αποβλήτων Βελτίωση της ποιότητας των σχεδίων διαχείρισης αποβλήτων με βάση αξιόπιστες και συγκρίσιμες πληροφορίες, έτσι ώστε να καλύπτονται περισσότερο τα επικίνδυνα απόβλητα και να συμπεριλαμβάνονται πληροφορίες για τις δυνατότητες επεξεργασίας. Υιοθέτηση πλήρως ανεπτυγμένων, αξιόπιστων και διαλειτουργικών συστημάτων ηλεκτρονικής τήρησης αρχείων και ανίχνευσης, ενσωματωμένων στα εθνικά στατιστικά συστήματα και στα δεδομένα μεταφοράς αποβλήτων της ΕΕ. Αποτύπωση της ιεράρχησης των αποβλήτων και της απαγόρευσης ανάμειξης στην εθνική νομοθεσία, καθοδήγηση σχετικά με τις επιλογές επεξεργασίας και τις συνθήκες αδειοδότησης, καθώς και διασφάλιση της επιβολής τους. Δημιουργία, δημοσίευση, διάδοση και χρήση σαφών και εναρμονισμένων οδηγιών για την ταξινόμηση και τη διαχείριση των αποβλήτων, συμπεριλαμβανομένης της ιεράρχησης των αποβλήτων. Χρήση της τεχνικής καθοδήγησης της Επιτροπής για την ταξινόμηση των αποβλήτων Eurostat, σύνολο δεδομένων (env_wasgen). 24 BiPRO (2015), «Support to selected Member States in improving hazardous waste management based on assessment of Member States' performance» (Υποστήριξη επιλεγμένων κρατών μελών για τη βελτίωση της διαχείρισης επικίνδυνων αποβλήτων με βάση την αξιολόγηση των επιδόσεων των κρατών μελών) - ανάλυση 10 κρατών μελών, και BiPRO (2017) - ανάλυση 14 κρατών μελών. 25 Πολυχλωριωμένα διφαινύλια/πολυχλωριωμένα τριφαινύλια. 26 Διατίθεται σε όλες τις γλώσσες τις ΕΕ στη διεύθυνση 5

7 Θέσπιση ολοκληρωμένου συστήματος αιφνιδιαστικών και συντονισμένων επιθεωρήσεων. Λήψη μέτρων κατά των μη εγκεκριμένων φορέων σε όλα τα επίπεδα. Ορισμός και πλήρης επιβολή της κοινής ευθύνης των παραγωγών αποβλήτων 27 και των λοιπών φορέων της αλυσίδας διαχείρισης των επικίνδυνων αποβλήτων. Συνέχιση των προσπαθειών για την εξάλειψη των PCB/PCT από κλειστές και ανοιχτές εφαρμογές. 5. ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΗΛΕΚΤΡΙΚΟΥ ΚΑΙ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΥ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΥ (ΑΗΗΕ) Περίπου 10 εκατομμύρια τόνοι 28 (0,4 % των συνολικών παραγόμενων αποβλήτων) αποβλήτων ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού (ΑΗΗΕ) εκτιμάται ότι έχουν παραχθεί στην ΕΕ το αριθμός που αναμένεται να υπερβεί τα 12 εκατομμύρια τόνους έως το Η συγκεκριμένη ροή αποβλήτων αποτελείται από ένα πολύπλοκο μείγμα υλικών και συστατικών, που περιλαμβάνει διάφορες ουσίες οι οποίες, εάν δεν υποβληθούν σε ορθή διαχείριση, ενέχουν υψηλό κίνδυνο για το περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία. Επιπλέον, η παραγωγή σύγχρονων ηλεκτρονικών συσκευών απαιτεί τη χρήση σπάνιων και πολύτιμων πόρων. Η οδηγία 2012/19/ΕΕ έχει ως στόχο τη βελτίωση της συλλογής, επεξεργασίας και ανακύκλωσης των ΑΗΗΕ. Κατά την περίοδο ο όγκος των αποβλήτων εξοπλισμού που συλλέχθηκαν από τα νοικοκυριά στην ΕΕ των 28 αυξήθηκε κατά 8 %. Το 2014 συλλέχθηκαν κατά μέσο όρο 6,21 κιλά αποβλήτων εξοπλισμού ανά άτομο από ιδιωτικά νοικοκυριά. Το κράτη μέλη κατόρθωσαν να επιτύχουν τον ελάχιστο στόχο συλλογής 4 κιλών ΑΗΗΕ οικιακής προέλευσης ανά άτομο 30, η Σουηδία και η Δανία κατόρθωσαν να συλλέξουν έως και 12 κιλά, ενώ η Κύπρος, η Λετονία, η Μάλτα και η Ρουμανία δεν κατόρθωσαν να επιτύχουν τον στόχο με σημαντική διαφορά Από το 2016 κάθε κράτος μέλος έχει υποχρεωθεί να επιτυγχάνει στόχο συλλογής που αντιστοιχεί στο 45 % του πωλούμενου εξοπλισμού, ενώ από το 2019 ο εν λόγω στόχος θα ανέλθει στο 65 % του πωλούμενου εξοπλισμού ή στο 85 % των ηλεκτρονικών αποβλήτων που παράγονται ετησίως 33. Τα κράτη μέλη θα έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν έναν από αυτούς τους δύο ισοδύναμους τρόπους υπολογισμού του στόχου. Η Επιτροπή προχώρησε σε μια προσπάθεια προώθησης της συμμόρφωσης 34 σχετικά με τα ΑΗΗΕ για τον εντοπισμό των κύριων κενών εφαρμογής και την ανταλλαγή ορθών πρακτικών. Από τη συγκεκριμένη μελέτη προέκυψαν τόσο συστάσεις που ισχύουν για όλα τα κράτη μέλη όσο και συμβουλές ανά χώρα για ορισμένα κράτη μέλη. 27 Όπως ορίζεται στο άρθρο 15 παράγραφος 2 της οδηγίας- πλαισίου για τα απόβλητα. 28 Βάσει των «εργαλείων υπολογισμού ΑΗΗΕ» που διατίθενται στη διεύθυνση 29 United National University (2007), 2008 Review of Directive 2002/96/EC on waste electrical and electronic equipment (WEEE) (Επανεξέταση της οδηγίας 2002/96/ΕΚ του 2008 σχετικά με τα απόβλητα ειδών ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού (ΑΗΗΕ)). 30 Ο στόχος ίσχυσε έως το τέλος του Η Λετονία δεν κατόρθωσε να επιτύχει τον στόχο το 2015, ενώ τα άλλα κράτη μέλη δεν κατόρθωσαν να τον επιτύχουν το 2014 (σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία που αναφέρθηκαν) ή τα προηγούμενα έτη. 32 Eurostat, σύνολο δεδομένων (env_waselee). 33 Τα δεδομένα του 2016 δεν ήταν διαθέσιμα κατά τη σύνταξη της παρούσας έκθεσης. 34 BiPRO (2018). 6

8 Πλαίσιο 4: Διαχείριση των απόβλητων ειδών ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού Συμμετοχή όλων των σχετικών επιπέδων διακυβέρνησης (δημοτικά, περιφερειακά, εθνικά) Εισαγωγή (ή εντατικοποίηση) των ελέγχων σε όλα τα στάδια της αλυσίδας διαχείρισης και οργάνωση επιθεωρήσεων με στόχο τον εντοπισμό παράνομων ή μη συμμορφούμενων δραστηριοτήτων. Βελτίωση της ποιότητας των δεδομένων, μεταξύ άλλων μέσω ελέγχων ποιότητας και της ενίσχυσης των διαδικασιών ανιχνευσιμότητας ώστε να λαμβάνονται υπόψη όλα τα απόβλητα εξοπλισμού. Βελτίωση των συστημάτων διευρυμένης ευθύνης του παραγωγού (ΔΕΠ), τουλάχιστον σύμφωνα με τις γενικές ελάχιστες απαιτήσεις που προβλέπονται στην αναθεωρημένη οδηγία-πλαίσιο για τα απόβλητα. Βελτίωση της διαδικασίας συλλογής μέσω: o της επέκτασης των υποδομών συλλογής o της αύξησης της ευαισθητοποίησης των καταναλωτών o της αποσαφήνισης της μεταβίβασης κυριότητας των αποβλήτων εξοπλισμού στην αλυσίδα διαχείρισης και o της απαίτησης από όλους τους υπευθύνους συλλογής να συνεργάζονται με ένα σύστημα συμμόρφωσης. Επιβολή των κατάλληλων απαιτήσεων επεξεργασίας που ορίζονται στην οδηγία εξέταση του ενδεχομένου θέσπισης ελάχιστων προτύπων ποιότητας για την επεξεργασία των ΑΗΗΕ. Εφαρμογή/ανάπτυξη μηχανισμών για την ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με τα προϊόντα που αφορούν την ανακύκλωση και την προετοιμασία για επαναχρησιμοποίηση μεταξύ παραγωγών και υπευθύνων ανακύκλωσης (π.χ. I4R πλατφόρμα - Information for Recyclers - 35 ). Δημιουργία δικτύου «προετοιμασίας για επαναχρησιμοποίηση» των καταχωρισμένων και εγκεκριμένων/πιστοποιημένων φορέων εκμετάλλευσης σε εθνικό επίπεδο. Εξέταση του ενδεχομένου υιοθέτησης ενός ξεχωριστού στόχου «προετοιμασίας για επαναχρησιμοποίηση» σε εθνικό επίπεδο. 6. ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΑΣ Το 2015 τα συνολικά παραγόμενα απόβλητα συσκευασίας στην ΕΕ ανήλθαν σε περίπου 85 εκατομμύρια τόνους, ήτοι σχεδόν στο 3,4 % των συνολικών αποβλήτων 36. Η ποσότητα των παραγόμενων αποβλήτων σημείωσε αργή αύξηση κατά τα τελευταία έτη Eurostat; dataset (env_wasgen) and (env_waspac) 7

9 Η οδηγία για τις συσκευασίες θέτει ειδικούς στόχους για τα απορρίμματα συσκευασίας οι οποίοι έπρεπε να εκπληρωθούν έως τα τέλη του 2008 (με παρατάσεις για ορισμένα κράτη μέλη - που έπαυσαν να ισχύουν το 2015): συνολικοί στόχοι ανάκτησης και ανακύκλωσης (60 % και 55 %, αντίστοιχα) παράλληλα με τους στόχους ανακύκλωσης συγκεκριμένων υλικών (60 % για το χαρτί και το χαρτόνι, 60 % για το γυαλί, 50 % για το μέταλλο, 22,5 % για το πλαστικό και το 15 % για το ξύλο). Από το 2005 ο μέσος συνολικός ρυθμός ανακύκλωσης συσκευασιών στην ΕΕ σημειώνει σταθερή αύξηση (στο 65,8 % το ). Ωστόσο, μεταξύ του 2013 και του 2015, η ποσότητα των αποβλήτων συσκευασίας αυξήθηκε κατά 6 % σε ολόκληρη την ΕΕ, γεγονός που υποδηλώνει ότι απαιτούνται περισσότερες ενέργειες για την πρόληψη της δημιουργίας αποβλήτων. Η μελέτη έγκαιρης προειδοποίησης τόνισε επίσης τις ασυνέπειες στα δεδομένα που αφορούν τη συσκευασία για πολλά κράτη μέλη, υποδεικνύοντας ότι οι ποσότητες συσκευασιών που διατίθενται στην αγορά ενδέχεται να αναφέρονται ελλιπώς. Η αναθεωρημένη οδηγία για τις συσκευασίες 38 εισήγαγε πιο φιλόδοξους συνολικούς στόχους ανακύκλωσης για τις συσκευασίες (65 % το 2025 και 70 % το 2030), καθώς και υψηλότερους ειδικούς στόχους ανακύκλωσης συγκεκριμένων υλικών (όπως το 55 % το 2030 για το πλαστικό). Κάτι τέτοιο θα απαιτήσει αυξημένες προσπάθειες σε ολόκληρη την ΕΕ για την αποτελεσματικότερη οργάνωση ξεχωριστών συστημάτων συλλογής, για τη συλλογή περισσότερων ανακυκλώσιμων υλικών, μεταξύ άλλων μέσω βελτιωμένων συστημάτων ΔΕΠ. Τα περισσότερα κράτη μέλη επιτυγχάνουν τους τρέχοντες συνολικούς στόχους ανακύκλωσης συγκεκριμένων υλικών, παρά το γεγονός ότι η Ουγγαρία (από το 2012) και η Μάλτα (από το ) δεν κατόρθωσαν να τους επιτύχουν με σημαντική διαφορά. Αρκετά κράτη μέλη δεν κατόρθωσαν να επιτύχουν έναν ή περισσότερους στόχους ανακύκλωσης συγκεκριμένων υλικών: για το χαρτί και το χαρτόνι (Μάλτα), το ξύλο (Κροατία, Μάλτα, Κύπρος, Φινλανδία), το μέταλλο (Κροατία, Μάλτα) και το γυαλί (Ελλάδα, Μάλτα, Κύπρος, Ουγγαρία, Πορτογαλία, Πολωνία και Ρουμανία). Η Επιτροπή συνεργάζεται με τα ενδιαφερόμενα κράτη μέλη και διατυπώνει στοχευμένες συμβουλές μέσω της προώθησης της συμμόρφωσης και άλλων δραστηριοτήτων για τη βελτίωση των επιδόσεων. 7. ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗ ΤΑΦΗ Η υγειονομική ταφή αποτελεί τη λιγότερο προτιμητέα επιλογή επεξεργασίας αποβλήτων. Ενώ οι ποσότητες των αστικών απορριμμάτων που υποβάλλονται σε υγειονομική ταφή έχουν σημειώσει σταθερή μείωση στην ΕΕ συνολικά (μείωση ύψους 18 % κατά την περίοδο ), ο μέσος όρος των ποσοστών υγειονομικής ταφής των αστικών αποβλήτων στην ΕΕ διατηρήθηκε στο 24 % το Εξακολουθούν να υφίστανται μεγάλες διαφορές σε ολόκληρη την ΕΕ: το κράτη μέλη εξακολουθούσαν να διαθέτουν με υγειονομική ταφή άνω του 50 % των αστικών αποβλήτων, ενώ πέντε κράτη μέλη ανέφεραν ποσοστά άνω του 70 %. Η οδηγία περί υγειονομικής ταφής υποχρέωσε τα κράτη μέλη να μειώσουν την υγειονομική ταφή των αστικών βιοαποικοδομήσιμων αποβλήτων σε 75 % το μέγιστο έως το 2006, σε 37 Ομοίως. 38 Οδηγία (ΕΕ) 2018/ Δεν έχουν υποβληθεί ακόμη δεδομένα για το Eurostat, σύνολο δεδομένων (emv_wasmun). 8

10 50 % έως το 2009 και σε 35 % έως το 2016, σε σύγκριση με τη γραµµή βάσης του Η αναθεωρημένη οδηγία 42 απαιτεί από τα κράτη μέλη να μειώσουν έως το 2035 την υγειονομική ταφή των αστικών αποβλήτων σε 10 % το μέγιστο και εισάγει απαγόρευση της υγειονομικής ταφής των ξεχωριστά συλλεγόμενων αποβλήτων, συμπεριλαμβανομένων των βιοαποικοδομήσιμων αποβλήτων. Όσον αφορά την επίτευξη των στόχων για τη μείωση των βιοαποδομήσιμων αποβλήτων, η πληρότητα των στοιχείων που υποβάλλονται από τα κράτη μέλη ποικίλλει. Σύμφωνα με τα στοιχεία που υποβλήθηκαν, το 2015, τα μισά κράτη μέλη είχαν ήδη επιτύχει τον στόχο του 35 % για το Η Κροατία δεν κατόρθωσε να επιτύχει τον στόχο του 75 %, έως το Η Κύπρος, η Τσεχική Δημοκρατία, η Ελλάδα, η Λετονία και η Σλοβακία δεν κατόρθωσαν να επιτύχουν τον στόχο του 50 %, έως το 2013 επίσης. Η Μάλτα, στην οποία σημειώνεται υψηλό συνολικό ποσοστό υγειονομικής ταφής αστικών αποβλήτων, δεν έχει αναφέρει πρόσφατα στοιχεία. Η Επιτροπή συνεργάζεται με τα ενδιαφερόμενα κράτη μέλη και διατυπώνει στοχευμένες συμβουλές μέσω της προώθησης της συμμόρφωσης και άλλων δραστηριοτήτων για τη βελτίωση των επιδόσεων. Πρόσφατη μελέτη που διενεργήθηκε για την Επιτροπή 43 διαπίστωσε ότι 15 κράτη μέλη δεν τηρούσαν πλήρως την υποχρέωση που προβλέπεται στην οδηγία 44 για την επεξεργασία των αποβλήτων πριν από την υγειονομική ταφή. Παρά το κλείσιμο των μη συμμορφούμενων χώρων υγειονομικής ταφής που αναφέρθηκαν από τα κράτη μέλη, ο αριθμός των εγκαταστάσεων που δεν συμμορφώνονται με τις απαιτήσεις της οδηγίας παραμένει ανησυχητικός. 8. ΙΛΥΣ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΥ ΛΥΜΑΤΩΝ Η οδηγία για την ιλύ καθαρισμού λυμάτων έχει ως στόχο τον έλεγχο της χρήσης της ιλύος καθαρισμού λυμάτων στη γεωργία. Προβλέπει οριακές τιμές για τις συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων στην ιλύ που προορίζεται για γεωργική χρήση και για την επεξεργασία του εδάφους. Η οδηγία έχει τεθεί σε ισχύ εδώ και περισσότερα από 30 έτη και εφαρμόζεται σε ολόκληρη την ΕΕ. Όλα τα κράτη μέλη έχουν καθορίσει οριακές τιμές συγκέντρωσης για τα βαρέα μέταλλα στο έδαφος οι οποίες είναι σύμφωνες με τις απαιτήσεις της οδηγίας ή ακόμη και πολύ αυστηρότερες. 9. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η νομοθεσία της ΕΕ σχετικά με τα απόβλητα προωθεί σημαντικές βελτιώσεις στη διαχείριση αποβλήτων. Η πλήρης εφαρμογή της εν λόγω νομοθεσίας είναι ωστόσο ζωτικής σημασίας 41 Το άρθρο 5 παράγραφος 2 της οδηγίας περί υγειονοµικής ταφής των αποβλήτων προβλέπει χρονική παράταση τεσσάρων ετών στις περιπτώσεις κατά τις οποίες, το 1995, τα κράτη μέλη διέθεσαν με υγειονομική ταφή περισσότερο από το 80 % των αστικών αποβλήτων τους. 42 Οδηγία (ΕΕ) 2018/ Milieu (2017), «Study to assess the implementation by the EU Member States of certain provisions of Directive 1999/31/EC on the landfill of waste» (Μελέτη αξιολόγησης της εφαρμογής ορισμένων διατάξεων της οδηγίας 1999/31/ΕΚ περί υγειονομικής ταφής των αποβλήτων από τα κράτη μέλη της ΕΕ). 44 Άρθρο 6 στοιχείο α) της οδηγίας περί υγειονοµικής ταφής των αποβλήτων. 9

11 προκειμένου η ΕΕ να αποκομίσει τα περιβαλλοντικά και οικονομικά οφέλη της κυκλικής οικονομίας και να ανταγωνιστεί σε έναν κόσμο με ολοένα και λιγότερους πόρους. Οι εκθέσεις έγκαιρης προειδοποίησης σχετικά με τα αστικά απόβλητα και οι προσπάθειες προώθησης της συμμόρφωσης της Επιτροπής που περιγράφονται στην παρούσα έκθεση επισημαίνουν τη συνεχή πρόοδο που σημειώνουν τα κράτη μέλη, αλλά και τα σοβαρά κενά και τις προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπιστούν άμεσα. Μπορεί να επιτευχθεί σαφής πρόοδος εάν τα ενδιαφερόμενα κράτη μέλη αναλάβουν επειγόντως δράση για την υλοποίηση των ενεργειών που προσδιορίζονται στην παρούσα έκθεση και τις συνοδευτικές εκθέσεις ανά χώρα. Πιο αποτελεσματική ξεχωριστή συλλογή, αποδοτικά συστήματα ΔΕΠ, οικονομικά μέσα όπως οι φόροι υγειονομικής ταφής και οι φόροι αποτέφρωσης, καθώς και η βελτίωση της ποιότητας των δεδομένων, είναι όλα καίριας σημασίας για τη διασφάλιση της συμμόρφωσης με τη νομοθεσία της ΕΕ σχετικά με τα απόβλητα, επί του παρόντος και μελλοντικά. Σε συνέχεια της παρούσας έκθεσης, η Επιτροπή θα πραγματοποιήσει υψηλού επιπέδου επισκέψεις σχετικά με την κυκλική οικονομία/τα απόβλητα στα κράτη μέλη που κινδυνεύουν να μην επιτύχουν τους στόχους του 2020 για τα αστικά απόβλητα. Για τον λόγο αυτό, η Επιτροπή θα συνεργαστεί με τους ενδιαφερόμενους φορείς, συμπεριλαμβανομένων των ενώσεων τοπικών και περιφερειακών φορέων. Η Επιτροπή θα συνεχίσει να αφιερώνει σημαντικούς πόρους στην υποστήριξη των προσπαθειών των κρατών μελών για την υλοποίηση, μεταξύ άλλων μέσω τεχνικής βοήθειας (π.χ. μέσω της επισκόπησης της περιβαλλοντικής εφαρμογής 45 και της ανταλλαγής βέλτιστων πρακτικών 46 ), καθώς και με κονδύλια της ΕΕ. Ωστόσο, εναπόκειται στις εθνικές αρχές να εντείνουν τη διαδικασία των αναγκαίων μεταρρυθμίσεων πολιτικής και να αναλάβουν επιτόπια δράση TAIEX-EIR Peer2Peer