Lektion 27: Die μι-verben / athematische Konjugation. εἰμί "sein" Die Besonderheiten der μι-verben

Transcript

1 Lektion 27: Die μι-verben / athematische Konjugation Die Besonderheiten der μι-verben - Kein Themavokal. - Die 1. Pers. Sg. Ind. Präs. Akt. geht auf -μι. - Die 3. Pers. Sg. Ind. Präs. Akt. geht auf -σι(ν), die 3. Pl. auf -ᾱσι(ν). - Der Infinitiv geht auf -ναι, wie schon bei εἶναι. - Im Indikativ Aktiv langer Stammvokal im Singular, kurzer im Plural Die "kleinen μι-verben": die Wurzelpräsentien εἰμί, εἶμι und φημί εἰμί "sein" Präsens Imperfekt Futur Konjunktiv Optativ Imperativ εἰ μί ἦ ν ἔσ ο μαι ὦ εἴη ν εἶ ἦ σθα ἔσ ῃ / ἔσ ει ᾖ ς εἴη ς ἴσ θι ἐσ τί(ν) ἦ ν ἔσ ται ᾖ εἴη ἐσ μέν ἦ μεν ἐσ ό μεθα ὦ μεν εἶ μεν / εἴη μεν ἐσ τέ ἦ τε ἔσ ε σθε ἦ τε εἶ τε / εἴη τε ἴσ τε εἰ σί(ν) ἦ σαν ἔσ ο νται ὦ σι(ν) εἶ εν / εἴη σαν Infinitiv εἶ ναι Partizip ὤν, οὖσα, ὄν Als Aorist dient ἐγενόμην. εἶμι "gehen" Präs. (fut. Bed.!) Imperfekt Futur Konjunktiv Optativ Imperativ εἶ μι ᾖ α ἴ ω ἴ οι μι εἶ ᾔ εις s. Präsens ἴ ῃς ἴ οι ς ἴθι εἶ σι(ν) ᾔ ει ἴ ῃ ἴ οι ἴ μεν ᾖ μεν ἴ ω μεν ἴ οι μεν ἴ τε ᾖ τε ἴ η τε ἴ οι τε ἴτε ἴ ᾱσι(ν) ᾖ σαν ἴ ω σι(ν) ἴ οι εν Infinitiv ἰέ ναι Partizip ἰών, ἰοῦσα, ἰόν Als Aorist dient ἦλθον. φημί "sagen", "behaupten" Präsens Imperfekt Futur Konjunktiv Optativ Imperativ φη μί "sagen" ἔ φη ν φή σ ω φῶ φαίη ν φής / φῄς ἔ φη σθα φή σ εις φῇ ς φαίη ς φά θι φη σί(ν) ἔ φη φή σ ει φῇ φαίη φα μέν ἔ φα μεν φή σ ο μεν φῶ μεν φαῖ μεν / φαίη μεν φα τέ ἔ φα τε φή σ ε τε φῆ τε φαῖ τε / φαίη τε φά τε φᾱ σί(ν) ἔ φα σαν φή σ ουσι(ν) φῶ σι(ν) φαῖ εν / φαίη σαν Infinitiv φά ναι Partizip (φάς, dafür meist) φάσκων, φάσκουσα, φάσκον Alle Formen außer dem Präsens Indikativ und Imperativ werden auch mit aoristischem Aspekt verwendet. 1

2 27.2 Die μι-verben mit Präsens-Nasalerweiterung δείκνυμι "zeigen", Präsensstamm δεικ-νυ-, Verbalstamm δεικ- Präsens Aktiv Konjunktiv und Optativ werden analog zur thematischen Konjugation gebildet. Beachte aber auch einige andere Nebenformen, die aus der thematischen Konjugation übernommen sind! Präsens Indikativ Imperfekt Konjunktiv Optativ Imperativ δείκ νῡ μι δεικ νύ ω ἐ δείκ νῡ ν ἐ δείκ νυ ον δεικ νύ ω δεικ νύ οι μι δείκ νῡ ς ἐ δείκ νῡ ς δεικ νύ ῃ ς δεικ νύ οι ς δείκ νῡ σι(ν) δεικ νύ ει ἐ δείκ νῡ δεικ νύ ῃ δεικ νύ οι δείκ νυ μεν ἐ δείκ νυ μεν δεικ νύ ω μεν δεικ νύ οι μεν δείκ νυ δείκ νυ ε δείκ νυ τε ἐ δείκ νυ τε δεικ νύ η τε δεικ νύ οι τε δείκ νυ τε δεικ νύ ᾱ σί(ν) δεικ νύ ουσι(ν) ἐ δείκ νυ σαν δεικ νύ ω σι(ν) δεικ νύ οι εν Infinitiv δεικ νύ ναι Partizip δεικ νύ ς, -νῦ σα, -νύ ν δεικ νύ ων, -νύ ουσα, -νύ ον Präsens Medium-Passiv Präsens Imperfekt Konjunktiv Optativ Imperativ δείκ νῡ μαι ἐ δεικ νύ μην δεικ νύ ω μαι δεικ νυ οί μην δείκ νῡ σαι ἐ δείκ νῡ σο δεικ νύ ῃ δεικ νύ οι ο δείκ νυ σο δείκ νῡ ται ἐ δείκ το δεικ νύ η ται δεικ νύ οι το δείκ νυ μεθα ἐ δεικ νύ μεθα δεικ νυ ώ μεθα δεικ νυ οί μεθα δείκ νυ σθε ἐ δείκ νυ σθε δεικ νύ η σθε δεικ νύ οι σθε δείκ νυ σθε δεικ νύ νται ἐ δείκ νυ ντο δεικ νύ ω νται δεικ νύ οι ντο Infinitiv δείκ νυ σθαι Partizip δεικ νύ μενος, -η, -ον Die übrigen Stämme werden aus dem Verbalstamm δεικ- ohne Nasalerweiterung gebildet. So lauten die Stammformen: δείκνυμι, δείξω, ἔδειξα, δέδειχα (Muta-Stamm!), δέδειγμαι, ἐδείχθην, δειχθήσομαι Wenn vor dem -νυ ein Vokal steht, wird das ν verdoppelt: σβέννυμι "löschen", κεράννυμι "mischen". (Dieses zweite ν ist ein alte σ, vgl. "Asbest". Es taucht in der Stammformenreihe wieder auf: σβέννυμι, σβέσω (σ vereinfacht), ἔσβεσα (σ vereinfacht), ἔσβεσμαι, εσβέσθην, σβεσθήσομαι. Manche thematischen Verben bilden auch νυ-nebenformen, wie ἀποκτίννυμι zu ἀποκτείνω. Weitere νυ-verben: ἄγνυμι, ἄξω, ἔαξα, ἐάγην κεράννυμι, κεράσω... κορέννυμι, κορέσω... μείγνυμι, μείξω... ὄμνυμι, ὀμόσω... πήγνυμι, πήξω... πίμπλημι, πλήσω... πίμπρημι, πρήσω... ἀπόλλυμι (< -νυμι), ἀπολῶ, ἀπώλεσα... "zerbrechen" (transitiv) "mischen" "sättigen" "mischen" "schwören" "festmachen" "füllen" "verbrennen" (transitiv) "vernichten", "verlieren" 2

3 27.3 Die "vier großen μι-verben" mit Reduplikationspräsens Die "großen μι-verben" sind δίδωμι, τίθημι, ἵημι und ἵστημι. Sie kommen sehr häufig vor, auch als Komposita. ἵσταμαι bildet einen Wurzelaorist: ἔστην. Präsens Aktiv Der ganze Präsensstamm, auch das Imperfekt, hat eine Reduplikation mit ι (vgl. γί-γνομαι, γι-γνώσκω, μι μνῄσκομαι). δί δω μι "geben" τί θη μι "setzen" ἵ η μι "schicken" (*σι ση μι) ἵ στη μι "stellen" (*σι στη μι) δί δω ς δί δω σι(ν) δί δο μεν δί δο τε δι δό ᾱσι(ν) τί θη ς τί θη σι(ν) τί θε μεν τί θε τε τι θέ ᾱσι(ν) ἵ η ς ἵ η σι(ν) ἵ ε μεν ἵ ε τε ἱ ᾶ σι(ν) < *ἱ έ ᾱσι(ν) ἵ στη ς ἵ στη σι(ν) ἵ στα μεν ἵ στα τε ἱ στᾶ σι(ν) < *ἱ στα ᾱσι(ν) Das Medium/Passiv lautet entsprechend, zeigt aber überall kurzen Vokal: δίδομαι, τίθεμαι, ἵεμαι, ἵσταμαι. Aorist Aktiv Achtung! Er geht im Sg. auf κα, nicht auf σα, außer bei ἵστημι. ἧ κα ἔ δω κα ἔ δω κα ς ἔ δω κε (ν) ἔ δο μεν ἔ δο τε ἔ δο σαν ἔ θη κα ἔ θη κα ς ἔ θη κε (ν) ἔ θε μεν ἔ θε τε ἔ θε σαν ἧ κα ς ἧ κε (ν) εἷ μεν εἷ τε εἷ σαν < *ἐ ἡ κα < *ἐ ἑ μεν ἔ στη σα ἔ στη σα ς ἔ στη σε(ν) ἔ στή σα μεν ἔ στή σα τε ἔ στη σα ν Das Perfekt unterscheidet sich vom Aorist durch die Reduplikation: δέδωκα, τέθηκα, εἷκα - durchgehend mit κα-suffix, auch im Plural. ἵστημι/ἵσταμαι ist gesondert zu betrachten, s. nächster Abschnitt. Bei ἵημι sind Augment und Reduplikation schwerer zu unterscheiden. Lerne das Perfekt deshalb gut: εἷκα, εἷκας, εἷκε(ν), εἵκαμεν, εἵκατε, εἵκασι(ν). Sonderfall: ἵσταμαι Das intransitive Medium ἵσταμαι "sich stellen", "treten" gehört zu den Verben mit Wurzelaorist. Wie immer bei diesen Verben steht daneben ein (formal) aktivisches Perfekt: ἵ στα μαι "ich stelle mich" ἔ στη ν "ich bin getreten" ἕ στη κα "ich stehe" ἵ στα σαι ἵ στα ται ἱ στά μεθα ἵ στα σθε ἵ στα νται ἔ στη ς ἔ στη ἔ στη μεν ἔ στη τε ἔ στη σαν ἕ στη κα ς ἕ στη κε(ν) ἑ στή κα μεν ἑ στή κα τε ἑ στή κα σι(ν) Das Aktiv ἵστημι "stellen" hat daher kein Perfekt dieses ist von ἵσταμαι beansprucht worden. Neben dem regelmäßigen Perfekt-Partizip ἑστηκώς, ἑστηκυῖα, ἑστηκός erscheint oft die Kurzform ἑστώς, ἑστῶσα, ἑστός/ἑστώς. Stammformen: δίδωμι: δώσω, ἔδωκα, δέδωκα, δέδομαι, ἐδόθην, δοθήσομαι, VA δοτός τίθημι: θήσω, ἔθηκα, τέθηκα, κεῖμαι, ἐτέθην, τεθήσομαι, VA θετός ἵημι: ἥσω, ἧκα, εἷκα, εἷμαι, εἵθην, ἑθήσομαι, VA ἑτός ἵστημι transitiv: στήσω, ἔστησα, -, -, ἐστάθην, σταθήσομαι, VA στατός ἴσταμαι intrans.: στήσομαι, ἔστην, ἕστηκα 3

4 Die meisten Formen wirst du dir leicht erschließen können, wenn du auf die Reduplikation achtest: i-reduplikation: Präsens e-reduplikation: Perfekt keine Reduplikation: Futur oder Aorist. Besondere Aufmerksamkeit solltest du den Formen von ἵημι schenken. Viele davon sind wegen ihrer Kürze schwer zu erkennen und leicht mit anderen Wörtern zu verwechseln (Relativpronomen!) Weitere Formen: Präsens Aktiv δίδωμι διδῶ, διδῷς... διδοίην, διδοίης... δίδου, δίδοτε διδόναι διδούς, διδοῦσα, διδόν τίθημι τιθῶ, τιθῇς... τιθείην, τιθείης... τίθει, τίθετε τιθέναι τιθείς, τιθεῖσα, τιθέν ἵημι ἱῶ, ἱῇς... ἱείην, ἱείης... ἵει, ἵετε ἱέναι ἱείς, ἱεῖσα, ἱέν ἵστημι ἱστῶ, ἱστῇς... ἱσταίην, ἱσταίης... ἵστη, ἵστατε ἱστάναι ἱστάς, ἱστᾶσα, ἱστάν Aorist Aktiv ἔδωκα δῶ, δῷς... δοίην, δοίης... δός, δότε δοῦναι δούς, δοῦσα, δόν ἔθηκα θῶ, θῇς... θείην, θείης... θές, θέτε θεῖναι θείς, θεῖσα, θέν ἧκα ὧ, ᾗς... εἵην, εἵης... ἕς, ἕτε εἷναι εἵς, εἷσα, ἕν ἔστησα στήσω, στήσῃς... στήσαιμι, στήσαις... στῆσον, στήσατε στῆσαι στήσας, στήσασα, στῆσαν Präsens Medium/Passiv δίδομαι διδῶμαι, διδῷ... διδοίμην δίδοσο, δίδοσθε δίδοσθαι διδόμενος, -η, -ον τίθεμαι τιθῶμαι, τιθῇ... τιθείμην τίθεσο, τίθεσθε τίθεσθαι τιθέμενος, -η, -ον ἵεμαι ἱῶμαι, ἱῇ... ἱείμην ἵεσο, ἵεσθε ἵεσθαι ἱέμενος, -η, -ον ἵσταμαι ἱστῶμαι, ἱστῇ... ἱσταίμην ἵστασο, ἵστασθε ἵστασθαι ἱστάμενος, -η, -ον Aorist Medium ἐδόμην δῶμαι, δῷ... δοίμην, δοῖο... δοῦ, δόσθε δόσθαι δόμενος, -η, -ον ἐθέμην θῶμαι, θῇ... θείμην, θεῖο... θοῦ, θέσθε θέσθαι θέμενος, -η, -ον εἵμην ὧμαι, ᾗ... εἵμην, εἷο... οὗ, ἕσθε ἕσθαι ἕμενος, -η, -ον ἔστην στῶ, στῇς... σταίην, σταίης... στῆθι, στῆτε στῆναι στάς, στᾶσα, στάν Aorist Passiv ἐδόθην δοθῶ δοθείην δόθητι, δόθητε δοθῆναι δοθείς, δοθεῖσα, δοθέν ἐτίθην τιθῶ τεθείην τέθητι, τέθητε τεθῆναι τεθείς, τεθεῖσα, τεθέν εἵθην ἑθῶ ἑθείην ἕθητι, ἕθητε ἑθῆναι ἑθείς, ἑθεῖσα, ἑθέν ἐστάθην σταθῶ σταθείην στάθητι, στάθητε σταθῆναι σταθείς, σταθείσα, σταθέν Das Imperfekt bildet den langen Vokal im Singular des Aktivs wie eine Ersatzdehnung (außer ἵστημι): ἐδίδουν, ἐδίδους, ἐδίδου, ἐδίδομεν, ἐδίδοτε, ἐδίδοσαν ἐτίθειν, ἐτίθεις, ἐτίθει, ἐτίθεμεν, ἐτίθετε, ἐτίθεσαν ἵειν, ἵεις, ἵει, ἵεμεν, ἵετε, ἵεσαν ἵστην, ἵστης, ἵστη, ἵσταμεν, ἵστατε, ἵστασαν 4

5 Solons Gesetzgebung (Aristoteles, Athenaion Politeia ) μι-verben, Wurzelaorist Um die Wende zum 6. Jahrhundert war aufgrund der ungleichen Besitzverteilung das Volk von Athen zutiefst zerworfen. Breite Teile der armen Landbevölkerung hatten sich in die Schuldknechtschaft verkaufen müssen. 594/3, auf dem Höhepunkt der Krise, wurde Solon von den Athenern zum Schlichter und Gesetzgeber berufen. Kernpunkte seiner sozialen Reform waren: - Aufhebung der Grundstückshypotheken und Verbot der Schuldknechtschaft der Kleinbauern, - Einrichtung eines timokratischen Vierklassensystems, - Zulassung aller männlichen Vollbürger in die Volksversammlung, Installation der Heliaia (des Volksgerichtshofs), - Sicherung der Verfassung durch schriftliche Niederlegung. Auch wenn die historischen Fakten nur schwer fassbar sind, gilt Solon vielen als Wegbereiter der athenischen Demokratie. 5 Τοιαύτης δὲ τῆς τάξεως οὔσης 1 ἐν τῇ πολιτείᾳ καὶ τῶν πολλῶν δουλευόντων τοῖς ὀλίγοις ἀντέστη τοῖς γνωρίμοις 2 ὁ δῆμος. Ἰσχυρᾶς 3 δὲ τῆς στάσεως 4 οὔσης καὶ πολὺν χρόνον ἀντικαθημένων 5 ἀλλήλοις εἵλοντο κοινῇ διαλλακτὴν 6 καὶ ἄρχοντα Σόλωνα καὶ τὴν πολιτείαν ἐπέτρεψαν αὐτῷ, ποιήσαντι τὴν ἐλεγείαν, ἧς ἐστὶν ἀρχή Γιγνώσκω, καί μοι φρενὸς 7 ἔνδοθεν 8 ἄλγεα 9 κεῖται, 10 πρεσβυτάτην ἐσορῶν γαῖαν Ἰαονίας κλινομένην, ἐν ᾗ κοινῇ παραινεῖ καταπαύειν τὴν ἐνεστῶσαν 10 φιλονικίαν. Ἦν δ ὁ Σόλων τῇ μὲν φύσει καὶ τῇ δόξῃ τῶν πρώτων, τῇ δ οὐσίᾳ 11 καὶ τοῖς πράγμασι 12 τῶν μέσων, ὡς ἔκ τε τῶν ἄλλων ὁμολογεῖται καὶ αὐτὸς ἐν τοῖσδε τοῖς ποιήμασιν μαρτυρεῖ, παραινῶν τοῖς πλουσίοις μὴ πλεονεκτεῖν 13 1 τοιαύτης οὔσης Gemeint ist der katastrophale Zustand Athens vor der Reform. 2 οἱ γνώριμοι der Adel 3 ἰσχυρός 1. sicher, fest 2. stark, heftig 4 ἡ στάσις, εως Parteikampf, Bürgerkrieg 5 ἀντι-κάθ-ημαι wörtl. "gegenübersitzen", ergänze dazu αὐτῶν. 6 ὁ δι-αλλακ-τής Schlichter 7 ἡ φρήν, φρενός homerisch: Sitz der Gemütsbewegungen und des Denkens, Herz, Seele 8 ἔνδοθεν + G. innen 9 τὸ ἄλγος Schmerz 10 ἐν-ἑστώς Part. Perf. zu ἐν-ίσταμαι sich einstellen 11 ἡ οὐσία (εἰμί) Besitz, Vermögen 12 τὰ πράγματα hier vll. seine soziale Situation 13 πλέον-εκτέω (πλέον + ἔχω) mehr haben wollen, habgierig sein 5

6 15 Ὑμεῖς δ ἡσυχάσαντες 14 ἐνὶ φρεσὶ 15 καρτερὸν ἦτορ 16, οἳ πολλῶν ἀγαθῶν ἐς κόρον 17 ἠλάσατε, ἐν μετρίοισι τίθεσθε μέγαν νόον. Οὔτε γὰρ ἡμεῖς πεισόμεθ, οὔθ ὑμῖν ἄρτια 18 ταῦτ ἔσεται. Καὶ ὅλως αἰεὶ τὴν αἰτίαν τῆς στάσεως ἀνάπτει 19 τοῖς πλουσίοις διὸ καὶ ἐν ἀρχῇ τῆς ἐλεγείας 20 δεδοικέναι 20 φησὶ τήν τε φιλαργυρίαν τήν θ ὑπερηφανίαν 21 ὡς διὰ ταῦτα τῆς ἔχθρας ἐνεστώσης. Κύριος δὲ γενόμενος τῶν πραγμάτων Σόλων τόν τε δῆμον ἠλευθέρωσε, καὶ ἐν τῷ παρόντι καὶ εἰς τὸ μέλλον 22 κωλύσας δανείζειν 23 ἐπὶ τοῖς σώμασιν, καὶ χρεῶν 24 ἀποκοπὰς 25 ἐποίησε, καὶ τῶν ἰδίων 25 καὶ δημοσίων, ἃς σεισάχθειαν 26 καλοῦσιν ὡς ἀποσεισάμενοι τὸ βάρος 27. Πολιτείαν δὲ κατέστησε καὶ νόμους ἔθηκεν ἄλλους, τοῖς δὲ Δράκοντος θεσμοῖς ἐπαύσαντο χρώμενοι πλῆν τῶν φονικῶν 28. Ἀναγράψαντες δὲ τοὺς νόμους εἰς τοὺς κύρβεις 29 ἔστησαν ἐν τῇ στοᾷ τῇ βασιλείῳ καὶ ὤμοσαν 30 χρήσεσθαι πάντες. Οἱ δ' ἐννέα ἄρχοντες ὀμνύντες πρὸς τῷ λίθῳ κατεφάτιζον 31 ἀναθήσειν ἀνδριάντα 32 χρυσοῦν, ἐάν τινα παραβῶσι τῶν νόμων ὅθεν ἔτι καὶ νῦν 30 οὕτως ὀμνύουσι. 14 ἡσυχάζω beruhigen 15 ἐνὶ φρεσί (ἐνί = ἐν) im Herzen (homerische Formel) 16 κάρτερον ἦτορ den stolzen Sinn (homerische Formel) 17 ὁ κόρος (Über)sättigung 18 ἄρτιος passend, nach Wunsch 19 ἀν-ἅπτω "anheften", zusprechen 20 δέδοικα (Präsens-Perfekt) fürchten 21 ἡ ὑπερη-φανία (episch, ὑπέρ + φαίνομαι) Hochmut 22 τὸ μέλλον (μέλλω) die Zukunft 23 δανείζω Geld verleihen 24 ἡ χρέα / χρεία Schuld 25 ἡ ἀπο-κοπή Tilgung (v. ἀπο-κόπτω abhacken) 26 ἡ σεισ-άχθεια τὸ ἄχθος Last + ἀπο-σείομαι abschütteln. Finde eine passende Übersetzung. 27 τὸ βάρος Schwere, Gewicht, Last 28 φονικός Mord betreffend 29 αἱ/οἱ κύρβεις Drehpfeiler; Konstruktionen aus jeweils einer drehbaren vertikalen Achse, an der mehrere Gesetzestafeln angebracht waren 30 ὄμνυμι schwören 31 κατα-φατίζω zusichern 32 ὁ ἀνδριάς, -άντος Standbild 6