Π Πιλοτική εφαρµογή και αξιολόγηση αντιπροσωπευτικού αριθµού σεναρίων από κάθε τύπο σε διαφοροποιηµένες εκπαιδευτικές συνθήκες πραγµατικής τάξης

Transcript

1 Π Πιλοτική εφαρµογή και αξιολόγηση αντιπροσωπευτικού αριθµού σεναρίων από κάθε τύπο σε διαφοροποιηµένες εκπαιδευτικές συνθήκες πραγµατικής τάξης Νεοελληνική Γλώσσα Β λυκείου Τίτλος: «Τι θα γίνω άµα µεγαλώσω;» Συγγραφή: ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΣΕΦΕΡΛΗ Εφαρµογή: ΠΑΝΤΑΖΗΣ ΜΗΤΕΛΟΥΔΗΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ & ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ Θεσσαλονίκη 2015

2 ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΕΡΓΟΥ ΠΡΑΞΗ: «Δηµιουργία πρωτότυπης µεθοδολογίας εκπαιδευτικών σεναρίων βασισµένων σε ΤΠΕ και δηµιουργία εκπαιδευτικών σεναρίων για τα µαθήµατα της Ελληνικής Γλώσσας στην Α/βάθµια και Β/βάθµια εκπαίδευση» MIS (κωδ ), - ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ ΠΡΑΞΗ, στους άξονες προτεραιότητας του Επιχειρησιακού Προγράµµατος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση», η οποία συγχρηµατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταµείο) και εθνικούς πόρους. ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: Ι.Ν. ΚΑΖΑΖΗΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Π Πιλοτική εφαρµογή και αξιολόγηση αντιπροσωπευτικού αριθµού σεναρίων από κάθε τύπο σε διαφοροποιηµένες εκπαιδευτικές συνθήκες πραγµατικής τάξης. ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟΥ: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΗΣ Υπεύθυνος υπο-οµάδας εργασίας λογοτεχνίας: Βασίλης Βασιλειάδης ΦΟΡΕΑΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ: Καραµαούνα 1 Πλατεία Σκρα Τ.Κ Καλαµαριά, Θεσσαλονίκη Τηλ.: , Φαξ: , centre@komvos.edu.gr Σελίδα 2 από 23

3 Α. ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ Τίτλος Τι θα γίνω άµα µεγαλώσω; Εφαρµογή σεναρίου Πανταζής Μητελούδης Δηµιουργία σεναρίου Παναγιώτα Σεφερλή Διδακτικό αντικείµενο Νεοελληνική Γλώσσα Τάξη Β Λυκείου Σχολική µονάδα 1ο Γενικό Λύκειο Συκεών Θεσσαλονίκης Χρονολογία Από έως Διδακτική/θεµατική ενότητα 2 η ενότητα: Βιογραφικά είδη: Θέµατα για συζήτηση και έκφραση-έκθεση σχετικά µε την εργασία και την επιλογή επαγγέλµατος. Διαθεµατικό Όχι. Χρονική διάρκεια 6 διδακτικές ώρες Σελίδα 3 από 23

4 Χώρος Ι. Φυσικός χώρος: Εντός σχολείου: αίθουσα διδασκαλίας εξοπλισµένη µε υπολογιστή µε προβολικό, εργαστήριο πληροφορικής. Εκτός σχολείου: επαγγελµατικοί χώροι. ΙΙ. Εικονικός χώρος: Facebook. Προϋποθέσεις υλοποίησης για δάσκαλο και µαθητή Θα βοηθήσει η προηγούµενη εξοικείωση των µαθητών µε την εργασία σε οµάδες καθώς και µε διαδικασίες ενεργητικής µάθησης: αναζήτηση πηγών στο διαδίκτυο, επεξεργασία, σύνθεση από κοινού κειµένων. Όσον αφορά στον εκπαιδευτικό, είναι απαραίτητη η εξοικείωση µε λογισµικά του web 2.0, όπως το facebook ή το wiki, το ιστολόγιο κλπ. Εφαρµογή στην τάξη Το συγκεκριµένο σενάριο εφαρµόστηκε στην τάξη. Το σενάριο στηρίζεται Παναγιώτα Σεφερλή, Τι θα γίνω άµα µεγαλώσω;, Νεοελληνική Γλώσσα Β Λυκείου, Το σενάριο αντλεί - Β. ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ/ΠΕΡΙΛΗΨΗ Όπως αναφέρεται στο συνταγµένο σενάριο: «Η συγκεκριµένη πρόταση αποτελεί το εναρκτήριο σενάριο της σχολικής χρονιάς. Οι µαθητές της Β Λυκείου κάνουν ήδη µια πρώτη, αρκετά σηµαντική, επιλογή µαθηµάτων προσανατολισµού και θα έχουν την ευκαιρία να διερευνήσουν και να προβληµατιστούν σχετικά την επιλογή επαγγέλµατος, ιδιαίτερα σε εποχές ρευστές Σελίδα 4 από 23

5 και απρόβλεπτες σαν αυτή που διανύουµε. Θέτουν, επίσης τις βάσεις της συνεργασίας τους τόσο στο χώρο του σχολείου και της τάξης όσο και στον εικονικό χώρο του Facebook (ή άλλου περιβάλλοντος). Οι ΤΠΕ µπορούν να ενταχθούν µε δύο κυρίως τρόπους: ως πηγή πληροφόρησης και ως εργαλείο υποστήριξης της κοινότητας. Με άλλα λόγια διερευνώντας οι µαθητές το θέµα, στήνουν ταυτόχρονα και το wiki τους επιλέγοντας και οργανώνοντας κείµενα και υποθέµατα.» Οι οµάδες διαµορφώθηκαν µε βάση τις προτιµήσεις και τα ενδιαφέροντα τους στην εισαγωγική φάση του σεναρίου, οπότε και αναδείχτηκαν θεµατικοί άξονες και κατηγορίες προς διερεύνηση. Βεβαίως, η εφαρµογή του συγκεκριµένου σεναρίου δεν έγινε κατά την έναρξη της σχολικής χρονιάς, αλλά σε ύστερη φάση, όταν διδάχθηκε η ενότητα των Βιογραφικών ειδών. Γ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σύλληψη και θεωρητικό πλαίσιο Όπως αναφέρεται στο συνταγµένο σενάριο: «Η πρόταση εντάσσεται στο πλαίσιο της παιδαγωγικής των πολυγραµµατισµών, σύµφωνα µε την οποία η έµφαση δίνεται στην εξοικείωση των µαθητών µε ποικίλα κείµενα και είδη λόγου από ένα ευρύ φάσµα πολιτισµικών πηγών και στην κατανόηση του τρόπου µε τον οποίο δηµιουργούνται και προσλαµβάνονται σε συγκεκριµένα ιστορικά και πολιτισµικά περιβάλλοντα, τον τρόπο µε τον οποίον «συνιστούν σχεδιασµένα τεχνουργήµατα» (Kalantzis & Cope 2001). Σύµφωνα µε τη θεωρία των πολυγραµµατισµών, το νόηµα προκύπτει ως κατασκευή, ως σχέδιο, απόρροια µιας διαδικασίας που συνιστούν α) «το σχεδιασµένο», το φάσµα δηλαδή των διαθέσιµων επικοινωνιακών πόρων, β) «ο σχεδιασµός», η αναπλαισίωση και ο ανασχεδιασµός των διαθέσιµων πόρων και γ) «το ανασχεδιασµένο», το αποτέλεσµα Σελίδα 5 από 23

6 δηλαδή του ανα-σχεδιασµού που συνιστά ένα νέο πόρο κατασκευής νοήµατος (Kalantzis & Cope ό. π.). Οι σύγχρονες προσεγγίσεις για τη µάθηση, όπως αυτή της «µάθησης µέσω σχεδιασµού» µας λένε ότι «για να µάθουν, οι µαθητές, θα πρέπει να αισθάνονται ότι η µάθηση είναι γι αυτούς. Θα πρέπει να αισθάνονται ότι ανήκουν στη διαµόρφωση περιεχοµένου, αλλά και στην κοινότητα µάθησης ή στο µαθησιακό περιβάλλον» (Kalantzis, Cope, and Arvanitis 2011). Οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και Επικοινωνίας, µε τον έντονα διαδραστικό και πολυτροπικό τους χαρακτήρα, έρχονται να υποστηρίξουν τέτοιες πρακτικές, ιδιαίτερα το web 2.0 µε τα εργαλεία κοινωνικής δικτύωσης αλλά και τις δυνατότητες συνεργασίας για τη σχεδίαση του διδακτικού περιεχοµένου, την εύκολη διάχυση στους µαθητές, τη σύνδεση του σχολικού και εξωσχολικού χρόνου µε έναν πιο ουσιαστικό τρόπο (Kalantzis, Cope, and Arvanitis ό, π.). Αποτελεί πρόκληση για τον διδάσκοντα να εντάξει στη µαθησιακή διαδικασία ένα τέτοιο περιβάλλον που επιτρέπει στους µαθητές να συµµετέχουν ενεργά στον σχεδιασµό και την από κοινού διαπραγµάτευση εννοιών και µαθησιακού υλικού.» Δ. ΣΚΕΠΤΙΚΟ-ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ ΤΟΥΣ Γνώσεις για τον κόσµο, αξίες, πεποιθήσεις, πρότυπα, στάσεις ζωής Όπως αναφέρεται στο συνταγµένο σενάριο: «Η Β Λυκείου είναι µια κρίσιµη τάξη, γιατί σ αυτήν καλούνται οι µαθητές να κάνουν τις πρώτες τους επιλογές σχετικά µε το επαγγελµατικό τους µέλλον. Είναι µια διαδικασία σηµαντική (συχνά αγχωτική και επώδυνη) για την αυτογνωσία και την εικόνα που διαµορφώνουν για τον εαυτό τους. Το περιβάλλον οικογενειακό, σχολικό αλλά και ευρύτερο παίζει σηµαντικό ρόλο στη διαδικασία αυτή. Επιπλέον, τα νέα δεδοµένα που διαµορφώνουν σήµερα την αγορά εργασίας, δεδοµένα αρκετά ρευστά και απρόβλεπτα, καθιστούν ακόµα πιο περίπλοκη την επιλογή και αναγκαία Σελίδα 6 από 23

7 την ευελιξία, τον επανασχεδιασµό και πιθανόν την αλλαγή πλεύσης. Έτσι, µέσω του σεναρίου, έχουν τη δυνατότητα: Να προβληµατιστούν για τους παράγοντες που εµπλέκονται στη διαδικασία επιλογής επαγγέλµατος, τον ιδιαίτερο ρόλο της οικογένειας (που µπορεί να είναι υποστηρικτικός αλλά και ανασταλτικός) και την επίδραση του ευρύτερου κοινωνικού και πολιτισµικού περιβάλλοντος (που αναδεικνύει και επιβάλλει συγκεκριµένα πρότυπα ζωής και εργασίας). Να ερευνήσουν και να συζητήσουν σχετικά µε τις απαιτούµενες δεξιότητες στην άσκηση των µελλοντικών τους επαγγελµάτων. Είναι αρκετές οι ακαδηµαϊκού τύπου δεξιότητες που, επιτυχώς ή ανεπιτυχώς, καλλιεργεί το σχολείο; Σε ποιο βαθµό η αποκλίνουσα σκέψη, η δηµιουργική φαντασία, η ικανότητα για συνεργασία µπορεί να αποτελέσουν σηµαντικά εφόδια για την επιτυχηµένη άσκηση επαγγέλµατος; Να στοχαστούν και αναστοχαστούν σχετικά τις προτιµήσεις, τις κλίσεις, τα ενδιαφέροντά τους. Να αναρωτηθούν σχετικά µε το ενδεχόµενο αλλαγών και επαναπροσδιορισµού των επαγγελµατικών τους στόχων και σχεδίων.» Γνώσεις για τη γλώσσα Όπως αναφέρεται στο συνταγµένο σενάριο: «Η γλώσσα δεν είναι µόνο υλικό προς εκµάθηση, αλλά κυρίως το υλικό µε το οποίο οι µαθητές θα ερευνήσουν, θα επικοινωνήσουν, θα συναποφασίσουν, θα συνθέσουν. Αναµένουµε λοιπόν: Να αναπτύξουν προφορικό, γραπτό και πολυτροπικό λόγο, συζητώντας στο πλαίσιο της οµάδας και της ολοµέλειας, παρουσιάζοντας και επιχειρηµατολογώντας για τις επιλογές τους, συνθέτοντας τα κείµενά τους και προσδίδοντας σ αυτά πολυτροπικά χαρακτηριστικά.» Σελίδα 7 από 23

8 Γραµµατισµοί Όπως αναφέρεται στο συνταγµένο σενάριο: «Οι τεχνολογίες αξιοποιούνται κυρίως ως µέσα πρακτικής γραµµατισµού, µέσα δηλαδή για αναζήτηση, ανάγνωση, επεξεργασία και ανασύνθεση της πληροφορίας (Κουτσογιάννης 2010). Βεβαίως, τέτοιες διαδικασίες µπορεί να οδηγήσουν ένα βήµα παραπέρα, στον κριτικό γραµµατισµό, µε την έννοια ότι οι µαθητές µπορεί να οδηγηθούν σε προβληµατισµό σχετικά µε την ουδετερότητα και τον πολιτισµικό, ιδεολογικό χρωµατισµό ιστοσελίδων και εργαλείων (βλ. τελευταίο στόχο της υποενότητας). Αναµένουµε, εποµένως: Να αναπτύξουν δεξιότητες αναζήτησης, γρήγορης ανάγνωσης και εντοπισµού της πληροφορίας µε κριτήρια την καταλληλότητά της σε σχέση µε το ζητούµενο, αλλά και την ποιότητά της (επάρκεια, αξιοπιστία και εγκυρότητα). Να αναπτύξουν δεξιότητες κατανόησης και επεξεργασίας της πληροφορίας, προβαίνοντας σε επιλογές, αξιολόγηση, ανασύνθεση και ανασχεδιασµό των προσφερόµενων πόρων. Να εξοικειωθούν µε τα χαρακτηριστικά των νέων κειµένων, έτσι όπως διαµορφώνονται στο πλαίσιο της ευρύτατης διάδοσης των ΤΠΕ: το υπερκείµενο, τη ρευστότητα, την πολυτροπικότητα. Σχεδιάζοντας τις σελίδες τους, αντιλαµβάνονται τα υβριδικά χαρακτηριστικά των νέων κειµένων, την αλληλεπίδραση των επικοινωνιακών πόρων (γραπτού κειµένου, εικόνας, ήχου, βίντεο), την υπερκειµενική δοµή τους και, κυρίως, το πώς κατασκευάζεται ένα συνεκτικό νόηµα µέσα από συγκεκριµένες επιλογές και αλληλεπιδράσεις. Να αναρωτηθούν σχετικά µε τις νέες πρακτικές ανάγνωσης, συγγραφής και επικοινωνίας. Πώς διαβάζουµε και σχεδιάζουµε ένα κείµενο µε υπερκειµενικά και πολυτροπικά χαρακτηριστικά; Τι σηµαίνει συνεργατική γραφή και Σελίδα 8 από 23

9 ανάγνωση; Είναι το γράψιµο µια γραµµική διαδικασία που οδηγεί σ ένα κλειστό και µη επιδεχόµενο αλλαγών αποτέλεσµα; Να προβληµατιστούν σχετικά µε τις δυνατότητες και τους περιορισµούς των εργαλείων. Ειδικότερα, αξιοποιώντας συγκεκριµένες εφαρµογές και περιβάλλοντα όπως το pbworks ή το wikispaces για τη δηµιουργία του wiki (ή ανάλογα για τη δηµιουργία ιστολογίου ή facebook), ποιες παρατηρήσεις κάνουν για τη δυναµική του. Σε ποιο βαθµό ανέδειξε την ιδέα τους; Σε ποια σηµεία ένιωσαν ότι περιορίζονται; Πώς κρίνουν τα πρότυπα και τις προεπιλεγµένες εφαρµογές; Μας λέει κάτι η πολιτισµική προέλευση των εργαλείων;» Διδακτικές πρακτικές Όπως αναφέρεται στο συνταγµένο σενάριο: «Οι µαθητές καλούνται να εργαστούν σε οµάδες, να διερευνήσουν και να συνθέσουν από κοινού και να µοιραστούν τα αποτελέσµατα της εργασίας τους και τον προβληµατισµό τους τόσο στο πλαίσιο της οµάδας όσο και στο πλαίσιο της ολοµέλειας. Αναµένουµε λοιπόν: Να αναπτύξουν δεξιότητες συνεργασίας και αλληλεπίδρασης. Να εκφέρουν λόγο, προφορικό, γραπτό και πολυτροπικό, σχετικά µε το υπό διερεύνηση θέµα. Ο λόγος τους τίθεται στο επίκεντρο της διδασκαλίας και αυτό προϋποθέτει µία παιδαγωγική στάση στήριξης, ενθάρρυνσης και εµπιστοσύνης του εκπαιδευτικού προς τους µαθητές του.» Ε. ΛΕΠΤΟΜΕΡΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ Αφετηρία Όπως αναφέρεται στο συνταγµένο σενάριο: Σελίδα 9 από 23

10 «Πολλές αφορµές µπορούν να δοθούν για να εισαχθούν οι µαθητές στο κλίµα του σεναρίου. Καταρχάς, οι ίδιοι εκφράζουν συχνά τις αγωνίες, τους προβληµατισµούς, τα σχέδια και τις προτιµήσεις τους. Υπάρχουν, επίσης, πολλά κείµενα που µπορούν να αξιοποιηθούν ως κείµενα αφετηρίας. Ένα τέτοιο κείµενο είναι το αφήγηµα της Λένας Διβάνη «Τι θα γίνω άµα δεν µεγαλώσω» από το οµότιτλο βιβλίο των εκδόσεων Καστανιώτη. Γραµµένο στο πνεύµα της εποχής, ως προς τη γλώσσα, το ύφος, το θέµα, τους προβληµατισµούς µπορεί να κινητοποιήσει τα παιδιά και να αποτελέσει τροφή για σκέψη. Εναλλακτικά ή και συµπληρωµατικά, η αφήγηση της ίδιας συγγραφέως στην εκδήλωση TEDxThessaloniki που κινείται σε ανάλογο πνεύµα και ύφος µε το προηγούµενο κείµενο». Εµείς, στη συγκεκριµένη εφαρµογή, επιλέξαµε ως αφετηρία το παραπάνω κείµενο και συνοδευτικά το βίντεο µε την αφήγηση της ίδιας της συγγραφέως, που πραγµατικά εντυπωσίασε τους µαθητές µε την αµεσότητά της και υπήρξε πολύ καλό ερέθισµα για να προβληµατιστούν για το θέµα της επαγγελµατικής επιλογής. Σύνδεση µε τα ισχύοντα στο σχολείο Το σενάριο συνδέεται µε τη 1 η ενότητα του σχολικού βιβλίου (Τα βιογραφικά είδη) και τα προτεινόµενα θέµατα για συζήτηση και έκφραση-έκθεση σχετικά µε την εργασία και την επιλογή επαγγέλµατος (σ ). Αξιοποίηση των ΤΠΕ Όπως αναφέρθηκε ήδη, οι ΤΠΕ αξιοποιούνται κυρίως ως µέσα πρακτικής γραµµατισµού. Ειδικότερα: α) Το διαδίκτυο προσφέρεται για την αναζήτηση, ανάγνωση και επεξεργασία της πληροφορίας, ωθώντας τους µαθητές στην ανάπτυξη αναγνωστικών δεξιοτήτων που σχετίζονται και µε τις ιδιαιτερότητες των νέων µέσων β) Ο επεξεργαστής κειµένου µπορεί να αξιοποιηθεί προαιρετικά για σηµειώσεις σχετικά µε την αναζήτηση του υλικού γ) Τα περιβάλλοντα του web 2.0 (ιστολόγιο, Σελίδα 10 από 23

11 Facebook) ως περιβάλλοντα συνεργατικής γραφής και από κοινού επεξεργασίας των σελίδων, δηµοσίευσης κειµένων και επικοινωνίας από απόσταση (Βλαχογιάννη & Σεφερλή 2011). Προσωπικά, επιλέξαµε το Facebook γιατί όλοι οι µαθητές είναι εξοικειωµένοι µε το περιβάλλον αυτό και το χρησιµοποιούν πολύ συχνά στην καθηµερινότητά τους. Κείµενα Λένα Διβάνη, Τι θα γίνω άµα δεν µεγαλώσω, Αθήνα: Καστανιώτη, σ Λένα Διβάνη, Is that me? Why not?, αφήγηση στην εκδήλωση TEDxThessaloniki. Διδακτική πορεία/στάδια/φάσεις Η εφαρµογή του σεναρίου έγινε σε συνδιδασκαλία µε τη φιλόλογο κ. Μαρία Χύτα, στο τµήµα που εκείνη δίδασκε το µάθηµα της Νεοελληνικής Γλώσσας. Α φάση: Εισαγωγική (2 ώρες), ολοµέλεια, αίθουσα εξοπλισµένη µε υπολογιστή και προβολικό. Προτού µοιράσουµε στους µαθητές τα φωτοτυπηµένα αντίγραφα του κειµένου «Τι θα γίνω άµα δε µεγαλώσω», γράψαµε τον τίτλο στον πίνακα και τους καλούµε να εκφράσουν τις προσδοκίες τους σχετικά µε το είδος και το περιεχόµενό του. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το αρνητικό µόριο «δεν», γιατί ανατρέπει τη στερεότυπη ερώτηση «τι θα γίνω άµα µεγαλώσω». Αναγράψαµε στον πίνακα τις απαντήσεις τους και συνεχίσαµε µε την ανάγνωση του κειµένου. Με το πέρας της ανάγνωσης σχολιάσαµε, καταρχάς, ποιες από τις απαντήσεις-προσδοκίες ανταποκρίνονται στο είδος και το περιεχόµενο και ερµηνεύσαµε εκ νέου την άρνηση του τίτλου, εξηγώντας ταυτόχρονα ότι η διατύπωση υποθέσεων, που προηγείται της ανάγνωσης, είναι ένα το πρώτο στάδιο µιας δηµιουργικής διαδικασίας που δηλώνει την ενεργητική συµµετοχή του αναγνώστη στην αναγνωστική πράξη. Στη συνέχεια σχολιάσαµε το Σελίδα 11 από 23

12 περιεχόµενο και κυρίως τα σηµεία που, κατά τη γνώµη τους, παρουσιάζουν ενδιαφέρον σε σχέση µε το κοινό των αναγνωστών στο οποίο απευθύνεται. Ακολούθησε η προβολή του βίντεο µε την οµιλία της ίδιας της συγγραφέως στην εκδήλωση TEDx Thessaloniki. Υπήρξε έντονος ο προβληµατισµός για το κρίσιµο ζήτηµα της επιλογής επαγγέλµατος: οι παράγοντες επιρροής, οι προσωπικές προτιµήσεις, το ευρύτερο κοινωνικoπολιτισµικό πλαίσιο και οι ρευστές και απρόβλεπτες συνθήκες της εποχής µας που καθιστούν απαραίτητη την ευελιξία και τον επανασχεδιασµό των στόχων. Το επόµενο βήµα ήταν να ενηµερώσουµε τους µαθητές για τη σεναριακή ιδέα, εξηγώντας ότι η προηγηθείσα ανάγνωση καλό είναι να οδηγήσει στην αποτύπωση ενός ευρύτερου προβληµατισµού σχετικά µε το υπό συζήτηση θέµα. Μοιραστήκαµε µε τους µαθητές µας τις σκέψεις µας για την αξιοποίηση της τεχνολογίας, ιδιαίτερα του web 2.0, και να προτείναµε το περιβάλλον του Facebook, που µπορεί να λειτουργήσει υποστηρικτικά προς αυτή την κατεύθυνση. Με τη µέθοδο του καταιγισµού ιδεών αναδείξαµε και προσδιορίσαµε θεµατικές κατηγορίες και υποκατηγορίες µε τις οποίες θα ήθελαν να ασχοληθούν περαιτέρω οι µαθητές. Αναγράψαµε στον πίνακα τις προτάσεις τους και τις συζητήσαµε σύντοµα, µέχρι να διαµορφωθούν κάποια τελικά σχήµατα. Προτάθηκαν κατηγορίες όπως: παράγοντες που επηρεάζουν την επιλογή επαγγέλµατος, ζητούµενες δεξιότητες και ευρύτερο κοινωνικοοικονοµικό πλαίσιο, συνέπειες από µια λανθασµένη επιλογή επαγγέλµατος, αφηγήσεις ανθρώπων για το επάγγελµά τους, επάγγελµα και φύλο. Σύµφωνα µε τις προτιµήσεις και τα ενδιαφέροντα των µαθητών διαµορφώθηκαν οι οµάδες εργασίας. Ενηµερώσαµε τους µαθητές για τις επόµενες φάσεις. Η κάθε οµάδα θα πρέπει να επεξεργαστεί το θέµα της και να συγγράψει την εργασία της αξιοποιώντας κάποια λογισµικά. Δεν αποφασίσαµε να δηµιουργήσουµε ένα wiki, όπως προέβλεπε το αρχικό σενάριο, αλλά για τεχνικούς λόγους και εξοικονόµησης χρόνου αποφασίσαµε να αναρτήσουµε τις εργασίες των οµάδων στην Σελίδα 12 από 23

13 ιστοσελίδα του σχολείου µας. Ενώ, όπως ήδη αναφέρθηκε, για τη συνεργασία των µαθητών και των καθηγητών σε εξωσχολικό χρόνο, επιλέξαµε το Facebook. Ανάγνωση του κειµένου της Λένας Διβάνη, «Τι θα γίνω άµα δεν µεγαλώσω», από τη φιλόλογο κ. Μαρία Χύτα. Προβολή του βίντεο από την οµιλία της κ. Λένας Λιβάνη στην εκδήλωση TEDx Thessaloniki. Σελίδα 13 από 23

14 Β φάση: Αναζήτηση στο διαδίκτυο και σύνταξη των εργασιών (2 ώρες), εργασία σε οµάδες, εργαστήριο πληροφορικής: Οι οµάδες αναζήτησαν, επέλεξαν και συγκέντρωσαν κειµενικό υλικό σχετικό µε τη θεµατική κατηγορία που αντιστοιχεί στο θέµα τους, το οποίο θα επεξεργαστούν περαιτέρω και, βάσει αυτού, θα σχεδιάσουν την εργασία τους. Ως προς αυτό δίνονται επίσης οδηγίες στο φύλλο εργασίας σχετικά µε το πώς θα αναζητήσουν, θα αξιολογήσουν και θα επεξεργαστούν τις πηγές που συγκέντρωσαν. Το διαδίκτυο προσφέρει µια ευρύτατη γκάµα κειµενικού υλικού: άρθρα, επιστηµονικές έρευνες, στατιστικά στοιχεία, συνεντεύξεις, αφηγήσεις, εικόνες και βίντεο. Στη συγκεκριµένη εφαρµογή επιλέξαµε τον συνδυασµό ελεύθερης και καθοδηγούµενης αναζήτησης µε το σκεπτικό ότι το παρόν σενάριο εστιάζεται στο σχεδιασµό µιας ψηφιακής εργασίας µε υπερκειµενικά και πολυτροπικά χαρακτηριστικά και σ αυτό θα επικεντρωθεί η συζήτηση κατά την επόµενη φάση. Οι οµάδες, κατά το στάδιο αυτό, αξιοποιούν τον επεξεργαστή σηµειώνοντας τις ιστοσελίδες που τους φαίνονται ενδιαφέρουσες ή µέρος αυτών και δηµιουργούν φάκελο στην επιφάνεια εργασίας µε εικονιστικό υλικό που θεωρούν ενδιαφέρον και κατάλληλο για το θέµα τους. Το υπόλοιπο του δίωρου διατέθηκε για τον σχεδιασµό των εργασιών. Δίνονται επίσης οδηγίες στο φύλλο εργασίας σχετικά µε τον τίτλο ή/και τον υπότιτλο, την εµφάνιση (τύπος, χρώµα, µέγεθος γραµµατοσειράς, στοίχιση) και το περιεχόµενο του γραπτού κειµένου, τις υπερσυνδέσεις, τις εικόνες, τα βίντεο και τα αρχεία που θα ενσωµατώσουν. Οι οδηγίες δεν έχουν στόχο να περιορίσουν τις επιλογές των µαθητών, αλλά να εστιάσουν την προσοχή τους στην αλληλεπίδραση όλων των παραπάνω πόρων για την κατασκευή ενός συνεκτικού νοήµατος. Σηµαντικό είναι να λάβουν υπόψη τους, κατά τον σχεδιασµό, το κοινό στο οποίο απευθύνονται, δηλαδή τους συµµαθητές τους, τα ηλικιακά, διανοητικά, γλωσσικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά εφήβων και συνοµηλίκων. Οι επιλογές σχετικά µε το κειµενικό υλικό Σελίδα 14 από 23

15 γίνονται αντικείµενο διαπραγµάτευσης στο πλαίσιο της οµάδας. Οι µαθητές συζητούν, προβληµατίζονται και συναποφασίζουν. Είναι πολύ σηµαντικό να δίνονται σαφείς και αναλυτικές οδηγίες στο φύλλο εργασίας γιατί θα διευκολύνουν σηµαντικά το έργο του εκπαιδευτικού στη φάση αυτή. Είναι αναµενόµενο ότι τα παιδιά θα έχουν πολλές απορίες, πιθανόν και δυσκολίες και απαιτείται πολύ καλός συντονισµός και υποστήριξη εκ µέρους του διδάσκοντος. Το ζητούµενο είναι να ενθαρρυνθούν οι µαθητές και όχι να αποθαρρυνθούν και να απογοητευτούν. Τα ψηφιακά κείµενα είναι ρευστά και ανοιχτά σε πολλαπλές αλλαγές και βελτιώσεις και επανασχεδιασµό. Γ φάση: (2 ώρες), ολοµέλεια, αίθουσα εξοπλισµένη µε διαδραστικό πίνακα, ή µε υπολογιστή και προβολικό: Η φάση αυτή προβλέπει την παρουσίαση των εργασιών από την αντίστοιχη οµάδα και συζήτηση επί των παρουσιάσεων. Ο εκπρόσωπος κάθε οµάδας παρουσιάζει το σκεπτικό που κατηύθυνε τις επιλογές και τον σχεδιασµό της εργασίας και οι υπόλοιποι µαθητές διατυπώνουν σχόλια, κρίνουν το αποτέλεσµα και προτείνουν βελτιώσεις. Ενδιαφέρον παρουσιάζει τόσο η παρουσίαση ανάπτυξη προφορικού λόγου και έκθεση επιχειρηµατολογίας (οι µαθητές είναι εξοικειωµένοι από τη γυµνασιακή βαθµίδα) όσο και η συζήτηση που αναδεικνύει τα χαρακτηριστικά των ψηφιακών κειµένων: την πολυτροπική και υπερκειµενική οργάνωση, το αποτέλεσµα που προκύπτει από το συνδυασµό ποικίλων επικοινωνιακών πόρων. Παρουσιάστηκαν οι εργασίες σε PowerPoint. Μία οµάδα επέλεξε να δηµιουργήσει ένα βίντεο µε συνεντεύξεις επαγγελµατιών που µιλούν για την επιλογή του επαγγέλµατός τους. Σελίδα 15 από 23

16 Παρουσίαση του βίντεο που δηµιούργησε οµάδα µαθητών. Οµάδα µαθητών παρουσιάζει την εργασία τους... Σελίδα 16 από 23

17 ΣΤ. ΦΥΛΛΟ/Α ΕΡΓΑΣΙΑΣ Τα φύλλα εργασίας τροποποιήθηκαν ανάλογα µε τις αλλαγές που έγιναν από το αρχικό σενάριο. Β φάση: διαδικτυακή αναζήτηση, δηµιουργία και επεξεργασία υλικού για την εργασία της οµάδας. Αποστολή της οµάδας σας είναι να δηµιουργήσετε την εργασία σας µε τη θεµατική κατηγορία που έχετε αναλάβει. Πιο συγκεκριµένα: - Ονοµάστε την εργασία σας. (λ.χ., «παράγοντες που επηρεάζουν την επιλογή επαγγέλµατος», «κριτήρια επιλογής», «προσωπικές αφηγήσεις», «επάγγελµα και φύλο» κτλ.) - Συνθέστε ένα εισαγωγικό κείµενο σχετικά µε το θέµα που διαπραγµατεύεστε, ώστε να βοηθήσετε τους αναγνώστες-συµµαθητές σας να καταλάβουν περί τίνος πρόκειται. Σκεφθείτε για το µέγεθος του κειµένου σε σχέση µε τους επικοινωνιακούς σας στόχους. Αν, λ.χ., θέλετε να ενηµερώσετε αδρά τους αναγνώστες, δεν µπορεί το κείµενό σας να έχει µεγάλη έκταση. - Το κείµενό σας µπορεί να είναι συνδυασµός γραπτού λόγου, εικόνων και εικονιδίων ή/και βίντεο. Αυτό προϋποθέτει αναζήτηση και εντοπισµό τέτοιου ψηφιακού υλικού που κρίνετε κατάλληλο να αναδείξει και να σηµασιοδοτήσει περαιτέρω το κείµενό σας. - Αποφασίστε για τον τύπο, το µέγεθος και το χρώµα της γραµµατοσειράς ή των γραµµατοσειρών. Επίσης για την στοίχιση του κειµένου σας. - Αποφασίστε για το/τα σηµείο/α εισαγωγής εικόνων και βίντεο. - Για να ενηµερώσετε πιο διεξοδικά τους αναγνώστες σχετικά µε το θέµα σας και να τους βοηθήσετε να εµβαθύνουν στον προβληµατισµό τους, θα πρέπει να εισαγάγετε επιπλέον κειµενικό υλικό που µπορεί να είναι ενδιαφέρουσες Σελίδα 17 από 23

18 ιστοσελίδες, αρχεία word, ppt ή pdf. Αυτό προϋποθέτει αναζήτηση, εντοπισµό και επιλογή του υλικού. - Σκεφθείτε τον τρόπο µε τον οποίο θα το ενσωµατώσετε στη σελίδα σας. Αν, λ.χ., είναι ιστοσελίδες, µπορείτε µε υπερσύνδεση να οδηγείτε τους αναγνώστες σε αυτή. Αν είναι αρχεία word, ppt ή pdf, µπορείτε να τα ανεβάσετε και µε υπερσύνδεση να τα ενσωµατώσετε στην παρουσίασή σας σας. - Μπορείτε να κλείσετε µε ένα γενικότερο συµπέρασµα ή παρατήρηση, που προκύπτει από την έρευνα και σύνθεση της εργασίας σας σας. Οδηγίες διαδικτυακής αναζήτησης και επεξεργασίας των πηγών - Σκεφθείτε και πληκτρολογήστε στο πεδίο αναζήτησης τις λέξεις-κλειδιά που θεωρείτε ότι µπορεί να επιστρέψουν τα κατάλληλα για το θέµα σας αποτελέσµατα. Αν αυτά δεν ανταποκρίνονται στο ζητούµενο, σκεφθείτε εναλλακτικές διατυπώσεις. - Τα εµφανιζόµενα αποτελέσµατα δίνουν κάποιες πληροφορίες για τον τίτλο/θέµα, την πηγή/ιστοσελίδα, τη µορφή του κειµένου (λ.χ., pdf) και συνήθως τη χρονολογία επίσης και ένα σύντοµο κειµενικό πλαίσιο όπου εµφανίζονται οι λέξεις-κλειδιά. Οι πληροφορίες αυτές µπορούν να περιορίσουν και να κατευθύνουν περαιτέρω την αναζήτησή σας. Μην αρκεστείτε στα αποτελέσµατα µόνο της πρώτης σελίδας. Δείτε τι εµφανίζεται και στις 2/3 επόµενες. - Ανοίγοντας τα αποτελέσµατα που κρίνετε ότι αξίζει να ψάξετε περισσότερο, θα δείτε ότι η εµφανιζόµενη διεύθυνση (URL) δίνει πληροφορίες και για το είδος της ιστοσελίδας (λ.χ., δηµοσιογραφική ιστοσελίδα, ιστολόγιο, σελίδα σχολείου αλλά, συχνά, και για το είδος του κειµένου που αναρτάται σε αυτή (λ.χ., άρθρο-article). Σελίδα 18 από 23

19 - Ελέγξτε ποιος είναι ο κάτοχος της σελίδας, ποιος υπογράφει το κείµενο ενδιαφέροντος, πότε δηµοσιεύεται, ποια γλώσσα-ύφος χρησιµοποιείται, για ποιο σκοπό, αν υπάρχουν πηγές τεκµηρίωσης και βιβλιογραφία. Όλα αυτά µας βοηθούν να αποκτήσουµε µια πρώτη εικόνα για την εγκυρότητα, την αξιοπιστία, την επάρκεια και την καταλληλότητα της πληροφορίας που εντοπίσαµε. - Όσες σελίδες κρίνετε ότι πληρούν τα κριτήριά σας, µπορείτε να τις κρατάτε στα «αγαπηµένα» ή να τις σηµειώνετε σε ένα αρχείο word. Αν επίσης, εντοπίζετε εικόνες που αξίζει να εντάξετε στη σελίδα σας, ανοίξτε ένα φάκελο µε σχετικό τίτλο και αποθηκεύστε τις εικόνες σας, για να µπορείτε στη συνέχεια να τις ανεβάσετε. - Αν θεωρείτε ότι εντοπίσατε και συγκεντρώσατε ένα επαρκές και ενδιαφέρον υλικό (δεν χρειάζεται να εξαντλήσετε το θέµα), θα πρέπει να το επεξεργαστείτε περαιτέρω. Να το διαβάσετε αυτή τη φορά προσεκτικά και να σηµειώσετε, υπογραµµίσετε τα σηµεία που κατά τη γνώµη σας παρουσιάζουν ενδιαφέρον και φωτίζουν τον προβληµατισµό σας. - Δεν αρκεί να παραθέσετε τα links µε τις ιστοσελίδες στη σελίδα του wiki ή να ανεβάσετε σε αυτή ένα αρχείο. Θα πρέπει να οργανώσετε αυτό το υλικό και να προϊδεάσετε τους αναγνώστες για το ενδιαφέρον που παρουσιάζουν. Μια κατηγοριοποίηση κάτω από την οµπρέλα ενός τίτλου, ένα σύντοµο σχόλιο ή παρατήρηση, µια σύντοµη ενηµέρωση για το περιεχόµενό τους θα τους βοηθήσουν στην ανάγνωση και στη διαµόρφωση ενός συνεκτικού νοήµατος. Καλή επιτυχία στην προσπάθειά σας! Σελίδα 19 από 23

20 Ζ. ΑΛΛΕΣ ΕΚΔΟΧΕΣ Όπως αναφέρεται στο συνταγµένο σενάριο: «Ο θεµατικός κύκλος «επάγγελµα» έχει πολλές διαστάσεις και η σχετική προσέγγιση µπορεί να ακολουθήσει ποικίλες διαδροµές. Θα µπορούσαν οι µαθητές να επεκτείνουν ή να εστιάσουν τον προβληµατισµό τους στις σηµερινές συνθήκες εύρεσης εργασίας, στα αυξηµένα ποσοστά ανεργίας, στην ανάγκη αναζήτησης εργασίας εκτός των συνόρων, στη διαδικασία παρουσίασης του εαυτού και της ανάδειξης των προσόντων µέσω της σύνταξης βιογραφικού σηµειώµατος σε συσχετισµό µε τα προσφερόµενα πρότυπα στο word αλλά και σε ιστοσελίδες (Βλαχογιάννη 2012), στο σχεδιασµό και την πραγµατοποίηση συνεντεύξεων από επαγγελµατίες γενικότερα σε θέµατα που τους απασχολούν και θα ήθελαν να διερευνήσουν περαιτέρω. Οι ΤΠΕ µπορούν να υποστηρίξουν τέτοιου είδους προσεγγίσεις και να αποτελέσουν όχι µόνο εποπτικά µέσα και περιβάλλοντα εργασίας, αλλά µέσα πρακτικής γραµµατισµού, µε την έννοια ότι οι ζητούµενες δεξιότητες της αναζήτησης, ανάγνωσης, αξιολόγησης και επεξεργασίας της πληροφορίας και του συνεργατικού σχεδιασµού ψηφιακών κειµένων έρχονται στο επίκεντρο της διδασκαλίας. Επιπλέον, µπορούν να αποτελέσουν (οι ΤΠΕ) αντικείµενο κριτικής και διερεύνησης του πολιτισµικών και ιδεολογικών χαρακτηριστικών τους. Για παράδειγµα, τα προσφερόµενα πρότυπα βιογραφικών σηµειωµάτων στο word ή σε σχετικές ιστοσελίδες σε ποιο βαθµό λαµβάνουν υπόψη τα εγχώρια πολιτισµικά και γλωσσικά δεδοµένα; Η εξέλιξη στον τρόπο αναπαράστασης και πραγµάτωσης του κειµενικού είδους του βιογραφικού σηµειώµατος µπορεί να µαρτυρά κάποια αλλαγή και στο ευρύτερο κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο; (Βλαχογιάννη ό. π.)» Σελίδα 20 από 23

21 Η. ΚΡΙΤΙΚΗ Όπως αναφέρεται στο συνταγµένο σενάριο: «Έχουµε αναπτύξει σε προηγούµενες σεναριακές προτάσεις τα οφέλη που προκύπτουν από τις κονστρουκτιβιστικές και οµαδοσυνεργατικές διαδικασίες (Σεφερλή 2014). Σκόπιµο είναι τέτοιες διαδικασίες να εφαρµόζονται σταδιακά από την έναρξη της σχολικής χρονιάς και να εντάσσονται σε έναν ευρύτερο σχεδιασµό εξοικείωσης των µαθητών µε ενεργητικά µοντέλα µάθησης και δεξιότητες γλωσσικού, ψηφιακού και κριτικού γραµµατισµού. Η συγκεκριµένη πρόταση δίνει την ευκαιρία στους µαθητές να σκεφτούν και να συζητήσουν, όχι µόνο για το θέµα «επάγγελµα», αλλά και για τα χαρακτηριστικά των νέων, ψηφιακών κειµένων και το ρόλο της τεχνολογίας στη διαµόρφωση της νέας κειµενικής πραγµατικότητας. Από την άλλη, έχουν επίσης εκφραστεί οι επιφυλάξεις και οι δυσκολίες που συνοδεύουν τέτοιες προσεγγίσεις ως προς το χρόνο (διδακτικό και εξωδιδακτικό), το φορτωµένο πρόγραµµα εκπαιδευτικών και µαθητών, την προσκόλληση στη λογική των εξετάσεων (Σεφερλή ό. π.). Κοντά σ αυτά έρχονται να προστεθούν και οι δυσκολίες που απορρέουν από τη µεταγραφή των σύγχρονων γλωσσολογικών και επικοινωνιακών θεωριών σε συγκεκριµένες γλωσσοδιδακτικές προσεγγίσεις, ιδιαίτερα όταν έχουµε να κάνουµε µε ένα ολωσδιόλου νέο κειµενικό τοπίο µε έντονα υβριδικά και πολυτροπικά χαρακτηριστικά που απαιτεί θεωρητικό εξοπλισµό και εγρήγορση από το διδάσκοντα.» Σελίδα 21 από 23

22 Θ. BΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Βλαχογιάννη, Ε. & Σεφερλή, Ν Εναλλακτικοί τρόποι προσέγγισης του αρχαιοελληνικού κειµένου µε τη συνδροµή της τεχνολογίας: Η αξιοποίηση του wiki σε µια απόπειρα «µαθητείας στον αρχαίο κόσµο». 6 ο Πανελλήνιο Συνέδριο των Εκπαιδευτικών για τις ΤΠΕ «Αξιοποίηση των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας στη Διδακτική Πράξη». Σύρος: vlachogianni.pdf [ ]. Βλαχογιάννη, Ε Η πραγµάτωση του κειµενικού είδους του βιογραφικού σηµειώµατος σε σχέση µε πρακτικές επικοινωνίας και πτυχές της ευρύτερης κοινωνικοπολιτικής και οικονοµικής πραγµατικότητας. Παραδειγµατικό σενάριο στο µάθηµα της Νεοελληνικής Γλώσσας (Β Λυκείου) στο πλαίσιο της Πράξης «Δηµιουργία πρωτότυπης µεθοδολογίας εκπαιδευτικών σεναρίων βασισµένων σε ΤΠΕ και δηµιουργία εκπαιδευτικών σεναρίων για τα µαθήµατα της Ελληνικής Γλώσσας στην Α/βάθµια και Β/βάθµια εκπαίδευση» του Επιχειρησιακού Προγράµµατος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση». Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας. Kalantzis, Μ. & Cope, Β Πολυγραµµατισµοί. [ ] Kalantzis, M., Cope, B., Arvanitis, E Ο εκπαιδευτικός ως σχεδιαστής: Η παιδαγωγική στην εποχή των νέων ψηφιακών µέσων. Πρακτικά ΙΓ Διεθνούς Συνεδρίου της Παιδαγωγικής Εταιρείας: Αναλυτικά προγράµµατα και Σχολικά Εγχειρίδια: Ελληνική πραγµατικότητα και Διεθνής Εµπειρία. Γιάννενα, 20-22/11/2009. Σελίδα 22 από 23

23 [ ] Κουτσογιάννης, Δ Θεωρητικό πλαίσιο της γλωσσικής διδασκαλίας και αξιοποίηση των ΤΠΕ: Ο υπολογιστής ως µέσο πρακτικής γραµµατισµού και οι πολυγραµµατισµοί. Στο Επιµορφωτικό υλικό για την εκπαίδευση των επιµορφωτών στα Πανεπιστηµιακά Κέντρα Επιµόρφωσης, Τεύχος 3: κλάδος ΠΕ02. 2 η έκδοση. Πάτρα: ΕΑΙΤΥ. Σεφερλή, Π Οι λέξεις της χρονιάς. Διδακτικό σενάριο για τη Νεοελληνική Γλώσσα (Β Λυκείου) στο πλαίσιο της Πράξης «Δηµιουργία πρωτότυπης µεθοδολογίας εκπαιδευτικών σεναρίων βασισµένων σε ΤΠΕ και δηµιουργία εκπαιδευτικών σεναρίων για τα µαθήµατα της Ελληνικής Γλώσσας στην Α/βάθµια και Β/βάθµια εκπαίδευση» του Επιχειρησιακού Προγράµµατος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση». Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας. Σελίδα 23 από 23