Δξεπλεηηθφ Πξφγξακκα: «Οη αληηιήςεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο ζηε ζρνιηθή κνλάδα»

Transcript

1 ΓΖΜΟΚΡΗΣΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΘΡΑΚΖ ΠΑΗΓΑΓΧΓΗΚΟ ΣΜΖΜΑ ΓΖΜΟΣΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΓΗΓΑΚΑΛΔΗΟ ΑΛΔΞ/ΠΟΛΖ «ΘΔΟΓΧΡΟ ΚΑΣΑΝΟ» Δξεπλεηηθφ Πξφγξακκα: «Οη αληηιήςεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο ζηε ζρνιηθή κνλάδα» Γεσξγηάδνπ Υξπζνχια Κεξακηηζφγινπ Γέζπνηλα Λέθθαο Ηππνθξάηεο Μνπιάθε νθία Μπνπηδηινχδε Υξπζνχια αξηθά ηέιηα Δπηβιέπνπζα: αθθά Γέζπνηλα, Αλαπι. Καζεγήηξηα Γ.Π.Θ. Μέιε επηηξνπήο: αθνλίδεο Υαξάιακπνο Μαθξήο Νηθφιανο Αιεμαλδξνχπνιε, 2011

2 ΓΖΜΟΚΡΗΣΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΘΡΑΚΖ ΠΑΗΓΑΓΧΓΗΚΟ ΣΜΖΜΑ ΓΖΜΟΣΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΓΗΓΑΚΑΛΔΗΟ ΑΛΔΞ/ΠΟΛΖ «ΘΔΟΓΧΡΟ ΚΑΣΑΝΟ» Δξεπλεηηθφ Πξφγξακκα: «Οη αληηιήςεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο ζηε ζρνιηθή κνλάδα» Γεσξγηάδνπ Υξπζνχια : Α.Μ. 46 Κεξακηηζφγινπ Γέζπνηλα : Α.Μ. 47 Λέθθαο Ηππνθξάηεο : Α.Μ. 31 Μνπιάθε νθία : Α.Μ. 30 Μπνπηδηινχδε Υξπζνχια : Α.Μ. 51 αξηθά ηέιηα : Α.Μ. 21 Δπηβιέπνπζα: αθθά Γέζπνηλα, Αλαπι. Καζεγήηξηα Γ.Π.Θ. Μέιε επηηξνπήο: αθνλίδεο Υαξάιακπνο Μαθξήο Νηθφιανο Αιεμαλδξνχπνιε, 2011

3 Δπραξηζηίεο ε απηφ ην ζχληνκν ζεκείσκα, ζα ζέιακε λα επραξηζηήζνπκε φινπο φζνη βνήζεζαλ ζηελ πξαγκαηνπνίεζε απηήο ηεο εξεπλεηηθήο εξγαζίαο. Καηαξρήλ, επραξηζηνχκε ηδηαίηεξα ηελ επηβιέπνπζα θπξία Γέζπνηλα αθθά, Αλαπιεξψηξηα Καζεγήηξηα ηνπ Παηδαγσγηθνχ Σκήκαηνο Γεκνηηθήο Δθπαίδεπζεο ηνπ Γεκνθξίηεηνπ Παλεπηζηήκηνπ Θξάθεο, γηα ηελ πνιχηηκε θαη ζπλερή βνήζεηά ηεο, θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηεο πξνζπάζεηάο καο, θαζψο θαη γηα ηελ ππνκνλή θαη θαηαλφεζή ηεο. Δπραξηζηνχκε επίζεο ζεξκά ηελ θπξία Κεδξάθα Αηθαηεξίλε, δηδάζθνπζα ζην Γηδαζθαιείν «Θ. Κάζηαλνο» γηα ηελ ηδέα ηεο πνπ απνηέιεζε ην έλαπζκα απηήο ηεο εξεπλεηηθήο πξνζπάζεηαο θαη γηα ηελ επνηθνδνκεηηθή θαη γφληκε ζπλεξγαζία πνπ είρακε ζηo αξρηθφ ζηάδην ηεο κειέηεο καο. Σέινο εθθξάδνπκε, ηηο ζεξκέο καο επραξηζηίεο ζηνπο ζπλαδέιθνπο πνπ ζπκκεηείραλ ζηελ έξεπλάο καο, ρσξίο ηε ζπλεξγαζία ησλ νπνίσλ, ε παξνχζα κειέηε δε ζα κπνξνχζε λα πξαγκαηνπνηεζεί. 1

4 Πεξηερόκελα Πεξίιεςε... 5 Πξφινγνο... 7 Θεσξεηηθφ κέξνο... 9 Κεθάιαην 1ν : Σν ζρνιείν σο νξγαληζκφο Πξνζεγγίζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ νξγαληζκψλ ζην πιαίζην ησλ ζεσξηψλ νξγάλσζεο θαη δηνίθεζεο ρνιηθφ πιαίζην Ννκνζεηηθφ πιαίζην Ζ έλλνηα ηεο εγεζίαο Δθπαηδεπηηθή εγεζία - Ο ξφινο ηνπ δηεπζπληή Ο ξφινο ηνπ δηεπζπληή, ζηελ αλάπηπμε ζρέζεσλ, ζηε ζρνιηθή κνλάδα Ζ ζρνιηθή κνλάδα σο νκάδα Ζ έλλνηα ηεο θνηλσληθήο νκάδαο- Δίδε νκάδσλ ζην ζρνιηθφ νξγαληζκφ Υαξαθηεξηζηηθά ηεο νκάδαο ηάδηα αλάπηπμεο ηεο νκάδαο ρέζεηο εμνπζίαο κεηαμχ ησλ νκάδσλ ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο Κεθάιαην 2 ν : Δπηθνηλσλία ζην πιαίζην ηνπ ζρνιηθνχ νξγαληζκνχ Ζ έλλνηα ηεο επηθνηλσλίαο Οξηζκνί Ζ ζεκαζία ηεο επηθνηλσλίαο ζηνλ εθπαηδεπηηθφ νξγαληζκφ Δίδε θαη ηξφπνη επηθνηλσλίαο ζηνλ εθπαηδεπηηθφ νξγαληζκφ Σππηθή (επίζεκε) θαη άηππε (αλεπίζεκε) επηθνηλσλία Αλνδηθή-θαζνδηθή-νξηδφληηα επηθνηλσλία Δμσηεξηθή θαη εζσηεξηθή επηθνηλσλία Πξνθνξηθή θαη γξαπηή επηθνηλσλία Δπηθνηλσληαθφ θιίκα- ηνηρεία ηεο επηθνηλσλίαο ρνιηθή θνπιηνχξα Ζ έλλνηα ηεο θνπιηνχξαο-οξγαλσηηθή θνπιηνχξα ρνιηθή θνπιηνχξα-ρνιηθφ θιίκα Σα είδε ηεο ζρνιηθήο θνπιηνχξαο θαη ε δηακφξθσζε ησλ ζρέζεσλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ Κεθάιαην 3 ν : Γηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο εθπαηδεπηηθψλ ζηε ζρνιηθή κνλάδα Αλαζθφπεζε εξεπλψλ

5 3. 1. Γηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο ζην ζρνιηθφ νξγαληζκφ Δίδε δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ Παξάγνληεο δηακφξθσζεο δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ εκαζία ησλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ Αλαζθφπεζε εξεπλψλ Αλαζθφπεζε εξεπλψλ ζην εμσηεξηθφ Καηαθεξκαηηζκφο/δηακεξηζκφο ζε νκάδεο (Balkanization) πλεξγαζία Παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηε ζπλεξγαζία Ζ ζεκαζία ησλ θαιψλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ θαη ηεο ζπλεξγαζίαο Ο ξφινο ηνπ δηεπζπληή ζηελ αλάπηπμε ζπλαδειθηθψλ/ζπλεξγαηηθψλ ζρέζεσλ Αλαζθφπεζε εξεπλψλ ζηελ Διιάδα Ο ξφινο ηνπ δηεπζπληή ζηελ αλάπηπμε δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ ζηε ζρνιηθή κνλάδα Γηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο- ζπλεξγαζία εθπαηδεπηηθψλ κεηαμχ ηνπο Δκπεηξηθφ κέξνο Κεθάιαην 4ν : Μεζνδνινγία ηφρνη θαη ζρεδηαζκφο ηεο έξεπλαο Υξεζηκφηεηα ηεο έξεπλαο πκκεηέρνληεο Δξγαιείν κέζνδνο ρέδην εξσηήζεσλ Γηαδηθαζία ζπιινγήο ησλ δεδνκέλσλ Αλάιπζε δεδνκέλσλ Κεθάιαην 5ν : Απνηειέζκαηα θαη ζπδήηεζε Γεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά Οη αληηιήςεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηελ επηθνηλσλία ρέζεηο-πλεξγαζία ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηε ζρνιηθή κνλάδα Θέκαηα γηα ηα νπνία νη ίδηνη επηδηψθνπλ ηε ζπλεξγαζία κε ζπλαδέιθνπο Κξηηήξηα βάζε ησλ νπνίσλ επηιέγνπλ θάπνην ζπλάδειθν γηα λα ζπδεηήζνπλ θαη λα αληαιιάμνπλ πιεξνθνξίεο γηα θάπνην ζέκα Ακνηβαηφηεηα ζηελ ζπλεξγαζία ζηε ζρνιηθή κνλάδα πλαηζζήκαηα πνπ πεγάδνπλ απφ ηελ χπαξμε ή έιιεηςε ζπλεξγαζίαο Απφςεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηελ ζπλεξγαζία ζηε ζρνιηθή κνλάδα

6 Γπζθνιίεο ζηε ζπλεξγαζία Πξνβιήκαηα κεηαμχ ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηε ζρνιηθή κνλάδα Δίδε πξνβιεκάησλ κεηαμχ ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηεο ίδηαο ζρνιηθήο κνλάδαο Πξνβιήκαηα πνπ αληηκεηψπηζαλ ή αληηκεησπίδνπλ νη ίδηνη ζηε ζρνιηθή κνλάδα πγθξνχζεηο εθπαηδεπηηθψλ ζηε ζρνιηθή κνλάδα Βαζκφο, είδνο θαη ηξφπνο επίιπζεο ζπγθξνχζεσλ ζην ζρνιείν Αηζζήκαηα πνπ δεκηνπξγνχλ νη ζπγθξνχζεηο θαη βαζκφο επίδξαζεο ζην δηδαθηηθφ έξγν ησλ εθπαηδεπηηθψλ Γεληθά ζπκπεξάζκαηα Βηβιηνγξαθία Παξάξηεκα

7 Πεξίιεςε Ζ παξνχζα έξεπλα έρεη ζηφρν λα δηεξεπλήζεη ηηο αληηιήςεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο πνπ αλαπηχζζνληαη κεηαμχ ηνπο ζηε ζρνιηθή κνλάδα. Δηδηθφηεξα, επηρεηξεί λα θαηαγξάςεη ην βαζκφ θαη ην είδνο ηεο ζπλεξγαζίαο πνπ ππάξρεη, θαζψο θαη ηα πξνβιήκαηα θαη ηηο ζπγθξνχζεηο πνπ πξνθχπηνπλ ζηελ θαζεκεξηλή ζρνιηθή πξάμε. Δπίζεο, δηεξεπλά πψο απηά επεξεάδνπλ ηε ζπλεξγαζία θαη ηελ αλάπηπμε ζπλεξγαηηθψλ πξαθηηθψλ θαη ηνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο επηιχνληαη. ηελ έξεπλα πήξαλ κέξνο 30 εθπαηδεπηηθνί ηεο Πξσηνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο, εηδηθφηεηαο ΠΔ70 δάζθαινη, 7 άλδξεο θαη 23 γπλαίθεο, πνπ εξγάδνληαη ζε δεκφζηα ζρνιεία ηνπ Ννκνχ Έβξνπ θαη Ξάλζεο. Γηα ηελ ζπιινγή ηνπ πιηθνχ ηεο έξεπλαο ρξεζηκνπνηήζεθε ε αηνκηθή ζπλέληεπμε, έηζη ψζηε λα δηεξεπλεζνχλ ζε βάζνο νη αληηιήςεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Οη ζπκκεηέρνληεο θιήζεθαλ λα απαληήζνπλ ζε 11 αλνηρηέο εξσηήζεηο. Οη άμνλεο ησλ εξσηήζεσλ ηεο ζπλέληεπμεο ήηαλ ηέζζεξηο : (1) Γεκνγξαθηθά θαη επαγγεικαηηθά ραξαθηεξηζηηθά, (2) Αληηιήςεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηε ζπλεξγαζία κεηαμχ ηνπο, (3) Αληηιήςεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηα πξνβιήκαηα θαη (4) Αληηιήςεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηηο ζπγθξνχζεηο πνπ δεκηνπξγνχληαη ζην ζρνιείν. Οη ζπλεληεχμεηο απνκαγλεηνθσλήζεθαλ θαη ππνβιήζεθαλ ζε θαηεγνξηνπνίεζε. Σα απνηειέζκαηα δείρλνπλ φηη νη θαιέο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο θαίλεηαη λα δηαδξακαηίδνπλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ εδξαίσζε ζπλεξγαηηθψλ πξαθηηθψλ θαη δεκηνπξγνχλ ζεηηθά ζπλαηζζήκαηα. Ζ ζπλεξγαζία θαίλεηαη λα είλαη επηθεληξσκέλε ζε αληαιιαγέο πιηθνχ-εκπεηξηψλ, πξαθηηθέο δηδαζθαιίαο θαη ηξφπνπο βειηίσζεο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ έξγνπ. Ζ αζπλέπεηα, ε αλαπνηειεζκαηηθή θαη αδηάθνξε εγεζία, ν θαθφο πξνγξακκαηηζκφο, ε κεξνιεπηηθή ζηάζε ηνπ δηεπζπληή θαη ε άληζε θαηαλνκή αξκνδηνηήησλ ζεσξνχληαη σο νη θπξηφηεξεο αηηίεο πξνβιεκάησλ θαη ζπγθξνχζεσλ. Ζ χπαξμή ηνπο θαίλεηαη λα δεκηνπξγεί αξλεηηθά ζπλαηζζήκαηα θαη επεξεάδεη ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ζην δηδαθηηθφ ηνπο έξγν. Ο δηάινγνο, ε ζπδήηεζε, ε πξνζθπγή ζην δηεπζπληή απνηεινχλ ηνπο πην ζπρλά ρξεζηκνπνηνχκελνπο ηξφπνπο επίιπζεο πξνβιεκάησλ. Δλψ ε ζπδήηεζε, ε απεπζείαο «κάρε» κε ιεθηηθέο ζπγθξνχζεηο, ε επέκβαζε ζεζκηθψλ νξγάλσλ θαη ε απνζηαζηνπνίεζε είλαη νη ζπλεζέζηεξνη ηξφπνη αληηκεηψπηζεο ησλ ζπγθξνχζεσλ. 5

8 Abstract The objective of this research is to explore the teachers ideas about interpersonal relationships that are established between them at school. Most specifically, it aims at investigating the extent and type of cooperation that exists between them and also the problems and conflicts that arise in everyday school practice. It also explores how these affect the cooperation and the development of cooperative practices and how they are resolved. Thirty (30) teachers of primary education, seven (7) men and twenty three (23) women, who work in schools in Evros and Xanthi prefectures, participated in this research. In order to collect the data for the research, a semi-structured interview was taken from each person to explore teachers' ideas of interpersonal relations between colleagues. All the participants were asked to answer in 11 open questions, concerning: (1) Demographic characteristics, (2) Teachers ideas about the collaboration between them, (3) Teachers ideas about the problems and (4) Teachers ideas about the conflicts that arise at school. All the interviews were taped and dates were analyzed through the process of categorization. The results show that, according to teachers account, good interpersonal relations seem to play an important role in establishing cooperative practices and create positive emotions. The corporation seems to focus on exchange of materials and experiences, teaching practices and ways of improving the educational process. The main causes of problems and conflicts are what are considered as inconsistent, ineffective and indifferent leadership, bad planning, the headmaster bias and the unequal distribution of responsibilities. Moreover, the problems and conflicts seem to cause negative feelings and affect teachers in their work. The most frequent ways of solving problems are the dialogue, the discussion, and asking the headmaster to act as a mediator. The most common ways of dealing with conflicts seem to be debate, direct "battle" through verbal conflict, seeking of superiors intervention and detachment. 6

9 Πξόινγνο ηφρνο ηεο παξνχζαο έξεπλαο είλαη λα δηεξεπλήζεη ζε πηινηηθφ επίπεδν ηηο αληηιήςεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο πνπ δεκηνπξγνχληαη κεηαμχ ηνπο ζηε ζρνιηθή κνλάδα. Αθεηεξία γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζε ηεο κειέηεο απηήο ζηάζεθε ην εξεπλεηηθφ πξφγξακκα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζην πιαίζην ηεο κεηεθπαίδεπζεο καο ζην Γηδαζθαιείν «Θεφδσξνο Κάζηαλνο» Αιεμαλδξνχπνιεο. Αθνξκή επίζεο, απνηέιεζε ε αλαγλψξηζε -κέζα απφ ηε βηβιηνγξαθηθή θαη εκπεηξηθή αλαζθφπεζε- ηεο βαξχηεηαο πνπ έρνπλ γηα ηελ πνηφηεηα ηνπ εθπαηδεπηηθνχ έξγνπ θαη ηε βειηίσζε ηεο ζρνιηθήο εθπαίδεπζεο νη δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο πνπ αλαπηχζζνπλ νη εθπαηδεπηηθνί κεηαμχ ηνπο ζηε ζρνιηθή κνλάδα. Έρεη δηαπηζησζεί απφ πξνεγνχκελεο έξεπλεο φηη ππάξρεη ζεηηθφο βαζκφο ζπζρέηηζεο κεηαμχ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ θαη εδξαίσζεο ζπλεξγαηηθψλ πξαθηηθψλ (Patterson & Rolheiser, 2004). Δπηπιένλ, νη θαιέο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ είλαη πνιχ ζεκαληηθέο ηφζν γηα ηελ ζπλαηζζεκαηηθή ηνπο πγεία φζν θαη γηα ηελ αλάπηπμή ηνπο σο άηνκα. πκβάιινπλ επίζεο, ζηε βειηίσζε ηνπ νξγαληζκνχ ζηνλ νπνίν εξγάδνληαη, ζηελ εμαζθάιηζε ηεο βειηίσζεο ηνπ παξερφκελνπ εθπαηδεπηηθνχ έξγνπ θαη γεληθά ζηελ απνηειεζκαηηθφηεξε ιεηηνπξγία ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο (Harris & Antony, 2001). πγθεθξηκέλα, ηα δεηήκαηα ησλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ ζηε ζρνιηθή κνλάδα απαζρφιεζαλ ηδηαίηεξα ηνπο κειεηεηέο ηνπ εμσηεξηθνχ θαη θπξίσο ησλ Ζ.Π.Α.. ηνλ ειιεληθφ ρψξν, νη έξεπλεο επηθεληξψζεθαλ θπξίσο ζηηο ζρέζεηο πνπ αλαπηχζζνληαη κεηαμχ ηνπ δηεπζπληή θαη ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηνπ ζρνιείνπ ή ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ησλ καζεηψλ θαη ζρεδφλ θαζφινπ ζηηο ζρέζεηο πνπ αλαπηχζζνληαη κεηαμχ ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηελ ίδηα ζρνιηθή κνλάδα. Σν παξαπάλσ γεγνλφο απνηέιεζε έλα πξφζζεην θίλεηξν γηα ηελ κειέηε καο. ην πιαίζην απηφ, ε παξνχζα κειέηε απνηειεί κηα πξψηε πξνζέγγηζε ζην ζέκα θαη έρεη πηινηηθφ ραξαθηήξα. Σν ζεσξεηηθφ κέξνο ηεο παξνχζαο κειέηεο ρσξίδεηαη ζε ηξία θεθάιαηα. ην πξψην θεθάιαην, εμεηάδεηαη ην ζρνιείν σο νξγαληζκφο θαη γίλεηαη αλαθνξά ζηηο ζεκαληηθφηεξεο πξνζεγγίζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ νξγαληζκψλ ζην πιαίζην ησλ ζεσξηψλ νξγάλσζεο θαη δηνίθεζεο. Δπίζεο, αλαιχνληαη ηα δνκηθά ζηνηρεία ηνπ ζρνιηθνχ πιαηζίνπ. 7

10 ην δεχηεξν θεθάιαην εμεηάδνληαη νη έλλνηεο ηεο επηθνηλσλίαο, ηεο ζρνιηθήο θνπιηνχξαο θαη ηνπ ζρνιηθνχ θιίκαηνο, ηα είδε ηεο ζρνιηθήο θνπιηνχξαο θαη ε δηακφξθσζε ησλ ζρέζεσλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζε θαζέλα απφ απηά. ην ηξίην θεθάιαην γίλεηαη αλαθνξά ζηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο ζην ζρνιηθφ νξγαληζκφ. Δηδηθφηεξα, παξνπζηάδνληαη ηα είδε ησλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ, νη παξάγνληεο δηακφξθσζεο ηνπο θαη ε ζεκαζία ηνπο. Δπηρεηξείηαη επίζεο κηα αλαζθφπεζε ησλ εξεπλψλ ζην εμσηεξηθφ θαη ζηελ Διιάδα. Σν εκπεηξηθφ κέξνο αθνξά ηελ έξεπλα ηεο παξνχζαο κειέηεο θαηά ηελ νπνία πξνζπαζήζακε λα θαηαγξάςνπκε ηηο αληηιήςεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηηο δηαπξνζσπηθέο ηνπο ζρέζεηο ζηε ζρνιηθή κνλάδα. Απνηειείηαη απφ ην ηέηαξην, θαη πέκπην θεθάιαην. πγθεθξηκέλα, ζην ηέηαξην θεθάιαην γίλεηαη αλαθνξά ζηε κέζνδν, ζην δείγκα, ζην εξεπλεηηθφ εξγαιείν, ζην ζρέδην εξσηήζεσλ, ζηε δηαδηθαζία ζπιινγήο ησλ δεδνκέλσλ, ζηελ επεμεξγαζία θαη ζηελ αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ. ην πέκπην θεθάιαην παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα θαη ε ζπδήηεζε κε ηελ παξνπζίαζε πηλάθσλ θαη δηαηππψλνληαη ηα βαζηθά ζπκπεξάζκαηα ηεο έξεπλαο. 8

11 Θεσξεηηθό κέξνο Κεθάιαην 1ν : Τν ζρνιείν σο νξγαληζκόο Ζ ζρνιηθή εθπαίδεπζε είλαη έλαο ζεζκφο πνπ ζπλδέεηαη άκεζα κε ηε βηνκεραληθή επαλάζηαζε θαη ηελ αλάπηπμε ησλ αζηηθψλ θέληξσλ ζηελ Δπξψπε θαη ζηηο Ζ.Π.Α. ζηηο αξρέο ηνπ 19 νπ αηψλα. Ζ δηεχξπλζε ηνπ θχθινπ ησλ βαζηθψλ γλψζεσλ θαη δεμηνηήησλ πνπ απαηηνχληαλ γηα ηε ζπκκεηνρή ζηελ παξαγσγηθή δηαδηθαζία, δεκηνχξγεζε ηελ αλάγθε νξγαλσκέλεο παξνρήο παηδείαο (Καηζαξφο, 2008). Ζ εθπαίδεπζε κε ην δηαξθψο δηεπξπλφκελν ππνρξεσηηθφ ραξαθηήξα ηεο απνηειεί έλαλ θνηλσληθφ ζεζκφ κε δηάξθεηα θαη ζηαζεξφηεηα. Σν ζρνιείν θαιείηαη λα ζπκβάιεη ζηελ ε πλεπκαηηθή θαη γλσζηηθή αλάπηπμε ησλ καζεηψλ θαζψο θαη ζηελ πνιηηηζηηθή αλαβάζκηζε. Ο ρψξνο δξάζεο ηεο ζρνιηθήο εθπαίδεπζεο ηνπ πξνθχπηεη απφ ην δηεπξπλφκελν ππνρξεσηηθφ ραξαθηήξα ηεο ζπλδέεηαη κε ην ζθνπφ πνπ θαιείηαη λα επηηειέζεη. χκθσλα κε ην Άξζξν 1, παξ. 1, ηνπ Ν. 1566/85 σθνπφο ηεο Πξσηνβάζκηαο θαη Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο είλαη λα ζπκβάιιεη ζηελ νιφπιεπξε, αξκνληθή θαη ηζφξξνπε αλάπηπμε ησλ δηαλνεηηθψλ θαη ςπρνζσκαηηθψλ δπλάκεσλ ησλ καζεηψλ, ψζηε, αλεμάξηεηα απφ θχιν θαη θαηαγσγή, λα έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα εμειηρζνχλ ζε νινθιεξσκέλεο πξνζσπηθφηεηεο θαη λα δήζνπλ δεκηνπξγηθά. Γηα ηελ πινπνίεζε ηνπ ζθνπνχ ηνπ δηαζέηεη λνκηθά (ζπληαγκαηηθέο επηηαγέο, λφκνη, δηαηάγκαηα, εγθχθιηνη), πιηθά θαη αλζξψπηλα κέζα (εθπαηδεπηηθά ηδξχκαηα, εθπαηδεπηηθφ πξνζσπηθφ) (Αλδξένπ & Παπαθσλζηαληίλνπ, 1990). Οη νξγαληζκνί πνπ έρνπλ σο ζθνπφ ηελ παξνρή εθπαίδεπζεο - εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα εθπαηδεπηηθέο κνλάδεο - αθνινχζεζαλ σο έλα βαζκφ ηελ εμέιημε θαη ηηο ζεσξίεο πνπ αλαπηχρζεθαλ ζηε δηνηθεηηθή θαη ηελ νξγαλσηηθή ζεσξία. ηελ νξγαλσηηθή δηάζηαζε ηνπ ζρνιείνπ εληνπίδεηαη κηα ηδηαηηεξφηεηα πνπ εζηηάδεηαη ζην δηηηφ ραξαθηήξα ηνπ. Όπσο αλαθέξεη ε Κνχια (2011), ελψ ε ζρνιηθή κνλάδα ζεσξείηαη κηα δεκφζηα ζπγθξνηεκέλε ππεξεζία πνπ δηέπεηαη απφ έλα ζχλνιν δηαηάμεσλ θαη λφκσλ πνπ θαζνξίδνπλ ηελ νξγάλσζε θαη ηε ιεηηνπξγία ηεο παξάιιεια απνηειεί έλα θνηλσληθφ ζεζκφ κε παξνπζία ζην επίπεδν ηεο ηνπηθήο αιιά θαη ηεο επξχηεξεο θνηλσλίαο. Ζ βαξχηεηα πνπ δίλεηαη ζε απηή ηε δηάζηαζε ηνπ ζρνιείνπ θαηαδεηθλχεη ηελ ηδηαηηεξφηεηα ηνπ ζρνιείνπ σο νξγάλσζεο. Οη ηδηαηηεξφηεηεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ νξγαληζκψλ θαζπζηέξεζαλ ηελ εθαξκνγή ησλ αξρψλ ηεο δηνηθεηηθήο επηζηήκεο ζηελ εθπαίδεπζε. Σν αίηεκα φκσο, γηα πην πνηνηηθή ιεηηνπξγία ησλ εθπαηδεπηηθψλ κνλάδσλ δεκηνχξγεζε ηελ 9

12 αλάγθε εηζαγσγήο ησλ αξρψλ ηεο δηνίθεζεο ζηελ εθπαίδεπζε θαη πξνζαξκνγήο ησλ πνξηζκάησλ ηεο νξγαλσηηθήο ζεσξίαο ζηηο ηδηαηηεξφηεηεο ηεο (Καηζαξφο, 2006). ηελ ζπλέρεηα ζα αζρνιεζνχκε κε ηελ παξνπζίαζε ησλ πην αληηπξνζσπεπηηθψλ ηάζεσλ ηεο δηνηθεηηθήο επηζηήκεο πνπ εθαξκφζηεθαλ ζηελ δηνίθεζε ηεο εθπαίδεπζεο. Αθνινχζσο ζα παξαζέζνπκε ην πιαίζην ιεηηνπξγίαο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο κέζα απφ ηνπο λφκνπο πνπ ην δηέπνπλ θαζψο θαη ηε ζπνπδαηφηεηα ηεο εγεζίαο ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο νξγαληζκνχο Πξνζεγγίζεηο ησλ εθπαηδεπηηθώλ νξγαληζκώλ ζην πιαίζην ησλ ζεσξηώλ νξγάλσζεο θαη δηνίθεζεο Σν ζρνιείν σο νξγάλσζε, αθνινχζεζε ηελ εμέιημε ζηε δηνηθεηηθή επηζηήκε θαη ηελ νξγαλσηηθή ζεσξία. Μηα δεκνθηιήο πξνζέγγηζε ηεο δηνηθεηηθήο ζθέςεο, ζχκθσλα κε ηνλ Καηζαξφ (2006), είλαη απηή πνπ δηαθξίλεη ηξεηο θάζεηο ή ζρνιέο: ηελ θιαζηθή, ηελ λενθιαζηθή θαη ηε ζχγρξνλε. Πξφθεηηαη γηα κηα ηαμηλφκεζε πνπ βαζίδεηαη ζηε δηαρξνληθή εμέιημε ηεο δηνηθεηηθήο θαη νξγαλσηηθήο ζεσξίαο θαη ζην ρξφλν εκθάληζεο ησλ δηαθφξσλ πξνζεγγίζεσλ. ηελ θιαζηθή ζρνιή, πεξηιακβάλνληαη πξνζεγγίζεηο πνπ αλαπηχρζεθαλ ζηηο αξρέο ηνπ 20νχ αηψλα. Κχξηνη εθπξφζσπνη απηήο ηεο πξνζέγγηζεο είλαη ν Taylor, ν νπνίνο ην 1911 κε ηε «ζεσξία ηεο επηζηεκνληθήο δηνίθεζεο», έζεζε ηηο αξρέο ηεο δηεχζπλζεο νξγαληζκψλ θαη επηρεηξήζεσλ θαη ν Weber πνπ ζπλέδεζε ηελ αλάπηπμε ηνπ γξαθεηνθξαηηθνχ ηξφπνπ νξγάλσζεο κε ηελ εκθάληζε ηνπ αζηηθνχ θξάηνπο θαη ηνπ αζηηθνχ ηξφπνπ παξαγσγήο. Οη πξνζεγγίζεηο απηέο, επηθέληξσζαλ ην ελδηαθέξνλ ηνπο ζηα εμσηεξηθά θαη ηππηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο νξγάλσζεο, ελψ αληηκεηψπηζαλ ηνλ άλζξσπν, απνγπκλσκέλν απφ ηηο αλψηεξεο αλάγθεο ηνπ, σο «εξγαιείν» (Κπξηαδάθνπ, 2009:21). Οη παξαπάλσ αξρέο ηεο Κιαζηθήο ζρνιήο εθαξκφζηεθαλ επξχηαηα ζε φιεο ηηο εθθάλζεηο ηεο εθπαίδεπζεο. ην πιαίζην ηεο Κιαζηθήο ζρνιήο ην ζρνιείν, σο νξγάλσζε γίλεηαη αληηιεπηφ σο γξαθεηνθξαηηθφο νξγαληζκφο κε ηεξαξρία, ζηε δνκή θαη ηε δηάξζξσζε ξφισλ, ζέζεσλ θαη ζρέζεσλ, πνπ εμαζθαιίδνπλ ηελ νκνηνκνξθία ηεο δξάζεο ησλ αηφκσλ γηα ηελ επίηεπμε ησλ θεληξηθά θαζνξηζκέλσλ ζηφρσλ. Σα ζηνηρεία απηά απαληψληαη ζηελ νξγάλσζε ηεο δηνίθεζεο, ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο, ησλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ, ζηε δηδαζθαιία ησλ καζεκάησλ θαζψο θαη ζηελ άζθεζε ζρνιηθήο πεηζαξρίαο. Σν γξαθεηνθξαηηθφ κνληέιν δέρηεθε έληνλε θξηηηθή δηφηη εζηηάδνληαο απνθιεηζηηθά ζηε δνκή, παξαγλσξίζηεθαλ άιινη θαζνξηζηηθνί παξάγνληεο, 10

13 φπσο νη αλζξψπηλεο ζρέζεηο θαη ε αιιειεπίδξαζε ηεο νξγάλσζεο κε ην πεξηβάιινλ (αΐηεο, 1994). ηε λενθιαζηθή ζρνιή πεξηιακβάλνληαη πξνζεγγίζεηο πνπ αλαπηχρζεθαλ θπξίσο θαηά ηηο δεθαεηίεο 30-50, νη νπνίεο ζηξέθνπλ ηνλ ελδηαθέξνλ ηνπο ζηνλ αλζξψπηλν παξάγνληα. Ζ αλάιπζε ησλ αηνκηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ησλ εξγαδνκέλσλ, ε ηθαλνπνίεζε ησλ αλαγθψλ ηνπο ηα θίλεηξα ζπκκεηνρήο θαη νη θνηλσληθέο ζρέζεηο ζηνλ εξγαζηαθφ ρψξν είλαη ηα ζέκαηα πνπ απαζρνινχλ ηνπο επηζηήκνλεο ηεο λέαο πξνζέγγηζεο. Ζ λενθιαζηθή ζρνιή ζεσξεί φηη ε παξαγσγηθφηεηα ζα απμεζεί εάλ ηθαλνπνηνχληαη νη θνηλσληθέο αλάγθεο ησλ εξγαδνκέλσλ α) πξνζθέξνληαο επθαηξίεο γηα θνηλσληθέο επαθέο, β) κε δίθαηε θαη έληηκε κεηαρείξηζε, γ) κε ηε ζπκκεηνρή ζηε δηαδηθαζία ιήςεο απνθάζεσλ (Κπξηαδάθνπ, 2009:24). Κχξηνη εθπξφζσπνη απηήο ηεο πξνζέγγηζεο είλαη νη Mayo, Maslow θαη Gregor κε ηε ζεσξία ηεο θίλεζεο ησλ αλζξψπηλσλ ζρέζεσλ. Με ηελ εκθάληζε ηεο λενθιαζηθήο πξνζέγγηζεο ην γξαθεηνθξαηηθφ κνληέιν ηεο δηνίθεζεο ηεο εθπαίδεπζεο εκπινπηίζηεθε κε ζηνηρεία πνπ έδσζαλ βαξχηεηα ζηηο θνηλσληθέο αιιειεπηδξάζεηο, ην θιίκα εξγαζίαο, ηα πξνβιήκαηα ζπλεξγαζίαο. Σα θίλεηξα γίλνληαη ζεκαληηθά θαη ν άλζξσπνο παχεη λα ζεσξείηαη «εξγαιείν». Οη πξνζεγγίζεηο απηέο άζθεζαλ επίδξαζε ζηελ δηνηθεηηθή πιεπξά ησλ νξγαληζκψλ, αλνίγνληαο ην δξφκν γηα κηα πην δεκνθξαηηθή δηνίθεζε. Σν ζρνιείν απνκαθξχλεηαη απφ ηηο απηαξρηθέο ηάζεηο θαη πξνζαλαηνιίδεηαη ζε έλα ζηπι δηνίθεζεο εγεζίαο επηθεληξσκέλν ζην ελδηαθέξνλ ζηνπο αλζξψπνπο (Καηζαξφο, 2006), θαζψο θαη ζηελ αιιαγή ηνπ ξφινπ ησλ ζηειερψλ εθπαίδεπζεο απφ ειεγθηηθά ζε ζπκβνπιεπηηθά φξγαλα (Καηζαξφο, 2008:29). Ζ ζχγρξνλε νξγαλσηηθή ζεσξία ζπλδέεηαη κε ηελ αλάπηπμε ζεσξεηηθψλ πξνζεγγίζεσλ πνπ εμεηάδνπλ ηελ νξγάλσζε σο ζχλζεην θνηλσληθφ θαηλφκελν θαη ηνλ άλζξσπν, ζην πιαίζην ησλ πνιχπινθσλ αιιειεπηδξαζηηθψλ ζρέζεσλ πνπ αλαπηχζζεη εληφο ησλ νξγαλψζεσλ. Όπσο επηζεκαίλνπλ νη αΐηεο (1994) θαη Καηζαξφο (2006) θαζνξηζηηθή γηα ηελ αλάπηπμε ηεο ζχγρξνλεο νξγαλσηηθήο ζεσξίαο κπνξεί λα ζεσξεζεί ε ζπκβνιή ησλ Simon & March, νη νπνίνη ζην έξγν ηνπο Organizations (1958), πξνζπάζεζαλ λα νξγαλψζνπλ ζε έλα ζπλεθηηθφ ζχλνιν ηηο θπξηφηεξεο πξνζεγγίζεηο γηα ηε δηνηθεηηθή νξγάλσζε θαη άζθεζαλ θξηηηθή ζηε κνλνκέξεηα ησλ απφςεσλ ηεο θιαζηθήο θαη λενθιαζηθήο ζρνιήο. Απφ ηνπο κειεηεηέο ηεο ζχγρξνλεο νξγαλσηηθήο ζεσξίαο έρνπλ πξνηαζεί πνηθίιεο ηαμηλνκήζεηο ησλ πξνζεγγίζεσλ. χκθσλα κε ηνλ Καηζαξφ (2006) νη Burrell & Morgan, 11

14 (1979) πξνζέγγηζαλ ηελ ζχγρξνλε νξγαλσηηθή ζεσξία κε ηέζζεξα ζεσξεηηθά παξαδείγκαηα: α) ην ιεηηνπξγηθφ, β) ην εξκελεπηηθφ, γ) ην ξηδνζπαζηηθφ δνκηθφ θαη δ) ην ξηδνζπαζηηθφ αλζξσπηζηηθφ. Οη ιεηηνπξγηθέο πξνζεγγίζεηο ηεο νξγάλσζεο κέρξη ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 70 απνηεινχζαλ ηε ζεσξεηηθή «νξζνδνμία». πλδένληαη κε ηε δνκνιεηηνπξγηθή ζεσξία ηνπ Parsons, ν νπνίνο ζεσξεί φηη ηα ζπζηήκαηα έρνπλ αληηθεηκεληθή ππφζηαζε θαη ζηαζεξή δνκή θαη κέζα απφ ηηο δνκέο ηνπο θαζνξίδνπλ ηε ζπκπεξηθνξά ησλ αηφκσλ. Όπσο αλαθέξεη ν Μαηζαγγνχξαο (2006), ην ζπζηεκηθφ κνληέιν πξνηείλεη κηα πξνζέγγηζε ε νπνία ηνλίδεη ηελ αιιειεμάξηεζε κεηαμχ ησλ κειψλ θαη ηε ζρέζε ηνπ κέξνπο κε ην φινλ, αληηιακβάλεηαη ηελ ηππηθή νξγάλσζε σο έλα αλνηρηφ ζχζηεκα πνπ δηαηεξεί ζρέζεηο αιιειεμάξηεζεο κε ην εμσηεξηθφ πεξηβάιινλ. Ζ δξαζηεξηφηεηα θάζε κέξνπο ηνπ ζπζηήκαηνο (ππνζπζηήκαηνο) επεξεάδεη θαη επεξεάδεηαη απφ ηε δξαζηεξηφηεηα ησλ ππφινηπσλ ππνζπζηεκάησλ θαη ιεηηνπξγεί σο αλνηθηφ απηνξξπζκηδφκελν ζχζηεκα κε ζηφρνπο θαη δνκή. ην πιαίζην ησλ ιεηηνπξγηθψλ ζπζηεκηθψλ πξνζεγγίζεσλ νη επηζηήκεο ηεο Αγσγήο επεξεάζηεθαλ ηφζν ζηα παηδαγσγηθά ζπζηήκαηα φζν θαη ζηελ νξγάλσζε ηεο δηνίθεζεο ησλ ζρνιηθψλ νξγαληζκψλ. Δηδηθφηεξα ζην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα νδεγνχκαζηε ζην ζπιινγηθφ επαγγεικαηηζκφ πνπ έρεη σο ζηφρν θαη βαζηθή ιεηηνπξγία ηελ εζσηεξίθεπζε ησλ θνηλσληθά απνδεθηψλ ηξφπσλ δξάζεο θαη ηε κεηαβίβαζε ησλ απαξαίηεησλ γλψζεσλ ηθαλνηήησλ θαη δεμηνηήησλ ζε θάζε γεληά (Καηζαξφο 2006). ην πιαίζην απηφ ε ζρνιηθή κνλάδα αλαδεηθλχεηαη ζε βαζηθφ δνκηθφ ζηνηρείν ηνπ επξχηεξνπ ζρνιηθνχ ζπζηήκαηνο κε δπλαηφηεηεο απηνξξχζκηζεο πνπ αζθνχληαη ζπιινγηθά απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ηνπ ζρνιείνπ. Οη εξκελεπηηθέο πξνζεγγίζεηο ηεο νξγάλσζεο πηνζεηνχλ, φπσο θαη νη ιεηηνπξγηθέο πξνζεγγίζεηο, ηελ νπηηθή ηεο ξχζκηζεο. Θεσξνχλ ηηο θνηλσληθέο δνκέο δεκηνχξγεκα ηεο θνηλσληθήο δξάζεο ησλ αηφκσλ (Craib, 1998) θαη αλαθέξνληαη ζηνλ θφζκν κεηαθνξηθά κέζα απφ ην ζρήκα κηαο ζπλνκηιίαο. Με ηηο εξκελεπηηθέο πξνζεγγίζεηο ηεο ζρνιηθήο νξγάλσζεο ε έκθαζε δίλεηαη ζηνπο ηξφπνπο, κε ηνπο νπνίνπο νη εκπιεθφκελνη ζηε ιεηηνπξγία ηνπ ζρνιείνπ αληηιακβάλνληαη θαη δίλνπλ λφεκα θαη ππφζηαζε ζην ζρνιείν, κέζα απφ ηελ παξαγσγή απαξαίηεησλ ζπκβνιηθψλ πξντφλησλ. Οη πξνζεγγίζεηο ζην πιαίζην ηνπ «ξηδνζπαζηηθνχ δνκηζκνχ» επεξεαζκέλεο απφ ηηο απφςεηο ηνπ Marx, νη νπνίεο είραλ σο αθεηεξία ηνπο ηελ έλλνηα ηεο θνηλσληθήο δνκήο, σο ελφο κε νξαηνχ παξάγνληα, ν νπνίνο ππάξρεη αλεμάξηεηα απφ ηε ζπλείδεζε θαη ηε 12

15 γλψζε καο, θαζνξίδεη ηηο πξάμεηο καο θαη δηακνξθψλεη ηελ θαηαλνκή εμνπζίαο θαη ειέγρνπ ζηα θνηλσληθά ζπζηήκαηα. Οη πξνζεγγίζεηο ζηα πιαίζηα ηνπ «ξηδνζπαζηηθνχ αλζξσπηζκνχ ζπλδένληαη κε ηελ «θξηηηθή ζεσξία», θαη πεξηιακβάλεη πξνζεγγίζεηο πνπ πηνζεηνχλ ελλνηνινγηθά ζρήκαηα θπξίσο απφ ηε ρνιή ηεο Φξαλθθνχξηεο (Adorno, Horkhaimer, Marcuse, Habermas). θνπφο ησλ πξνζεγγίζεσλ ζην πιαίζην ηεο θξηηηθήο ζεσξίαο είλαη ε ελδπλάκσζε θαη ηελ ηζφηηκε ζπκκεηνρή ησλ θπξηαξρνχκελσλ θνηλσληθν-πνιηηηζκηθψλ νκάδσλ ζηε δεκηνπξγία ζρνιηθψλ νξγαλψζεσλ, ησλ νπνίσλ φια ηα εκπιεθφκελα κέιε ζα κπνξνχλ ηζφηηκα λα ζπκκεηέρνπλ ζηελ δηθαηφηεξε θαη πην δεκνθξαηηθή αλαζπγθξφηεζε ηεο δνκήο θαη ησλ δηαδηθαζηψλ, ψζηε λα θαιχπηνπλ ηηο αλζξψπηλεο αλάγθεο θαη λα νδεγνχλ ζηελ πξννδεπηηθή αλάπηπμε φισλ. χκθσλα κε ηνλ Καηζαξφ (2006) ζηελ θαηεχζπλζε απηή ηδηαίηεξε έκθαζε δφζεθε ζηνλ θξηηηθφ, κεηαζρεκαηηζηηθφ, ξφιν ηεο ζρνιηθήο εγεζίαο (Bates, 1993 Foster, 1989). Μεηά ηε δεθαεηία ηνπ 80, ζπληειείηαη θαηαηγηζκφο ησλ αιιαγψλ ζηελ θνηλσλία θαη ηελ νηθνλνκία, ε εηζβνιή ηνπ δηαδηθηχνπ, ηεο εηθνληθήο πξαγκαηηθφηεηαο, ησλ ζχγρξνλσλ κέζσλ κεηαθνξάο θαη επηθνηλσλίαο. ε απηφ ην πιαίζην εκθαλίζηεθε, ζην ρψξν ησλ ζεσξηψλ ηεο δνκήο, έλα λέν ξεχκα ζθέςεο, ππφ ηνλ ηίηιν κεηακνληεξληζκφο. ην ρψξν ηεο νξγαλσηηθήο ζεσξίαο εκθαλίζηεθαλ πξνζεγγίζεηο βαζηζκέλεο ζηηο θηινζνθηθέο απφςεηο κεηαδνκηζηψλ, φπσο ηνπ Derrida, ηνπ Foucault, ηνπ Boudrilliard, ηνπ Laclau θ.ά. θαη ζε έλλνηεο, φπσο θαηαθεξκαηηζκφο, θεηκεληθφηεηα θαη αληίζηαζε. Οη κεηακνληέξλεο ηδέεο θαη αλαιπηηθέο πξαθηηθέο επεξέαζαλ ηηο πξνζεγγίζεηο ζην πιαίζην ηεο θξηηηθήο ζεσξίαο θαη αμηνπνηήζεθαλ ζηελ αλαδήηεζε επηρεηξεκάησλ γηα ηελ ππεξάζπηζε θαηαπηεζκέλσλ νκάδσλ. Όπσο ζεκεηψλεη ν Καηζαξφο (2006) ηδηαίηεξε έκθαζε δφζεθε ζηελ απνδφκεζε θεηκέλσλ, φπσο ηα πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ (π.ρ. Giroux & McLaren, 1987), αιιά θαη πξαθηηθψλ επίιπζεο εθπαηδεπηηθψλ πξνβιεκάησλ (π.ρ. Robinson, 1996), γηα ηελ απνθάιπςε ζπγθαιπκκέλσλ ιεπηψλ εμνπζηαζηηθψλ δνκψλ ζην ζρνιείν, πέξα απφ εκθαλείο ηεξαξρηθέο ζρέζεηο εμνπζίαο θαη ζηεξεφηππεο αληηιήςεηο γηα ην ξφιν ζπγθεθξηκέλσλ αηφκσλ. Ζ πιεζψξα ησλ ζεσξεηηθψλ πξνζεγγίζεσλ ζηελ νξγάλσζε θαη δηνίθεζε ηεο εθπαίδεπζεο, δείρλεη ζηηο κέξεο καο ηελ αλάγθε γηα ζπλεθηηθέο πξνζεγγίζεηο, πνπ ζα αμηνπνηνχλ ηα ζεηηθά ζηνηρεία φισλ ησλ ζεσξηψλ πνπ αθνξνχλ ην ζέκα ηεο δηνίθεζεο ζηελ εθπαίδεπζε. ην πιαίζην απηφ είλαη αλαγθαίν λα κειεηεζεί ζηελ επφκελε ελφηεηα, ην πιαίζην ιεηηνπξγίαο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο, ηνπ λνκνζεηηθνχ πιαηζίνπ θαζψο θαη ηεο έλλνηα ηεο εγεζίαο θαη ηεο δηνίθεζεο πνπ ην δηέπεη. 13

16 1.2. Σρνιηθό πιαίζην Σν πιαίζην ιεηηνπξγίαο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο ζηεξίδεηαη ζ έλα πξνζδηνξηζκέλν ζχκπιεγκα λφκσλ πνπ θαζνξίδνπλ κε ιεπηνκέξεηα ην ζθνπφ, ηηο κεζφδνπο ππεξεζηαθήο δξαζηεξηφηεηαο θαη θάζε άιιε εθπαηδεπηηθή θαη δηνηθεηηθή πξάμε (Μηρφπνπινο, 1993). Τπάξρεη δειαδή έλα λνκηθφ πιαίζην πνπ ηππνπνηεί ζην κεγαιχηεξν κέξνο ηα γξαθεηνθξαηηθά θαζήθνληα ησλ κειψλ ηεο ζρνιηθήο νξγάλσζεο Ννκνζεηηθό πιαίζην Σν γεληθφ πιαίζην ηνπ εθπαηδεπηηθνχ καο ζπζηήκαηνο πεξηγξάθεηαη ζην άξζξν 16 ηνπ πληάγκαηνο ηνπ 1975 θαη νξίδεη φηη «..Ζ παηδεία απνηειεί βαζηθή απνζηνιή ηνπ Κξάηνπο, θαη έρεη σο ζθνπφ ηελ εζηθή, πλεπκαηηθή, επαγγεικαηηθή θαη θπζηθή αγσγή ησλ Διιήλσλ». Οξίδνληαη αθφκε ηα έηε ηεο ππνρξεσηηθήο θνίηεζεο θαη ην δηθαίσκα φισλ ησλ Διιήλσλ γηα δσξεάλ παηδεία ζε φιεο ηηο εθπαηδεπηηθέο βαζκίδεο. Σν ζεζκηθφ πιαίζην πνπ δηέπεη ηελ ειιεληθή εθπαίδεπζε βαζίδεηαη ζηνπο (Ν. 1566/85 θαη Τ.Α / ζην Φ.Δ.Κ. 1340/ , άξζξν 27-41) θαη νξίδεη, σο φξγαλα δηνίθεζεο ηνλ δηεπζπληή, ηνλ ππνδηεπζπληή θαη ην ζχιινγν δηδαζθφλησλ. Όινη νη εκπιεθφκελνη ζηελ εθπαηδεπηηθή κνλάδα αλαιακβάλνπλ ζπγθεθξηκέλν έξγν θαζήθνληα θαη ππνρξεψζεηο. Δηδηθφηεξα ν δηεπζπληήο θαη ν ππνδηεπζπληήο (άξζξν 11, λ. 1566/85) αζθνχλ δηνηθεηηθά θαη επνπηηθά θαζήθνληα. Με ηελ ππνπξγηθή απφθαζε (1340/ , άξζξν 27-41), εηζάγεηαη ζηε ζρνιηθή κνλάδα ν ξφινο ηνπ Γηεπζπληή εγέηε. Ο Γηεπζπληήο ηνπ ζρνιείνπ κπνξεί λα σζήζεη κε ην δηθφ ηνπ ηξφπν ηνλ πξνζαλαηνιηζκφ ηνχ ζρνιείνπ ζηελ νκαδηθή πξνζέγγηζε θαη λα δηακνξθψζεη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο. Ζ εγεηηθή δξάζε ηνπ Γηεπζπληή «εθθξάδεηαη κε ηε δεκηνπξγία επλντθνχ θιίκαηνο θαη ηε ζπζηεκαηηθή πξνψζεζε ηεο αλάπηπμεο ηνπ πξνζσπηθνχ» (αΐηεο, 2002). Δπηπιένλ ζπκκεηέρεη ζηελ αμηνιφγεζε ηνπ έξγνπ ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηνπ ζρνιείνπ θαη είλαη ν δηαρεηξηζηήο ησλ νηθνλνκηθψλ πφξσλ ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο κε ηε ζπκκεηνρή ηνπ ζηελ ζρνιηθή επηηξνπή (άξζξν ηνπ λ. 2527/97). Ο ζχιινγνο δηδαζθφλησλ είλαη έλα ζεζκηθφ φξγαλν πνπ ζπγθξνηείηαη απφ φινπο ηνπο εθπαηδεπηηθνχο, πνπ εξγάδνληαη ζηε εθπαηδεπηηθή κνλάδα κε νπνηαδήπνηε εξγαζηαθή ζρέζε (αλαπιεξσηέο ηξηεο, κφληκνπο θ.ι.π.). Σν άξζξν 11, παξ. Σ, εδ.3 ηνπ λ.1566/85, πξνβιέπεη: «Ο ζχιινγνο δηδαζθφλησλ απνηειεί ζπιινγηθφ φξγαλν γηα ηε ράξαμε θαηεπζχλζεσλ γηα ηελ θαιχηεξε εθαξκνγή ηεο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο θαη ηελ 14

17 θαιχηεξε ιεηηνπξγία ηνπ ζρνιείνπ. Έρεη ηελ επζχλε γηα ηελ εθαξκνγή ηνπ σξνινγίνπ θαη αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο, ηε δηαζθάιηζε πγείαο θαη πξνζηαζίαο ησλ καζεηψλ, ηελ θαζαξηφηεηα ησλ ζρνιηθψλ ρψξσλ θαη ηελ νξγάλσζε ηεο ζρνιηθήο δσήο. Ηεξαξρεί ηηο ζρνιηθέο αλάγθεο θαη θξνληίδεη γηα ηελ αληηκεηψπηζή ηνπο. Αμηνπνηεί ηηο δπλαηφηεηεο ζπλεξγαζίαο αλάκεζα ζην δηδαθηηθφ πξνζσπηθφ θαη ηνπο θνηλσληθνχο θνξείο ηνπ ηφπνπ. Μπνξεί λα απνθαζίζεη ην ρσξηζκφ ησλ κειψλ ηνπ ζε ηνκείο γλψζεσλ, κε ζηφρν ηνλ θαιχηεξν ζπληνληζκφ ηεο δηδαζθαιίαο θαη ηεο εθαξκνγήο ησλ εθπαηδεπηηθψλ κεζφδσλ». Με ηελ ππνπξγηθή απφθαζε Φ /324/105657/Γ1/ ζηα άξζξα απφ 37 έσο 39 αιιά θαη ην άξζξν 13 ηνπ ΠΓ 201/1998 θαζνξίδνληαη ηα θαζήθνληα ηνπ ζπιιφγνπ δηδαζθφλησλ. Ο χιινγνο Γηδαζθφλησλ είλαη ην βαζηθφ ζπιινγηθφ φξγαλν πνπ έρεη ηελ επζχλε λα πινπνηεί ηνπο ζθνπνχο θαη ηνπο ζηφρνπο ηεο εθπαίδεπζεο αλαπηχζζνληαο ζπγθεθξηκέλεο εθπαηδεπηηθέο δξαζηεξηφηεηεο, φπσο ηνλ πξνγξακκαηηζκφ ηελ νξγάλσζε, ηελ παξαθνινχζεζε θαη ηελ αμηνιφγεζε ηνπ έξγνπ ηνπ ζρνιείνπ. Έρεη ηελ ππνρξέσζε λα εμαζθαιίδεη ηηο πξνυπνζέζεηο, ψζηε ηα κέιε ηνπ λα επηκνξθψλνληαη δηαξθψο θαη λα αλαλεψλνπλ ηηο γλψζεηο ηνπο ζηνλ επηζηεκνληθφ ηνκέα θαη ζηηο επηζηήκεο ηεο αγσγήο, αιιά θαη λα παξεκβαίλεη ζε πεξηπηψζεηο θαηλνκέλσλ ζρνιηθήο απνηπρίαο, θαη λα αμηνπνηεί ηε ζχγρξνλε ηερλνινγία ζηε δηδαθηηθή πξάμε γηα ηελ απνηειεζκαηηθφηεξε άζθεζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ έξγνπ Η έλλνηα ηεο εγεζίαο Σν θαηλφκελν ηεο εγεζίαο είλαη ζχκθπην κε ηα θαηλφκελα ηεο νξγάλσζεο θαη ηεο δηνίθεζεο. Ζγεζία είλαη ε δηαδηθαζία επεξεαζκνχ ησλ δξάζεσλ κηαο νξγαλσκέλεο νκάδαο αηφκσλ, έηζη ψζηε λα εξγαζηνχλ πξφζπκα γηα ηελ επίηεπμε ησλ νκαδηθψλ ζηφρσλ (αΐηεο, 2008). χκθσλα κε ηνλ νξηζκφ, επηξξνή αζθείηαη απφ ηνλ εγέηε πξνο ηα κέιε ηεο νξγάλσζεο. Όκσο κε βάζε πην ζχγρξνλεο πξνζεγγίζεηο, φπσο νη «πξνζεγγίζεηο ηεο νξγαλσζηαθήο θνπιηνχξαο» θαη νη «κεηαζρεκαηηζηηθέο πξνζεγγίζεηο», ζηηο νξγαλψζεηο ππάξρεη κηα ακθίδξνκε αιιειεπίδξαζε, αθνχ θαη νη εγέηεο επεξεάδνληαη απφ ηα κέιε ησλ νξγαλψζεσλ θαη απφ ηηο αμίεο πνπ απνηεινχλ ηελ θνπιηνχξα ηεο νξγάλσζεο (Καηζαξφο, 2006). Αληίζηνηρα εγέηεο κηαο νκάδαο είλαη ην άηνκν εθείλν πνπ επηρεηξεί λα θαζνδεγήζεη ηελ νκάδα θαη λα εμαζθαιίζεη ηελ πξνζπκία ησλ ζπλεξγαηψλ ηνπ λα εξγαζηνχλ κε δήιν θαη εκπηζηνζχλε (Κπξηαδάθνπ, 2009). χκθσλα κε ηηο ζεσξίεο 15

18 επίηεπμεο θαη εγεζίαο, ε εγεζία απνηειεί πάληα πεδίν δσεξνχ ελδηαθέξνληνο ζην ρψξν ησλ επηρεηξήζεσλ θαη ησλ νξγαληζκψλ. Ζ ίδηα ζπγγξαθέαο επηζεκαίλεη φηη ε έξεπλα ηνπ Bass δηαθξίλεη δπν ηχπνπο εγεζίαο: α) ηε δηαπξαγκαηεπηηθή (transactionalleadership) φπνπ ν εγέηεο επηθεληξψλεηαη ζηνλ εληνπηζκφ ηπρφλ πξνβιεκάησλ θαη ζηνπο ηξφπνπο επίιπζήο ηνπο, ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο αλάγθεο θαη ηελ πξνζσπηθή ηθαλνπνίεζε ησλ πθηζηακέλσλ. Σα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ηχπνπ εγεζίαο είλαη νη ακνηβέο αλάινγα κε ηελ επηζπκεηή ζπκπεξηθνξά θαη ε δηαηήξεζε ηεο πθηζηάκελεο θαηάζηαζεο θαη β) ηε κεηαζρεκαηηζηηθή (transformationalleadership) φπνπ ν εγέηεο έρνληαο εκπηζηνζχλε ζηνπο πθηζηακέλνπο ηνπ κεηαιιάζζεη ηε θπζηνγλσκία ηνπ ρψξνπ εξγαζίαο, ψζηε λα γίλεη έλαο ρψξνο δεκηνπξγηθφηεηαο πςειψλ επηδφζεσλ θαη ζπκκεηνρηθψλ δηαδηθαζηψλ. ην κνληέιν ηεο κεηαζρεκαηηζηηθήο εγεζίαο ν Βass δηαθξίλεη ηξία πνηνηηθά ζηνηρεία α) ην ράξηζκα φπνπ ν εγέηεο έρεη ελζνπζηαζκφ, πίζηε, ζπλέπεηα θαη εκπηζηνζχλε πξνο ηνπο πθηζηακέλνπο ηνπ, β) ηελ εμαηνκίθεπζε φπνπ ν εγέηεο αλαγλσξίδεη θαη ελζαξξχλεη ηα κνλαδηθά ηαιέληα θαη ηθαλφηεηεο ηνπ θάζε αηφκνπ μερσξηζηά, γ) ηε δεκηνπξγηθφηεηα φπνπ ν εγέηεο έρεη ηελ ηθαλφηεηα λα εμαζθαιίζεη ζηνπο πθηζηακέλνπο ηνπ θιίκα επαγξχπλεζεο θαη εγξήγνξζεο γηα έλα πξφβιεκα θαη γηα ηνπο ηξφπνπο επίιπζήο ηνπ (αΐηεο, 1994) Δθπαηδεπηηθή εγεζία - Ο ξόινο ηνπ δηεπζπληή Οη εθπαηδεπηηθνί νξγαληζκνί παξ φιεο ηηο δηαθνξνπνηήζεηο ηνπο απφ ηνπο ππφινηπνπο νξγαληζκνχο, δελ απαιιάζζνληαη απφ ηελ ππνρξέσζε λα ιεηηνπξγνχλ θαη λα δηνηθνχληαη απνηειεζκαηηθά. Ο Κνπηνχδεο (1999) αλαθέξεη φηη: «ε δηνίθεζε ελφο εθπαηδεπηηθνχ νξγαληζκνχ είλαη ε δηαδηθαζία ηνπ ζπληνληζκνχ αλζξψπσλ (καζεηψλ, δαζθάισλ, βνεζεηηθνχ πξνζσπηθνχ), δξαζηεξηνηήησλ θαη ππαξρφλησλ κέζσλ γηα ηελ παξνρή εθπαίδεπζεο κε πην απνηειεζκαηηθφ ηξφπν». Ζ ιεηηνπξγία ελφο εθπαηδεπηηθνχ νξγαληζκνχ είλαη κία ζπλερήο δηαδηθαζία πνπ πεξηιακβάλεη, ηηο ιεηηνπξγίεο ηνπ πξνγξακκαηηζκνχ - ζρεδηαζκνχ, ηεο νξγάλσζεο, ηεο δηεχζπλζεο θαζνδήγεζεο θαη ηνπ ειέγρνπ ησλ δξαζηεξηνηήησλ (Παξαζθεπφπνπινο, 2006:12). Ζ αμηνπνίεζε φισλ ησλ παξαγσγηθψλ πφξσλ ηνπ ζρνιείνπ έρεη σο ζθνπφ λα δηεπθνιχλεη ην έξγν ησλ εθπαηδεπηηθψλ νξγαληζκψλ πνπ είλαη ε δηδαζθαιία θαη ε κάζεζε. Ο ξφινο ηεο δηεχζπλζεο ινηπφλ είλαη ε ιεηηνπξγία πνπ αθνξά ηε δηαπξνζσπηθή δηάζηαζε ηεο δηνίθεζεο θαη απαηηεί ζπγθεθξηκέλεο ηθαλφηεηεο απφ απηνχο πνπ ηελ αζθνχλ. Απαηηείηαη ινηπφλ απφ απηνχο πνπ ηελ αζθνχλ επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε, 16

19 αληίιεςε, ηθαλφηεηα παξαθίλεζεο αιιά θαη πνηφηεηα ηνπ ραξαθηήξα κε βαζηθά ζηνηρεία ηε δπλακηθφηεηα, ηελ απνθαζηζηηθφηεηα θαη ηνλ δπλακηζκφ (Σχπαο & Καηζαξφο, 2003). Ζ δηεπζπληηθή ιεηηνπξγία ζην επίπεδν ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο πξέπεη λα δεκηνπξγεί φιεο ηηο πξνυπνζέζεηο πνπ δηεπθνιχλνπλ ηε δηεμαγσγή ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο θαη κεγηζηνπνηεί ηελ απφδνζε ησλ παξαγφλησλ πνπ ζπλδένληαη κ απηήλ. Σέηνηνη παξάγνληεο είλαη ην δηδαθηηθφ θαη βνεζεηηθφ πξνζσπηθφ, ε θηηξηαθή ή άιιε ππνδνκή, νη νηθνλνκηθνί ή άιινη πφξνη πνπ είλαη απαξαίηεηνη γηα ηε ιεηηνπξγία ηνπ ζρνιείνπ θαζψο θαη άιινη παξάγνληεο φπσο ε ηνπηθή θνηλσλία θαη νη γνλείο ησλ καζεηψλ (αΐηεο, 2008:25). χκθσλα κε ην Μπνπξαληά (2005), ν δηεπζπληήο ηνπ ζρνιείνπ σο εγέηεο, νθείιεη λα έρεη φξακα γηα ηνλ νξγαληζκφ πνπ δηνηθεί θαη λα ζηξαηεχεη φινπο ηνπο εθπαηδεπηηθνχο, ηνπο γνλείο θαη ηνπο καζεηέο ζηελ επίηεπμε ησλ θνηλψλ ηνπο ζηφρσλ. Ζ άζθεζε ηνπ έξγνπ ηνπ δηεπζπληή εμαξηάηαη ηφζν απφ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπ φζν θαη απφ ηηο ηδηαηηεξφηεηεο ηνπ θάζε ζρνιηθνχ πιαηζίνπ. Απφ ηελ αλαζθφπεζε ηεο βηβιηνγξαθίαο ησλ δπν ηειεπηαίσλ δεθαεηηψλ ν Καηζαξφο (1994) παξαζέηεη δπν βαζηθά είδε κνληέισλ εθπαηδεπηηθήο εγεζίαο: α) Σα κεηαζρεκαηηζηηθά κνληέια φπνπ πξαγκαηνπνηνχληαη ελέξγεηεο φπσο ε αθνζίσζε ζε έλα μεθάζαξν ζπκθσλεκέλν εθπαηδεπηηθφ φξακα, ε θνηλή ιήςε απνθάζεσλ απφ πξντζηακέλνπο θαη πθηζηακέλνπο, ε νπνία είλαη κηα δεκνθξαηηθή θαη αλνηρηή δηαδηθαζία, θαη ε αλάζεζε εγεηηθψλ αξκνδηνηήησλ ζην πξνζσπηθφ κε ζθνπφ ηελ αχμεζε ηεο ππεπζπλφηεηάο ηνπ. Απηφο ν ηχπνο εγεζίαο αληηκεησπίδεη ην ζρνιείν σο κηα κνλάδα ππεχζπλε γηα ηελ έλαξμε αιιαγψλ θαη φρη απιά γηα ηελ πινπνίεζε αιιαγψλ άλσζελ εθπνξεπφκελσλ. β) Σα εθπαηδεπηηθά ή παηδαγσγηθά κνληέια φπνπ νη ζρνιηθνί εγέηεο ελδηαθέξνληαη γηα ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ πξνζσπηθνχ θαζψο αλαιακβάλνπλ δξαζηεξηφηεηεο πνπ επηδξνχλ ζηελ πνηφηεηα ηεο δηδαζθαιίαο θαη ηεο κάζεζεο θαη έρνπλ ζαλ ζηφρν ηε ζσζηή αλάπηπμε ησλ καζεηψλ φπσο παξαζέηεη ε Κπξηαδάθνπ (2009). Καηά ηνλ Παξαζθεπφπνπιν (2006), κε ηελ ππνπξγηθή απφθαζε (1340/ ) εηζάγεηαη ζηε δηνίθεζε ηεο εθπαίδεπζεο, o ξφινο ηνπ δηεπζπληή εγέηε θαη δίλεηαη πξνηεξαηφηεηα ζηε ιεηηνπξγηθφηεηα θαη ζηελ νξγάλσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ κνλάδσλ. Γηα πξψηε θνξά εηζάγνληαη αληηιήςεηο θαη ζθέςεηο, πνπ αθνξνχλ ηελ νξγάλσζε θαη ηελ νηθνλνκηθή αλαδηάξζξσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ νξγαληζκψλ. Ζ εγεηηθή δξάζε ηνπ Γηεπζπληή «εθθξάδεηαη κε ηε δεκηνπξγία επλντθνχ θιίκαηνο θαη ηε ζπζηεκαηηθή πξνψζεζε ηεο αλάπηπμεο ηνπ πξνζσπηθνχ» (αΐηεο, 2002:78). Μέζα απφ ηηο ζπγθεθξηκέλεο δηαηάμεηο ηνπ λφκνπ, δίλεηαη ε δπλαηφηεηα ν δηεπζπληήο λα αιιάμεη ην ξφιν ηνπ θαη λα 17

20 γίλεη πεξηζζφηεξν εκςπρσηηθφο, ζπληνληζηηθφο θαη δηεπθνιπληηθφο κηαο ζπλεξγαηηθήο δηαδηθαζίαο (Μαπξνγηψξγνο, 1999). Βαζηθφο ξφινο ηνπ δηεπζπληή εγέηε είλαη λα νδεγήζεη ζηελ απνηειεζκαηηθή νινθιήξσζε ηνπ έξγνπ πνπ επηηειεί ν ζρνιηθφο νξγαληζκφο θαη λα δεκηνπξγήζεη θαιέο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ εξγαδνκέλσλ γηα ηελ απνηειεζκαηηθή ιεηηνπξγία ηνπ νξγαληζκνχ. Ο δηεπζπληήο είλαη ππεχζπλνο γηα ηελ ελίζρπζε ηνπ πλεχκαηνο ζπλεξγαζίαο. Ζ ζπκβνιή ηνπ ζηε ζπιινγηθή δηεπζέηεζε δεηεκάησλ πνπ πξνθχπηνπλ ζηε ζρνιηθή κνλάδα είλαη ζεκαληηθή, αθνχ ν ζχιινγνο δηδαζθφλησλ νξίδεηαη σο έλα ζπιινγηθφ φξγαλν ιήςεο απνθάζεσλ πνπ ην απνηεινχλ νη δηδάζθνληεο κε πξφεδξν ην δηεπζπληή ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο (Κνχια, 2011:132). Ζ εθπαηδεπηηθή γξαθεηνθξαηία ζηελ Διιάδα ζπλδπάδεη ηελ ηεξαξρηθή δνκή θαη ηελ εμάξηεζε απφ ηελ θεληξηθή εμνπζία κε κηα ζρεηηθή απηνλνκία ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζην επίπεδν ηνπ ζρνιείνπ θαη θπξίσο ζηελ ηάμε. Παξάιιεια εκθαλίδνληαη ραξαθηεξηζηηθά φπσο αζάθεηα, επηθάιπςε εληνιψλ, αξκνδηνηήησλ (αΐηεο, 2006:19-34). Σν εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα εκθαλίδεη θαη ζηνηρεία ζπλεξγαηηθνχ πξνηχπνπ ζηε δηνίθεζε ηεο εθπαίδεπζεο. Με ην Ν.1666/85 γηα ηε «δνκή θαη ηε ιεηηνπξγία ηεο Α/ζκηαο θαη Β/ζκηαο Δθπαίδεπζεο» ζεζπίζηεθαλ κηα ζεηξά ζπιινγηθά φξγαλα ζηελ θαηεχζπλζε ηεο δηνηθεηηθήο απνθέληξσζεο. Με βάζε ηηο ξπζκίζεηο ηνπ λφκνπ, ην ζρνιείν δηνηθείηαη απφ ηνλ δηεπζπληή θαη ηνλ ππνδηεπζπληή θαη ην χιινγν δηδαζθφλησλ, ελψ κε ηε ιεηηνπξγία ηνπ ζρνιείνπ ζπλδένληαη ηα ζπιινγηθά φξγαλα ιατθήο ζπκκεηνρήο φπσο ε ζρνιηθή επηηξνπή θαη ην ζρνιηθφ ζπκβνχιην δηνίθεζεο. χκθσλα κε ην αΐηε (2008) ε ζέζπηζε απηψλ ησλ ζπιινγηθψλ νξγάλσλ δηνίθεζεο είλαη ην απνηέιεζκα κηαο πξνζπάζεηαο, θαιιηέξγεηαο, ζπλεξγαηηθήο θνπιηνχξαο. Ζ παξάηαζε φκσο ηεο δσήο ησλ θεληξηθά ζπγθξνηεκέλσλ ζπιινγηθψλ νξγάλσλ θαζψο θαη ε αλάισζή ηνπο ζε λνκηκνπνηεηηθή δηεθπεξαίσζε θεληξηθψλ πνιηηηθψλ έρνπλ νδεγήζεη ζε ηππνπνίεζε θαη αδξαλνπνίεζε ησλ ζπιινγηθψλ νξγάλσλ Ο ξόινο ηνπ δηεπζπληή, ζηελ αλάπηπμε ζρέζεσλ, ζηε ζρνιηθή κνλάδα Σν λνκνζεηηθφ πιαίζην, πξνζδηνξίδεη, άκεζα θαη έκκεζα ηε ζρέζε ηνπ δηεπζπληή κε ηνπο εθπαηδεπηηθνχο, ξπζκίδνληαο ηα θαζήθνληα ηνπ δηεπζπληή θαη εθπαηδεπηηθψλ πνπ παίδνπλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηε δηακφξθσζε ηεο κεηαμχ ηνπο ζρέζεο. Ζ πνιηηεία πξνηείλεη έλα δηεπζπληή θαζνδεγεηή, δεκνθξαηηθφ, πνπ λα επλνεί ηελ αλάπηπμε ζρέζεσλ, ηε ζπλεξγαζία, αιιά θαη ηε δεκηνπξγία ελφο θαινχ ζρνιηθνχ θιίκαηνο. Ο δηεπζπληήο είλαη αλάγθε λα εμαζθαιίδεη ηε ζπλνρή θαη ηελ νκαδηθή ιεηηνπξγία ηνπ ζπιιφγνπ 18

21 δηδαζθφλησλ θαη ππνθηλεί ην πξνζσπηθφ λα ζπλεξγάδεηαη θαη λα ζπκπξάηηεη ζην έξγν ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο (Κνχια, 2011). Κάζε ζρνιηθή κνλάδα ιεηηνπξγεί ζαλ ελφο απηφλνκνο εθπαηδεπηηθφο νξγαληζκφο δίλνληαο ηε δπλαηφηεηα ζην δηεπζπληή θαη ηνπο εθπαηδεπηηθνχο λα πηνζεηήζνπλ ζπκπεξηθνξέο πνπ δηεπθνιχλνπλ ηελ αλάπηπμε θαιψλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ. Απφ ην Γηεπζπληή εμαξηάηαη εάλ ζα σζήζεη ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ζε ξφινπο, πνπ δελ πεξηνξίδνληαη κέζα ζηελ αίζνπζα δηδαζθαιίαο αιιά θηλνχληαη ζπκκεηνρηθά ζε «ζέκαηα, πνπ εθδειψλνληαη πξηλ απφ ηε δηδαζθαιία (ζρεδηαζκφ, δηακφξθσζε αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ) αιιά θαη ζε ζέκαηα πνπ αλαδεηθλχνληαη κεηά ηε δηδαζθαιία θαη αλεμάξηεηα απ απηή (ζπλεξγαζία κε γνλείο, θνξείο θ.ά.) (Μαπξνγηψξγνο,1999). Ο χιινγνο Γηδαζθφλησλ αζθεί ηελ εζσηεξηθή εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή ζηελ εθπαηδεπηηθή κνλάδα. Απνηειεί ην θπξίαξρν φξγαλν δηνίθεζεο ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο. Δηδηθφηεξα νη απνθάζεηο ηνπ είλαη θαξπφο ζπδήηεζεο θαη ζχλζεζεο ηεο πιεηνςεθίαο ησλ απφςεσλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη απφ ηελ άιιε δξα πεξηνξηζηηθά ζην δηεπζπληνθεληξηθφ κνληέιν πνπ «αληαλαθινχζε κηα κνξθή ηεξαξρηθήο εμάξηηζεο ζε θάζε κνξθή ζρνιηθήο δξαζηεξηφηεηαο» (αΐηεο, 2001:10). Όπσο αλαθέξεη ε Μπισλά (2005), ε ζπλαδειθηθφηεηα ζεσξείηαη πξντφλ κηαο θνηλσληθήο θαηαζθεπήο απφ ην δηεπζπληή πνπ εδξαηψλεη θιίκα ζπλεξγαζίαο αλάκεζα ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο. Ζ ίδηα ζπγγξαθέαο ηνλίδεη φηη ην θιίκα ζπλεξγαζίαο πνπ δεκηνπξγείηαη απφ ην δηεπζπληή παξέρεη επθαηξίεο γηα ζπκκεηνρηθή αλάκεημε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηε ιήςε απνθάζεσλ γηα δηδαθηηθά δεηήκαηα θαη πξνσζεί ζπιινγηθά ηελ αίζζεζε ηνπ ζηφρνπ θαη ηεο επζχλεο αλάκεζα ζηα κέιε ηνπ ζπιιφγνπ. Οη ζρέζεηο πνπ αλαπηχζζεη ν δηεπζπληήο κε ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ηνπ ζρνιείνπ ηνπ ππνδεηθλχνπλ πψο ζα είλαη φιεο νη ζρέζεηο κέζα ζην ζρνιείν ηνπ. Αλάινγα κε ην κνληέιν εγεζίαο ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο δηακνξθψλεηαη ην είδνο ησλ ηππηθψλ ζρέζεσλ πνπ πξνθχπηνπλ σο απφξξνηα ηνπ λνκηθνχ πιαηζίνπ θαη επηδξνχλ ζηε δηακφξθσζε ηνπ θιίκαηνο ζηε ζρνιηθή κνλάδα Η ζρνιηθή κνλάδα σο νκάδα Ζ ζρνιηθή κνλάδα απνηειεί, φπσο αλαθέξζεθε παξαπάλσ, κηα δεκφζηα ππεξεζία (κε ηε ιεηηνπξγηθή θαη νξγαλσηηθή έλλνηα ηνπ φξνπ) θαη ηαπηφρξνλα έλα αλνηθηφ θνηλσληθφ ζχζηεκα. Χο ηέηνηα, έρεη έλα ζπγθεθξηκέλν ζθνπφ -πνπ θαζνξίδεηαη απφ ην ζρεηηθφ άξζξν ηνπ πληάγκαηνο- απνηειείηαη απφ επηκέξνπο ππνζπζηήκαηα (ηάμεηο) κε 19

22 αιιειεμαξηψκελα κέιε ή νκάδεο θαη ραξαθηεξίδεηαη απφ έλα πιέγκα δηαξθψλ αιιειεπηδξάζεσλ ηφζν κεηαμχ ησλ κειψλ ηεο φζν θαη κε ην εμσηεξηθφ πεξηβάιινλ. Ζ πξνζέγγηζε ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο σο θνηλσληθνχ ζπζηήκαηνο, ηεο πξνζδίδεη ζε έλα πξψην επίπεδν, ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο θνηλσληθήο νκάδαο ζε ζρέζε κε ην εμσηεξηθφ πεξηβάιινλ ή ην ππεξ-ζχζηεκα ζην νπνίν αλήθεη (εμσνκάδα). Γηαζέηεη κηα ζπγθεθξηκέλε δνκή, έλα ζχλνιν απφ θνηλσληθνχο θαλφλεο (λφξκεο) πνπ ξπζκίδνπλ ηε ιεηηνπξγία ηεο θαη έλα είδνο θαηακεξηζκνχ εξγαζίαο κε ζαθείο ξφινπο θαη πιεξνθνξίεο γηα ηνλ ηξφπν πνπ ζπλδένληαη ηα κέιε ηεο. Δπηπιένλ, πξνζαλαηνιίδεηαη ζηελ επίηεπμε ζπγθεθξηκέλσλ ζηφρσλ πνπ ζρεηίδνληαη ηφζν κε ηε ζεζκηθή δηάζηαζε ηνπ ξφινπ ηνπ ζρνιείνπ φζν θαη κε ηελ παηδαγσγηθή-θνηλσληθνπνηεηηθή ιεηηνπξγία ηνπ. ηελ ελφηεηα απηή ζα αζρνιεζνχκε κε ηε ζρνιηθή κνλάδα σο θνηλσληθή νκάδα, ηα ραξαθηεξηζηηθά θαη ηα ζηάδηα αλάπηπμεο ηεο, ηα είδε νκάδσλ πνπ ζπγθξνηνχληαη ζην εζσηεξηθφ ηεο θαζψο θαη ηηο ζρέζεηο εμνπζίαο πνπ αλαπηχζζνληαη κεηαμχ ηνπο Η έλλνηα ηεο θνηλσληθήο νκάδαο- Δίδε νκάδσλ ζην ζρνιηθό νξγαληζκό Δίλαη γλσζηφ φηη ηφζν ε αηνκηθή φζν θαη ε θνηλσληθή δηάζηαζε θαη ηαπηφηεηα ηνπ αηφκνπ απνθηάηαη ζε κηα ζρέζε αιιειεπίδξαζεο κε ην θπζηθφ θαη θνηλσληθφ πεξηβάιινλ (Καιηζνχλε, 1996). πλέπεηα ησλ δηαξθψλ αιιειεπηδξάζεσλ ηνπ αηφκνπ κε άιια άηνκα είλαη ε ζπγθξφηεζε νκάδσλ κέζα ζηηο νπνίεο απηνπξαγκαηψλεηαη θαη απηνπξνζδηνξίδεηαη σο κέινο ηνπο. Οη νκάδεο απηέο, θαηαιακβάλνπλ έλα κεγάιν κέξνο ηεο θαζεκεξηλφηεηάο ηνπ, επεξεάδνληαο ζε κεγάιν βαζκφ ηφζν ηελ πξνζσπηθφηεηα φζν θαη ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ. Γεληθά, θάζε άλζξσπνο πνπ απνηειεί κέξνο κηαο θνηλσλίαο, κπνξεί λα αλήθεη ηαπηφρξνλα ζε πνηθίιεο νκάδεο (νκάδα ζπλαδέιθσλ, νκάδα ζπλνκήιηθσλ, νκάδα πνιηηηθήο παξάηαμεο θιπ.). Όζν πην πνιχπινθε θαη δηαθνξνπνηεκέλε είλαη ε νξγάλσζε κηαο θνηλσλίαο, ηφζν απμάλεηαη θαη ν αξηζκφο ησλ νκάδσλ ζηηο νπνίεο ζπκκεηέρνπκε (Γεψξγαο, 1986). Χζηφζν, δελ αζθνχλ φιεο νη νκάδεο ηελ ίδηα επίδξαζε ζηε δσή καο. Ο βαζκφο αθνζίσζεο ζηε νκάδα εμαξηάηαη απφ ηελ αμία πνπ απνδίδνπκε ζηελ νκάδα, δειαδή απφ ην πφζν ζεκαληηθή είλαη γηα καο θαζψο θαη απφ ηηο δηάθνξεο θάζεηο ηεο δσήο καο. χκθσλα κε ηελ Κνθθηλάθε (2006:169) νη Johnson & Johnson (1987) ππνζηεξίδνπλ φηη κηα θνηλσληθή νκάδα απνηειείηαη απφ δχν ή πεξηζζφηεξα άηνκα πνπ αιιειεπηδξνχλ ν έλαο κε ηνλ άιιν, έρνπλ επίγλσζε ηεο ζπκκεηνρήο ηνπο ζηελ νκάδα, επίγλσζε ηεο ζπκκεηνρήο ησλ άιισλ κειψλ ηεο νκάδαο θαη επίγλσζε ηεο ζεηηθήο ηνπο 20

23 αιιειεπίδξαζεο, πξνθεηκέλνπ λα επηηεπρζνχλ ακνηβαίνη ζηφρν. Σξία ζεκαληηθά ζηνηρεία, πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηνλ παξαπάλσ νξηζκφ, είλαη φηη ππάξρεη αιιειεπίδξαζε, φηη ε ακνηβαία αιιειεπίδξαζε πξνζαλαηνιίδεηαη πξνο ηελ επίηεπμε θνηλψλ ζηφρσλ θαη ηέινο, φηη ππάξρεη θνηλή αληίιεςε ησλ αηφκσλ φηη απνηεινχλ κηα θνηλσληθή νκάδα. Απαξαίηεηα ζηνηρεία ζεσξνχληαη επίζεο ε χπαξμε θνηλψλ θηλήηξσλ, έλα ζχζηεκα ξφισλ θαη θνηλά απνδεθηψλ θαλφλσλ θαζψο θαη ε αιιειεμάξηεζε κεηαμχ ησλ αηφκσλ (Κάληαο, 1995). Δπηπιένλ, νη νκάδεο δηαθέξνπλ κε πνιινχο θαη δηάθνξνπο ηξφπνπο (αξηζκφο κειψλ, δηάξθεηα, απζηεξή ή ειαζηηθή νξγάλσζε, ρσξηθή επξχηεηα ή ζπγθέληξσζε θιπ.). Όπσο ππνζηεξίδεη ε Κνχια (2011) κηα ζπλήζεο ηερληθή ηππνπνίεζεο ησλ νκάδσλ είλαη απηή ηνπ Michael Argyle (1981) ζε πξσηνγελείο θαη δεπηεξνγελείο θαη ζε ηππηθέο θαη άηππεο. ηελ πξψηε δηάθξηζε, ην θξηηήξην δηαθνξνπνίεζεο βξίζθεηαη ζην είδνο ησλ ζρέζεσλ πνπ αλαπηχζζνληαη ζην εζσηεξηθφ ηεο νκάδαο. Έηζη, ζηηο πξσηνγελείο φπσο είλαη ε νηθνγέλεηα, έρνπκε ζηαζεξέο, άκεζεο θαη πξνζσπηθέο ζρέζεηο ζε αληίζεζε κε ηηο δεπηεξνγελείο, ζηηο νπνίεο νη ζρέζεηο κεηαμχ ησλ κειψλ δελ είλαη ηφζν ζηαζεξέο, ζπρλέο θαη πξνζσπηθέο. Αλαθνξηθά κε ηε δεχηεξε δηάθξηζε, νη ηππηθέο νκάδεο πξνθχπηνπλ θπξίσο «θαζ ππφδεημε» θαη έρνπλ ζπγθεθξηκέλε δνκή, νξγάλσζε, ιεηηνπξγία θαη ζηφρνπο. Όζνλ αθνξά ην ζρνιηθφ νξγαληζκφ, ε δεκηνπξγία ηνπο θαζνξίδεηαη απφ ηνπο λφκνπο πνπ δηέπνπλ ηελ ιεηηνπξγία ηνπ, φπνπ νη ξφινη, νη αξκνδηφηεηεο ησλ κειψλ θαζψο θαη νη ιεηηνπξγίεο ηνπο πεξηγξάθνληαη κε ζαθήλεηα. Δθηφο φκσο απφ ηηο ηππηθέο νκάδεο, ζηα πιαίζηα ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηνπ ζρνιηθνχ νξγαληζκνχ, ζπγθξνηνχληαη νκάδεο εξγαζίαο εθπαηδεπηηθψλ γηα ηελ δηεθπεξαίσζε απηψλ ησλ δξαζηεξηνηήησλ. Μέζα ζε απηέο, νη εθπαηδεπηηθνί αλαδεηνχλ ελαιιαθηηθνχο ηξφπνπο δηδαζθαιίαο, ιεηηνπξγνχλ σο εξεπλεηέο αλαπηχζζνληαο θαη δνθηκάδνληαο ηνπο λεσηεξηζκνχο θαη ηηο πξνηάζεηο ηνπο, αληαιιάζζνπλ ηδέεο, αλαιχνπλ, ιχλνπλ πξνβιήκαηα θαη αζθνχλ επαγγεικαηηθή θξηηηθή ζηνλ ηξφπν πνπ δηδάζθνπλ (Αζαλαζνχια-Ρέππα, Αλζνπνχινπ, Καηζνπιάθε & Μαπξνγηψξγνο, 1999:202). ηε ζσζηή ζπγθξφηεζε θαη θαιή ιεηηνπξγία απηψλ ησλ νκάδσλ ζεκαληηθφ ξφιν δηαδξακαηίδεη ν δηεπζπληήο. Έηζη, κπνξεί λα πξνηείλεη ηνπο θαηάιιεινπο ζπλδπαζκνχο αηφκσλ γηα θάζε πεξίπησζε θαη λα θξνληίδεη ψζηε νη νκάδεο 21

24 πνπ ζπγθξνηνχληαη λα εξγάδνληαη απνδνηηθά θαη λα ζπλεξγάδνληαη «ζπλεξγηζηηθά» 1 γηα λα δηεθπεξαηψλνπλ ην έξγν ηνπο (Everard & Morris, 1999). Απφ ηελ άιιε πιεπξά, νη άηππεο νκάδεο πξνθχπηνπλ θπξίσο σο αλάγθε ησλ αηφκσλ κε βάζε ηελ ειηθία, ηα θνηλά ελδηαθέξνληα, ηηο θηιηθέο ζρέζεηο θ.η.ι. (Κάληαο, 1995). Ζ δεκηνπξγία θαη ν ξφινο ησλ άηππσλ νκάδσλ ζε έλα ζρνιηθφ νξγαληζκφ έρεη κεγάιε ζρέζε κε ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο θνπιηνχξαο ηνπ. ε θνπιηνχξεο απνκφλσζεο θαη θαηαθεξκαηηζκνχ, ε δεκηνπξγία ηέηνησλ νκάδσλ γίλεηαη ζηα πιαίζηα πεξηραξάθσζεο ησλ δηθαησκάησλ θαη επαγγεικαηηθήο απηνλνκίαο ή ζηα πιαίζηα αληαγσληζκνχ θαη δηαθνξεηηθψλ αληηιήςεσλ ζε ζρέζε κε ηελ εθπαίδεπζε. Ο ξφινο ηνπο δελ εμππεξεηεί ηελ εχξπζκε ιεηηνπξγία ηνπ ζρνιηθνχ νξγαληζκνχ θαη νδεγεί ζε εληάζεηο θαη ζπγθξνχζεηο. Αληίζεηα ζηα πιαίζηα κηαο ζπλεξγαηηθήο θνπιηνχξαο νη άηππεο νκάδεο δξνπλ εληζρπηηθά δεκηνπξγψληαο βαζχηεξνπο θαη ηζρπξφηεξνπο δεζκνχο κεηαμχ ησλ εθπαηδεπηηθψλ, ζπκβάιινληαο ηαπηφρξνλα ζηελ αλάπηπμε θαη εμέιημε ηνπ ζρνιηθνχ νξγαληζκνχ (Πνκάθε, 2007). Αλ θαη νη ηππηθέο νκάδεο είλαη απηέο πνπ αθνξνχλ θαη επεξεάδνπλ άκεζα ηε ιεηηνπξγία ελφο ζρνιηθνχ νξγαληζκνχ, εμίζνπ ζεκαληηθή επίδξαζε έρνπλ θαη νη άηππεο νκάδεο, νη νπνίεο κπνξνχλ λα αλαπηχμνπλ κεγάιε δπλακηθή θαη κε έκκεζν ηξφπν λα επεξεάζνπλ ζεκαληηθά ηηο απνθάζεηο πνπ ιακβάλνληαη Χαξαθηεξηζηηθά ηεο νκάδαο Κάζε θνηλσληθή νκάδα κπνξεί λα πεξηγξαθεί ζηε βάζε ραξαθηεξηζηηθψλ πνπ ππνδειψλνπλ νκνηφηεηεο ή δηαθνξέο κε άιιεο νκάδεο. Οη θνηλσληθνί ςπρνιφγνη εζηηάδνπλ θπξίσο ζην κέγεζνο ηεο νκάδαο, ζηε δνκή θαη ζηνπο θνηλσληθνχο θαλφλεο πνπ δηέπνπλ ηελ νξγάλσζε θαη ιεηηνπξγίαο ηεο. Αλαθνξηθά κε ην κέγεζνο, έρεη βξεζεί φηη αζθεί επίδξαζε ζηελ απφδνζε ηεο νκάδαο, θαζψο θαη ζην βαζκφ ζπκκεηνρήο ησλ κειψλ ηεο ζην έξγν (Κάληαο, 1995). Γεληθά, ε αηνκηθή πξνζπάζεηα ζε έλα έξγν κεηψλεηαη θαζψο απμάλεηαη ην κέγεζνο ηεο νκάδαο (Hogg & Vaughan, 2010) εθηφο θαη αλ ππάξρεη πςειφο βαζκφο ζπλνρήο κεηαμχ ησλ κειψλ ηεο (Κάληαο, 1995). Σν θαηλφκελν είλαη γλσζηφ σο θαηλφκελν ηνπ Ringelman θαη ζρεηίδεηαη κε ηελ απψιεηα θηλήηξσλ 2 θαη ζπληνληζκνχ θαζψο απμάλεηαη ην κέγεζνο ηεο νκάδαο. Όπσο αλαθέξεη ν αΐηεο (2008), 1 «πλεξγηζηηθά» ζεκαίλεη φηη θάζε νκάδα βειηηψλεη ηε ζπλεηζθνξά ηεο άιιεο, ψζηε ην ζχλνιν λα είλαη κεγαιχηεξν απφ ην άζξνηζκα ησλ κεξψλ (Morris & Everard, 1999). 2 Ζ απψιεηα θηλήηξσλ έρεη επνλνκαζηεί θαη σο «θνηλσληθή νιηγσξία» ή «θνηλσληθή ηεκπειηά» (Hogg & Vaughan, 2010). 22

25 ην κέγεζνο ηνπ νξγαληζκνχ επνκέλσο θαη ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο απνηειεί ην ζπνπδαηφηεξν παξάγνληα δηακφξθσζεο ηνπ θιίκαηνο ηνπ. Δηδηθφηεξα ζηηο κηθξφηεξεο ζρνιηθέο κνλάδεο επηθξαηεί πην αλνηρηφ θιίκα 3 ζε ζχγθξηζε κε ηηο κεγαιχηεξεο. Ζ δνκή ηεο νκάδαο αθνξά ηνπο ξφινπο, ηελ ηεξαξρία, ηηο ππννκάδεο (ή θιίθεο) ηε ζπλνρή θαζψο θαη ηα δίθηπα επηθνηλσλίαο πνπ αλαπηχζζνληαη κεηαμχ ησλ κειψλ ηεο. Ζ έλλνηα ηνπ ξφινπ ζρεηίδεηαη κε ηελ έλλνηα ηεο θνηλσληθήο ζέζεο. Ο Υξεζηάθεο (2008: 198) αλαθέξεη φηη ε θνηλσληθή ζέζε «είλαη απηφ πνπ ζε γεληθέο γξακκέο επηηξέπεη ηελ θαηαλφεζε θαη ηελ εξκελεία κηαο ζπκπεξηθνξάο». Απφ ηελ θνηλσληθή ζέζε πνπ θαηέρνπλ ηα άηνκα πξνθχπηνπλ θάπνηεο πξνζδνθίεο πνπ νπζηαζηηθά απνηεινχλ έθθξαζε ησλ θνηλσληθψλ θαλφλσλ θαη ησλ αμηψλ πνπ δηέπνπλ απηή ηε ζέζε. Απηφ ζεκαίλεη φηη απφ ηνπο θνξείο ζπγθεθξηκέλσλ ζέζεσλ αλακέλεηαη ζπγθεθξηκέλε δξάζε (ζπκπεξηθνξά). ηελ πεξίπησζε απηή κηιάκε γηα θνηλσληθφ ξφιν. Ο θνηλσληθφο ξφινο είλαη νη απαηηήζεηο ηεο θνηλσλίαο απφ ηνπο θνξείο θνηλσληθψλ ζέζεσλ (Καιηζνχλε, 1996). Δίλαη ην ζχλνιν ησλ πξνηχπσλ, ησλ αμηψλ θαη ησλ ζπκπεξηθνξψλ πνπ ε θνηλσλία αλακέλεη απφ ηνπο θνξείο απηψλ ησλ ζέζεσλ. Απνηεινχλ νπζηαζηηθά έλα είδνο θαηακεξηζκνχ εξγαζηψλ εληφο ηεο νκάδαο θαη παξέρνπλ ζαθείο πξνζδνθίεο θαη πιεξνθνξίεο γηα ηνλ ηξφπν πνπ ζπλδένληαη ηα κέιε ηεο. Γίλνπλ επίζεο ηε δπλαηφηεηα ζηα άηνκα λα απηνπξνζδηνξηζηνχλ θαη λα απνθηήζνπλ ζπλείδεζε ηνπ θνηλσληθνχ θαη αηνκηθνχ ηνπο εαπηνχ. Οη εθπαηδεπηηθνί σο κέιε ηεο θνηλσληθήο νκάδαο ή ησλ νκάδσλ εξγαζίαο πνπ ζπγθξνηνχλ, αλαιακβάλνπλ ξφινπο νη νπνίνη αζθνχλ επίδξαζε ηφζν ζηηο δηαπξνζσπηθέο ηνπο ζρέζεηο φζν θαη ζηηο ζρέζεηο ηνπο κε ηνπο καζεηέο θαη ηελ ηνπηθή θνηλσλία. Γηακνξθσηέο ηνπ ξφινπ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ θαη ηνπ δηεπζπληή απνηεινχλ νη πξνζδνθίεο, νη ζηάζεηο θαη νη αληηιήςεηο ηεο θνηλσλίαο, ην λνκνζεηηθφ πιαίζην θαζψο θαη ε ίδηα ε πξνζσπηθφηεηά ηνπο (Κνχια, 2011). Χζηφζν, δελ έρνπλ φινη νη ξφινη ηελ ίδηα ζέζε, δελ αμηνινγνχληαη δειαδή ην ίδην απφ ηελ θνηλσλία. Τπάξρνπλ ξφινη νη νπνίνη απνδίδνπλ πςειφηεξν θχξνο θαη γφεηξν ζηνπο θαηφρνπο ηνπο θαη άιινη φρη. Οη ξφινη εγεζίαο ζε νξγαλσζηαθέο δνκέο, νη νπνίεο είλαη ηεξαξρηθά δηαξζξσκέλεο, θαηέρνπλ πςειφηεξε ζέζε ζηελ ηεξαξρία. Θα πξέπεη επίζεο λα αλαθέξνπκε, φηη νη ηεξαξρίεο εληφο ηεο νκάδαο φζνλ αθνξά ηελ θνηλσληθή ζέζε κεηαβάιινληαη ηφζν ζε ζρέζε κε ην ρξφλν φζν θαη ζε ζρέζε κε ην 3 Σν θιίκα ην νπνίν ραξαθηεξίδεηαη απφ ζηελέο ζπλεξγαηηθέο ζρέζεηο κεηαμχ δηεπζπληή θαη εθπαηδεπηηθψλ θαη ζην νπνίν ε εξγαζηαθή ζπκπεξηθνξά δηακνξθψλεηαη ειεχζεξα σο κηα κνξθή απζεληηθφηεηαο (αΐηεο, 2008: 160). 23

26 πιαίζην ή ηελ θαηάζηαζε (Hogg & Vaughan, 2010). Ο εθπαηδεπηηθφο θαη ν δηεπζπληήο ή ν πξντζηάκελνο, βξίζθνληαη κεηαμχ ηνπο ζε ηεξαξρηθή ζρέζε, πνπ ζεκαίλεη φηη γηα ηελ εθηέιεζε ησλ θαζεθφλησλ ηνπο θαη ηε λνκηκφηεηα ησλ ππεξεζηαθψλ ηνπο ελεξγεηψλ, είλαη ππεχζπλνη ζηνπο πξντζηακέλνπο ηνπο (αΐηεο, 1992¹:113). Πέξαλ ηεο λνκνζεηηθά πξνζδηνξηδφκελεο ηεξαξρίαο, κεηαμχ ησλ άηππσλ θπξίσο νκάδσλ αλαπηχζζνληαη ζρέζεηο εμνπζίαο νη νπνίεο ζηνρεχνπλ ζηελ άληιεζε πξνλνκίσλ, ζηελ επλντθή κεηαρείξηζε απφ ην δηεπζπληή θαζψο θαη ζηελ θαηάιεςε ζέζεσλ πνπ πξνζδίδνπλ πςειφηεξν θχξνο θαη γφεηξν. Οη άηππεο νκάδεο (ππννκάδεο ή θιίθεο) απνηεινχλ θνξείο ππνθνπιηνχξαο κέζα ζε έλαλ νξγαληζκφ θαη κπνξνχλ λα επεξεάζνπλ ηελ θνπιηνχξα ηνπ νξγαληζκνχ ή θαη λα νδεγήζνπλ ζηελ αιιαγή ηεο. Σν θαηλφκελν είλαη γλσζηφ θαη σο ζρίζκα 4 θαη αθνξά θπξίσο ζηε δεκηνπξγία ππννκάδσλ εληφο ηεο ίδηαο νκάδαο κε δηαθνξεηηθέο αμίεο, ηδενινγία θαη ζηάζεηο θαζψο θαη κε αληηθξνπφκελα ζπκθέξνληα. Ζ χπαξμε ηέηνησλ ππννκάδσλ κπνξεί λα νδεγήζεη ζε δηνκαδηθφ αληαγσληζκφ ή ζε ζχγθξνπζε θαη δηάζπαζε ηεο κεγαιχηεξεο νκάδαο ( Hogg & Vaughan, 2010:384). Μηα ηέηνηα κνξθή θαηαθεξκαηηζκνχ ζην ζρνιηθφ νξγαληζκφ είλαη αλάκεζα ζε απηνχο πνπ είλαη κέζα ζηα πξάγκαηα θαη ζε απηνχο πνπ απνηεινχλ πεξηζσξηαθά ή απνθιίλνληα κέιε εηδηθά φζνλ αθνξά ζέκαηα εμνπζίαο θαη ιήςεο απνθάζεσλ γεγνλφο πνπ κπνξεί λα νδεγήζεη ζηελ πφισζε θαη ηελ δεκηνπξγία θιηθψλ. Έηζη είλαη δπλαηφλ πξναγσγέο, ζέζεηο θαη πφξνη λα θαηαλέκνληαη δηαθνξεηηθά κεηαμχ ησλ ππννκάδσλ (π.ρ. κεηαμχ δαζθάισλ κεγαιχηεξσλ ή κηθξφηεξσλ ηάμεσλ ή κεηαμχ δαζθάισλ κε πεξηζζφηεξα ή ιηγφηεξα ρξφληα πξνυπεξεζίαο) γεγνλφο πνπ δξα αλαζηαιηηθά ζηελ εδξαίσζε ζπλεξγαηηθήο θνπιηνχξαο (Hargreaves, 1994). Ζ Nias (1998) δηαπίζησζε ηελ χπαξμε ππννκάδσλ ζε ζρνιεία ηεο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο. Μεηαμχ απηψλ ησλ ππννκάδσλ δεκηνπξγνχληαλ εληάζεηο πνπ νθείινληαλ θπξίσο α) ζηηο δηαθνξεηηθέο αμίεο θαη αληηιήςεηο πνπ ππήξραλ κεηαμχ ησλ εθπαηδεπηηθψλ αλαθνξηθά κε ηνπο ζθνπνχο ηεο εθπαίδεπζεο β) ζε αληαγσληζηηθέο ζρέζεηο κεηαμχ ηνπο γ) ζε άδηθε θαηαλνκή αξκνδηνηήησλ απφ ην δηεπζπληή δ) ζε πξνεγνχκελε κεξνιεπηηθή ζπκπεξηθνξά ηνπ θαη ε) ζε πνιχ ζηελέο ζρέζεηο καδί ηνπ πνπ εθηείλνληαλ θαη ζηελ πξνζσπηθή δσή. Όπσο αλαθέξεη ν Κάληαο (1995) ε χπαξμε πνιιψλ θαη αληηκαρφκελσλ ππννκάδσλ, ζην πιαίζην κηαο νκάδαο, επεξεάδεη ην βαζκφ ζπλνρήο ηεο ν νπνίνο είλαη ζπλάξηεζε ηνπ βαζκνχ αιιειεπίδξαζεο κεηαμχ ησλ κειψλ ηεο, ησλ πξνεγνχκελσλ επηηπρηψλ ηεο θαζψο θαη ηνπ βαζκνχ πνπ ηα κέιε ηεο έρνπλ θάπνηνπο 4 ρίζκα: Ζ δηαίξεζε κηαο νκάδαο ζε ππννκάδεο πνπ δηαθέξνπλ σο πξνο ηηο ζηάζεηο, ηηο αμίεο ή ηελ ηδενινγία ηνπο (Hogg & Vaughan, 2010). 24