ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΗΧΑΝΝΗΝΧΝ ΦΗΛΟΟΟΦΗΚΖ ΥΟΛΖ ΣΜΖΜΑ ΦΗΛΟΟΦΗΑ, ΠΑΗΓΑΓΧΓΗΚΖ ΚΑΗ ΦΤΥΟΛΟΓΗΑ ΣΟΜΔΑ ΠΑΗΓΑΓΧΓΗΚΖ

Transcript

1 ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΗΧΑΝΝΗΝΧΝ ΦΗΛΟΟΟΦΗΚΖ ΥΟΛΖ ΣΜΖΜΑ ΦΗΛΟΟΦΗΑ, ΠΑΗΓΑΓΧΓΗΚΖ ΚΑΗ ΦΤΥΟΛΟΓΗΑ ΣΟΜΔΑ ΠΑΗΓΑΓΧΓΗΚΖ ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΖ ΓΗΠΛΧΜΑΣΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ ΣΟ ΠΛΑΗΗΟ ΣΟΤ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΟ ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΧΝ ΠΟΤΓΧΝ «ΔΠΗΣΖΜΔ ΣΖ ΑΓΧΓΖ» ΚΑΣΔΤΘΤΝΖ:ΓΗΟΗΚΖΖ ΚΑΗ ΑΞΗΟΛΟΓΖΖ ΣΖΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ Σης φοιτήτριας: ΟΦΙΑ ΣΡΑΓΟΤΓΑΡΑ ΘΔΜΑ: «Η ΗΓΔΙΑ ΣΗ ΓΔΤΣΔΡΟΒΑΘΜΙΑ ΔΚΠΑΙΓΔΤΗ Ο ΡΟΛΟ ΣΟΤ ΓΙΔΤΘΤΝΣΗ ΣΟΤ ΛΤΚΔΙΟΤ Η ΠΔΡΙΠΣΩΗ ΣΩΝ ΛΤΚΔΙΩΝ ΣΟΤ ΝΟΜΟΤ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ» Δπιβλέπων καθηγητής :ΚΩΝΣΑΝΣΙΝΟ ΙΑΚΑΡΗ ΗΧΑΝΝΗΝΑ 2011

2 ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ Δηζαγσγή...3 ΜΔΡΟ Α ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΠΡΧΣΟ: ΣΟ ΘΔΧΡΖΣΗΚΟ ΠΛΑΗΗΟ ΓΗΑ ΣΖΝ ΖΓΔΗΑ 1.1 Οξηζκφο ηεο εγεζίαο Γηάθξηζε εγεζίαο-δηεχζπλζεο Ζ αλαγθαηφηεηα θαη ε θχζε ηεο εγεζίαο ζηε ζρνιηθή δσή Θεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο γηα ηελ εγεζία Ζ ζεψξεζε ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο εγεζίαο Ζ ζεψξεζε ηεο ζπκπεξηθνξάο Ζ ελδερνκεληθή πξνζέγγηζε -Σν ελδερνκεληθφ κνληέιν ηνπ Fiedler (Ληγφηεξν Πξνηηκνχκελνο πλεξγάηεο Least Preferred Co-worker) Ζ ελδερνκεληθή πξνζέγγηζε ΗΗ Ζ ζεσξία δηαδξνκή ζθνπφο (Path Goal Theory) Ζ ζεσξία ηνπ θχθινπ δσήο. (Situational theory, Hersey θαη Blanchard, 1988) Σν κνληέιν εγεζίαο Vroom Yetton (1973) Γεληθφ πιαίζην ζεσξήζεσλ εγεζίαο πλαιιαθηηθή θαη κεηαζρεκαηηζηηθή εγεζία Σα ζηνηρεία πνπ πξνζεγγίδνπλ έλαλ απνηειεζκαηηθφ εγέηε-δηεπζπληή Υαξαθηεξηζηηθά πξνζσπηθφηεηαο θαη ηθαλφηεηεο ηνπ εγέηε Ζ εγεηηθή ζπκπεξηθνξά Πεξηερφκελν εγεηηθήο ζπκπεξηθνξάο Σν ζηπι ( ραξαθηήξαο) ηεο εγεηηθήο ζπκπεξηθνξάο 26 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΓΔΤΣΔΡΟ: ΟΡΓΑΝΧΖ ΚΑΗ ΓΗΟΗΚΖΖ ΣΟΤ ΔΛΛΖΝΗΚΟΤ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟΤ ΤΣΖΜΑΣΟ-ΣΟ ΥΟΛΔΗΟ Χ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟ ΟΡΓΑΝΗΜΟ 2.1 Σππηθή δηνηθεηηθή δνκή ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο Σν ζρνιείν σο νξγάλσζε Σν ζρνιείν σο γξαθεηνθξαηηθφο νξγαληζκφο Σν ζρνιείν σο αλνηρηφ θνηλσληθφ ζχζηεκα Σα ζηνηρεία ελφο αλνηρηνχ θνηλσληθνχ ζπζηήκαηνο Κξηηήξηα επηινγήο δηεπζπληψλ ζρνιηθήο κνλάδαο Σν έξγν θαη ηα θαζήθνληα ηνπ δηεπζπληή ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο.39 1

3 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΣΡΗΣΟ: ΚΡΗΣΗΚΖ ΘΔΧΡΖΖ ΣΟΤ ΠΛΑΗΗΟΤ ΣΖ ΖΓΔΗΑ 3.1 Ζ εθηίκεζε ησλ ζεσξήζεσλ ηεο εγεζίαο γηα ην ζρνιείν (ιχθεην) Έλα επεμεξγαζκέλν ζρήκα γηα ηελ θαηαλφεζε ηεο εγεζίαο ζην ζρνιείν (ιχθεην) Θεζκηθφ πιαίζην θαη εγεζία ζην ιχθεην Πεξηνξηζκνί ηνπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ Γπλαηφηεηεο αλάδεημεο εγέηε δηεπζπληή.47 ΜΔΡΟ Β ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΣΔΣΑΡΣΟ: Ζ ΔΡΔΤΝΑ 4.1 Πξνβιεκαηηζκνί ρξεζηκφηεηα ηεο έξεπλαο θνπφο θαη Δξεπλεηηθά εξσηήκαηα Μεζνδνινγηθή Πξνζέγγηζε Σν δείγκα Σν κέζν ζπιινγήο δεδνκέλσλ...53 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΠΔΜΠΣΟ : Ζ ΑΝΑΛΤΖ ΣΧΝ ΓΔΓΟΜΔΝΧΝ 5.1 ηαηηζηηθή αλάιπζε ησλ εκπεηξηθψλ δεδνκέλσλ ηεο έξεπλαο Υαξαθηεξηζηηθά θαη ζπκπεξηθνξά εγέηε Έλλνηα εγεζίαο-εγέηε Υαξαθηεξηζηηθά θαη ηθαλφηεηεο εγέηε Πεξηερφκελν ζπκπεξηθνξάο εγέηε Υαξαθηήξαο (ζηπι) ζπκπεξηθνξάο εγέηε Θεζκηθφ πιαίζην θαη εγεζία Ζγεζία θαη επίηεπμε ησλ ζηφρσλ ηνπ ζρνιείνπ Δπηκφξθσζε θαη εγεζία πζρεηίζεηο θαη έιεγρνο ππνζέζεσλ κε ηε ζηαηηζηηθή x 2 83 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΔΚΣΟ: ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ 6.1 πκπεξάζκαηα ηεο έξεπλαο.85 Δπίινγνο 91 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 2

4 ΔΗΑΓΧΓΖ Σν θαηλφκελν ηεο εγεζίαο είλαη έλα θαηλφκελν κεγάιεο ζεκαζίαο γηα θάζε θνηλσληθφ ζχζηεκα. Σα ηειεπηαία ρξφληα ηα ζέκαηα ηεο εγεζίαο (Leadership) θαη ηεο δηνίθεζεο (Management) άξρηζαλ λα απνηεινχλ αληηθείκελν έξεπλαο θαη δηεμνδηθήο κειέηεο θαη ζην ρψξν ηεο εθπαίδεπζεο. Ζ εξγαζία απηή ζηνρεχεη λα πξνζεγγίζεη ην θαηλφκελν ηεο εγεζίαο ζην ζρνιείν θαη ζπγθεθξηκέλα ζην ιχθεην. Θα πξνζπαζήζνπκε λα δηεξεπλήζνπκε ηη είλαη εγεζία θαη ηη εγέηεο, πνηα ραξαθηεξηζηηθά δηαζέηεη ν εγέηεο θαη πνηα είλαη ε ζπκπεξηθνξά ηνπ, αλ είλαη εγέηεο ν δηεπζπληήο ηνπ ιπθείνπ, αλ ηνπ επηηξέπεη ην ζεζκηθφ πιαίζην λα είλαη θαζψο θαη ζε πνην βαζκφ κπνξεί ν εγέηεο λα ζπληειέζεη ζηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ ηνπ ζρνιείνπ. Θα πξνζπαζήζνπκε λα δψζνπκε απαληήζεηο ζηα παξαπάλσ εξσηήκαηα κέζα απφ ηε κειέηε ηεο βηβιηνγξαθίαο θαη ηελ θαηαγξαθή ησλ απφςεσλ εθπαηδεπηηθψλ θαη δηεπζπληψλ. Ζ εξγαζία καο απνηειείηαη απφ έμη θεθάιαηα. ην πξψην θεθάιαην πεξηγξάθνπκε ην ζεσξεηηθφ πιαίζην πνπ ζθηαγξαθεί ηελ έλλνηα ηεο εγεζίαο θαη ηνπ εγέηε, ηε ζρέζε ηεο κε ηε δηνίθεζε θαη ηε δηεχζπλζε θαη ηε θχζε ηεο ζηε ζρνιηθή δσή. Δπίζεο, παξνπζηάδνπκε ηηο θπξηφηεξεο ζεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο γηα ην θαηλφκελν ηεο εγεζίαο θαζψο θαη ηα θνηλά ραξαθηεξηζηηθά γλσξίζκαηα πνπ απνδίδνληαη ζηνπο απνηειεζκαηηθνχο εγέηεο. ην δεχηεξν θεθάιαην αλαιχνπκε ηε δνκή θαη ηε ιεηηνπξγία ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο, θαζψο θαη παξνπζηάδνπκε ηηο δηάθνξεο κνξθέο θαη ζεσξίεο νξγάλσζεο θαη δηνίθεζεο ηνπ. Ζ κεζνδνινγία αλάιπζεο ησλ θνηλσληθψλ ζπζηεκάησλ απνηειεί βάζε ηεο αλάιπζήο καο αθνχ ζπκβάιιεη απνθαζηζηηθά ζηελ θαηαλφεζε ηεο ιεηηνπξγίαο θαη ζπκπεξηθνξάο ηνπ ζρνιείνπ. Σελ παξνπζίαζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο θαη ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο αθνινπζεί ε πεξηγξαθή ηεο ζέζε θαη ηνπ έξγνπ ηνπ δηεπζπληή ηνπ ιπθείνπ φπσο πξνβιέπεηαη απφ ην ηζρχνλ ζεζκηθφ πιαίζην. ην ηξίην θεθάιαην επηρεηξνχκε λα θξίλνπκε ην πιαίζην ζεσξήζεσλ πεξί εγεζίαο θαη λα ηνπνζεηεζνχκε γηα ην αλ, θαηά πφζν θαη κε πνην ηξφπν ε εγεζία, κέζσ ηνπ δηεπζπληή εγέηε, κπνξεί λα αλαπηπρζεί ζην ιχθεην θαη λα ζπληειέζεη ζηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ ηνπ. ην ηέηαξην θεθάιαην παξνπζηάδνπκε ηε κεζνδνινγηθή πξνζέγγηζε, ην εξγαιείν έξεπλαο, ην δείγκα θαη ηνπο ζηφρνπο ηεο έξεπλαο. 3

5 ην πέκπην θεθάιαην γίλεηαη ε αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ θαη παξνπζηάδνληαη ηα ζηνηρεία πνπ πξνέθπςαλ απφ ηελ αλάιπζε ησλ εξσηεκαηνινγίσλ ελψ ζην έθην θαη ηειεπηαίν θεθάιαην παξαηίζεληαη ηα ζπκπεξάζκαηα ηεο έξεπλάο καο. 4

6 ΜΔΡΟ Α ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΠΡΧΣΟ ΣΟ ΘΔΧΡΖΣΗΚΟ ΠΛΑΗΗΟ ΓΗΑ ΣΖΝ ΖΓΔΗΑ Ο ζθνπφο ηνπ θεθαιαίνπ απηνχ είλαη λα πεξηγξάςνπκε ην ζεσξεηηθφ πιαίζην πνπ ζθηαγξαθεί ηελ έλλνηα ηεο εγεζίαο θαη ηνπ εγέηε, ηε ζρέζε ηεο κε ηε δηνίθεζε θαη ηε δηεχζπλζε θαη ηε θχζε ηεο ζηε ζρνιηθή δσή. Δπίζεο, λα παξνπζηάζνπκε ηηο θπξηφηεξεο ζεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο γηα ην θαηλφκελν ηεο εγεζίαο θαζψο θαη ηα θνηλά ραξαθηεξηζηηθά γλσξίζκαηα πνπ απνδίδνληαη ζηνπο απνηειεζκαηηθνχο εγέηεο. 1.1 Οξηζκόο ηεο εγεζίαο Σν θαηλφκελν ηεο εγεζίαο έρεη απνηειέζεη ζ φιε ηε δηάξθεηα ηεο ηζηνξίαο πεδίν έληνλνπ ελδηαθέξνληνο ησλ θνηλσληθψλ επηζηεκψλ θαζψο θαη φξν θιεηδί ζηε ζεσξία ηεο Γηνηθεηηθήο Δπηζηήκεο θαη ζηε ιεηηνπξγία ησλ νξγαληζκψλ. Κπξίσο ηα ηειεπηαία ρξφληα ππνζηεξίδεηαη φιν θαη πεξηζζφηεξν ε ζεκαζία ηεο γηα ηελ επηηπρία θαη ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ νξγαληζκψλ θαη γίλνληαη φιν θαη πεξηζζφηεξεο κειέηεο ζην ρψξν απηφ. Σν ζρνιείν, σο νξγαληζκφο, δε ζα κπνξνχζε λα κε ζπλδέεηαη κε ηελ εγεζία. Λακβάλνληαο κάιηζηα ππφςε φηη ε εθπαίδεπζε είλαη έλα αλνηρηφ θνηλσληθφ ζχζηεκα πνπ παξνπζηάδεη απμαλφκελεο απαηηήζεηο γηα δηαξθή αλαπξνζαξκνγή θαη αιιαγή ζηα πιαίζηα ηεο ζχγρξνλεο θνηλσλίαο, ε εθπαηδεπηηθή εγεζία αλαδεηθλχεηαη απφ ηνπο πεξηζζφηεξνπο κειεηεηέο θαζνξηζηηθή γηα ηελ θαηαλφεζε θαη ηε βειηίσζε ηνπ ζρνιείνπ (Μηρφπνπινο, 1998β: 62-63, Hoy θαη Miskel, 2005: 375, Halliger & Heck, 2003: 229). Χζηφζν, παξά ηε ζπκθσλία γηα ηνλ νπζηψδε ξφιν ηεο, ε έλλνηα ηεο εγεζίαο παξακέλεη ζ έλα βαζκφ αζαθήο. Οη νξηζκνί ηνπ Bennis (1989) ίζσο λα είλαη ελδεηθηηθνί ηεο δπζθνιίαο λα πξνζδηνξηζηεί ν φξνο κε ζαθήλεηα. Ο Bennis ππνζηεξίδεη φηη ε εγεζία είλαη φπσο ε νκνξθηά, είλαη δχζθνιν λα ηελ νξίζεηο αιιά ηελ αλαγλσξίδεηο φηαλ ηε βιέπεηο, θαζψο θαη φηη είλαη ην πιένλ νξαηφ θαζεκεξηλφ θαηλφκελν ζηε γε πνπ έρνπκε θαηαλνήζεη ειάρηζηα. Παξφια απηά, ζηε βηβιηνγξαθία 5

7 ππάξρεη έλαο κεγάινο αξηζκφο νξηζκψλ ηεο έλλνηαο, πνπ ηελ εμεηάδνπλ ηφζν «κε φξνπο δηαδηθαζηψλ φζν θαη πξνζσπηθψλ ηδηνηήησλ» (Μηρφπνπινο, 1998:63) θαη ζπγθιίλνπλ σο πξνο ην ζηφρν ηεο, πνπ είλαη ε επηξξνή ηεο ζπκπεξηθνξάο ησλ κειψλ κηαο νκάδαο. Κπξίαξρε ζεψξεζε είλαη ε ζεψξεζε κε φξνπο δηαδηθαζίαο επηξξνήο πνπ απνβιέπεη ζηνλ επεξεαζκφ ελφο αηφκνπ ή κηαο νκάδαο κε ζθνπφ λα επηηεπρζνχλ νξηζκέλνη ζηφρνη θάησ απφ νξηζκέλεο ζπλζήθεο. χκθσλα κε ηνλ Clemers (1997:1), «ε εγεζία είλαη κηα δηαδηθαζία θνηλσληθήο επίδξαζεο θαηά ηελ νπνία έλα άηνκν θαηαθέξλεη λα εμαζθαιίζεη ηε βνήζεηα άιισλ γηα λα επηηχρεη θάπνην θνηλφ ζθνπφ». ην ίδην θιίκα, ν αΐηεο (2005:240) ππνζηεξίδεη φηη «εγεζία κε ηελ πιαηηά έλλνηα κπνξεί λα νξηζηεί ε δηαδηθαζία επηξξνήο ηεο ζπκπεξηθνξάο ησλ κειψλ κηαο νξγάλσζεο απφ θάπνηνλ ψζηε λα εμαζθαιίζεη ηε ζειεκαηηθή ζπλεξγαζία ηνπο γηα ηελ επίηεπμε ηνπ θαιχηεξνπ απνηειέζκαηνο». Ο Μπνπξαληάο (2005:197) δίλεη ηνλ εμήο αλαιπηηθφ νξηζκφ: «σο εγεζία ζα κπνξνχζε λα νξηζηεί ε δηαδηθαζία επεξεαζκνχ ηεο ζθέςεο, ησλ ζπλαηζζεκάησλ, ησλ ζηάζεσλ θαη ησλ ζπκπεξηθνξψλ κηαο κηθξήο ε κεγάιεο, ηππηθήο ε άηππεο νκάδαο αλζξψπσλ απφ έλα άηνκν, κε ηέηνην ηξφπν ψζηε εζεινληηθά θαη πξφζπκα θαη κε ηελ θαηάιιειε ζπλεξγαζία λα δίλνπλ ηνλ θαιχηεξν ηνπο εαπηφ γηα λα πινπνηνχλ απνηειεζκαηηθνχο ζηφρνπο πνπ απνξξένπλ απφ ηελ απνζηνιή ηεο νκάδαο θαη ηε θηινδνμία ηεο γηα έλα θαιχηεξν κέιινλ». Βξίζθνπκε επίζεο ζηε βηβιηνγξαθία ηνλ φξν ζπκπεξηθνξά αληί γηα δηαδηθαζία. «Ζ εγεζία είλαη ην πιέγκα εθείλσλ ησλ ζπκπεξηθνξψλ πνπ ρξεζηκνπνηείο κε ηνπο άιινπο φηαλ πξνζπαζείο λα επεξεάζεηο ηε δηθή ηνπο ζπκπεξηθνξά» (Παζηαξδήο, 2004: 209). Ή ζχκθσλα κε ηνλ Whitaker (2000:73), ν νπνίνο πξνζπαζεί λα αλαπξνζδηνξίζεη ηνλ φξν, «ε εγεζία είλαη ε ζπκπεξηθνξά πνπ δίλεη ηε δπλαηφηεηα θαη ηε βνήζεηα ζηνπο άιινπο γηα λα πεηχρνπλ επηζπκεηνχο ζηφρνπο». Απ ηελ άιιε, νη κειεηεηέο πνπ πξνζεγγίδνπλ ηελ εγεζία σο ραξαθηεξηζηηθφ (ηδηφηεηα) νξηζκέλσλ αηφκσλ ππνζηεξίδνπλ φηη «ν εγέηεο είλαη ην άηνκν εθείλν κέζα ζηελ νκάδα πνπ ηνπ αλαηίζεηαη ην θαζήθνλ ηεο θαηεχζπλζεο θαη ηνπ ζπληνληζκνχ ησλ δξαζηεξηνηήησλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ην νξγαλσηηθφ έξγν» (Fiedler, 1967:8). Οη ηδηφηεηεο είλαη φια εθείλα ηα πξνζσπηθά ζηνηρεία πνπ ραξαθηεξίδνπλ ην άηνκν πνπ θεξδίδεη ηε ζπλαίλεζε αιιά θαη ηελ εκπινθή ησλ άιισλ ζε επηιεγκέλεο απφ ην ίδην δξαζηεξηφηεηεο. Κάζε νκάδα έρεη έλαλ εμεηδηθεπκέλν εγεηηθφ ξφιν πνπ πεξηιακβάλεη νξηζκέλεο ππεπζπλφηεηεο θαη ιεηηνπξγίεο νη νπνίεο δε κπνξεί λα δηακνηξαζηνχλ 6

8 κεηαμχ ησλ κειψλ ρσξίο λα ηεζεί ζε θίλδπλν ε απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο (Yukl, 2002). ην ίδην θιίκα, εγέηεο ραξαθηεξίδεηαη εθείλν ην άηνκν πνπ πέξαλ ηεο εμνπζίαο, ηεο ζέζεο πνπ έρεη, δηαζέηεη θαη νξηζκέλεο άιιεο ηθαλφηεηεο ράξε ζηηο νπνίεο αζθεί επηξξνή ζηελ νκάδα ηνπ θαη επηηπγράλεη έηζη κεγαιχηεξν απνηέιεζκα ή εθείλν ην άηνκν ην νπνίν κε ηηο ελέξγεηέο ηνπ θαηαθέξλεη λα θάλεη ηα άιια λα ηνλ αθνινπζνχλ πξφζπκα θαη εζεινληηθά (αΐηεο, 2000, Βάζεο, Μπνπξαληάο θαη ζπλ, 1999). Έλα ζπλδπαζκφ ησλ παξαπάλσ πξνζεγγίζεσλ θάλνπλ νη Hoy θαη Miskel (2005: 377) θαη ππνζηεξίδνπλ φηη «ε εγεζία είλαη ηφζν αηνκηθή ηδηφηεηα φζν θαη δηαδηθαζία θνηλσληθήο επηξξνήο θαηά ηελ νπνία έλα ή πεξηζζφηεξα κέιε κηαο νκάδαο επεξεάδνπλ ηελ εξκελεία ησλ γεγνλφησλ, ηελ επηινγή ησλ ζηφρσλ θαη ησλ επηζπκεηψλ απνηειεζκάησλ, ηελ νξγάλσζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ, ηα αηνκηθά θίλεηξα, ηηο ζρέζεηο θαη ηνλ θνηλφ πξνζαλαηνιηζκφ, κε ηε ρξήζε ηφζν ηεο ινγηθήο φζν θαη ησλ ζπλαηζζεκάησλ». πκπεξαζκαηηθά, παξά ην εχξνο ησλ νξηζκψλ θαη πξνζεγγίζεσλ, ην θαηλφκελν ηεο εγεζίαο α) πξνζεγγίδεηαη σο θαηεμνρήλ νκαδηθφ θαηλφκελν αθνχ ε εμνπζία ηνπ εγέηε έρεη ηηο ξίδεο ηεο ζηελ νκάδα, ζηνπο αλζξψπνπο πνπ ηνλ αθνινπζνχλ, θαη έηζη δε κπνξνχκε λα κηιάκε γηα εγέηε ρσξίο νκάδα, β) αλαθέξεηαη ζηηο δηαδηθαζίεο επηξξνήο θαη αιιειεπίδξαζεο κέζσ ελφο θνξέα, ηνπ εγέηε θαη γ) ζηνρεχεη ζηελ απνηειεζκαηηθή δξάζε, δειαδή ζηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ. 1.2 Γηάθξηζε εγεζίαο-δηεύζπλζεο Πψο φκσο ζα μερσξίζνπκε ηνλ εγέηε απφ έλα δηεπζπληή νξγαληζκνχ ή ζρνιείνπ; Απηή ε δηάθξηζε είλαη έλα απφ ηα ζέκαηα πνπ έρεη εμεηαζηεί εθηελψο ηφζν απφ ηε δηνηθεηηθή επηζηήκε φζν θαη ηε ζρνιηθή δηνίθεζε. Οη φξνη δηεπζπληήο θαη εγέηεο αλαθέξνληαη ζε άηνκα ηα νπνία αλακέλεηαη λα αζθνχλ εγεζία ρσξίο φκσο λα ζεσξείηαη δεδνκέλν φηη απηφ ζπκβαίλεη (Hoy θαη Miskel, 2005: 377). Ζ επίζεκε ζέζε εμνπζίαο ηνπ δηεπζπληή δελ ηνλ θαζηζηά απηφκαηα εγέηε. Αληίζεηα, κπνξεί κέζα ζηνπο νξγαληζκνχο θάπνην άιιν κέινο λα αζθεί επηξξνή θαη λα έρεη εγεηηθφ ξφιν. Γηα παξάδεηγκα, ζην ζρνιείν έλαο εθπαηδεπηηθφο κπνξεί λα επεξεάδεη ην ζχιινγν δηδαζθφλησλ πνιχ πεξηζζφηεξν απφ ην δηεπζπληή. Οη πεξηζζφηεξνη κειεηεηέο απνδίδνπλ δηαθνξεηηθά ραξαθηεξηζηηθά θαη αξκνδηφηεηεο ζην δηεπζπληή δηεθπεξαησηή θαη ζην δηεπζπληή-εγέηε. Ο Kotter 7

9 (2001:41) ππνζηεξίδεη φηη «ε δηνίθεζε αθνξά ην ζρεδηαζκφ, ηελ θαηάξηηζε ηνπ πξνυπνινγηζκνχ, ηελ νξγάλσζε, ηε ζηειέρσζε, ηνλ έιεγρν θαη ηελ επίιπζε πξνβιεκάησλ». Έηζη, εμαζθαιίδεηαη ε ζηαζεξφηεηα ηεο θαηάζηαζεο, ην κέιινλ γίλεηαη πξνβιέςηκν. Απφ ηελ άιιε, «ε εγεζία ραξάζζεη ηηο θαηεπζπληήξηεο γξακκέο, αλαπηχζζεη φξακα γηα ην κέιινλ, ζηξαηεγηθέο γηα ηε δεκηνπξγία αιιαγψλ, θηλεηνπνηεί, εκπλέεη, δεκηνπξγεί ηηο αιιαγέο» (Kotter,2001:41). Οη απφςεηο απηέο ηνπ Kotter ζπλνςίδνληαη ζηα παξαθάησ ζρήκαηα (1,2) Μάλαηδκελη (δηνίθεζε) ή εγεζία (ζρήκα 1) Μάλαληδεκελη ρεδηαζκφο θαη θαηάξηηζε πξνυπνινγηζκνχ Οξγάλσζε θαη ζηειέρσζε Έιεγρνο θαη επίιπζε πξνβιεκάησλ Ζγεζία Υάξαμε θαηεπζπληήξησλ γξακκψλ Πξνζαλαηνιηζκφο ησλ αλζξψπσλ πξνο ην φξακα Κηλεηνπνίεζε θαη έκπλεπζε Πξνβιεςηκφηεηα (Πξνζαξκνζκέλν από Kotter, 2001:42) Αιιαγέο Ζ ζρέζε αλάκεζα ζην όξακα, ηηο ζηξαηεγηθέο, ηα ζρέδηα θαη ηνπο πξνϋπνινγηζκνύο. (ζρήκα 2) Όξακα Ζ ΖΓΔΗΑ ΓΖΜΗΟΤΡΓΔΗ ηξαηεγηθέο Ζ ΓΗΟΗΚΖΖ ΓΖΜΗΟΤΡΓΔΗ ρέδηα Πξνϋπνινγηζκνύο (Πξνζαξκνζκέλν από Kotter,2001:87) Δπίζεο, ρξήζηκα γηα ηε δηάθξηζε ησλ δχν ελλνηψλ είλαη ηα αθφινπζα ζηνηρεία πνπ παξέρεη ν Hodgson (1987) 8

10 Γηεχζπλζε (Management) Ζγεζία (Leadership) Να εθηειείο ηα πξάγκαηα ζσζηά Να εθηειείο ηα ζσζηά πξάγκαηα Να αθνινπζείο νδνχο Να δηαλνίγεηο νδνχο Να δηδάζθεζαη απφ ηελ νξγάλσζε Να καζαίλεηο απφ ηελ νξγάλσζε χκθσλα κε άιιεο απφςεηο, ε δηεχζπλζε ζρεηίδεηαη κε ηε δπλαηφηεηα ηνπ νξγαληζκνχ λα ιεηηνπξγεί, ελψ ε εγεζία κε ην λα ιεηηνπξγεί απνηειεζκαηηθά, αμηνπνηψληαο ηνπο αλζξψπηλνπο πφξνπο. Ζ δηαθνξά πξντζηάκελνπ-εγέηε εληνπίδεηαη ζηνλ ηξφπν πνπ αμηνπνηείηαη ην αλζξψπηλν δπλακηθφ γηα λα επηηεπρζνχλ πνζνηηθά θαη θπξίσο πνηνηηθά απνηειέζκαηα (αΐηεο, 2005:241). Ο δηεπζπληήο/πξντζηάκελνο/καλαηδεξ δηαρεηξίδεηαη,ειέγρεη θαη ζηεξίδεηαη θπξίσο ζηελ ηππηθή εμνπζία γηα λα νδεγήζεη ηνπο άιινπο, αθνχ εμάιινπ δηνξίδεηαη θαη απφ κηα θεληξηθή εμνπζία. Αληίζεηα, ν εγέηεο-δηεπζπληήο αλαδεηθλχεηαη, πξνθαιεί εθηίκεζε, θαηλνηνκεί, θεξδίδεη ηελ εκπηζηνζχλε, πείζεη. Οη Owens θαη Valesky (2007: 287) ππνζηεξίδνπλ φηη «δηεπζχλνπκε πξάγκαηα, φρη αλζξψπνπο. αιιά θαζνδεγνχκε αλζξψπνπο, φρη πξάγκαηα». Ο Παζηαξδήο (2004: ) θάλεη ηε δηάθξηζε δηεχζπλζεο-εγεζίαο αιιά ππνζηεξίδεη φηη ππάξρεη νπζηαζηηθή ζρέζε κεηαμχ ηνπο. Ζ δηνίθεζε είλαη ε θαζεκεξηλή δηεθπεξαίσζε ησλ εξγαζηψλ ελφο γξαθεηνθξαηηθνχ νξγαληζκνχ. Ζ πξαγκάησζε απηή ηεο θαζεκεξηλφηεηαο θαη ε βξαρππξφζεζκε θαηεχζπλζε είλαη ε δηεχζπλζε, ελψ ε εγεζία είλαη έλαο φξνο «νκπξέια» πνπ θαιχπηεη ηνπο δπν πξνεγνχκελνπο φξνπο θαη αθνξά ζηνλ καθξνπξφζεζκν ζηξαηεγηθφ πξνζαλαηνιηζκφ φπσο θαίλεηαη παξαθάησ (ζρήκα 3). Γηα λα είλαη θάπνηνο εγέηεο πξέπεη λα είλαη θαη θαιφο δηνηθεηηθφο θαη θαιφο δηεπζπληήο. ρέζεηο όξσλ εγεζία, δηεύζπλζε, δηνίθεζε (ζρήκα 3) (Πεγή: Παζηαξδήο, 2004:212) 9

11 Σέινο, ν Μπνπξαληάο (2005:202) ππνζηεξίδεη επίζεο φηη νη έλλνηεο κάλαηδεξ θαη εγέηεο είλαη ζπκπιεξσκαηηθέο θαη εμίζνπ απαξαίηεηεο γηα ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ νξγαληζκψλ. Ο ηδαληθφο εγέηεο είλαη ηαπηφρξνλα θαη θαιφο δηεπζπληήο ελψ ε έιιεηςε κηαο απφ ηεο δπν ηδηφηεηεο καο δίλεη έλαλ νξακαηηζηή ή έλαλ δηαρεηξηζηή. Σε ζρέζε ηνπο ηε δίλεη ζρεκαηηθά σο εμήο (ζρήκα 4). Μάλαηδεξ θαη εγέηεο σο ζπκπιεξσκαηηθέο έλλνηεο (ζρήκα 4) ΖΓΔΣΖ ΝΑΗ ΟΥΗ ΝΑΗ ΜΑΝΑΣΕΔΡ Ηδαληθφο εγέηεο Γηαρεηξηζηήο ΟΥΗ Οξακαηηζηήο Αλίθαλνο Πξντζηάκελνο (Πεγή: Μπνπξαληάο, 2005:202) Αλ θαη νη απφςεηο είλαη πνιπάξηζκέο, νη πεξηζζφηεξνη κειεηεηέο θαίλεηαη λα ζπγθιίλνπλ ζην φηη κφλε ε δηεχζπλζε θξνληίδεη γηα ηελ θαζεκεξηλή ιεηηνπξγία ησλ δνκψλ ελψ καδί κε ηελ εγεζία νξακαηίδεηαη κηα απνηειεζκαηηθφηεξε κειινληηθή ιεηηνπξγία. ηα πιαίζηα ηεο εξγαζίαο απηήο, νη έλλνηεο εγεζία θαη εγέηεο ζα ρξεζηκνπνηνχληαη σο κηα δηεπξπκέλε έλλνηα πνπ πεξηιακβάλεη ηηο έλλνηεο δηεχζπλζε θαη δηεπζπληήο αιιά δελ ηαπηίδεηαη κε απηέο. Ο εγέηεο θαη ν δηεπζπληήο αληηκεησπίδνληαη σο ζπκπιεξσκαηηθνί φξνη, φκσο κε ηνλ φξν εγέηε ζα αλαθεξφκαζηε ζηνλ δηεπζπληή πνπ έρεη εθείλα ηα επηπιένλ ραξαθηεξηζηηθά (ηα νπνία ζα πεξηγξάςνπκε αλαιπηηθά ζε επφκελεο ελφηεηεο) πνπ ηνλ μερσξίδνπλ απφ ηνλ δηεπζπληή-δηεθπεξαησηή. 1.3 Ζ αλαγθαηόηεηα θαη ε θύζε ηεο εγεζίαο ζηε ζρνιηθή δσή Σα παξαπάλσ ζηνηρεία απφ ηε δηνηθεηηθή επηζηήκε, πξνζαξκνζκέλα ζηε ζρνιηθή δηνίθεζε, ζπκβάιινπλ ζην δχζθνιν έξγν ηεο θαηαλφεζεο ηεο θχζεο ηεο 10

12 εγεζίαο ζηε ζρνιηθή δσή θαζψο θαη ζην δηαρσξηζκφ ηνπ ξφινπ ηνπ εγέηε δηεπζπληή κέζα ζ έλα ηφζν πνιχπινθν γξαθεηνθξαηηθφ ζχζηεκα, αιιά ηαπηφρξνλα θαη ζχζηεκα αλνηρηφ ζηελ θνηλσλία κε πνιιέο ηδηαηηεξφηεηεο θαη απαηηήζεηο, φπσο ην ζρνιείν (ζα αλαιπζεί ζην επφκελν θεθάιαην). Πψο φκσο κπνξεί ν δηεπζπληήο ηνπ ζρνιείνπ λα ζπλδπάζεη ηελ εθαξκνγή ησλ δηνηθεηηθψλ θαλφλσλ κε ηελ θαηάιιειε κνξθή θαζνδήγεζεο είλαη έλα εξψηεκα δχζθνιν λα απαληεζεί. Χζηφζν, ηνλίδεηαη ε αλάγθε γηα έλαλ απνηειεζκαηηθφ ζπλδπαζκφ δηεχζπλζεο εγεζίαο κέζα ζην ζρνιείν. Ο Whitaker (2000: 74-75) ππνζηεξίδεη φηη ζηα ζρνιεία ην δεηνχκελν δελ είλαη πηα λα έρνπκε δηεπζπληέο ή εγέηεο αιιά γλψζε πψο λα αζθνχληαη απνηειεζκαηηθά θαη νη δχν ξφινη αλάινγα κε ηηο πεξηζηάζεηο. Οη Hoy θαη Miskel (2005: 377) αλαθέξνπλ κεξηθά ζηνηρεία, πνπ ζπγθεληξψζεθαλ απφ έξεπλα ηνπ Miskel (1989), ζρεηηθά κε ην ηη θάλνπλ νη δηεπζπληέο θαη ηη νη εγέηεο ησλ ζρνιείσλ. Οη πξψηνη ζπλήζσο εξγάδνληαη πνιιέο ψξεο ρσξίο πεξηζψξην γηα απηνζπγθέληξσζε, αλαγθάδνληαη λα θάλνπλ θαηαηεκαρηζκέλε εξγαζία θαη λα πξνζαξκφδνληαη δηαξθψο ζηηο θαηλνχξγηεο δνκέο θαη κεραληζκνχο. Οη δεχηεξνη ζηεξίδνληαη θαη αθηεξψλνπλ ρξφλν θπξίσο ζηελ θξαζηηθή επαθή θαη επηθνηλσλία κε ηνπο πθηζηακέλνπο ηνπο. Χζηφζν, νη εξεπλεηέο δε ζεσξνχλ ηα ζηνηρεία απηά αξθεηά γηα λα εμάγνπλ ζπκπεξάζκαηα γηα ην πψο είλαη ή πξέπεη λα είλαη έλαο δηεπζπληήο- εγέηεο κηαο ζρνιηθήο κνλάδαο. Παξά ην γεγνλφο φηη ν δηεπζπληήο-εγέηεο δελ είλαη εχθνιν λα νξηζηεί, ε άπνςε πνπ ππνζηεξίδεη ηελ αλαγθαηφηεηα ηεο εγεζίαο θαίλεηαη λα επηθξαηεί θαη ε επηηπρία ή απνηπρίαο κηαο νξγάλσζεο (θαη ηεο ζρνιηθήο) λα ζρεηίδεηαη άκεζα κε ηελ πνηφηεηα ηεο εγεζίαο (Παζηαξδήο, 2004). Γηα ηνλ Μηρφπνπιν (1998β) ε εγεηηθή ζπκπεξηθνξά ζηα ζρνιεία είλαη απαξαίηεηε πξνθεηκέλνπ λα ππάξμνπλ νξγαλσηηθέο αιιαγέο θαη γηα λα κελ πεξηνξηζηεί ε απφδνζε ηεο νξγάλσζήο ηνπο, αληαλαθιψληαο κηα ζηελή γξαθεηνθξαηηθή αληίιεςε σο πξνο ηελ άζθεζε εμνπζίαο. 1.4 Θεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο γηα ηελ εγεζία Ζ εμέηαζε ησλ επηθξαηέζηεξσλ ζεσξεηηθψλ πξνζεγγίζεσλ ζα βνεζήζεη ζηελ πεξαηηέξσ θαηαλφεζε ηεο εγεζίαο. 11

13 Ζ ζεώξεζε ησλ ραξαθηεξηζηηθώλ ηεο εγεζίαο χκθσλα κε ηε ζεψξεζε ησλ γλσξηζκάησλ, ε εγεζία ζπλζέηεηαη απφ έλα ζχλνιν ζηαζεξψλ, έκθπησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο πξνζσπηθφηεηαο πνπ δηαζέηεη ν εγέηεο θαη θαζνξίδνπλ ηελ απνηειεζκαηηθφηεηά ηνπ ζε νπνηαδήπνηε νξγαλσηηθή θαηάζηαζε. Ζ ζεσξία απηή ζηεξίδεηαη ζηελ άπνςε φηη ν εγέηεο γελληέηαη, δε γίλεηαη. Ζ εγεηηθή ηθαλφηεηα είλαη έλα θιεξνλνκηθφ ράξηζκα γηα ιίγνπο θαη εθιεθηνχο. Σηο δεθαεηίεο θπξηάξρεζαλ ζηε κειέηε ηεο εγεζίαο νη έξεπλεο πνπ πξνζπαζνχζαλ λα εμαθξηβψζνπλ ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά πνπ δηαθξίλνπλ ηνπο εγέηεο. Ο Stogdill (1948) ( ζε Μηρφπνπιν, 1998β:72) ζε κηα επηζθφπεζε 124 κειεηψλ νκαδνπνίεζε απηά ηα ραξαθηεξηζηηθά ζηηο εμήο θαηεγνξίεο: 1) ηθαλφηεηεο (πςειή λνεκνζχλε, επθξάδεηα, πξσηνηππία) 2) επηδφζεηο (γλψζεηο, αζιεηηζκφο) 3) ππεχζπλε πξνζσπηθφηεηα (πξσηνβνπιία, απηνπεπνίζεζε, ηθαλφηεηα επηξξνήο, αληηθεηκεληθφηεηα) 4) ζπκκεηνρή (δεκνηηθφηεηα, θνηλσληθφηεηα, ρηνχκνξ) 5) θχξνο (θνηλσληθννηθνλνκηθή θαηάζηαζε, εθπαίδεπζε). Αλ θαη ν Stogdill θαηάθεξε λα εληνπίζεη θάπνηα απ απηά ηα ραξαθηεξηζηηθά ζηνπο εγέηεο δελ θαηάθεξε λα βξεη έλα νινθιεξσκέλν ζχλνιν ραξαθηεξηζηηθψλ πνπ λα δηαρσξίδεη ηηο εγεηηθέο πξνζσπηθφηεηεο (π.ρ. πνηνο αθξηβψο δείθηεο επθπΐαο ή πνηεο γλψζεηο ή πην πνζνζηφ απηνπεπνίζεζεο μερσξίδεη κε βεβαηφηεηα απηφλ πνπ ζα αλαδεηρζεί εγέηεο). Παξά ηηο δπζθνιίεο απηέο ε ζεσξία ησλ γλσξηζκάησλ ρξεζηκνπνηήζεθε θαη απφ πην πξφζθαηεο εξεπλεηηθέο πξνζεγγίζεηο (Stogdill 1981, Yukl 2002) αιιά κε ηειείσο δηαθνξεηηθφ ηξφπν. Όπσο εμεγνχλ νη Hoy θαη Miskel (2005: 379) δφζεθε πηα έκθαζε ζηε ζρέζε αλάκεζα ζηα πξνζσπηθά γλσξίζκαηα θαη ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ εγεηψλ. Σν δεηνχκελν πηα δελ ήηαλ πνηνο ζα γίλεη εγέηεο αιιά πνηνο ζα είλαη πην απνηειεζκαηηθφο. Έηζη ην 1981 ν Stogdill ζε επηζθφπεζε 163 εξεπλψλ ζπγθέληξσζε έλα ηθαλνπνηεηηθφ αξηζκφ θνηλψλ γλσξηζκάησλ ζηνπο απνηειεζκαηηθνχο εγέηεο. Οη Hoy θαη Miskel (2005: 380) ηαμηλνκνχλ ηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ζηηο αθφινπζεο ηξεηο θαηεγνξίεο: α) πξνζσπηθφηεηα (απηνπεπνίζεζε, ζπλαηζζεκαηηθή σξηκφηεηα), β) εξγαζηαθή ππνθίλεζε (θαζήθνλ, πξνζδνθίεο) θαη γ) δεμηφηεηεο (δηαπξνζσπηθέο, δηνηθεηηθέο) (πίλαθαο 5). 12

14 Πίλαθαο 5 (Hoy θαη Miskel, 2005:380) Γλσξίζκαηα ζρεηηθά κε ηελ απνηειεζκαηηθή εγεζία Πξνζσπηθφηεηα Δξγαζηαθή ππνθίλεζε Γεμηφηεηεο Απηνπεπνίζεζε Αληνρή έληαζεο πλαηζζεκαηηθή σξηκφηεηα Αθεξαηφηεηα Καζήθνλ Γηαπξνζσπηθέο αλάγθεο Αμίεο Πξνζδνθίεο Σερληθέο Γηαπξνζσπηθέο Αληηιεπηηθέο Γηνηθεηηθέο Πνιιά απφ ηα γλσξίζκαηα πνπ αλαθέξζεθαλ παξαπάλσ αμηνινγήζεθαλ απφ ζχγρξνλεο έξεπλεο θαη δηαπηζηψζεθε ε ρξεζηκφηεηά ηνπο γηα ηελ επηινγή δηεπζπληηθψλ ζηειερψλ θαζψο θαη έλαο ζπζρεηηζκφο ηνπο κε ηε δηεπζπληηθή επηηπρία. Παξφια απηά, ε ζεσξία ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ δε κπνξεί λα εμεγήζεη ηη θάλεη ν εγέηεο θαηά ηελ εθηέιεζε ησλ θαζεθφλησλ ηνπ νχηε αξθεί κηα αηειείσηε ιίζηα απφ εγεηηθά γλσξίζκαηα γηα λα εξκελεχζεη ηελ απνηειεζκαηηθή εγεζία (Μηρφπνπινο, 1998 β) Ζ ζεώξεζε ηεο ζπκπεξηθνξάο Μεηά ηε δεθαεηία ηνπ 1950 νη εξεπλεηέο άξρηζαλ λα εγθαηαιείπνπλ ηε ζεσξία ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ θαη λα ζηξέθνληαη ζηε κειέηε ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ εγέηε. Ζ πξνζέγγηζε απηή ζεσξεί φηη ε εγεζία είλαη έλα ζχλνιν κνξθψλ ζπκπεξηθνξάο πνπ αλαπηχζζνληαη ζε δηάθνξεο θαηαζηάζεηο θαη ραξαθηεξίδνπλ ηνλ εγέηε. Οη ζπκπεξηθνξέο απηέο κπνξνχλ λα κειεηεζνχλ ψζηε λα δηδαρζνχλ θαη λα θαηαζηήζνπλ ηελ εγεζία πεξηζζφηεξν απνηειεζκαηηθή. Μηα απφ ηηο πην θιαζηθέο πξνζεγγίζεηο είλαη ε δηνηθεηηθή ζράξα ησλ R. Blake θαη J. Mouton (1964) (ζε Everald & Morris, 1999:38), ε νπνία αλαιχεη ζε δχν δηαζηάζεηο ηελ εγεηηθή ζπκπεξηθνξά. Ζ κηα δηάζηαζε αθνξά ην ελδηαθέξνλ ηνπ εγέηε γηα ηελ παξαγσγή ελψ ε δεχηεξε ζρεηίδεηαη κε ην ελδηαθέξνλ γηα ηνπο αλζξψπνπο. Απφ ην ζπλδπαζκφ ηνπο πξνθχπηνπλ 5 ηχπνη εγεζίαο: α) ν νηθείνο εγέηεο πνπ ελδηαθέξεηαη γηα ηνπο αλζξψπνπο, ζέιεη λα αξέζεη, απνθεχγεη ηηο ζπγθξνχζεηο, εγθσκηάδεη, δεκηνπξγεί ζπλαδειθηθή δηνίθεζε, β) ν θαηεγνξεκαηηθφο εγέηεο πνπ ηνλ 13

15 ελδηαθέξεη ε παξαγσγή, ειέγρεη, δηαηάδεη αζθεί δηνίθεζε θαζεθφλησλ, γ) ν δηαρεηξηζηηθφο, επζπλείδεηνο, ζηαζεξφο, θαζφινπ λεσηεξηζηήο πνπ δείρλεη κέηξην ελδηαθέξνλ γηα ηηο εγεηηθέο δηαζηάζεηο, δ) ν παζεηηθφο-πνιηηηθφο εγέηεο πνπ πηνζεηεί παζεηηθή ζπκπεξηθνξά αληηζηεθφκελνο ζηνπο λεσηεξηζκνχο, ε) ν παξαθηλεηηθφο πνπ ελδηαθέξεηαη γηα ην έξγν θαη ηνπο εξγαδφκελνπο, ιακβάλεη απνθάζεηο, κεηαβηβάδεη αξκνδηφηεηεο, αζθεί δεκνθξαηηθή δηνίθεζε. ην παξαθάησ ζρήκα (6) θαίλεηαη πσο ηα θαιχηεξα απνηειέζκαηα (βαζκνινγία 9/9) επηηπγράλνληαη φηαλ ην ελδηαθέξνλ είλαη πςειφ ηφζν γηα ηελ παξαγσγή φζν θαη γηα ηνπο αλζξψπνπο. Γηζδηαζηαην ππνδεηγκα δηνηθεηηθσλ ζηπι, R. Blake θαη J. Mouton (1964) (ζρήκα 6) Πεγή: Everald and Morris, 1999: 38) 14

16 Δπίζεο, ζεκαληηθή πξνζέγγηζε είλαη ε έξεπλα ησλ Halpin θαη Winer (1966: 97-98) (ζε Μηρφπνπιν, 1998β:76-77) ζην Παλεπηζηήκην ηνπ Οράην, γηα λα θαζνξίζνπλ ην πξφηππν ηεο απνηειεζκαηηθήο εγεηηθήο ζπκπεξηθνξάο κε βάζε ηηο αληηιήςεηο ησλ πθηζηακέλσλ. Ζ έξεπλα έγηλε κε ηε ρξήζε εξσηεκαηνινγίνπ, δνκεκέλνπ ζε δχν δηαζηάζεηο ηεο εγεηηθήο ζπκπεξηθνξάο. Σε κέξηκλα γηα ηα άηνκα (ελδηαθέξνλ θαη ζεβαζκφο γηα ηα κέιε ηεο νκάδαο, εκπηζηνζχλε, επηθνηλσλία) θαη ηελ θαζηέξσζε δνκήο (πξνζδηνξηζκφο νξγαλσηηθψλ ξφισλ, πξνζαλαηνιηζκφο ζηελ εξγαζία θαη ην παξαγφκελν πξντφλ). Σα ζηνηρεία πνπ πξνέθπςαλ έδεημαλ φηη ε εγεηηθή απνηειεζκαηηθφηεηα ζπλδέεηαη κε πςειφ ελδηαθέξνλ θαη γηα ηηο δπν δηαζηάζεηο, αλ θαη νη αλψηεξνη θαίλεηαη λα δίλνπλ έκθαζε ζηελ εηζαγσγή δνκήο, ελψ νη πθηζηάκελνη ζηε κέξηκλα. Ο εγέηεο πνπ δείρλεη πςειφ ελδηαθέξνλ θαη γηα ηηο δχν δηαζηάζεηο ραξαθηεξίδεηαη δπλακηθφο ελψ εθείλνο πνπ δείρλεη ρακειφ ελδηαθέξνλ θαη γηα ηηο δχν δηαζηάζεηο παζεηηθφο. Γνκηθφο ραξαθηεξίδεηαη εθείλνο πνπ ε ζπκπεξηθνξά ηνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ ρακειή κέξηκλα γηα ηνλ άλζξσπν θαη πςειή ζηελ θαζηέξσζε δνκήο θαη ηέινο εγέηεο πνπ θξνληίδεη, εθείλνο πνπ ε ζπκπεξηθνξά ηνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ πςειή κέξηκλα γηα ηνλ άλζξσπν θαη ρακειή ζηελ θαζηέξσζε δνκήο. Μηα αθφκε ζεσξία, ε ζεσξία Υ θαη Τ, πνπ αλέπηπμε ν ςπρνιφγνο Douglas Mc Gregor (1960) (ζε Παζηαξδή, 2004:46-49), πξνζπαζεί επίζεο λα εμεγήζεη ηε ζπκπεξηθνξά ησλ εγεηψλ ηαμηλνκψληαο ηνπο ζε δπν θαηεγνξίεο: α) ζηνπο νπαδνχο ηεο ζεσξίαο Υ πνπ ζεσξνχλ φηη ην πξνζσπηθφ δελ ζέιεη λα εξγάδεηαη, πξνηηκά ηνλ ειεχζεξν ρξφλν, ρξεηάδεηαη πίεζε. άξα πξέπεη λα ειέγρεηαη θαη λα απεηιείηαη απφ έλαλ απηαξρηθφ εγέηε, β) ζηνπο νπαδνχο ηεο ζεσξίαο Τ πνπ ζεσξνχλ φηη ε εξγαζία είλαη γηα ηνπο εξγαδφκελνπο ηθαλνπνηεηηθή δξαζηεξηφηεηα φπσο ην παηρλίδη γηα ην παηδί, φηη είλαη ηθαλνί γηα κάζεζε, δεκηνπξγηθφηεηα, απηνέιεγρν. άξα κπνξνχλ λα θαζνδεγνχληαη απφ έλα δεκνθξαηηθφ εγέηε. Οη παξαπάλσ πξνζεγγίζεηο έβαιαλ ζην επίθεληξν ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ εγέηε θαη νη έξεπλεο απνκφλσζαλ πνιιά ρξήζηκα ραξαθηεξηζηηθά ηεο, σζηφζν δελ έιαβαλ ππφςε φηη ε ίδηα ζπκπεξηθνξά δελ κπνξεί λα εθαξκνζηεί ζε φιεο ηηο θαηαζηάζεηο. Γελ αλαγλψξηζαλ αιιαγή θαηάζηαζεο, νχηε πσο ην πεξηβάιινλ είλαη εθείλν πνπ παίδεη θαζνξηζηηθφ ξφιν ζηελ επηινγή θαη εθαξκνγή ηεο απνηειεζκαηηθήο ζπκπεξηθνξάο. 15

17 Ζ ελδερνκεληθή ζεώξεζε Η- Σν ελδερνκεληθό κνληέιν ηνπ Fiedler (Ληγόηεξν Πξνηηκνύκελνο πλεξγάηεο Least Preferred Coworker) Οη ζεσξίεο ηεο πξνζέγγηζεο απηήο ζπγθιίλνπλ ζην φηη ε εγεηηθή απνηειεζκαηηθφηεηα απμάλεηαη φηαλ ιακβάλεηαη ππφςε ην πεξηβάιινλ. Ζ εγεζία είλαη έλα ζχλνιν έκθπησλ γλσξηζκάησλ αιιά ζπκβαίλεη θάζε θνξά κέζα ζ έλα δηαθνξεηηθφ πιαίζην, έηζη πξέπεη ηα εγεηηθά ραξαθηεξηζηηθά λα ζπλδπάδνληαη κε ηηο θαηαζηάζεηο γηα λα επηηεπρζεί ην επηζπκεηφ απνηέιεζκα. Σα γλσξίζκαηα πνπ δηαζέηεη ν εγέηεο ηαηξηάδνπλ κε νξηζκέλεο θαηαζηάζεηο θαη φρη κε φιεο. Δπαθφινπζν απηήο ηεο ππφζεζεο είλαη ε δηεξεχλεζε θαη ε κειέηε εθείλσλ ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ πνπ νδεγνχλ ζε εγεηηθή ζπκπεξηθνξά ζε ζπγθεθξηκέλεο θαηαζηάζεηο. Ζ ζεσξία αλαδεηεί θαηά θάπνην ηξφπν ηνλ θαηάιιειν άλζξσπν γηα ηελ θαηάιιειε ζέζε. Ο Fiedler (1967), έλαο απ ηνπο εγέηεο ηεο ελδερνκεληθήο ζρνιή πξνζπάζεζε λα ζπλδπάζεη ηα γλσξίζκαηα ηεο πξνζσπηθφηεηαο (θηιηθφο, αγρψδεο) κε ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο θαηάζηαζεο. ηε ζεσξία ηνπ, ε απνηειεζκαηηθφηεηα ηνπ εγέηε θαη ε απφδνζε ηεο νκάδαο (ν βαζκφο ζηνλ νπνίν ε νκάδα πεηπραίλεη ην ζηφρν ηεο) εμαξηάηαη απφ δπν ζπληζηψζεο. Ζ πξψηε ζπληζηψζα είλαη ην ζηπι εγεζίαο πνπ δηακνξθψλεηαη κε βάζε δχν παξακέηξνπο: α) ηνλ πξνζαλαηνιηζκφ ζηνπο αλζξψπνπο θαη ζηηο ζρέζεηο, β) ηνλ πξνζαλαηνιηζκφ ζην θαζήθνλ. Ζ δεχηεξε ζπληζηψζα είλαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο θαηάζηαζεο θαη πξνζδηνξίδεηαη απφ ηξεηο παξακέηξνπο: α) απφ ηηο ζρέζεηο ηνπ κε ηνπο πθηζηακέλνπο, β) ην πφζν δνκεκέλν είλαη ην έξγν πνπ πξέπεη λα πινπνηεζεί θαη γ) ην βαζκφ ηεο εμνπζίαο ηνπ εγέηε (δχλακε ζέζεο). Ο ζπλδπαζκφο ησλ κεηαβιεηψλ ηεο θαηάζηαζεο δεκηνπξγεί δηάθνξεο πεξηπηψζεηο αλάινγα κε ηηο νπνίεο πξνηείλεηαη ην ζηπι ηνπ εγέηε πνπ ηαηξηάδεη. Έηζη, φηαλ ε δπλαηφηεηα ειέγρνπ είλαη είηε ρακειή είηε πςειή (φρη θάπνπ ελδηάκεζα) ηφηε ην θαηάιιειν ζηπι εγεζίαο είλαη απηφ πνπ πξνζαλαηνιίδεηαη ζην θαζήθνλ. Όηαλ φκσο ε δπλαηφηεηα ειέγρνπ είλαη θάπνπ ελδηάκεζα, ηφηε είλαη θαιχηεξν έλα ζηπι κε πξνζαλαηνιηζκφ ζηηο αλζξψπηλεο ζρέζεηο. Μπνξεί δειαδή λα ρξεζηκνπνηεζεί ν εγέηεο κε ην θαηάιιειν ζηπι ζηελ θαηάιιειε πεξίπησζε. Ζ ζεσξία απηή, αλ θαη δελ ππάξρνπλ εξεπλεηηθά απνηειέζκαηα πνπ λα επηβεβαηψλνπλ ηελ απνηειεζκαηηθή εθαξκνγή ηνπ «ιηγφηεξνπ πξνηηκνχκελνπ ζπλεξγάηε», έρεη ζεκαληηθή αμία γηαηί έζηξεςε ηελ έξεπλα ζηε κειέηε ηεο θαηάζηαζεο θαη έρεη ρξεζηκνπνηεζεί κε επηηπρία 16

18 ζε θάπνηεο έξεπλεο γηα ηελ πξφβιεςε ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ηεο εγεζίαο ησλ δηεπζπληψλ ζηα ζρνιεία (Hoy θαη Miskel, 2005) Ζ ελδερνκεληθή ζεώξεζε II Οη ζεσξίεο πνπ αλήθνπλ ζ απηή ηε θαηεγνξία ζπλδένπλ πεξηζζφηεξν ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ εγέηε κε ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο θαηάζηαζεο. Έηζη, κειεηνχλ κνξθέο ζπκπεξηθνξάο πνπ ηαηξηάδνπλ ζε θαηαζηάζεηο θαη επηρεηξνχλ λα εμαθξηβψζνπλ ηηο κνξθέο εθείλεο πνπ απμάλνπλ ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηνπ εγέηε ζε κηα ζπγθεθξηκέλε θαηάζηαζε. Ζ εγεζία δειαδή είλαη ην ζχλνιν ησλ εγεηηθψλ ζπκπεξηθνξψλ, φρη ησλ γλσξηζκάησλ ηεο πξνζσπηθφηεηαο, θαη είλαη εμαξηεκέλε απφ ηελ θαηάζηαζε. απηφλ ηνλ ηχπν ζεψξεζεο εληάζζνληαη δηάθνξα κνληέια εγεζίαο κε πην ραξαθηεξηζηηθά απηά πνπ πεξηγξάθνληαη παξαθάησ Ζ ζεσξία δηαδξνκή ζθνπόο (Path Goal Theory) Ζ ζεσξία απηή, αλαπηχρζεθε απφ ηνπο T.R Mitchell θαη R.J. House (1974) (ζε Hoy & Miskel, 2005: ) θαη πξνηείλεη δηάθνξα ζηπι εγεηηθήο ζπκπεξηθνξάο πνπ πξέπεη λα εθαξκφδνληαη αλάινγα κε ηελ θαηάζηαζε. Δζηηάδεη ζην ηη πξέπεη λα θάλνπλ νη εγέηεο γηα λα επεξεάζνπλ ηνπο πθηζηακέλνπο ψζηε λα απνδψζνπλ θαη λα ληψζνπλ ηθαλνπνίεζε. ε αληίζεζε κε ηε ζεσξία ηνπ Fiedler, εδψ ν εγέηεο κπνξεί λα πηνζεηήζεη δηαθνξεηηθφ ηχπν εγεζίαο αλάινγα κε ηελ θαηάζηαζε, αξθεί λα ππνδείμεη ηε δηαδξνκή (ζπκπεξηθνξά) πνπ ζα αθνινπζήζνπλ νη πθηζηάκελνη γηα λα θηάζνπλ ζην ζθνπφ (απνηέιεζκα, ηθαλνπνίεζε). Ζ ζεσξία νξίδεη ηέζζεξα είδε ζπκπεξηθνξάο αλάινγα κε ηελ πεξίπησζε. Ζ πεξίπησζε εμαξηάηαη απφ ηηο αλάγθεο, ην δπλακηθφ ησλ πθηζηακέλσλ θαη ηε θχζε ηεο εξγαζίαο. Έηζη πξνηείλεηαη: α) ε θαηεπζπληηθή εγεζία: ν εγέηεο μεθαζαξίδεη ηνπο θαλφλεο, ηα θαζήθνληα θαη ηηο πξνζδνθίεο ηνπ απφ ηνπο πθηζηακέλνπο, β) ε ππνζηεξηθηηθή: δεκηνπξγείηαη θηιηθή, ελζαξξπληηθή αηκφζθαηξα ζην θαζεκεξηλφ έξγν, γ) ε ζπκκεηνρηθή: δεηείηαη ε άπνςε ησλ πθηζηακέλσλ, δ) ε εγεζία πξνζαλαηνιηζκέλε ζηελ επίηεπμε ζηφρσλ: ζέηνληαη πςεινί ζηφρνη γηα ηνπο πθηζηακέλνπο θαη αλακέλεηαη θαιχηεξε απφδνζε. Βέβαηα ην θαηά πφζν ε επηινγή ηνπ ηχπνπ εγεζίαο ζρεηίδεηαη ηειηθά κε ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ πθηζηακέλσλ εμαξηάηαη ηφζν απ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπο φζν θαη απ ηα 17

19 ραξαθηεξηζηηθά ηνπ πεξηβάιινληνο. Ζ ζεσξία απηή αλ θαη δελ έρεη εμεηαζηεί εκπεηξηθά πξνζθέξεη αξθεηά ζηνηρεία γηα ηε ζχλδεζε εγεζίαο εξγαζηαθήο ηθαλνπνίεζεο Ζ ζεσξία ηνπ θύθινπ δσήο. (Situational theory, Hersey θαη Blanchard, 1988) Ζ ζεσξία ησλ Hersey θαη Blanchard (1988), ππνζηεξίδεη φηη δελ ππάξρεη έλα ζπγθεθξηκέλν ζηπι εγεζίαο ην νπνίν λα ρξεζηκνπνηείηαη ζε φιεο ηηο πεξηζηάζεηο. Ο εγέηεο ελεξγεί θάζε θνξά φπσο θξίλεη αλάινγα κε ηελ πεξίπησζε θαη ηελ σξηκφηεηα ησλ εξγαδνκέλσλ. Όζν απμάλεηαη ε σξηκφηεηα ησλ πθηζηακέλσλ, ηφζν νη εγέηεο είλαη ζε ζέζε λα εζηηάδνπλ ζηηο αλζξψπηλεο ζρέζεηο θαη λα είλαη πην δεκνθξαηηθνί, ελψ φηαλ ν βαζκφο σξηκφηεηαο είλαη ρακειφο, ηφηε έλαο ππνζηεξηθηηθφο, θαηεπζπληηθφο εγέηεο είλαη πην απαξαίηεηνο. Ζ ζεσξία είλαη αηζηφδνμε, γηαηί αθήλεη πεξηζψξηα γηα κάζεζε δηαθνξεηηθψλ ζηπι εγεζίαο, πνπ κπνξνχλ λα επηιεγνχλ αλάινγα κε ηελ πεξίπησζε Σν κνληέιν εγεζίαο Vroom Yetton (1973) Σν κνληέιν απηφ επίζεο ππνζηεξίδεη φηη ν εγέηεο κπνξεί λα επηιέμεη ηνλ ηχπν εγεζίαο πνπ είλαη θαηάιιεινο αλάινγα κε ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο θαηάζηαζεο. Βέβαηα, ε ζεσξία απηή αλαιχεη ηελ επηινγή ηνπ ηχπνπ εγεζίαο κφλν φζν αθνξά ηε ζπκκεηνρή ησλ πθηζηακέλσλ ζηε ιήςε απνθάζεσλ. Με γξάκκαηα ηνπ αιθαβήηνπ θαη ιαηηληθνχο αξηζκνχο θαζνξίδεη ην επίπεδν ζπκκεηνρήο ζηε ιήςε απνθάζεσλ. Α Η (απηαξρηθή ηχπνπ Η): ν εγέηεο ιχλεη ηα πξνβιήκαηα κφλνο ηνπ Α II (απηαξρηθή ηχπνπ II): παίξλεη πιεξνθνξίεο απφ πθηζηάκελνπο θαη ιχλεη ην πξφβιεκα κφλνο ηνπ C I (ζπκβνπιεπηηθή ηχπνπ Η): ζπδεηάεη ην πξφβιεκα μερσξηζηά κε θάζε πθηζηάκελν αιιά απνθαζίδεη κφλνο ηνπ C II (ζπκβνπιεπηηθή ηχπνπ II): ζπδεηάεη κε ηελ νκάδα αιιά παίξλεη ηελ απφθαζε κφλνο ηνπ 18

20 G II (νκαδηθή ηχπνπ II): ζπδεηάεη κε ηνπο πθηζηακέλνπο σο νκάδα θαη πξνεδξεχνληαο ςάρλεη καδί ηνπο κηα ιχζε απνδεθηή απ φιε ηελ νκάδα. Οη ζεσξίεο πνπ πξνζπαζνχλ λα ζπλδέζνπλ ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ εγέηε κε ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο θαηάζηαζεο θαίλεηαη λα πξνζθέξνπλ αξθεηέο απαληήζεηο ζην πνιχπινθν ζέκα ηεο εγεζίαο. Χζηφζν, νη έξεπλεο πνπ έρνπλ γίλεη είλαη πεξηνξηζκέλεο θαη ρξεηάδεηαη πεξαηηέξσ εμέηαζε γηα ηελ ππνζηήξημε ηνπ κνληέινπ Γεληθό πιαίζην ζεσξήζεσλ εγεζίαο Όιεο νη ζεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο πνπ παξνπζηάζηεθαλ σο ηψξα (ελφηεηεο ) δίλνληαη ζπλνπηηθά απφ ηνλ Jago (1982:316) (ζε Μηρφπνπιν, 1998β:70) ζε έλα πιαίζην πνπ δηαθνξνπνηεί ηα κνληέια ζε δχν δηαζηάζεηο. Ζ πξψηε δηάζηαζε (εζηίαζε) αλαθέξεηαη ζηα ραξαθηεξηζηηθά θαη ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ εγέηε ελψ ε δεχηεξε (επίδξαζε) αλαθέξεηαη ζην αλ νη ηηκέο πνπ παίξλεη ε πξψηε δηάζηαζε έρεη ην ίδην απνηέιεζκα ζε φιεο ή κφλν ζε κεξηθέο θαηαζηάζεηο (ελδερφκελε θαηάζηαζε). Ο ζπλδπαζκφο ησλ δχν δηαζηάζεσλ καο δίλεη ηηο ηέζζεξηο ζεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο πνπ παξνπζηάζηεθαλ σο ηψξα φπσο θαίλεηαη ζηνλ παξαθάησ πίλαθα (πίλαθαο 7). Πίλαθαο 7: Πιαίζην ζεσξήζεσλ εγεζίαο Δπίδξαζε Δζηίαζε Γλσξίζκαηα εγέηε Καζνιηθή Σχπνο Η πλέπεηα: Δπηινγή Θεσξίεο γλσξηζκάησλ Δλδερόκελε ζπλαθήο θαηάζηαζε Σχπνο ΗΗΗ πλέπεηα: Σνπνζέηεζε Σν κνληέιν ηνπ Fiedler πκπεξηθνξά εγέηε Οράην Σχπνο ΗΗ πλέπεηα: Δθπαίδεπζε Μειέηεο Μίζηγθαλ θαη -Θεσξία ρ +y -Blake & Mouton (Πξνζαξκνζκέλν από Μηρόπνπιν, 1998β:70) Σχπνο ΗV πλέπεηα: Γηαθνξηθή εθπαίδεπζε Θεσξία «δηαδξνκή-ζθνπφο» --Σν κνληέιν Vroom-Yetton -Hersey and Blanchard 19

21 1.4.6 πλαιιαθηηθή θαη κεηαζρεκαηηζηηθή εγεζία (Transactional and transformational leadership) Σε δεθαεηία ηνπ 1990 άξρηζαλ λα εγθαηαιείπνληαη νη ππάξρνπζεο ζεσξίεο θαη λα γίλεηαη ιφγνο γηα «λέα εγεζία». Ζ ζεσξία ηεο ζπλαιιαθηηθήο εγεζίαο απνδίδεηαη ζηνλ Burns (1978) (ζε Παζηαξδή, 2004:214), ν νπνίνο κίιεζε αξρηθά γηα ην ρψξν ηεο πνιηηηθήο. Ζ ζεσξία ηνπ επεθηάζεθε θαη ζπλαιιαθηηθφο εγέηεο ραξαθηεξίζηεθε ν ζπκβαηηθφο εγέηεο πνπ απνζαθελίδεη ην ξφιν θαη ηηο απαηηήζεηο ησλ πθηζηακέλσλ, πνπ απνδίδεη αληακνηβέο θαη θπξψζεηο γηα λα πεηχρεη ηε ζπκκφξθσζή ηνπο θαη ηελ αληαπφδνζή ηνπο ζε έξγν. χκθσλα κε ηνλ Bass (1985), ηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο ζπλαιιαθηηθήο εγεζίαο είλαη: α) Καηά πεξίπησζε ακνηβή β) Management by exception (active) - Γηφξζσζε απνθιίζεσλ γ) Management by exception (passive) - Δπέκβαζε ζε πεξίπησζε κε ηήξεζεο πξνδηαγξαθψλ δ) laissez faire Πέξα φκσο απ ηε ζπλαιιαθηηθή εγεζία εθηείλεηαη ε κεηαζρεκαηηζηηθή. Ο κεηαζρεκαηηζηηθφο εγέηεο εκπλέεη ηα κέιε ηνπ νξγαληζκνχ λα παξακεξίζνπλ ηα πξνζσπηθά ηνπο ζπκθέξνληα γηα ην θαιφ ηεο νκάδαο, αλαπηχζζεη πξνζσπηθέο ζρέζεηο κε ηνπο πθηζηακέλνπο, ζέηεη καθξνρξφληνπο ζηφρνπο, παξνηξχλεη ηα κέιε γηα ηελ εθπιήξσζή ηνπο κέζα απφ ηε δηθή ηνπ δέζκεπζε, δηακνξθψλεη έλα φξακα θαη πνξεχεηαη κ απηφ, κηιάεη γηα αιιαγή (Hoy θαη Miskel 2000:399). Σα ηέζζεξα πην ζεκαληηθά ραξαθηεξηζηηθά δίλνληαη πάιη απφ ηνλ Bass (1985) θαη είλαη γλσζηά σο ηέζζεξα «Η». α) Idealized Influence Σν ράξηζκα β) Inspirational Motivation Ζ έκπλεπζε γ) Intellectual Stimulation H πλεπκαηηθή παξφηξπλζε δ) Individualized Consideration Ζ εμαηνκηθεπκέλε πξνζέγγηζε Χζηφζν, νη δπν παξαπάλσ κνξθέο εγεζίαο δελ είλαη αληηθξνπφκελεο κεηαμχ ηνπο, αιιά ζπκπιεξσκαηηθέο. Ζ κεηαζρεκαηηζηηθή εγεζία ζηεξίδεηαη θαη ζπλδπάδεηαη κε ηε ζπλαιιαθηηθή γηα λα κπνξέζεη ν εγέηεο λα δεζκεχζεη κε ην φξακά ηνπ ηνπο πθηζηάκελνπο θαη λα εμειηρζνχλ αηνκηθά θαη νκαδηθά. 20

22 Δπίζεο ν Bass (1985) επηζεκαίλεη φηη ε επηηπρία ηνπ κεηαζρεκαηηζηηθνχ εγέηε, εμαξηάηαη ζε κεγάιν βαζκφ απ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο θαηάζηαζεο πνπ κπνξεί λα επεξεάζνπλ θαζνξηζηηθά ηελ απνηειεζκαηηθφηεηά ηνπ. Οη Owens θαη Valesky (2007: 282) βιέπνπλ ηελ κεηαζρεκαηηζηηθή εγεζία σο κηα εμειηθηηθή δηαδηθαζία πνπ νινθιεξψλεηαη ζε ηέζζεξα επίπεδα: α) θαηψηαην επίπεδν: επηδηψθεηαη ε ζπκκφξθσζε ησλ πθηζηάκελσλ, δελ ππάξρεη εγεζία, β) βαζηθφ επίπεδν: ε εγεζία είλαη ζπλαιιαθηηθή, ν εγέηεο θαη ε νκάδα απνζαθελίδνπλ ηνπο ξφινπο ηνπο, γ) πςειφ επίπεδν: ν εγέηεο είλαη κεηαζρεκαηηζηηθφο, δεζκεχεη ηελ νκάδα κε θνηλνχο ζηφρνπο θαη αμίεο, δ) αλψηαην επίπεδν: εζηθή εγεζία, θνηλφ φξακα, θνηλνί ζηφρνη. Γεληθά, ε κεηαζρεκαηηζηηθή εγεζία ππνζηεξίδεηαη απφ πνιινχο κειεηεηέο. Οη Hoy θαη Miskel (2005:402) ηελ ραξαθηεξίδνπλ «πλεπκαηηθφ θεθάιαην γηα ηνλ εθζπγρξνληζκφ ηεο εθπαίδεπζεο» θαη πηζηεχνπλ φηη κπνξεί λα δηδαρζεί θαη λα νδεγήζεη ζηελ δεκηνπξγία πξαγκαηηθά ηθαλψλ εγεηψλ. Σα εξεπλεηηθά απνηειέζκαηα εληνπίδνπλ θάπνηα ζρέζε ηεο κεηαζρεκαηηζηηθήο εγεζίαο κε ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα (Leithwood & Jantz, 2003), αιιά δελ έρνπλ θαηαθέξεη αθφκα λα ζηεξίμνπλ απφιπηα ην κνληέιo. 1.5 Σα ζηνηρεία πνπ πξνζεγγίδνπλ έλαλ απνηειεζκαηηθό εγέηεδηεπζπληή Δθηφο απφ ηηο ζεσξήζεηο πνπ πξνζπαζνχλ λα πξνζεγγίζνπλ ηελ απνηειεζκαηηθή εγεζία θαη ηνλ απνηειεζκαηηθφ εγέηε, ε βηβιηνγξαθία είλαη πινχζηα κε ραξαθηεξηζηηθά πνπ επηδηψθνπλ λα ζθηαγξαθήζνπλ ην πξνθίι ηνπ. Παξαθάησ ζα πεξηγξάςνπκε έλα κείγκα ζηνηρείσλ πνπ θπξηαξρνχλ ζηε βηβιηνγξαθία θαη θαίλεηαη λα ζπλζέηνπλ ηνλ απνηειεζκαηηθφ εγέηε. Σα ζηνηρεία απηά ζα ηα παξνπζηάζνπκε ζηηο δχν αθφινπζεο θαηεγνξίεο βαζηδφκελνη θπξίσο ζηελ αλάιπζε ηνπ Μπνπξαληά (2005): α) ηα ραξαθηεξηζηηθά γλσξίζκαηα ηεο πξνζσπηθφηεηαο θαη νη ηθαλφηεηεο ηνπ εγέηε (ηη πξέπεη λα δηαζέηεη ν εγέηεο), β) νη ζπληζηψζεο ηεο απνηειεζκαηηθήο εγεηηθήο ζπκπεξηθνξάο (ηη πξέπεη λα θάλεη). 21

23 1.5.1 Υαξαθηεξηζηηθά πξνζσπηθόηεηαο θαη ηθαλόηεηεο ηνπ εγέηε Ζ βηβιηνγξαθία ζρεηηθά κε ηα γλσξίζκαηα πνπ πξέπεη λα δηαζέηεη ν εγέηεο απνηειεί πξαγκαηηθά έλα ηεξάζηην κσζατθφ. Μηα πιεζψξα ραξαθηεξηζηηθψλ πξνζσπηθφηεηαο θαη ηθαλνηήησλ ηνπ απνδίδνληαη θαη νδεγνχλ ζε ζχγρπζε φζνλ αθνξά ηα πξαγκαηηθά νπζηψδε ζηνηρεία. Γηα ηηο αλάγθεο ηεο εξγαζία απηήο ζα πξνζπαζήζνπκε λα ζπγθεληξψζνπκε ηα ζεκειηψδε θαη πην δηαθξηηά γλσξίζκαηα αληιψληαο ζηνηρεία θπξίσο απφ ηνπο Kotter (2001), Μπνπξαληά (2005), Παζηαξδή (2004), Μηρφπνπιν (1998β), Boyatzis, Coleman & McKee (2002) θαη Maxwell (2002). χκθσλα ινηπφλ κε ηνπο παξαπάλσ κειεηεηέο ηα ραξαθηεξηζηηθά θαη ηθαλφηεηεο πξνζσπηθφηεηαο πνπ δηαθξίλνπλ ηνπο εγέηεο είλαη ηα αθφινπζα: - Όξακα: φξακα γηα έλα θαιχηεξν κέιινλ πνπ ην άηνκν ζπιιακβάλεη θαη αγσλίδεηαη κε πάζνο λα ην θηάζεη. Σν φξακα είλαη ην ραξαθηεξηζηηθφ πνπ φιεο νη κειέηεο ηνλίδνπλ, κε ην έλαλ ή ηνλ άιινλ ηξφπν, πεξηζζφηεξν απφ νπνηνδήπνηε άιιν. Όξακα πνπ παξαθηλεί, εκπλέεη θαη δεζκεχεη γηα ηελ επηηπρία θαη ηελ αιιαγή ηνπ νξγαληζκνχ. Μάιηζηα ν Kotter (2001:85) ζεσξεί φηη ην φξακα θαη κφλν ην φξακα, κπνξεί λα δηαπεξάζεη ηηο δπλάκεηο πνπ ζηεξίδνπλ ην ηζρχνλ θαζεζηψο γηα κπνξέζεη ηειηθά, φηαλ απαηηείηαη, λα ην αιιάμεη (ζρήκα 8). ρήκα 8. (Πεγή: Kotter,2001:85) - πλαηζζεκαηηθή λνεκνζχλε: απηνγλσζία, απηεπίγλσζε, απηνέιεγρνο, ελζπλαίζζεζε. Πξφθεηηαη γηα ηελ ηθαλφηεηα ηνπ αηφκνπ λα θαηαλνεί ηνλ εαπηφ ηνπ 22

24 θαη ηνπο άιινπο, λα δηαρεηξίδεηαη κε ηνλ θαηάιιειν ηξφπν ηα ζπλαηζζήκαηά ηνπ θαζψο θαη ησλ άιισλ. - Πίζηε, δέζκεπζε ζε αμίεο: δηαθάλεηα, δηθαηνζχλε, αμηνπξέπεηα, αθεξαηφηεηα. Οη αμίεο απνηεινχλ έλα εζηθφ θαη ηδενινγηθφ ππφβαζξν ην νπνίν ηνπ πξνζδίδεη αμηνπηζηία. Ο εγέηεο πξέπεη λα δεη ζχκθσλα κε ηηο αμίεο ηνπ, λα εθθξάδεη ηηο απφςεηο ηνπ, λα παξαδέρεηαη ηα ιάζε ηνπ θαη λα αληηκεησπίδεη ησλ αληηδενινγηθή ζπκπεξηθνξά. - Πξνζήισζε ζην θαζήθνλ: αλάγθε γηα επηηεχγκαηα, χπαξμε πςειψλ ζηφρσλ. Ο εγέηεο είλαη απαξαίηεην λα πηζηεχεη ζην έξγν ηνπ, ε πξνζπάζεηα ηνπ λα είλαη εζηηαζκέλε θαη ζπλερήο θαη ε ζέιεζε ηνπ λα επηηχρεη πςεινχο ζηφρνπο ηζρπξή. - Απηνπεπνίζεζε: ζάξξνο, ςπρηθή δχλακε, αλάιεςε επζχλεο, ηφικε ζηηο αιιαγέο. Σα παξαπάλσ γλσξίζκαηα βνεζνχλ ηνλ εγέηε λα ζέηεη ζηφρνπο, θαζψο θαη λα δηαηεξεί ηα νξάκαηά ηνπ ρσξίο λα εγθαηαιείπεη ηηο αξρέο ηνπ. - Αλάγθε γηα αλαγλψξηζε, επηηπρία, επηξξνή, απηνεθηίκεζε, δχλακε. Σα άηνκα πνπ επηζπκνχλ λα αζθνχλ εγεζία έρνπλ ζπλήζσο ζε κεγαιχηεξν βαζκφ ηελ αλάγθε γηα αλαγλψξηζε θαη άζθεζε επηξξνήο κε ζθνπφ θπξίσο ηελ επίηεπμε επξχηεξσλ ζηφρσλ θαη πξνο φθεινο ηεο πξνφδνπ. - Ηθαλφηεηα δεκηνπξγηθήο ιήςεο απνθάζεσλ: πξσηνβνπιία, πξφβιεςε, επίιπζε πξνβιεκάησλ: Οη ηθαλφηεηεο απηέο ηνπ δίλνπλ ηε δπλαηφηεηα λα αληηκεησπίδεη ηα πξνβιήκαηα έγθαηξα, λα αλαπηχζζεη θαηλνηφκεο ηδέεο θαη λα εθαξκφδεη ηηο πην θαηάιιειεο ιχζεηο. - Ηθαλφηεηα απνηειεζκαηηθήο επηθνηλσλίαο: ζπλεξγαζία κε ην πξνζσπηθφ, ππνζηήξημε θαη αλάπηπμε ησλ άιισλ, αλεθηηθφηεηα. Γηα λα αζθεζεί εγεηηθφο ξφινο είλαη απαξαίηεηε ε απνηειεζκαηηθή κεηάδνζε ησλ κελπκάησλ θαζψο θαη ε δεκηνπξγία ελφο ζεηηθνχ, αλνηρηνχ θιίκαηνο ζπλαδειθηθφηεηαο. - Σέινο, ραξαθηεξηζηηθά φπσο ε ηερληθή θαηάξηηζε, ε θαιή γλψζε ησλ θαζεθφλησλ, ε νξζνινγηθή ζθέςε αιιά θαη ε ηθαλφηεηα κάζεζεο δε κπνξεί λα απνπζηάδνπλ απφ έλαλ εγέηε. Όπσο ηνλίζακε πξνεγνπκέλσο, ηα παξαπάλσ ραξαθηεξηζηηθά απνηεινχλ ηα πην δηαθξηηά γλσξίζκαηα κε βάζε ηε βηβιηνγξαθία αιιά φρη ηνλ «ρξπζφ θαλφλα» γηα ηελ πεξηγξαθή ηνπ εγέηε. Κάλνπκε κηα απφπεηξα λα ζθηαγξαθήζνπκε ην πξνθίι ηνπ κε βάζε ηελ πεπνίζεζε φηη ν εγέηεο «είλαη απνηέιεζκα ελφο αξκνληθνχ ζπζηήκαηνο ραξαθηεξηζηηθψλ πξνζσπηθφηεηαο θαη ηθαλνηήησλ, θαη φρη ελφο αζξνίζκαηνο ηέηνησλ» (Μπνπξαληάο, 2005: 250). Σα παξαπάλσ ζηνηρεία δελ αξθεί λα ππάξρνπλ 23

25 ζην ζχλνιν ηνπο αιιά πξέπεη λα ηζνξξνπνχλ αλάινγα κε ηελ πεξίπησζε. Σα ραξαθηεξηζηηθά ηεο θαηάζηαζεο πξνζδηνξίδνπλ θαζνξηζηηθά ηα ζηνηρεία ηνπ εγέηε (Μπνπξαληάο 2005, Μηρφπνπινο 1998) φπσο ζα αλαιχζνπκε πεξαηηέξσ ζε αθφινπζεο ελφηεηεο Ζ εγεηηθή ζπκπεξηθνξά Όζν αθνξά ζηελ εγεηηθή ζπκπεξηθνξά, ζχκθσλα κε ηνλ Μπνπξαληά (2005:214), πξνζδηνξίδεηαη απφ δχν βαζηθέο ζπληζηψζεο: α) ην πεξηερφκελν ηεο, δειαδή ηη πξέπεη λα θάλεη ν εγέηεο, πνηνη ξφινη θαη ιεηηνπξγίεο πξέπεη λα αζθνχληαη ζηελ πξάμε θαη β) ην ραξαθηήξα ηεο, δειαδή ην ζηπι, ην πψο πξέπεη λα ιεηηνπξγεί. Έηζη, ζχκθσλα κε απηέο ηηο θαηεγνξίεο θαη ηηο ζπληζηψζεο ζα γίλεη ε πεξηγξαθή καο ζηηο επφκελεο ελφηεηεο (ζρήκα 8, Μπνπξαληάο, 2005:214). ρήκα 8: πληζηώζεο ηεο απνηειεζκαηηθήο εγεηηθήο ζπκπεξηθνξάο Απνηειεζκαηηθή εγεηηθή ζπκπεξηθνξά Πεξηερόκελν εγεηηθήο ζπκπεξηθνξάο -Ρφινη -Λεηηνπξγίεο -Δλέξγεηεο (Ση θάλεη ν εγέηεο) Υαξαθηήξαο εγεηηθήο ζπκπεξηθνξάο - ηπι - Υαξαθηεξηζηηθά (Πψο ην θάλεη) (Πεγή: Μπνπξαληάο, 2005:214) Πεξηερόκελν εγεηηθήο ζπκπεξηθνξάο Όπσο ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο πξνζσπηθφηεηαο έηζη θαη ην πεξηερφκελν ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ εγέηε δελ είλαη δπλαηφλ λα πεξηγξαθεί κε πιεξφηεηα. Δπηρεηξνχκε απιψο κηα πξνζέγγηζε κε βάζε ηε βηβιηνγξαθία θαη θπξίσο κε βάζε ηνπο 24

26 Μπνπξαληά (2005), Μηρφπνπιν (1998β) θαη Παζηαξδή (2004). Έηζη ν εγέηεοδηεπζπληήο ηνπ νξγαληζκνχ θαη ζπγθεθξηκέλα ν εγέηεο δηεπζπληήο ηνπ ζρνιείνπ: - Γηακνξθψλεη ζε ζπλεξγαζία κε ην δηδαθηηθφ πξνζσπηθφ θνηλφ φξακα γηα ηε βειηίσζε θαη ηελ πξφνδν ηνπ ζρνιείνπ, «ρηίδεη ην κέιινλ». - Δμαζθαιίδεη ζαθή επηθνηλσλία κεηαμχ ησλ κειψλ ηνπ ζρνιείνπ, ελεκεξψλεη ηνπο εθπαηδεπηηθνχο, ηνπο γνλείο, ηνπο καζεηέο θαη πξνσζεί ηε ζπκκεηνρή φισλ. - Αλαπηχζζεη ην αίζζεκα ηεο νκάδαο θαη ηεο ζπλεξγαζίαο, εληζρχεη ηε ζπλαδειθηθφηεηα θαη δεκηνπξγεί ζεηηθφ θιίκα. - Τπνζηεξίδεη ηελ αλάπηπμε ηνπ δηδαθηηθνχ πξνζσπηθνχ ηνπ, παξαθηλεί, εκπλέεη ηνπο εθπαηδεπηηθνχο λα δψζνπλ ηνλ θαιχηεξν εαπηφ ηνπο, πξνσζεί ηελ επηκφξθσζε ηνπο θαη ζπκκεηέρεη ν ίδηνο ζε επηκνξθσηηθέο δξαζηεξηφηεηεο. - ηεξίδεη ηε ιήςε απνθάζεσλ θαη ηελ επίιπζε πξνβιεκάησλ ηφζν ζηελ δηθή ηνπ πξσηνβνπιία φζν θαη ζηελ ελεξγφ ζπκκεηνρή ησλ εθπαηδεπηηθψλ. - ρεδηάδεη, εηζάγεη, εθαξκφδεη θαηλνηνκίεο ζην ζρνιείν. - Θέηεη ζαθείο ζηφρνπο γηα πςειή απφδνζε απφ ηνλ ίδην, απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο αιιά θαη ηνπο καζεηέο. - πληνλίδεη θαη παξαθνινπζεί ην δηδαθηηθφ έξγν, αλαπηχζζεη θνπιηνχξα πνπ πξνζαξκφδεηαη ζηηο αιιαγέο ηνπ πεξηβάιινληνο. - Γηαρεηξίδεηαη κε επηηπρία ηα νηθνλνκηθά ηνπ ζρνιείνπ, εμαζθαιίδεη ηελ θαιχηεξε θηηξηαθή ππνδνκή θαη ην αζθαιέζηεξν καζεζηαθφ πεξηβάιινλ. - Φξνληίδεη γηα ηελ άξηζηε γλψζε ησλ θαζεθφλησλ ηνπ θαη ηε δηαξθή πξνζσπηθή ηνπ αλάπηπμε. Οη παξαπάλσ ξφινη θαη ιεηηνπξγίεο ηνπ εγέηε κπνξεί λα πεξηγξάθνπλ ζε έλα βαζκφ ην πεξηερφκελν ηεο εγεηηθήο ζπκπεξηθνξάο, σζηφζν δελ ηελ απνδίδνπλ πιήξσο. Ζ εγεηηθή ζπκπεξηθνξά «απνηειεί κηα θνηλσληθή πξαγκαηηθφηεηα, θαη σο ηέηνηα είλαη πνιπζχλζεηε θαη πνιπδηάζηαηε» (Μπνπξαληάο, 2005: 224 ).Τπάξρνπλ ελέξγεηεο πνπ δελ είλαη δπλαηφλ λα πξνβιεθζνχλ αιιά θαη απηέο πνπ πεξηγξάθνληαη πξέπεη λα εμεηάδνληαη σο έλα αξκνληθφ ζχλνιν θαη φρη σο επηκέξνπο αλεμάξηεηεο ιεηηνπξγίεο. Καζνξηζηηθήο ζεκαζίαο βέβαηα, είλαη ε εθάζηνηε πεξίπησζε. Σν πεξηερφκελν ηεο εγεηηθήο ζπκπεξηθνξάο θαζνξίδεηαη απφ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο θαηάζηαζεο θαη κε βάζε απηή νθείιεη λα δηακνξθψλεηαη (Μηρφπνπινο, 1998β, Μπνπξαληάο, 2005). 25

27 Ο ραξαθηήξαο (ζηπι) ηεο εγεηηθήο ζπκπεξηθνξάο ηελ πξνεγνχκελε ελφηεηα πεξηγξάςακε ηελ πξψηε δηάζηαζε ηεο εγεηηθήο ζπκπεξηθνξάο, ην πεξηερφκελφ ηεο, ή αιιηψο ην ηη θάλεη έλαο εγέηεο. ηελ ελφηεηα απηή επηρεηξνχκε λα πεξηγξάςνπκε ηελ δεχηεξε δηάζηαζε, ην ζηπι ή ηνλ ραξαθηήξα ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ εγέηε (ην πψο ην θάλεη). Ζ δηάζηαζε απηή ίζσο λα είλαη θαη ε πην ζεκαληηθή, γηαηί απεπζχλεηαη πεξηζζφηεξν ζην ζπλαίζζεκα θαη ζηελ ςπρή ησλ αλζξψπσλ. Πνιιέο θνξέο ε επίδξαζε κηαο παξαηήξεζεο ηνπ δηεπζπληή δελ εμαξηάηαη ηφζν απφ ην πεξηερφκελφ ηεο φζν θαη απφ ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν γίλεηαη. Λφγσ ηεο θαζνξηζηηθήο ζεκαζίαο ηνπ ζηπι ηεο εγεηηθήο ζπκπεξηθνξάο, νη πεξηζζφηεξεο ζεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο πξνζπαζνχλ λα ην πεξηγξάςνπλ κε δηαθνξεηηθνχο ηξφπνπο θαη λα πξνηείλνπλ ην πην θαηάιιειν ( θάπνηεο πξνζεγγίζεηο παξνπζηάζηεθαλ ζηελ ελφηεηα 1.4). ην ζεκείν απηφ ζα παξνπζηάζνπκε ηηο θαηεγνξίεο πνπ πξνηείλνπλ νη Coleman, Boyatzis θαη Μckee (2002: 76-77) ζχκθσλα κε ηηο νπνίεο έρνπκε πέληε θπξίαξρα ζηπι εγεζίαο: -Ζγεζία βαζηζκέλε ζην φξακα: κέζα ζε έλα ηδηαίηεξα ζεηηθφ πεξηβάιινλ γίλνληαη πξνζπάζεηεο λα θηλεηνπνηεζνχλ νη πθηζηάκελνη γηα ηελ επίηεπμε ελφο θνηλνχ νλείξνπ θαη ηελ εθαξκνγή θαηλνηνκηψλ. -Ζγεζία βαζηζκέλε ζηελ ππνζηήξημε (ππνζηεξηθηηθή): πξνζπαζεί λα ζπλδέζεη ηηο πξνζσπηθέο πξνζδνθίεο κε ηνπο ζηφρνπο ηνπ νξγαληζκνχ θαη απεπζχλεηαη ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο πνπ ρξεηάδνληαη βνήζεηα γηα λα αλαπηχμνπλ ηηο πξνζσπηθέο ηνπο ηθαλφηεηεο κέζα ζε έλα ζεηηθφ θιίκα. -Ζγεζία βαζηζκέλε ζηε δεκηνπξγία ζρέζεσλ: πξνζπαζεί λα δεκηνπξγήζεη ην θαιχηεξν απνηέιεζκα κέζσ ησλ «δεζηψλ» ζρέζεσλ αλάκεζα ζηα κέιε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ νξγαληζκνχ. Γεκηνπξγεί ζεηηθφ θιίκα, εληζρχεη ηνπο δεζκνχο θαη γεθπξψλεη ηηο αληηζέζεηο. -Ζγεζία βαζηζκέλε ζηελ δεκνθξαηηθή δηνίθεζε: δεκηνπξγεί αξκνληθφ θιίκα ζηελ επίηεπμε έξγνπ, επηηπγράλνληαο ηε δέζκεπζε γηα ζπκκεηνρή θαη ζπλεηζθνξά φισλ ησλ κειψλ ηνπ νξγαληζκνχ. -Ζγεζία βαζηζκέλε ζηνπο ζηφρνπο (θαηεπζπληηθή): πξνυπφζεζή ηεο ηα ψξηκα θαη εμεηδηθεπκέλα άηνκα, λα έρνπλ ειάρηζηε αλάγθε απφ θαζνδήγεζε θαη λα δηαζέηνπλ πςειά θίλεηξα γηα ηελ πινπνίεζε ζηφρσλ θαη αληαπφθξηζε ζην 26

28 πεξηβάιινλ. Ο αληίθηππνο ζην θιίκα είλαη ζπρλά αξλεηηθφο ιφγσ αληαγσληζκνχ ή κε νξζήο άζθεζεο θαζεθφλησλ. -Ζγεζία βαζηζκέλε ζηηο δηαηαγέο (θαηαπηεζηηθή): πξνζπαζεί λα επηβάιιεη ηελ εξγαζηαθή εξεκία κέζα απφ απφιπην έιεγρν ηνπ ζρνιηθνχ πεξηβάιινληνο δεκηνπξγψληαο εληάζεηο θαη αξλεηηθφ θιίκα. Ζ παξαπάλσ θαηεγνξηνπνίεζε είλαη κία απφ ηηο πην απνηειεζκαηηθέο ζε ζρέζε κε ηελ πιεζψξα πνπ εληνπίδεηαη ζηελ βηβιηνγξαθία, σζηφζν, ηφζν νη ζεσξίεο, φζν θαη ε θνηλή ινγηθή, θαίλεηαη λα ζπκθσλνχλ ζην φηη δελ ππάξρεη θαιφ θαη θαθφ, θαηάιιειν ή αθαηάιιειν ζηπι εγεζίαο (Μπνπξαληάο, 2005). Σν απνηειεζκαηηθφ ζηπι εμαξηάηαη θάζε θνξά απφ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο πεξίπησζεο, ην πεξηβάιινλ, ην θαζνξηζκέλν έξγν θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ αηφκσλ. Με βάζε απηά, πξέπεη λα δηακνξθψλεη θάζε θνξά ν εγέηεο ην ραξαθηήξα ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ. 27

29 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΓΔΤΣΔΡΟ ΟΡΓΑΝΧΖ ΚΑΗ ΓΗΟΗΚΖΖ ΣΟΤ ΔΛΛΖΝΗΚΟΤ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟΤ ΤΣΖΜΑΣΟ - ΣΟ ΥΟΛΔΗΟ Χ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟ ΟΡΓΑΝΗΜΟ Σν εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα απνηειεί έλα απφ ηα πην ζεκαληηθά ππνζπζηήκαηα ηνπ επξχηεξνπ θνηλσληθννηθνλνκηθνχ ζπζηήκαηνο κηαο ρψξαο. Ζ εθπαίδεπζε είλαη ρσξίο ακθηβνιία ην ππνζχζηεκα εθείλν πνπ φρη κφλν αληαλαθιά αιιά θαη αλαπαξάγεη ην θνηλσληθφ ζχζηεκα κέζα ζην νπνίν ιεηηνπξγεί. (Αλδξένπ & Παπαθσλζηαληίλνπ, 1994:54, Παζηαξδήο, 2004:37). ηελ Διιάδα ε νξγάλσζε θαη δηνίθεζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο αθνινπζεί ηελ νξγάλσζε ηεο δεκφζηαο δηνίθεζεο θαη είλαη ππφ ηνλ έιεγρν ηνπ θξάηνπο. Οη ελφηεηεο πνπ αθνινπζνχλ επηρεηξνχλ λα αλαιχζνπλ ηε δνκή θαη ηε ιεηηνπξγία ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο, θαζψο θαη λα παξνπζηάζνπλ ηηο δηάθνξεο κνξθέο θαη ζεσξίεο νξγάλσζεο θαη δηνίθεζεο ηνπ. Ζ κεζνδνινγία αλάιπζεο ησλ θνηλσληθψλ ζπζηεκάησλ απνηειεί βάζε ηεο αλάιπζήο καο αθνχ ζπκβάιιεη απνθαζηζηηθά ζηελ θαηαλφεζε ηεο ιεηηνπξγίαο θαη ζπκπεξηθνξάο ηνπ ζρνιείνπ. Σελ παξνπζίαζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο θαη ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο αθνινπζεί ε πεξηγξαθή ηεο ζέζε θαη ηνπ έξγνπ ηνπ δηεπζπληή ηνπ ιπθείνπ φπσο πξνβιέπεηαη απφ ην ηζρχνλ ζεζκηθφ πιαίζην. Ζ αλάιπζε ηνπ ζρνιηθνχ ζπζηήκαηνο θξίλεηαη απαξαίηεηε ψζηε ε έλλνηα θαη νη ζεσξίεο γηα ηελ εγεζία πνπ παξνπζηάζηεθαλ ζην πξψην θεθάιαην λα εμεηαζηνχλ ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ νξγαλσηηθή θαη δηνηθεηηθή δηάζηαζε ηνπ ζπζηήκαηνο, γηα λα δηαπηζησζεί αλ θαη πνηα κνξθή κπνξεί λα πάξεη ε εγεζία κέζα ζην ζρνιείν. 2.1 Σππηθή Γηνηθεηηθή Γνκή ηνπ Δθπαηδεπηηθνύ πζηήκαηνο Όπσο θάζε θνηλσληθφ ζχζηεκα ή νξγάλσζε, έηζη θαη ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα έρεη σο βάζε ηνπ ηε δνκή ηνπ. Καηά ηνλ Mintzberg (1979:2) ε νξγαλσηηθή δνκή είλαη «ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν δηαηξείηαη ην έξγν ηεο νξγάλσζεο ζε δηαθξηηά θαζήθνληα θαη επηηπγράλεηαη ν ζπληνληζκφο ησλ θαζεθφλησλ απηψλ», ελψ θαηά ηνλ Μηρφπνπιν (1998α:34) είλαη «έλα ζχζηεκα ζρέζεσλ, εξγαζίαο, ινγνδνζίαο θαη εμνπζίαο κέζα ζην νπνίν πξαγκαηψλνληαη νη εξγαζηαθέο δξαζηεξηφηεηεο ηεο νξγάλσζεο» θαη «νξίδεη πσο ηα κέξε κηαο νξγάλσζεο ηαηξηάδνπλ κεηαμχ ηνπο». Ζ ηππηθή δηνηθεηηθή 28

30 δνκή ππνδειψλεη ηνλ ηξφπν πνπ επηηπγράλεηαη ν ζπληνληζκφο ησλ δηαθφξσλ ξφισλ ησλ κειψλ ηεο νξγάλσζεο ή πην απιά θαζνξίδεη «πνηνο θάλεη ηη, πνηνο είλαη ππεχζπλνο γηα ηη, πνηνο απνθαζίδεη ηη, πνηνο αλαθέξεηαη ζε πνηνλ» (Μπνπξαληάο, 2005:113). Ζ δνκή ζρεηίδεηαη άκεζα κε ηελ αλάπηπμε ή ηε δπζιεηηνπξγία ελφο ζπζηήκαηνο. Μηα αθαηάιιειε δνκή ζπλδέεηαη ζπρλά κε πξνβιήκαηα φπσο ε έιιεηςε ζπληνληζκνχ, νη αλαπνηειεζκαηηθέο απνθάζεηο, ε ρακειή ππνθίλεζε θ.α. Γηα ην ιφγν απηφ ν ζρεδηαζκφο ηεο είλαη πνιχπινθε θαη δχζθνιε ππφζεζε. ην ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα νη αξκνδηφηεηεο ηνπ πξνζσπηθνχ ηεο εθπαίδεπζεο δηαθξίλνληαη ζχκθσλα κε ην λφκν 1566/85 ζε ηέζζεξηο θαηεγνξίεο: α) δηδαθηηθή (εθπαηδεπηηθνί), β) δηνηθεηηθή (κέιε ππνπξγείνπ, πεξηθεξεηαθνί δηεπζπληέο, πξντζηάκελνη εθπαίδεπζεο, δηεπζπληέο ζρνιείσλ, κέιε ζπιιφγνπ δηδαζθφλησλ), γ) επηζηεκνληθή/ παηδαγσγηθή (παηδαγσγηθφ ηλζηηηνχην, ζρνιηθνί ζχκβνπινη), δ) ιατθνζπκκεηνρηθή (λνκαξρηαθή, δεκνηηθή, ζρνιηθή επηηξνπή) (Παπαλανχκ, 1995:69/ζρήκα 1). ρήκα 1: Καηακεξηζκόο εξγαζίαο ηνπ ζρνιηθνύ ζπζηήκαηνο ζύκθσλα κε ην λόκν 1566/1985 (Πεγή: Παπαλανύκ, 1995:69) Πεξηνρή αξκνδηφηεηαο Γηδαθηηθή Έξγν Θέζεηο Όξγαλν ΓηδαζθαιίαΚνηλσλ ηθνπνίεζε Αμηνιφγεζε καζεηψλ Δθπαηδεπηηθνί ηεο ηάμεσο ρνιηθή κνλάδα Γηνηθεηηθή Δπηζηεκνληθήπαηδαγσγηθή Γηνίθεζε θαη επνπηεία Δπηζηεκνληθή παηδαγσγηθή ππνζηήξημε Γηνηθεηηθνί: Μέιε θεληξηθήο ππεξεζίαο Τ.Π. Πξντζηάκελνη εθπ/ζεο Γηεπζπληέο ζρνιείσλ (ππνδηεπζπληέο) Μέιε ζπιιφγνπ δηδαζθφλησλ Πξφεδξνο- Αληηπξφεδξνη Δπηζηήκνλεο- παηδαγσγνί χκβνπινη Μφληκνη πάξεδξνη Πάξεδξνη κε ζεηεία ηδηθνί επηζηήκνλεο Κεληξηθή ππεξεζία Τ.Π. Γηεχζπλζε εθπ/ζεο (Γξαθείν εθπ/ζεο) Γηεχζπλζε ζρνιηθήο κνλάδαο Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην Λατθνζπκκεηνρηθή Τπνζηήξημε θαη ππνβνήζεζε εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο Κνηλσληθνί θαη θξαηηθνί εθπξφζσπνη Δζληθφ ζπκβνχιην παηδείαο Ννκαξρηαθή/Γεκνηηθή επηηξνπή παηδείαο ρνιηθή επηηξνπή ρνιηθφ ζπκβνχιην 29

31 πγθεθξηκέλα, κειεηψληαο ηε δηνηθεηηθή δηάξζξσζε ηνπ ζπζηήκαηνο, δηαπηζηψλνπκε ηα «εηδηθά γλσξίζκαηα» ή «δηαζηάζεηο» ηεο δνκήο ηνπ ηα νπνία θαζνξίδνπλ θαη ηελ απφδνζή ηνπ (Μηρφπνπινο, 1998α:36). Ζ εμέηαζε ηεο δηνηθεηηθήο δνκήο καο δείρλεη φηη ην ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα είλαη δνκεκέλν κε βάζε έλα ηεξαξρηθφ κνληέιν. Σα δηνηθεηηθά θαζήθνληα αθνινπζνχλ έλα γξακκηθφ δηαρσξηζκφ θαη ζπλήζσο παξνπζηάδνληαη κε ηε κνξθή κηαο ππξακίδαο (Αλδξένπ & Παπαθσλζηαληίλνπ, 1994:138, αΐηεο 2005:209). Ζ δηεχζπλζε θαηαλέκεηαη ζε φιε ηελ ηεξαξρηθή ππξακίδα κε δηαθνξεηηθέο αξκνδηφηεηεο ζε θάζε βαζκίδα. Αλάινγα κε ην βαζκφ εμνπζίαο (θαη ηε γεσγξαθηθή ζέζε), ε δηνηθεηηθή δηάξζξσζε δηαθξίλεηαη ζε επίπεδν εζληθφ, πεξηθεξεηαθφ, λνκαξρηαθφ θαη ζρνιηθφ (αΐηεο 2005:209/ζρήκα 2). ηελ θνξπθή ηεο ππξακίδαο θαη ζε επίπεδν εζληθφ βξίζθεηαη ν Τπνπξγφο Παηδείαο θαη νη δηεπζχλζεηο ησλ βαζκίδσλ πνπ ζπγθεληξψλνπλ φιε ηελ εμνπζία θαη ηηο αξκνδηφηεηεο γηα ηε ιήςε απνθάζεσλ. Αθνινπζνχλ ζε πεξηθεξεηαθφ επίπεδν νη Πεξηθεξεηαθέο Γηεπζχλζεηο Δθπαίδεπζεο, πνπ επνπηεχνπλ ηηο απνθεληξσκέλεο ππεξεζίεο Πξσηνβάζκηαο θαη Γεπηεξνβάζκηαο φπσο πξνβιέπεηαη ζην άξζξν 14 παξ. δ Ν.2817/2000 θαη άξζξν 1 Ν. 2986/2002. ε λνκαξρηαθφ επίπεδν νη Γηεπζχλζεηο Γξαθεία Δθπαίδεπζεο θαη ηα ππεξεζηαθά ζπκβνχιηα είλαη ππεχζπλνη γηα ηε δηνίθεζε ησλ ζρνιείσλ θαη ηνπ δηδαθηηθνχ πξνζσπηθνχ. Γηα ηελ παηδαγσγηθή θαη 30

32 επηζηεκνληθή θαζνδήγεζε ηνπ δηδαθηηθνχ πξνζσπηθνχ ππεχζπλνη είλαη νη ζρνιηθνί ζχκβνπινη (Π.Γ. 214/1984). Σέινο, ζην επίπεδν ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο ε δηνίθεζε αζθείηαη απφ ην δηεπζπληή, ηνλ ππνδηεπζπληή θαη ην ζχιινγν δηδαζθφλησλ, κε θπξίαξρν ην ξφιν ηνπ δηεπζπληή. Μέζα απ ηε ζχληνκε απηή παξνπζίαζε δηαθξίλεηαη φηη ην ζχζηεκα ραξαθηεξίδεηαη απφ θάζεηε δηαθνξνπνίεζε, δειαδή νη δηεπζπληηθέο ηθαλφηεηεο θαηακεξίδνληαη θάζεηα θαη ν βαζκφο εμνπζίαο δηακνξθψλεηαη αλάινγα κε ην ηεξαξρηθφ επίπεδν. Όζν πην ςειά βξίζθεηαη θάπνηνο ζηελ ηεξαξρηθή θιίκαθα ηφζν κεγαιχηεξνο είλαη ν βαζκφο εμνπζίαο ηνπ. Ο δηεπζπληήο ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο βξίζθεηαη ζηε βάζε ηεο ππξακίδαο. Δθεί ε εμνπζία πνπ αθνξά ζηε ιήςε απνθάζεσλ κεηψλεηαη πνιχ ζεκαληηθά θαη νη αξκνδηφηεηεο γίλνληαη πεξηζζφηεξν εθηειεζηηθέο. Όιε ε επζχλε ηεο δηνίθεζεο ζπγθεληξψλεηαη ζην Τπνπξγείν Παηδείαο θαη ν θαζνξηζκφο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ έξγνπ γίλεηαη απφ ηελ θεληξηθή εμνπζία, ελψ ν δηεπζπληήο ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο είλαη απνκαθξπζκέλνο απφ ηα θέληξα ιήςεο απνθάζεσλ θαη ε εμνπζία ηνπ είλαη ππεξβνιηθά πεξηνξηζκέλε. Ο βαζκφο ηεο δηνηθεηηθήο ππεπζπλφηεηαο δίλεηαη ζρεκαηηθά απφ ηνλ Παπαθσλζηαληίλνπ (1994:137/ζρήκα 3), κε εχζηνρν ηξφπν, σο κηα αλεζηξακκέλε ππξακίδα κε ηελ θνξπθή ζαλ βάζε (ππξακίδα εμνπζίαο) ε νπνία ραξαθηεξίδεηαη απφ δεδνκέλε αζηάζεηα. 31

33 ε ηέηνηεο πεξηπηψζεηο, πνπ φιεο ή νη πεξηζζφηεξεο απνθάζεηο ιακβάλνληαη απφ ιίγα άηνκα ζηελ θνξπθή ηεο ηεξαξρηθήο ππξακίδαο, νη νξγαλψζεηο ραξαθηεξίδνληαη απφ πςειφ βαζκφ ζπγθέληξσζεο (Μηρφπνπινο, 1998α, Αλδξένπ & Παπαθσλζηαληίλνπ, 1994, αΐηεο, 1992, Κνπηνχδεο, 1999). Σν ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα θαίλεηαη λα ζπγθεληξψλεη ηα ραξαθηεξηζηηθά ελφο ζπγθεληξσηηθνχ ζπζηήκαηνο θαζψο α) ην Τπνπξγείν Παηδείαο παίξλεη φιεο ηηο απνθάζεηο ελψ νη ελδηάκεζεο εμνπζίεο (πεξηθεξεηαθέο, ηνπηθέο, ζρνιηθέο) έρνπλ ειάρηζηεο νπζηαζηηθέο αξκνδηφηεηεο δηνίθεζεο, β) κηα πιεζψξα λφκσλ, δηαηάμεσλ θαη εγθπθιίσλ απφ ηελ θεληξηθή εμνπζία δε δίλεη ηε δπλαηφηεηα ιήςεο απφθαζεο ή παξέθθιηζεο ζηνπο πθηζηακέλνπο, γ) ν δηνξηζκφο ησλ ηνπηθψλ θαη πεξηθεξεηαθψλ αξρψλ απφ ηελ θεληξηθή εμνπζία ζπλεπάγεηαη ηελ απφιπηε εμάξηεζή ηνπο θαη ηελ ππνρξέσζή ηνπο γηα εθαξκνγή ησλ απνθάζεσλ ηνπ Τπνπξγείνπ Παηδείαο (Αλδξένπ & Παπαθσλζηαληίλνπ, 1994). πλνπηηθά, ην εθπαηδεπηηθφ καο ζχζηεκα παξνπζηάδεη κηα εληαία ζπγθεληξσηηθή, ηεξαξρηθή δνκή, κε ζπγθέληξσζε ηεο εμνπζίαο ζηελ θνξπθή ηεο ππξακίδαο θαη κε ηνπο δηεπζπληέο ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο λα έρνπλ θπξίσο εθηειεζηηθέο θαη ειάρηζηεο δηνηθεηηθέο αξκνδηφηεηεο. 2.2 Σν ζρνιείν σο νξγάλσζε Ζ θνηλσλία καο είλαη κία θνηλσλία ζηελ νπνία φιεο νη δξαζηεξηφηεηεο επεξεάδνληαη απφ έλα νξγαλσηηθφ πεξηβάιινλ. Έηζη θαη ε παξνρή ηεο κάζεζεο ζηνπο πνιίηεο, εμαζθαιίδεηαη απφ ηελ χπαξμε ησλ ζρνιηθψλ νξγαλψζεσλ. Αλ σο νξγάλσζε νξίζνπκε «ηε δηάξζξσζε θαη δηαζχλδεζε ησλ δηαθφξσλ δνκψλ ή ζπληειεζηψλ κε ζηφρν ηελ επίηεπμε ελφο ζθνπνχ θαζνξηζκέλνπ εθ ησλ πξνηέξσλ», (Αλδξένπ & Παπαθσλζηαληίλνπ, 1994:86) ηφηε ην ζρνιείν απνηειεί κηα ηππηθή νξγάλσζε πνπ ηα νξγαλσζηαθά ηνπ ζηνηρεία αιιειεπηδξνχλ κεηαμχ ηνπο κε νξηζκέλν ηξφπν, κε ζθνπφ ηε ζρνιηθή αγσγή ησλ καζεηψλ (Γεξβίζεο, 1984). Έηζη, ζηα πιαίζηα ηεο εξγαζίαο απηήο, ην ζρνιείν, θαη ζπγθεθξηκέλα ην ιχθεην, ζα αλαθέξεηαη σο ζρνιηθή νξγάλσζε ή νξγαληζκφο πνπ επηδηψθεη ην ζπληνληζκφ ησλ έκςπρσλ θαη κε ζπληειεζηψλ ηνπ γηα ηελ επίηεπμε θνηλψλ ζηφρσλ. 32

34 2.3 Σν ζρνιείν σο γξαθεηνθξαηηθόο νξγαληζκόο Ζ αλάγθε γηα εμέιημε ησλ εθπαηδεπηηθψλ νξγαληζκψλ νδήγεζε ζηελ δηακφξθσζε, κέζα απφ έξεπλεο θαη πξαθηηθή, πνιιψλ ζεσξηψλ πνπ ππνδεηθλχνπλ δηάθνξα κνληέια νξγάλσζεο ησλ ζρνιείσλ. Βέβαηα, φιεο νη εμειίμεηο ζηελ Δθπαηδεπηηθή Γηνίθεζε αθνινχζεζαλ εθείλεο πνπ έγηλαλ ζην επξχηεξν πεδίν ηεο Γηνίθεζεο Δπηρεηξήζεσλ. Ζ εθπαηδεπηηθή δηνίθεζε δαλείζηεθε πνιιέο ζεσξίεο θαη δεκηνχξγεζε πνιιά κνληέια νξγάλσζεο θαη ιεηηνπξγίαο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηδξπκάησλ. ηα πιαίζηα απηήο ηεο εξγαζίαο παξνπζηάδεηαη κφλν ην κνληέιν πνπ θαίλεηαη λα ηαηξηάδεη πεξηζζφηεξν ζηελ ειιεληθή ζρνιηθή πξαγκαηηθφηεηα: ην γξαθεηνθξαηηθφ κνληέιν ηνπ Max Weber. O Weber (1947) (ζε Μηρφπνπιν, 1998α) εθπξφζσπνο ηεο θιαζηθήο νξγαλσηηθήο ζθέςεο ζηελ Γηνίθεζε Δπηρεηξήζεσλ, αλέπηπμε ην γξαθεηνθξαηηθφ πξφηππν δηνίθεζεο, πνπ δίλεη έκθαζε ζηελ νξζνινγηθή ιήςε απνθάζεσλ θαη ζηελ απνδνηηθφηεηα ηεο νξγάλσζεο. Ζ γξαθεηνθξαηία είλαη κηα εηδηθή κνξθή ηππηθήο νξγάλσζεο κε νξηζκέλα ραξαθηεξηζηηθά θαη κηα δνκή εμνπζίαο, πνπ βαζίδνληαη ζηελ χπαξμε νξζνινγηθψλ θαλφλσλ κε θχξην ζθνπφ ηελ αχμεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο. Σα πέληε θχξηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ γξαθεηνθξαηηθνχ κνληέινπ είλαη ηα εμήο: α) εμεηδίθεπζε θαη θαηακεξηζκφο εξγαζίαο, β) ηεξαξρία εμνπζίαο, γ) απξφζσπνο πξνζαλαηνιηζκφο, δ) πιαίζην ιεηηνπξγηθψλ θαλφλσλ, ε) πξνζαλαηνιηζκφο θαξηέξαο (Παζηαξδήο, 2004, Μηρφπνπινο, 1998α, Hoy θαη Miskel, 2005). ηελ βηβιηνγξαθία ηεο Δθπαηδεπηηθήο Γηνίθεζεο αλαγλσξίδεηαη νκφθσλα φηη ππάξρεη κεγάινο βαζκφο πξνζαξκνγήο ηνπ Βεκπεξηαλνχ κνληέινπ ζηε ζρνιηθή νξγάλσζε, αθνχ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο γξαθεηνθξαηίαο εληνπίδνληαη εχθνια κέζα ζ απηή. Καηά ηνλ Παζηαξδή (2004: 41) «ηα ζρνιεία ηαηξηάδνπλ ηέιεηα κε ην κνληέιν απηφ» ή ζχκθσλα κε ηνλ Μηρφπνπιν (1998α :48) «είλαη ηππηθέο γξαθεηνθξαηηθέο νξγαλψζεηο». Σν πξψην ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ γξαθεηνθξαηηθνχ κνληέινπ, απηφ ηνπ θαηακεξηζκνχ εξγαζίαο, αληηζηνηρεί ζην δηαρσξηζκφ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ έξγνπ ζε θνκκάηηα, φπσο ε δηδαζθαιία, ε θνηλσληθνπνίεζε, ε δηνίθεζε θ.α., ελψ ε εμεηδίθεπζε, αληηζηνηρεί ζηελ εηδηθφηεηα πνπ απνθηά ν εθπαηδεπηηθφο ( π.ρ. θηιφινγνο, καζεκαηηθφο). Σν ραξαθηεξηζηηθφ ηεο ηεξαξρίαο ηεο εμνπζίαο παξνπζηάδεηαη ζε φιε ηε δνκή ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο θαζψο ε εμνπζία 33

35 απμάλεη αλάινγα κε ηελ ηεξαξρηθή θιίκαθα (πξνïζηάκελνο, δηεπζπληήο, εθπαηδεπηηθφο). Ο απξφζσπνο πξνζαλαηνιηζκφο θαη ε ακεξνιεςία πνπ επηβάιιεη ε γξαθεηνθξαηηθή νξγάλσζε εθθξάδεηαη κε ηελ πεπνίζεζε φηη φινη νη καζεηέο είλαη ίζνη απέλαληη ζην ζρνιείν, ην νπνίν πξέπεη λα ηνπο πξνζθέξεη ίζεο επθαηξίεο κάζεζεο. Σν ηέηαξην ραξαθηεξηζηηθφ ηεο γξαθεηνθξαηίαο, ην πιαίζην ιεηηνπξγηθψλ θαλφλσλ, πνπ βνεζά ζηελ χπαξμε κηαο ζηαζεξφηεηαο θαη ζηελ εμαζθάιηζε ηεο ζπλέρεηαο κηαο πνιηηηθήο, είλαη παξαπάλσ απφ εκθαλέο ζηελ ζρνιηθή κνλάδα. Έλα πιήζνο θαλνληζκψλ θαη εγθπθιίσλ ξπζκίδνπλ ζρεδφλ ην ζχλνιν ηεο ζρνιηθήο δσήο (εμεηάζεηο, έλαξμε, ιήμε καζεκάησλ). Σέινο, ην ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ πξνζαλαηνιηζκνχ θαξηέξαο εληνπίδεηαη ζε έλα βαζκφ ζηε δπλαηφηεηα εμέιημεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζε δηεπζπληέο, πξνïζηάκελνπο, ζπκβνχινπο. Σα παξαπάλσ πέληε ραξαθηεξηζηηθά ηνπ γξαθεηνθξαηηθνχ κνληέινπ, ιεηηνπξγνχλ ηφζν ζεηηθά φζν θαη αξλεηηθά ζηε ζρνιηθή δσή. Ζ εηδηθφηεηα, ε γλψζε ηνπ εξγαζηαθνχ αληηθεηκέλνπ, ε πεηζαξρεκέλε ζπκκφξθσζε θαη ν ζπληνληζκφο, ε νξζνινγηθφηεηα, ε νκνηνκνξθία θαη ε ζηαζεξφηεηα είλαη ζεηηθέο ζπλέπεηεο ησλ γξαθεηνθξαηηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ. Απ ηελ άιιε φκσο πξνθαινχλ δπζιεηηνπξγίεο φπσο: αδηαθνξία, πιήμε, αλεπαξθή επηθνηλσλία, νξγαλσζηαθή αθακςία, κεηαηφπηζε ζηφρσλ θαη έιιεηςε εζηθνχ (Παζηαξδήο, 2004, Μηρφπνπινο 1998α). Δπίζεο, ην βεκπεξηαλφ κνληέιν νξγάλσζεο έρεη επηθξηζεί έληνλα γηα ηελ παξάιεηςε λα δψζεη ηδηαίηεξε ζεκαζία ζηελ άηππε δνκή ησλ νξγαλψζεσλ. Με φια ηα ζεηηθά αιιά θαη κε ηηο πνιιέο αδπλακίεο ηνπ ην γξαθεηνθξαηηθφ κνληέιν δηακνξθψλεη ηελ ηππηθή νξγάλσζε ηνπ ζρνιείνπ θαη επεξεάδεη ζε κεγάιν βαζκφ ηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία Σν ζρνιείν σο αλνηρηό θνηλσληθό ζύζηεκα Μηα απφ ηηο ζεκαληηθέο ζεσξίεο ζηελ Δθπαηδεπηηθή Γηνίθεζε είλαη ε ζεσξία ησλ ζπζηεκάησλ. Ζ ζεσξία απηή αληηκεησπίδεη ηελ νξγάλσζε σο έλα ζχζηεκα κε επηκέξνπο ππνζπζηήκαηα, δειαδή έλα «νξγαλσκέλν ζχλνιν πνπ απνηειείηαη απφ αιιειέλδεηα κέξε» (Αλδξένπ & Παπαθσλζηαληίλνπ, 1994: 54), ην νπνίν βξίζθεηαη ζε ζπλερή επαθή θαη αιιειεμάξηεζε κε ην εμσηεξηθφ ηνπ πεξηβάιινλ. Μάιηζηα, ε ζχγρξνλε πξνζέγγηζε ζηελ εθπαηδεπηηθή δηνίθεζε ζεσξεί ηελ ζρνιηθή νξγάλσζε σο έλα αλνηθηφ θνηλσληθφ ζχζηεκα πνπ εμαξηάηαη άκεζα απφ ην 34

36 επξχηεξν πεξηβάιινλ κέζα ζην νπνίν ιεηηνπξγεί. Σν ζρνιείν είλαη έλαο δσληαλφο νξγαληζκφο, πνπ επηδηψθεη ηνπο ζηφρνπο ηνπ ζην πιαίζην ελφο πεξηβάιινληνο κε ην νπνίν ζπλαιιάζζεηαη δηαξθψο κέζα απφ ξεπζηά δηαρσξηζηηθά φξηα, ηα ζχλνξα ((Everald θαη Morris, 1999: 174, αΐηεο, 2000:55). Ζ ζρέζε απηήο ηεο αιιειεμάξηεζεο θαη αιιειεπίδξαζεο εθδειψλεηαη κε ηελ δπλαηφηεηα ηνπ ζπζηήκαηνο λα δέρεηαη ζηνηρεία απφ ην πεξηβάιινλ, δειαδή «εηζξνέο», λα ηηο κεηαζρεκαηίδεη θαη λα παξάγεη ζηελ ζπλέρεηα ηα πξνïφληα ηνπ, δειαδή «εθξνέο» (Αλδξένπ & Παπαθσλζηαληίλνπ, 1994, Μηρφπνπινο, 1998α, Παζηαξδήο,2004). Υαξαθηεξηζηηθέο εηζξνέο πνπ ιακβάλεη ην ζρνιείν απφ ην πεξηβάιινλ ζεσξνχληαη νη καζεηέο, νη εθπαηδεπηηθνί, νη γνλείο, ην δηνηθεηηθφ πξνζσπηθφ, νη νηθνλνκηθνί πφξνη, ν εμνπιηζκφο, ηα θηίξηα, ε εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή, νη εθπαηδεπηηθνί ζθνπνί θαη κέζνδνη, θαη δηάθνξνη άιινη πεξηβαιινληηθνί πεξηνξηζκνί. Γηα λα κεηαηξαπνχλ νη εηζξνέο ζε κηα δέζκε απνηειεζκάησλ-εθξνψλ είλαη απαξαίηεηε ε δηαδηθαζία ηνπ κεηαζρεκαηηζκνχ. Ο κεηαζρεκαηηζκφο ηαπηίδεηαη κε ηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία-πξάμε, ε νπνία δελ είλαη νχηε κεηξήζηκε νχηε νξαηή. Απνηειείηαη απφ ην ζχλνιν ησλ δηνηθεηηθψλ, νηθνλνκηθψλ απνθάζεσλ, παηδαγσγηθψλ θαη ηδενινγηθψλ αληηζέζεσλ, δηδαθηηθψλ κεζφδσλ θαη αληηθεηκέλσλ, επηζηεκνληθψλ κεζφδσλ θαη ηξφπσλ δηαρείξηζεο πιεξνθνξηψλ. Ο κεηαζρεκαηηζκφο είλαη κέγηζηεο ζεκαζίαο γηαηί ζρεηίδεηαη κε ηελ πνηφηεηα θαη ηελ απφδνζε ηνπ νξγαληζκνχ (Παζηαξδήο, 2004:19). Μέζα απφ ηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία ηνπ κεηαζρεκαηηζκνχ ζα πξνέξζνπλ ηα «πξνïφληα» ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο νη εθξνέο ηνπ. Οη εθξνέο ηνπ ζρνιείνπ μεθηλνχλ απφ ηνπο εγγξάκκαηνπο απνθνίηνπο θαη εθηείλνληαη ζε δηάθνξα επίπεδα (νκαδηθφ, αηνκηθφ) φπσο: ε νξζή θνηλσληθνπνίεζε, ε ηθαλνπνίεζε ηεο θνηλσληθήο αλάγθεο γηα δεκηνπξγία αηφκσλ κε δεκνθξαηηθφ ήζνο θαη ζεβαζκφ ζηελ ειεπζεξία, ε εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ, ε ηξνθνδφηεζε ηεο αγνξάο εξγαζίαο. Δπίζεο, αθνξνχλ ηελ επίηεπμε ζηφρσλ ηφζν πνζνηηθψλ φζν θαη πνηνηηθψλ ζρεηηθά κε ην δηνηθεηηθφ, δηδαθηηθφ θαη καζεηηθφ πξνζσπηθφ. Σν πεξηβάιινλ αθελφο πξνζθέξεη ηηο εηζξνέο θαη νξηνζεηεί ελ κέξεη ηε δηαδηθαζία κεηαζρεκαηηζκνχ, αθεηέξνπ ρξεζηκνπνηεί ηηο εθξνέο. Οη κεηαβνιέο πνπ ζπκβαίλνπλ ζην πεξηβάιινλ, επεξεάδνπλ ζε κεγάιν βαζκφ ηε ιεηηνπξγία ηνπ ζρνιείνπ κεηαβάιινληαο ηηο εθξνέο ηνπ, πνπ είλαη θαη ην ηειηθφ απνηέιεζκα ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο (Hoy & Μiskel, 2005). 35

37 Βαζηθφ ζηνηρείν ηεο ζρέζεο ηνπ ζρνιηθνχ ζπζηήκαηνο κε ην πεξηβάιινλ ηνπ είλαη ν κεραληζκφο ηεο αλάδξαζεο ή αλαηξνθνδφηεζεο. Ζ αλάδξαζε είλαη κία ζπλερήο ξνή πιεξνθνξηψλ απφ ην πεξηβάιινλ πξνο ηελ ζρνιηθή νξγάλσζε πνπ ηελ βνεζάεη λα θαηαγξάςεη θαη λα βειηηψζεη ηε ζπκπεξηθνξά ηεο. Γειαδή ε δηαδηθαζία κε ηελ νπνία ην ζχζηεκα ζπγθεληξψλεη πιεξνθνξίεο κε ηηο νπνίεο επαλαηξνθνδνηείηαη (επαλέξρνληαη σο εηζξνέο) γηα λα κπνξεί λα γλσξίδεη ην απνηέιεζκα πνπ παξάγεη θαη λα ην βειηηψλεη (Αλδξένπ & Παπαθσλζηαληίλνπ, 1994, Δverald & Morris, 1999:175). Σα απνηειέζκαηα ησλ εμεηάζεσλ, νη έξεπλεο ησλ παλεπηζηεκίσλ, νη ζρνιηθνί ζχκβνπινη θαη ηα φξγαλα ιαïθήο ζπκκεηνρήο είλαη κεξηθέο απφ ηηο πεγέο πνπ πξνζθέξνπλ αλάδξαζε ζην ζρνιείν. Ζ ζεσξία ησλ αλνηθηψλ ζπζηεκάησλ ζπλέβαιε θαζνξηζηηθά ψζηε λα γίλεη πεξηζζφηεξν ζαθήο ν ηξφπνο ιεηηνπξγίαο ησλ ζρνιηθψλ νξγαληζκψλ θαη ε θαηαλφεζε ησλ πνιιψλ παξαγφλησλ θαη ησλ δπζθνιηψλ πνπ ππεηζέξρνληαη ζηελ νξγάλσζε, δηνίθεζε θαη ιεηηνπξγία ηνπο (Hoy & Miskel, 2005:18) Σα ζηνηρεία ελόο (αλνηρηνύ) θνηλσληθνύ ζπζηήκαηνο Ζ ζπζηεκηθή ζεσξία, κε θπξηφηεξνπο εθπξνζψπνπο ζηελ εθπαίδεπζε ηνπο Getzels θαη Guba (Παζηαξδήο, 2004:24), εθηφο απφ ηελ έκθαζε πνπ έδσζε ζηα αλνηρηά ζπζηήκαηα, είλαη ε πξψηε πνπ ππνζηήξημε φηη θάζε θνηλσληθφ ζχζηεκα, φπσο ην ζρνιείν, δελ απνηειείηαη απφ έλα κφλν, αιιά απφ πνιιά ζηνηρεία ηα νπνία ζπλζέηνπλ ππνζπζηήκαηα κε μερσξηζηέο ιεηηνπξγίεο θαη ζην ζχλνιφ ηνπο ζπλεξγνχλ ζηελ πξαγκάησζε ησλ ζηφρσλ ηνπ. Σα δηάθνξα κέξε ή ππνζπζηήκαηα αιιειεπηδξνχλ θαη φια καδί ζπλεηζθέξνπλ ζηελ απνηειεζκαηηθή ιεηηνπξγία ηεο «νιφηεηαο» (Μπνπξαληάο, 2005:16). Χο θπξηφηεξα ζηνηρεία ησλ θνηλσληθψλ ζπζηεκάησλ θαη θαηά ζπλέπεηα ηνπ ζρνιηθνχ ζπζηήκαηνο, δηαθξίλνληαη κέζα απφ ηε κειέηε ηεο βηβιηνγξαθίαο ηα αθφινπζα. Ζ ηππηθή νξγαλσηηθή δνκή (ζεζκηθφ πιαίζην, νξγαλσηηθνί ξφινη, ηεξαξρία, γξαθεηνθξαηηθέο πξνζδνθίεο φπσο έρνπλ αλαιπζεί ζηηο πξνεγνχκελεο ελφηεηεο) είλαη ην πξψην ζηνηρείν. Σν δεχηεξν ζηνηρείν είλαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ αηφκσλ. Κάζε άηνκν πνπ ζπκκεηέρεη ζε κηα νξγάλσζε, έρεη ηηο δηθέο ηνπ πξνζσπηθέο αλάγθεο θαζψο θαη δηαθνξεηηθέο γλσζηηθέο ηθαλφηεηεο πνπ δηακνξθψλνπλ ην απνηέιεζκα ηεο δξάζεο ηνπ. Έηζη θαη ν θάζε εθπαηδεπηηθφο έρεη ηηο δηθέο ηνπ 36

38 θηινδνμίεο θαη γλψζεηο πνπ ππνθηλνχλ ηελ εξγαζηαθή ηνπ ζπκπεξηθνξά. Ζ ζεσξία ησλ ζπζηεκάησλ ζπλέδεζε πξψηε ηελ πξνζσπηθφηεηα ηνπ αηφκνπ θαη ηε ζέζε πνπ θαηέρεη κέζα ζ έλαλ νξγαληζκφ θαη ηφληζε φηη ε ζπκπεξηθνξά θαη ε απφδνζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ κέζα ζην ζρνιείν είλαη ζπλάξηεζε ηφζν ησλ γξαθεηνθξαηηθψλ πξνζδνθηψλ φζν θαη ησλ αηνκηθψλ ηνπο αλαγθψλ. Σν ηξίην ραξαθηεξηζηηθφ ελφο θνηλσληθνχ ζπζηήκαηνο είλαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ θαζεθφλησλ πνπ εθπιεξψλεη ην θάζε άηνκν. Ζ αλάζεζε αξκνδηνηήησλ ζε θάζε κέινο ηνπ νξγαληζκνχ είλαη θαζνξηζηηθήο ζεκαζίαο, θαζψο ην ηαίξηαζκα ή φρη αλάκεζα ζηα πξνζφληα θαη ηηο πξνζδνθίεο ηνπ αηφκνπ θαη ηα θαζήθνληα πνπ δεηείηαη λα εθπιεξψζεη ζπλδέεηαη άκεζα κε ηε ρακειή ή πςειή απφδνζε θαη εξγαζηαθή ηνπ ηθαλνπνίεζε. Σειεπηαίν θαη βαζηθφ ζηνηρείν ελφο θνηλσληθνχ ζπζηήκαηνο ζεσξείηαη ε άηππε δνκή. Με ηνλ φξν άηππε δνκή ή νξγάλσζε αλαθεξφκαζηε ζε «έλα ζχζηεκα δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ, πνπ ζρεκαηίδεηαη απζφξκεηα κέζα ζε φιεο ηηο ηππηθέο νξγαλψζεηο» θαη «έρεη σο ζθνπφ ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ αλαγθψλ ησλ κειψλ ηεο νξγάλσζεο» (Μηρφπνπινο, 1998α:67). Έηζη, νη θνηλσληθέο ζρέζεηο πνπ αλαπηχζζνληαη αλάκεζα ζηα κέιε ηνπ ζρνιείνπ είλαη εμαηξεηηθήο ζεκαζίαο γηα ηελ επηθνηλσλία, ηε ξνή πιεξνθνξηψλ θαη γεληθφηεξα γηα ηελ απνηειεζκαηηθή δξάζε ηνπ νξγαληζκνχ. Πνιιέο θνξέο κάιηζηα, νη άηππεο θνηλσληθέο επαθέο ππνλνκεχνπλ ηηο γξαθεηνθξαηηθέο πξνζδνθίεο. Σα ηέζζεξα ζηνηρεία πνπ αλαιχζεθαλ παξαπάλσ δελ απνηεινχλ απιά ηα κέξε ελφο θνηλσληθνχ ζπζηήκαηνο αιιά είλαη απηά πνπ θαζνξίδνπλ πφζν ιεηηνπξγήζηκν είλαη ην ζχζηεκα. χκθσλα κε ηνπο Nadler θαη Tushman (ζε Μηρφπνπιν, 1998α:79), νη επηζπκεηέο εθξνέο, δειαδή ε επίηεπμε ησλ ζηφρσλ, εμαξηψληαη άκεζα απφ ηελ αιιειεπίδξαζε ησλ ηεζζάξσλ απηψλ ζηνηρείσλ. Όζν κεγαιχηεξνο είλαη ν βαζκφο ζχγθιηζεο κεηαμχ ηνπο, ηφζν πην απνηειεζκαηηθφ είλαη ην ζχζηεκα (Μηρφπνπινο, 1998α, Παζηαξδήο, 2004, Hoy & Miskel, 2005). Ζ ελαξκφληζε ηεο νξγαλσηηθήο δνκήο ηνπ ζρνιείνπ κε ηηο αλάγθεο, ηα θαζήθνληα θαη ηηο άηππεο ζρέζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ είλαη απηή πνπ ζα θέξεη επηζπκεηέο εθξνέο. Αληίζεηα, φηαλ δελ βξίζθνληαη ζε αξκνλία, φηαλ ηα ηέζζεξα ζηνηρεία δελ ηαηξηάδνπλ κεηαμχ ηνπο, δελ είλαη δπλαηφλ λα επηηεπρζνχλ νη ζηφρνη. Ο ηξφπνο πνπ ηα ηέζζεξα βαζηθά ππνζπζηήκαηα ηνπ ζρνιηθνχ ζπζηήκαηνο αιιειεπηδξνχλ κεηαμχ ηνπο αιιά θαη κε ην πεξηβάιινλ κέζσ ησλ εηζξνψλ, ησλ εθξνψλ θαη ηεο αλάδξαζεο παξνπζηάδεηαη ζρεκαηηθά απφ ην Μηρφπνπιν (1998α:85) 37

39 φπσο θαίλεηαη παξαθάησ (ζρήκα 4) ζε έλα πξνζαξκνζκέλν κνληέιν θνηλσληθνχ ζπζηήκαηνο ζρνιείνπ βαζηζκέλν ζηνπο Nadler θαη Tushman. Αθεηεξία ηεο έξεπλαο απηήο απνηειεί ε πεπνίζεζε φηη γηα λα εμεηαζηεί ζσζηά νπνηνζδήπνηε «θξίθνο» ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο ζα πξέπεη λα εμεηάδεηαη κέζα ζην πιαίζην πνπ αλαιχζεθε ζε φιν ην δεχηεξν θεθάιαην ηεο εξγαζίαο. Γειαδή κέζα ζην ζχλνιν ηνπ ζπζηήκαηνο φπσο πξνθχπηεη απφ ηε ζπζρέηηζε ησλ κεξψλ ηνπ θαη ιακβάλνληαο πάληα ππφςε ηελ αιιειεπίδξαζε κε ην πεξηβάιινλ θαη ηνπο πεξηνξηζκνχο πνπ επηβάιινληαη απφ απηφ. Έηζη, ζεσξψληαο φηη ην παξαπάλσ κνληέιν εθθξάδεη απνηειεζκαηηθά ηελ ηδηαίηεξε θαη πνιχπινθε θαηάζηαζε ηνπ ζρνιηθνχ ζπζηήκαηνο, ζα πξνζπαζήζνπκε λα εξεπλήζνπκε ην ξφιν ηνπ «θξίθνπ» πνπ καο ελδηαθέξεη, ηεο εγεζίαο κε θνξέα ην δηεπζπληή ηνπ ιπθείνπ κέζα ζηα πιαίζηα ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο. Πξηλ φκσο πξνρσξήζνπκε ζε κηα θξηηηθή πξνζέγγηζε ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο εγεζίαο ζην ζρνιείν θαη ζπγθεθξηκέλα ζην ιχθεην (θεθάιαην 3) θξίλεηαη απαξαίηεηε κηα ζχληνκε παξνπζίαζε ησλ θξηηεξίσλ επηινγήο δηεπζπληψλ ζρνιηθήο κνλάδαο θαζψο θαη ηνπ έξγνπ θαη ησλ θαζεθφλησλ ηνπο φπσο νξίδνληαη απφ ην ηζρχνλ ζεζκηθφ πιαίζην. 38

40 2.5 Κξηηήξηα επηινγήο Γηεπζπληώλ ρνιηθήο Μνλάδαο Ζ επηινγή δηεπζπληψλ ζρνιηθψλ κνλάδσλ γίλεηαη ζχκθσλα κε ην Ν 3467/06 απφ ηα αξκφδηα Πεξηθεξεηαθά πκβνχιηα Β /ζκηαο Δθπαίδεπζεο. Σα θξηηήξηα επηινγήο δηαθξίλνληαη ζε ηξεηο θαηεγνξίεο: α) ππεξεζηαθή θαηάζηαζε δηδαθηηθή εκπεηξία (Βαζκφο Α, ηνπιάρηζηνλ δσδεθαεηή εθπαηδεπηηθή ππεξεζία θαη πεληαεηή δηδαθηηθή ζε ζρνιείν δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο), β) επηζηεκνληθή παηδαγσγηθή ζπγθξφηεζε (ιακβάλνληαη ππφςε νη ζπνπδέο), γ) πξνζσπηθφηεηα θαη γεληθή ζπγθξφηεζε ηνπ ππνςεθίνπ φπσο απνηηκάηαη απφ πξνθνξηθή ζπλέληεπμε ελψπηνλ ηνπ αξκνδίνπ ζπκβνπιίνπ. Καηά ηε ζπλέληεπμε εθηηκάηαη ε ηθαλφηεηα ηνπ ππνςεθίνπ λα αλαιακβάλεη πξσηνβνπιίεο, λα επηιχεη πξνβιήκαηα (δηδαθηηθά, δηνηθεηηθά, νξγαλσηηθά, ιεηηνπξγηθά), λα δεκηνπξγεί ην θαηάιιειν παηδαγσγηθφ πεξηβάιινλ θαη λα εκπλέεη ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ζηελ άζθεζε ησλ θαζεθφλησλ ηνπο. 2.6 Σν έξγν θαη ηα θαζήθνληα ηνπ Γηεπζπληή ηεο ρνιηθήο Μνλάδαο χκθσλα κε ην άξζξν 11 ηνπ λφκνπ 1566/85, ν Γηεπζπληήο ηνπ ζρνιείνπ: «είλαη ηδίσο ππεχζπλνο γηα ηελ νκαιή ιεηηνπξγία ηνπ ζρνιείνπ, ην ζπληνληζκφ ηεο ζρνιηθήο δσήο, ηελ ηήξεζε ησλ λφκσλ, ησλ εγθπθιίσλ θαη ησλ ππεξεζηαθψλ εληνιψλ θαη ηελ εθαξκνγή ησλ απνθάζεσλ ηνπ ζπιιφγνπ δηδαζθφλησλ. Μεηέρεη επίζεο ζηελ αμηνιφγεζε ηνπ έξγνπ ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ζπλεξγάδεηαη κε ηνπο ζρνιηθνχο ζπκβνχινπο». Σν έξγν ηνπ θαζνξίδεηαη απφ ηελ Τπνπξγηθή απφθαζε (Τ.Π / ), ζχκθσλα κε ηελ νπνία βξίζθεηαη ζηελ θνξπθή ηεο ζρνιηθήο θνηλφηεηαο θαη είλαη δηνηθεηηθφο αιιά θαη επηζηεκνληθφο παηδαγσγηθφο ππεχζπλνο ζην ρψξν απηφ. πγθεθξηκέλα: α) Καζνδεγεί ηε ζρνιηθή θνηλφηεηα ψζηε λα ζέζεη πςεινχο ζηφρνπο θαη λα εμαζθαιίζεη ηηο πξνυπνζέζεηο γηα ηελ επίηεπμή ηνπο γηα έλα ζρνιείν δεκνθξαηηθφ θαη αλνηρηφ ζηελ θνηλσλία. β) Καζνδεγεί θαη βνεζάεη ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ζην έξγν ηνπο, θαη ηδηαίηεξα ηνπο λεφηεξνπο, αλαιακβάλεη πξσηνβνπιίεο εθπαηδεπηηθνχ θαη παηδαγσγηθνχ ραξαθηήξα θαη νθείιεη λα απνηειεί παξάδεηγκα. γ) Φξνληίδεη ψζηε ην ζρνιείν λα γίλεη ζηνηρεηψδεο κνλάδα επηκφξθσζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζε ζέκαηα δηνηθεηηθά, παηδαγσγηθά θαη επηζηεκνληθά. 39

41 δ) Πξνΐζηαηαη ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ζπληνλίδεη ην έξγν ηνπο. πλεξγάδεηαη καδί ηνπο ηζφηηκα θαη κε πλεχκα αιιειεγγχεο. Γηαηεξεί θαη εληζρχεη ηε ζπλνρή ηνπ πιιφγνπ Γηδαζθφλησλ, ακβιχλεη ηηο αληηζέζεηο, ελζαξξχλεη ηηο πξσηνβνπιίεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ, εκπλέεη θαη παξέρεη ζεηηθά θίλεηξα ζ απηνχο. ε) Διέγρεη ηελ πνξεία ησλ εξγαζηψλ θαη θαηεπζχλεη ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ψζηε λα αληαπνθξίλνληαη έγθαηξα ζηηο ππνρξεψζεηο πνπ αλέιαβαλ. Σέινο, αμηνινγεί ηνπο εθπαηδεπηηθνχο, φπσο ε λνκνζεζία νξίδεη, έρνληαο σο γλψκνλα ηεο αμηνιφγεζήο ηνπ ηνπο ζηφρνπο ηεο αμηνιφγεζεο. Με ηελ ίδηα ππνπξγηθή απφθαζε θαζνξίδνληαη αλαιπηηθά ηα θαζήθνληα ζε ζρέζε κε ηα ζηειέρε ηεο δηνίθεζεο, ηνπο ζρνιηθνχο ζπκβνχινπο, ην δηδαθηηθφ πξνζσπηθφ, ηα ιατθά φξγαλα ζπκκεηνρήο θαη ηνπο καζεηέο. Δλδεηθηηθά αλαθέξνπκε φηη ηνλίδεηαη ε αλάγθε ζπλεξγαζίαο κε φινπο γηα ηελ απφ θνηλνχ επίηεπμε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηφρσλ. Δπίζεο, θαζήθνλ ηνπ δηεπζπληή νξίδεηαη λα δεκηνπξγεί ζεηηθφ θιίκα ζην ζρνιείν θαη λα ιακβάλεη θάζε κέηξν πνπ ζπκβάιιεη ζηελ θαιχηεξε ιεηηνπξγία ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο. Σν παξαπάλσ πιαίζην είλαη ίδην γηα δηεπζπληέο ησλ ζρνιηθψλ κνλάδσλ φισλ ησλ βαζκίδσλ θαη θαηά ζπλέπεηα θαη ηνπο δηεπζπληέο ιπθείνπ πνπ απνηεινχλ ην ελδηαθέξνλ ηεο παξνχζεο εξγαζίαο. 40

42 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3 ΚΡΗΣΗΚΖ ΘΔΧΡΖΖ ΣΟΤ ΠΛΑΗΗΟΤ ΣΖ ΖΓΔΗΑ Αθνχ παξνπζηάζακε ηηο ζεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο πεξί εγεζίαο θαη ηα θνηλά ζηνηρεία πνπ δηαζέηνπλ νη εγέηεο (θεθάιαην 1), θαζψο θαη ηε δηνηθεηηθή θαη νξγαλσηηθή δνκή ηνπ εθπαηδεπηηθνχ καο ζπζηήκαηνο θαη ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο (θεθάιαην 2), ζα πξνζπαζήζνπκε ζην θεθάιαην απηφ λα θξίλνπκε ην πιαίζην ζεσξήζεσλ πεξί εγεζίαο θαη λα ηνπνζεηεζνχκε γηα ην αλ, θαηά πφζν θαη κε πνην ηξφπν ε εγεζία, κέζσ ηνπ δηεπζπληή εγέηε, κπνξεί λα αλαπηπρζεί ζην ιχθεην θαη λα ζπληειέζεη ζηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ ηνπ. 3.1 Ζ εθηίκεζε ησλ ζεσξήζεσλ ηεο εγεζίαο γηα ην ζρνιείν (ιύθεην) Ζ αλαζθφπεζε ησλ ζεσξηψλ ηεο εγεζίαο (ελφηεηα 1.4) αλνίγεη ην δξφκν γηα ηελ νπζηαζηηθή θαηαλφεζή ηεο, σζηφζν δελ είλαη εχθνιν λα θαηαιήμνπκε ζε θνηλά ζπκπεξάζκαηα γηα ην πνηα ζεσξία καο βνεζάεη λα εληνπίζνπκε ή λα δεκηνπξγήζνπκε ηνλ απνηειεζκαηηθφ δηεπζπληή εγέηε. Όιεο νη ζεσξεηηθέο θαη εξεπλεηηθέο πξνζεγγίζεηο δίλνπλ ελδηαθέξνληα ζηνηρεία σζηφζν θαίλεηαη λα επαιεζεχνληαη κφλν κεξηθψο. Ζ ζεψξεζε ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ (1.4.1) ζχκθσλα κε ηελ νπνία ν δηεπζπληήο εγέηεο ρξεηάδεηαη απιά λα δηαζέηεη ζπγθεθξηκέλα έκθπηα ραξαθηεξηζηηθά, είλαη δχζθνιν λα επηβεβαησζεί θαη λα εθαξκνζηεί ζηε ζρνιηθή κνλάδα. Βέβαηα, ζχγρξνλεο έξεπλεο πξνζπαζνχλ λα αμηνινγήζνπλ ηα γλσξίζκαηα ηεο πξνζσπηθφηεηαο θαη θέληξα αμηνιφγεζεο ππνςεθίσλ γηα δηνηθεηηθέο ζέζεηο ζην εμσηεξηθφ ρξεζηκνπνηνχλ πνιιαπιέο κεζφδνπο γηα λα εθηηκήζνπλ ηηο ηθαλφηεηεο ησλ ππνςεθίσλ. Μάιηζηα κειέηεο ησλ Ritchie θαη Moses (1983) θαη Stogdill (1981) (ζε Μηρφπνπιν, 1998β:73-75) έδεημαλ φηη ηα πεξηζζφηεξα απφ ηα γλσξίζκαηα πξνζσπηθφηεηαο πνπ αμηνινγήζεθαλ εκθαλίδνπλ ζεηηθφ ζπζρεηηζκφ κε ηελ δηεπζπληηθή επηηπρία. Παξφιν απηά, δε δηαζέηνπκε κειέηεο απφ ην ρψξν ηεο εθπαίδεπζεο πνπ λα απνδεηθλχνπλ φηη αξθνχλ ηα έκθπηα πξνζφληα γηα λα γίλεη έλαο δηεπζπληήο θαη εγέηεο. Αλ θαη νη ζπζρεηηζκνί κεηαμχ ραξαθηεξηζηηθψλ πξνζσπηθφηεηαο θαη εγεζίαο έρνπλ κεγάιε αμία δελ κπνξνχλ κα εμεγήζνπλ ηη θάλεη έλαο δηεπζπληήο -έζησ θη αλ δηαζέηεη φξακα, απηνπεπνίζεζε, πξνζήισζε ζην θαζήθνλ θ.α. (1.5.1) θαηά ηελ 41

43 εθηέιεζε ησλ θαζεθφλησλ ηνπ σο εγέηεο. Δπίζεο, ε ζεψξεζε απηή αγλνεί παληειψο ηα δηαθνξεηηθά ραξαθηεξηζηηθά πνπ παξνπζηάδεη θάζε θαηάζηαζε. Έηζη, κέζα ζ έλα πεξηβάιινλ κε ηφζν πνηθίινπο πεξηπησζηαθνχο παξάγνληεο φπσο ην ζρνιείν, ηα έκθπηα γλσξίζκαηα ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ δηεπζπληή δε καο δίλνπλ απαληήζεηο γηα ην πψο ζα ιεηηνπξγήζεη σο εγέηεο ζε δηάθνξεο πεξηπηψζεηο. Όζν αθνξά ηε ζεψξεζε ηεο ζπκπεξηθνξάο (1.4.2), ζχκθσλα κε ηελ νπνία ε εγεζία είλαη έλα ζχλνιν κνξθψλ ζπκπεξηθνξάο πνπ αλαπηχζζνληαη ζε φιεο ηηο θαηαζηάζεηο θαη θάλνπλ ηνλ εγέηε απνηειεζκαηηθφ, θαίλεηαη επίζεο λα παξνπζηάδεη πνιιέο αδπλακίεο ζηελ εθαξκνγή ηεο ζην ζρνιείν παξά ηα ρξήζηκα εξεπλεηηθά ζηνηρεία πνπ έρνπλ πξνθχςεη. Οη έξεπλεο ηνπ παλεπηζηεκίνπ ηνπ Οράην (1.4.2) ( Halpin θαη Winer, 1952) θαη ηνπ παλεπηζηεκίνπ ηνπ Μίζηγθαλ (Likert, 1961) (ζε Hνy θαη Miskel, 2005) αλέδεημαλ ζεκαληηθέο δηαζηάζεηο θαη ζηπι ζπκπεξηθνξάο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ εγεηηθή απνηειεζκαηηθφηεηα. Χζηφζν, δελ έιαβαλ ππφςε φηη ε ίδηα ζπκπεξηθνξά δελ κπνξεί λα είλαη ε βέιηηζηε ζε φιεο ηηο θαηαζηάζεηο. Ο δηεπζπληήο ηνπ ιπθείνπ δε κπνξεί λα πηνζεηήζεη ή λα δηδαρζεί θάπνηεο κνξθέο ζπκπεξηθνξάο θαη κε απηέο λα ζεσξείηαη απνηειεζκαηηθφο αλεμάξηεηα απφ ηελ επίδξαζε θάζε νξγαλσηηθήο θαηάζηαζεο. Ζ ηξίηε ζεψξεζε, ην ελδερνκεληθφ κνληέιν ηνπ Fiedler (1.4.3), αλ θαη είλαη ε πξψηε πνπ έζηξεςε ηελ πξνζνρή ζηε κειέηε ηεο θαηάζηαζεο, ππνζηεξίδνληαο φηη ε απνηειεζκαηηθφηεηα ηνπ εγέηε εμαξηάηαη ηφζν απφ ηα έκθπηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ φζν θαη απφ ηα ζπγθεθξηκέλα ραξαθηεξηζηηθά κηαο θαηάζηαζεο (ν θαηάιιεινο άλζξσπνο ζηελ θαηάιιειε ζέζε), δε θαίλεηαη λα επαιεζεχεηαη θαη λα κπνξεί λα εθαξκνζηεί ζην ζρνιείν. Έρεη ρξεζηκνπνηεζεί ζε θάπνηεο έξεπλεο ζηηο Ζ.Π.Α. γηα ηελ πξφβιεςε ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ηνπ εγέηε (Hoy θαη Miskel, 2005) σζηφζν, ε αζπλέπεηα ησλ απνηειεζκάησλ δελ επηηξέπεη κηα γεληθφηεξε ρξήζε ηεο. Σν ηαίξηαζκα πξνζσπηθφηεηαο εγέηε θαη θαηάζηαζεο, πνπ πξνηείλεη απηή ε ζεσξία, δε κπνξεί λα επηηεπρζεί ζην ζρνιείν, αθνχ ε θαηάζηαζε δελ είλαη θάζε θνξά ζηαζεξή νχηε θαη ππφ ηνλ έιεγρν ηνπ δηεπζπληή. Οη δχν απφ ηηο ηξεηο παξακέηξνπο ηεο θαηάζηαζεο πνπ νξίδεη ν Fiedler δνκή ησλ θαζεθφλησλ, δχλακε ζέζεο ηνπ εγέηεθαζνξίδνληαη θαη αιιάδνπλ απφ ηελ θεληξηθή εμνπζία ρσξίο λα έρεη δηθαίσκα παξέκβαζεο ν δηεπζπληήο. Οη ζεσξίεο πνπ αλήθνπλ ζηελ ελδερφκελε ζεψξεζε ΗΗ (1.4.4) θαζψο θαη νη λεφηεξεο ζεσξίεο γηα ηελ κεηαζρεκαηηζηηθή εγεζία (1.4.6), πνπ ππνζηεξίδνπλ φηη ε εγεηηθή απνηειεζκαηηθφηεηα ζηεξίδεηαη ζηελ πξνζαξκνγή ηεο θαηάιιειεο 42

44 ζπκπεξηθνξάο (πεξηερφκελν θαη ζηπι) αλάινγα κε ηελ πεξίπησζε, θαίλεηαη λα πξνζθέξνπλ πην ρξήζηκα ζηνηρεία γηα ηελ εγεζία ζην ζρνιείν. Οη κειεηεηέο ππνζηεξίδνπλ φηη ηα ελδερφκελα απηά κνληέια (Path- Goal, Situational Theory, Vroom- Yetton, transformational leadership) πξέπεη λα εμεηαζηνχλ πεξηζζφηεξν γηαηί εμεγνχλ θαιχηεξα ηηο αιιειεμαξηήζεηο κεηαμχ ραξαθηεξηζηηθψλ, θαηαζηάζεσλ, ζπκπεξηθνξψλ θαη εγεηηθήο απνηειεζκαηηθφηεηαο. (Μηρφπνπινο, 1998β, Boyatzis, Goleman θαη ζπλ, 2002). Ζ αληίιεςε φηη ν εγέηεο δηεπζπληήο πξέπεη λα πξνζαξκφδεη ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ αλάινγα κε ηελ πεξίπησζε θαίλεηαη πην ξεαιηζηηθή γηα ηελ άζθεζε εγεζίαο ζην ζρνιείν. 3.2 Έλα επεμεξγαζκέλν ζρήκα γηα ηελ θαηαλόεζε ηεο εγεζίαο ζην ζρνιείν (ιύθεην) Ζ θξηηηθή εθηίκεζε ησλ ζεσξήζεσλ γηα ηελ εγεζία πνπ επηρεηξήζακε παξαπάλσ καο νδεγεί ζην ζπκπέξαζκα φηη θακία ζεσξία ή κνληέιν δελ κπνξεί λα ιεηηνπξγήζεη σο «θαζαξφ» θαη λα είλαη απνηειεζκαηηθά ζην ρψξν ηνπ ζρνιείνπ. Δμάιινπ, πάληα ιακβάλνπκε ππφςε καο, φηη ν ηδηαίηεξνο θαη πνιχπινθνο απηφο ρψξνο απαηηεί φιεο νη κεηαθνξέο θαη εθαξκνγέο ζεσξηψλ απφ ην ρψξν ηεο Γηνίθεζεο Δπηρεηξήζεσλ λα γίλνληαη κεηά απφ πνιχ εθηεηακέλε έξεπλα θαη πξνζερηηθή αμηνιφγεζε (Bush, 2003). Έηζη, ζεσξνχκε φηη γηα λα θαηαλνήζνπκε ηελ εγεζία ζην ζρνιείν δελ πξέπεη λα αθνινπζήζνπκε κηα ζπγθεθξηκέλε ζεσξία αιιά λα ζπλδπάζνπκε ρξήζηκα ζηνηρεία απφ φιεο. πγθεθξηκέλα, ν Μηρφπνπινο (1998β:94) πξνηείλεη έλα επεμεξγαζκέλν ελδερνκεληθφ ζρήκα γηα ηελ εγεζία ζην ζρνιείν πνπ αληιεί ζηνηρεία απφ φιεο ηηο ζεσξίεο, ην νπνίν έρνπλ πξνηείλεη πξψηνη νη Hoy θαη Miskel (2005:405). Ζ ζχλδεζε ησλ ζπληζησζψλ θαη ησλ επηκέξνπο ζηνηρείσλ φισλ ησλ ζεσξηψλ κε ηε κνξθή κηαο ζρεκαηηθήο απεηθφληζεο, παξνπζηάδεηαη ζην παξαθάησ ζρήκα (ζρήκα 1) (Μηρφπνπινο, 1998β:94). 43

45 94 ρήκα 1: Έλα επεμεξγαζκέλν ζρήκα γηα ηελ θαηαλόεζε ηεο εγεζίαο \ Όπσο θαίλεηαη ζην ζρήκα, νη ηξεηο ζπληζηψζεο πνπ ζα δεκηνπξγήζνπλ ηνλ απνηειεζκαηηθφ εγέηε είλαη α) ηα αηνκηθά γλσξίζκαηα ηεο πξνζσπηθφηεηαο ησλ δηεπζπληψλ (ελφηεηα 1.5.1), β) νη κνξθέο εγεηηθήο ζπκπεξηθνξάο (1.5.2) θαη γ) ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο θαηάζηαζεο ηεο εθπαηδεπηηθήο νξγάλσζεο. Σα αηνκηθά γλσξίζκαηα θαη νη κνξθέο ζπκπεξηθνξάο έρνπλ αλαιπζεί ζηηο ελφηεηεο θαη θαη ηα θπξηφηεξα ζπλνςίδνληαη ζην ζρήκα. Όζν αθνξά ζηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο ζρνιηθήο νξγάλσζεο έρεη γίλεη αλαιπηηθή παξνπζίαζε ζην θεθάιαην 2 θαη ηα ζπλνςίδνπκε εδψ ηνλίδνληαο ηελ νξγαλσηηθή δνκή (ηεξαξρία, ηππνπνίεζε), ην ξφιν ηνπ εγέηε (θαζήθνληα, εμνπζία, δχλακε), ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ πθηζηακέλσλ (πξνζσπηθφηεηα, ππνθίλεζε) θαη ην πεξηβάιινλ (εζσηεξηθφ θιίκα, εμσηεξηθή θαηάζηαζε). Ζ πξνζέγγηζε απηή θαίλεηαη λα είλαη ε πην ελδεδεηγκέλε γηαηί εμεγεί ηηο αιιεινζπλδέζεηο κεηαμχ ραξαθηεξηζηηθψλ, θαηαζηάζεσλ, ζπκπεξηθνξψλ θαη εγεηηθήο απνηειεζκαηηθφηεηαο. Γηα λα είλαη έλαο δηεπζπληήο απνηειεζκαηηθφο 44

46 εγέηεο, δειαδή γηα λα πεηπραίλεη ηνπο νξγαλσηηθνχο, αηνκηθνχο θαη νκαδηθνχο ζηφρνπο ηνπ ζρνιείνπ, πξέπεη λα ππάξρεη ζχδεπμε αλάκεζα ζηα αηνκηθά ηνπ γλσξίζκαηα, ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ θαη ζηνπο παξάγνληεο ηεο θαηάζηαζεο. Γηα λα επηηεπρζεί ε επηζπκεηή απηή ζχδεπμε νη πεξηζζφηεξνη κειεηεηέο ππνζηεξίδνπλ φηη νη εγέηεο πξέπεη λα εθπαηδεχνληαη ψζηε λα εληζρχνπλ ηηο ηθαλφηεηεο θαη λα βειηηψλνπλ ηε ζπκπεξηθνξά ηνπο. Οη Hoy θαη Miskel (2005) πξνηείλνπλ δηαξθή εθπαίδεπζε ησλ ζηειερψλ ηεο εθπαίδεπζεο γηα λα γίλνπλ εγέηεο. Ο Kotter (2001:186) πηζηεχεη φηη ε εγεζία ζπλδέεηαη άξξεθηα κε ηε κάζεζε, ελψ ν Μπνπξαληάο (2005:245) ππνζηεξίδεη πσο «ν εγέηεο δελ είλαη ραξηζκαηηθφ άηνκν», «ζε κεγάιν βαζκφ γίλεηαη, δεκηνπξγείηαη». Δκείο δερφκαζηε φηη φλησο ε ζσζηή επηκφξθσζε κπνξεί λα αλαδείμεη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ δηεπζπληή εγέηε θαη λα ηνλ βνεζήζεη λα αλαπηχμεη απνηειεζκαηηθή ζπκπεξηθνξά. Χζηφζν, πηζηεχνπκε φηη πξέπεη λα δνζεί ηδηαίηεξε ζεκαζία ζηνπο θαηαζηαζηαθνχο παξάγνληεο. Μάιηζηα, ζπκθσλνχκε κε ηελ άπνςε ησλ Hoy θαη Miskel (2005) θαη Μηρφπνπινπ (1998β) φηη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο θαηάζηαζεο ηνπ ζρνιείνπ έρνπλ κεγαιχηεξε επίδξαζε ζηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηνπ δηεπζπληή απφ φζν ε ζπκπεξηθνξά ηνπ. Καηά πφζν ινηπφλ ν δηεπζπληήο ηνπ ιπθείνπ κπνξεί λα επέκβεη ζηηο θαηαζηάζεηο, λα ηηο ηαηξηάμεη κε ηελ πξνζσπηθφηεηα θαη ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ θαη λα γίλεη εγέηεο είλαη ην αληηθείκελν ηεο επφκελεο ελφηεηαο. 3.3 Θεζκηθό πιαίζην θαη εγεζία ζην ιύθεην Πεξηνξηζκνί ηνπ ζεζκηθνύ πιαηζίνπ Σν ελδηαθέξνλ ηεο ελφηεηαο απηήο εζηηάδεηαη ζην αλ θαη κε πνην ηξφπν ε «θαηάζηαζε» ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο, φπσο παξνπζηάζηεθε ζην θεθάιαην 2, σο έλαο γξαθεηνθξαηηθφο νξγαληζκφο αιιά θαη σο αλνηρηφ θνηλσληθφ ζχζηεκα πνπ φζν κεγαιχηεξνο είλαη ν βαζκφο ζχγθιηζεο ησλ ζηνηρείσλ ηνπ ηφζν πεξηζζφηεξν πεηπραίλεη ηνπο ζηφρνπο ηνπ, επηηξέπεη ηελ αξκνληθή ζπλχπαξμε κε έλα δηεπζπληή κε ραξαθηεξηζηηθά θαη ζπκπεξηθνξά εγέηε έηζη ψζηε λα επηηπγράλνληαη απνηειεζκαηηθά νη πνηνηηθνί θαη πνζνηηθνί ζηφρνη ηνπ ζε φια ηα επίπεδα. Οη επηθπιάμεηο γηα ην αλ κπνξνχκε λα κηιάκε γηα εγεζία ζηε ζρνιηθή κνλάδα, ηφζν ζηε βηβιηνγξαθία φζν θαη νη δηθέο καο, είλαη έληνλεο. Οη ζεσξεηηθέο απφςεηο (Αλδξένπ θαη Παπαθσλζηαληίλνπ, 1994, Μπνπξαληάο, 2005, Kotter, 2001) 45

47 ζπγθιίλνπλ ζην φηη ε ηεξαξρηθή θαη γξαθεηνθξαηηθή θαηαλνκή ζηηο νξγαλψζεηο, εκπνδίδεη ηελ αλάπηπμε εγεηηθψλ ζηειερψλ. ηνπο γξαθεηνθξαηηθνχο νξγαληζκνχο φπσο ηα ζρνιεία, φπνπ ππάξρεη ηεξαξρία εμνπζίαο, ηππνπνίεζε, θαηακεξηζκφο έξγνπ θαη έλα απζηεξφ πιαίζην ιεηηνπξγηθψλ θαλφλσλ, δελ επηηξέπεηαη ζηα άηνκα λα αλαπηπρζνχλ, λα ειέγμνπλ ηηο δπλαηφηεηεο ηνπο θαη λα εμειηρζνχλ κε απνηέιεζκα λα θαηαζηξέθνληαη ζπλήζσο νη εγεηηθέο ηθαλφηεηεο (Kotter, 2001). Δπίζεο, ηέηνηνπ είδνπο νξγαληζκνί, είηε απσζνχλ φζνπο έρνπλ εγεηηθέο ηθαλφηεηεο, είηε φηαλ ηνπο πξνζιακβάλνπλ ηνπο δηδάζθνπλ κφλν ηε γξαθεηνθξαηηθή δηνίθεζε ρσξίο λα ηνπο δεηνχλ θάηη παξαπάλσ. Σν δνζκέλν λνκνζεηηθφ πιαίζην δίλεη πνιχ ιίγα πεξηζψξηα ζην δηεπζπληή ηνπ ιπθείνπ λα εθδειψζεη εγεηηθά ραξαθηεξηζηηθά θαη λα αζθήζεη εγεηηθή ζπκπεξηθνξά γηα ηνπο αθφινπζνπο ιφγνπο (Αλδξένπ & Παπαθσλζηαληίλνπ, 1994): α) Ο απζηεξφο θαζνξηζκφο ηνπ έξγνπ ηνπ, θαζψο θαη ηνπ εθπαηδεπηηθνχ έξγνπ, απφ ηελ θεληξηθή εμνπζία δελ ηνπ δίλεη πεξηζψξην ιήςεο ζεκαληηθψλ απνθάζεσλ, ζρεδηαζκνχ δξάζεο θαη δηακφξθσζεο νξάκαηνο γηα ην ζρνιείν. β) Ζ πνιππινθφηεηα θαη ε πιεζψξα λφκσλ θαη εγθπθιίσλ δελ επηηξέπνπλ αλάπηπμε πξσηνβνπιηψλ θαη εηζαγσγή θαηλνηνκηψλ ρσξίο λα ππάξρεη ν θίλδπλνο παξαπνίεζεο ηεο θεληξηθήο βνχιεζεο. γ) Ζ έλλνηα ηνπ εγέηε είλαη ηαπηφζεκε κε ηελ έλλνηα ηεο επηξξνήο πνπ ζπλεπάγεηαη θαζνξηζκφ ησλ ζηφρσλ ηεο νκάδαο απφ ην δηεπζπληή. ην ζρνιείν ζρεδφλ φινη νη ζηφρνη θαζνξίδνληαη απφ ην Τπνπξγείν Παηδείαο ελψ ζηνλ δηεπζπληή δίλεηαη κφλν εθηειεζηηθή εμνπζία ρσξίο λα κπνξεί λα ζέζεη θαη λα κεηαδψζεη δηθνχο ηνπ ζηφρνπο θαη ηδέεο. δ) Ζ επηξξνή ηνπ είλαη επίζεο πεξηνξηζκέλε φζνλ αθνξά ζηα θίλεηξα πνπ κπνξεί λα δψζεη ή ζηηο πνηλέο πνπ κπνξεί λα επηβάιιεη ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο. Σα δηθαηψκαηα θαη νη ππνρξεψζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ είλαη λνκνζεηηθά ζεζκνζεηεκέλα θαη πέξα απφ θάπνηεο επηβξαβεχζεηο, δηεπθνιχλζεηο, επηπιήμεηο ή ην δηθαίσκα γηα παξαπνκπή ζηνλ πξνïζηάκελν, ν δηεπζπληήο δελ έρεη άιιε εμνπζία πάλσ ζην έξγν ησλ εθπαηδεπηηθψλ νχηε ηνπο αμηνινγεί παξφηη πξνβιέπεηαη λνκηθά. Μάιηζηα, ζχκθσλα κε ηα ζεζκηθά θαζήθνληα ηνπ είλαη ππνρξεσκέλνο λα πινπνηεί ηηο απνθάζεηο ηνπ πιιφγνπ Γηδαζθφλησλ εθφζνλ απηέο δελ έξρνληαη ζε αληίζεζε κε ην λνκνζεηηθφ πιαίζην, αθφκα θη αλ ν ίδηνο έρεη δηαθνξεηηθή άπνςε (ελφηεηα 2.6). Ο δηεπζπληήο ηνπ ζρνιείνπ νθείιεη λα ζπλεξγάδεηαη θαη λα αζθεί εμνπζία απφ θνηλνχ κε ην χιινγν Γηδαζθφλησλ. 46

48 ε) Σα θξηηήξηα επηινγήο (2.5) γηα ηηο ζέζεηο ησλ δηεπζπληψλ ζρνιείσλ δε ζπλδένληαη κε ηηο εγεηηθέο ηθαλφηεηεο. Ζ επηινγή ησλ δηεπζπληψλ εμαξηάηαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ ηελ θεληξηθή εμνπζία, δε ζπλδέεηαη κε ηελ θαηάξηηζε θαη επηκφξθσζε ζε ζέκαηα εθπαηδεπηηθήο δηνίθεζεο νχηε κε ηελ χπαξμε θαη θαιιηέξγεηα εγεηηθψλ ζηνηρείσλ. ζη) Ζ ηεξαξρία εμνπζίαο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ καο ζπζηήκαηνο πνπ ηνπνζεηεί ην δηεπζπληή ζηε βάζε ηεο ππξακίδαο εμνπζίαο θαη δελ ηνπ δίλεη ζρεδφλ θακία δχλακε γηα ιήςε ζηξαηεγηθψλ απνθάζεσλ. δ) Ο ζπγθεληξσηηθφο ραξαθηήξαο ηεο δηνίθεζεο θαη ε ράξαμε ηεο πνιηηηθήο νινθιεξσηηθά απφ ηελ θεληξηθή εμνπζία «πλίγεη» βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ εγέηε φπσο ε αλάιεςε επζχλεο, ε ηφικε ζηηο αιιαγέο, ε πξσηνπνξία θ.α. Δπίζεο, ε αλάγθε γηα επηηπρία, αλέιημε θαη πςειά επηηεχγκαηα δχζθνια κπνξεί λα ηθαλνπνηεζνχλ κέζα απφ ηε ζέζε απηή. ε) Σέινο, ε εμέιημε ζε πξντζηάκελν γξαθείνπ, δηεπζπληή εθπαίδεπζεο ή πεξηθεξεηαθφ δηεπζπληή εμαξηάηαη απφ πνιηηηθά θξηηήξηα θαη φρη απφ δηεπζπληηθά επηηεχγκαηα. πκπεξαζκαηηθά, ηα εκπφδηα θαη νη πεξηνξηζκνί πνπ ππάξρνπλ απφ ην δνζκέλν λνκνζεηηθφ πιαίζην, ιηγνζηεχνπλ ηηο ειπίδεο γηα ελίζρπζε ηεο εγεηηθήο απνηειεζκαηηθφηεηαο ηνπ δηεπζπληή ηνπ ιπθείνπ Γπλαηόηεηεο αλάδεημεο εγέηε δηεπζπληή Έρνληαο εμεηάζεη ηνπο πεξηνξηζκνχο πνπ ζέηεη ην ζεζκηθφ πιαίζην ζηελ άζθεζε ηεο εγεηηθήο απνηειεζκαηηθφηεηαο ησλ δηεπζπληψλ, ζα πξνζπαζήζνπκε λα εληνπίζνπκε αλ θαη πνηεο δπλαηφηεηεο ηνπο δίλνληαη λα αλαδεηρζνχλ σο εγέηεο παξά ηα εκπφδηα ηεο «θαηάζηαζεο». Δδψ ζα πξέπεη λα επηζεκάλνπκε φηη ν πξνζαλαηνιηζκφο ηεο εθπαηδεπηηθήο δηνίθεζεο ζηνλ θπξίαξρν ξφιν ηεο εγεζίαο είλαη ζρεηηθά πξφζθαηνο θαη έρεη ηηο ξίδεο ηνπ ζηε ζεσξία ηεο δηνηθεηηθήο επηζηήκεο φπνπ θπξηαξρεί ε πίζηε φηη ε εγεζία είλαη ην κπζηηθφ ησλ επηηπρεκέλσλ νξγαληζκψλ ηνπ 21 νπ αηψλα. χκθσλα κε ηε βηβιηνγξαθία (Kotter, 2001, Μπνπξαληάο, 2005, Murphy θαη Luiο, 1999), ε εγεζία κέζσ ησλ ζηειερψλ θάζε ηεξαξρηθήο βαζκίδαο θαη φρη κφλν ηεο αλψηαηεο έρεη ηελ επζχλε γηα ηε δεκηνπξγία, ηνλ έιεγρν θαη ηνλ ζπληνληζκφ ησλ κεξψλ ηνπ νξγαληζκνχ ζην αληίζηνηρν επίπεδν επζχλεο. Έηζη θαη ν δηεπζπληήο απφ ην δηθφ ηνπ επίπεδν επζχλεο θαη κε ηελ πεξηνξηζκέλε εμνπζία ηνπ ίζσο λα κπνξεί λα έρεη εγεηηθφ ξφιν. Ο θαζνξηζηηθφο ξφινο ηεο εγεζίαο σο ν 47

49 πξνζδηνξηζηηθφο παξάγνληαο ησλ ζρέζεσλ ησλ ζπζηαηηθψλ κεξψλ θάζε νξγαληζκνχ δίλεηαη ζρεκαηηθά απφ ηνλ Μπνπξαληά (2005:27) ζην ζρήκα 2, πνπ ππνδεηθλχεη έλα κνληέιν δηαξθνχο επηηπρίαο γηα ην ρψξν ησλ επηρεηξήζεσλ. ηνλ ηειείσο δηαθνξεηηθφ θαη πνιχ απαηηεηηθφ ρψξν ηνπ ζρνιείνπ, ν δηεπζπληήο δελ έρεη, φπσο είδακε, πνιιέο δπλαηφηεηεο επίδξαζεο ζηα ηξία απφ ηα ηέζζεξα ζπζηαηηθά ζηνηρεία ηνπ, δειαδή ζηελ ηππηθή νξγαλσηηθή δνκή, ζηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ θαζεθφλησλ θαη ζηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ αηφκσλ (ελφηεηα 2.4.2). χκθσλα φκσο κε ηελ αληίιεςε φηη ε εγεζία αζθείηαη απφ θάζε επίπεδν επζχλεο, θαίλεηαη λα κπνξεί λα επεξεάζεη ηελ άηππε δνκή ηνπ ζρνιείνπ θαη ίζσο ζε κηθξφηεξν βαζκφ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ πξνζσπηθνχ ηνπ. Έηζη βιέπνπκε θάπνηα πεξηζψξηα αλάπηπμεο εγεηηθήο ζπκπεξηθνξάο φηαλ ν δηεπζπληήο ζχκθσλα κε ηα λνκηθά ζεζπηζκέλα θαζήθνληά ηνπ: α) αλαπηχζζεη ην αίζζεκα ηεο νκάδαο, εληζρχεη ηε ζπλαδειθηθφηεηα θαη δεκηνπξγεί ζεηηθφ ζρνιηθφ θιίκα β) θεξδίδεη ηελ εθηίκεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ σο θαιφο δηνηθεηηθφο θαη παηδαγσγφο, θάηη ην νπνίν ζα ηνπ αλπςψζεη ην θχξνο θαη ην ζεβαζκφ πνπ ηξέθνπλ νη άιινη γη απηφλ, εηδηθά αλ ηνπο κεηαδίδεη ηηο γλψζεηο ηνπ θαη αλαπηχζζεη δεκνθξαηηθφ θιίκα δηνίθεζεο γ) απνηειεί πξφηππν αθνζίσζεο, αθεξαηφηεηαο θαη ελδηαθέξεηαη γηα ηε ζπλερή επηκφξθσζε ηνπ 48

50 δ) δείρλεη ελδηαθέξνλ, παξαθηλεί, ππνζηεξίδεη ην δηδαθηηθφ πξνζσπηθφ θαη πξνσζεί ηελ επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ε) εμαζθαιίδεη ζαθή επηθνηλσλία θαη ελεκέξσζε κεηαμχ ησλ εθπαηδεπηηθψλ αιιά θαη κε ηνπο γνλείο θαη ηνπο καζεηέο ζη) εμαζθαιίδεη ην θαιχηεξν καζεζηαθφ πεξηβάιινλ, αλαθαηλίδεη ηνπο ρψξνπο ηνπ ζρνιείνπ θαη αλαβαζκίδεη ηνλ εμνπιηζκφ ηνπ δ) παίξλεη κε ζάξξνο απνθάζεηο θαη αλαιακβάλεη ηελ επζχλε ζηα πιαίζηα ηεο εμνπζίαο πνπ ηνπ δίλεη ε θεληξηθή δηνίθεζε ε) πξνζαξκφδεη ην ζηπι ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ ( ) αλάινγα κε ηελ πεξίπησζε πνπ έξρεηαη αληηκέησπνο θάζε θνξά πκπεξαζκαηηθά, νη δηεπζπληέο ησλ ιπθείσλ κε βάζε ηα θαζήθνληα πνπ νξίδνληαη απφ ην ζεζκηθφ πιαίζην θαίλεηαη λα έρνπλ θάπνηα πεξηζψξηα λα αζθήζνπλ ηελ εγεηηθή ηνπο απνηειεζκαηηθφηεηα, ζην βαζκφ βέβαηα πνπ ηε δηαζέηνπλ. Οη δηεπζπληέο εθείλνη πνπ δηαζέηνπλ αηνκηθά εγεηηθά γλσξίζκαηα είλαη πάληα πηζαλφ λα ηα αλαδείμνπλ, λα ηα αμηνπνηήζνπλ θαη λα βειηηψζνπλ ηελ εγεηηθή ηνπο ζπκπεξηθνξά. Γελ πξέπεη φκσο λα μερλάκε φηη νη εγεηηθέο ηθαλφηεηεο νχηε απνηεινχλ θξηηήξην πξφζιεςεο νχηε θαη πξνβιέπεηαη απφ ην ζεζκηθφ πιαίζην επηκφξθσζε πάλσ ζ απηέο. Έηζη επαλεξρφκαζηε ζηνπο έληνλνπο πξνβιεκαηηζκνχο καο γηα ηελ αλάπηπμε εγεζίαο ζηε ζρνιηθή κνλάδα. Οη πηπρέο πνπ αλαιχζακε ζην θεθάιαην απηφ καο νδεγνχλ ζε ζθέςεηο φηη ε άζθεζε απνηειεζκαηηθή εγεζίαο ζην ζρνιείν κνηάδεη εμαηξεηηθά δχζθνιε θαη ίζσο λα είλαη ζπάληα ή ηπραία. Σα πεξηζψξηα ειεπζεξίαο πνπ αθήλεη ην ζεζκηθφ πιαίζην κπνξεί λα δίλνπλ ηε δπλαηφηεηα ζηνλ δηεπζπληή λα ζπκπεξηθέξεηαη σο «θαιφο δηεπζπληήο», φκσο είλαη δχζθνιν λα απαληήζνπκε ζεηηθά ζην εξψηεκα αλ ηνπ επηηξέπεη, ή αλ ηνλ ρξεηάδεηαη λα είλαη πξαγκαηηθφο εγέηεο πνπ ζπληειεί θαζνξηζηηθά ζηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ ηνπ ζρνιείνπ. Απηνί νη πξνβιεκαηηζκνί ζα γίλνπλ θαη ην αληηθείκελν ηεο έξεπλάο καο πνπ αθνινπζεί ζην δεχηεξν κέξνο ηεο εξγαζίαο. 49

51 ΜΔΡΟ Β ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΣΔΣΑΡΣΟ Ζ ΔΡΔΤΝΑ 4.1 Πξνβιεκαηηζκνί ρξεζηκόηεηα ηεο έξεπλαο ήκεξα φινη κηινχλ γηα αιιαγέο ζηελ εθπαίδεπζε θαζψο θαη γηα ηε ζεκαζία ηεο Δθπαηδεπηηθήο Γηνίθεζεο θαη ηε ζπκβνιή ηεο ζηελ επηηπρία ησλ ζρνιείσλ. Όπσο έρνπκε ήδε αλαθέξεη, ε εθπαηδεπηηθή δηνίθεζε έρεη ηηο ξίδεο ηεο ζηε ζεσξία ηεο δηνηθεηηθήο επηζηήκεο φπνπ θπξηαξρεί ε πίζηε φηη ε εγεζία είλαη ην κπζηηθφ ησλ επηηπρεκέλσλ νξγαληζκψλ ηνπ 21 νπ αηψλα. Μειεηψληαο ηφζν ην ζεσξεηηθφ πιαίζην γηα ηελ εγεζία φζν θαη ην ζεζκηθφ πιαίζην πνπ δηέπεη ηε ιεηηνπξγία ηνπ ζρνιείνπ, θξίλνπκε φηη ε εγεζία απνηειεί φλησο έλα πνιχ ζεκαληηθφ θεθάιαην γηα λα αληηζηαζκηζηεί ε λα εθζπγρξνληζηεί ε ππάξρνπζα θαηάζηαζε ζε κηα ζχγρξνλε εθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθφηεηα θαη ζεσξνχκε φηη ζα ήηαλ ρξήζηκν λα γλσξίδνπκε ηε γλψκε πνπ έρνπλ νη δηεπζπληέο θαη νη εθπαηδεπηηθνί γηα ηνλ δηεπζπληή-εγέηε. Γηα λα δηαπηζηψζνπκε αλ νη φξνη δηεχζπλζε θαη εγεζία ζπγθιίλνπλ ή απνθιίλνπλ ή αλ δξνπλ ζπκπιεξσκαηηθά ζηελ εμαζθάιηζε ηεο απνηειεζκαηηθήο ιεηηνπξγίαο ησλ δεπηεξνβάζκησλ ζρνιηθψλ κνλάδσλ είλαη απαξαίηεην λα γλσξίδνπκε ηελ εηθφλα πνπ έρνπλ νη εθπαηδεπηηθνί κε νπνηαδήπνηε ηδηφηεηα αιιά θαη νη ίδηνη νη δηεπζπληέο αθνχ απηνί νη δχν είλαη θνξείο θαη εξγαιεία ηεο εθπαίδεπζεο. απηφ ην πλεχκα, επηρεηξήζεθε ε παξνχζα έξεπλα κε ηελ ειπίδα φηη ηα λέα δεδνκέλα πνπ πξνέθπςαλ ζα εμαζθαιίζνπλ θάπνηνπο πξνβιεκαηηζκνχο πνπ ζα πξνζηεζνχλ ζηνπο ήδε ππάξρνληεο. 4.2 θνπόο θαη εξεπλεηηθά εξσηήκαηα. χκθσλα κε φζα αλαπηχρζεθαλ πξνεγνπκέλσο ζρεηηθά κε ηνπο πξνβιεκαηηζκνχο ηεο έξεπλαο, βαζηθφο ζθνπφο ηεο είλαη λα θαηαγξάςεη ηηο αληηιήςεηο εθπαηδεπηηθψλ θαη δηεπζπληψλ ζρεηηθά κε ην αλ κέζα ζηε ζρνιηθή κνλάδα θαη ζπγθεθξηκέλα ζην ιύθεην, αλαπηύζζεηαη ή κπνξεί λα αλαπηπρζεί ην θαηλόκελν ηεο εγεζίαο- κε θνξέα ην δηεπζπληή ηνπ ιπθείνπ- θαη θαηά πόζν 50

52 ζπληειεί ή ζα κπνξνύζε λα ζπληειέζεη ζηελ επίηεπμε ησλ ζηόρσλ ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο ζε δηάθνξα επίπεδα. πγθεθξηκέλα,ζα επηρεηξήζνπκε λα δηεξεπλήζνπκε ηηο απφςεηο δηεπζπληψλ θαη εθπαηδεπηηθψλ γηα ηελ εγεζία κε βάζε ηα αθφινπζα εξσηήκαηα: α) ηη είλαη εγεζία θαη ηη είλαη εγέηεο β) πνηα ραξαθηεξηζηηθά πξνζσπηθόηεηαο πξέπεη λα ζπγθεληξώλεη ν εγέηεο θαη ζε ηη ζπλίζηαηαη ε εγεηηθή ζπκπεξηθνξά γ) θαηά πόζν ν εγέηεο κε ηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ πεξηγξάθνληαη ζηε βηβιηνγξαθία εληνπίδεηαη ζην ιύθεην ζην πξόζσπν ηνπ δηεπζπληή δ) αλ θαη πόζα πεξηζώξηα δίλεη ην ηζρύνλ ζεζκηθό πιαίζην γηα ηελ αλάπηπμε εγεηώλ ε) πόζν θαζνξηζηηθόο κπνξεί λα είλαη ν ξόινο ηεο εγεζίαο ζηελ επίηεπμε ησλ ζηόρσλ ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο ζη) αλ θαη κε πνην ηξόπν κπνξνύλ λα αλαπηπρζνύλ δηεπζπληέο πνπ λα είλαη θαη εγέηεο. 4.3 Μεζνδνινγηθή Πξνζέγγηζε Ζ παξνχζα εξγαζία έρεη ηελ πξφζεζε λα δηεξεπλήζεη ηνπο πξνβιεκαηηζκνχο πνπ αλαθέξζεθαλ ζην πξνεγνχκελν θεθάιαην κε ακέξηζην ελδηαθέξνλ θαη λα θαηαιήμεη ζε αζθαιή, φζν γίλεηαη, ζπκπεξάζκαηα. Με ην ζθνπφ απηφ ρξεζηκνπνηήζεθε σο εξεπλεηηθή κέζνδνο ε επηζθφπεζε (Cohen & Manion, 1994) ηεο νπνίαο ε ρξήζε είλαη ζπλεζηζκέλε ζην ρψξν ησλ θνηλσληθψλ επηζηεκψλ. Γηα ηε ζπιινγή ησλ δεδνκέλσλ ηεο έξεπλάο καο πξνηηκήζεθε ε πνζνηηθή κέζνδνο ελψ σο κεζνδνινγηθφ εξγαιείν ρξεζηκνπνηήζεθε ην εξσηεκαηνιφγην, κηα απιή θαη δηαδεδνκέλε ηερληθή ιήςεο πιεξνθνξηψλ. Έλα θαηάιιεια δνκεκέλν εξσηεκαηνιφγην δφζεθε ζηνπο δηεπζπληέο θαη εθπαηδεπηηθνχο φισλ ησλ εηδηθνηήησλ, ζε φια ηα ιχθεηα ηνπ λνκνχ Ησαλλίλσλ, κε ζθνπφ λα δηεξεπλήζνπκε ηηο απφςεηο ηνπο γηα ηελ εθπαηδεπηηθή εγεζία. Ζ κέζνδνο απηή ζεσξήζεθε ε θαηαιιειφηεξε θαζψο ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο πξνζηδηάδνπλ θαιχηεξα ζην εγρείξεκά καο. Ζ δπλαηφηεηα πξνζέγγηζεο κεγάινπ κέξνπο ηνπ πιεζπζκνχ αλψλπκα, ζε ζχληνκν ρξφλν, γηα έλα ζέκα φπσο ε εγεζία, ζεσξήζεθε φηη ζα νδεγνχζε ζηε ιήςε επαξθψλ θαη αμηφπηζησλ δεδνκέλσλ. 51

53 Χζηφζν, ε πνζνηηθή κφλν πξνζέγγηζε ηνπ ζέκαηνο δεκηνπξγεί απφ ηε αξρή κεηνλέθηεκα γηα ηελ έξεπλα, γηαηί δε δίλεηαη ε δπλαηφηεηα λα εκβαζχλνπκε ζηελ νπζία ησλ ζεκάησλ πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηελ επεμεξγαζία ησλ απαληήζεσλ. Απνηειεί ίζσο κνλαδηθή πξφθιεζε ε ζπλέρηζή ηεο κε ηε δηνξγάλσζε πνηνηηθήο έξεπλαο θπξίσο ζηνπο δηεπζπληέο πνπ απνηεινχλ πην πεξηνξηζκέλν δείγκα. Ζ αλάιπζε ησλ πξσηνγελψλ απηψλ ζηνηρείσλ ηεο πνζνηηθήο καο έξεπλαο έγηλε κε ηελ εηζαγσγή ηνπο ζε Ζ/Τ γηα ζηαηηζηηθή επεμεξγαζία ρξεζηκνπνηψληαο ηηο θαηάιιειεο ζηαηηζηηθέο κεζφδνπο πνζνηηθήο αλάιπζεο. Γηα ηελ εμαγσγή ησλ απνηειεζκάησλ καο έγηλε ρξήζε ηνπ ζηαηηζηηθνχ πξνγξάκκαηνο SPSS. Σα απνηειέζκαηα ζα παξνπζηαζηνχλ κε ηε κνξθή γξαθηθψλ παξαζηάζεσλ, ξαβδνγξακκάησλ, αιιά θαη κε πίλαθεο κε κέζνπο φξνπο ησλ απαληήζεσλ ηνπ δείγκαηφο καο. 4.4 Σν Γείγκα Ζ έξεπλα δηελεξγήζεθε απφ ην Ννέκβξην ηνπ 2008 σο ηνλ Απξίιην ηνπ 2009 ζε φια ηα ιχθεηα (15) ηνπ λνκνχ Ησαλλίλσλ. Σνλ πιεζπζκφ ηεο έξεπλαο απνηέιεζαλ φινη νη δηεπζπληέο, ππνδηεπζπληέο θαη εθπαηδεπηηθνί ηνπ λνκνχ. Σν δείγκα ησλ δηεπζπληψλ θαη ππνδηεπζπληψλ πνπ επηιέρζεθε ηζνχηαη κε ην ζχλνιν ηνπ πιεζπζκνχ ελψ ην δείγκα ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζρεκαηίζηεθε κε ηπραία επηινγή (ήηαλ ζπκπησκαηηθφ). Δμαηηίαο ηεο πηζαλφηεηαο θαη ηεο ηχρεο θαηά ηνπο Cohen & Manion, (1994), ην δείγκα αλακέλεηαη λα πεξηιακβάλεη ππνθείκελα κε ραξαθηεξηζηηθά παξφκνηα κε απηά ηνπ πιεζπζκνχ ζην ζχλνιφ ηνπ. Σα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο κπνξνχλ λα γεληθεπζνχλ κφλν ζην ζπγθεθξηκέλν λνκφ. Ζ αληαπφθξηζε ηφζν ησλ δηεπζπληψλ φζν θαη ησλ εθπαηδεπηηθψλ ήηαλ πνιχ θαιή. Σν δείγκα ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ ζπκπιήξσζαλ ην εξσηεκαηνιφγην «εθπξνζσπνχλ δηάθνξνπο ηχπνπο εκπεηξίαο» (Φίιηαο, 1995:29) ζηελ εθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθφηεηα π.ρ. κφληκνπο, αλαπιεξσηέο, σξνκίζζηνπο πνπ κπνξνχλ λα δψζνπλ αξθεηή πιεξνθφξεζε γηα ηελ εγεζία ζην ζρνιείν. 52

54 4.5 Σν κέζν ζπιινγήο δεδνκέλσλ Γηα ηελ έξεπλα απηή σο εξγαιείν ζπιινγήο δεδνκέλσλ επηιέρζεθε ην γξαπηφ αλψλπκν εξσηεκαηνιφγην. Κάζε εξσηεκαηνιφγην ζπλνδεπφηαλ απφ κηα επεμεγεκαηηθή επηζηνιή ζρεηηθά κε ηνπο ζθνπνχο ηεο έξεπλαο (Cohen & Manion, 1994). Οη ιφγνη πνπ νδήγεζαλ ζε απηή ηελ επηινγή ήηαλ φηη ην εξσηεκαηνιφγην α) κπνξεί λα δνζεί ζε κεγάιν δείγκα, β) απαηηεί κηθξφηεξν ρξνληθφ δηάζηεκα ε δηαλνκή θαη ε ζπιινγή ηνπ, γ) δίλεη ηε δπλαηφηεηα γηα άκεζε επεμεξγαζία ησλ απαληήζεσλ, δ) επηηξέπεη ηελ αλσλπκία ησλ εξσηψκελσλ θαη εμαζθαιίδεη ηελ πηζαλφηεηα φηη νη απαληήζεηο αληαπνθξίλνληαη ζηηο πξαγκαηηθέο ηνπο πεπνηζήζεηο θαη ε) δίλεη ρξφλν ζηνπο εξσηψκελνπο λα ζθεθηνχλ ηηο εξσηήζεηο. Σν εξσηεκαηνιφγην δφζεθε απφ ηελ εξεπλήηξηα «επί ηφπνπ» ζε αηνκηθνχο θαθέινπο ζε δηεπζπληέο, ππνδηεπζπληέο θαη εθπαηδεπηηθνχο γηα λα δηαζθαιηζηεί ζσζηή ελεκέξσζε θαη νξγάλσζε ηεο ζπιινγήο δεδνκέλσλ θαζψο θαη πςειφ πνζνζηφ ζπκκεηνρήο (Faulkner, D. θ.α., 1999). Απηή ε κέζνδνο δίλεη ηε δπλαηφηεηα ζηνλ εξεπλεηή λα αιιειεπηδξάζεη κε ηνπο εξσηψκελνπο θαη λα δηεπθξηλίζεη ηπρφλ εξσηήζεηο. Ζ ζχληαμε ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ έγηλε κεηά ηε κειέηε ηεο βηβιηνγξαθίαο θαη κε βάζε φζα αλαθέξζεθαλ ζην ζεσξεηηθφ κέξνο αλαθνξηθά κε ηελ εθπαηδεπηηθή εγεζία. Σν εξσηεκαηνιφγην δηακνξθψζεθε ζηελ ηειηθή ηνπ κνξθή έπεηηα απφ ζρεηηθφ έιεγρν, επεμεξγαζία θαη πηινηηθή εθαξκνγή ζε 10 ζπλαδέιθνπο (δηεπζπληήο θαη 9 εθπαηδεπηηθνί) ηνπ ιπθείνπ πνπ ππεξεηψ. Με απηφ ηνλ ηξφπν δφζεθε ε επθαηξία λα δηνξζσζνχλ θάπνηεο γισζζνινγηθέο θαη λνεκαηηθέο αζάθεηεο, λα πξνζδηνξηζηεί ν απαηηνχκελνο ρξφλνο ζπκπιήξσζεο θαζψο επίζεο θαη ε θαηαιιειφηεηα ησλ εξσηήζεσλ. Δπίζεο, έγηλε πξνζπάζεηα λα δηεπζεηεζεί ην πεξηερφκελφ ηνπ κε ηέηνην ηξφπν ψζηε λα κεγηζηνπνηεζεί ε ζπλεξγαζία. Γηα ην ιφγν απηφ φιεο νη εξσηήζεηο παξαηίζεληαη κε κνξθή θιεηζηνχ ηχπνπ απαληήζεσλ. ηηο απαληήζεηο ρξεζηκνπνηήζεθε ε θιίκαθα Likert κε αξηζκνχο απφ 1 σο 5 πνπ αληηπξνζσπεχεη ην βαζκφ ζπκθσλίαο ησλ εξσηψκελσλ πνπ απνδίδεηαη ζε θάζε απάληεζε. Ζ επηινγή απηνχ ηνπ ηχπνπ εξσηήζεσλ έγηλε κε ζθνπφ λα ζπιιερζνχλ ζπγθεθξηκέλεο πιεξνθνξίεο γηα ηελ εθπαηδεπηηθή εγεζία κε θνξέα ην δηεπζπληή. Δπηπιένλ, νη 53

55 θιεηζηνχ ηχπνπ εξσηήζεηο είλαη θσδηθνπνηεκέλεο θαη δελ θνπξάδνπλ ηνπο εξσηψκελνπο. Σν εξσηεκαηνιφγην απνηειείηαη απφ πέληε κέξε (παξαηίζεηαη νιφθιεξν ζην παξάξηεκα Η) θαη ε ζπκπιήξσζή ηνπ απαηηεί πεξίπνπ 15 ιεπηά. Σν πξψην κέξνο, ηα «Γεκνγξαθηθά ζηνηρεία», πεξηέρεη 10 εξσηήζεηο πνπ καο δίλνπλ πιεξνθνξίεο γηα ηα αηνκηθά θαη επαγγεικαηηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ εξσηψκελσλ. Σν δεχηεξν κέξνο, πνπ ηηηινθνξείηαη «Υαξαθηεξηζηηθά θαη ζπκπεξηθνξά εγέηε», πεξηιακβάλεη 6 εξσηήζεηο πνπ εμεηάδνπλ ηηο απφςεηο ησλ εξσηψκελσλ ζρεηηθά κε ην ηί είλαη εγεζία θαη ηί εγέηεο, πνηα ραξαθηεξηζηηθά πξνζσπηθφηεηαο πξέπεη λα ζπγθεληξψλεη ν εγέηεο, ζε ηί ζπλίζηαηαη ε εγεηηθή ζπκπεξηθνξά θαζψο θαη θαηά πφζν εληνπίδνληαη ηα παξαπάλσ ζην πεξηβάιινλ ηνπ ιπθείνπ ηνπο. Σν ηξίην κέξνο, «Ζγεζία θαη ζεζκηθφ πιαίζην», απνηειείηαη απφ 3 εξσηήζεηο πνπ αθνξνχλ ζηα πεξηζψξηα πνπ δίλεη ην ηζρχνλ ζεζκηθφ πιαίζην γηα ηελ αλάδεημε εγεηψλ ελψ ην ηέηαξην κέξνο «Ζγεζία θαη επίηεπμε ζηφρσλ» πεξηιακβάλεη 2 εξσηήζεηο ζρεηηθά κε ην πφζν θαζνξηζηηθφο κπνξεί λα είλαη ν ξφινο ηεο εγεζίαο ζηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο. Σν πέκπην θαη ηειεπηαίν κέξνο, «Δπηκφξθσζε θαη εγεζία», εμεηάδεη κέζα απφ 3 εξσηήζεηο ηηο απφςεηο δηεπζπληψλ θαη εθπαηδεπηηθψλ γηα ην ξφιν ηεο επηκφξθσζεο ζηελ αλάπηπμε δηεπζπληψλ πνπ είλαη θαη εγέηεο. 54

56 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΠΔΜΠΣΟ : Ζ ΑΝΑΛΤΖ ΣΧΝ ΓΔΓΟΜΔΝΧΝ 5.1 ηαηηζηηθή αλάιπζε ησλ εκπεηξηθώλ δεδνκέλσλ ηεο έξεπλαο πλνιηθά δφζεθαλ 200 εξσηεκαηνιφγηα απφ ηα νπνία επεζηξάθεζαλ ζπκπιεξσκέλα ηα 126. Σν δείγκα πνπ δεκηνπξγήζεθε απνηειείηαη απφ 108 εθπαηδεπηηθνχο, 10 δηεπζπληέο θαη 8 ππνδηεπζπληέο. Σν δείγκα απηφ ηθαλνπνηεί ηνπο ζηφρνπο ηεο παξνχζαο έξεπλαο. Σν πνζνζηφ ζπκκεηνρήο ησλ εθπαηδεπηηθψλ απφ ην επηιερζέλ δείγκα ζηε ζπκπιήξσζε ησλ εξσηεκαηνινγίσλ αλήιζε ζε 64%, ησλ δηεπζπληψλ ζε 67% ελψ ησλ ππνδηεπζπληψλ ζε 53% θαη πξφθεηηαη γηα κηα θαιή αληαπφθξηζε. Με βάζε ηα ζηνηρεία πνπ πήξακε απφ ηηο δηνηθεηηθέο ππεξεζίεο ηεο Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο ηνπ λνκνχ Ησαλλίλσλ γηα εθπαηδεπηηθνχο θαη δηεπζπληέο φισλ ησλ ιπθείσλ θαη ηηο ζπγθξίζεηο πνπ θάλακε κε ην δείγκα καο δηαπηζηψλνπκε φηη έλα πνζνζηφ 20% ηνπ ζπλνιηθνχ πιεζπζκνχ ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζπκκεηείρε ζηελ έξεπλά καο ελψ νη δηεπζπληέο ηνπ δείγκαηνο καο απνηεινχλ ην 67% ηνπ ζπλφινπ ησλ δηεπζπληψλ. Σα πνζνζηά απηά καο δίλνπλ ηε δπλαηφηεηα λα δερηνχκε ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο θαη λα ηα γεληθεχζνπκε ζηνλ πιεζπζκφ ηεο ζπγθεθξηκέλεο πεξηνρήο. 55

57 Ξεθηλψληαο κε ηελ παξνπζίαζε ησλ εκπεηξηθψλ δεδνκέλσλ ηεο έξεπλαο, ε αλάιπζε σο πξνο ην θύιν έδεημε φηη ην 50,8% ηνπ δείγκαηνο καο απνηειείηαη απφ γπλαίθεο θαη ην 49,2% απφ άλδξεο (γξάθεκα 1). Γξάθεκα 1 Πεξαηηέξσ αλάιπζε σο πξνο ην θχιν καο δείρλεη φηη νη γπλαίθεο δχζθνια θαηαιακβάλνπλ ηε ζέζε ηεο δηεπζχληξηαο ή ηεο ππνδηεπζχληξηαο ηνπ ιπθείνπ θαζψο ζπλαληήζακε κφλν 2 δηεπζχληξηεο θαη 3 ππνδηεπζχληξηεο δειαδή πνζνζηά 20% θαη 25% αληίζηνηρα ελψ νη γπλαίθεο εθπαηδεπηηθνί ηνπ δείγκαηνο είλαη πεξηζζφηεξεο απφ ηνπο άλδξεο εθπαηδεπηηθνχο (πίλαθαο 1). Πίλαθαο 1 Πνζνζηηαία παξνπζίαζε ηνπ δείγκαηνο κε βάζε ην θύιν Φχιν Γηεπζπληέο Τπνδηεπζπληέο Δθπαηδεπηηθνί 80% 75% 49,2 Άλδξεο Γπλαίθεο 20% 25% 50,8 χλνιν 100% 100% 100% 56

58 ρεηηθά κε ηελ ειηθία, ε πιεηνςεθία ησλ ζπκκεηερφλησλ δειαδή ην 39,7% είλαη άλσ ησλ 50 εηψλ, ην 31,7% είλαη κεηαμχ 40 θαη 50 εηψλ, ην 22,2% κεηαμχ 30 θαη 40 εηψλ ελψ ην 6,3% θάησ ησλ 30 εηψλ(γξάθεκα 2). Γξάθεκα 2 Όζνλ αθνξά ηελ εηδηθόηεηα ησλ εξσηψκελσλ, ζηελ έξεπλα ζπκκεηείραλ φιεο νη εηδηθφηεηεο κε πξνεμέρνληεο απηέο ησλ θηινιφγσλ κε 35%, ησλ ρεκηθψλ κε 17%, ησλ καζεκαηηθψλ κε 11,4%, ησλ ζενιφγσλ 10,2 % ησλ θαζεγεηψλ πιεξνθνξηθήο κε 9,9 % θαη κεηά αθνινπζνχλ νη ππφινηπεο φπσο θαίλεηαη ζηνπο πίλαθεο ηνπ παξαξηήκαηνο ΗΗ. Χο πξνο ηα έηε πξνϋπεξεζίαο ζηελ εθπαίδεπζε, ε πιεηνςεθία ηνπ δείγκαηφο καο, δειαδή ην 36,5% έρεη 21 έσο 30 έηε πξνυπεξεζίαο, ην 27,0% 1 έρεη έσο 10 έηε, ην 23,8% 11 έσο 20 έηε θαη κφλν ην 12,7% πεξηζζφηεξα απφ 30 έηε (γξάθεκα 3). Γηαπηζηψλνπκε φηη νη εξσηψκελνη αλήθνπλ ζε δηάθνξεο επαγγεικαηηθέο θάζεηο γεγνλφο πνπ εμαζθαιίδεη κηα πνηθηιία απφςεσλ γηα ηελ εγεζία κε δηαθνξνπνηεκέλα αλάινγα κε ηελ εκπεηξία θξηηήξηα. 57

59 Γξάθεκα 3 Όζνλ αθνξά ηελ ηδηόηεηά ηνπο, ην 85,7% ηνπ δείγκαηνο είλαη εθπαηδεπηηθνί, ην 7,9% δηεπζπληέο θαη ην 6,3% ππνδηεπζπληέο (γξάθεκα 4). Γξάθεκα 4 Δπηπιένλ, παξαηεξνχκε φηη ε πξνϋπεξεζία ησλ δηεπζπληώλ ζε δηεπζπληηθή ζέζε παξνπζηάδεη κεγάιν ελδηαθέξνλ. Γηαπηζηψλνπκε φηη νη δηεπζπληέο ησλ ιπθείσλ ηνπ λνκνχ Ησαλλίλσλ ηελ πεξίνδν δε δηαζέηνπλ κεγάιε εκπεηξία ζηε δηεχζπλζε ηνπ ζρνιείνπ θαζψο ην 87,5% θαηέρεη ηε ζπγθεθξηκέλε ζέζε 0 έσο 4 ρξφληα, ην 12,5% απφ 4 έσο 8 ρξφληα θαη θαλείο πάλσ απφ 8 ρξφληα (γξάθεκα 5). 58

60 Γξάθεκα 5 Χο πξνο ηελ επηζηεκνληθή θαηάξηηζε ησλ εθπαηδεπηηθώλ, παξαηεξνχκε φηη κφιηο ην 14,3% ησλ εξσηψκελσλ είλαη θάηνρνη κεηαπηπρηαθνχ ηίηινπ ζπνπδψλ, ην 9,5% θάηνρνη δεπηέξνπ πηπρίνπ, ελψ ηέινο κφλν ην 1,5% έρεη θάλεη δηδαθηνξηθφ ή κεηαπηπρηαθφ ζηελ εθπαηδεπηηθή δηνίθεζε (γξάθεκα 6). Ξερσξίδνληαο ηνπο δηεπζπληέο δηαπηζηψλνπκε φηη κφλν έλαο έρεη δηδαθηνξηθφ ηίηιν ελψ δχν έρνπλ κεηαπηπρηαθφ ηίηιν. Γξάθεκα 6 Οινθιεξψλνληαο ην πξψην κέξνο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ καο παξαηεξνχκε φηη ην 49,2% ηνπ δείγκαηνο έρεη παξαθνινπζήζεη ζεκηλάξηα επηκόξθσζεο ηα ηειεπηαία 5 ρξφληα, κε ηνπο πεξηζζφηεξνπο εθπαηδεπηηθνχο λα έρνπλ παξαθνινπζήζεη ζεκηλάξηα παηδαγσγηθήο. Αθνινπζνχλ ηα ζεκηλάξηα δηδαθηηθήο, εηδηθήο αγσγήο θαη δηνίθεζεο ζρνιηθήο κνλάδαο. Δλψ ην 20,0% πεξίπνπ ησλ εξσηεζέλησλ έρνπλ παξαθνινπζήζεη άιινπ είδνπο ζεκηλάξηα (γξάθεκα 7). Όζν αθνξά ηνπο δηεπζπληέο 59

61 μερσξηζηά κφλν έλαο δειψλεη φηη έρεη παξαθνινπζήζεη ζρνιηθήο κνλάδαο. ζεκηλάξηα δηνίθεζεο Γξάθεκα Υαξαθηεξηζηηθά θαη ζπκπεξηθνξά εγέηε Ζ αλαδήηεζε ησλ απαληήζεσλ ζηα εξσηήκαηα πνπ ζέζακε ζηελ έξεπλα καο θαηεπζχλεη ζηελ ζηαηηζηηθή αλάιπζε ησλ απαληήζεσλ ηνπ δεπηέξνπ κέξνπο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ. Σν θνκκάηη απηφ είλαη ν πξψηνο θαη βαζηθφηεξνο άμνλα ηεο έξεπλαο, αθνξά ηα ραξαθηεξηζηηθά θαη ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ εγέηε θαη απνηειείηαη απφ έμη εξσηήζεηο (φιεο ζε θιίκαθα Likert, 1=θαζφινπ, 2=ιίγν, 3=κέηξηα, 4=πνιχ, 5=παξά πνιχ). Ζ παξνπζίαζε ησλ απνηειεζκάησλ γίλεηαη κε βάζε ηε ζεηξά ησλ εξσηήζεσλ φπσο απηέο ηέζεθαλ ζηα ππνθείκελα ηεο έξεπλαο. Ζ αξίζκεζε ησλ εξσηήζεσλ πνπ ζα ρξεζηκνπνηνχκε ζηελ αλάιπζε είλαη ε ίδηα πνπ ππάξρεη ζην εξσηεκαηνιφγην Έλλνηα εγεζίαο-εγέηε Αξρηθά εμεηάδνπκε ηηο απφςεηο ηνπ ζπλφινπ ησλ εξσηψκελσλ αλαθνξηθά κε ην εάλ ν εγέηεο γελληέηαη ή γίλεηαη (εξψηεζε 1). Τπνινγίδνληαο ην κέζν φξν θάζε εξψηεζεο δηαπηζηψλνπκε φηη νη εξσηψκελνη ζπκθσλνχλ κέηξηα σο πνιχ (κέζνο φξνο 60

62 3,67) κε ηελ άπνςε φηη ν εγέηεο γίλεηαη ελψ κέηξηα (κέζνο φξνο 2,98) κε ηελ άπνςε φηη γελληέηαη. ηε ζπλέρεηα, παξνπζηάδεηαη, ζηνλ πίλαθα 2, ν βαζκφο ζπκθσλίαο ησλ δηεπζπληψλ θαη ησλ εθπαηδεπηηθψλ μερσξηζηά κε κηα ζεηξά νξηζκώλ ηεο έλλνηαο ηεο εγεζίαο (εξψηεζε 2). Πίλαθαο 2 Οη απόςεηο δηεπζπληώλ θαη εθπαηδεπηηθώλ γηα ηνλ νξηζκό ηεο εγεζίαο Οξηζκνί εγεζίαο ΜΟ (Μέζνο όξνο)δηεπζπληώλ 2α. εγεζία είλαη ε άζθεζε επηξξνήο ελφο αηφκνπ πάλσ ζε άιια άηνκα ψζηε εζεινληηθά λα δίλνπλ ηνλ θαιχηεξφ ηνπο εαπηφ γηα λα πινπνηνχλ ηνπο ζηφρνπο ηνπ ζρνιείνπ 2β. εγεζία είλαη ε ηθαλφηεηα ελφο αηφκνπ λα εμαζθαιίδεη ηε ζσζηή νξγάλσζε, δηαρείξηζε θαη ιεηηνπξγία ηνπ ζρνιείνπ 2γ. εγεζία είλαη ε ηθαλφηεηα ελφο ραξηζκαηηθνχ αηφκνπ, ιακπξήο πξνζσπηθφηεηαο λα ηνλ αθνινπζνχλ νη ππφινηπνη ζηηο απνθάζεηο ηνπ γηα ην θαιφ ηνπ ζρνιείνπ 3,35 4,20 2,80 ΜΟ εθπαηδεπηηθώλ 3,33 4,21 2,81 Τπνινγίδνληαο ην κέζν φξν θάζε εξψηεζεο δηαπηζηψλνπκε φηη νη εξσηψκελνη ζπκθσλνχλ πνιχ σο πάξα πνιχ κε ηνλ νξηζκφ «εγεζία είλαη ε ηθαλφηεηα ελφο αηφκνπ λα εμαζθαιίδεη ηε ζσζηή νξγάλσζε, δηαρείξηζε θαη ιεηηνπξγία ηνπ ζρνιείνπ» (2β) ελψ αθνινπζεί ε ζέζε «εγεζία είλαη ε άζθεζε επηξξνήο ελφο αηφκνπ πάλσ ζε άιια άηνκα ψζηε εζεινληηθά λα δίλνπλ ηνλ θαιχηεξφ ηνπο εαπηφ γηα λα πινπνηνχλ ηνπο ζηφρνπο ηνπ ζρνιείνπ» (2α). Σν απνηέιεζκα απηφ έρεη ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ γηαηί απνθαιχπηεη φηη ηφζν νη δηεπζπληέο φζν θαη νη εθπαηδεπηηθνί ηαπηίδνπλ ηελ εγεζία κε ηε δηνίθεζε-δηαρείξηζε ηνπ ζρνιείνπ θαη δε θαίλεηαη λα γλσξίδνπλ ηε δηαθνξά κεηαμχ ησλ δχν αθνχ ζπκθσλνχλ κέηξηα κε ηνλ νξηζκφ 2α ν νπνίνο είλαη κε ζχκθσλνο κε ηε βηβιηνγξαθία. Σελ άπνςε φηη απηή εληζρχεη ελ κέξεη ην απνηέιεζκα ηεο εξψηεζεο (3) «ε πνην βαζκό θαηά ηε γλώκε ζαο ν όξνο δηεπζπληήο ζρνιηθήο κνλάδαο δηαθέξεη από ηνλ όξν εγέηεο ζρνιηθήο κνλάδαο» (γξάθεκα 8) ζηελ νπνία ην 31,7% ησλ εθπαηδεπηηθψλ απαληά «Πνιχ», ην 23,8% «Πάξα πνιχ», ην 17,5% «Μέηξηα», ην 15,9% «Λίγν» θαη ην 11,3% «Καζφινπ». Απηφ καο δείρλεη φηη νη εθπαηδεπηηθνί θαη νη δηεπζπληέο (κε κέζν φξν 3,44) δε δηαρσξίδνπλ ζε κεγάιν βαζκφ ηνλ δηεπζπληή απφ ηνλ εγέηε ηνπ ζρνιείνπ. 61

63 Γξάθεκα Υαξαθηεξηζηηθά θαη ηθαλόηεηεο εγέηε ηε ζπλέρεηα ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ καο ζηελ εξώηεζε 4, παξαζέζακε κηα ζεηξά απφ ραξαθηεξηζηηθά θαη ηθαλόηεηεο πνπ απνδίδνληαη ζηνλ εγέηε. Οπζηαζηηθά δεηήζακε απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο λα αμηνινγήζνπλ ζε πνην βαζκφ ζεσξνχλ φηη δηαζέηεη ηα παξαθάησ ραξαθηεξηζηηθά ν δηεπζπληήο ηνπ Λπθείνπ ζην νπνίν απηνί εξγάδνληαη. ηε ζπλέρεηα, νη εξσηψκελνη απάληεζαλ ζε πνην βαζκφ ζα έπξεπε ν ίδηνο άλζξσπνο λα θαηέρεη ηα ελ ιφγσ ραξαθηεξηζηηθά. Απφ ηνπο δηεπζπληέο δεηήζακε λα απηναμηνινγεζνχλ. Γηα λα κπνξέζνπκε λα αμηνινγήζνπκε ζπγθξηηηθά ηηο απαληήζεηο ηνπ δείγκαηνο εμάγνπκε ηνπο κέζνπο φξνπο (ΜΟ) ησλ απαληήζεψλ ηνπο. Θα αλαιχζνπκε μερσξηζηά ηηο απαληήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ησλ δηεπζπληψλ. Ξεθηλψληαο απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνύο, παξαηεξνχκε φηη ηα αλαθεξφκελα εγεηηθά ραξαθηεξηζηηθά, φπσο θαίλεηαη απφ ηνλ πίλαθα 4, θαηέρνληαη απφ ηνπ δηεπζπληέο ζε επίπεδν άλσ ηνπ κεηξίνπ, αθνχ νη κέζνη φξνη θπκαίλνληαη απφ 3,21 έσο 4,04. Έηζη, νη εθπαηδεπηηθνί εληνπίδνπλ φηη πεξηζζφηεξν απφ φια ηα ραξαθηεξηζηηθά νη δηεπζπληέο δηαζέηνπλ πξψηα απφ φια (θ) ηερληθή θαηάξηηζε, θαιή γλψζε ησλ ζεζκηθψλ ηνπο θαζεθφλησλ, έπεηηα (α) αθεξαηφηεηα, πίζηε, δέζκεπζε ζε αμίεο ελψ αθνινπζνχλ (η) ε ηθαλφηεηα κάζεζεο θαη (ε) ε ηθαλφηεηα απνηειεζκαηηθήο επηθνηλσλίαο θαη ζπλεξγαζίαο κε ην πξνζσπηθφ. Απφ ηελ άιιε, ηα ραξαθηεξηζηηθά κε ην κηθξφηεξν κέζν φξν είλαη ηα: (ε) φξακα γηα έλα θαιχηεξν κέιινλ ηνπ ζρνιείνπ, 62

64 (ζη) αλάγθε γηα αλαγλψξηζε, επηηπρία, απηνεθηίκεζε, δχλακε, επηξξνή θαη (δ) ε χπαξμε πςειψλ ζηφρσλ, πξνζήισζε ζην θαζήθνλ, αλάγθε γηα επηηεχγκαηα. Σα απνηειέζκαηα απηά έρνπλ ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ θαζψο καο δείρλνπλ φηη νη δηεπζπληέο δηαζέηνπλ θπξίσο ηερληθή θαηάξηηζε, έλα ραξαθηεξηζηηθφ πνπ απνδίδεηαη ζηνλ θαιφ δηεπζπληή θαη φρη ηφζν ζηνλ εγέηε-δηεπζπληή ελψ ην φξακα, πνπ νκφθσλα αλαδεηθλχεηαη ζηε βηβιηνγξαθία ην θπξίαξρν ζηνηρείν ηνπ εγέηε, έξρεηαη ηειεπηαίν ζηελ θαηάηαμε. Όζν αθνξά ην δεχηεξν κέξνο ηεο εξψηεζεο-πφζν ζα έπξεπε λα ηα δηαζέηεηδηαπηζηψλνπκε φηη ζε θάζε πεξίπησζε ν βαζκφο ηεο επηζπκεηήο θαηνρήο ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ πνπ αλαιχνληαη είλαη ζαθψο κεγαιχηεξνο απφ ηνλ βαζκφ ηεο πξαγκαηηθήο θαηνρήο ηνπο (πίλαθαο 4, γξάθεκα 9), ζην πεδίν απηφ νη κέζνη φξνη ιακβάλνπλ ηηκέο απφ 3,78 έσο 4,83 κε αλαινγηθέο απμνκεηψζεηο. Οη εθπαηδεπηηθνί θαίλεηαη λα ζεσξνχλ φηη φια ηα εγεηηθά ραξαθηεξηζηηθά, φπσο παξνπζηάδνληαη ζηε βηβιηνγξαθία, είλαη πνιχ σο πάξα πνιχ αλαγθαία κε ζπνπδαηφηεξα ηελ ηθαλφηεηα απνηειεζκαηηθήο επηθνηλσλίαο θαη ζπλεξγαζίαο κε ην πξνζσπηθφ (ε), ηελ ηερληθή θαηάξηηζε, θαιή γλψζε ησλ ζεζκηθψλ ηνπ θαζεθφλησλ (θ) θαη ηελ ηθαλφηεηα δεκηνπξγηθήο ιήςεο απνθάζεσλ, πξφβιεςε, αλαγλψξηζε, αλάιπζε, επίιπζε πξνβιεκάησλ (δ). Σε κηθξφηεξε ζεκαζία ηελ απνδίδνπλ ζηελ αλάγθε γηα αλαγλψξηζε, επηηπρία, απηνεθηίκεζε, δχλακε, επηξξνή (ζη) θαζψο θαη ζηελ χπαξμε πςειψλ ζηφρσλ, πξνζήισζε ζην θαζήθνλ, αλάγθε γηα επηηεχγκαηα (δ). ηελ ηειεπηαία ζηήιε ηνπ πίλαθα 3 παξνπζηάδνληαη νη δηαθνξέο πνπ πξνέθπςαλ απφ ηελ αθαίξεζε ησλ κέζσλ φξσλ ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ πνπ δηαζέηνπλ νη δηεπζπληέο απφ ηνπο κέζνπο φξνπο ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ πνπ ζα έπξεπε λα δηαζέηνπλ. Ζ δηαθνξά απηή καο δείρλεη ην έιιεηκκα πνπ ππάξρεη ζηα εγεηηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ δηεπζπληψλ (γξάθεκα 9). Παξαηεξνχκε φηη ην ραξαθηεξηζηηθφ πνπ ιείπεη πεξηζζφηεξν απφ ηνπο δηεπζπληέο (δηαθνξά 1,44) είλαη ην φξακα γηα έλα θαιχηεξν κέιινλ ηνπ ζρνιείνπ (ε). Αθνινπζεί ε ηθαλφηεηα δεκηνπξγηθήο ιήςεο απνθάζεσλ, πξφβιεςε, αλαγλψξηζε, αλάιπζε, επίιπζε πξνβιεκάησλ (δ) (δηαθνξά 1,15) ελψ ζηελ ηξίηε ζέζε έξρεηαη ε απηνπεπνίζεζε, ζάξξνο, ηφικε ζηηο αιιαγέο, αλάιεςε επζχλεο (γ) καδί κε ζπζηεκηθή, νξζνινγηθή ζθέςε, δηνξαηηθφηεηα, πξσηνπνξία (ι) (δηαθνξά 1,13). Σν κηθξφηεξν έιιεηκκα εληνπίδεηαη απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ζηελ αλάγθε γηα αλαγλψξηζε, επηηπρία, απηνεθηίκεζε, δχλακε, επηξξνή (ζη) (δηαθνξά 0,52) αιιά θαη ζηελ ηερληθή θαηάξηηζε, θαιή γλψζε ησλ ζεζκηθψλ ηνπ θαζεθφλησλ (θ) (δηαθνξά 0,76). 63

65 Ζ δηαθνξά αλάκεζα ζηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ δηαζέηεη θαη ζε απηά πνπ ζα έπξεπε λα δηαζέηεη ν εγέηεο-δηεπζπληήο καο δείρλεη φηη νη εθπαηδεπηηθνί εθηηκνχλ φηη νη δηεπζπληέο έρνπλ έιιεηκκα βαζηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο εγεζίαο φπσο ην φξακα θαη ε ηθαλφηεηα δεκηνπξγηθήο ιήςεο απνθάζεσλ ελψ δελ πζηεξνχλ ηδηαίηεξα ζε θάπνηεο δεπηεξεχνληεο ηθαλφηεηεο πνπ δελ επαξθνχλ γηα λα αλαδείμνπλ εγέηεο φπσο ε αλάγθε γηα αλαγλψξηζε, επηηπρία θαη ε ηερληθή θαηάξηηζε, θαιή γλψζε ησλ ζεζκηθψλ θαζεθφλησλ. Πίλαθαο 3 Υαξαθηεξηζηηθά θαη ηθαλόηεηεο πνπ απνδίδνληαη ζηνλ εγέηε- Δθπαηδεπηηθνί Υαξαθηεξηζηηθά θαη ηθαλόηεηεο εγέηε α. αθεξαηφηεηα, πίζηε, δέζκεπζε ζε αμίεο (δηθαηνζχλε, δηαθάλεηα, εηιηθξίλεηα) β. ζπλαηζζεκαηηθή λνεκνζχλε (σξηκφηεηα), επαηζζεζία γηα ηνπο αλζξψπνπο, απηεπίγλσζε, ελζπλαίζζεζε γ. απηνπεπνίζεζε, ζάξξνο, ηφικε ζηηο αιιαγέο, αλάιεςε επζχλεο δ. χπαξμε πςειψλ ζηφρσλ, πξνζήισζε ζην θαζήθνλ, αλάγθε γηα επηηεχγκαηα χλνιν MΟ (ηα δηαζέηεη) MΟ (ζα έπξεπε) Γηαθνξά 108 3,85 4,69 0, ,70 4,72 1, ,46 4,59 1, ,34 4,32 0,98 ε. φξακα γηα έλα θαιχηεξν κέιινλ ηνπ ζρνιείνπ 108 3,21 4,65 1,44 ζη. αλάγθε γηα αλαγλψξηζε, επηηπρία, απηνεθηίκεζε, δχλακε, επηξξνή δ. ηθαλφηεηα δεκηνπξγηθήο ιήςεο απνθάζεσλ, πξφβιεςε, αλαγλψξηζε, αλάιπζε, επίιπζε πξνβιεκάησλ ε. ηθαλφηεηα απνηειεζκαηηθήο επηθνηλσλίαο θαη ζπλεξγαζίαο κε ην πξνζσπηθφ ζ. επειημία, ππνζηήξημε ζπλεξγαηψλ, αλεθηηθφηεηα έληαζεο 108 3,26 3,78 0, ,61 4,76 1, ,72 4,83 1, ,67 4,72 1,05 η. ηθαλφηεηα κάζεζεο 108 3,78 4,56 0,78 θ. ηερληθή θαηάξηηζε, θαιή γλψζε ησλ ζεζκηθψλ ηνπ θαζεθφλησλ ι. ζπζηεκηθή, νξζνινγηθή ζθέςε, δηνξαηηθφηεηα, πξσηνπνξία 108 4,04 4,80 0, ,54 4,67 1,13 64

66 Γξάθεκα 9 Γηαρσξίδνληαο ην δείγκα καο ζε εθπαηδεπηηθνχο θαη δηεπζπληέο, ζα αθνινπζήζνπκε ηελ ίδηα δηαδηθαζία κε ηηο απαληήζεηο ησλ δηεπζπληψλ γηα ηελ ίδηα εξψηεζε. Οη δηεπζπληέο δηαθνξνπνηνχληαη απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο θαη αμηνινγνχλ πνιχ ζεηηθά ηνλ εαπηφ ηνπο ζε φια ηα ραξαθηεξηζηηθά κε κέζνπο φξνπο λα θπκαίλνληαη απφ 4 σο 4,6. Όινη νη κέζνη φξνη ζηηο απαληήζεηο ηνπο γηα ην ηη ηθαλφηεηεο δηαζέηνπλ αιιά θαη ηη ζα έπξεπε είλαη ζαθψο πςειφηεξνη απφ εθείλνπο ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Όπσο θαίλεηαη απφ ηνλ πίλαθα 4, νη δηεπζπληέο ζεσξνχλ φηη δηαζέηνπλ πάξα πνιχ ζρεδφλ φια ηα γλσξίζκαηα ηνπ εγέηε. Πξψηα απφ φια,δειψλνπλ φηη δηαζέηνπλ απηνπεπνίζεζε, ζάξξνο, ηφικε ζηηο αιιαγέο, αλάιεςε επζχλεο (γ), δεχηεξν ζπλαηζζεκαηηθή λνεκνζχλε (σξηκφηεηα), επαηζζεζία γηα ηνπο αλζξψπνπο, απηεπίγλσζε, ελζπλαίζζεζε (β) ελψ ζηελ ηξίηε ζέζε θξίλνπλ φηη έρνπλ πνιιά ραξαθηεξηζηηθά φπσο αθεξαηφηεηα, πίζηε, δέζκεπζε ζε αμίεο (α), ηθαλφηεηα απνηειεζκαηηθήο επηθνηλσλίαο θαη ζπλεξγαζίαο κε ην πξνζσπηθφ (ε) θ.α. 65

67 Απφ ηνλ πίλαθα 4 θαη απφ ην γξάθεκα 10 γίλεηαη νξαηφ φηη εθηφο απφ πςεινχο κέζνπο φξνπο ζηα γλσξίζκαηα πνπ δηαζέηνπλ, νη δηεπζπληέο ζεκεηψλνπλ πςειφηεξνπο κέζνπο φξνπο ζην ηη ζα έπξεπε λα δηαζέηνπλ, ε επηζπκεηή θαηάζηαζε πιεζηάδεη ην κέγηζην. Δθηηκνχλ φηη φια ηα γλσξίζκαηα είλαη πάξα πνιχ αλαγθαία κε κέζνπο φξνπο λα θπκαίλνληαη απφ 4,2 σο 5. Μάιηζηα κε κέζν φξν 5 ππνζηεξίδνπλ φηη ζα έπξεπε λα δηαζέηνπλ ηθαλφηεηα απνηειεζκαηηθήο επηθνηλσλίαο θαη ζπλεξγαζίαο κε ην πξνζσπηθφ (ε), επειημία, ππνζηήξημε ζπλεξγαηψλ, αλεθηηθφηεηα έληαζεο (ζ) θαη ζπζηεκηθή, νξζνινγηθή ζθέςε, δηνξαηηθφηεηα, πξσηνπνξία (ι). Δμεηάδνληαο ηε δηαθνξά αλάκεζα ζηελ παξνχζα θαη ηελ επηζπκεηή θαηάζηαζε, νη δηεπζπληέο εληνπίδνπλ ην κεγαιχηεξν έιιεηκκα (δηαθνξά 1) ζηελ επειημία, ππνζηήξημε ζπλεξγαηψλ, αλεθηηθφηεηα έληαζεο (ζ) θαη ζηε ζπζηεκηθή, νξζνινγηθή ζθέςε, δηνξαηηθφηεηα, πξσηνπνξία (ι). Αληίζεηα ην κηθξφηεξν έιιεηκκα (δηαθνξά 0,2) παξνπζηάδεηαη ζηα απηνπεπνίζεζε, ζάξξνο, ηφικε ζηηο αιιαγέο, αλάιεςε επζχλεο (γ) θαη ζηελ αλάγθε γηα αλαγλψξηζε, επηηπρία, απηνεθηίκεζε, δχλακε, επηξξνή (ζη). Πίλαθαο 4 Υαξαθηεξηζηηθά θαη ηθαλόηεηεο πνπ απνδίδνληαη ζηνλ εγέηε-γηεπζπληέο Υαξαθηεξηζηηθά θαη ηθαλόηεηεο εγέηε α. αθεξαηφηεηα, πίζηε, δέζκεπζε ζε αμίεο (δηθαηνζχλε, δηαθάλεηα, εηιηθξίλεηα) β. ζπλαηζζεκαηηθή λνεκνζχλε (σξηκφηεηα), επαηζζεζία γηα ηνπο αλζξψπνπο, απηεπίγλσζε, ελζπλαίζζεζε γ. απηνπεπνίζεζε, ζάξξνο, ηφικε ζηηο αιιαγέο, αλάιεςε επζχλεο δ. χπαξμε πςειψλ ζηφρσλ, πξνζήισζε ζην θαζήθνλ, αλάγθε γηα επηηεχγκαηα χλνιν MΟ (ηα δηαζέηεη) MΟ (ζα έπξεπε) Γηαθνξά 10 4,20 4,60 0, ,40 4,80 0, ,60 4,80 0, ,20 4,80 0,60 ε. φξακα γηα έλα θαιχηεξν κέιινλ ηνπ ζρνιείνπ 10 4,00 4,80 0,80 ζη. αλάγθε γηα αλαγλψξηζε, επηηπρία, απηνεθηίκεζε, δχλακε, επηξξνή δ. ηθαλφηεηα δεκηνπξγηθήο ιήςεο απνθάζεσλ, πξφβιεςε, αλαγλψξηζε, αλάιπζε, επίιπζε πξνβιεκάησλ ε. ηθαλφηεηα απνηειεζκαηηθήο επηθνηλσλίαο θαη ζπλεξγαζίαο κε ην πξνζσπηθφ 10 4,00 4,20 0, ,20 4,80 0, ,20 5,00 0,80 ζ. επειημία, ππνζηήξημε ζπλεξγαηψλ, αλεθηηθφηεηα έληαζεο 10 4,00 5,00 1,00 η. ηθαλφηεηα κάζεζεο 10 4,20 4,60 0,40 θ. ηερληθή θαηάξηηζε, θαιή γλψζε ησλ ζεζκηθψλ ηνπ θαζεθφλησλ ι. ζπζηεκηθή, νξζνινγηθή ζθέςε, δηνξαηηθφηεηα, πξσηνπνξία 10 4,00 4,80 0, ,00 5,00 1,00 66

68 Γξάθεκα Πεξηερόκελν ζπκπεξηθνξάο εγέηε ηε ζπλέρεηα, αθξηβψο ε ίδηα δηαδηθαζία, αθνινπζείηαη ζηελ εξώηεζε 5 φπνπ δφζεθαλ κηα ζεηξά απφ δειψζεηο ζρεηηθά κε ην πεξηερόκελν ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ εγέηε (ηη πξέπεη λα θάλεη). Γηαρσξίδνληαο πάιη ην δείγκα καο ζε εθπαηδεπηηθνχο θαη δηεπζπληέο επηρεηξνχκε λα εξεπλήζνπκε πσο ζπκπεξηθέξνληαη θαη πσο ζα έπξεπε λα ζπκπεξηθέξνληαη νη δηεπζπληέο-εγέηεο. Ξεθηλψληαο πάιη απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνύο, φπσο θαίλεηαη ζηνλ πίλαθα 5, νη δειψζεηο εγεηηθήο ζπκπεξηθνξάο αμηνινγνχληαη φηη εληνπίδνληαη κέηξηα σο πνιχ κε ηνπο κέζνπο φξνπο λα θπκαίλνληαη ζε επίπεδα απφ 2,81 έσο 4,17. Φαίλεηαη φηη νη εθπαηδεπηηθνί ζπλαληνχλ εγεηηθή ζπκπεξηθνξά ζηα ζρνιεία ηνπο ζε βαζκφ άλσ ηνπ κεηξίνπ. Σν κεγαιχηεξν κέζν φξν (4,17) ζπγθεληξψλεη ε δήισζε ζη. ηνπ 67

69 εξσηεκαηνινγίνπ «γλσξίδεη θαιά ηε λνκνζεζία θαη ηηο αξκνδηφηεηεο ηνπ, εθαξκφδεη ηελ πνιηηηθή ηνπ ππνπξγείνπ, αθνινπζεί ηνπο θαλνληζκνχο θαη ηηο εγθπθιίνπο», δεχηεξε έξρεηαη ε δήισζε δ. «δηαρεηξίδεηαη κε επηηπρία ηα νηθνλνκηθά ηνπ ζρνιείνπ, εμαζθαιίδεη πφξνπο» (3,91) θαη ηξίηε ε δήισζε ε. «ζηεξίδεηαη ζηελ ελεξγφ ζπκκεηνρή ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηε ιήςε απνθάζεσλ θαη ηελ επίιπζε πξνβιεκάησλ» (3,85). ηνλ αληίπνδα, ε δήισζε κε ην κηθξφηεξν κέζν φξν (2,81) είλαη ε δ. ζρεδηάδεη, εηζάγεη, εθαξκφδεη θαηλνηνκίεο ζην ζρνιείν. Σα απνηειέζκαηα απηά ρξήδνπλ πξνζνρήο αθνχ νη εθπαηδεπηηθνί δειψλνπλ ππαξθηέο ζπκπεξηθνξέο δηεπζπληή πνπ ζηε βηβιηνγξαθία απνδίδνληαη θπξίσο ζηνλ παξαδνζηαθφ δηεπζπληή ζρνιείνπ θαη φρη ζηνλ εγέηε- δηεπζπληή. Αθφκα κεγαιχηεξν ελδηαθέξνλ έρεη ε αλάιπζε ηνπ ειιείκκαηνο εγεηηθήο ζπκπεξηθνξάο φπσο θαίλεηαη ζηελ ηειεπηαία ζηήιε ηνπ πίλαθα 5 θαη ζην γξάθεκα 11. Οη κέζνη φξνη ηεο επηζπκεηήο εγεηηθήο ζπκπεξηθνξάο θπκαίλνληαη απφ 4,54 έσο 4,74 θαη είλαη ζε φιεο ηηο πεξηπηψζεηο πςειφηεξνη απφ εθείλνπο ηεο ππαξθηήο ζπκπεξηθνξάο. Οη εθπαηδεπηηθνί ζπκθσλνχλ ζρεδφλ ζην κέγηζην βαζκφ κε φιεο ηηο δειψζεηο ελψ ε δηαθνξά επηζπκεηήο θαηάζηαζεο-πξαγκαηηθφηεηαο θπκαίλεηαη απφ 0,37 σο 1,78. χκθσλα κε ηηο απαληήζεηο ηνπο, ην κεγαιχηεξν έιιεηκκα (δηαθνξά 1,78) θαίλεηαη ζηε δήισζε δ. ζρεδηάδεη, εηζάγεη, εθαξκφδεη θαηλνηνκίεο ζην ζρνιείν πνπ ζπγθέληξσζε θαη ην κηθξφηεξν κέζν φξν ζην ηη θάλνπλ νη δηεπζπληέο. Μεγάιν έιιεηκκα δηαπηζηψλεηαη επίζεο ζηε δήισζε ε. πξνσζεί ηελ επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ζπκκεηέρεη ν ίδηνο ζε επηκνξθσηηθέο δξαζηεξηφηεηεο. Απφ ηελ άιιε, ην κηθξφηεξν έιιεηκκα (0,37) βξίζθεηαη ζηε δήισζε «γλσξίδεη θαιά ηε λνκνζεζία θαη ηηο αξκνδηφηεηεο ηνπ, εθαξκφδεη ηελ πνιηηηθή ηνπ ππνπξγείνπ, αθνινπζεί ηνπο θαλνληζκνχο θαη ηηο εγθπθιίνπο» θαζψο θαη ζηε δήισζε δ. «δηαρεηξίδεηαη κε επηηπρία ηα νηθνλνκηθά ηνπ ζρνιείνπ, εμαζθαιίδεη πφξνπο» (0,7). Γηαπηζηψλνπκε ζην ζεκείν απηφ φηη νη εθπαηδεπηηθνί δειψλνπλ αξθεηά κεγάια ειιείκκαηα εγεηηθήο ζπκπεξηθνξάο ζε φιεο ηηο δειψζεηο. Σν έιιεηκκα είλαη εληνλφηεξν ζε θξηηήξηα (α, β, γ, δ, ε) πνπ αλαδεηθλχνληαη θαζνξηζηηθά ζηε βηβιηνγξαθία γηα ηελ χπαξμε εγεηηθήο ζπκπεξηθνξάο θαη κηθξφηεξν ζε θξηηήξηα πνπ ζρεηίδνληαη πεξηζζφηεξν κε ηε δηαρείξηζε ηνπ ζρνιείνπ θαη ιηγφηεξν κε ηελ εγεζία. 68

70 Πίλαθαο 5 Πεξηερόκελν ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ εγέηε (ηη πξέπεη λα θάλεη)- Δθπαηδεπηηθνί πκπεξηθνξά ηνπ εγέηε (ηη πξέπεη λα θάλεη) α. δηακνξθψλεη ζε ζπλεξγαζία κε ην δηδαθηηθφ πξνζσπηθφ θνηλφ φξακα γηα ηε βειηίσζε θαη ηελ πξφνδν ηνπ ζρνιείνπ β. αλαπηχζζεη ην αίζζεκα ηεο νκάδαο, εληζρχεη ηε ζπλεξγαζία θαη ηε ζπλαδειθηθφηεηα, δεκηνπξγεί ζεηηθφ ζρνιηθφ θιίκα γ. εκπλέεη, παξαθηλεί, ππνζηεξίδεη, επηβξαβεχεη ην δηδαθηηθφ πξνζσπηθφ ψζηε λα δψζεη ηνλ θαιχηεξν ηνπ εαπηφ χλνιν ΜΟ ηη θάλεη ΜΟ ηη ζα έπξεπε Γηαθνξά 108 3,31 4,61 1, ,44 4,74 1, ,20 4,65 1,45 δ. ζρεδηάδεη, εηζάγεη, εθαξκφδεη θαηλνηνκίεο ζην ζρνιείν 108 2,81 4, ε. πξνσζεί ηελ επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ζπκκεηέρεη ν ίδηνο ζε επηκνξθσηηθέο δξαζηεξηφηεηεο ζη. γλσξίδεη θαιά ηε λνκνζεζία θαη ηηο αξκνδηφηεηεο ηνπ, εθαξκφδεη ηελ πνιηηηθή ηνπ ππνπξγείνπ, αθνινπζεί ηνπο θαλνληζκνχο θαη ηηο εγθπθιίνπο δ. δηαρεηξίδεηαη κε επηηπρία ηα νηθνλνκηθά ηνπ ζρνιείνπ, εμαζθαιίδεη πφξνπο ε. ζηεξίδεηαη ζηελ ελεξγφ ζπκκεηνρή ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηε ιήςε απνθάζεσλ θαη ηελ επίιπζε πξνβιεκάησλ ζ. εμαζθαιίδεη ζαθή επηθνηλσλία κεηαμχ ησλ κειψλ ηνπ ζρνιείνπ π.ρ. ελεκέξσζε εθπαηδεπηηθψλ, ζαθήλεηα θαλνληζκψλ η. πξνγξακκαηίδεη, ζπληνλίδεη θαη παξαθνινπζεί ην δηδαθηηθφ έξγν, δίλεη έκθαζε ζηε κάζεζε θ. πξνσζεί ηε ζπλεξγαζία κε ηνπο γνλείο θαη ηελ επηθνηλσλία κε ηνπο καζεηέο ι ζέηεη θαη κεηαδίδεη κε ζαθήλεηα ηνπο ζηφρνπο θαη ηηο πξνζδνθίεο ηνπ γηα πςειή απφδνζε ηφζν απφ ηνπο καζεηέο φζν θαη απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο κ. εμαζθαιίδεη ηελ θαιχηεξε θηηξηαθή ππνδνκή, ην αζθαιέζηεξν θαη απνδνηηθφηεξν καζεζηαθφ πεξηβάιινλ 108 3,19 4,65 1, ,17 4,54 0, ,91 4,61 0, ,85 4,63 0, ,67 4,69 1, ,22 4,59 1, ,48 4,67 1, ,24 4,56 1, ,28 4,59 1,31 69

71 Γξάθεκα 11 Πξνρσξψληαο ζηελ αλάιπζε ησλ απφςεσλ ησλ δηεπζπληψλ παξαηεξνχκε φηη νη δηεπζπληέο δηαθνξνπνηνχληαη θαη εδψ απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο θαη αμηνινγνχλ πην ζεηηθά ηνλ εαπηφ ηνπο ζρεδφλ ζε φιεο ηηο δειψζεηο κε κέζνπο φξνπο λα θπκαίλνληαη απφ 3,60 σο 4,20 φπσο θαίλεηαη ζηνλ πίλαθα 6. ρεδφλ φινη νη κέζνη φξνη ζηηο απαληήζεηο ηνπο γηα ην αλ ζπκπεξηθέξνληαη σο εγέηεο είλαη πςειφηεξνη απφ εθείλνπο ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Χζηφζν, νη δειψζεηο πνπ ζπγθεληξψλνπλ ην κεγαιχηεξν κέζν φξν ηαπηίδνληαη ελ κέξεη κε ηηο απαληήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ (δειψζεηο δ., ζη. ). Δπηπιένλ, νη δηεπζπληέο εθηηκνχλ φηη δηακνξθψλνπλ ζε ζπλεξγαζία κε ην δηδαθηηθφ πξνζσπηθφ θνηλφ φξακα γηα ηε βειηίσζε θαη ηελ πξφνδν 70

72 ηνπ ζρνιείνπ θαζψο θαη φηη αλαπηχζζνπλ ην αίζζεκα ηεο νκάδαο, εληζρχνπλ ηε ζπλεξγαζία θαη ηε ζπλαδειθηθφηεηα θαη δεκηνπξγνχλ ζεηηθφ ζρνιηθφ θιίκα (δειψζεηο α, β). Όζν αθνξά ηελ ππάξρνπζα ζπκπεξηθνξά ηνπο ζε ζρέζε κε ην πψο ζα έπξεπε απηή λα είλαη νη δηεπζπληέο, φπσο θαη νη εθπαηδεπηηθνί, δειψλνπλ έιιεηκκα (γξάθεκα 12). Ζ δηαθνξά παξνχζαο θαη επηζπκεηήο θαηάζηαζεο θπκαίλεηαη ζηηο απαληήζεηο ηνπο απφ 0,6 σο 1,2 κνλάδεο. Θεσξνχλ φηη ππνιείπνληαη πξσηαξρηθά ζηελ εμαζθάιηζε ηεο θαιχηεξεο θηηξηαθήο ππνδνκήο, ηνπ αζθαιέζηεξνπ θαη απνδνηηθφηεξνπ καζεζηαθνχ πεξηβάιινληνο (δήισζε κ, δηαθνξά 1,2), θαη θαηά ζπλέρεηα ζηελ πιεηνςεθία ησλ δειψζεσλ κε δηαθνξά 1 κνλάδα. Σν κηθξφηεξν έιιεηκκα ηαπηίδεηαη ζηε δήισζε δ. δηαρεηξίδεηαη κε επηηπρία ηα νηθνλνκηθά ηνπ ζρνιείνπ, εμαζθαιίδεη πφξνπο κε ηελ απάληεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Ηδηαίηεξε ζεκαζία θαίλεηαη λα έρεη φηη θπξίσο νη δηεπζπληέο αιιά θαη νη εθπαηδεπηηθνί ζπκθσλνχλ ζρεδφλ ζην κέγηζην κε ην ηη νθείιεη λα θάλεη έλαο δηεπζπληήο-εγέηεο ζρνιείνπ φπσο απηφ πξνθχπηεη απφ ηε κειέηε ηεο βηβιηνγξαθίαο. Δπίζεο, ην ζχλνιν ηνπ δείγκαηνο αλαγλσξίδεη δηαθνξά αλάκεζα ζην πσο ζπκπεξηθέξεηαη θαη ζην πσο ζα έπξεπε λα ζπκπεξηθέξεηαη Πίλαθαο 6 Πεξηερόκελν ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ εγέηε (ηη πξέπεη λα θάλεη)- Γηεπζπληέο πκπεξηθνξά ηνπ εγέηε (ηη πξέπεη λα θάλεη) α. δηακνξθψλεη ζε ζπλεξγαζία κε ην δηδαθηηθφ πξνζσπηθφ θνηλφ φξακα γηα ηε βειηίσζε θαη ηελ πξφνδν ηνπ ζρνιείνπ β. αλαπηχζζεη ην αίζζεκα ηεο νκάδαο, εληζρχεη ηε ζπλεξγαζία θαη ηε ζπλαδειθηθφηεηα, δεκηνπξγεί ζεηηθφ ζρνιηθφ θιίκα γ. εκπλέεη, παξαθηλεί, ππνζηεξίδεη, επηβξαβεχεη ην δηδαθηηθφ πξνζσπηθφ ψζηε λα δψζεη ηνλ θαιχηεξν ηνπ εαπηφ χλνιν ΜΟ ηη θάλεη ΜΟ ηη ζα έπξεπε Γηαθνξά 10 4,00 4,60 0, ,00 4,60 0, ,80 4,80 1 δ. ζρεδηάδεη, εηζάγεη, εθαξκφδεη θαηλνηνκίεο ζην ζρνιείν 10 3,80 4,60 0,80 ε. πξνσζεί ηελ επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ζπκκεηέρεη ν ίδηνο ζε επηκνξθσηηθέο δξαζηεξηφηεηεο ζη. γλσξίδεη θαιά ηε λνκνζεζία θαη ηηο αξκνδηφηεηεο ηνπ, εθαξκφδεη ηελ πνιηηηθή ηνπ ππνπξγείνπ, αθνινπζεί ηνπο θαλνληζκνχο θαη ηηο εγθπθιίνπο δ. δηαρεηξίδεηαη κε επηηπρία ηα νηθνλνκηθά ηνπ ζρνιείνπ, εμαζθαιίδεη πφξνπο ε. ζηεξίδεηαη ζηελ ελεξγφ ζπκκεηνρή ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηε ιήςε απνθάζεσλ θαη ηελ επίιπζε πξνβιεκάησλ 10 3,60 4, ,00 5, ,20 4,80 0, ,80 4,

73 ζ. εμαζθαιίδεη ζαθή επηθνηλσλία κεηαμχ ησλ κειψλ ηνπ ζρνιείνπ π.ρ. ελεκέξσζε εθπαηδεπηηθψλ, ζαθήλεηα θαλνληζκψλ η. πξνγξακκαηίδεη, ζπληνλίδεη θαη παξαθνινπζεί ην δηδαθηηθφ έξγν, δίλεη έκθαζε ζηε κάζεζε θ. πξνσζεί ηε ζπλεξγαζία κε ηνπο γνλείο θαη ηελ επηθνηλσλία κε ηνπο καζεηέο ι ζέηεη θαη κεηαδίδεη κε ζαθήλεηα ηνπο ζηφρνπο θαη ηηο πξνζδνθίεο ηνπ γηα πςειή απφδνζε ηφζν απφ ηνπο καζεηέο φζν θαη απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο κ. εμαζθαιίδεη ηελ θαιχηεξε θηηξηαθή ππνδνκή, ην αζθαιέζηεξν θαη απνδνηηθφηεξν καζεζηαθφ πεξηβάιινλ 10 4,00 5, ,80 4,60 0, ,00 5, ,60 4, ,60 4,80 1,20 Γξάθεκα Υαξαθηήξαο (ζηπι) ζπκπεξηθνξάο εγέηε ηελ ηειεπηαία εξώηεζε (6) ηνπ δεπηέξνπ κέξνπο αλαιχνπκε ηηο απαληήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζε ηξεηο δειψζεηο αλαθεξφκελεο ζηνλ ραξαθηήξα (ζηπι) ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ εγέηε φπσο θαίλεηαη ζηνλ πίλαθα 7 θαη ην γξάθεκα 13. Δμάγνληαο μαλά ηνπο κέζνπο φξνπο ησλ απαληήζεσλ θαη ηηο δηαθνξέο αλάκεζα ζηελ 72

74 παξνχζα θαη ηελ επηζπκεηή θαηάζηαζε, παξαηεξνχκε φηη νη εθπαηδεπηηθνί πηζηεχνπλ φηη νη δηεπζπληέο ιεηηνπξγνχλ πάληα δεκνθξαηηθά - ζπκκεηνρηθά αλεμάξηεηα ηεο θαηάζηαζεο ζε βαζκφ άλσ ηνπ κεηξίνπ (3,44) θαη ππνζηεξίδνπλ φηη ζα έπξεπε λα ιεηηνπξγνχλ έηζη ζε αθφκα κεγαιχηεξν βαζκφ (4,23), ζρεδφλ απφιπηα. Όζν αθνξά ην αλ νη δηεπζπληέο ιεηηνπξγνχλ ιηγφηεξν ή πεξηζζφηεξν δεκνθξαηηθά, ιηγφηεξν ή πεξηζζφηεξν απηαξρηθά αλάινγα κε ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά θάζε θαηάζηαζεο, πνπ βξίζθεηαη πην θνληά ζηηο ζεσξίεο γηα ηελ εγεζία, ε πιεηνςεθία απάληεζε φηη απηφ ζπκβαίλεη κέηξηα (3,11) ελψ ζα έπξεπε λα ζπκβαίλεη πνιχ (4,23). Σέινο, παξαηεξνχκε ζρεηηθή ηζνξξνπία ζην αλ νη δηεπζπληέο απνθαζίδνπλ πάληα κφλνη ηνπο θαη αλαθνηλψλνπλ ηηο απνθάζεηο ρσξίο λα δεηνχλ ζπλεξγαζία αλεμάξηεηα ηεο θαηάζηαζεο ζε ζρέζε κε ην πνην ζα ήηαλ ην επηζπκεηφ επίπεδν ηεο ζπγθεθξηκέλεο ζπκπεξηθνξάο αθνχ νη εθπαηδεπηηθνί δειψλνπλ φηη απηφ ηζρχεη ιίγν θαη ζα ήζειαλ λα ηζρχεη αθφκα ιηγφηεξν. Σα απνηειέζκαηα απηά καο δείρλνπλ φηη νη δηεπζπληέο δηνηθνχλ θπξίσο δεκνθξαηηθά,ζπκκεηνρηθά γεγνλφο πνπ επηδνθηκάδνπλ νη εθπαηδεπηηθνί θαη ζα ήζειαλ λα εληζρπζεί. Πίλαθαο 7 Υαξαθηήξαο (ζηηι) ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ εγέηε -Δθπαηδεπηηθνί Υαξαθηήξαο (ζηηι) ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ εγέηε α. ιεηηνπξγεί ιηγφηεξν ή πεξηζζφηεξν δεκνθξαηηθά, ιηγφηεξν ή πεξηζζφηεξν απηαξρηθά αλάινγα κε ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά θάζε θαηάζηαζεο β. ιεηηνπξγεί πάληα δεκνθξαηηθά, ζπκκεηνρηθά αλεμάξηεηα ηεο θαηάζηαζεο γ. απνθαζίδεη πάληα κφλνο ηνπ θαη αλαθνηλψλεη ηηο απνθάζεηο ρσξίο λα δεηά ζπλεξγαζία αλεμάξηεηα ηεο θαηάζηαζεο χλνιν ΜΟ ηη ζηηι έρεη ΜΟ ηη ζηηι ζα επξεπε Γηαθνξά 108 3,11 3,96 0, ,44 4,23 0, ,11 2,07-0,04 73

75 Γξάθεκα Θεζκηθό πιαίζην θαη εγεζία Πεξλψληαο ζην ηξίην κέξνο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ, πνπ απνηειεί ηνλ δεχηεξν βαζηθφ άμνλα ηεο έξεπλάο καο, δεηήζεθε απφ ην ζύλνιν ηνπ δείγκαηνο λα εθθξάζεη ην βαζκφ ζπκθσλίαο ηνπ ζε δεηήκαηα πνπ αθνξνχλ ηε ζρέζε ηεο εγεζίαο κε ην ηζρχνλ ζεζκηθφ πιαίζην. Ο ηνκέαο απηφο δηεξεπλήζεθε κέζα απφ ηξεηο εξσηήζεηο. Αξρηθά, εμεηάδνπκε ηηο απαληήζεηο ηνπ ζπλφινπ ηνπ δείγκαηνο (δηεπζπληέο θαη εθπαηδεπηηθνί) ζηελ εξώηεζε 7 φπνπ δφζεθαλ πέληε δειψζεηο κε ζθνπφ λα εξεπλήζνπκε ηηο απφςεηο ησλ ππνθεηκέλσλ ηεο έξεπλαο ζρεηηθά κε ην αλ επηηξέπεη ην ηζρύνλ ζεζκηθό πιαίζην ηελ αλάδεημε δηεπζπληή-εγέηε ηνπ ιπθείνπ. Όπσο θαίλεηαη ζηνλ πίλαθα 8 κε ππνινγηζκφ ησλ κέζσλ φξσλ, νη εξσηψκελνη εθηηκνχλ φηη «ε νξγάλσζε θαη ε δνκή ηνπ ειιεληθνχ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο δελ επηηξέπνπλ ηελ αλάδεημε εγεηψλ-δηεπζπληψλ ζρνιηθψλ κνλάδσλ» (δήισζε α) ζε κεγάιν βαζκφ (κέζνο φξνο 4,01) ελψ ζηνλ ίδην βαζκφ (3,97) πηζηεχνπλ φηη «νη αξκνδηφηεηεο πνπ έρεη ν δηεπζπληήο ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο δελ επαξθνχλ γηα ηελ αλάδεημε εγεηηθήο 74

76 ζπκπεξηθνξάο» (δήισζε δ). Δλ ζπλερεία, δειψλνπλ φηη ζπκθσλνχλ πνιχ σο πάξα πνιχ (4,11) κε ηε δήισζε «ν ζεκεξηλφο ηξφπνο επηινγήο δηεπζπληψλ ζρνιηθψλ κνλάδσλ δελ επηηξέπεη ηελ ηνπνζέηεζε εγεηηθψλ ζηειερψλ» απνηέιεζκα πνπ αμίδεη λα ζεκεησζεί. Σέινο, αμίδεη επίζεο λα ζεκεησζεί ε απάληεζε ζηε δήισζε γ. «ζηνπο γξαθεηνθξαηηθνχο θαη ηεξαξρηθά δνκεκέλνπο νξγαληζκνχο φπσο ην ζρνιείν δελ είλαη αλαγθαίνη νη εγέηεο-δηεπζπληέο αιιά νη δηεπζπληέο δηαρεηξηζηέο» θαζψο νη εξσηψκελνη ζπκθσλνχλ πνιχ ιίγν κε απηή ηε ζέζε (κέζνο φξνο 2,04) Πίλαθαο 8 Οη απόςεηο εθπαηδεπηηθώλ θαη δηεπζπληώλ γηα ηε ζρέζε εγεζίαο- ζεζκηθνύ πιαηζίνπ Γειώζεηο πνπ αθνξνύλ ηε ζρέζε εγεζίαο- ζεζκηθνύ πιαηζίνπ ύλνιν ΜΟ εθπαηδεπηηθώλ θαη δηεπζπληώλ α. ε νξγάλσζε θαη ε δνκή ηνπ ειιεληθνχ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο δελ επηηξέπνπλ ηελ αλάδεημε εγεηψλ-δηεπζπληψλ ζρνιηθψλ κνλάδσλ β. ν ζεκεξηλφο ηξφπνο επηινγήο δηεπζπληψλ ζρνιηθψλ κνλάδσλ δελ επηηξέπεη ηελ ηνπνζέηεζε εγεηηθψλ ζηειερψλ γ. ζηνπο γξαθεηνθξαηηθνχο θαη ηεξαξρηθά δνκεκέλνπο νξγαληζκνχο φπσο ην ζρνιείν δελ είλαη αλαγθαίνη νη εγέηεο-δηεπζπληέο αιιά νη δηεπζπληέο δηαρεηξηζηέο δ. νη αξκνδηφηεηεο πνπ έρεη ν δηεπζπληήο ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο δελ επαξθνχλ γηα ηελ αλάδεημε εγεηηθήο ζπκπεξηθνξάο ε. ν ηδηαίηεξνο ρψξνο ηνπ ειιεληθνχ ζρνιείνπ κπνξεί παξά ηνπο νξγαλσηηθνχο πεξηνξηζκνχο λα αλαδείμεη δηεπζπληέο-εγέηεο ,01 4,11 2,04 3,97 2,68 Γηεξεπλψληαο πεξαηηέξσ ηε ζρέζε ηεο εγεζίαο κε ην ηζρχνλ ζεζκηθφ πιαίζην, δεηήζακε απφ ηνπο εξσηψκελνπο ζηελ εξώηεζε 8 λα απαληήζνπλ ζε πνην βαζκό ζα πξέπεη λα γίλνπλ ζπγθεθξηκέλεο αιιαγέο ώζηε λα ππάξρεη ε δπλαηόηεηα λα αλαδεηρηνύλ εγέηεο-δηεπζπληέο. Δδψ δηαρσξίδνπκε ην δείγκα καο ζε εθπαηδεπηηθνχο θαη δηεπζπληέο γηα λα εκβαζχλνπκε ζηελ αλάιπζε. ηνπο πίλαθαο 9 θαη 10 παξνπζηάδνληαη νη απαληήζεηο, εθπαηδεπηηθψλ θαη δηεπζπληψλ αληίζηνηρα, ηεξαξρηθά απφ απηή πνπ ζπγθέληξσζε ην κεγαιχηεξν βαζκφ ζπκθσλίαο ζε απηή κε ην κηθξφηεξν βαζκφ. Όπσο θαίλεηαη απφ ηελ επεμεξγαζία ησλ απνηειεζκάησλ ηφζν νη εθπαηδεπηηθνί φζν θαη νη δηεπζπληέο ζπκθσλνχλ πνιχ σο πάξα πνιχ, κε ειάρηζηεο εμαηξέζεηο, κε φιεο ηηο αιιαγέο πνπ πξνηείλνληαη γηα λα ππάξμεη δπλαηφηεηα αλάδεημεο εγεηψλ-δηεπζπληψλ. Με ηελ απφιπηα ζχκθσλε γλψκε θαη ησλ δχν νκάδσλ δειψλεηαη φηη ε αμηνιφγεζε ηνπ έξγνπ ησλ δηεπζπληψλ κπνξεί λα δηαδξακαηίζεη ηνλ 75

77 πξσηαγσληζηηθφ ξφιν πξνο ηελ θαηεχζπλζε ηεο αλάδεημεο εγεηψλ δηεπζπληψλ. ηελ δήισζε απηή, ν κέζνο φξνο ζπκθσλίαο ησλ δηεπζπληψλ αγγίδεη ην 4,8 θαη είλαη κεγαιχηεξνο απφ ην κέζν φξν ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ αλέξρεηαη ζην 4,54. Παξαπιήζηα είλαη ηα απνηειέζκαηα ζηηο δειψζεηο λα αιιάμεη ε λννηξνπία ησλ δηεπζπληψλ, λα αιιάμεη ε λννηξνπία ησλ εθπαηδεπηηθψλ, λα δνζνχλ ζηνπο δηεπζπληέο πεξηζζφηεξεο αξκνδηφηεηεο θαη απηνλνκία ζηε ιήςε απνθάζεσλ θαη λα απνθεληξσζεί ε ράξαμε εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο φπνπ θαη νη δχν νκάδεο δειψλνπλ φηη ζπκθσλνχλ πνιχ σο πάξα πνιχ κε ηνπο δηεπζπληέο λα ζεκεηψλνπλ κεγαιχηεξνπο κέζνπο φξνπο. Αμηνζεκείσηε είλαη ε δηαθνξά ζηηο απαληήζεηο ησλ δχν νκάδσλ φζν αθνξά ζην αλ πξέπεη λα αιιάμεη ην ζχζηεκα επηινγήο δηεπζπληψλ. Οη απφςεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ είλαη μεθάζαξεο θαζψο νη απαληήζεηο ζπκθσλψ «Πνιχ» θαη «Πάξα πνιχ» ιακβάλνπλ αζξνηζηηθά πνζνζηφ 81,0%. (γξάθεκα 14). Αληίζεηα, νη δηεπζπληέο δίλνπλ ζε απηή ηελ αιιαγή ην ρακειφηεξν κέζν φξν (3,2) θαζψο ηνπο βξίζθεη ζχκθσλνπο ζε κέηξην βαζκφ. Πίλαθαο 9 Οη απόςεηο ησλ εθπαηδεπηηθώλ γηα αιιαγέο πνπ ζα αλαδείμνπλ εγέηεο Αιιαγέο πνπ ζα αλαδείμνπλ εγέηεο ύλνιν ΜΟ εθπαηδεπηηθώλ ε. λα αμηνινγείηαη ην έξγν ησλ δηεπζπληψλ β. λα αιιάμεη ην ζχζηεκα επηινγήο δηεπζπληψλ γ. λα αιιάμεη ε λννηξνπία ησλ δηεπζπληψλ ζη. λα αιιάμεη ε λννηξνπία ησλ εθπαηδεπηηθψλ δ. λα δνζνχλ ζηνπο δηεπζπληέο πεξηζζφηεξεο αξκνδηφηεηεο θαη απηνλνκία ζηε ιήςε απνθάζεσλ α. λα απνθεληξσζεί ε ράξαμε εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο ,54 4,42 4,07 4,06 3,91 3,78 Πίλαθαο 10 Οη απόςεηο ησλ δηεπζπληώλ γηα αιιαγέο πνπ ζα αλαδείμνπλ εγέηεο Αιιαγέο πνπ ζα αλαδείμνπλ εγέηεο ύλνιν ΜΟ δηεπζπληώλ ε. λα αμηνινγείηαη ην έξγν ησλ δηεπζπληψλ δ. λα δνζνχλ ζηνπο δηεπζπληέο πεξηζζφηεξεο αξκνδηφηεηεο θαη απηνλνκία ζηε ιήςε απνθάζεσλ γ. λα αιιάμεη ε λννηξνπία ησλ δηεπζπληψλ ζη. λα αιιάμεη ε λννηξνπία ησλ εθπαηδεπηηθψλ α. λα απνθεληξσζεί ε ράξαμε εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο β. λα αιιάμεη ην ζχζηεκα επηινγήο δηεπζπληψλ ,80 4,60 4,40 4,40 3,80 3,20 76

78 Γξάθεκα 14 Σειεηψλνληαο ηελ αλάιπζε ηνπ ηξίηνπ κέξνπο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ κε ηελ εξώηεζε 9, παξνπζηάδνπκε θάπνηνπο παξάγνληεο πνπ ην ζύλνιν ηνπ δείγκαηνο ζεσξεί ζεκαληηθνύο ε κε ζεκαληηθνύο γηα ηελ αλάδεημε ελόο δηεπζπληή-εγέηε ζρνιηθήο κνλάδαο κέζα ζην ηζρύνλ ζεζκηθό πιαίζην. ηνλ πίλαθα 11 παξνπζηάδνληαη ηα ραξαθηεξηζηηθά, ζχκθσλα κε ηηο απαληήζεηο εθπαηδεπηηθψλ θαη δηεπζπληψλ, ηεξαξρηθά απφ ην πην ζεκαληηθφ ζην ιηγφηεξν ζεκαληηθφ ππνινγίδνληαο ηνπο κέζνπο φξνπο. Γηαπηζηψλνπκε φηη νη εξσηψκελνη απνδίδνπλ κεγαιχηεξε ζεκαζία ζηνλ παξάγνληα «δηαξθήο κάζεζε θαη επηκφξθσζε», κε δεχηεξν ηηο «γλψζεηο, δεμηφηεηεο», ηξίην ηε «δηνηθεηηθή θαηάξηηζε» θαη ηέηαξην ηα «θίλεηξα».οη δπν παξάγνληεο πνπ εθηηκψληαη σο νη ιηγφηεξν ζεκαληηθνί είλαη ην «θχιν» θαη ε «εκθάληζε». Πίλαθαο 11 Οη απόςεηο δηεπζπληώλ θαη εθπαηδεπηηθώλ γηα παξάγνληεο ζεκαληηθνύο γηα ηελ αλάδεημε εγεηώλ Παξάγνληεο ζεκαληηθνί γηα ηελ αλάδεημε εγεηώλ ύλνιν ΜΟ εθπαηδεπηηθώλ θαη δηεπζπληώλ ε. δηαξθήο κάζεζε θαη επηκφξθσζε ε. γλψζεηο, δεμηφηεηεο δ. δηνηθεηηθή θαηάξηηζε ζη. θίλεηξα ζ. απηνλνκία ζηε ιήςε απνθάζεσλ δ. έκθπηεο ηθαλφηεηεο γ. ειηθία α. εκθάληζε β. θχιν ,56 4,52 4,46 4,25 4,06 3,98 2,79 2,09 1,87 77

79 5.4 Ζγεζία θαη επίηεπμε ησλ ζηόρσλ ηνπ ζρνιείνπ Πεξλψληαο ζην ηέηαξην κέξνο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ θαη ηαπηφρξνλα ζηνλ ηξίην άμνλα ηεο έξεπλαο, εμεηάδνπκε κέζα απφ δχν εξσηήζεηο αλ ε εγεζία κε θνξέα ηνλ δηεπζπληή ηνπ ιπθείνπ κπνξεί λα ζπληειέζεη ζηελ επίηεπμε ησλ ζηόρσλ ηνπ ζρνιείνπ. ηελ εξώηεζε 10 δεηήζακε απφ ηνπο εξσηψκελνπο λα απαληήζνπλ ζε πνην βαζκφ πηζηεχνπλ φηη ηζρχνπλ κηα ζεηξά απφ απφςεηο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ εγεζία θαη ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα. Λακβάλνληαο ππφςε ηηο απαληήζεηο ηνπ ζπλφινπ ηνπ δείγκαηνο βιέπνπκε φηη ζηε ζέζε «ε εγεζία ζε επίπεδν ζρνιηθήο κνλάδαο κπνξεί λα απνηειέζεη ηνλ βαζηθφηεξν παξάγνληα επίηεπμεο ησλ ζηφρσλ ηνπ ζρνιείνπ ζε φια ηα επίπεδα», ηα επίπεδα ζπκθσλίαο είλαη κέηξηα σο πνιχ κε κέζν φξν 3,37 φπσο θαίλεηαη ζηνλ πίλαθα 12. ηελ άπνςε φηη «ν εγέηεο-δηεπζπληήο κπνξεί κφλν ζε θάπνην βαζκφ λα ηζνξξνπήζεη ηε γξαθεηνθξαηηθή δνκή κε ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά θάζε ζρνιείνπ θαη λα πεηχρεη κφλν νξηζκέλνπο απφ ηνπο ζηφρνπο ηνπ», ηα απνηειέζκαηα είλαη παξαπιήζηα κε ηνπο πεξηζζφηεξνπο εξσηψκελνπο λα ζπκθσλνχλ πνιχ κε ηε δήισζε απηή (κέζνο φξνο 3,44/ 39,7% πνιχ, ην 38,1% κέηξηα) Σα απνηειέζκαηα απηά καο δείρλνπλ φηη εθπαηδεπηηθνί θαη δηεπζπληέο εθηηκνχλ φηη ν εγέηεο-δηεπζπληήο κπνξεί λα ζπληειέζεη ζε θάπνην βαζκφ ζηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ ηνπ ζρνιείνπ. Ζ δηαπίζησζε απηή εληζρχεηαη θαη απφ ηηο απαληήζεηο ζηε δήισζε «ε επίηεπμε ησλ ζηφρσλ ηνπ ζρνιείνπ δε ζπλδέεηαη κε ηελ άζθεζε εγεηηθνχ ξφινπ απφ ην δηεπζπληή» φπνπ ε πιεηνςεθία ηνπ δείγκαηνο δειψλεη φηη δηαθσλεί (κέζνο φξνο 2,32). Πίλαθαο 12 Οη απόςεηο δηεπζπληώλ θαη εθπαηδεπηηθώλ γηα ην θαηά πόζν ηζρύνπλ νη αθόινπζεο δειώζεηο ρέζε εγεζίαο-επίηεπμεο ζηόρσλ ύλνιν ΜΟ εθπαηδεπηηθώλ θαη δηεπζπληώλ α. ε εγεζία ζε επίπεδν ζρνιηθήο κνλάδαο κπνξεί λα απνηειέζεη ηνλ βαζηθφηεξν παξάγνληα επίηεπμεο ησλ ζηφρσλ ηνπ ζρνιείνπ ζε φια ηα επίπεδα β. ν εγέηεο-δηεπζπληήο κπνξεί κφλν ζε θάπνην βαζκφ λα ,37 3,44 ηζνξξνπήζεη ηε γξαθεηνθξαηηθή δνκή κε ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά θάζε ζρνιείνπ θαη λα πεηχρεη κφλν νξηζκέλνπο απφ ηνπο ζηφρνπο ηνπ γ. ε επίηεπμε ησλ ζηφρσλ ηνπ ζρνιείνπ δε ζπλδέεηαη κε ηελ άζθεζε εγεηηθνχ ξφινπ απφ ην δηεπζπληή 126 2,32 78

80 Γηεξεπλψληαο πεξαηηέξσ ηε ζρέζε εγεζίαο- απνηειεζκαηηθφηεηαο, ζηελ εξώηεζε 11, παξαζέζακε πέληε επηκέξνπο ζηνηρεία ηνπ ζρνιηθνύ ζπζηήκαηνο πνπ ζπληεινύλ ζηελ επίηεπμε ησλ ζηόρσλ ηνπ θαη ξσηήζακε ηα ππνθείκελα ηεο έξεπλαο ζε πνην βαζκό ζεσξνύλ όηη ν δηεπζπληήο ηνπ ιπθείνπ ηνπο επηδξά ζεηηθά, κπνξεί λα επηδξάζεη ζεηηθά θαη ζα έπξεπε λα επηδξά ζεηηθά ζηα επηκέξνπο απηά ζηνηρεία. Οη απόςεηο ησλ εθπαηδεπηηθώλ, φπσο παξνπζηάδνληαη ζηνλ πίλαθα 13 θαη ζην γξάθεκα 15, θαίλεηαη φηη έρνπλ ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ θαζψο δειψλνπλ φηη νη δηεπζπληέο έρνπλ ζε γεληθέο γξακκέο κηα κέηξηα επίδξαζε ζηα επηκέξνπο ζηνηρεία ηνπ ζρνιείνπ ε νπνία είλαη ιίγν πην έληνλε ζηελ αλάζεζε αξκνδηνηήησλ (κέζνο φξνο 3,51) θαη θάησ ηνπ κεηξίνπ ζηελ επίδνζε ηνπ καζεηψλ (2,71). Δπίζεο, παξαηεξνχκε φηη νη κέζνη φξνη ζηε δπλαηή επίδξαζε είλαη αξθεηά πςειφηεξνη ελψ ζηελ επηζπκεηή αθφκα πην πςεινί κε ηνπο εθπαηδεπηηθνχο λα εθηηκνχλ φηη νη δηεπζπληέο ζα έπξεπε λα επηδξνχλ πνιχ σο πάξα πνιχ ζηα επηκέξνπο ζηνηρεία ηνπ ζρνιείνπ. Τπνινγίδνληαο ηε δηαθνξά κέζσλ φξσλ αλάκεζα ζηελ παξνχζα επίδξαζε θαη ηελ επηζπκεηή δηαπηζηψλνπκε φηη θπκαίλεηαη απφ 0,71 σο 1,26 κνλάδεο. Οη εθπαηδεπηηθνί θξίλνπλ φηη ππάξρεη έιιεηκκα ζεηηθήο επίδξαζεο πξψηνλ ζηελ επίδνζε ησλ καζεηψλ, δεχηεξν ζηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ησλ εθπαηδεπηηθψλ (ηθαλφηεηεο, αλάγθεο, θίλεηξα θηινδνμίεο) θαη ηξίην ζηελ άηππε δνκή ηνπ ζρνιείνπ (θνηλσληθέο ζρέζεηο, ζρέζεηο επηξξνήο κεηαμχ ησλ εθπαηδεπηηθψλ). Σν κηθξφηεξν έιιεηκκα ζεηηθήο επίδξαζεο εληνπίδεηαη φζν αθνξά ζηελ αλάζεζε αξκνδηνηήησλ. Πίλαθαο 13 Οη απόςεηο ησλ εθπαηδεπηηθώλ γηα ηελ επίδξαζε ηνπ δηεπζπληή ζηα επηκέξνπο ζηνηρεία ηνπ ζρνιηθνύ ζπζηήκαηνο Ζ επίδξαζε ηνπ δηεπζπληή ζηα επηκέξνπο ζηνηρεία ηνπ ζρνιηθνύ ζπζηήκαηνο ύλνιν ΜΟ επηδξά ΜΟ κπνξεί λα επηδξάζεη ΜΟ ζα Γηαθνξά έπξεπε λα επηδξάεπηδξά ζα έπξεπε α. ζηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ησλ εθπαηδεπηηθψλ (ηθαλφηεηεο, αλάγθεο, θίλεηξα θηινδνμίεο) 108 3,00 3,62 4,08 1,08 β. ζηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ θαζεθφλησλ 108 3,51 3,97 4,22 0,71 ησλ εθπαηδεπηηθψλ (αλάζεζε αξκνδηνηήησλ) 0,89 γ. ζηελ άηππε δνκή ηνπ ζρνιείνπ ( θνηλσληθέο ζρέζεηο, ζρέζεηο επηξξνήο 108 3,06 3,81 3,95 κεηαμχ ησλ εθπαηδεπηηθψλ) εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο δ. ζηελ ηππηθή νξγάλσζε ηνπ ε. ζηελ επίδνζε ησλ καζεηψλ ,21 2,71 3,57 3,19 3,97 3,97 0,76 1,26 79

81 Γξάθεκα Δπηκόξθσζε θαη εγεζία Σν πέκπην κέξνο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ θαη ηαπηφρξνλα ν ηειεπηαίνο άμνλαο ηεο έξεπλάο καο ζρεηίδεηαη κε ηελ επηκφξθσζε εγεηψλ-δηεπζπληψλ. Εεηήζακε απφ ηνπο εξσηψκελνπο ζηελ εξώηεζε 12 λα αμηνινγήζνπλ πόζν ζεκαληηθέο είλαη ηέζζεξηο δειώζεηο γηα ην ξόιν ηεο επηκόξθσζεο ζηελ αλάδεημε ηνπ δηεπζπληήεγέηε. Γηαρσξίδνληαο ην δείγκα καο ζε εθπαηδεπηηθνχο θαη δηεπζπληέο δηαπηζηψλνπκε φηη νη κέζνη φξνη ησλ απαληήζεψλ ηνπο, ζηνπο πίλαθεο 14 θαη 15 αληίζηνηρα, θπκαίλνληαη πεξίπνπ ζηα ίδηα επίπεδα κε ηνπο δηεπζπληέο λα παξνπζηάδνπλ ιίγν κεγαιχηεξνπο κέζνπο φξνπο. Ζ πξψηε δήισζε «ε παξαθνινχζεζε επηκνξθσηηθψλ πξνγξακκάησλ εθπαηδεπηηθήο δηνίθεζεο πξέπεη λα απνηειεί απαξαίηεηε πξνυπφζεζε γηα ηελ αλάιεςε ησλ θαζεθφλησλ ηνπ δηεπζπληή ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο» βξίζθεη ηνπο δηεπζπληέο απφιπηα ζχκθσλνπο (κέζνο φξνο 5) 80

82 αιιά θαη ηνπο εθπαηδεπηηθνχο πάξα πνιχ ζχκθσλνπο (κέζνο φξνο 4,41). Ζ ηέηαξηε δήισζε «ην έξγν ησλ δηεπζπληψλ πξέπεη λα αμηνινγείηαη» έρεη ήδε εξεπλεζεί ζε άιιε εξψηεζε αιιά δφζεθε μαλά γηα λα ειέγμνπκε ηελ αμηνπηζηία ησλ απνηειεζκάησλ. Πξαγκαηηθά, φπσο θαη πξνεγνπκέλσο, ην ζχλνιν ηνπ δείγκαηνο ζεσξεί πνιχ ζεκαληηθή ηελ αμηνιφγεζε κε ηνπο δηεπζπληέο λα είκαη ζρεδφλ απφιπηα ζχκθσλνη (κέζνο φξνο4,8). Δπίζεο πνιχ κεγάια πνζνζηά ζεκαληηθφηεηαο θαη απφ ηηο δχν νκάδεο ζπγθέληξσζαλ νη δειψζεηο β. «νη δηεπζπληέο ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο πξέπεη λα επηκνξθψλνληαη ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο ζεηείαο ηνπο» θαη γ. «ε θαζνδήγεζε θαη ε ζπκβνπιεπηηθή απφ άιινπο εγέηεο ζε δηάθνξεο βαζκίδεο ηεο εθπαίδεπζεο είλαη απαξαίηεηε γηα ηελ αλάδεημε εγεηψλ-δηεπζπληψλ ζρνιηθήο κνλάδαο». Πίλαθαο 14 Οη απόςεηο ησλ εθπαηδεπηηθώλ γηα ην ξόιν ηεο επηκόξθσζεο ησλ δηεπζπληώλ Ο ξόινο ηεο επηκόξθσζεο ησλ δηεπζπληώλ ύλνιν ΜΟ εθπαηδεπηηθώλ α. ε παξαθνινχζεζε επηκνξθσηηθψλ πξνγξακκάησλ εθπαηδεπηηθήο δηνίθεζεο πξέπεη λα απνηειεί απαξαίηεηε πξνυπφζεζε γηα ηελ αλάιεςε ησλ θαζεθφλησλ ηνπ δηεπζπληή ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο β. νη δηεπζπληέο ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο πξέπεη λα επηκνξθψλνληαη ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο ζεηείαο ηνπο γ. ε θαζνδήγεζε θαη ε ζπκβνπιεπηηθή απφ άιινπο εγέηεο ζε δηάθνξεο βαζκίδεο ηεο εθπαίδεπζεο είλαη απαξαίηεηε γηα ηελ αλάδεημε εγεηψλδηεπζπληψλ ζρνιηθήο κνλάδαο δ. ην έξγν ησλ δηεπζπληψλ πξέπεη λα αμηνινγείηαη ,41 4,30 3,85 4,41 Πίλαθαο 15 Οη απόςεηο ησλ δηεπζπληώλ γηα ην ξόιν ηεο επηκόξθσζεο ηνπο Ο ξόινο ηεο επηκόξθσζεο ησλ δηεπζπληώλ ύλνιν ΜΟ δηεπζπληώλ α. ε παξαθνινχζεζε επηκνξθσηηθψλ πξνγξακκάησλ εθπαηδεπηηθήο δηνίθεζεο πξέπεη λα απνηειεί απαξαίηεηε πξνυπφζεζε γηα ηελ αλάιεςε ησλ θαζεθφλησλ ηνπ δηεπζπληή ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο β. νη δηεπζπληέο ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο πξέπεη λα επηκνξθψλνληαη ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο ζεηείαο ηνπο γ. ε θαζνδήγεζε θαη ε ζπκβνπιεπηηθή απφ άιινπο εγέηεο ζε δηάθνξεο βαζκίδεο ηεο εθπαίδεπζεο είλαη απαξαίηεηε γηα ηελ αλάδεημε εγεηψλδηεπζπληψλ ζρνιηθήο κνλάδαο δ. ην έξγν ησλ δηεπζπληψλ πξέπεη λα αμηνινγείηαη ,00 4,60 4,00 4,80 81

83 ην ίδην θιίκα, είλαη αμηνζεκείσην ην απνηέιεζκα ηεο εξώηεζεο 13 (γξάθεκα 16) θαζψο φινη νη δηεπζπληέο ηνπ δείγκαηνο καο (ην 100%) ζεσξνχλ φηη ζα έπξεπε λα είραλ επηκνξθσζεί πξηλ απφ ηελ αλάιεςε ησλ θαζεθφλησλ ηνπο. Γξάθεκα 16 Σειεηψλνληαο ηελ παξνπζίαζε ησλ απνηειεζκάησλ κε ηελ εξώηεζε 14, εμεηάδνπκε ηηο απφςεηο ησλ ππνθεηκέλσλ ηεο έξεπλαο ζρεηηθά κε ην ηη πξέπεη λα πεξηιακβάλεη ε επηκόξθσζε ησλ δηεπζπληώλ ζρνιηθώλ κνλάδσλ. ηνπο πίλαθα 16 θαη 17 παξνπζηάδνληαη νη απφςεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ησλ δηεπζπληψλ αληίζηνηρα, ηεξαξρηθά απφ ην ηη ζεσξνχλ πεξηζζφηεξν ζεκαληηθφ ζην ιηγφηεξν ζεκαληηθφ. Οη απαληήζεηο εθπαηδεπηηθψλ θαη δηεπζπληψλ ηαπηίδνληαη ζρεδφλ ζην ζχλνιν ηνπο. Καη νη δχν δίλνπλ ηελ πξψηε ζέζε ζηελ εθκάζεζε επηθνηλσληαθψλ ηερληθψλ, θαη θαηά ζπλέρεηα ζεσξνχλ πην ζεκαληηθή ηελ παηδαγσγηθή θαηάξηηζε, ηελ αλάπηπμε δεμηνηήησλ επίιπζεο πξνβιεκάησλ θαη ηε δηνίθεζε αλζξσπίλσλ πφξσλ. Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ελψ φια πξνηεηλφκελα ζηνηρεία ηεο επηκφξθσζεο εθηηκψληαη σο πάξα πνιχ ζεκαληηθά (κέζνη φξνη εθπαηδεπηηθψλ 3,98-4,74, δηεπζπληψλ 3,40-4,60), νη δηεπζπληέο θξίλνπλ κφλν ηε κειέηε ζεσξεηηθψλ κνληέισλ δηνίθεζεο θαη εγεζίαο κέηξηαο ζεκαζίαο. 82