Θέμα Διπλωματικής Εργασίας : Η Χρήση Συστημάτων μη Επανδρωμένων Αεροσκαφών ΣμηΕΑ στο Κτηματολόγιο. Εφαρμογές Χρήσεις Προοπτικές και Νομικό Πλαίσιο

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ Θέμα Διπλωματικής Εργασίας : Η Χρήση Συστημάτων μη Επανδρωμένων Αεροσκαφών ΣμηΕΑ στο Κτηματολόγιο. Εφαρμογές Χρήσεις Προοπτικές και Νομικό Πλαίσιο Υπεύθυνος Καθηγητής: Κος Κωνσταντίνος Τοκμακίδης Δημήτριος Στ. Ορεστίδης, Msc Αγρονόμος και Τοπογράφος Μηχανικός, REV ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ

2 Τριμελής Εξεταστική Επιτροπή (Υπογραφή) (Υπογραφή) (Υπογραφή) 2

3 Ι. ΠΡΟΛΟΓΟΣ - ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα εργασία συντάσσεται στο πλαίσιο διπλωματικής διατριβής στο ιατµηµατικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Κτηματολόγιο: Νομικές, Τεχνικές και Περιβαλλοντικές Διαστάσεις» για το ακαδημαϊκό έτος Σκοπός της εργασίας είναι η διερεύνηση της χρήσης Συστημάτων μη Επανδρωμένων Αεροσκαφών (ΣμηΕΑ) στο Κτηματολόγιο και προς την κατεύθυνση αύτη παρουσιάζονται εφαρμογές και χρήσεις αυτών, τόσο κατά τη διαδικασία της Κτηματογράφησης με σκοπό τη σύνταξη ενημερωμένων και μεγαλύτερης ακρίβειας υπόβαθρων για το Εθνικό Κτηματολόγιο, όσο και στη αποτύπωση και τεκμηρίωση περιοχών με πολιτιστικό ενδιαφέρον με σκοπό την καταγραφή στο Αρχαιολογικό Κτηματολόγιο και όχι μόνο. Στη εργασία αύτη εξετάζονται επιπλέον οι προοπτικές χρήσεις της τεχνολογίας των ΣμηΕΑ στην μετάβαση από τα κτηματολογικά συστήματα δυο διαστάσεων στο τρισδιάστατο Κτηματολόγιο με την παραγωγή κατάλληλων τρισδιάστατων μοντέλων εδάφους, ιδιοκτησιών και γενικότερων γεωχωρικών δεδομένων. Ωστόσο η εύρυθμη και ελεγχόμενη λειτουργία των μη επανδρωμένων αεροσκαφών καθώς και η ασφαλής χρήση τους απαιτούσε ένα νομικό πλαίσιο προκειμένου να αντιμετωπιστούν δυσάρεστα αποτελέσματα. Προς την κατεύθυνση αυτή, δημοσιεύθηκε ο κανονισμός και το γενικό πλαίσιο πτήσεων Συστημάτων μη Επανδρωμένων Αεροσκαφών - ΣμηΕΑ με έναρξη ισχύος από Στον εν λόγω Κανονισμό καθορίζεται το νομικό πλαίσιο λειτουργιάς των ΣμηΕΑ και στο αντίστοιχο κεφάλαιο της παρούσας παρουσιάζεται το πλαίσιο αυτό. Στη συνέχεια παρατίθεται το νομικό πλαίσιο που διέπει την αστική ευθύνη κατά την χρήση των ΣμηΕΑ καθώς και η νομοθεσία που δεδομένων. αναφέρεται στην προστασία προσωπικών 1/111

4 Τέλος εξάγονται τα γενικά συμπεράσματα της εργασίας και οι προοπτικές χρήσης των ΣμηΕΑ στο μέλλον και συμπεραίνεται ότι η χρήση της τεχνολογίας των ΣμηΕΑ μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στην προσθήκη και καταχώρηση πρόσθετων πληροφοριών πάσης φύσεως σύμφωνα και με την αρχή του Ανοικτού Κτηματολογίου, η οποία αποτελεί θεμελιώδη λειτουργία του Κτηματολογίου. Η επιτυχής ολοκλήρωση της παρούσας Διπλωματικής Εργασίας σηματοδοτεί το τέλος της περιόδου φοίτησης στο ιατµηµατικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Κτηματολόγιο: Νομικές, Τεχνικές και Περιβαλλοντικές Διαστάσεις» για το ακαδημαϊκό έτος της Νομικής Σχολής του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης. Καθ όλη τη διάρκεια αυτής της περιόδου συνεργάστηκα με υπέροχους ανθρώπους, συμφοιτητές και συμφοιτήτριες που αποτέλεσαν σημείο αναφοράς για μένα, καθώς επίσης και με μια πληθώρα καθηγητών, επιστήμονες με ευρεία γνώση του αντικειμένου τους και αμείωτο ενδιαφέρον για το Κτηματολόγιο με την ευρεία έννοια του όρου. Με το πέρας της Διπλωματικής μου Εργασίας νιώθω την ανάγκη να ευχαριστήσω θερμά τον επιβλέποντα Καθηγητή, Κο. Κωνσταντίνο Τοκμακίδη, για την ανάθεση του επίκαιρου αυτού θέματος και τη διαρκή στήριξη που μου παρείχε σε θέματα κατανόησης του αντικειμένου ως πρωτεργάτης της χρήσης της τεχνολογίας των ΣμηΕΑ καθώς ασχολείται επιστημονικά με το αντικείμενο για περισσότερα από είκοσι έτη. Ευχαριστίες οφείλω επίσης στους συμφοιτητές μου Περπερίδου Ελπίδα, Σαββίδου Μαρία και Λιαδάκη Γεώργιο αξιόλογους επαγγελματίες Νομικούς, για την προσοχή και τις πολύτιμες υποδείξεις τους σε ότι αφορά το νομικό σκέλος της παρούσας εργασίας. Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω την σύζυγο μου, Θεόνη και τα λατρευτά μου παιδία Σταύρο, Βασίλη και Κωστή, για την αμέριστη συμπαράσταση 2/111

5 και υπομονή τους μέχρι να φτάσω στο πέρας αυτού του μαγευτικού ταξιδίου που μου προσέφερε το ιατµηµατικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Κτηματολόγιο: Νομικές, Τεχνικές και Περιβαλλοντικές Διαστάσεις» για το ακαδημαϊκό έτος Θεσσαλονίκη, Δεκέμβριος /111

6 ΙΙ. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ι. ΠΡΟΛΟΓΟΣ - ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΙΙ. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΙΙΙ. ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 6 ΙV. ABSTRACT ΓΕΝΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΧΡΗΣΗΣ ΣμηΕΑ Βασικά πλεονεκτήματα της χρήσης ΣΜΗΕΑ Βασικά μειονεκτήματα που διέπουν τη χρήση των ΣΜΗΕΑ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΣΜΗΕΑ Χαρτογράφηση μικρών και μεσαίων εκτάσεων Προστασία πολιτιστικής κληρονομιάς Μεταλλευτική βιομηχανία Εξορύξεις Κατασκευές Γεωργία Γεωεπιστήμες Περισσότερες εφαρμογές και αγορές εργασίας ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣμηΕΑ ΣΤΗΝ ΚΤΗΜΑΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΤΑΞΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ Προδιαγραφές παραγόμενων προϊόντων πρ/σμός πτήσης Λήψη δεδομένων και μετρήσεων στο πεδίο Επεξεργασία δεδομένων Τελικά προϊόντα Τεχνικά χαρακτηριστικά αερομοντέλου σταθερής πτέρυγας για κτηματολογικές εφαρμογές /111

7 3.6 Συμπεράσματα ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣμηΕΑ ΓΙΑ ΣΚΟΠΟ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤ. ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ & ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΣΤΟ ΑΡΧ/ΓΙΚΟ ΚΤΗΜ/ΓΙΟ Μεθοδολογία Χαρτογράφησης Αποτελέσματαα Χαρτογράφησης Συμπεράσματα Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΣμηΕΑ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΡΤΗΣΗ 3D ΚΤΗΜ/ΓΙΟΥ Η μετάβαση στο τρισδιάστατο σύστημα Μέθοδοι συλλογής δεδομένων για την 3D απεικόνιση γεωχωρικών δεδομένων Τεχνικές προδιαγραφές Κτηματολογίου Αξιοποίηση των δεδομένων από ΣμηΕΑ στο 3D Κτημ/γιο Συμπεράσματα ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΧΡΗΣΗΣ ΣμηΕΑ ΑΣΤΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΚΑΤΑ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΣμηΕΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ ΤΟΥ ΑΤΟΜΟΥ ΑΠΟ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΣΜΗΕΑ Αντιμετώπιση του ζητήματος από τα όργανα της Ε.Ε Το εθνικό θεσμικό πλαίσιο Ποινικές Ευθύνες ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΕΠΙΛΟΓΟΣ V. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.. 87 VΙ. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ QUALITY REPORTS ΤΡΙΩΝ ΠΤΗΣΕΩΝ ΣμηΕΑ 90 5/111

8 ΙΙΙ. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Τις τελευταίες δεκαετίες η χρήση εναλλακτικών συστημάτων αεροφωτογράφισης έχει βρει εφαρμογή σε πλήθος φωτογραμμετρικών εργασιών, παρέχοντας τόσο ευελιξία, ταχύτητα και οικονομία κατά τη συλλογή των φωτογραμμετρικών δεδομένων, όσο και τελικά προϊόντα αρκετά υψηλής ανάλυσης και ακρίβειας με ποικίλες χρήσεις. Η χρήση των Συστημάτων μη επανδρωμένων Εναέριων Πλατφορμών Αεροσκαφών (ΣμηΕΑ) αποτελεί έναν από τους πιο γρήγορους και οικονομικούς τρόπους συλλογής δεδομένων για την παραγωγή ψηφιακών μοντέλων εδάφους, μωσαϊκών, ορθοφωτογραφιών και διανυσματικών σχεδίων που είναι απαραίτητα σε όλες τις φάσεις σύνταξης του Κτηματολογίου με την ευρεία έννοια του όρου. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η διερεύνηση της χρήσης Συστημάτων μη Επανδρωμένων Αεροσκαφών (ΣμηΕΑ) στο Κτηματολόγιο και προς την κατεύθυνση αύτη, αφού αποτυπωθούν κάποια γενικά στοιχεία περί των ΣμηΕΑ και των γενικών εφαρμογών τους, παρουσιάζονται εφαρμογές και χρήσεις αυτών, τόσο κατά τη διαδικασία της Κτηματογράφησης με σκοπό τη σύνταξη ενημερωμένων και μεγαλύτερης ακρίβειας υπόβαθρων για το Εθνικό Κτηματολόγιο, όσο και στη αποτύπωση και τεκμηρίωση περιοχών με πολιτιστικό ενδιαφέρον με σκοπό την καταγραφή στο Αρχαιολογικό Κτηματολόγιο και όχι μόνο. Έτσι, αρχικά παρατίθενται κάποια γενικά ζητήματα χρήσης των ΣμηΕΑ και τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της τεχνολογίας αυτής και παρουσιάζονται οι γενικές εφαρμογές που βρίσκουν πεδίο δράσης τα συστήματα αυτά. Έπειτα παρουσιάζονται κάποιες εξειδικευμένες εφαρμογές χρήσης τους στο Κτηματολόγιο και τις αποτυπώσεις πολιτιστικής κληρονομίας που θα χρησιμοποιηθούν σίγουρα στη σύνταξη και την καταγραφή τους στο Αρχαιολογικού Κτηματολόγιο αλλά και σε 6/111

9 άλλες χρήσεις της αρμόδιας αρχαιολογικής υπηρεσίας εφορείας αρχαιοτήτων. Στη συνεχεία εξετάζονται οι προοπτικές χρήσεις της τεχνολογίας των ΣμηΕΑ στην μετάβαση από κτηματολογικά συστήματα δυο διαστάσεων στο τρισδιάστατο Κτηματολόγιο με την παραγωγή κατάλληλων τρισδιάστατων μοντέλων εδάφους, ιδιοκτησιών και γενικότερων γεωχωρικών δεδομένων. Ωστόσο η εύρυθμη και ελεγχόμενη λειτουργία των μη επανδρωμένων αεροσκαφών καθώς και η ασφαλής χρήση τους απαιτούσε ένα νομικό πλαίσιο προκειμένου να αντιμετωπιστούν δυσάρεστα αποτελέσματα. Προς την κατεύθυνση αυτή, δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ Β 3152/ η υπ αριθμ. ΑΠΟΦ Δ/ΥΠΑ/21860/1422 του Διοικητή της Υπηρεσίας Πολιτικής Αεροπορίας (ΥΠΑ), που αποτελεί τον κανονισμό και το γενικό πλαίσιο πτήσεων Συστημάτων μη Επανδρωμένων Αεροσκαφών (ΣμηΕΑ) με έναρξη ισχύος από Στον εν λόγω Κανονισμό καθορίζεται το νομικό πλαίσιο λειτουργιάς των ΣμηΕΑ και στο αντίστοιχο κεφάλαιο της παρούσας παρουσιάζεται το πλαίσιο αυτό. Στη συνέχεια παρατίθεται το νομικό πλαίσιο που διέπει την αστική ευθύνη κατά την χρήση των ΣμηΕΑ καθώς και η νομοθεσία που αναφέρεται στην προστασία προσωπικών δεδομένων, στοιχεία απαραίτητα σε οποιονδήποτε ασχολείται επαγγελματικά με την τεχνολογία αυτή είτε στο χώρο του Κτηματολογίου είτε σε οποιαδήποτε άλλη από τις ποικίλες εφαρμογές που βρίσκουν πεδίο δράσης τα ΣμηΕΑ. Τέλος εξάγονται τα γενικά συμπεράσματα της εργασίας και οι προοπτικές χρήσης των ΣμηΕΑ στο μέλλον και συμπεραίνεται ότι η χρήση της τεχνολογίας των ΣμηΕΑ μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στην προσθήκη και καταχώρηση πρόσθετων πληροφοριών πάσης φύσεως σύμφωνα και με την αρχή του Ανοικτού Κτηματολογίου, η οποία αποτελεί θεμελιώδη λειτουργία του Κτηματολογίου. 7/111

10 ΙV. ABSTRACT In recent decades, the use of alternative aerial photography systems has been applied to a number of photogrammetric tasks, providing flexibility, speed and economy as well as high-resolution and precision outputs with a variety of uses. The use of Unmanned Aerial Vehicles (UAV) is one of the fastest and most economical efficient ways of collecting data that are necessary in Cadastral projects. The purpose of the present study is to look into the use of Unmanned Aerial Vehicles (UAV) in the Cadastre and their applications and uses in several fields are presented. Initially, general issues regarding the use of UAVs and the advantages and drawbacks of this technology, are presented and then applications using the UAVs in multiple purposes are reported. In this study is presented a case for the use of fixed wing UAVs in the Greek Cadastre and is analyzed the whole procedure from the take off, the main flight and the landing of the UAV, till the data processing and the outputs. Another case of UAV technology use that is presented in this study is the survey of an archeological site in the island of Despotiko in Antiparos. The outputs can be used for registration in the Archaeological Cadastre, as well as in other uses of the archaeological services. The prospective uses of UAV technology are examined in the transition from two-dimensional cadastral systems to the three-dimensional Cadastre by the production of suitable three-dimensional land models and geospatial data. 8/111

11 However, the well-functioning and controlled operation of UAVs and their safe use required a legal framework. In this respect, the Civil Aviation Authority published the regulation and the general framework of the UAVs in Greece with effect from This Regulation establishes the legal framework for the operation of UAVs and the relevant chapter of this document presents this framework. Civil liability and the protection of personal privacy are also legal issues that are concerned in this study and are essential to anyone who is professionally involved in this technology. Finally, the general conclusions of the work and prospects for the use of UAVs in the future are deduced and it can be concluded that the use of UAV technology can play an important role in the addition and registration of several information in accordance with the Open Cadastre principle, operation of the Land Registry. 9/111

12 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΓΕΝΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΧΡΗΣΗΣ ΣμηΕΑ Τις τελευταίες δεκαετίες η χρήση εναλλακτικών συστημάτων αεροφωτογράφισης έχει βρει εφαρμογή σε πλήθος φωτογραμμετρικών εργασιών, παρέχοντας από την μία ευελιξία, ταχύτητα και οικονομία κατά τη συλλογή των φωτογραμμετρικών δεδομένων, όσο και τελικά προϊόντα αρκετά υψηλής ανάλυσης και ακρίβειας με ποικίλες χρήσεις. Ειδικότερα, η εμφάνιση των αυτόματων/ημιαυτόματων Συστημάτων μη Επανδρωμένων Αεροσκαφών (ΣμηΕΑ) σε συνδυασμό με την έλευση σύγχρονων αισθητήρων χαμηλού βάρους, έχει προσεγγίσει τόσο το ερευνητικό όσο και το πρακτικό ενδιαφέρον διαφορετικών επιστημών, μεταξύ των οποίων και της Φωτογραμμετρίας με ποικίλες εφαρμογές και τελευταία εφαρμόζεται ως εργαλείο και στο χώρο σύνταξης του Κτηματολογίου. Μερικές από τις σημαντικότερες εφαρμογές των ΣμηΕΑ αφορούν την ασφάλεια (αστυνομία, πυροσβεστική, στρατός), την παρακολούθηση και επιτήρηση εγκαταστάσεων (εργοστάσια, αιολικά και ηλιακά πάρκα, ναυπηγία, ηλεκτρικοί πυλώνες κ.α.), καθώς και την χαρτογράφηση και εν γένει τρισδιάστατη αποτύπωση (κλασική Φωτογραμμετρία). Μεταξύ των βασικότερων πλεονεκτημάτων, προβάλλει η ευκολία στον χειρισμό μέσω των εξελιγμένων αυτοματισμών που παρέχουν, καθώς και το χαμηλό κόστος απόκτησης και λειτουργίας τους, γεγονός που τα καθιστά τόσο δημοφιλή αλλά και προσιτά σε αρκετές σύγχρονες εργασίες και μελέτες στην ευρύτερη τοπογραφία. Η σύγχρονη αυτή εξέλιξη στη συλλογή δεδομένων προβάλλει δελεαστική, αν σκεφτεί κανείς ότι με σχετικά χαμηλό κόστος αποκτά άμεση πρόσβαση σε γεωχωρικά δεδομένα πολύ υψηλής ανάλυσης όπως έγχρωμες, πολυφασματικές, υπερφασματικές και υπέρυθρες ψηφιακές λήψεις, καθώς 10/111

13 και δεδομένα LIDAR, με σκοπό την γρήγορη και συχνή κάλυψη περιοχών σχετικά περιορισμένης έκτασης (π.χ. όσο τα όρια ενός οικισμού). Εικόνα 1: Ειδή ΣμηΕΑ - Χρήση Από το σύνολο των δεδομένων που συλλέγονται με χρήση του κατάλληλου ανάλογα με τη χρήση ΣμηΕΑ μπορούν να προκύψουν σύγχρονα φωτογραμμετρικά προϊόντα, τόσο διανυσματικά όσο και εικονιστικά, μέσω εφαρμογής κατάλληλων μεθοδολογιών και αλγορίθμων που αναπτύχθηκαν αρχικά σε ερευνητικό επίπεδο από τον τομέα της Φωτογραμμετρίας αλλά και της Όρασης Υπολογιστών. Σ αυτά, συμπεριλαμβάνονται πυκνά νέφη τρισδιάστατων σημείων, τρισδιάστατα μοντέλα πόλεων, εδάφους, και γενικότερων επιφανειών, αληθείς ορθοφωτογραφίες και ορθοφωτομωσαϊκά (RGB και υπερφασματικά), καθώς και τρισδιάστατες αποδόσεις (σχέδια) μέσω αυτοματοποιημένων στερεοσκοπικών μετρήσεων. Οι παραπάνω διαδικασίες επεξεργασίας, κατά κύριο λόγο αυτοματοποιημένες, συνεχίζουν να εξελίσσονται και να βελτιώνονται ως προς την ταχύτητα εφαρμογής τους και την τελική 11/111

14 μετρητική ακρίβεια των αποτελεσμάτων, έτσι ώστε να ικανοποιούν διάφορες ανάγκες ανάλογα με τον τελικό χρηστή. Η χρήση των ΣμηΕΑ στις εφαρμογές κτηματολογίου έγκειται στη συλλογή δεδομένων που θα χρησιμοποιηθούν ως υπόβαθρα και θα προκύψουν ενημερωμένοι ορθοφωτοχάρτες με σαφώς μεγαλύτερη ακρίβεια από τα ενιαία χαρτογραφικά υπόβαθρα της ΕΚΧΑ Α.Ε. στα οποία συντάσσεται σήμερα το Εθνικό Κτηματολόγιο. Κριτήρια επιλογής ΣμηΕΑ στις απαιτήσεις τοπογραφικών εργασιών Βάρος και όγκος του εξοπλισμού καθώς και η διάρκεια πτήσης Απόσταση του σταθμού εδάφους από το ΣμηΕΑ Ασφάλεια πτήσης βάσει των περιορισμών της νομοθεσίας και των ειδικών συνθηκών της επιφάνειας ενδιαφέροντος Καταλληλότητα του λογισμικού και των ηλεκτρονικών του αυτόματου πιλότου Η έκταση της επιφάνειας που απεικονίζεται στον ορθοφωτοχάρτη Συμπεράσματα και κόστος κατασκευής Πλεονεκτήματα από τη χρήση των ΣμηΕΑ στις αποτυπώσεις σκοπούς πολλαπλών εφαρμογών πλήθος πληροφοριών και είναι μια προσιτή, πλέον, επένδυση με μεγάλα οφέλη. μελέτη μεγάλων εκτάσεων γης σε περιορισμένο χρόνο και με τη χρήση μειωμένων πόρων καθώς και στη συλλογή τεράστιου όγκου δεδομένων τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την εξαγωγή αποτελεσμάτων οποιαδήποτε στιγμή ζητηθούν Ένας μόνο χρήστης μπορεί να φέρει εις πέρας ένα έργο που χωρίς τη χρήση ΣΜΗΕΑ θα ήταν απαραίτητη η απασχόληση μιας ομάδας επαγγελματιών που συνεπάγεται υψηλά κόστη 12/111

15 Τα μη επανδρωμένα συστήματα, γνωστά και ως ΣΜΗΕΑ, είναι αυτόνομα αεροσκάφη, με ενσωματωμένο σύστημα πλοήγησης και δυνατότητα προγραμματισμού προκαθορισμένων σημείων πτήσης σε μία περιοχή ενδιαφέροντος. Σε αυτά μπορούν να προστεθούν διαφορετικά συστήματα καμερών για την λήψη RGB φωτογραφιών και βίντεο, υπερφασματικών εικόνων, θερμικών εικόνων καθώς και τεχνολογία LIDAR. Ένα μη επανδρωμένο αεροσκάφος με μέτριο κόστος (μικρότερο των ) είναι αρκετό για την παραγωγή εικόνων υψηλής ποιότητας χωρίς σύννεφα, με ακρίβεια και μπορεί να χρησιμοποιηθεί στον προσδιορισμό της γης και στα ιδιοκτησιακά δικαιώματα, συμβάλλοντας στον προσδιορισμό των ορίων, στον σχεδιασμό των χρήσεων γης, καθώς και στην απογραφή και διαχείριση των φυσικών πόρων. Τα μη επανδρωμένα συστήματα παρέχουν δεδομένα με μεγάλη ανάλυση (π.χ., 5 εκ.) που προηγουμένως δεν ήταν διαθέσιμη, επιτρέποντας έτσι λεπτομερειακές αναλύσεις και για ποικίλα ερωτήματα. Η φορητότητα και η ευελιξία που προσφέρουν μαζί με τον ελαφρύ μηχανισμό λήψης και αποθήκευσης άφθονων εικόνων καλής ποιότητας είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά τους. Μετά την προσγείωση οι εικόνες διορθώνονται γεωμετρικά, με ορισμένο γεωγραφικό σύστημα αναφοράς και ενώνονται σε ορθομωσαϊκά. Τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη παράγουν χάρτες διαφόρων τύπων όπως ορθοφωτοχαρτες, ψηφιακά μοντέλα εδάφους (DEM), θερμικούς χάρτες, χάρτες βλάστησης NDVI, κλπ. Οι ορθοφωτοχάρτες δύο διαστάσεων παραμένουν τα πιο συνηθισμένα προϊόντα που παράγονται από τις εικόνες που συλλέγονται από τα μη Επανδρωμένα Αεροσκάφη. Δημιουργείται ένα μωσαϊκό από τις αεροφωτογραφίες και ενώνονται σε μία μετά από επεξεργασία και συνδυασμό μίας σειράς επικαλυπτόμενων αεροφωτογραφιών με ειδικά λογισμικά. Οι ορθοδιορθωμένες εικόνες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την παραγωγή χαρτών συμβατών με τα Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών - GIS. Οι χάρτες αυτοί έχουν πολλαπλές εφαρμογές όπως είναι για παράδειγμα οι κτηματολογικές 13/111

16 αποτυπώσεις ως ενημερωμένα και με μεγαλύτερη ακρίβεια υπόβαθρα κτηματογράφησης, αποτυπώσεις πάσης φύσεως (αρχαιολογικές, τεχνικά έργα, οδοποιία κλπ), καθώς και πιο εξειδικευμένες εφαρμογές που βοηθούν γενικότερα στη διαχείριση της Γης. 1.1 Βασικά πλεονεκτήματα της χρήσης ΣΜΗΕΑ Η χρήση των μη επανδρωμένων εναέριων πλατφορμών αποτελεί ένα από τους πιο γρήγορους και οικονομικούς τρόπους συλλογής δεδομένων για την παραγωγή ψηφιακών μοντέλων εδάφους, μωσαϊκών, ορθοφωτογραφιών και διανυσματικών σχεδίων που είναι απαραίτητα σε όλες τις φάσεις σύνταξης του Κτηματολογίου. Η χρονική διάρκεια των μετρήσεων είναι πολύ μικρή και αλλά και η επεξεργασία των εικόνων είναι εύκολη, δεδομένου ότι χρησιμοποιούνται ολοένα και περισσότερο αυτοματοποιημένα λογισμικά, που απευθύνονται ακόμη και σε μη εξειδικευμένους χρήστες. Τα ΣΜΗΕΑ έχουν επίσης χαμηλό κόστος κτήσης και συντήρησης και σε κάποιες εφαρμογές αποτελούν μια οικονομική εναλλακτική. Αξίζει να σημειωθεί όμως, ότι εκτός από την ταχύτητα και την οικονομία που προσφέρουν τα συστήματα αυτά, προσφέρουν και ικανοποιητική ακρίβεια (της τάξης μέχρι και κοντά στο ένα εκατοστό) στα παράγωγα τους, χάρη στις χαμηλού κόστους και υψηλής ανάλυσης ψηφιακές μηχανές και στις κάρτες μνήμης υψηλής χωρητικότητας. Αποτελούν δηλαδή, πιο προσβάσιμες, οικονομικά προσιτές και αποτελεσματικές τεχνικές που χαρακτηρίζονται από απλότητα και αξιοπιστία. Ένα από τα κύρια πλεονεκτήματα των ΣΜΗΕΑ σε σχέση με τα επανδρωμένα συστήματα αεροσκαφών είναι η δυνατότητα χρησιμοποίησης τους σε περιπτώσεις υψηλής επικινδυνότητας αλλά και σε δυσπρόσιτες περιοχές χωρίς να τίθεται σε κίνδυνο η ανθρώπινη ζωή. Τέτοιες περιπτώσεις είναι για παράδειγμα περιοχές που έχουν υποστεί κάποια φυσική καταστροφή, 14/111

17 όπως πλημμύρες, σεισμό αλλά και ορεινές και ηφαιστειογενείς περιοχές καθώς και σε δυσπρόσιτες δασικές περιοχές που είναι απαραίτητη η ορθή αποτύπωση του δασικού πλούτου με εναλλακτικούς τρόπους για την καταγραφή τους κατά τη σύνταξη και του Δασικού Κτηματολογίου. Επίσης, όταν απαιτείται η αεροφωτογράφιση να γίνει σε χαμηλό υψόμετρο ή κοντά σε κάποιο αντικείμενο, δεν μπορούν να πετάξουν στελεχωμένα αεροσκάφη και είναι πιο εύκολο να δοθεί άδεια πτήσης στα ΣΜΗΕΑ. Ενδείκνυνται επομένως για αποτυπώσεις μικρής (κατάλληλης για εφαρμογές Κτηματολογίου) αλλά και μεγάλης κλίμακας με απαιτήσεις μεγάλης ακρίβειας, όπως στις αποτυπώσεις αρχαιολογικών χώρων και μνημείων. Τα τελευταία συστήματα που κυκλοφορούν διαθέτουν και GPS/INS δέκτες με τους οποίους είναι δυνατός ο προσδιορισμός του σημείου λήψης των εικόνων άρα και τα στοιχεία του εξωτερικού προσανατολισμού των εικόνων αμέσως μετά την πτήση. Μια άλλη χρησιμότητα αυτών των συστημάτων είναι ότι γνωρίζοντας την ακριβή τους θέση, εξασφαλίζεται ότι τα αερομοντέλα διανύουν την τροχιά που καθορίστηκε κατά τον προγραμματισμό της πτήσης και συνεπώς τηρούνται όλοι παράμετροι για την ορθή λήψη των αεροφωτογραφιών σύμφωνα με τους κανόνες της φωτογραμμετρίας. Με τα συστήματα αυτά ενισχύεται η αυτονομία των ΣΜΗΕΑ, αφού δεν είναι απαραίτητη η παρουσία ναυτίλου-φωτογράφου και με τον προγραμματισμό της πτήσης εξασφαλίζεται και η πλήρης κάλυψη της περιοχής μελέτης. Ενδείκνυνται επίσης σε περιπτώσεις που η περιοχή μελέτης είναι επικίνδυνη και δυσπρόσιτη. Σε περίπτωση απώλειας σήματος, τα σύγχρονα ΣΜΗΕΑ επιστρέφουν αυτόματα στη θέση απογείωσης. Ενισχύεται επίσης, η σταθερότητα στις λήψεις, αφού πραγματοποιούνται μικρές στροφές του άξονα λήψης, εξασφαλίζονται οι επικαλύψεις των εικόνων και το υψόμετρο πτήσης διατηρείται σταθερό. 15/111

18 1.2 Βασικά μειονεκτήματα που διέπουν τη χρήση των ΣΜΗΕΑ Όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, τα συστήματα αυτά καλύπτουν το κενό μεταξύ της εναέριας και της εγγύς επίγειας Φωτογραμμετρίας. Επομένως, το φάσμα κάλυψης δεν είναι ιδιαίτερα μεγάλο και περιορίζεται, κυρίως, από την χαμηλή οροφή πτήσης που μπορούν να εκτελέσουν. Συνηθίζεται, επίσης, τα ΣΜΗΕΑ να εκτελούν πτήσεις σε πολύ χαμηλότερα υψόμετρα, από αυτά που ορίζονται στις προδιαγραφές τους, για λόγους ασφαλείας. Τα ΣΜΗΕΑ αποτελούν ελαφριά συστήματα, που μπορούν να υποστηρίξουν μικρά φορτία. Ο περιορισμός του φορτίου, είναι σημαντικός παράγοντας, που πρέπει να ληφθεί υπόψη σε μια εφαρμογή, αφού καθορίζει, ανάμεσα σε άλλα, τον τύπο της ψηφιακής μηχανής που μπορεί να ενσωματωθεί σε αυτά. Χρησιμοποιούνται, ως επί το πλείστον, μη μετρητικές (ερασιτεχνικές) μηχανές και σπανιότερα μετρητικές μηχανές μεσαίου εστιακού επίπεδου. Σε αντίθεση, με τις μετρητικές μηχανές, που ενδείκνυνται για φωτογραμμετρικές εφαρμογές, οι ερασιτεχνικές, δεν έχουν σταθερή και γνωστή γεωμετρία και δεν έχουν βαθμονομηθεί. Η αδυναμία αυτή όμως, αντισταθμίζεται από την δυνατότητα, αυτοβαθμονόμησης τους σε ψηφιακούς φωτογραμμετρικούς σταθμούς και σε άλλα προγράμματα. Οι κραδασμοί της μηχανής, συνιστούν μια από τις ατέλειες των συστημάτων αυτών, που βελτιώνεται συνεχώς με επιπρόσθετους μηχανισμούς για την ελάττωση τους. Σε συνδυασμό με άσχημες καιρικές συνθήκες, π.χ. έντονο αέρα, αυξάνεται ο κίνδυνος απόκτησης εικόνων ακατάλληλων για φωτογραμμετρική επεξεργασία. Η ποιότητα των εικόνων, εξαρτάται άμεσα από τα παραπάνω και είναι καθοριστική για την ακρίβεια των προϊόντων που θα παραχθούν. Σε περιπτώσεις όπου μέρος των εικόνων του μπλοκ είναι πολύ κουνημένες και θολές, εξαιρούνται από την επεξεργασία και επαναλαμβάνεται η φωτογράφιση στη συγκεκριμένη περιοχή. 16/111

19 Ο σημαντικότερος παράγοντας, που αναστέλλει τη περαιτέρω διάδοση των συστημάτων αυτών, ειδικά των αυτόνομων, είναι το νομικό πλαίσιο που επικρατεί αναφορικά με τη χρήση τους που θα αναλυθεί εκτενέστερα σε επόμενο κεφάλαιο. 17/111

20 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΣΜΗΕΑ Με την πάροδο των χρόνων, η χρήση των μη επανδρωμένων εναέριων πλατφορμών εξαπλώνεται σε πληθώρα εφαρμογών. Μολονότι, ξεκίνησαν ως στρατιωτικά και κατασκοπευτικά εργαλεία, τώρα εδραιώνεται η θέση τους και σε άλλους επαγγελματικούς τομείς. Στο κεφάλαιο αυτό, εξετάζεται η χρησιμότητά τους σε διάφορους τομείς και παρουσιάζονται ενδεικτικές περιπτώσεις μελέτης. 2.1 Χαρτογράφηση μικρών και μεσαίων εκτάσεων Τα ΣΜΗΕΑ ενδείκνυνται για τις τοπογραφικές εργασίες, λόγω των παραγώγων που μπορούν να προσφέρουν. Μπορούν να τοποθετηθούν σε αυτά από ελαφριές ψηφιακές μηχανές μέχρι μηχανές μεγάλου εστιακού επιπέδου. Με κατάλληλη επεξεργασία των εικόνων που θα ληφθούν, μπορούν να παραχθούν τοπογραφικοί χάρτες, ορθοφωτογραφίες, φωτομωσαϊκά, τρισδιάστατα ψηφιακά μοντέλα επιφάνειας και τρισδιάστατα νέφη σημείων, με μεγάλη ακρίβεια. Η εφαρμογή τους συνίσταται κυρίως σε αποτυπώσεις μικρών και μεσαίων εκτάσεων για να ικανοποιείται και ο παράγοντας της οικονομίας. Για τοπογραφικές αποτυπώσεις σε απομακρυσμένες, δύσκολες ή επικίνδυνες στην πρόσβαση περιοχές μπορεί να αποτελέσουν μοναδική διέξοδο. Η εξοικείωση των χρηστών και η διάδοση των ΣΜΗΕΑ μπορεί να αναδείξει την συνεισφορά τους και σε άλλα πεδία, όπως είναι το Κτηματολόγιο και γενικότερα οι εργασίες που είναι συνυφασμένες με τη Διαχείριση της Γης. 2.2 Προστασία πολιτιστικής κληρονομιάς Στο πλαίσιο της προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς διεξάγονται ενέργειες, συντήρησης, ανακατασκευής, αναστήλωσης, αποκατάστασης, 18/111

21 ανάδειξης, εξυγίανσης και αναβίωσης. Για τις ανάγκες αυτές, η γεωμετρική τεκμηρίωση των μνημείων καθίσταται απαραίτητη και αποτελεί ένα υποσύνολο της συνολικής ολοκληρωμένης τεκμηρίωσής του. Η γεωμετρική τεκμηρίωση ιστορικών μνημείων αποτελεί σύνθετο έργο. Οι αποτυπώσεις αυτές παρουσιάζουν πολλές ιδιαιτερότητες, εκ των οποίων οι βασικότερες είναι, η μεγάλη κλίμακα και η απαιτούμενη ακρίβεια. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται είναι κυρίως γεωδαιτικές και φωτογραμμετρικές, καθώς επίσης και οι σαρωτές λέιζερ (laser scanner) χρησιμοποιούνται ολοένα και περισσότερο, λόγω της δυνατότητας συλλογής μεγάλου αριθμού σημείων σε λίγο χρόνο. Η χρήση των μη επανδρωμένων εναέριων πλατφορμών σε αυτού του είδους αποτυπώσεις έχει δοκιμαστεί σε πολλές περιπτώσεις μνημείων σε διάφορα μέρη του κόσμου και έχει ανταποκριθεί με μεγάλη επιτυχία. Σε ορισμένες περιπτώσεις τα ΣΜΗΕΑ μπορούν να αποτελέσουν και τη μοναδική λύση. Αξιοσημείωτη είναι η συμβολή τους σε περιπτώσεις αποτύπωσης μεγάλων και υψηλών κτιρίων, δυσπρόσιτων τοποθεσιών αλλά και κατά τη διενέργεια αρχαιολογικών ανασκαφών και αναζητήσεων. Η αρχαιολογική ανασκαφή αποτελεί μια καταστρεπτική διαδικασία και για αυτό πρέπει να εφαρμόζονται μη καταστρεπτικές μέθοδοι αρχαιολογικής διερεύνησης όπου αυτό είναι δυνατό. Χρησιμοποιούνται ευρέως δορυφορικές απεικονίσεις, LIDAR και γεωφυσικές διασκοπήσεις, όπως η ηλεκτρική αγωγιμότητα και η μαγνητομετρία με στόχο την ολοκληρωμένη ερμηνεία αρχαιολογικών θέσεων. Η χρήση των ΣΜΗΕΑ στα συγκεκριμένα πεδία ευοδώθηκε για διάφορους λόγους, ένας εκ των οποίων είναι η οικονομία σε συνδυασμό με τα διατιθέμενα μέσα. Οι σαρωτές λέιζερ (laser scanner) εξακολουθούν να είναι ακριβοί και αντιοικονομικοί σε σχέση με άλλες μεθόδους. Συγκρίνοντας και με τα επανδρωμένα αεροσκάφη, μπορούν να δοθούν ευκολότερα οι άδειες πτήσης στις μη επανδρωμένες 19/111

22 εναέριες πλατφόρμες. Επιπρόσθετα, η εξέλιξη των ψηφιακών μηχανών και των ειδικών φωτογραμμετρικών λογισμικών επεξεργασίας τα τελευταία χρόνια βοήθησε στην ικανοποίηση των απαιτήσεων κλίμακας και ακρίβειας, που διέπονται αυτού του είδους οι αποτυπώσεις. 2.3 Μεταλλευτική βιομηχανία - Εξορύξεις Τα μη επανδρωμένα συστήματα αεροφωτογράφισης αποτελούν πολύτιμο εργαλείο στον τομέα της εξόρυξης και της μεταλλευτικής βιομηχανίας, για την αξιολόγηση, την καταγραφή και την εξερεύνηση της επιφάνειας του εδάφους, τον προσδιορισμό του αφαιρούμενου όγκου, του όγκου των αποθεμάτων κ.ά. Το πλεονέκτημα χρήσης των ΣΜΗΕΑ έναντι των επίγειων παραδοσιακών μεθόδων είναι ότι το ερευνητικό έργο δεν πραγματοποιείται επί τόπου και συνεπώς δεν παρεμβαίνει στην διαδικασία της εξόρυξης και εξασφαλίζει τη μέγιστη ασφάλεια για τους επιθεωρητές. Αυξάνεται επομένως, η αποτελεσματικότητα, η ακρίβεια, και η ασφάλεια διατηρώντας το κόστος στο ελάχιστο. Οι εταιρείες που ασχολούνται με εκσκαφές και χωματουργικές εργασίες ξοδεύουν αρκετό χρόνο και χρήμα διεξάγοντας έρευνες με επίγειες τοπογραφικές μεθόδους, ενώ χρησιμοποιώντας εικόνες από ΣΜΗΕΑ μπορούν να γίνουν άμεσα και γρηγορότερα οι υπολογισμοί του όγκου των εκσκαφών. 2.4 Κατασκευές Οι κατασκευαστικές εταιρείες αντιμετωπίζουν παρόμοιες δυσκολίες όσον αφορά στη βελτίωση των υποδομών. Στο σημερινό συνεχώς μεταβαλλόμενο τοπίο, οι υπηρεσίες ταχείας χαρτογράφησης αποτελούν ένα εξαιρετικά πολύτιμο εργαλείο για την μοντελοποίηση και το σχεδιασμό. Οδικά έργα, γέφυρες, ράμπες, κανάλια και αντιπλημμυρικά έργα, μπορούν εύκολα να ελεγχθούν εναέρια, βοηθώντας τους μηχανικούς να λάβουν τα αναγκαία προληπτικά μέτρα κατά την κατασκευή των υποδομών. Λόγω του μικρού 20/111

23 κόστους της χρήσης των ΣΜΗΕΑ, μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε μηνιαία ή ακόμα και εβδομαδιαία βάση, για την παρακολούθηση των εργοταξίων και των έλεγχων των εργασιών. Εισάγοντας και μετρημένα σημεία ελέγχου με μεγάλη ακρίβεια, είναι δυνατή η αύξηση της ακρίβειας και η καλύτερη ερμηνεία και αξιολόγηση των τρισδιάστατων μοντέλων. 2.5 Γεωργία Σε πολλές μη επανδρωμένες πλατφόρμες παρέχεται η δυνατότητα τοποθέτησης πολυφασματικών σαρωτών, εκτός από ψηφιακές μηχανές. Χρησιμοποιώντας τις τιμές της ορατής και της εγγύς υπέρυθρης ακτινοβολίας, μπορεί να υπολογιστεί ο δείκτης NDVI (κανονικοποιημένος δείκτης βλάστησης). Με τον δείκτη NDVI μπορούν να ανιχνευθούν διάφορα προβλήματα ή παθογένειες των φυτών, όπως για παράδειγμα η ξηρασία, που δεν είναι ανιχνεύσιμα στα ορατά μήκη κύματος. Επίσης επιτρέπεται ο σωστός σχεδιασμός για την ανάπτυξη και καλλιέργεια του εδάφους και η οπτική επιθεώρηση των καλλιεργειών και των φυτειών. Αντίστοιχα, μπορούν να εποπτευθούν και οι δασικές εκτάσεις. Συγκριτικά πλεονεκτήματα των ΣΜΗΕΑ έναντι της χρήσης δορυφόρων και επανδρωμένων αεροσκαφών είναι η οικονομία και η υψηλότερη ανάλυση που προσφέρουν. 2.6 Γεωεπιστήμες Η ακριβής αποτύπωση όλων των κτιρίων μπορεί να πραγματοποιηθεί χρησιμοποιώντας όλα τα εργαλεία του Τοπογράφου Μηχανικού, όπως είναι οι ολοκληρωμένοι γεωδαιτικοί σταθμοί, οι σαρωτές λέιζερ, οι ψηφιακές μηχανές κ.ά. Σε περιπτώσεις όμως κάποιας φυσικής καταστροφής, όπως είναι οι σεισμοί και τα ηφαίστεια, τα μέσα αυτά έχουν σημαντικούς περιορισμούς στη χρήση τους, κυρίως λόγω προσβασιμότητας. Τα ΣΜΗΕΑ όμως, μπορούν να βοηθήσουν στην επιθεώρηση των περιοχών, προκειμένου να ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα αλλά και να αντιμετωπιστούν οι φυσικές καταστροφές. 21/111

24 2.7 Περισσότερες εφαρμογές και αγορές εργασίας Αξιόλογη κρίνεται και η εφαρμογή τους και σε άλλους τομείς δραστηριοτήτων, όπως το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, η περιβαλλοντική και υγειονομική ταφή των αποβλήτων, οι δημόσιες υπηρεσίες, η διαχείριση των φυσικών καταστροφών (π.χ. φωτιές και πλημμύρες) και η παρακολούθηση δυναμικών φαινομένων (όπως η διάβρωση της ακτογραμμής, οι κατολισθήσεις κλπ.). 22/111

25 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣμηΕΑ ΣΤΗΝ ΚΤΗΜΑΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΤΑΞΗ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ Προκειμένου να μελετηθούν οι δυνατότητες των προηγμένων συστημάτων αεροφωτογράφισης, αλλά και να αξιολογηθούν τα φωτογραμμετρικά προϊόντα που παρέχουν ως προς την αποτελεσματικότητα, την οικονομία και την ακρίβεια τους, πολλές εταιρείες έχουν προβεί σε αποτυπώσεις ποικίλων κλιμάκων με σκοπό τη σύγκριση και αξιολόγηση των αποτελεσμάτων από τη χρήση των ΣμηΕΑ. Μια εφαρμογή που έγινε για τις ανάγκες του Εθνικού Κτηματολογίου χρησιμοποίησε το αερομοντέλο σταθερής πτέρυγας της εταιρείας SenseFly (Εικόνα 2) το οποίο διενεργεί μια πλήρως αυτόνομη πτήση η όποια δύναται να καλύψει μέχρι 2 τετραγωνικά χιλιόμετρα και να εξασφαλίσει ορθόεικόνες με τελική ανάλυση έως 2.5 cm pixelsize. Εικόνα 2: Αερομοντέλο σταθερής πτέρυγας 23/111

26 Κατά την εφαρμογή αυτή εφαρμόστηκαν όλες οι επιμέρους φωτογραμμετρικές διαδικασίες προκειμένου να αποτυπωθούν γεωμετρικά οικισμοί και αστικές περιοχές (Εικόνα 3), έκτασης περίπου 1km 2. Εικόνα 3: Βίλια Αττικής Οικισμός προς αποτύπωση Η επιλογή των περιοχών έγινε με γνώμονα την μορφολογία τους, την σχετικά μικρή έκταση και τον ημιαστικό - επαρχιακό τους χαρακτήρα. Απώτερος σκοπός ήταν να καταδειχθεί το κατά πόσο και κάτω από ποιες προϋποθέσεις είναι εφικτή η εφαρμογή των σύγχρονων συστημάτων συλλογής δεδομένων κατά την τοπογραφική αποτύπωση οικισμών για τις ανάγκες του Εθνικού Κτηματολογίου, αλλά και το αν η συγκεκριμένη τεχνολογία μπορεί να αντικαταστήσει τις συμβατικές φωτογραμμετρικές πρακτικές στις σχετικές μελέτες. 24/111

27 3.1 Προδιαγραφές παραγόμενων προϊόντων προγρ/σμός πτήσης Ο προγραμματισμός πτήσης πραγματοποιήθηκε λαμβάνοντας υπόψη τις απαιτήσεις των τελικών προϊόντων ως προς την ανάλυση και την μετρητική τους ακρίβεια. Αναλυτικότερα, αποφασίστηκε η δημιουργία ψηφιακού μοντέλου εδάφους (DTM) με ανάλυση 50 cm καθώς και έγχρωμου ορθοφωτομωσαϊκού με μέγεθος εδαφοψηφίδας 5 cm. Το χαμηλό ύψος πτήσης και κατά συνέπεια οι αναμενόμενες μεγάλες μεταβολές κλίμακας στις αρχικές εικόνες από το ΣΜΗΕΑ, επέβαλαν την ταυτόχρονη παραγωγή πυκνού μοντέλου επιφανειών (DSM) ανάλυσης 10 cm που συμπεριλαμβάνει υψομετρικά όλα τα αντικείμενα πάνω από το έδαφος (κτίρια, κατασκευές, θάμνοι, δέντρα κτλ.) και την δημιουργία αληθούς ορθοφωτομωσαϊκού με μέγεθος εδαφοψηφίδας 5 cm που απεικονίζει τα κτίρια στην πραγματική τους θέση. Το μέσο ύψος πτήσης υπολογίστηκε στα 160 μ. από το έδαφος. Το ύψος αυτό διατηρήθηκε σταθερό σε κάθε λωρίδα πτήσης δεδομένου του ότι χρησιμοποιήθηκε υπάρχον ψηφιακό μοντέλου εδάφους κατά τον σχεδιασμό. Καθοριστική παράμετρος για την ακρίβεια των τελικών προϊόντων αποτέλεσε το μεγάλο ποσοστό επικάλυψης (80%) των εικόνων του μπλοκ τόσο κατά μήκος όσο και κατά πλάτος. Η εμφάνιση των ομόλογων σημείων σε μεγάλο αριθμό εικόνων, αφενός ενισχύει σημαντικά τη γεωμετρία κατά την επίλυση του αεροτριγωνισμού επιτρέποντας ακριβής υπολογισμός εσωτερικού και εξωτερικού προσανατολισμού των λήψεων, αφετέρου αυξάνει την πιστότητα του παραγόμενου τρισδιάστατου μοντέλου της περιοχής. Η τελική ακρίβεια των αποτελεσμάτων αυξήθηκε περεταίρω, με νέα, επιπρόσθετη πτήση, κάθετα στον άξονα της προηγούμενης, περιορίζοντας σημαντικά τις αλληλοσυσχετίσεις μεταξύ των άγνωστων παραμέτρων του εσωτερικού προσανατολισμού της μηχανής, κατά την επίλυση. 25/111

28 3.2 Λήψη δεδομένων και μετρήσεων στο πεδίο Το αερομοντέλο είναι εξοπλισμένο με μία μη μετρητική ψηφιακή φωτογραφική μηχανή, τύπου compact και ανάλυσης 16 MP με μέγεθος εικονοψηφίδας 1,1 μm. Ενδεικτικά αναφέρεται, ότι για την κάλυψη του συνόλου της περιοχής του οικισμού των Βιλλίων (Μάνδρα Αττικής), πραγματοποιήθηκαν 400 περίπου λήψεις (επίλυση ενιαίου μπλοκ αποτελούμενο από 21 λωρίδες) οι οποίες μοιράστηκαν σε δύο διαδοχικές, συνεχόμενες πτήσεις του αερομοντέλου, δυνατότητα που παρέχει το λογισμικό χειρισμού του. Για τον απόλυτο προσανατολισμό του μπλοκ, έγιναν μετρήσεις με σύγχρονο δέκτη GNSS σε προσημασμένα και μη φωτοσταθερά καλά κατανεμημένα σε όλη την έκταση της περιοχής μελέτης. Εικόνα 4: Μέτρηση Φωτοσταθερών Αξίζει να σημειωθεί ότι λόγω της ισχυρής γεωμετρίας των λήψεων (μεγάλες επικαλύψεις), οι γνωστοί κανόνες που υπαγορεύει η φωτογραμμετρική διαδικασία για τα φωτοσταθερά κατά τις συμβατικές λήψεις με αεροπλάνο (λήψεις κανονικής γεωμετρίας) δεν είναι αναγκαίο να εφαρμοστούν σε αυτή την περίπτωση, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι δεν απαιτείται προσεκτικός σχεδιασμός. 26/111

29 3.3 Επεξεργασία δεδομένων Για την επεξεργασία των λήψεων μέχρι και την παραγωγή των τελικών προϊόντων αναπτύχθηκε και εφαρμόστηκε μια σύνθετη διαδικασία, η οποία συνδυάζει τεχνικές που εφαρμόζονται τόσο από την Φωτογραμμετρία όσο και την Όραση Υπολογιστών. Τα σύγχρονα εμπορικά λογισμικά του χώρου σε συνδυασμό με αυτά ανοικτού κώδικα που έχουν αρχίσει εμφανίζονται στο προσκήνιο τα τελευταία πέντε χρόνια, εφαρμόζουν συχνά με μεγάλη επιτυχία, αλγόριθμους και αυτοματοποιημένες τεχνικές που παρουσιάζονται από την επιστημονική κοινότητα. Το ειδικά σχεδιασμένα λογισμικά μπορούν να δεχθούν απ ευθείας τα δεδομένα από την πτήση, και καλύπτουν σχεδόν αυτόματα, όλα τα επιμέρους στάδια της φωτογραμμετρικής επεξεργασίας, από την εισαγωγή εικόνων μέχρι την τελική παραγωγή νέφους σημείων, ορθοφωτογραφιών και τρισδιάστατων μοντέλων με υφή. Συνοπτικά, οι επιμέρους διαδικασίες που υλοποιούνται από το λογισμικό είναι: αυτόματοι προσανατολισμοί των εικόνων μέσω εντοπισμού ομόλογων χαρακτηριστικών σημείων σε όλες τις εικόνες με συνταύτιση των περιγραφέων τους (descriptors) επίλυση αεροτριγωνισμού με εξαίρεση χονδροειδών σφαλμάτων στις μετρήσεις και ταυτόχρονη βαθμονόμηση (self-calibration) αυτόματη συλλογή νέφους σημείων της περιοχής μέσω αλγορίθμων πολυεικονικής συνταύτισης (local/global matching) απαλοιφή θορύβου και δημιουργία ψηφιακού μοντέλου ανάγλυφου (επιφάνειας ή εδάφους) δημιουργία αληθούς ορθοφωτογραφίας / ορθοφωτομωσαϊκού με αυτόματο έλεγχο αποκρύψεων και συνδυασμό υφής από πολλές εικόνες 27/111

30 δημιουργία πλήρως τρισδιάστατου μοντέλου αντικειμένου (3D τριγωνισμός) με πραγματική φωτουφή Οι συγκεκριμένες διαδικασίες, μολονότι μπορούν να εκτελεστούν χωρίς σχεδόν καθόλου την ανθρώπινη παρέμβαση, δεν εξασφαλίζουν στο μεγαλύτερο μέρος των περιπτώσεων ικανοποιητικά αποτελέσματα, ειδικά δε σε αυτές όπου οι απαιτήσεις σε ανάλυση και ακρίβεια είναι υψηλές, όπως ισχύει για τις τοπογραφικές αποτυπώσεις. Σε τέτοιου είδους εφαρμογές, απαιτείται εξειδικευμένος χειρισμός ώστε να εντοπιστούν και να διορθωθούν κατάλληλα τα σφάλματα. Έτσι συχνά απαιτείται εξαίρεση συγκεκριμένων περιοχών είτε και ολόκληρων εικόνων, μονοεικονική αλλά και στερεοσκοπική διόρθωση ομόλογων σημείων κατά τον προσανατολισμό, ενίσχυση της γεωμετρίας και της κατανομής των σημείων, εισαγωγή τρισδιάστατων ακμών ως γραμμές ασυνέχειας για τον περιορισμό αστοχιών στο νέφος σημείων, εξειδικευμένοι αλγόριθμοι τρισδιάστατου τριγωνισμού και μοντελοποίησης με ταυτόχρονη εφαρμογή σύγχρονων αλγορίθμων απαλοιφής θορύβου, υποβοήθηση κατά την φάση παραγωγής ορθοφωτομωσαϊκού κ.α. Αντιλαμβάνεται εύλογα κανείς πως, αφενός, ούτε η χρήση ενός και μόνο λογισμικού επαρκεί, αφετέρου δε, η συνήθης φωτογραμμετρική πρακτική δεν μπορεί να απαξιωθεί, τουλάχιστον όχι ακόμα, όσον αφορά κυρίως τη διαδικασία της στερεοσκοπικής παρατήρησης και μέτρησης από εξειδικευμένους χειριστές. 3.4 Τελικά προϊόντα Συνοπτικά, τα αποτελέσματα της μεθόδου δέσμης με αυτοβαθμονόμηση κρίθηκαν ικανοποιητικά (σο= 0.2 pixel, RMSEXYZ = 1.5cm) τόσο ως προς τη σχετική (επίλυση σε ελεύθερο δίκτυο), όσο και ως προς την απόλυτή τους ακρίβεια (γεωαναφορά μέσω φωτοσταθερών). 28/111

31 Εικόνα 5: Προσανατολισμοί Στην Εικόνα 5 παρουσιάζονται τα υπολογισμένα σημεία λήψης σε τρισδιάστατη απεικόνιση καθώς και το νέφος των σημείων σύνδεσης (tie points) που χρησιμοποιήθηκαν κατά τον αεροτριγωνισμό, χρωματισμένα με υφή από τις αρχικές εικόνες. Το παραγόμενο νέφος σημείων (Εικόνα 6), τελικής ανάλυσης 10 cm και αποτελούμενο από 200 περίπου εκατομμύρια σημεία, αναπαριστά με αξιοσημείωτη πιστότητα ακόμα και τις παραμικρές υψομετρικές μεταβολές του εδάφους και των αντικειμένων πάνω από αυτό. Εικόνα 6: Λεπτομέρεια 3D Μοντέλου 29/111

32 Οι γεωμετρικά ακριβείς προσανατολισμοί, σε συνδυασμό με το λεπτομερές ψηφιακό μοντέλο επιφανείας (DSM), επιτρέπουν στους αλγορίθμους ορθοαναγωγής την δημιουργία αληθών ορθοφωτογραφιών και ορθοφωτομωσαϊκών πολύ υψηλής οπτικής πιστότητας (Εικόνα 7), απαλλαγμένων από φαινόμενα διπλοπροβολών και γεωμετρικών αστοχιών που παρατηρούνται κατά τις συμβατικές διαδικασίες. Εικόνα 7: Λεπτομέρεια ορθοφωτομωσαϊκού Αξίζει να σημειωθεί ότι η οριζοντιογραφική και υψομετρική ακρίβεια των προϊόντων επιβεβαιώθηκε μέσω ελέγχου σε έναν ικανοποιητικό αριθμό σημείων μετρημένων επίγεια με GPS (σημεία ελέγχου), καθώς και με ενδελεχείς συγκρίσεις με υπάρχοντα υπόβαθρα, που παρήχθησαν φωτογραμμετρικά από μετρητικές μηχανές. Παράλληλα, η υψηλή ανάλυση των ορθοφωτογραφίων επέτρεψε την δημιουργία λεπτομερών φωτογραμμετρικών διαγραμμάτων κλίμακας 1:500 (δισδιάστατη απόδοση), τα οποία, συγκρινόμενα με επίγεια τοπογραφική αποτύπωση, επιβεβαίωσαν την αξιοπιστία του τελικού προϊόντος. Στην Εικόνα 8 παρουσιάζεται το τελικό, ενιαίο ορθοφωτομωσαϊκό με ανάλυση 5 cm για το σύνολο της περιοχής. 30/111

33 Εικόνα 8: Τελικό ορθοφωτομωσαϊκό 3.5 Τεχνικά χαρακτηριστικά αερομοντέλου σταθερής πτέρυγας για κτηματολογικές εφαρμογές Μέρη αεροσκάφους: Κύριο σώμα με σταθερά ή αποσπώμενα πτερύγια Βάρος: kg (συμπεριλαμβανομένου του ωφέλιμου φορτίου) Άνοιγμα πτερύγιων: cm Κινητήρας: Ηλεκτρικός, μπαταρία lipo Υψόμετρο: 75 έως 750 m AGL (Above Ground Level) Ταχύτητα: km/h 80 km/h κατά μέσο όρο 31/111

34 3.6 Συμπεράσματα Τα μη επανδρωμένα αερομοντέλα σταθερής πτέρυγας είναι ιδανικά για αποτυπώσεις μέσης και μεγάλης κλίμακας και διαθέτουν βελτιστοποιημένη αεροδυναμική και εργονομική δομή. Είναι αποτέλεσμα πολυετούς έρευνας σε πολλούς τομείς αερομηχανικής και αποτελούν ένα χαρτογραφικό εργαλείο για γρήγορες αποτυπώσεις ακριβείας. Είναι ιδανικά για αποτυπώσεις μέσης κλίμακας για χρήση του ως υπόβαθρα κτηματολογίου τόσο σε αστικές όσο και σε αγροτικές περιοχές όπου η επίγεια τοπογραφία είναι χρονοβόρα και δαπανηρή λόγω της έκτασης της περιοχής αποτύπωσης, ενώ παράλληλα η ίδια περιοχή αποτύπωσης είναι μικρή για την χρήση κλασσικής φωτογραμμετρίας (επανδρωμένων πτήσεων) ή δορυφορικών εικόνων. Έχουν σχεδιαστεί για να διευκολύνουν τους μηχανικούς σε χαρτογραφήσεις υψηλών απαιτήσεων και ποικίλες εφαρμογές μεταξύ άλλων και του Κτηματολογίου. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι στα σύγχρονα αερομοντέλα η κάλυψη μιας περιοχής 2000 στρεμμάτων ή 2 km2 με ύψος πτήσης 120 μέτρων, που παρέχει ανάλυση κοντά στα 3.0 cm, απαιτεί πτήση διάρκειας 45 λεπτών περίπου. Οι φωτογραφίες που θα ληφθούν είναι περίπου και ο απαιτούνται 8-10 φωτοσταθερά για την γεωαναφορά του μοντέλου. Η εργασία είναι απόλυτα αυτοματοποιημένη από την απογείωση έως την προσγείωση. Το σύστημα περιλαμβάνει και επίγειο σταθμό ελέγχου που χρησιμοποιείται για την παρακολούθηση της πτήσης και επιτρέπει τον έλεγχο της πτήσης σε πραγματικό χρόνο και την παρέμβαση του χειριστή σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης. Τα συλλεγόμενα δεδομένα αποτελούνται από ένα σύνολο φωτογραφιών και τα στοιχεία πτήσης που παρέχουν την θέση και τον προσανατολισμό του αεροπλάνου κατά την διάρκεια της πτήσης και της φωτογράφησης. 32/111

35 Η πτήση μη επανδρωμένων αερομοντέλων σταθερής πτέρυγας αποτελείται από 3 πλήρως αυτοματοποιημένα στάδια: Απογείωση και άνοδος: Μετά την εκτόξευση, ακολουθεί μια ευθεία γραμμή πτήσης και ανεβαίνει στο επιθυμητό υψόμετρο. Στη συνέχεια στρέφει και κατευθύνεται στο σημείο εκκίνησης της σάρωσης. Πτήση σάρωσης: Αποτελεί το πιο σημαντικό στάδιο. Κατά την διάρκεια της πτήσης, θα ολοκληρώσει μια σειρά παράλληλων γραμμών σάρωσης καλύπτοντας μια παραλληλόγραμμη περιοχή. Η κάμερα συλλέγει εικόνες κατά μήκος αυτών των γραμμών σε προκαθορισμένα διαστήματα που έχουν καθοριστεί αυτόματα πριν από την πτήση από το λογισμικό πεδίου που συνοδεύει το αερομοντέλο. Κάθοδος και προσγείωση: Αφού ολοκληρωθεί η διαδικασία της σάρωσης, το αερομοντέλο θα επιστρέψει στο σημείο απογείωσης και πραγματοποιεί κύκλους πάνω από αυτό «χάνοντας» ύψος μέχρι να φθάσει σε συγκεκριμένο υψόμετρο πάνω από το έδαφος, από όπου ξεκινάει η διαδικασία προσγείωσης προς το προκαθορισμένο σημείο. Ο τυπικός χρόνος εργασίας πεδίου για μία πτήση 30 λεπτών, είναι περίπου 2 ώρες και περιλαμβάνει τον σχεδιασμό, την εκτέλεση και την αποφόρτιση των δεδομένων της πτήσης. Η συλλογή των δεδομένων πραγματοποιείται μέσω μιας ψηφιακής φωτογραφικής μηχανής υψηλής ανάλυσης που είναι εγκατεστημένη στο σώμα του αερομοντέλου. Εν πτήση, αυτό καλύπτει μια προκαθορισμένη περιοχή με παράλληλες, συνεχόμενες λήψεις με σημαντικό ποσοστό επικάλυψης (πάνω από 70%). Στην υψηλή επικάλυψη των εικόνων βασίζεται η δημιουργία του τρισδιάστατου μοντέλου με χρήση πολύ μικρού αριθμού φωτοσταθερών. Η χρήση των ΣΜΗΕΑ ως πλατφόρμα αεροφωτογράφισης για την παραγωγή φωτογραμμετρικών προϊόντων πολύ υψηλής ανάλυσης 33/111

36 αποτελεί πλέον πόλο έλξης τόσο του επιστημονικού όσο και του πρακτικού, εμπορικού ενδιαφέροντος. Οι δυνατότητες ενός τέτοιου συστήματος, σε συνδυασμό με μεθόδους και αλγορίθμους που έχουν παρουσιαστεί από την επιστημονική κοινότητα τα τελευταία χρόνια, μελετήθηκαν και αξιολογήθηκαν στο πλαίσιο πιλοτικής εφαρμογής για την τοπογραφική αποτύπωση οικισμού για τις ανάγκες των Κτηματογραφήσεων στα πλαίσια των εργασιών για το Εθνικό Κτηματολόγιο. Με αφορμή τα παραπάνω, σχεδιάστηκε και εφαρμόστηκε κατάλληλη μεθοδολογία η οποία συνδυάζει υπάρχουσες τεχνικές από την Φωτογραμμετρία με την ανάπτυξη εξειδικευμένων αλγορίθμων και την στερεοσκοπική μέτρηση από έμπειρους χειριστές, καταδεικνύοντας έτσι ότι η τεχνολογία των ΣμηΕΑ μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε αντίστοιχες εφαρμογές, τόσο από άποψη ακρίβειας όσο και οικονομίας με επιτυχία. Εικόνα 9: Στάδια αποτύπωσης περιοχής για χρήση ως κτηματολογικό υπόβαθρο με χρήση ΣμηΕΑ 34/111

37 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣμηΕΑ ΓΙΑ ΣΚΟΠΟ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΣΤΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ Τα ακίνητα μνημεία αποτελούν ένα σημαντικό μέρος του ελληνικού πολιτισμού. Η συμβολή τους στην εξέλιξη του ευρωπαϊκού πολιτισμού υπήρξε καθοριστική και έθεσε τις βάσεις για τη σύγχρονη δυτική αρχιτεκτονική. Η προστασία των μνημείων στη σύγχρονη εποχή είναι επιτακτική. Η αξιοποίηση της τεχνολογίας και των διεθνών τάσεων για προτυποποίηση των κτηματολογικών συστημάτων, ανοίγει νέους ορίζοντες για την καταγραφή και προστασία της πλούσιας πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας. Η κατάρτιση του Αρχαιολογικού Κτηματολογίου εισάγει την Ελλάδα σε μια νέα εποχή ψηφιακής τεκμηρίωσης του συνόλου των αρχαιολογικών και αρχιτεκτονικών θησαυρών, με απώτερο σκοπό τη γνώση της δημόσιας αυτής περιουσίας και τη συντήρηση και αποκατάστασή της. Η προστασία και καταγραφή των πολιτιστικών & φυσικών τοπίων είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς η οποία κρύβει μέσα της αιώνες ή και χιλιετίες γνώσης. Αυτή η γνώση επιβάλλεται να διατηρηθεί και να υπάρχει και στις επόμενες γενεές. Αρωγός σε αυτήν την κατεύθυνση είναι η τεχνολογία και τα επιτεύγματα της, μέσω της ψηφιακής απεικόνισης των μνημείων χρησιμοποιώντας τα κατάλληλα εργαλεία, ένα εκ των οποίων είναι και τα ΣΜΗΕΑ (UAV - Unmanned Aerial Vehicles). Ιδιαίτερης σημασίας είναι η ανάπτυξη μικρών εναέριων μη επανδρωμένων πλατφορμών, τα οποία πετούν σε ένα εύρος ύψους m και χαρακτηρίζονται από την δυνατότητα απόκτησης τόσο ποσοτικών όσο και ποιοτικών δεδομένων με υψηλό επίπεδο λεπτομέρειας και χαμηλό κόστος. Ένα συγκεκριμένο παράδειγμα καταγραφής και χαρτογράφησης της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομίας (με χρήση ΣΜΗΕΑ) αποτελεί o 35/111

38 αρχαιολογικός χώρος της νησίδας του Δεσποτικού Αντιπάρου. Πρόκειται για μια νησίδα των Κυκλάδων που βρίσκεται νοτιοδυτικά της Αντιπάρου με έκταση 7,754 km 2 η οποία έχει χαρακτηριστεί αρχαιολογικός χώρος. Στο Δεσποτικό βρισκόταν ένα ιερό - πιθανώς της Άρτεμης και του Απόλλωνα με πανελλήνια ακτινοβολία. Στον αρχαιολογικό χώρο του Δεσποτικού, εκτός από τη συστηματική έρευνα, πραγματοποιούνται και αναστηλωτικές εργασίες και για την πλήρη τεκμηρίωση του μνημείου και την καταγραφή στο κτηματολόγιο αρχαιοτήτων του Υπ. Πολιτισμού, έγινε φωτογραμμετρική αποτύπωση με χρήση ΣμηΕΑ όμοιο με αυτό που χρησιμοποιήθηκε και στην προηγούμενη εφαρμογή για χρήση κατά την κτηματογράφηση αστικής περιοχής. Στόχος της παρούσας εφαρμογής υπήρξε η δημιουργία του υψηλής ανάλυσης ορθοφωτοχάρτη και ψηφιακού μοντέλου επιφανείας, της περιοχής η οποία καταλαμβάνει έκταση 1,8 km 2 με μεγαλύτερη ακρίβεια σε μια περιοχή 0,26 km 2. Για το σκοπό αυτό διενεργήθηκαν τρεις πτήσεις σε διαφορετικά ύψη και λήφθηκε μεγάλος αριθμός αλληλεπικαλυπτόμενων αεροφωτογραφιών από ΣΜΗΕΑ σταθερής πτέρυγας. Τα αποτελέσματα των πτήσεων και η επίλυση των αεροφωτογραφιών για τη δημιουργία του εκάστοτε ορθοφωτομωσαϊκού φαίνονται στις συνημμένες στο Παράρτημα της παρούσας ποιοτικές αναφορές (quality reports) των τριών πτήσεων που διενεργήθηκαν. Ακολούθως περιγράφεται, αναλυτικά, η μεθοδολογία που εφαρμόστηκε, τα αποτελέσματα καθώς και τα συμπεράσματα που προέκυψαν από την υλοποίηση της χαρτογράφησης με ΣΜΗΕΑ. 4.1 Μεθοδολογία Χαρτογράφησης Δύο είναι τα βασικά στάδια που απαιτούνται για την υλοποίηση της χαρτογράφησης: Αεροφωτογράφιση με ΣΜΗΕΑ. Επεξεργασία των Αεροφωτογραφιών. 36/111

39 Κάθε μία από τις παραπάνω φάσεις αποτελείται από εργασίες που πρέπει να υλοποιηθούν για την επιτυχή δημιουργία της ψηφιακής αποτύπωσης της περιοχής μελέτης. Οι εργασίες αυτές είναι : A) Η Αεροφωτογράφιση με ΣΜΗΕΑ Αρχικά υλοποιήθηκε, στο γραφείο, το Σχέδιο Πτήσης (Flight Plan). Αφορά τον προγραμματισμό της αυτοματοποιημένης διαδρομής που θα εκτελέσει το ΣΜΗΕΑ με προκαθορισμό παραμέτρων όπως το ύψος, η ταχύτητα και ο προσανατολισμός από τη στιγμή της απογείωσής του έως και αυτή της προσγείωσής του κατά τη διαδικασία της αεροφωτογράφισης. Για την καταγραφή του σχεδίου πτήσης χρησιμοποιήθηκε το λογισμικό ανοιχτού κώδικα emotion 2 της SenseFly. Στο λογισμικό αουτο έγινε εισαγωγή παραμέτρων όπως η εστιακή απόσταση της φωτομηχανής, το ύψος πτήσης (60, 100 και 120 μ.) και η επιθυμητή επικάλυψη των αεροφωτογραφιών με αποτέλεσμα τον υπολογισμό του απαιτούμενου χρόνου πτήσης καθώς και τον συνολικό αριθμό των αεροφωτογραφιών (Α/Φ) που δύνανται να ληφθούν. Εικόνα 10 Δημιουργία του σχεδίου πτήσης στο γραφείο. Μετά την προεπεξεργασία στο γραφείο, δύο είναι οι βασικές εργασίες που υλοποιούνται κατά την άφιξη στην περιοχή μελέτης, για την αεροφωτογράφιση. Αρχικά, στην έκταση των επιλεγμένων 1,8 km2 τοποθετούνται στόχοι, με γνωστές συντεταγμένες, οι οποίοι και θα αποτελέσουν τα φωτοσταθερά για την αναγωγή του τελικού 37/111

40 ορθοφωτοχάρτη στο Ελληνικό σύστημα αναφοράς ΕΓΣΑ87. Επίσης κάποιοι στόχοι χρησιμοποιούνται ως σημεία ελέγχου για τον ποιοτικό έλεγχο των παραγόμενων προϊόντων. Τέλος, εγκαθίσταται η ασύρματη επικοινωνία του σταθμού βάσης (φορητός υπολογιστής) με το ΣΜΗΕΑ για την παρακολούθηση εκτέλεσης της αυτόνομης πτήσης. Στην εικόνα που ακολουθεί, αποτυπώνεται ο σταθμός βάσης (αριστερά) από τον οποίο ο χειριστής παρακολουθεί τις παραμέτρους κατά την διεξαγωγή της αυτόνομης πτήσης του ΣΜΗΕΑ (εικόνα 11) Εικόνα 11 Σταθμός βάσης και ΣΜΗΕΑ για αυτόνομη αεροφωτογράφιση. Β) Η Επεξεργασία των Αεροφωτογραφιών Η επεξεργασία των αεροφωτογραφιών αφορά φωτογραμμετρικές εργασίες για τη δημιουργία του ορθοφωτοχάρτη καθώς και του ανάγλυφου (DSM, Digital Surface Model) της περιοχής του Δεσποτικού Αντιπάρου. Το πρώτο βήμα, στη φάση αυτή, ήταν η αντιστοίχιση των πληροφοριών θέσης λήψης σε κάθε μία αεροφωτογραφία (Geotagging). Έτσι, σε κάθε αεροφωτογραφία ενεγράφησαν οι συντεταγμένες φ,λ,h (WGS84) κατά τη χρονική στιγμή λήψης της με το ΣΜΗΕΑ. Στη συνέχεια χρησιμοποιείται φωτογραμμετρικό λογισμικό για την επεξεργασία των αεροφωτογραφιών. Αυτής της κατηγορίας τα λογισμικά εφαρμόζουν την τεχνική της παράλλαξης (η διαφορά της σχετικής θέσης ενός αντικειμένου αν αποτυπωθεί από διαφορετικές θέσεις) για την ανακατασκευή ενός πλήρους 3D μοντέλου του χώρου. 38/111

41 Συνοπτικά, τα βήματα επεξεργασίας των αεροφωτογραφιών μεσω του λογισμικού Agisoft PhotoScan 2013 είναι : Ο προσανατολισμός των αεροφωτογραφιών. Υπολογίζεται η θέση της φωτογραφικής μηχανής για την κάθε εικόνα ενώ ταυτόχρονα αναζητούνται τα κοινά σημεία στις φωτογραφίες που έχουν αλληλοεπικάλυψη. Επιπλέον στο συγκεκριμένο στάδιο εντοπίζονται τα φωτοσταθερά και τα επίγεια σημεία ελέγχου με γνωστές συντεταγμένες (σε ΕΓΣΑ87) που τοποθετήθηκαν στο χώρο. Η δημιουργία του τρισδιάστατου μοντέλου. Ακολουθεί η δημιουργία του τρισδιάστατου πλέγματος πολυγώνων (polygon mesh) το οποίο προσομοιώνει την επιφάνεια του αντικειμένου. Η κατασκευή της υφής των εικόνων. Μετά τη δημιουργία της γεωμετρίας (δηλ. το πλέγμα) που έχει κατασκευαστεί, δημιουργείται η υφή προβολή των εικόνων πάνω στην επιφάνεια η οποία στη συνέχεια χρησιμοποιείται για την παραγωγή ορθοφωτοχαρτών Στην εικόνα που ακολουθεί, απεικονίζονται οι θέσεις της κάμερας στον τρισδιάστατο χώρο κατά τη στιγμή λήψης των αεροφωτογραφιών καθώς και το τρισδιάστατο μοντέλο της περιοχής (εικόνα 12). Εικόνα 12 Τα βήματα επεξεργασίας των αεροφωτογραφιών 39/111

42 Τέλος, αξιολογείται η ποιότητα των παραγόμενων αποτελεσμάτων βάσει των φωτοσταθερών και των σημείων ελέγχου. 4.2 Αποτελέσματα Χαρτογράφησης Η δημιουργία ορθοφωτοχάρτη με διαστάσεις pixel 1,45 εκατοστά στον κύριο αρχαιολογικό χώρο και την περιοχή της ανασκαφής και 5 εκατοστά στην ευρύτερη περιοχή μελέτης αποτέλεσε το βασικό προϊόν της επεξεργασίας των αεροφωτογραφιών. Η έκταση των 1,8 km 2 χαρτογραφήθηκε με μεγάλη ακρίβεια αποτυπώνοντας στοιχεία τόσο του φυσικού όσο και του πολιτιστικού περιβάλλοντος. Στην εικόνα που ακολουθεί απεικονίζεται ο αρχαιολογικός χώρος του Δεσποτικού με τις ανασκαφικές τομές (εικόνα 13). Εικόνα 13 Ορθοφωτοχάρτης αρχαιολογικού χώρου Δεσποτικού Αντιπάρου 40/111

43 Τα αποτελέσματα των πτήσεων και η επίλυση των αεροφωτογραφιών για τη δημιουργία του εκάστοτε ορθοφωτομωσαϊκού φαίνονται στις συνημμένες στο Παράρτημα της παρούσας ποιοτικές αναφορές (quality reports) των τριών πτήσεων που διενεργήθηκαν. 4.3 Συμπεράσματα Η ψηφιακή φωτογραμμετρία, τα τελευταία χρόνια εφαρμόζεται όλο και περισσότερο σε θέματα αποτυπώσεων πολιτιστικών μνημείων καθώς και φυσικού περιβάλλοντος. Οι αυτοματοποιημένες φωτογραμμετρικές διαδικασίες που έχουν αναπτυχθεί με τους νέους αλγόριθμους υπολογιστικής όρασης επιτρέπουν την επεξεργασία μεγάλου όγκου δεδομένων για την παραγωγή τρισδιάστατων ψηφιακών προϊόντων που χαρακτηρίζονται από υψηλό βαθμό ακρίβειας. Ειδικότερα τα συμπεράσματα που προέκυψαν από την συγκεκριμένη εφαρμογή ήταν: Η ταχύτητα αποτύπωσης. Για τον σχεδιασμό, την υλοποίηση της αεροφωτογράφισης με ΣΜΗΕΑ και την τελική επεξεργασία των Α/Φ απαιτήθηκαν συνολικά τρεις ημέρες. Οι εργασίες πεδίου δεν διήρκεσαν πάνω από δυο ώρες. Αντίστοιχα με τις παραδοσιακές μεθόδους αποτύπωσης θα απαιτούνταν κάποιοι μήνες (γεωδαιτικός σταθμός). Το κόστος της αποτύπωσης. Το κόστος εξοπλισμού και ανθρωποωρών είναι αρκετά μικρότερο σε σχέση με την επίγεια αποτύπωση. Η ευκολία αποτύπωσης. Η εναέρια αποτύπωση αποτελεί μεγάλο πλεονέκτημα σε σχέση με την επίγεια αποτύπωση. Έτσι, παρακάμπτονται όλες οι δυσκολίες και τα προβλήματα που μπορεί να προκύψουν από την δύσκολη προσπελασιμότητα του εδάφους 41/111

44 Φυσικά, η φωτογραμμετρική αποτύπωση έχει και τα μειονεκτήματά της. Οι κατακόρυφες λήψεις δεν επιτρέπουν την καταγραφή στοιχείων που βρίσκονται καλυμμένα κάτω από δένδρα, κεραμοσκεπές κ.ά. Παράλληλα, η επίγεια τοπογραφική αποτύπωση δίνει τοπογραφικά διαγράμματα υψηλότερης ακρίβειας. Βέβαια, ο τρόπος και το είδος της καταγραφής εξαρτώνται από το είδος και τον σκοπό της εφαρμογής και γενικότερα τις προδιαγραφές της έρευνας πάντα σε συνδυασμό με το διαθέσιμο κόστος σε χρόνο και χρήμα που τίθενται για την πραγματοποίησή της. Το Αρχαιολογικό Κτηματολόγιο αποτελεί μια σημαντική εφαρμογή που θα διευκολύνει την αντιμετώπιση της ανορθολογικής χρήσης του αρχαιολογικού χώρου από το κράτος και τους ιδιώτες. Θεωρείται ένα σημαντικό βήμα για την σωστή και ολοκληρωμένη προστασία της εκτεταμένης πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας, καθώς και για την οικονομική αξιοποίησή της στην κρίσιμη αυτή εποχή. Παράλληλα, αποτελεί προεργασία ούτως ώστε σε εύλογο χρονικό διάστημα να χρησιμοποιηθεί ως αρχείο στήριξης στην ολοκλήρωση του Εθνικού Κτηματολογίου, έργο υψίστης σημασίας για την ομαλή λειτουργία της πολιτείας. Η χρήση των ΣμηΕΑ και στην προσπάθεια αυτή κρίνεται επιτακτική με σκοπό να παραχθούν ενημερωμένα και αξιόλογης ακρίβειας υπόβαθρα καθώς και εύχρηστα τρισδιάστατα μοντέλα που θα μπορούν να αξιοποιηθούν από τις αρχαιολογικές υπηρεσίες σε ποικίλες χρήσεις τόσο για την καταγραφή όσο και για την τεκμηρίωση, ανάδειξη και αξιοποίηση του αρχαιολογικού πλούτου της χώρας. 42/111

45 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΣμηΕΑ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΡΤΗΣΗ 3D ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ Στο κεφάλαιο αυτό διερευνάται η συμβολή των δεδομένων που προκύπτουν από εφαρμογές με χρήση ΣμηΕΑ στο τρισδιάστατο Κτηματολόγιο, δηλαδή η ικανότητα ανταπόκρισης των δεδομένων αυτών στην αναπαράσταση του 3D χώρου λαμβάνοντας υπόψη τις προδιαγραφές του Κτηματολογίου. Το τρισδιάστατο Κτηματολόγιο είναι ένα πολύ δημοφιλές θέμα για την επιστημονική κοινότητα τα τελευταία 15 χρόνια. Η ενασχόληση με αυτό το θέμα ήταν αναγκαία καθώς η πραγματικότητα, σε συνάρτηση με τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα των ακινήτων, έχει αποδειχθεί πολύπλοκη και δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί κατάλληλα από ένα δισδιάστατο σύστημα. Στην Ελλάδα συγκεκριμένα, λόγω του ιδιαίτερου ανάγλυφου αλλά και ιδιαιτεροτήτων όπως του εθιμικού δικαίου κ.ά., δημιουργούνται καταστάσεις που επιζητούν μια διαφορετική προσέγγιση για να προσδιοριστούν τα δικαιώματα στον τρισδιάστατο χώρο με σκοπό την δημιουργία του 3D Κτηματολογίου. Για να είναι αυτό εφικτό, χρειάζεται να προσδιορισθούν οι μέθοδοι και οι διαδικασίες που θα δημιουργήσουν τα μοντέλα των κτηρίων με τις κατάλληλες τοπολογικές σχέσεις. Η πλέον ενδεδειγμένη πηγή δεδομένων είναι τα τρισδιάστατα μοντέλα που προκύπτουν από αεροφωτογραφίσεις κατόπιν κατάλληλης επεξεργασίας των δεδομένων που συλλέγονται από τα ΣμηΕΑ και άλλα πτητικά μέσα τα οποία συλλέγουν δεδομένα σε σύντομο χρονικό διάστημα και με μεγάλη ακρίβεια. Αυτό το πεδίο δεν έχει ερευνηθεί ακόμα εις βάθος και αποτελεί αντικείμενο που μελλοντικά θα απασχολήσει ιδιαίτερα την επιστημονική κοινότητα καθώς μπορεί να συμβάλει καθοριστικά στη δημιουργία του τρισδιάστατου Κτηματολογίου. Υπάρχουν τρείς προσεγγίσεις σχετικά με την εφαρμογή του 3D Κτηματολογίου. Η πρώτη αφορά ένα πλήρες τρισδιάστατο Κτηματολόγιο, η δεύτερη αφορά μια υβριδική λύση ενώ η τρίτη προσέγγιση αφορά την 43/111

46 διατήρηση των δισδιάστατων δεδομένων με εξωτερική παραπομπή στα τρισδιάστατα δεδομένα. Η μεγαλύτερη και πιο ουσιαστική αλλαγή είναι εφικτή μέσω της πρότασης εφαρμογής του πλήρους 3D Κτηματολογίου καθώς απαιτεί τη ριζική αλλαγή του νομικού πλαισίου της χώρας για την εγγραφή των τρισδιάστατων μονάδων ιδιοκτησίας. Οι άλλες δύο λύσεις αποτελούν μεταβατικό στάδιο και είναι πιο εύκολα εφαρμόσιμες καθώς διατηρούν ως βάση αναφοράς το δισδιάστατο γεωτεμάχιο. Στη μεν μία περίπτωση στο σύστημα ενσωματώνονται τρισδιάστατα αντικείμενα ενώ στην άλλη περίπτωση το σύστημα τα λαμβάνει υπόψη ως εξωτερικές αναφορές. Για την επιλογή της καταλληλότερης μορφής η εκάστοτε χώρα πρέπει να μελετήσει τα δεδομένα και τις απαιτήσεις της καθώς και την δυνατότητα εφαρμογής του. 5.1 Η μετάβαση στο τρισδιάστατο σύστημα Ένα σύγχρονο σύστημα Κτηματολογίου χρησιμοποιείται για την καταγραφή και την διαχείριση πληροφοριών που σχετίζονται με την ιδιωτική και δημόσια περιουσία. Αυτή η διαδικασία συμβάλει στην προστασία και διασφάλιση των καταγεγραμμένων δικαιωμάτων επί της ιδιοκτησίας καθώς και στην ανάπτυξη και διαχείριση θεμάτων που είναι συνδεδεμένα με την ιδιοκτησία. Για την διασφάλιση των δικαιωμάτων το κτηματολογικό σύστημα θεωρεί κάθε ιδιοκτησία ως το άθροισμα της γης και των κατασκευών επί αυτής. Μέχρι τώρα, η τρισδιάστατη πραγματικότητα παρουσιαζόταν με έναν δισδιάστατο τρόπο. Σύμφωνα με τον Ζεντέλη (2011), το δισδιάστατο Κτηματολόγιο δεν μπορεί να αντικατοπτρίσει την πολυπλοκότητα των κατασκευών και των δικαιωμάτων επί αυτών. Επομένως, η σύγχρονη πραγματικότητα απαιτεί ένα 3D Κτηματολόγιο που να περιέχει τόσο τα τοπολογικά όσο και τα γεωμετρικά μοντέλα για την καταγραφή και περιγραφή της περιουσίας. Με αυτό τον τρόπο, η πραγματικότητα δεν θα περιγράφεται με επίπεδη γεωμετρική απεικόνιση αλλά θα παρουσιάζεται ως τρισδιάστατη γεωμετρική οντότητα. 44/111

47 Αυτό το σκεπτικό προφανώς οδηγεί στη λήψη διαφορετικών αποφάσεων κατά την διερεύνηση μιας κατάστασης, τη διαχείριση ενός ακινήτου ή την χωροθέτηση εγκαταστάσεων. Αυτό συμβαίνει διότι, χρησιμοποιώντας το 3D μοντέλο, δηλαδή παρατηρώντας το πραγματικό μέγεθος σε σχέση με την περιοχή μελέτης και τη θέση μιας κατασκευής, οι αρχιτέκτονες και οι πολεοδόμοι μπορούν να πάρουν καλύτερες αποφάσεις για λύση κάποιου προβλήματος χώρου όπως είναι οι υποβαθμισμένες περιοχές, οι αυθαίρετες ή αυτές με μεγάλη πληθυσμιακή πυκνότητα. (Παπαευθυμίου, 2004). Η μετάβαση του Κτηματολογίου από δισδιάστατη προβολή σε τρισδιάστατη αναπαράσταση είναι μια ιδέα που έχει προσελκύσει μεγάλο μέρος της έρευνας και ανάπτυξης κατά την τελευταία δεκαπενταετία. Παρότι έχουν γίνει πολύ ενθαρρυντικές προσπάθειες, υπάρχουν ακόμη πολλές προκλήσεις οι οποίες πρέπει να αντιμετωπιστούν. Το 3D Κτηματολόγιο είναι απαραίτητο ώστε να παρουσιάζονται και να διαχειρίζονται πολύπλοκες χωρικές σχέσεις. Για να υποστηριχθεί μια πλήρης τρισδιάστατη εφαρμογή πρέπει να γίνει περαιτέρω ορισμός των ορίων του αντικειμένου, των τοπολογικών σχέσεων και του νομικού πλαισίου. Για αυτό το σκοπό, μια υβριδική προσέγγιση που συνδυάζει τόσο δεδομένα 2D όσο και 3D, χρησιμοποιώντας την τεχνολογία του GIS, αντιπροσωπεύει μια εφικτή και ταυτόχρονα οικονομική προσέγγιση. 5.2 Μέθοδοι συλλογής δεδομένων για την 3D απεικόνιση γεωχωρικών δεδομένων Υπάρχουν διαφορετικές μέθοδοι για την συλλογή ψηφιακών δεδομένων, οι οποίες οδηγούν σε τρισδιάστατα μοντέλα και συνεπώς σε τρισδιάστατες απεικονίσεις πόλεων. Συγκεκριμένα, αυτές οι μέθοδοι περιλαμβάνουν γεωδαιτικές μετρήσεις, αεροφωτογραφίες, επίγειες φωτογραφίες, 45/111

48 δορυφορικές εικόνες καθώς και επίγεια και εναέρια συστήματα laser scanner (LIDAR). Όταν οι παραπάνω τεχνικές συνδυαστούν με την τεχνογνωσία για την απεικόνιση τρισδιάστατης εικονικής πραγματικότητας, μπορούν να προκύψουν ακριβή και λεπτομερή τρισδιάστατα μοντέλα. Ακόμα, για το ίδιο αποτέλεσμα τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί κάποιες τεχνικές διαφορετικής προσέγγισης από τις συνηθισμένες, οι οποίες με συνδυασμένα συστήματα δημιουργούν τρισδιάστατα μοντέλα πόλεων με μετρητική ακρίβεια. Η κύρια μέθοδος που χρησιμοποιείται είναι αυτή που στηρίζεται στην χρήση αεροφωτογραφιών που συλλέγονται από ΣμηΕΑ και άλλα πτητικά μέσα, σε συνδυασμό με επίγειες λήψεις εφαρμόζοντας τις αρχές της φωτογραμμετρίας. Έτσι σήμερα, ιδιαίτερα διαδεδομένη είναι η παραδοσιακή φωτογραμμετρία η οποία επιτρέπει την παραγωγή 3D τοπογραφικών δεδομένων για τις πόλεις. Με τη χρήση της ψηφιακής Φωτογραμμετρίας μπορούν να γίνουν οι κατάλληλες μετρήσεις των αντικειμένων πάνω σε εικόνες, μειώνοντας κατά πολύ τον όγκο των εργασιών υπαίθρου. Η ποιότητα των ολοκληρωμένων ψηφιακών φωτογραφικών μηχανών καθώς και οι διαδικασίες της την έχουν εδραιώσει καθώς αποτυπώνει αντικείμενα με μεγάλη ακρίβεια. Παρόλα αυτά, επειδή είναι βασισμένη στις κατακόρυφες εναέριες φωτογραφίες πολλές πληροφορίες χάνονται καθώς παραμένουν κρυμμένες. Έτσι, είναι πιθανό να μην μπορούν σε μια κατακόρυφη φωτογραφία να εντοπιστούν περιοχές που δεν έχουν τους προβλεπόμενους δημόσιους χώρους ή που εμφανίζουν παράνομες κατασκευές. Για αυτό το λόγο είναι απαραίτητο να συνδυαστούν με επίγειες συμπληρωματικές λήψεις η σε ακόμα πιο σύνθετες περιπτώσεις με δεδομένα από Laser Scanner ώστε να αντιμετωπιστεί το υπάρχον πρόβλημα. Η Pictometry είναι μία νέα τεχνολογία η οποία περιέχει μετρητικές, γεωαναφερμένες, κάθετες εναέριες φωτογραφίες και δημιουργεί νέες δυνατότητες για την ανάπτυξη καλύτερων 3D βάσεων δεδομένων. Αυτή η τεχνική επιτρέπει την κατασκευή 3D αντικειμένων βασισμένη σε πέντε 46/111

49 φωτογραφίες, μία κατακόρυφη και τέσσερις πλάγιες. Χρησιμοποιείται κυρίως στην Λατινική Αμερική για την χαρτογράφηση πόλεων (Erba, Piumetto, 2012). Το σύστημα διαθέτει πέντε ψηφιακές φωτομηχανές και ενσωματώνει το Παγκόσμιο Σύστημα Προσδιορισμού Θέσης (GPS), το Αδρανειακό Σύστημα Πλοήγησης (ΙΝS) και ένα σύστημα καθορισμού πτήσης. Οι μηχανές είναι σε τέτοια διάταξη ώστε να συλλέγουν αεροφωτογραφίες από διαφορετικές διευθύνσεις. Οι τέσσερις λήψεις γίνονται υπό γωνία 40 από το βορρά, το νότο, την ανατολή και τη δύση ενώ η πέμπτη είναι κατακόρυφη λήψη. Με το ειδικό λογισμικό που συνοδεύει το σύστημα γίνεται ο προσδιορισμός της γεωγραφικής θέσης των σημείων με ακρίβεια της τάξης των 15 cm σε μεγάλη κλίμακα ενώ 60 cm σε μικρή κλίμακα (Σιούλα, 2009). Μια καινούρια τεχνική η οποία παρουσιάζει τεράστιο ενδιαφέρον και έχει μέλλον είναι το εναέριο σύστημα LIDAR (Light Detection and Ranging). Αυτό το σύστημα εκτελώντας μια σειρά πτήσεων με ΣμηΕΑ η και επανδρωμένο πτητικό μέσο, παράγει ένα νέφος σημείων (point cloud) και δημιουργεί ένα διάγραμμα διασποράς με το οποίο μπορούν να υπολογιστούν οι συνταγμένες Χ,Ψ,Ζ των σημείων που έχουν συλλεχθεί καθώς είναι γνωστή η απόσταση μεταξύ του μετρημένου σημείου και του αισθητήρα. Συγκρίνοντας με την κλασική φωτογραμμετρία, διακρίνουμε ότι χρησιμοποιώντας LIDAR δεδομένα μπορεί αυτόματα να αποκτηθεί μια αρχική εκδοχή των αντικειμένων επί του εδάφους και των συντεταγμένων τους. Το LIDAR εμφανίστηκε ως εναλλακτική λύση της εναέριας Φωτογραμμετρίας για την παραγωγή Ψηφιακών Μοντέλων Εδάφους (DEM) ή Ψηφιακών Μοντέλων Επιφανείας (DSM) λόγω της ταχύτατης συλλογής δεδομένων, της πυκνότητας και της ακρίβειάς τους. Αρκετές χώρες, με πρώτη την Ολλανδία, έχουν ως στόχο την περιοδική ανανέωση του DEM τους μέσω μετρήσεων LIiDAR. Η πρόσφατη ραγδαία ανάπτυξη των ολοένα και πιο ευέλικτων ψηφιακών μηχανών διευκόλυνε τον συνδυασμό τους με εναέρια συστήματα LIDAR. 47/111

50 Αποδεικνύεται με την πάροδο του χρόνου ότι το LIDAR δίνει ώθηση στις εφαρμογές και λύσεις σε προβλήματα που υπήρχαν, όπως η σάρωση παράκτιων ζωνών και δασοκαλυμμένων εκτάσεων, όπου είναι ιδιαίτερα δύσκολο να εντοπισθούν σημεία εδάφους από τις αεροφωτογραφίες. Η ενσωμάτωση των δύο τεχνολογιών είναι μια καλή προσέγγιση για την σαφέστερη περιγραφή της επιφάνειας του εδάφους. Τα μειονεκτήματα της μιας μεθόδου αντισταθμίζονται με τα πλεονεκτήματα της άλλης. Εργάζονται συμπληρωματικά και μπορούν να επεκτείνουν την χρήση τους μέσα από τα οφέλη της συγχώνευσής τους βελτιώνοντας την διαδικασία εξαγωγής DEM και παρέχοντας την απαραίτητη οπτική κάλυψη της περιοχής. 5.3 Τεχνικές προδιαγραφές Κτηματολογίου Το τρισδιάστατο Κτηματολόγιο, για να δημιουργηθεί και να εφαρμοστεί, απαιτεί την διατύπωση ενός συνόλου κανόνων που πρέπει να ακολουθηθούν ώστε αυτή να είναι εφικτή. Για κάθε χώρα λοιπόν, πρέπει να είναι γνωστές οι προδιαγραφές ακριβείας των συντεταγμένων οι οποίες είναι αποδεκτές προκειμένου να δημιουργηθούν 3D μοντέλα σύμφωνα με αυτές. Συνεπώς, οι προδιαγραφές του τρισδιάστατου Κτηματολογίου πρέπει να υπακούουν σε αυτές που έχουν οριστεί οριζοντιογραφικά για το δισδιάστατο Κτηματολόγιο. Εφόσον μέχρι στιγμής δεν έχει κατοχυρωθεί νομικά η απόδοση της τρίτης διάστασης δεν υπάρχει πρόβλεψη των σχετικών τιμών που είναι αποδεκτές για το ύψος. Παρόλα αυτά είναι πολύ σημαντικό, καθώς από αυτό εξαρτάται ο σωστός υπολογισμός του όγκου των κτηρίων και κατά συνέπεια η καταγραφή και η κατοχύρωση των δικαιωμάτων. Σύμφωνα λοιπόν με μελέτες και τις εφαρμογές που παρουσιάστηκαν σε προηγούμενα κεφάλαια, τα δεδομένα που συλλέγονται από ΣμηΕΑ πετυχαίνουν πολύ καλή τόσο οριζοντιογραφική όσο και υψομετρική ακρίβεια 48/111

51 που κυμαίνεται από m ανάλογα με το ύψος πτήσης και την απαιτούμενη εφαρμογή. Από την άλλη οι προδιαγραφές του Εθνικού Κτηματολογίου σύμφωνα με την Κτηματολόγιο Α.Ε. είναι : Α) Στις αστικές περιοχές RMSEx 0.40m, RMSEy 0.40m και RMSExy 0.56m και απόλυτη ακρίβεια 0,98 (RMSExy* 1.73 m) για επίπεδο εμπιστοσύνης 95% σε κλίμακα 1/1000. Β) Στις αγροτικές περιοχές RMSEx 1m, RMSEy 1m και RMSExy 1.41 m και απόλυτη ακρίβεια 2,45m (RMSExy* 1.73 m) για επίπεδο εμπιστοσύνης 95% σε κλίμακα 1/5000. Αυτό σημαίνει ότι οι προδιαγραφές του δισδιάστατου Κτηματολογίου είναι εύκολο να επιτευχθούν χρησιμοποιώντας δεδομένα που συλλέγονται από ΣμηΕΑ για την δημιουργία ενός 3D μοντέλου που θα χρησιμοποιηθεί ως υπόβαθρο στο τρισδιάστατο κτηματολόγιο. 5.4 Αξιοποίηση των δεδομένων από ΣμηΕΑ στο 3D Κτηματολόγιο Η αξιοποίηση των νεφών σημείων είναι μεγάλης σπουδαιότητας για την επέκταση του Κτηματολογίου στον τρισδιάστατο χώρο. Αυτό γίνεται αντιληπτό αν σκεφτεί κανείς το πόσο γρήγορα μπορεί να γίνει χαρτογράφηση μιας ολόκληρης πόλης χρησιμοποιώντας τα δεδομένα που προέρχονται από τα ΣμηΕΑ. Υπό άλλες συνθήκες, για την χαρτογράφηση μιας πόλης απαιτούνται πολλοί μήνες τοπογραφικών εργασιών στο πεδίο το οποίο είναι πολύ χρονοβόρο, έχει μεγάλο κόστος και είναι αναγκαία η συγκέντρωση όλων των κτηματογραφήσεων από τους διάφορους εργολήπτες για την δημιουργία ενιαίας βάσης. Έτσι, τα δεδομένα που παράγονται από τις πτήσεις δίνουν πολύ γρηγορότερα αποτελέσματα για την απόδοση του εδάφους και 49/111

52 των κατασκευών που βρίσκονται στην επιφάνεια του σε σχέση με τις τοπογραφικές εργασίες. Με την μέθοδο της φωτογραμμετρίας κάθε σημείο του εδάφους ανακατασκευάζεται από επικαλυπτόμενες αεροφωτογραφίες έχοντας γνωστό τον εξωτερικό προσανατολισμό. Τα προϊόντα αυτής της διαδικασίας είναι ψηφιακά μοντέλα εδάφους ή επιφανείας, δισδιάστατες και τρισδιάστατες ανακατασκευές καθώς και ορθοεικόνες. Τα τελευταία χρόνια έχουν αρχίσει και γίνονται προσπάθειες τρισδιάστατης απεικόνισης των πόλεων χρησιμοποιώντας τα δεδομένα φωτογραμμετρίας και LIDAR σε διάφορες χώρες του εξωτερικού (Ισραήλ 2005, Βαρσοβία 2013). Παρότι είναι ελάχιστες οι εφαρμογές που αφορούν το 3D Κτηματολόγιο, τα αποτελέσματα δείχνουν ότι είναι εφικτή η ορθή αναπαράσταση των τοπολογικών σχέσεων και ο εντοπισμός της ορθής τους θέσης. Ήδη η Κύπρος που διαθέτει ένα τελειοποιημένο δισδιάστατο Κτηματολόγιο σκοπεύει να δημιουργήσει το 3D Κτηματολόγιο βασισμένο σε εναέριες πτήσεις του συστήματος LIDAR (Νεοκλέους, 2013). Συνεπώς θα μπορούσαμε να πούμε ότι δεν είναι καθόλου ανέφικτο να δημιουργηθεί ένα τρισδιάστατο Κτηματολόγιο βασισμένο σε δεδομένα που συλλέγονται από ΣμηΕΑ και για τις υπόλοιπες χώρες. Για την Ελλάδα αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την προϋπόθεση ότι θα ενημερωθούν και θα ολοκληρωθούν οι υπάρχουσες κτηματολογικές βάσεις δεδομένων. Το υβριδικό 3D Κτηματολόγιο είναι η βέλτιστη λύση για τη χώρα μας καθώς δεν απαιτείται αλλαγή του νομικού πλαισίου. Αυτά που απαιτούνται είναι ένα υπόβαθρο σε δύο διαστάσεις καθώς και η υψομετρική πληροφορία που παρέχεται με πολύ καλή ακρίβεια από το νέφος σημείων. 50/111

53 5.5 Συμπεράσματα Το τρισδιάστατο Κτηματολόγιο εμφανίστηκε λόγω της ανάγκης προσδιορισμού των δικαιωμάτων στο χώρο, έτσι ακριβώς όπως είναι στην πραγματικότητα. Το θέμα αυτό άρχισε να διερευνάται στο εξωτερικό καθώς το δισδιάστατο Κτηματολόγιο δεν ήταν σε θέση να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις του σύγχρονου κόσμου. Στην Ελλάδα, αυτή η ανάγκη δημιουργήθηκε κυρίως λόγω του έντονου ανάγλυφου το οποίο προκαλεί μια πολυπλοκότητα στην ιδιοκτησιακή κατάσταση και η οποία δεν είναι δυνατόν να αποτυπωθεί σε έναν δισδιάστατο χάρτη. Σύμφωνα με την Stoter υπάρχουν τρείς προσεγγίσεις σχετικά με την εφαρμογή του 3D Κτηματολογίου. Η πρώτη αφορά ένα πλήρες τρισδιάστατο Κτηματολόγιο, η δεύτερη αφορά μια υβριδική λύση ενώ η τρίτη προσέγγιση αφορά την διατήρηση των υπαρχόντων δισδιάστατων δεδομένων με εξωτερική αναφορά στα τρισδιάστατα δεδομένα. Η καλύτερη επιλογή στην περίπτωση της Ελλάδας φαίνεται να είναι η υβριδική, κατά την οποία βάση αναφοράς αποτελεί ακόμη το γεωτεμάχιο και δεν μεταβάλλεται το νομικό πλαίσιο. Σε αυτή τη διαδικασία ενσωματώνεται η τρισδιάστατη πληροφορία στο ήδη δισδιάστατο σύστημα κι έτσι δημιουργείται μια ενιαία βάση δεδομένων η οποία περιέχει τόσο τις γεωμετρικές όσο και τις περιγραφικές πληροφορίες. Η μετάβαση από το δισδιάστατο στο τρισδιάστατο σύστημα απαιτεί την συλλογή των απαραίτητων δεδομένων όπως είναι τα περιγράμματα των κτηρίων και οι τρισδιάστατες συντεταγμένες τους. Τα δεδομένα αυτά είναι απαραίτητο να υπακούουν στις προδιαγραφές του Εθνικού Κτηματολογίου και η χρήση των ΣμηΕΑ για τη συλλογή των δεδομένων αυτών υπερκαλύπτει τις ισχύουσες σήμερα προδιαγραφές ακριβείας. 51/111

54 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΧΡΗΣΗΣ ΣμηΕΑ Με την υπ αριθμ. ΑΠΟΦ Δ/ΥΠΑ/21860/1422, που δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ Β 3152/2016 και αφορά τον κανονισμό και το γενικό πλαίσιο πτήσεων Συστημάτων μη Επανδρωμένων Αεροσκαφών - ΣμηΕΑ καθορίζονται, σύμφωνα με το άρθρο 1 του Κανονισμού, οι όροι καθώς και οι προϋποθέσεις για την εκτέλεση πτήσεων Συστημάτων των μη Επανδρωμένων Αεροσκαφών ( ΣμηΕΑ). Πιο συγκεκριμένα, κατά το άρθρο 2 του Κανονισμού, το πεδίο εφαρμογής του Κανονισμού σχετίζεται με όλες τις κατηγορίες των μη Επανδρωμένων Αεροσκαφών, πλην των αερομοντέλων, των ελεύθερων ή προσδεδεμένων μπαλονιών, καθώς και των μη Επανδρωμένων Αεροσκαφών, εφόσον όμως η χρήση τους γίνεται από τον αντίστοιχο κρατικό φορέα και αφορά στρατιωτικούς ή άλλους κρατικούς σκοπούς. Κατ εξαίρεση οι κρατικοί φορείς που είναι υπεύθυνοι για ΣμηΕΑ έχουν τη δυνατότητα να υπαχθούν με αίτησή τους προς την ΥΠΑ στις διατάξεις του παρόντος Κανονισμού. Στο άρθρο 3 του Κανονισμού δίδονται ορισμοί και συντομογραφίες σχετικά με τον Κανονισμό. Ενδεικτικά σύμφωνα με το άρθρο 3 ως μη επανδρωμένο αεροσκάφος λογίζεται το αεροσκάφος το οποίο λειτουργεί ή έχει σχεδιαστεί αν λειτουργεί χωρίς να επιβαίνει χειριστής σε αυτό. Επιπλέον, ως σύστημα μη επανδρωμένου αεροσκάφους νοείται το μη επανδρωμένο αεροσκάφος (UA) μαζί με το σχετικό εξοπλισμό του για την υποστήριξη αυτού (όλως ενδεικτικώς σταθμός ελέγχου, δυνατότητες σύνδεσης δεδομένων και τηλεχειρισμού, εξοπλισμός πλοήγησης κλπ), ο οποίος εξοπλισμός είναι απαραίτητος για την λειτουργία του. Επίσης, ως απαγορευμένες περιοχές για τις πτήσεις συστημάτων μη επανδρωμένων αεροσκαφών θεωρούνται οι περιοχές άνωθεν στρατιωτικών και βιομηχανικών εγκαταστάσεων, κτιρίων δημοσίων υπηρεσιών και περιοχών δημοσίου συμφέροντος. Το άρθρο 5 του Κανονισμού αναφέρεται σε κανόνες εναέριας 52/111

55 κυκλοφορίας για την διεξαγωγή των Πτήσεων ΣμηΕΑ. Ειδικότερα τα ΣμηΕΑ επιτρέπεται να ίπτανται είτε κάτω από τα επιτρεπόμενα όρια για την κυκλοφορία επανδρωμένων αεροσκαφών με μέγιστο ύψος τα 400 πόδια πάνω από το έδαφος ή την επιφάνεια της θάλασσας, είτε επάνω από τα ανώτερα όρια του ελεγχόμενου Εναερίου χώρου για την κυκλοφορία επανδρωμένων αεροσκαφών (Επίπεδο πτήσεως πόδια). Πέραν τούτου τα ΣμηΕΑ επιτρέπεται να ίπτανται εντός Προσωρινών Αποκλειστικών Περιοχών που προσδιορίζονται από τις υπηρεσίες Εναέριας Κυκλοφορίας της ΥΠΑ για πτήσεις ΣμηΕΑ, καθώς και σε καθορισμένα ίχνη και ύψη που προσδιορίζονται με ειδικές άδειες των Υπηρεσιών Εναέριας Κυκλοφορίας της ΥΠΑ. Αντίθετα απαγορεύεται η διεξαγωγή πτήσεων σε εναέριο χώρο όπου διενεργούνται πτήσεις επανδρωμένων αεροσκαφών με κανόνες πτήσεως διά οργάνων (IFR) ή και εξ όψεως (VFR), εντός των Ζωνών Κυκλοφορίας των αεροδρομίων (ATZ), και ούτως ή άλλως σε απόσταση μικρότερη από 8 χλμ από την περίμετρο του αεροδρομίου και από τα ίχνη προσγείωσης / απογείωσης από / προς το αεροδρόμιο, στις «Απαγορευμένες Περιοχές για τις πτήσεις συστημάτων μη επανδρωμένων αεροσκαφών», όπως ορίζονται από τους αρμόδιους φορείς και δημοσιεύονται με απόφαση της ΥΠΑ (όλως ενδεικτικώς άνωθεν ή πλησίον στρατιωτικών περιοχών / Εγκαταστάσεων, Σχολείων, Νοσοκομείων, Ιδρυμάτων, Καταστημάτων Κράτησης, εγκαταστάσεων κοινής ωφελείας, αρχαιολογικών χώρων κλπ) και εντός των απαγορευμένων και περιορισμένων περιοχών (Prohibited, Restricted Areas) εντός των οποίων απαγορεύονται ή περιορίζονται οι πτήσεις των επανδρωμένων αεροσκαφών οι οποίες ορίζονται από τις υπηρεσίες εναέριας κυκλοφορίας και περιγράφονται στο AIP Ελλάδος. Σημειώνεται εδώ ότι οι ανωτέρω περιορισμοί ή απαγορεύσεις μπορούν να καμφθούν σε ειδικές περιπτώσεις και κατόπιν αιτήματος προς την ΥΠΑ/Δ4, και την κατά λόγο αρμοδιότητας Δημόσια Υπηρεσία (π.χ. Υπ. Πολιτισμού για τους αρχαιολογικούς χώρους, Υπουργείο Εθνικής Άμυνας για τις στρατιωτικές εγκαταστάσεις κλπ.). 53/111

56 Η διεξαγωγή των πτήσεων ΣμηΕΑ με λειτουργία σε απόσταση οπτικής επαφής (δηλαδή ο χειριστής του συστήματος διατηρεί άμεση οπτική επαφή με το αεροσκάφος για να διαχειριστεί την πτήση και να ανταποκριθεί στους απαιτούμενους χειρισμούς για διαχωρισμό και αποφυγή συγκρούσεων) ή και με λειτουργία σε απόσταση με επέκταση οπτικής επαφής (δηλαδή ο χειριστής του συστήματος έχει τη δυνατότητα αποφυγής συγκρούσεων, αλλά η απαίτηση να διατηρεί οπτική επαφή της επιχειρησιακής λειτουργίας του ΣμηΕΑ επιτυγχάνεται παρακολουθώντας την πορεία του είτε μέσω κάμερας, με τη μετάδοση της σχετικής εικόνας είτε μέσω παρατηρητή (φυσικού προσώπου)) θα διενεργείται στα χρονικά όρια μισής ώρας πριν την ανατολή του ηλίου έως μισής ώρας μετά την δύση του ηλίου. Οι πτήσεις ΣμηΕΑ με λειτουργία σε απόσταση οπτικής επαφής θα διεξάγονται σε απόσταση μικρότερη από 500μ. από τον χειριστή τους, ενώ η αντίστοιχη μέγιστη απόσταση για τις πτήσεις ΣμηΕΑ με λειτουργία σε απόσταση με επέκταση οπτικής επαφής ή και μετά τη δύση του ηλίου, θα ορίζονται από τις ειδικές άδειες που θα χορηγούνται από την ΥΠΑ/Δ2, στην Ειδική και την Πιστοποιημένη Κατηγορία. Ο χειριστής του ΣμηΕΑ απαγορεύεται να μεταφέρει επικίνδυνα υλικά, δηλαδή ουσίες ή υλικά τα οποία κάτω από ορισμένες συνθήκες (θερμοκρασίας, πίεσης, τριβής, κρούσης) εμφανίζουν ιδιότητες επικίνδυνες για την υγεία, την ασφάλεια και τα περιουσιακά στοιχεία. Ο ίδιος ο χειριστής είναι υπεύθυνος για την ασφαλή λειτουργία και απόσταση του ΣμηΕΑ από ανθρώπους και κινητά - ακίνητα στοιχεία περιουσίας. Ρητά ορίζεται στην παρ. 4 του άρθρου 5 του Κανονισμού ότι οι χειριστές των ΣμηΕΑ που χρησιμοποιούνται για μη επαγγελματικούς σκοπούς θα πρέπει να εξασφαλίζουν ότι δε θα ίπτανται πάνω από ανθρώπους. Επιπλέον, ο εκμεταλλευόμενος / ιδιοκτήτης / χειριστής του ΣμηΕΑ είναι υπεύθυνος να εξασφαλίσει την καταχώρηση του ΣμηΕΑ στο ειδικό μητρώο της ΥΠΑ, και την έκδοση των αδειών πτητικής ικανότητας χειριστών ή και άδειας αεροπορικής εκμετάλλευσης αν απαιτείται, 54/111

57 σύμφωνα με τις διατάξεις του παρόντος κανονισμού και γενικά την τήρησή του, καθώς επίσης ευθύνεται και για την ταυτοποίηση του ΣμηΕΑ με ένθετη πινακίδα ή ανεξίτηλη γραφή, με τον αριθμό καταγραφής στο μητρώο της ΥΠΑ. Οι εκμεταλλευόμενοι / ιδιοκτήτες / χειριστές των ΣμηΕΑ των οποίων η πτήση διεξάγεται σε απόσταση μεγαλύτερη των 50 μ. από τον χειριστή απαιτείται: α) να υποβάλλουν αίτηση εγγραφής στο ειδικό Μητρώο ή το Νηολόγιο της ΥΠΑ, ή να διαβιβάσουν το πιστοποιητικό καταχώρησης στο Μητρώο ή το Νηολόγιο αντίστοιχης υπηρεσίας του εξωτερικού. Η αίτηση υποβάλλεται ηλεκτρονικά με φόρμα εγγραφής που θα παρέχεται από τον ιστότοπο της ΥΠΑ ( Η καταχώρηση στην «Ανοικτή», την «Ειδική» ή «Πιστοποιημένη» Κατηγορία ΣμηΕΑ γίνεται με απόφαση της ΥΠΑ/Δ2 με κριτήρια πέραν του βάρους την αξιολόγηση των κινδύνων, τις διεξαγόμενες επιχειρήσεις και τις τεχνικές δυνατότητές τους, β) να συμπληρώνουν πριν τη διεξαγωγή της πτήσης τους τα στοιχεία διαδρομής μέσω της ειδικής ηλεκτρονικής εφαρμογής για Σχέδιο Πτήσης των ΣμηΕΑ στον ιστότοπο της ΥΠΑ, στην οποία αποτυπώνονται οι δομές του εναερίου χώρου και γ) να συμπληρώνουν τα στοιχεία άμεσης επικοινωνίας (κινητό ή και σταθερό τηλέφωνο) και να παραμένουν διαθέσιμοι για επικοινωνία με Υπηρεσίες Εναέριας Κυκλοφορίας της ΥΠΑ για τυχόν οδηγίες κατά τη διάρκεια της πτήσης. Ο Κανονισμός στα άρθρα 4 έως 9 κατηγοριοποιεί τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη σε τρεις κατηγορίες («Ανοιχτή», «Ειδική» και «Πιστοποιημένη» κατηγορία). Πιο συγκεκριμένα: Ανοιχτή Κατηγορία: Στην κατηγορία αυτή ο χειριστής έχει απευθείας οπτική επαφή με το μη επανδρωμένο αεροσκάφος και η πτήση του 55/111

58 διεξάγεται σε απόσταση μικρότερη των 500 μέτρων από τον χειριστή του ΣμηΕΑ. Επιπλέον, η μέγιστη μάζα απογείωσης (ΜΤΟΜ) του ΣμηΕΑ είναι κάτω των 25 κιλών, ενώ το μεγαλύτερο επιτρεπόμενο ύψος πτήσης είναι τα 400 πόδια και οι πτήσεις της συγκεκριμένης κατηγορίας απαγορεύονται πάνω από συγκεντρώσεις προσώπων, εκτός αν διαθέτουν άδεια επαγγελματικής χρήσης και πληρούν συγκεκριμένες προδιαγραφές ασφαλείας. Ο εκμεταλλευόμενος και ο χειριστής του ΣμηΕΑ Ανοικτής Κατηγορίας με εμβέλεια τηλεχειρισμού άνω των 50 μ. εγγράφονται σε ειδικό Μητρώο που τηρείται από την ΥΠΑ, καταχωρώντας παράλληλα την ηλεκτρονική τους διεύθυνση. Σε περίπτωση δε επαγγελματικής χρήσης των ΣμηΕΑ υποβάλλεται και αντίγραφο ποινικού μητρώου. Οι εγγεγραμμένοι στα Ειδικά Μητρώα υποχρεούνται να δηλώνουν στην ΥΠΑ κάθε απώλεια κλοπής ή καταστροφής του ΣμηΕΑ, καθώς και τυχόν βλάβες, δυσλειτουργίες ή ελαττώματα ή άλλα συμβάντα που προκάλεσαν ή θα μπορούσαν να προκαλέσουν σοβαρό τραυματισμό ή θάνατο προσώπου. Όλοι οι εκμεταλλευόμενοι / ιδιοκτήτες / χειριστές των ΣμηΕΑ της «Ανοικτής» κατηγορίας ανεξαρτήτως εμβέλειας, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων με εμβέλεια τηλεχειρισμού κάτω των 50μ. υποχρεούνται πριν τη διεξαγωγή της πτήσης τους, να ενημερώνονται για τις περιοχές όπου ισχύουν απαγορεύσεις πτήσεων ΣμηΕΑ. Ειδικά για τις πτήσεις των ΣμηΕΑ με εμβέλεια τηλεχειρισμού άνω των 50μ. υπάρχει επιπλέον η υποχρέωση να συμπληρώνονται τα στοιχεία της διαδρομής τους σε ειδικό σχέδιο πτήσεως μέσω της ειδικής ηλεκτρονικής εφαρμογής για Σχέδιο Πτήσης των ΣμηΕΑ στον ιστότοπο της ΥΠΑ, όπου αποτυπώνονται οι δομές του εναερίου χώρου, τα αεροδρόμια, οι απαγορευμένες και οι αποκλειστικές περιοχές για τις πτήσεις των ΣμηΕΑ. Στο σημείο αυτό κρίνεται απαραίτητο να διευκρινιστεί ότι η «ανοικτή» κατηγορία υποδιαιρείται σε τρεις υποκατηγορίες. Πιο συγκεκριμένα: 56/111

59 1) CAT Α0: «Μίνι Συστήματα Μη Επανδρωμένων Αεροσκαφών» με μέγιστη μάζα αεροσκάφους κατά την απογείωση (ΜΤΟΜ) μικρότερη του ενός κιλού (<1kg). Ανάλογα με το επίπεδο εξοπλισμού, οι χειριστές των ΣμηΕΑ της Α0 «Ανοικτής» κατηγορίας α. θα περιορίζουν την πτήση τους έως τα 50μ. επάνω από το έδαφος, σε τοπική πτήση, ή β. εναλλακτικά έχοντας τις τεχνικές δυνατότητες να ορίσουν αυτομάτως την πτήση τους σε ύψος και διαδρομή, έως το όριο των 400 ποδιών (FT). 2) CAT A1: «Πολύ Μικρά Συστήματα μη Επανδρωμένων Αεροσκαφών» με μεγίστη μάζα αεροσκάφους κατά την απογείωση (ΜΤΟΜ) από ένα κιλό (=/>1 kg) έως τα τέσσερα κιλά (<4 kg). Επιπλέον, πρέπει να διαθέτει τα μέσα για τον αυτόματο περιορισμό του Εναερίου Χώρου στον οποίον μπορεί να εισέρχεται. Επιπροσθέτως τα ΣμηΕΑ πρέπει να διαθέτουν ενεργοποιημένη ικανότητα ενημερωμένης γεω-περίφραξης. 3) CAT A2: «Μικρά Συστήματα μη Επανδρωμένων Αεροσκαφών» με μέγιστη μάζα αεροσκάφους κατά την απογείωση (ΜΤΟΜ) από τα τέσσερα κιλά (=/> 4 kg) και έως τα είκοσι πέντε κιλά (<25 kg). Επίσης, πρέπει να διαθέτει τα μέσα για τον αυτόματο περιορισμό του Εναερίου Χώρου στον οποίον μπορεί να εισέρχεται. Πέραν τούτου τα ΣμηΕΑ πρέπει να διαθέτουν ενεργοποιημένη ικανότητα ενεργούς αναγνώρισης και ενημερωμένης γεω-περίφραξης. Ειδική κατηγορία: Στην ειδική κατηγορία ΣμηΕΑ η πτητική λειτουργία είναι πιθανό να ενέχει σημαντικούς κινδύνους για τα πρόσωπα υπεράνω των οποίων εκτελείται. Επομένως, στην κατηγορία αυτή, κατά το άρθρο 8, απαιτείται άδεια πτητικής λειτουργίας, η οποία χορηγείται εφόσον ο ενδιαφερόμενος προσκομίσει: α) σχέδιο αξιολόγησης κινδύνων ασφαλείας, β) εγχειρίδιο πτητικής λειτουργίας και γ) ασφαλιστήριο συμβόλαιο. 57/111

60 Σε περίπτωση εμπορικής χρήσης απαιτείται και η εγγραφή του ΣμηΕΑ σε ειδικό μητρώο και η εξασφάλιση ειδικής άδειας μέσω της πληρωμής παραβόλου. Πιστοποιημένη κατηγορία: Στην εν λόγω κατηγορία η πτητική λειτουργία διεξάγεται με απαιτήσεις ανάλογες εκείνων που ισχύουν για τα επανδρωμένα αεροσκάφη, δηλαδή με προηγούμενη εξασφάλιση αδειών και πιστοποιητικών αξιοπλοΐας. Γι αυτό στην πιστοποιημένη κατηγορία απαιτείται η νηολόγηση του ΣμηΕΑ σε ειδικό μητρώο και η έκδοση ειδικού πιστοποιητικού αξιοπλοΐας (πτητικής ικανότητας). Ο χειριστής αυτής της κατηγορίας θα διαθέτει ειδική εκπαίδευση, το περιεχόμενο και οι εξετάσεις της οποίας θα καθοριστούν με απόφαση του διοικητή της ΥΠΑ. Για τα επαγγελματικής χρήσης ΣμηΕΑ της «Ανοικτής» και για όλα τα ΣμηΕΑ «Ειδικής» και «Πιστοποιημένης» κατηγορίας, σύμφωνα με το άρθρο 10 παρ. 7, παραδίδεται Πρωτότυπο του Πιστοποιητικού Εγγραφής στο ειδικό μητρώο ή νηολόγησης στον εκμεταλλευόμενο, ο οποίος οφείλει να το διατηρεί σε καλή κατάσταση, να το φέρει μαζί του στο σταθμό εδάφους και να το επιδεικνύει στις αρμόδιες αρχές σε περίπτωση ζήτησης. Περαιτέρω, κατ άρθρο 13, απαιτείται ειδική άδεια χορηγούμενη από την ΥΠΑ. Η αίτηση συνυποβάλλεται μαζί με βεβαίωση εγγραφής του ΣμηΕΑ στο Νηολόγιο, βεβαίωση εγγραφής του εκμεταλλευομένου και του χειριστή στο ειδικό Μητρώο της ΥΠΑ, ασφαλιστήριο συμβόλαιο, παράβολο, βεβαίωση των εξουσιοδοτημένων για την εκπαίδευση χειριστών ΣμηΕΑ και τέλος αντίγραφο ποινικού μητρώου του εκμεταλλευομένου. Εφόσον πληρούνται οι προϋποθέσεις χορηγείται από την ΥΠΑ άδεια για την εκτέλεση των πτήσεων στο όνομα του εκμεταλλευομένου με διάρκεια ισχύος 12 μήνες. Στο Μητρώο Εκμεταλλευομένων και Χειριστών ΣμηΕΑ εγγράφονται, 58/111

61 σύμφωνα με το άρθρο 11, υποχρεωτικά ο εκμεταλλευόμενος και ο χειριστής, εφόσον η εμβέλεια τηλεχειρισμού του ΣμηΕΑ είναι άνω των 50 μέτρων. Με ιδιαίτερο Κανονισμό Εκπαιδευτικών Κέντρων και αδειοδότησης χειριστών Συστημάτων Μη Επανδρωμένων Αεροσκαφών - ΣμηΕΑ (ΑΠΟΦ ΥΠΑ//2016 (ΑΠΟΦ ΥΠΑ/Δ2/Δ/30005/12541 ΦΕΚ Β ) καθορίζονται και εξειδικεύονται οι όροι και προϋποθέσεις ίδρυσης Εκπαιδευτικών Κέντρων, καθώς και ο τρόπος και η διαδικασία απόκτησης άδειας χειριστών ΣμηΕΑ. Πέραν τούτου η ΥΠΑ τηρεί και Μητρώο Ελεγκτών Κατασκευής και Εκπαιδευτών, κατά το άρθρο 12, με τις εκεί αναφερόμενες προϋποθέσεις. Στο άρθρο 18 αναλύεται η διαδικασία αδειοδότησης χειριστών ΣμηΕΑ. Ο χειριστής θα πρέπει: 1) να έχει εγγραφεί στα μητρώα της ΥΠΑ (ιδιοκτητών, κατόχων, και χειριστών) 2) να ενημερώσει την ΥΠΑ για αλλαγή των προσωπικών του στοιχείων 3) να έχει καταχωρήσει μέσω αίτησης το ΣμηΕΑ στη ειδικό Μητρώο ή Νηολόγιο της ΥΠΑ (η αίτηση γίνεται ηλεκτρονικά από τη σελίδα της ΥΠΑ) και να διατηρεί το Πιστοποιητικό Νηολόγησης ΣμηΕΑ σε άριστη κατάσταση. Σημειωτέον ότι η επιλογή της κατηγορίας που θα μπει το ΣμηΕΑ γίνεται από την ΥΠΑ βάση και άλλων κριτηρίων πέραν των κιλών του ΣμηΕΑ. 4) Να έχει σε εμφανές σημείο στο ΣμηΕΑ τον αριθμό καταγραφής στο Νηολόγιο της ΥΠΑ (με πινακίδα ή ανεξίτηλο μαρκαδόρο), 5) να έχει βεβαίωση του κατασκευαστή ισχύουσα στην Ε.Ε για τη γενική ασφάλεια του ΣμηΕΑ, 6) να έχει δηλώσει ότι έχει ενημερωθεί για τις απαγορευμένες περιοχές σύμφωνα με τη σελίδα της ΥΠΑ ή ότι έχει λάβει σχετική άδεια. Για επαγγελματική δραστηριότητα (σε όλες τις κατηγορίες της 59/111

62 Ανοιχτής) ή αν το ΣμηΕΑ ανήκει στις κατηγορίες Ειδική και Πιστοποιημένη να έχει άδεια χειριστή ΣμηΕΑ, να έχει άδεια αεροπορικής εκμετάλλευσης και να έχει ασφαλισμένο το ΣμηΕΑ. Για πτήση που είναι σε απόσταση μεγαλύτερη των 50 μέτρων οφείλει να υποβάλλει ηλεκτρονικά σχέδιο πτήσης (μέσω της ιστοσελίδας της ΥΠΑ, όπου φαίνονται και οι ζώνες απαγόρευσης πτήσεων). Επιπλέον πρέπει να έχει καταχωρήσει το τηλέφωνο του στην ΥΠΑ και να είναι διαθέσιμος για επικοινωνία με την ΥΠΑ καθ όλη τη διάρκεια της πτήσης. Εκτός από αυτά υποχρεούται να δηλώνει τυχόν βλάβες ή δυσλειτουργίες του ΣμηΕΑ, ηλεκτρονικά στην ιστοσελίδα της ΥΠΑ καθώς και να δηλώσει εγγράφως στην ΥΠΑ απώλεια, κλοπή, καταστροφή ή πώληση του ΣμηΕΑ και απώλεια, κλοπή, καταστροφή του Πιστοποιητικού Νηολόγησης ΣμηΕΑ και τέλος να ζητήσει τη διαγραφή του ΣμηΕΑ από το Μητρώο σε περίπτωση απόσυρσης, με την καταβολή ανάλογου παραβόλου. 60/111

63 61/111

64 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7. ΑΣΤΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΚΑΤΑ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΣμηΕΑ Σύμφωνα με την υπ αριθμ. ΑΠΟΦ Δ/ΥΠΑ/21860/1422, που δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ Β 3152/2016 και αφορά τον κανονισμό και το γενικό πλαίσιο πτήσεων Συστημάτων μη Επανδρωμένων Αεροσκαφών- ΣμηΕΑ σχετικά το άρθρο 14 αναφέρεται στην αστική ευθύνη που υπέχουν ο εκμεταλλευόμενος, ιδιοκτήτης και χειριστής αυτών έναντι τρίτων. Ειδικότερα το άρθρο 14 έχει ως εξής: «Άρθρο 14 Ασφάλιση έναντι τρίτων Ο Εκμεταλλευόμενος / Ιδιοκτήτης / Χειριστής ΣμηΕΑ της Α2 «ανοικτής» κατηγορίας, της «Ειδικής» και της «Πιστοποιημένης» κατηγορίας, αλλά και κάθε κατηγορίας/υποκατηγορίας σε περίπτωση χρήσης ΣμηΕΑ για επαγγελματικούς σκοπούς οφείλει να ασφαλίζει το ΣμηΕΑ για ζημίες έναντι τρίτων και ειδικότερα έναντι υλικών ζημιών τρίτων έως και για σωματικές βλάβες έως » Επιπλέον στο άρθρο 22 της ίδιας απόφασης αναφέρεται ότι : «Άρθρο 22 Κυρώσεις και Αρμοδιότητα επιβολής αυτών 1. Ο εκμεταλλευόμενος (ιδιοκτήτης, κάτοχος, μισθωτής) η/και χειριστή του ΣμηΕΑ ο οποίος είτε: Α) υποπίπτει σε παράβαση των διατάξεων του Κανονισμού αναφορικά με τη λειτουργία, την εκμετάλλευση, την ασφάλεια, τους κανόνες εναέριας κυκλοφορίας, καθώς και τις διατάξεις άλλων Νόμων και Κανονισμών της πολιτικής αεροπορίας Β) αρνείται τον έλεγχο (επιθεώρηση) από την ΥΠΑ των εγκρίσεων και 62/111

65 αδειών, των μέσων και εγκαταστάσεων που έχει στη διάθεσή του σχετικά με την λειτουργία και εκμετάλλευση του ΣμηΕΑ, Γ) σε περίπτωση παραβίασης των όρων χρήσης των ραδιοσυχνοτήτων που χρησιμοποιούνται για την επικοινωνία μεταξύ του σταθμού ελέγχου και του ΣμηΕΑ όπως ενδεικτικά για τις ανάγκες τηλεχειρισμού, πλοήγησης, μεταφοράς δεδομένων, μεταφοράς ήχου και εικόνας κ.α., ως αυτοί ορίζονται στον Κανονισμό Ορων Χρήσης Μεμονωμένων Ραδιοσυχνοτήτων ή Ζωνών Ραδιοσυχνοτήτων της ΕΕΤΤ και ιδίως στο Παράρτημα Α.1, ως εκάστοτε ισχύει, καλείται εγγράφως από την ΥΠΑ και ειδικότερα από την κατά περίπτωση Διεύθυνση, ανάλογα με τη φύση της παράβασης και τον εκδότη της σχετικής απόφασης, έγκρισης, άδειας κλπ που δεν τηρήθηκε, σε ακρόαση προς παροχή διευκρινίσεων. Η έγγραφη κλήτευση του παραβάτη έχει τη θέση της κλήσης σε απολογία. 2. Μετά από αιτιολογημένη εισήγηση των αρμοδίων Διευθύνσεων της ΥΠΑ επιβάλλεται στον παραβάτη αιτιολογημένα: - το πρόστιμο της παρ. 1 του άρθρου 153 του Κώδικα Αεροπορικού Δικαίου όπως ισχύει, ανάλογα με τη βαρύτητα της παράβασης. - σε ιδιαίτερα σοβαρές ή και καθ` υποτροπή παραβάσεις ή σε περιπτώσεις διαπίστωσης ότι δεν ισχύει κάποια από τις προϋποθέσεις ή δεν τηρήθηκε κάποιος όρος υπό τα οποία εκδόθηκε σχετική άδεια ή έγκριση, ή πιστοποιητικό, το αρμόδιο όργανο μπορεί να την αναστείλει για περιορισμένο χρόνο ή να την ανακαλέσει με αιτιολογημένη απόφασή του με βάση τη σχετική νομοθεσία. 3. Επί παραβίασης των όρων χρήσης των ραδιοσυχνοτήτων, η ΥΠΑ ενημερώνει την ΕΕΤΤ, η οποία στη συνέχεια προβαίνει στην εφαρμογή των διατάξεων των άρθρων 76 και 77 του Ν. 4070/2012 «Ρυθμίσεις Ηλεκτρονικών Επικοινωνιών, Μεταφορών, Δημοσίων Εργων και άλλες 63/111

66 διατάξεις» (ΦΕΚ 82/Α/ ), όπως εκάστοτε ισχύουν. 4. Οι ανωτέρω διοικητικές κυρώσεις δεν απαλλάσσουν τον παραβάτη από τυχόν άλλες ποινικές ευθύνες. 5. Τα πρόστιμα αποτελούν δημόσια έσοδο και εισπράττονται κατά τις διατάξεις του Κώδικα περί εισπράξεως δημοσίων εσόδων καθώς και τις ειδικότερες σχετικές διαδικασίες της ΥΠΑ. Ο παραβάτης μπορεί να προσφύγει κατά της απόφασης επιβολής κυρώσεων μέσα σε αποκλειστική προθεσμία δέκα (10) ημερών από την κοινοποίηση της απόφασης στο αρμόδιο Διοικητικό Πρωτοδικείο της περιφέρειας όπου έγινε η παράβαση ή της έδρας της Υπηρεσίας Πολιτικής Αεροπορίας. Η άσκηση της προσφυγής δεν αναστέλλει τις διαδικασίες είσπραξης του προστίμου.» Σύμφωνα και με το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο, ο εκμεταλλευόμενος / χειριστής / ιδιοκτήτης ενός ΣΜΗΕΑ έχει την πλήρη ευθύνη για την εκμετάλλευση και τη σωστή συντήρησή του. Στο πλαίσιο της χρήσης, το σύστημα τηλεχειρισμού πρέπει να είναι σύμφωνο με τις τεχνικές προδιαγραφές που έχουν καθοριστεί και να εκπέμπει σε ραδιοσυχνότητες που έχουν εκχωρηθεί από τις αρμόδιες αρχές του κράτους. Ο χειριστής έχει την πλήρη ευθύνη για να λάβει την απαραίτητη εκπαίδευση στον χειρισμό του συγκεκριμένου σε κάθε περίπτωση ΣΜΗΕΑ και για την εξέλιξη της πτήσης του ΣΜΗΕΑ, η οποία θα πρέπει να είναι ασφαλής χωρίς δυσμενείς επιπτώσεις σε πρόσωπα ή σε περιουσιακά στοιχεία τρίτων. Είναι προφανές πως σε περιπτώσεις αμέλειας, λάθους ή παράλειψης του χειριστή του ΣΜΗΕΑ μπορεί να υπάρξουν ζημιές, τόσο σε Τρίτους, όσο και στο ίδιο το ΣΜΗΕΑ. Στη βάση αυτή, ο εκάστοτε χειριστής / ιδιοκτήτης του ΣΜΗΕΑ, υποχρεούται να λαμβάνει κάθε μέριμνα για να τηρούνται οι όροι του 64/111

67 κανονισμού πτήσης και να αποφεύγεται σε κάθε περίπτωση ο κίνδυνος για σωματικές βλάβες ή ανθρώπινες ζωές και για ζημιές σε περιουσίες. Ρητά ο νόμος ορίζει πως σε καμία περίπτωση, ο ισχύον κανονισμός δεν απαλλάσσει τους εμπλεκομένους από άλλες ευθύνες που απορρέουν από την υπόλοιπη νομοθεσία, όπως αυτή ισχύει κάθε φορά. Δύνανται δηλαδή να προκύψουν και περαιτέρω ποινικές ευθύνες του δράστη, για ατύχημα σε τρίτον ή σε περιουσία του. Σημαντικό και ιδιαίτερα σοβαρό θέμα γύρω από τα ΣΜΗΕΑ είναι η "Ασφάλιση Αστικής Ευθύνης έναντι Τρίτων". Ο νόμος σκοπίμως επεκτείνει την ευθύνη τόσο στον εκμεταλλευόμενο, χειριστή και ιδιοκτήτη του ΣΜΗΕΑ, ώστε να καλύπτονται οι έχοντες αξίωση κατ αυτούς. Ταυτόχρονα με την διεύρυνση των ευθυνόμενων προσώπων ο νόμος επιδιώκει την επιμέλεια όλων των παραπάνω. Σημαντική παράμετρος αναφορικά με την Ασφάλιση Αστικής Ευθύνης από τη χρήση ΣΜΗΕΑ είναι το όριο αποζημίωσης για το οποίο πρέπει να γίνεται η συγκεκριμένη ασφάλιση. Τα ΣΜΗΕΑ σαν αντικείμενα υψηλής τεχνολογικής αξίας ανάλογα με τον τύπο τους, αντιπροσωπεύουν κάποιο σχετικά σημαντικό κόστος που βρίσκεται κυριολεκτικά στον αέρα. Είναι προφανές πως σε περίπτωση λάθους κατά το χειρισμό του ή εξαιτίας κάποιου τυχαίου γεγονότος, το ίδιο το ΣΜΗΕΑ μπορεί να υποστεί σοβαρή βλάβη ή και ολική απώλεια στην πτώση του. Σύμφωνα με τη διεθνή πρακτική παρόμοια συμβάντα μπορούν και ασφαλίζονται μέχρι τη συνολική αξία του ΣΜΗΕΑ, συμπεριλαμβανομένου και του επίγειου συστήματος πλοήγησης. Αναφορικά με τις ζημίες έναντι τρίτων, το ανώτατο όριο της προβλεπόμενης αποζημίωσης για τις υλικές ζημίες ανέρχεται έως το ποσό των ευρώ και για σωματικές βλάβες έως Προβλέπεται δηλαδή αποζημίωση χρηματική τόσο για τις υλικές ζημίες που θα έχει 65/111

68 υποστεί τρίτος από το εν λόγω μέσο όσο και χρηματική ικανοποίηση για σωματικές βλάβες, και ειδικότερα αποζημίωση για ηθική βλάβη ή ψυχική οδύνη. Μη εξειδικεύοντας ο νόμος, προκύπτει ότι οι κοινές διατάξεις του Αστικού Κώδικα βρίσκουν εφαρμογή επί των ζητημάτων αποζημίωσης του παθόντος. Συνεπώς τυγχάνουν εφαρμογής οι γενικές διατάξεις του Αστικού Κώδικα περί αδικοπραξιών κατ άρθρα 914 επ. Από τα άρθρα 914 και 932 ΑΚ συνάγεται ότι για την γέννηση ευθύνης προς αποζημίωση ή χρηματική ικανοποίηση από αδικοπραξία πρέπει να υπάρχει α) συμπεριφορά παράνομη και υπαίτια, β) επέλευση ζημίας και γ) αιτιώδης συνάφεια μεταξύ της παράνομης και υπαίτιας συμπεριφοράς του ενός και της ζημίας του άλλου. Η παράνομη συμπεριφορά μπορεί να συνίσταται είτε σε θετική ενέργεια, είτε σε παράλειψη. Ο χαρακτηρισμός της παραλείψεως ως παράνομης συμπεριφοράς προϋποθέτει την ύπαρξη νομικής υποχρεώσεως για επιχείρηση της θετικής ενέργειας που παραλείφθηκε (ΑΠ 997/2012 ΝΟΜΟΣ). Ειδικότερα από τη διάταξη 914 ΑΚ συνάγεται ότι προϋπόθεση της ευθύνης για αποζημίωση από αδικοπραξία είναι: α) η υπαιτιότητα του υπόχρεου, η οποία υπάρχει και στην περίπτωση της αμέλειας, δηλαδή, όταν δεν καταβάλλεται η επιμέλεια που απαιτείται στις συναλλαγές, η οποία, σε περίπτωση αυτοκινητικού ατυχήματος, αν είχε καταβληθεί, με μέτρο τη συμπεριφορά του μέσου συνετού και επιμελούς χρήστη, στην προκείμενη περίπτωση, θα καθιστούσε δυνατή την αποτροπή του ατυχήματος. Όποιο γεγονός δεν μπορεί να αποδοθεί σε δόλο ή αμέλεια και γενικότερα σε υπαιτιότητα του προσώπου εμπίπτει στην έννοια των τυχηρών (συνήθων ή γεγονότων ανώτερης βίας), για τα οποία, κατά κανόνα, δεν γεννιέται ευθύνη με βάση την αρχή της υποκειμενικής ευθύνης, 66/111

69 β) η παράνομη συμπεριφορά του υπόχρεου σε αποζημίωση έναντι εκείνου που ζημιώθηκε και γ) η ύπαρξη αιτιώδους συνάφειας μεταξύ της παράνομης συμπεριφοράς και της ζημίας. Η παράνομη συμπεριφορά, ως όρος της αδικοπραξίας, μπορεί να συνίσταται όχι μόνο σε θετική πράξη, αλλά και σε παράλειψη, εφόσον, στην τελευταία αυτή περίπτωση, εκείνος που υπέπεσε στην παράλειψη ήταν υποχρεωμένος σε πράξη από το νόμο ή τη δικαιοπραξία ή από την καλή πίστη, κατά την κρατούσα κοινωνική αντίληψη. Αιτιώδης συνάφεια υπάρχει, όταν η πράξη ή η παράλειψη του ευθυνόμενου προσώπου ήταν, κατά τα διδάγματα της κοινής πείρας, ικανή και μπορούσε αντικειμενικά να επιφέρει, κατά τη συνηθισμένη και κανονική πορεία των πραγμάτων, το επιζήμιο αποτέλεσμα. Επίσης, κατά την διάταξη του άρθ. 927 ΑΚ εκείνος που κατά το προηγούμενο άρθρο κατέβαλε ολόκληρη την αποζημίωση έχει δικαίωμα αναγωγής κατά των λοιπών. Η ως άνω διάταξη ρυθμίζει τη δυνατότητα που έχει εκείνος από τους περισσότερους συνοφειλέτες που κατέβαλε όλη την αποζημίωση να στραφεί κατά των άλλων συνοφειλετών και να απαιτήσει από αυτούς να αναλάβουν μέρος ή και όλη την αποζημίωση (δικαίωμα αναγωγής). Το δικαίωμα αναγωγής στην εσωτερική σχέση μεταξύ των περισσότερων συνοφειλετών, κατά κανόνα ασκείται με αγωγή. Η αγωγή έχει τη μορφή αυτοτελούς ή παρεμπίπτουσας, αναλόγως, του αν α) ο οφειλέτης στην εξωτερική σχέση αποκατέστησε όλη τη ζημία του ζημιωθέντος ή κατέβαλε περισσότερα από τη μερίδα του ή β) αν ο συνοφειλέτης, που ενήχθη, είτε μόνος, είτε μαζί με άλλους συνοφειλέτες στη δίκη αποζημιώσεως δεν έχει ακόμη καταβάλει τίποτε και για την περίπτωση ήττας του, εγείρει αγωγή (αναγωγή) κατά των λοιπών συνοφειλετών. Επειδή ακριβώς ο νόμος επεκτείνει τον κύκλο των 67/111

70 ευθυνόμενων προσώπων, και ένας από τους ευθυνόμενους μπορεί να ικανοποιήσει πλήρως το θύμα, τότε αυτός θα στραφεί προς τους λοιπούς ευθυνόμενους για να ικανοποιήσει την αξίωση του. Περαιτέρω από την διάταξη του άρθρου 922 του Α.Κ., που ορίζει ότι: "ο κύριος ή ο προστήσας κάποιον άλλον σε μια υπηρεσία ευθύνεται για τη ζημία που ο υπηρέτης ή ο προστηθείς προξένησε σε τρίτον παράνομα κατά την υπηρεσία του", συνάγεται ότι η ίδρυση ευθύνης του προστήσαντος από αδικοπραξία του προστηθέντος προϋποθέτει: 1) σχέση προστήσεως, η οποία υπάρχει όταν ο προστήσας διατηρεί το δικαίωμα να δίνει οδηγίες και εντολές στον προστηθέντα, σε σχέση με τον τρόπο εκπληρώσεως της υπηρεσίας του, 2) ενέργεια του προστηθέντος παράνομη και υπαίτια που να καλύπτει τους όρους του άρθρου 914 του Α.Κ. και 3) η ενέργεια αυτή του προστηθέντος να έγινε κατά την εκτέλεση της υπηρεσίας που του είχε ανατεθεί, ακόμη δε και κατά κατάχρηση αυτής, η οποία υφίσταται όταν η ζημιογόνος πράξη τελέσθηκε μεν εντός των ορίων των καθηκόντων που ανατέθηκαν στον προστηθέντα, η επ` ευκαιρία ή εξ αφορμής της υπηρεσίας, αλλά κατά παράβαση των εντολών και των οδηγιών, που δόθηκαν σ` αυτόν ή καθ` υπέρβαση των καθηκόντων του, εφόσον μεταξύ της ζημιογόνου ενεργείας του προστηθέντος και της ανατεθείσης σ` αυτόν υπηρεσίας υπάρχει εσωτερική συνάφεια, υπό την έννοια ότι η αδικοπραξία δεν θα ήταν δυνατό να υπάρξει χωρίς την πρόστηση ή ότι η τελευταία υπήρξε το αναγκαίο μέσο για την τέλεση της αδικοπραξίας. Με τις προϋποθέσεις αυτές θεμελιώνεται αντικειμενική ευθύνη του προστήσαντος για τις ζημίες που παρανόμως και υπαιτίως προκάλεσε ο προστηθείς, με τον οποίο ευθύνεται εις ολόκληρο, όπως συνάγεται από τις 68/111

71 διατάξεις των άρθρων 481, 486 και 926 του Α.Κ. Εάν ο προστήσας παρέσχε την εξουσία στον προστηθέντα να χρησιμοποιεί τρίτους (υποπροστηθέντες) στην διεκπεραίωση της υποθέσεώς του, αυτός (αρχικώς προστήσας) ευθύνεται και για τις αδικοπραξίες του υποπροστηθέντος, χωρίς να προσαπαιτείται να ασκεί έλεγχο ή να δίνει οδηγίες και εντολές σ` αυτόν. Με την ευθύνη από πρόστηση (922ΑΚ), καθιερώνεται αντικειμενική ευθύνη κάποιου προσώπου για ξένες πράξεις. Δικαιολογητικός λόγος της ρύθμισης είναι το γεγονός ότι τα πρόσωπα αυτά αποκομίζουν οφέλη από τη δραστηριότητα του προστηθέντος. Η διάταξη βρίσκει εφαρμογή στην προκειμένη περίπτωση, καθώς μπορεί να είναι άλλος ο ιδιοκτήτης και άλλος ο χρήστης του αντικειμένου. Συνεπώς με την σχέση πρόστησης καλύπτονται και αυτή η περίπτωση, και θα ευθύνεται και ο ιδιοκτήτης του μέσου για κάθε ζημία που προκάλεσε ο χρήστης. Σύμφωνα με την διάταξη που ερευνάται, θεσπίζεται η αντικειμενική ευθύνη (ευθύνη από διακινδύνευση) του ιδιοκτήτη / χρήστη και εκμεταλλευόμενου, έστω και εάν δεν μπορεί να του αποδοθεί πταίσμα για το ατύχημα. Δικαιολογητικός λόγος της ανωτέρω αντικειμενικής ευθύνης είναι η διαπίστωση ότι ορισμένο πρόσωπο συνδέεται με το ΣΜΗΕΑ, ήτοι την πηγή κινδύνου με ορισμένη σχέση αντλώντας άμεσα ή έμμεσα ωφελήματα και ως εκ τούτου θα πρέπει να επιδεικνύει επιμέλεια και σύνεση κατά τη χρήση του και να μην θέτει τρίτους σε κίνδυνο. 69/111

72 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8. ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ ΤΟΥ ΑΤΟΜΟΥ ΑΠΟ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΣΜΗΕΑ Η ραγδαία ανάπτυξη της πληροφορικής και των επικοινωνιών και η ταχεία σύγκλισή τους οδήγησαν στην ανάπτυξη ηλεκτρονικών υπηρεσιών που αποσκοπούν στη βελτίωση της ζωής των πολιτών, με τελευταίο χαρακτηριστικό επίτευγμα τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη ΣμηΕΑ (UAV - Unmanned Aerial Vehicles). Αυτά, ως ιπτάμενες συσκευές που μπορούν είτε να μεταφέρουν αντικείμενα είτε να μεταδώσουν την εικόνα και τον ήχο που λαμβάνουν προς τον χειριστή τους, αποτελούν ένα αμφίσημο εργαλείο στα χέρια της ανθρωπότητας: από τη μια καθιστούν προσπελάσιμες ζώνες δύσβατες ή επικίνδυνες, προστατεύοντας έννομα αγαθά όπως αυτά της ιδιοκτησίας, της ανθρώπινης ζωής και της δημόσιας ασφάλειας και από την άλλη προσφέρουν μια πρώτης τάξης ευκαιρία για διείσδυση στον ιδιωτικό βίο του ατόμου και καταπάτηση κάθε έννοιας προσωπικής ελευθερίας. Η ανάγκη, επομένως, ρύθμισης και αποκρυστάλλωσης του θεσμικού πλαισίου της ασφάλειας των πτήσεων των μη επανδρωμένων αεροσκαφών, αλλά και των λοιπών θεμάτων που άπτονται αυτής, όπως της αστικής ευθύνης, της περιβαλλοντικής προστασίας και φυσικά της διασφάλισης της ιδιωτικότητας, προβάλλεται αδήριτη όχι μόνο για τη θωράκιση όλων όσων επηρεάζονται από την ενδεχόμενη χρήση τους, αλλά και για την ίδια την εξέλιξη αυτού του νέου τεχνολογικού επιτεύγματος, αφού η ανασφάλεια δικαίου σε ένα πεδίο επιχειρηματικής δράσης αποτελεί πάντα ανασταλτικό παράγοντα επενδύσεων. 70/111

73 8.1 Αντιμετώπιση του ζητήματος από τα όργανα της Ε.Ε. Η διακινδύνευση των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα δεν έγκειται, όπως υπονοήθηκε στην εισαγωγή, σε αυτήν κάθε αυτήν τη χρήση και υπέρπτηση των ΣΜΗΕΑ, αλλά στην ενδεχόμενη ενσωμάτωση σε αυτά διαφόρων ειδών τεχνολογιών αιχμής, όπως καμερών (κοινών, υπέρυθρων ή νυκτερινής θέασης), εντοπιστών διευθύνσεων ip, συστημάτων θερμικής αναγνώρισης και εντοπισμού κίνησης, λογισμικών αναγνώρισης και ταυτοποίησης προσώπου ή ταυτοποίησης βιομετρικών δεδομένων κ.ά.. Οι πρώτες απόψεις (-ανησυχίες) σε ευρωπαϊκό επίπεδο για την προστασία της ιδιωτικότητας καταγράφηκαν από τον Ευρωπαίο Επόπτη Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, ο οποίος εξέδωσε στις 26/11/2014 σχετική Γνωμοδότηση, με την οποία τόνιζε μεταξύ άλλων ότι τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη 1) per se δεν επεξεργάζονται δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα, ωστόσο στην πλειονότητα των περιπτώσεων συνδυάζονται με άλλες τεχνολογίες που εμπεριέχουν κάποιας μορφής επεξεργασία, 2) πρέπει να διαφοροποιούνται τόσο από τα επανδρωμένα αεροσκάφη, όσο και από το κλειστό κύκλωμα τηλεόρασης, καθώς η κάμερα ενός CCTV αφενός δεν μπορεί να καταγράψει παρά μόνο κάποιες οπτικές γωνίες (ένα ΣΜΗΕΑ μπορεί να καταγράψει εικόνες ακόμα και από ιδιωτικές ιδιοκτησίες με ψηλή περίφραξη, από ταράτσες ή από κήπους) και αφετέρου γίνεται κατά κανόνα αντιληπτή με το γυμνό μάτι (αντιθέτως, ένα ΣΜΗΕΑ μπορεί να καταγράψει εικόνες σε καθεστώς απόλυτης διακριτικότητας, χωρίς το υποκείμενο των δεδομένων να αντιληφθεί το παραμικρό) και 3) στο βαθμό που χρησιμοποιούνται για ιδιωτικούς και όχι στρατιωτικούς σκοπούς πρέπει να γίνεται σεβαστό το θεμελιώδες δικαίωμα στην προστασία των προσωπικών δεδομένων. 71/111

74 Με τη Διακήρυξη της Ρίγα που υπογράφηκε στις 6/3/2015 από εκπροσώπους της Ε.Ε., του Συμβουλίου της Ε.Ε., της Πολιτικής Αεροπορίας της Ε.Ε., των Αρχών Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα των κρατών μελών της Ε.Ε., καθώς και εκπροσώπων κατασκευαστών και παρόχων υπηρεσιών, δόθηκαν οι πρώτες κατευθύνσεις επί του ζητήματος. Με αυτήν, η αεροπορική κοινότητα της Ευρώπης καθόρισε τις βασικές αρχές που θα αποτελέσουν τον οδηγό σύνταξης του κανονιστικού πλαισίου στην Ευρώπη, επικεντρώνοντας την προσοχή σε θέματα ασφάλειας, αναλογικότητας σε σχέση με τα ισχύοντα για τα αεροσκάφη, ενίσχυσης της έρευνας, προστασίας της ιδιωτικότητας και των εν γένει ατομικών δικαιωμάτων και τέλος αστικής ευθύνης των χειριστών. Ακολούθησε η "Ομάδα προστασίας των προσώπων έναντι της επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα", γνωστή και ως "Ομάδα του Άρθρου 29", η οποία συστήθηκε δυνάμει του άρθρου 29 της Οδηγίας 95/46/ΕΚ για την προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και για την ελεύθερη κυκλοφορία των δεδομένων αυτών. Αυτή εξέδωσε την υπ αριθμ. 01/2015 Γνωμοδότηση, η οποία καταλήγει πως σε εθνικό επίπεδο τα κράτη μέλη της Ε.Ε. πρέπει να εφαρμόζουν τις αντίστοιχες διατάξεις για τα κλειστά κυκλώματα τηλεόρασης, ενώ επίσης τυγχάνουν εφαρμογής οι οδηγίες 95/46/ΕΚ και 2002/58/ΕΚ. Επισημαίνει ότι στις περιπτώσεις επεξεργασίας δεδομένων για προσωπικούς, δημοσιογραφικούς, καλλιτεχνικούς ή λογοτεχνικούς λόγους, τα κράτη μέλη πρέπει κατ εξαίρεση να μην εφαρμόζουν τη γενική απαγόρευση επεξεργασίας των προσωπικών δεδομένων, τηρουμένης πάντα της αρχής της αναλογικότητας, ενώ στις περιπτώσεις επεξεργασίας δεδομένων για λόγους δημόσιας τάξης και καταπολέμησης της εγκληματικότητας, πρέπει να εφαρμόζονται τα άρ. 8 παρ. 2 της ΕΣΔΑ, τα άρ. 7,8 και 52 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε. από κοινού με τις αρχές που τίθενται στη Σύμβαση υπ αριθμ. 72/111

75 108 του Συμβουλίου της Ευρώπης, τις προβλέψεις της Σύστασης υπ αριθμ. R15/ που υιοθέτησε η Επιτροπή των Υπουργών και τις αρχές της υπ αριθμ. 977/2008 Απόφασης Πλαισίου του Συμβουλίου της Ευρώπης, προς αποφυγή του «παγώματος» (γνωστού ως «chilling effect στη συνταγματική παράδοση των ΗΠΑ) που θα μπορούσε να επέλθει στην άσκηση των ατομικών ελευθεριών από την επαπειλούμενη καταγραφή της δράσης του ατόμου από ΣΜΗΕΑ. Τέλος, υπογραμμίζει ότι προϋπόθεση για τη νόμιμη επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων αποτελεί η τήρηση της αρχής της διαφάνειας, ήτοι η προηγούμενη καταρχήν ενημέρωση του υποκειμένου των δεδομένων για την ταυτότητα του χειριστή του ΣΜΗΕΑ, τους σκοπούς του κ.ά.. Αυτό βεβαίως προϋποθέτει ότι το υποκείμενο των δεδομένων έχει αντιληφθεί την «παρουσία» του ΣΜΗΕΑ, κάτι για το οποίο ο χειριστής του πρέπει να μεριμνήσει με μία από περισσότερες, ενδεικτικά αναφερόμενες στην ως άνω Γνωμοδότηση δυνατότητες, όπως τοποθέτηση σειρήνων, φλας που αναβοσβήνουν, ανακοινώσεις στα ΜΜΕ και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κ.ά. 8.2 Το εθνικό θεσμικό πλαίσιο Α) Οι συνταγματικές προβλέψεις Το άρθρο 9Α του ελληνικού Συντάγματος κατοχυρώνει ρητά το δικαίωμα πληροφορικής αυτοδιάθεσης ή, άλλως, πληροφοριακού αυτόπροσδιορισμού, που θεμελιώνει αξίωση αποχής από τη συλλογή, επεξεργασία και χρήση των προσωπικών δεδομένων του ατόμου. Τα λογισμικά προγράμματα, οι αισθητήρες και οι συσκευές με τις οποίες μπορούν να εξοπλίζονται τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη παρέχουν τέτοιες τεχνικές δυνατότητες ηλεκτρονικής επεξεργασίας δεδομένων (καταγραφής, αποθήκευσης, αναμετάδοσης κλπ), ώστε θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μια συνολική καταγραφή της προσωπικότητας του ατόμου και, μέσω 73/111

76 αυτής, στην ανεμπόδιστη διείσδυση της κρατικής εξουσίας και/ή ιδιωτικών «εξουσιών» στη σφαίρα της αυτονομίας του. Έτσι, το άρ. 9Α του Συντάγματος συνέχεται αρχικά με τη θεμελιώδη αρχή της αξίας του ανθρώπου που προβλέπεται στο άρ. 2 παρ. 1 εδ. β Συντ., καθώς αποσκοπεί στην προστασία της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής από εξωγενείς απειλές. Κατά κύριο λόγο, όμως, το δικαίωμα πληροφορικής αυτοδιάθεσης πρέπει να θεωρείται ως μια εξειδίκευση του δικαιώματος για ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας και συμμετοχή στην κοινωνική, πολιτική και οικονομική ζωή του τόπου, που προβλέπει το άρ. 5 παρ. 1 Συντ.. Στις περιπτώσεις που το δικαίωμα πληροφορικής αυτοδιάθεσης έρχεται σε σύγκρουση με το δικαίωμα στην πληροφόρηση (εν προκειμένω με την ελευθερία των χειριστών των ΣΜΗΕΑ να λαμβάνουν και να μεταδίδουν πληροφορίες) που κατοχυρώνεται ρητά στο άρ. 5 Α Συντ., «... δεν μπορεί να γίνει λόγος για υπερίσχυση του ενός ή του άλλου δικαιώματος in abstracto, αλλά πρέπει να γίνει στάθμιση in concreto με βάση τα εκάστοτε πραγματικά δεδομένα και με επιδίωξη την πρακτική εναρμόνιση της άσκησης των συγκρουόμενων δικαιωμάτων». Η προστασία των προσωπικών δεδομένων, εξάλλου, δεν ταυτίζεται με τη γενική απαγόρευση συλλογής, επεξεργασίας και χρήσης τους, αλλά επιβάλλει τη διαμόρφωση ενός περιοριστικού θεσμικού πλαισίου που οδηγεί σε ένα θεσμικό κεκτημένο, ώστε να μην είναι συνταγματικά επιτρεπτή η κατάργηση των εκάστοτε ισχυουσών διατάξεων της κοινής νομοθεσίας, χωρίς την αντικατάστασή τους με άλλες ισοδύναμης προστασίας. Τέτοιο θεσμικό πλαίσιο μέχρι και σήμερα αποτελούν οι διατάξεις του Ν. 2472/1997, στον οποίο παραπέμπει εξάλλου ο άρτι τεθείς σε ισχύ Κανονισμός της Ελληνικής Υπηρεσίας Πολιτικής Αεροπορίας. 74/111

77 Β) Ο νέος Κανονισμός περί «πτήσεων Συστημάτων Μη Επανδρωμένων Αεροσκαφών ΣμηΕΑ» (ΦΕΚ Β 3152/ ) και o Ν.2472/97 για την προστασία του ατόμου από την επεξεργασία προσωπικών δεδομένων Από την 1 η Ιανουαρίου 2017, τέθηκε σε ισχύ ο κανονισμός της Υπηρεσίας Πολιτικής Αεροπορίας για τα Συστήματα μη Επανδρωμένων Αεροσκαφών (ΣμηΕΑ). Η δομή του κανονισμού είναι διαμορφωμένη στα πλαίσια των αρχών του Ευρωπαϊκού Οργανισμού για την Ασφάλεια της Αεροπορίας (EASA) και του Διεθνούς Οργανισμού Πολιτικής Αεροπορίας (ICAO), κατά τρόπο ώστε να γίνει ευχερής η πλήρης ενσωμάτωση των ευρωπαϊκών κανονισμών που αναμένεται να διαμορφωθούν στο μέλλον. Ο νέος αυτός κανονισμός της YΠΑ αναφέρεται μεταξύ άλλων και στο ζήτημα της προστασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα από τη δραστηριότητα των ΣΜΗΕΑ. Στο άρθρο 15 καθορίζει ότι: «1. Στην περίπτωση που κατά την εκτέλεση των δραστηριοτήτων (αεροπορικών εργασιών ή άλλων χρήσεων) των ΣμηΕΑ πραγματοποιείται επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, πρέπει αυτή να είναι σύμφωνη με την ισχύουσα σχετική νομοθεσία. 2. Η ΥΠΑ, εφόσον ενημερωθεί σχετικά, γνωστοποιεί στην Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα ζητήματα που ανακύπτουν σχετικά με την προστασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα από την χρήση των ΣμηΕΑ. 3. Κυρώσεις επιβάλλονται στους παραβάτες σύμφωνα με τις διατάξεις του N.2472/1997 περί προστασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα». 75/111

78 Πριν ακόμα από τη ρητή παραπομπή στις διατάξεις του, σε επίπεδο προστασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα αναφορικά με τη χρήση ΣΜΗΕΑ ίσχυαν de lege lata οι διατάξεις του Ν.2472/1997, σε συνδυασμό με τις ειδικότερες προβλέψεις για τα κλειστά κυκλώματα τηλεόρασης και τις κάμερες. Από το συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 1, 2, 3, 4, 5, 6, 11, 14, 15, 19 παρ. 1α του Ν. 2472/1997 "Προστασία του ατόμου από την επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, με εκείνες της υπ αρ. 1122/2000 Οδηγίας της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα "για την επεξεργασία προσωπικών δεδομένων μέσω κλειστών κυκλωμάτων τηλεόρασης", που εκδόθηκε κατ` εξουσιοδότηση του άρθρου 19 παρ. 1α του πιο πάνω νόμου και τροποποιήθηκε με τη μεταγενέστερη 2162/2005 όμοια, τα άρθρα 57 και 59 του ΑΚ, αλλά και το υπ αριθμ. πρωτ. Γ/ΕΞ/4541-1/ έγγραφο της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα που αφορούσε στη χρήση ΣΜΗΕΑ για εναέρια φωτογράφιση, συνάγονται τα ακόλουθα: εφόσον από τις εικόνες που λαμβάνονται δεν είναι εφικτή σε κανένα στάδιο της επεξεργασίας η αναγνώριση προσώπων, τότε δεν πραγματοποιείται επεξεργασία προσωπικών δεδομένων και συνεπώς, η εν λόγω επεξεργασία εκφεύγει του πεδίου εφαρμογής του Ν.2472/1997. Εφόσον, όμως η συγκεκριμένη επεξεργασία εμπίπτει στις διατάξεις του Ν.2472/1997, τότε δεδομένου ότι η επεξεργασία των δεδομένων των τρίτων προσώπων δεν μπορεί εκ των πραγμάτων να γίνει με τη συγκατάθεση τους θα πρέπει να επιβεβαιώνεται η συνδρομή υπέρτερου εννόμου συμφέροντος στο πρόσωπο που πραγματοποιεί την επεξεργασία, το οποίο συμφέρον θα πρέπει να υπερέχει προφανώς των δικαιωμάτων και συμφερόντων των προσώπων στα οποία αναφέρονται τα δεδομένα, σύμφωνα με το άρθρο 5 παρ. 2 στοιχ. ε του ν. 2472/1997. Προς τούτο, λαμβάνοντας υπόψη το σκοπό επεξεργασίας, η επεξεργασία μπορεί να 76/111

79 είναι νόμιμη βάσει της ανωτέρω διάταξης, εφόσον όμως πληρούνται συγκεκριμένες προϋποθέσεις, ώστε να τηρείται η αρχή της αναλογικότητας υπό την ειδικότερη έκφανση της ελαχιστοποίησης των δεδομένων και ο υπεύθυνος επεξεργασίας να εκπληρώνει τις υποχρεώσεις του σε σχέση με τη λήψη καταλλήλων μέτρων ασφαλείας, κατά το άρθρο 10, καθώς και τα δικαιώματα των υποκειμένων των δεδομένων κατά τα άρθρα 11 και 12 Ν.2472/1997. Ως εκ τούτου, θα πρέπει να υιοθετούνται κατάλληλα μέτρα για τη διασφάλιση της αρχής της ιδιωτικότητας ήδη κατά το σχεδιασμό (privacy by design principle), ήτοι να υιοθετείται η χρήση τεχνολογίας φιλικής προς την ιδιωτικότητα (τέτοιας ώστε π.χ. να συλλέγονται τα λιγότερα δυνατά προσωπικά δεδομένα ή/και να γίνεται αυτοματοποιημένη θόλωση των προσώπων στις εικόνες που καταγράφονται, πριν αυτές υποστούν οποιαδήποτε άλλη επεξεργασία). Περαιτέρω, αναφορικά με την ενημέρωση των υποκειμένων των δεδομένων για την εν λόγω επεξεργασία (αρ. 11 του Ν.2472/1997), αυτή θα μπορούσε να λαμβάνει χώρα με διάφορους τρόπους οι οποίοι θα μπορούσαν να αξιοποιούνται παράλληλα, όπως ενδεικτικά αναφέρονται και στη Γνωμοδότηση 01/2015 της Ομάδας Εργασίας του άρθρου 29 για παράδειγμα, με σχετικές ενημερωτικές πινακίδες στο χώρο, με σχετικές ανακοινώσεις σε υπηρεσίες κοινωνικής δικτύωσης ή σε ιστοσελίδες, κ.ά., ενώ αποφασιστικής σημασίας κρίνεται και η υποχρέωση καταχώρησης των στοιχείων των ΣμηΕΑ σε ειδικό μητρώο που προβλέφθηκε στο άρ. 10 του Κανονισμού (αντίστοιχη με την υποχρεωτική καταγραφή και ταυτοποίηση των κατόχων και χρηστών εξοπλισμού και υπηρεσιών κινητής τηλεφωνίας του Ν.3783/2009). Η µη τήρηση ή µη συνδρομή µιας οποιασδήποτε από τις παραπάνω προϋποθέσεις καθιστά παράνομη τη λήψη και επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα τρίτων προσώπων από ΣΜΗΕΑ, ως προσβάλλουσα το δικαίωμα της προσωπικότητάς τους και δικαιούνται αυτά, κατ` άρθρο 57 ΑΚ, να αξιώσουν χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης, η οποία 77/111

80 προϋποθέτει υπαιτιότητα του προσβάλλοντος. Εξάλλου, στο άρθρο 10 του ίδιου νόμου ορίζεται ότι η επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα είναι απόρρητη. Στο άρθρο 23 παράγραφος 1 του εν λόγω νόμου ορίζεται ότι φυσικό πρόσωπο ή νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου, που κατά παράβαση του Ν.2472/1997 προκαλεί περιουσιακή βλάβη, υποχρεούται σε πλήρη αποζημίωση. Αν προκάλεσε ηθική βλάβη, υποχρεούται σε χρηματική ικανοποίηση. Κατά την αληθή έννοια της διάταξης αυτής, σε περίπτωση πλειόνων υπαιτίων προσώπων, δημιουργείται, μεταξύ τους, παθητική εις ολόκληρον ευθύνη και καθένα φυσικό πρόσωπο ή νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου, που, από κοινού με άλλο, κατά παράβαση του Ν.2472/1997, προκαλεί ηθική βλάβη, είναι υποχρεωμένο, εις ολόκληρον, να καταβάλει αυτήν. Η ευθύνη υπάρχει και όταν ο υπόχρεος όφειλε να γνωρίζει την πιθανότητα να επέλθει βλάβη σε άλλον. Στην δε παράγραφο 2 ορίζεται ότι η κατά το άρθρο 932 Α.Κ. χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης, για παράβαση του Ν.2472/1997, ορίζεται κατ` ελάχιστο στο ποσό των δραχμών, εκτός εάν ζητήθηκε από τον ενάγοντα μικρότερο ποσό ή η παράβαση οφείλεται σε αμέλεια. 8.3 Ποινικές ευθύνες Μνεία πρέπει ναι γίνει και στην απόδοση ποινικών ευθυνών σε όσους παραβιάζουν τις διατάξεις περί προστασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. Έτσι, στο άρθρο 22 παρ. 4 του Ν.2472/97 προβλέπεται ποινή φυλάκισης και χρηματική ποινή για όποιον, χωρίς δικαίωμα, επεμβαίνει με οποιονδήποτε τρόπο σε αρχείο δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα ή ανακοινώνει ή καθιστά προσιτά τέτοια δεδομένα σε μη δικαιούμενα πρόσωπα. Αν μάλιστα πρόκειται για ευαίσθητα δεδομένα, απειλείται με ποινή φυλάκισης τουλάχιστον ενός (1) έτους και χρηματική ποινή τουλάχιστον ενός εκατομμυρίου ( ) έως δέκα εκατομμυρίων 78/111

81 ( ) δραχμών, αν η πράξη δεν τιμωρείται βαρύτερα από άλλες διατάξεις. Ακόμα, υπάρχουν διατάξεις που απαγορεύουν και τιμωρούν την χωρίς τη θέληση και εν αγνοία του υποκειμένου επεξεργασία των δεδομένων του (εικόνα και ήχο), οι οποίες εφαρμόζονται στις περιπτώσεις των ΣΜΗΕΑ, ανάμεσα στις οποίες α) η κατ άρ. 370Α παρ. 2ΠΚ απαγόρευση αθέμιτης παρακολούθησης με ειδικά τεχνικά μέσα ή αποτύπωσης σε υλικό φορέα προφορικής συνομιλίας ή μη δημόσιας πράξης προσώπου, η παραβίαση της οποίας τιμωρείται με κάθειρξη έως δέκα (10) ετών, β) η κατ άρ. 14 παρ. 2 ν. 3917/2011 απαγόρευση εγκατάστασης και λειτουργίας συστημάτων επιτήρησης σε δημόσιους χώρους από ιδιώτες και γ) η κατ άρ. 253 Α παρ. 1 περ. δ ΚΠΔ διενέργεια της ειδικής ανακριτικής πράξης της καταγραφής δραστηριότητας ή άλλων γεγονότων με συσκευές ήχου ή εικόνας ή με άλλα ειδικά τεχνικά μέσα, η οποία επιφυλάσσεται μόνο στις αρμόδιες αστυνομικές και δικαστικές αρχές και κατόπιν τήρησης των εγγυήσεων και διαδικασιών που προβλέπονται στις παραγράφους β και γ του ίδιου άρθρου. 79/111

82 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9. ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ Στο κεφάλαιο αυτό, αναφέρονται συνοπτικά τα συμπεράσματα που προέκυψαν από την διερεύνηση των δυνατοτήτων των μη επανδρωμένων συστημάτων αεροφωτογράφισης, τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο. Αναφέρονται επίσης, μερικά θέματα και προοπτικές για την περαιτέρω εξέλιξη τους. Η χρήση των μη επανδρωμένων συστημάτων αεροφωτογράφισης αποτελεί ένα από τους πιο γρήγορους και οικονομικούς τρόπους συλλογής δεδομένων για την παραγωγή ψηφιακών μοντέλων εδάφους, ορθοφωτογραφιών και τρισδιάστατων ψηφιακών μοντέλων. Χαρακτηρίζεται από ευελιξία και υπάρχει δυνατότητα εκτέλεσης συχνών πτήσεων χωρίς μεγάλο κόστος. Σημαντικό πλεονέκτημα των σύγχρονων συστημάτων αποτελεί η δυνατότητα ενσωμάτωσης διαφόρων ειδών αισθητήρων όπως, ψηφιακές μηχανές, πολυφασματικοί και υπερφασματικοί σαρωτές, συστήματα LIDAR και δέκτες SAR. Ευρεία είναι η χρήση ερασιτεχνικών ψηφιακών μηχανών λόγω της δυνατότητας βαθμονόμησης τους με ικανοποιητική ακρίβεια, χρησιμοποιώντας λίγα επίγεια σημείου ελέγχου και αυτοματοποιημένα λογισμικά. Διαπιστώθηκε εκτεταμένη χρήση σε πληθώρα εφαρμογών κυρίως στον τομέα του Κτηματολογίου και των αποτυπώσεων γενικότερα. Ως εκ τούτου, συστήνεται ο συνδυασμός με άλλες μεθόδους και τεχνικές αποτύπωσης για το βέλτιστο αποτέλεσμα. Τα μη επανδρωμένα συστήματα αεροφωτογράφισης δεν αντικαθιστούν τα αντίστοιχα επανδρωμένα με αισθητήρες μεγάλου εστιακού επιπέδου, αλλά μπορούν 80/111

83 να λειτουργήσουν επικουρικά σε περιοχές με μικρό φάσμα κάλυψης. Η τοποθέτηση επιπρόσθετων αισθητήρων πλοήγησης, όπως τα συστήματα GNSS και INS, συντέλεσε στην αυτόνομη λειτουργία πλοήγησης των συστημάτων αυτών. Σε συνδυασμό με την ενσωμάτωση συστημάτων προσομοίωσης πτήσης, επιτυγχάνεται ακριβής συλλογή εικόνων και τήρηση των παραμέτρων του προγραμματισμού πτήσης. Συγκρίνοντας, τον προσανατολισμό λήψης των εικόνων και στους τρεις τρόπους πλοήγησης (χειροκίνητη, μερικώς υποβοηθούμενη και αυτόνομη), διαπιστώθηκε μεγαλύτερη σταθερότητα κατά την αυτόνομη λειτουργία, σε αντίθεση με τους άλλους δύο τρόπους. Για την φωτογραμμετρική επεξεργασία των εικόνων ΣΜΗΕΑ μπορούν να χρησιμοποιηθούν αυτοματοποιημένα προγράμματα καθώς και παραδοσιακοί ψηφιακοί φωτογραμμετρικοί σταθμοί. Κατά την πρακτική εφαρμογή, η επεξεργασία των δεδομένων πραγματοποιήθηκε με το λογισμικό Agisoft PhotoScan 2013, το οποίο χαρακτηρίζεται από υψηλό βαθμό αυτοματοποίησης. Τα ΣΜΗΕΑ πολλαπλών στροφείων ενδείκνυνται για αποτυπώσεις μεγάλης κλίμακας, αφού πετούν σε χαμηλότερα ύψη πτήσης. Είναι πιο σταθερές πλατφόρμες λήψης και ως εκ τούτου, οι εικόνες που λαμβάνονται είναι ευκρινείς (νετ). Τα ΣΜΗΕΑ σταθερών πτερυγίων έχουν μεγαλύτερο φάσμα κάλυψης καθώς πετούν σε μεγαλύτερα ύψη, με αποτέλεσμα να έχουν μικρότερες δυνατές κλίμακες απόδοσης. Ενδείκνυνται κυρίως για τη χαρτογράφηση περιοχών μεσαίας έκτασης. 81/111

84 Κατά τη διαδικασία συλλογής των εικόνων πρέπει να πληρούνται ορισμένες προϋποθέσεις, αναφορικά με τον προσανατολισμό τους, τις συνθήκες φωτισμού και την επικαλυπτόμενη περιοχή. Κατά την αξιολόγηση των ψηφιακών μοντέλων επιφάνειας, των ορθοφωτογραφιών και των τρισδιάστατων ψηφιακών μοντέλων, που παράχθηκαν σε όλες τις εφαρμογές, διαπιστώθηκε ότι το μέγεθος της επικάλυψης των εικόνων παίζει καθοριστικό ρόλο στην ποιότητα των αποτελεσμάτων. Όταν η κατά μήκος και η κατά πλάτος επικάλυψη είναι της τάξης 80% και 70% αντίστοιχα, παράγονται πολύ πυκνά νέφη σημείων. Ωφέλιμος είναι και ο συνδυασμός εικόνων από διαφορετικά ύψη πτήσης, αφού πολλαπλασιάζονται τα ομόλογα σημεία μεταξύ των εικόνων και ως εκ τούτου, δημιουργούνται πυκνότερα νέφη σημείων, άρα και καλύτερα ψηφιακά μοντέλα επιφάνειας. Όσο πιο πυκνό είναι το Ψηφιακό Μοντέλο Εδάφους, τόσο βελτιώνεται και η ποιότητα της ορθοφωτογραφίας. Κρίσιμος παράγοντας σε ένα έργο είναι και το μέγεθος του pixel της ψηφιακής μηχανής που θα χρησιμοποιηθεί. Αφού, σε συνδυασμό με το ύψος πτήσης και την εστιακή απόσταση, καθορίζεται και το μέγεθος της εδαφοψηφίδας των παραγόμενων ορθοεικόνων. Πλέον, λόγω της αυτόνομης λειτουργίας πλοήγησης και των αυτοματοποιημένων προγραμμάτων που κυκλοφορούν, η εξαγωγή των αποτελεσμάτων είναι εύκολη και γρήγορη και απευθύνεται ακόμη και σε μη εξειδικευμένους χρήστες. Η συνεχής εξέλιξη της τεχνολογίας μπορεί να συμβάλει στη βελτίωση και 82/111

85 την αποτελεσματικότητα των μη επανδρωμένων συστημάτων αεροφωτογράφισης. Αν και τα σύγχρονα ΣΜΗΕΑ είναι αρκετά αυτόνομα, δεν έχουν την ικανότητα να αποφύγουν τυχόν εμπόδια κατά τη διάρκεια της πτήσης. Η επίλυση αυτού του ζητήματος είναι πρωταρχική αφού μπορούν να αποφευχθούν ατυχήματα και ζημιές. Το ζήτημα της ασφάλειας των συστημάτων αυτών αποτελεί τροχοπέδη για την διάδοση τους, από νομοθετική άποψη. Το μεγαλύτερο μειονέκτημα των μη επανδρωμένων συστημάτων αεροφωτογράφισης είναι η εξάρτησή τους από τις καιρικές συνθήκες και ειδικά από την ταχύτητα του ανέμου. Τα πιο σύγχρονα ΣΜΗΕΑ διαθέτουν ειδικά συστήματα σταθεροποίησης της πλατφόρμας ή του φορτίου. Η εξάρτηση από τις καιρικές συνθήκες αποτελεί σημαντικό ζήτημα και για την ασφάλεια των συστημάτων αυτών, καθώς υπάρχει αυξημένος κίνδυνος κατάρριψης. Συστήνεται επομένως, περαιτέρω βελτίωση των μηχανισμών σταθεροποίησης και ενσωμάτωση τους σε περισσότερα συστήματα. Η σύζευξη των οπτικών αισθητήρων με τα συστήματα GNSS και INS, μπορεί να δώσει ακόμα καλύτερα αποτελέσματα, αφού οι εικόνες που θα λαμβάνονται από τις ΣΜΗΕΑ θα είναι άμεσα γεωαναφερμένες και με μεγαλύτερη ακρίβεια. Με αυτό τον τρόπο, θα ενισχυθεί η δυνατότητας απόκτησης δεδομένων σε πραγματικό χρόνο και θα βελτιωθεί η ακρίβεια πλοήγησης. Η κτηματολογική καταγραφή σε δύο διαστάσεις ήταν επαρκής για τις περιπτώσεις όπου τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα ήταν ξεκάθαρα. Στις σύγχρονες όμως περιπτώσεις, το περιβάλλον είναι δομημένο με πολύπλοκο τρόπο και δημιουργεί συγχύσεις ως προς τα δικαιώματα και 83/111

86 τους περιορισμούς επί των ακινήτων. Το σύγχρονο κτηματολογικό σύστημα πρέπει να απεικονίζει με ακρίβεια την υπάρχουσα κατάσταση του ιδιοκτησιακού καθεστώτος ώστε να γίνεται καλύτερη διαχείριση του δομημένου περιβάλλοντος, λαμβάνοντας υπόψη την πολεοδομική νομοθεσία και τον οικοδομικό κανονισμό. Έτσι, θεωρείται επιτακτική η ανάγκη αναπαράστασης του χώρου σε τρείς διαστάσεις ώστε να είναι ξεκάθαρο σε ποια θέση, βάθος, ύψος βρίσκονται τα δικαιώματα. Απαραίτητο είναι λοιπόν να δημιουργηθούν οι βάσεις για το τρισδιάστατο Κτηματολόγιο και στην κατεύθυνση αύτη η χρήση και η εξέλιξη των ΣμηΕΑ θα έχει πρωταγωνιστικό ρόλο. Το Αρχαιολογικό Κτηματολόγιο αποτελεί μια σημαντική εφαρμογή που θα διευκολύνει την αντιμετώπιση της ανορθολογικής χρήσης του αρχαιολογικού χώρου από το κράτος και τους ιδιώτες. Θεωρείται ένα σημαντικό βήμα για την σωστή και ολοκληρωμένη προστασία της εκτεταμένης πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας, καθώς και για την οικονομική αξιοποίησή της στην κρίσιμη αυτή εποχή. Παράλληλα, αποτελεί προεργασία ούτως ώστε σε εύλογο χρονικό διάστημα να χρησιμοποιηθεί ως αρχείο στήριξης στην ολοκλήρωση του Εθνικού Κτηματολογίου, έργο υψίστης σημασίας για την ομαλή λειτουργία της πολιτείας. Η χρήση των ΣμηΕΑ και στην προσπάθεια αυτή κρίνεται επιτακτική με σκοπό να παραχθούν ενημερωμένα και αξιόλογης ακρίβειας υπόβαθρα καθώς και εύχρηστα τρισδιάστατα μοντέλα που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν από τις αρχαιολογικές υπηρεσίες σε ποικίλες χρήσεις τόσο για την καταγραφή όσο και για την τεκμηρίωση, ανάδειξη και αξιοποίηση του αρχαιολογικού πλούτου της χώρας. 84/111

87 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10. ΕΠΙΛΟΓΟΣ Όπως στην περίπτωση του διαδικτύου και πλείστων όσων τεχνολογικών επιτευγμάτων, ο αρχικός σχεδιασμός των Συστημάτων μη Επανδρωμένων Αεροσκαφών προοριζόταν για την υλοποίηση στρατιωτικών προγραμμάτων και αποστολών. Ωστόσο, γρήγορα επεκτάθηκαν και στην κοινή χρήση, χρησιμοποιούμενα σε ένα ευρύ φάσμα επιλογών. Στην παρούσα λοιπόν εργασία καταβλήθηκε προσπάθεια να αναλυθούν και τελικώς να αναδειχθούν οι προσφερόμενες τεχνικές δυνατότητες των ΣΜΗΕΑ σε ένα πολυδιάστατο πεδίο επιστημονικής δράσης, αλλά και κοινωνικοπολιτικής ανάπτυξης, όπως αυτό που διανοίγει το Κτηματολόγιο. Ως ιπτάμενες συσκευές που μπορούν να ενσωματώσουν ένα πλήθος τεχνολογιών αιχμής, αποτελούν ένα πρώτης τάξης εργαλείο για τη γρήγορη, οικονομική και πρωτίστως φιλική προς το περιβάλλον αποτύπωση του χώρου. Ωστόσο, όπως κάθε εργαλείο στα χέρια του ανθρώπου, η χρήση τους μπορεί να προσλάβει αμφίσημο περιεχόμενο, δίνοντας τη δυνατότητα για διείσδυση στον ιδιωτικό βίο του ατόμου ακόμα όμως χειρότερα και η χρήση τους σε έκνομες ενέργειες και τρομοκρατικά χτυπήματα. Τονίστηκε, λοιπόν, η ανάγκη ρύθμισης και αποκρυστάλλωσης του θεσμικού πλαισίου της ασφάλειας των πτήσεων των μη επανδρωμένων αεροσκαφών, αλλά και των λοιπών θεμάτων που άπτονται αυτής, όπως της αστικής ευθύνης, της περιβαλλοντικής προστασίας και φυσικά της διασφάλισης της ιδιωτικότητας, προβάλλεται αδήριτη όχι μόνο για τη θωράκιση όλων όσων επηρεάζονται από την ενδεχόμενη χρήση τους, αλλά και για την ίδια την εξέλιξη αυτού του νέου τεχνολογικού επιτεύγματος, αφού η ανασφάλεια δικαίου σε ένα πεδίο επιχειρηματικής δράσης αποτελεί πάντα ανασταλτικό παράγοντα επενδύσεων. 85/111

88 Εν κατακλείδι, τα μη επανδρωμένα συστήματα αεροφωτογράφισης έχουν τεθεί σε εφαρμογή με μεγάλη επιτυχία και στο χώρο του Κτηματολογίου. Ωστόσο, προϋπόθεση για περαιτέρω εκτεταμένη χρήση αποτελεί η θέσπιση νομοθεσίας με εναρμονισμένους κανονισμούς στην Ευρώπη. Το Κτηματολόγιο είναι ένα σύστημα ολοκληρωμένο και σύγχρονο, το οποίο φωτίζεται από αρκετές πληροφορίες που δύναται να συλλεχτούν εύκολα, οικονομικά και σε μικρό χρόνο. Άλλωστε σύμφωνα και με την αρχή του ανοικτού Κτηματολογίου, η οποία αποτελεί θεμελιώδη λειτουργία του Κτηματολογίου, το σύστημα είναι δεκτικό καταχώρησης πρόσθετων πληροφοριών. Η κτηματολογική καταγραφή σε δύο διαστάσεις ήταν επαρκής για τις περιπτώσεις όπου τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα ήταν ξεκάθαρα. Στις σύγχρονες όμως περιπτώσεις, το περιβάλλον είναι δομημένο με πολύπλοκο τρόπο και δημιουργεί συγχύσεις ως προς τα δικαιώματα και τους περιορισμούς επί των ακινήτων. Το σύγχρονο κτηματολογικό σύστημα πρέπει να απεικονίζει με ακρίβεια την υπάρχουσα κατάσταση του ιδιοκτησιακού καθεστώτος ώστε να γίνεται καλύτερη διαχείριση του δομημένου περιβάλλοντος, λαμβάνοντας υπόψη την πολεοδομική νομοθεσία και τον οικοδομικό κανονισμό. Έτσι, θεωρείται επιτακτική η ανάγκη αναπαράστασης του χώρου σε τρείς διαστάσεις ώστε να είναι ξεκάθαρο σε ποια θέση, βάθος, ύψος βρίσκονται τα δικαιώματα. Απαραίτητο είναι λοιπόν να δημιουργηθούν οι βάσεις για το τρισδιάστατο Κτηματολόγιο και στην κατεύθυνση αύτη η χρήση και η εξέλιξη των ΣμηΕΑ θα έχει πρωταγωνιστικό ρόλο στη διαμόρφωση των κατάλληλων υπόβαθρων που απαιτούνται για το σκοπό αυτό. 86/111

89 V. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Αρβανίτης Α., Το Κτηματολόγιο ως σύστηνα διοίκησης γης και διαχείρισης πληροφορίας. Κτηματολόγιο 2020, Εκδόσεις Ζήτη, Αρβανίτης Α., Κτηματολόγιο, Εκδόσεις Ζήτη, Αρβανίτης Α., Εγχειρίδιο Κτηµατογράφησης, Αιτιολογική Έκθεση του N.3127/03 (ΦΕΚ 67Α / ), Τροποποίηση και συμπλήρωση των νόμων 2308/1995 και 2664/1998 για την Κτηματογράφηση και το Εθνικό Κτηματολόγιο. 5. Βραδής Χ., «Παρουσίαση Αρχαιολογικού Κτηματολογίου, Καταγραφή Περιοχών Προστασίας Πολιτιστικού Περιβάλλοντος, Ακινήτων Μνημείων και Ακίνητης Περιουσίας του ΥΠΠΟΤ», Ημερίδα για την Ημέρα Ανοικτών Δεδομένων, Βιβλιοθήκη ΕΜΠ, Γιαραμαζίδου Θ., Νομικές και τεχνικές διαδικασίες απόδοσης τρισδιάστατων κτηματολογικών αντικειμένων, Μεταπτ. Διατριβή, ΤΑΤΜ, ΑΠΘ., Δημοπούλου, Ε., Διερεύνηση και Καταγραφή Προβλημάτων κατά τη Σύνταξη του Εθνικού Κτηματολογίου. Εισήγηση στην ημερίδα «Τεχνολογία Περιβάλλον - Κτηματολόγιο, συνλειτουργία και αλληλεπίδραση», ΑΤΜ, Περιφ. Τμ. Ηπείρου, Δωδώνη, Εθνικό Κτηματολόγιο και Χαρτογράφηση Α.Ε. Έκθεση πεπραγμένων 2013, Εθνικό Κτηματολόγιο και Χαρτογράφηση Α.Ε. Οδηγός Κτηματογράφησης για τον πολίτη, Ζεντέλης Π. Περί Κτημάτων Λόγος και Κτηματολόγιο. Εκδ. Παπασωτήριου, /111

90 11. Κτηματολόγιο Α.Ε., Τεχνικές Προδιαγραφές Εθνικού Κτηματολογίου 12. Μηλιαρέσης, Χ.Γ., Φωτοερμηνεία Τηλεπισκόπηση. Αθήνα ΙΩΝ, Μουνδρέα Αγραφιώτη, Α. Αρχαιολογική Ανασκαφή στη Μαγούλα Ζερέλια. Διαθέσιμο στο: [πρόσβαση 10/09/2017]. 14. Ντόκου Α., Χωρικές Διαδικασίες Τεκμηρίωσης Τρισδιάστατης Πληροφορίας Ιδιοκτησιακών Αντικειμένων, Μεταπτ. Διατριβή, ΤΑΤΜ, ΑΠΘ., Ο.Κ.Χ.Ε., Αποφ. 517/03 «Αναθεώρηση του Τεύχους Τεχνικών Προδιαγραφών των µελετών κτηµατογράφησης για τη δημιουργία του Εθνικού Κτηματολογίου», Ο.Κ.Χ.Ε., Αποφ. 556/09 «Αναθεώρηση του Τεύχους Τεχνικών Προδιαγραφών των µελετών κτηματογράφησης για τη δημιουργία του Εθνικού Κτηματολογίου», Σπανός, Β., Φαρασλής Ι. και Γούσιος, Δ., Ψηφιακή απεικόνιση μνημείων πολιτιστικής & φυσικής κληρονομιάς μέσω χρήσης UAV. Πανελλήνιο Συνέδριο Ψηφιοποίησης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Βόλος, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Παραλιακό Συγκρότημα "Παπαστράτου", Σεπτεμβρίου, Adlington, G. The Rise or Fall of the Cadastre Empire. International Symposium Cadastre 2.0, Innsbruck, Agisoft PhotoScan, Agisoft PhotoScan User Manual Professional Edition, Version , /111

91 20. Apostolopoulos, K., Geli, M., Petrelli, P., Potsiou, C. and Ioannidis, C., "A new model for Cadastral Surveying using Crowdsourcing," Proc. Joint Workshop FIG Commission 3, Austin, R., Unmanned Aircraft Systems: UAVs Design, Development and Deployment, United Kingdom, Brutto Lo, Garraffa, M., Meli, A.P., UAV Platforms for Cultural Heritage Survey: First Results. Annals of the Photogrammetry, Remote Sensing and Spatial Information Sciences, Chunxi, C., Xiakum Z. and Freng, L. Integrated platform design and realization of land use change detection based with AO and EML. The International Archives of the Photogrammetry, Remote Sensing and Spatial Information Sciences, Beijing, Dimopoulou, Ε. & Elia Ε. Legal Aspects of 3D Property Rights, Restrictions and Responsibilities in Greece and Cyprus. 3rd International Workshop on 3D Cadastres: Developments and Practices, October 2012 Shenzhen, Eisenbeiss, H. and Sauerbier, M., Investigation of UAV Systems and Flight Modes for Photogrammetric Applications. The Photogrammetric Record, Vradis C., Sylaiou S., «Hellenic Archaeological Cadastre», Information Day on European Funding Opportunities for Research Infrastructure, ARTOS Foundation, Nicosia, Cyprus, /111

92 VI. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ QUALITY REPORTS ΤΡΙΩΝ ΠΤΗΣΕΩΝ ΣμηΕΑ ΣΤΑΘΕΡΗΣ ΠΤΕΡΗΓΑΣ ΣΕ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ ΥΨΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΟΡΘΟΦΩΤΟΧΑΡΤΗ ΑΚΡΙΒΕΙΑΣ (pixelsize) 1.45 cm, 2.35 cm ΚΑΙ 5.04 cm ΣΤΗΝ ΝΗΣΙΔΑ ΔΕΣΠΟΤΙΚΟ ΑΝΤΙΠΑΡΟΥ 90/111

93 Quality Report Generated with version Important: Click on the different icons for: Help to analyze the results in the Quality Report Additional information about the feature For additional tips to analyze the Quality Report, click here. Summary Project Processed Camera Model Name Average Ground Sampling Distance (GSD) flight_ Nov-03 12:47:15 CanonIXUS127HS_4.3_4608x3456 (RGB) 1.45 cm / 0.57 in Area Covered km2 / ha / sq. mi. / acres WGS84 GGRS87 / Greek Grid GGRS87 / Greek Grid full aerial nadir 1 optimize externals and all internals 01h:32m:36s Image Coordinate System Ground Control Point (GCP) Coordinate System Output Coordinate System Processing Type Feature Extraction Image Scale Camera Model Parameter Optimization Time for Initial Processing (without report) Quality Check Images median of keypoints per image Dataset 280 out of 349 images calibrated (80%), all images enabled, 2 blocks Camera Optimization 0.4% relative difference between initial and final focal length Matching median of matches per calibrated image Georeferencing 4 GCPs (4 3D), mean error = 0.02 m Preview Figure 1: Orthomosaic and the corresponding sparse Digital Surface Model (DSM) before densification.

94 Calibration Details Number of Calibrated Images 280 out of 349 Number of Geolocated Images 349 out of 349 Initial Image Positions Figure 2: Top view of the initial image position. The green line follows the position of the images in time starting from the large blue dot. Computed Image/GCPs/Manual Tie Points Positions

95 Figure 3: Offset between initial (blue dots) and computed (green dots) image positions as well as the offset between the GCPs initial positions (blue crosses) and their computed positions (green crosses) in the top-view (XY plane), front-view (XZ plane), and side-view (YZ plane). Red dots indicate disabled or uncalibrated images. Overlap

96 Number of overlapping images: Figure 4: Number of overlapping images computed for each pixel of the orthomosaic. Red and yellow areas indicate low overlap for which poor results may be generated. Green areas indicate an overlap of over 5 images for every pixel. Good quality results will be generated as long as the number of keypoint matches is also sufficient for these areas (see Figure 5 for keypoint matches). Bundle Block Adjustment Details Number of 2D Keypoint Observations for Bundle Block Adjustment Number of 3D Points for Bundle Block Adjustment Mean Reprojection Error [pixels] Internal Camera Parameters CanonIXUS127HS_4.3_4608x3456 (RGB). Sensor Dimensions: 6.17 [mm] x 4.63 [mm] EXIF ID: CanonIXUS127HS_4.3_4608x3456 Focal Length Principal Point x Principal Point y R1 R2 R3 T1 T2 Initial Values [pixel] [mm] [pixel] [mm] [pixel] [mm] Optimized Values [pixel] [mm] [pixel] [mm] [pixel] [mm] D Keypoints Table Number of 2D Keypoints per Image Number of Matched 2D Keypoints per Image Median Min Max Mean

97 3D Points from 2D Keypoint Matches Number of 3D Points Observed In 2 Images In 3 Images In 4 Images In 5 Images In 6 Images 5044 In 7 Images 1540 In 8 Images 252 In 9 Images 46 In 10 Images 22 In 11 Images 13 In 12 Images 1 3D Points from 2D Keypoint Matches Number of matches Figure 5: Top view of the image computed positions with a link between matching images. The darkness of the links indicates the number of matched 2D keypoints between the images. Bright links indicate weak links and require manual tie points or more images. Geolocation Details Ground Control Points GCP Name Accuracy XY/Z [m] Error X [m] Error Y [m] Error Z [m] Projection Error [pixel] Verified/Marked 1 (3D) 0.020/ / 3 2 (3D) 0.020/ / 2 3 (3D) 0.020/ / 5 4 (3D) 0.020/ / 4 Mean

98 Sigma RMS Error Localisation accuracy per GCP and mean errors in the three coordinate directions. The last column counts the number of images where the GCP has been automatically verified vs. manually marked. Absolute Geolocation Variance Min Error [m] Max Error [m] Geolocation Error X [%] Geolocation Error Y [%] Geolocation Error Z [%] Mean Sigma RMS Error Min Error and Max Error represent geolocation error intervals between -1.5 and 1.5 times the maximum accuracy of all the images. Columns X, Y, Z show the percentage of images with geolocation errors within the predefined error intervals. The geolocation error is the difference between the intial and computed image positions. Note that the image geolocation errors do not correspond to the accuracy of the observed 3D points. Geotag Orientational Variance RMS [degree] Omega Phi Kappa Geolocation RMS error of the orientation angles given by the difference between the initial and computed image orientation angles. Georeference Verification GCP Name: 1 ( , ,0.74) IMG_0609.JPG IMG_0646.JPG IMG_0717.JPG IMG_0882.JPG GCP 1 was not marked in the following images (only up to 6 images shown). If the circle is too far away from the initial GCP position, also measure the GCP in these images to improve the accuracy. IMG_0608.JPG IMG_0873.JPG GCP Name: 2 ( , ,1.25) IMG_0574.JPG IMG_0594.JPG

99 GCP Name: 3 ( , ,17.14) IMG_0547.JPG IMG_0693.JPG IMG_0782.JPG IMG_0789.JPG IMG_0815.JPG GCP 3 was not marked in the following images (only up to 6 images shown). If the circle is too far away from the initial GCP position, also measure the GCP in these images to improve the accuracy. IMG_0788.JPG IMG_0809.JPG GCP Name: 4 ( , ,18.49) IMG_0544.JPG IMG_0710.JPG IMG_0784.JPG IMG_0832.JPG GCP 4 was not marked in the following images (only up to 6 images shown). If the circle is too far away from the initial GCP position, also measure the GCP in these images to improve the accuracy. IMG_0759.JPG Figure 7: Images in which GCPs have been marked (yellow circle) and in which their computed 3D points have been projected (green circle). A green circle outside of the yellow circle indicates either an accuracy issue or a GCP issue. Point Cloud Densification details Summary Processing Type Image Scale Point Density Minimum Number of Matches 3 Use Densification Area Use Annotations Use Noise Filtering Use Surface Smoothing Time for Densification and Filtering (without report) Results aerial nadir multiscale, 1/2 (half image size, default) optimal yes yes yes, radius = 10 GSD yes, sharp, radius = 10 GSD 01h:56m:56s Number of 3D Densified Points Number of 3D Filtered Points Average Density (per m 3 )

100 Quality Report Generated with version Important: Click on the different icons for: Help to analyze the results in the Quality Report Additional information about the feature For additional tips to analyze the Quality Report, click here. Summary Project flight2 Processed 2014-Nov-03 18:30:54 Camera Model Name CanonIXUS127HS_4.3_4608x3456 (RGB) Average Ground Sampling Distance (GSD) 2.35 cm / 0.92 in Area Covered km 2 / ha / sq. mi. / acres Image Coordinate System WGS84 Ground Control Point (GCP) Coordinate System GGRS87 / Greek Grid Output Coordinate System GGRS87 / Greek Grid Processing Type full aerial nadir Feature Extraction Image Scale 1 Camera Model Parameter Optimization optimize externals and all internals Time for Initial Processing (without report) 56m:57s Quality Check Images Dataset Camera Optimization Matching Georeferencing median of keypoints per image 193 out of 328 images calibrated (58%), all images enabled, 2 blocks 1.07% relative difference between initial and final focal length median of matches per calibrated image 4 GCPs (4 3D), mean error = m Preview Figure 1: Orthomosaic and the corresponding sparse Digital Surface Model (DSM) before densification.

101 Calibration Details Number of Calibrated Images 193 out of 328 Number of Geolocated Images 328 out of 328 Initial Image Positions Figure 2: Top view of the initial image position. The green line follows the position of the images in time starting from the large blue dot. Computed Image/GCPs/Manual Tie Points Positions

102 Figure 3: Offset between initial (blue dots) and computed (green dots) image positions as well as the offset between the GCPs initial positions (blue crosses) and their computed positions (green crosses) in the top-view (XY plane), front-view (XZ plane), and side-view (YZ plane). Red dots indicate disabled or uncalibrated images. Overlap

103 Number of overlapping images: Figure 4: Number of overlapping images computed for each pixel of the orthomosaic. Red and yellow areas indicate low overlap for which poor results may be generated. Green areas indicate an overlap of over 5 images for every pixel. Good quality results will be generated as long as the number of keypoint matches is also sufficient for these areas (see Figure 5 for keypoint matches). Bundle Block Adjustment Details Number of 2D Keypoint Observations for Bundle Block Adjustment Number of 3D Points for Bundle Block Adjustment Mean Reprojection Error [pixels] Internal Camera Parameters CanonIXUS127HS_4.3_4608x3456 (RGB). Sensor Dimensions: 6.17 [mm] x 4.63 [mm] EXIF ID: CanonIXUS127HS_4.3_4608x3456 Focal Length Principal Point x Principal Point y R1 R2 R3 T1 T2 Initial Values [pixel] [mm] [pixel] [mm] [pixel] [mm] Optimized Values [pixel] [mm] [pixel] [mm] [pixel] [mm] D Keypoints Table Number of 2D Keypoints per Image Number of Matched 2D Keypoints per Image Median Min Max Mean D Points from 2D Keypoint Matches Number of 3D Points Observed

104 In 2 Images In 3 Images In 4 Images In 5 Images 4294 In 6 Images 637 In 7 Images 47 In 8 Images 2 3D Points from 2D Keypoint Matches Number of matches Figure 5: Top view of the image computed positions with a link between matching images. The darkness of the links indicates the number of matched 2D keypoints between the images. Bright links indicate weak links and require manual tie points or more images. Geolocation Details Ground Control Points GCP Name Accuracy XY/Z [m] Error X [m] Error Y [m] Error Z [m] Projection Error [pixel] Verified/Marked 1 (3D) 0.020/ / 3 2 (3D) 0.020/ / 3 3 (3D) 0.020/ / 3 4 (3D) 0.020/ / 4 Mean Sigma RMS Error Localisation accuracy per GCP and mean errors in the three coordinate directions. The last column counts the number of images where the GCP has been automatically verified vs. manually marked. Absolute Geolocation Variance Min Error [m] Max Error [m] Geolocation Error X [%] Geolocation Error Y [%] Geolocation Error Z [%]

105 Mean Sigma RMS Error Min Error and Max Error represent geolocation error intervals between -1.5 and 1.5 times the maximum accuracy of all the images. Columns X, Y, Z show the percentage of images with geolocation errors within the predefined error intervals. The geolocation error is the difference between the intial and computed image positions. Note that the image geolocation errors do not correspond to the accuracy of the observed 3D points. Geotag Orientational Variance RMS [degree] Omega Phi Kappa Geolocation RMS error of the orientation angles given by the difference between the initial and computed image orientation angles. Georeference Verification GCP Name: 1 ( , ,0.74) IMG_0958.JPG IMG_0959.JPG IMG_1133.JPG IMG_1148.JPG GCP Name: 2 ( , ,1.25) IMG_0930.JPG IMG_1162.JPG IMG_1163.JPG GCP 2 was not marked in the following images (only up to 6 images shown). If the circle is too far away from the initial GCP position, also measure the GCP in these images to improve the accuracy. IMG_1182.JPG GCP Name: 3 ( , ,17.14) IMG_0919.JPG IMG_1200.JPG IMG_1201.JPG

106 GCP 3 was not marked in the following images (only up to 6 images shown). If the circle is too far away from the initial GCP position, also measure the GCP in these images to improve the accuracy. IMG_0898.JPG GCP Name: 4 ( , ,18.49) IMG_0893.JPG IMG_0899.JPG IMG_0900.JPG IMG_1206.JPG GCP 4 was not marked in the following images (only up to 6 images shown). If the circle is too far away from the initial GCP position, also measure the GCP in these images to improve the accuracy. IMG_0891.JPG IMG_0892.JPG Figure 7: Images in which GCPs have been marked (yellow circle) and in which their computed 3D points have been projected (green circle). A green circle outside of the yellow circle indicates either an accuracy issue or a GCP issue. Point Cloud Densification details Summary Processing Type Image Scale Point Density Minimum Number of Matches 3 Use Densification Area Use Annotations Use Noise Filtering Use Surface Smoothing Time for Densification and Filtering (without report) Results aerial nadir multiscale, 1/2 (half image size, default) optimal yes yes yes, radius = 10 GSD yes, sharp, radius = 10 GSD 01h:22m:04s Number of 3D Densified Points Number of 3D Filtered Points Average Density (per m 3 )

107 Quality Report Generated with version Important: Click on the different icons for: Help to analyze the results in the Quality Report Additional information about the feature For additional tips to analyze the Quality Report, click here. Summary Project flight_3 Processed 2014-Nov-04 11:27:12 Camera Model Name CanonIXUS127HS_4.3_4608x3456 (RGB) Average Ground Sampling Distance (GSD) 5.04 cm / 1.98 in Area Covered km 2 / ha / sq. mi. / acres Image Coordinate System WGS84 Ground Control Point (GCP) Coordinate System GGRS87 / Greek Grid Output Coordinate System GGRS87 / Greek Grid Processing Type full aerial nadir Feature Extraction Image Scale 1 Camera Model Parameter Optimization optimize externals and all internals Time for Initial Processing (without report) 49m:51s Quality Check Images Dataset Camera Optimization Matching Georeferencing median of keypoints per image 257 out of 293 images calibrated (87%), all images enabled 0.93% relative difference between initial and final focal length median of matches per calibrated image 4 GCPs (4 3D), mean error = m Preview Figure 1: Orthomosaic and the corresponding sparse Digital Surface Model (DSM) before densification.

108 Calibration Details Number of Calibrated Images 257 out of 293 Number of Geolocated Images 293 out of 293 Initial Image Positions Figure 2: Top view of the initial image position. The green line follows the position of the images in time starting from the large blue dot. Computed Image/GCPs/Manual Tie Points Positions

109 Figure 3: Offset between initial (blue dots) and computed (green dots) image positions as well as the offset between the GCPs initial positions (blue crosses) and their computed positions (green crosses) in the top-view (XY plane), front-view (XZ plane), and side-view (YZ plane). Red dots indicate disabled or uncalibrated images. Overlap Number of overlapping images: Figure 4: Number of overlapping images computed for each pixel of the orthomosaic. Red and yellow areas indicate low overlap for which poor results may be generated. Green areas indicate an overlap of over 5 images for every pixel. Good quality results will be generated as long as the number of keypoint matches is also sufficient for these areas (see Figure 5 for keypoint matches). Bundle Block Adjustment Details Number of 2D Keypoint Observations for Bundle Block Adjustment Number of 3D Points for Bundle Block Adjustment Mean Reprojection Error [pixels] Internal Camera Parameters CanonIXUS127HS_4.3_4608x3456 (RGB). Sensor Dimensions: 6.17 [mm] x 4.63 [mm] EXIF ID: CanonIXUS127HS_4.3_4608x3456 Focal Length Principal Point x Principal Point y R1 R2 R3 T1 T2 Initial Values [pixel] [mm] [pixel] [mm] [pixel] [mm] Optimized Values [pixel] [mm] [pixel] [mm] [pixel] [mm] D Keypoints Table Number of 2D Keypoints per Image Median Number of Matched 2D Keypoints per Image

110 Min Max Mean D Points from 2D Keypoint Matches Number of 3D Points Observed In 2 Images In 3 Images In 4 Images In 5 Images In 6 Images In 7 Images In 8 Images 6701 In 9 Images 3501 In 10 Images 1778 In 11 Images 807 In 12 Images 265 In 13 Images 56 In 14 Images 20 In 15 Images 2 3D Points from 2D Keypoint Matches Number of matches Figure 5: Top view of the image computed positions with a link between matching images. The darkness of the links indicates the number of matched 2D keypoints between the images. Bright links indicate weak links and require manual tie points or more images. Geolocation Details Ground Control Points GCP Name Accuracy XY/Z [m] Error X [m] Error Y [m] Error Z [m] Projection Error [pixel] Verified/Marked 1 (3D) 0.020/ / 5 2 (3D) 0.020/ / 4 3 (3D) 0.020/ / 4 4 (3D) 0.020/ / 4 Mean Sigma RMS Error

111 Localisation accuracy per GCP and mean errors in the three coordinate directions. The last column counts the number of images where the GCP has been automatically verified vs. manually marked. Absolute Geolocation Variance Min Error [m] Max Error [m] Geolocation Error X [%] Geolocation Error Y [%] Geolocation Error Z [%] Mean Sigma RMS Error Min Error and Max Error represent geolocation error intervals between -1.5 and 1.5 times the maximum accuracy of all the images. Columns X, Y, Z show the percentage of images with geolocation errors within the predefined error intervals. The geolocation error is the difference between the intial and computed image positions. Note that the image geolocation errors do not correspond to the accuracy of the observed 3D points. Geotag Orientational Variance RMS [degree] Omega Phi Kappa Geolocation RMS error of the orientation angles given by the difference between the initial and computed image orientation angles. Georeference Verification GCP Name: 1 ( , ,0.74) IMG_1287.JPG IMG_1288.JPG IMG_1289.JPG IMG_1314.JPG IMG_1315.JPG GCP 1 was not marked in the following images (only up to 6 images shown). If the circle is too far away from the initial GCP position, also measure the GCP in these images to improve the accuracy. IMG_1313.JPG IMG_1330.JPG

112 GCP Name: 2 ( , ,1.25) IMG_1332.JPG IMG_1333.JPG IMG_1362.JPG IMG_1363.JPG GCP 2 was not marked in the following images (only up to 6 images shown). If the circle is too far away from the initial GCP position, also measure the GCP in these images to improve the accuracy. IMG_1331.JPG IMG_1360.JPG IMG_1361.JPG GCP Name: 3 ( , ,17.14) IMG_1368.JPG IMG_1375.JPG IMG_1376.JPG IMG_1377.JPG GCP 3 was not marked in the following images (only up to 6 images shown). If the circle is too far away from the initial GCP position, also measure the GCP in these images to improve the accuracy. IMG_1419.JPG IMG_1420.JPG IMG_1421.JPG GCP Name: 4 ( , ,18.49) IMG_1418.JPG IMG_1419.JPG IMG_1420.JPG IMG_1430.JPG GCP 4 was not marked in the following images (only up to 6 images shown). If the circle is too far away from the initial GCP position, also measure the GCP in these images to improve the accuracy. IMG_1377.JPG IMG_1417.JPG IMG_1428.JPG IMG_1429.JPG Figure 7: Images in which GCPs have been marked (yellow circle) and in which their computed 3D points have been projected (green circle). A green circle outside of the yellow circle indicates either an accuracy issue or a GCP issue. Point Cloud Densification details