ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΜΕ ΘΕΜΑ: «ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ & ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΩΝ» ΤΕΤΑΡΤΗ 14 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2007

Transcript

1 ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΜΕ ΘΕΜΑ: «ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ & ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΩΝ» ΤΕΤΑΡΤΗ 14 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2007 Το Έργο συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο σε ποσοστό 75% και κατά 25% από το Υπουργείο Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας

2 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Χαιρετισμός, Ροδόλφος Μορώνης, Πρόεδρος Διευθυντής Ι.Ο.Μ. Παρουσίαση του έργου «Οι διαστάσεις της ξενοφοβίας και η προώθηση πολυ-πολιτισμικών προτύπων» και των στόχων του Αγγελική Μήκα Πρόεδρος Δ.Σ. Ξένιος Δίας Παρουσίαση πορισμάτων έρευνας «Στάσεις και αντιλήψεις της ελληνικής κοινωνίας και ειδικών πληθυσμιακών ομάδων απέναντι στους μετανάστες» και άλλων ερευνών του έργου Εκπρόσωπος VPRC Α ΕΝΟΤΗΤΑ «Μ.Μ.Ε. Στερεότυπα Ρατσισμός» Συντονιστής: Στέλιος Παπαθανασόπουλος, Καθηγητής Τμήματος Επικοινωνίας & ΜΜΕ Πανεπιστημίου Αθηνών, Μέλος Δ.Σ. ΙΟΜ Γιάννης Πανούσης, Καθηγητής Πρόεδρος Τμήματος Επικοινωνίας & Μ.Μ.Ε. Πανεπιστημίου Αθηνών Αλέξανδρος Ζαβός, Πρόεδρος Ινστιτούτου Μεταναστευτικής Πολιτικής Ίρις Αυδή Καλκάνη, Μέλος Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης Γιάννης Κατερέλος, Αναπληρωτής Καθηγητής Τμήματος Ψυχολογίας Παντείου Πανεπιστημίου Ερωτήσεις Συζήτηση Β ΕΝΟΤΗΤΑ «Παραδείγματα Θετικές και Αρνητικές Συμπεριφορές» Συντονιστής: Σεραφείμ Φυντανίδης, Διευθυντής Εφημερίδας «ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ» Σεραφείμ Φυντανίδης, Διευθυντής Εφημερίδας «ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ» Πάνος Σόμπολος, Πρόεδρος ΕΣΗΕΑ Γιώργος Ταμπακόπουλος, Πρόεδρος Γενικός Διευθυντής ΑΠΕ Γιάννης Μιχελάκης, Γενικός Διευθυντής Ειδήσεων και Ενημέρωσης ΑΝΤ1 Μανούσος Μανουσάκης, Σκηνοθέτης Μοαβία Αχμέτ, Συντονιστής Ελληνικού Φόρουμ Μεταναστών Ερωτήσεις Συζήτηση

3 ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΜΕ ΘΕΜΑ: «ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ & ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΩΝ» 14/2/2007 ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ: ΣΤΕΛΙΟΣ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ: Κυρίες και κύριοι καλή σας ημέρα. Το συνέδριο με θέμα: «Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας και Διαμόρφωση Στερεοτύπων» που υλοποιείται στο πλαίσιο του έργου «Οι διαστάσεις της ξενοφοβίας και η διαμόρφωση πολυ-πολιτισμικών προτύπων» της Κ.Π. EQUAL υλοποιείται από το Ινστιτούτο Οπτικοαουστικών Μέσων. Ο Πρόεδρος και Διευθυντής του Ινστιτούτου Οπτικοαουστικών Μέσων κ. Ροδόλφος Μορώνης θα προβεί σε ένα σύντομο χαιρετισμό και μετά θα πάμε στην παρουσίαση τόσο του έργου όσο και στην παρουσίαση των πορισμάτων της έρευνας. Κύριε Μορώνη έχετε το λόγο. Ρ. ΜΟΡΩΝΗΣ: Σας ευχαριστώ. Καλή σας ημέρα. Υπάρχουν πολλές προσεγγίσεις και πολλές θεωρίες γύρω από το ρόλο που τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και ιδιαίτερα η τηλεόραση παίζουν στη διαμόρφωση της λεγόμενης κοινής γνώμης. Κατά καιρούς έχουν υποστηριχθεί θεωρίες εκ διαμέτρου αντίθετες. Από τη μία άκρη, ότι η τηλεόραση διαμορφώνει συμπεριφορές και συνειδήσεις, ως την άλλη, ότι η επίδρασή της είναι δευτερεύουσα, αν όχι παντελώς αμελητέα, καθώς άλλοι παράγοντες, όπως το κοινωνικό περιβάλλον ή η παιδεία, έχουν ισχυρότερη επιρροή. Ή τέλος, στην καλύτερη περίπτωση για τα μέσα, απλώς ενισχύουν τις προϋπάρχουσες και άλλού οφείλουσες το σχηματισμό τους δοξασίες. Δεν έχουμε συγκεντρωθεί σήμερα εδώ για να απαντήσουμε στο θεωρητικό αυτό πρόβλημα. Το Ινστιτούτο Οπτικοαουστικών Μέσων ανέλαβε να οργανώσει το συνέδριο αυτό στο πλαίσιο του έργου «Οι διαστάσεις της ξενοφοβίας και η προώθηση πολυ-πολιτισμικών προτύπων», το οποίο υλοποιεί η αναπτυξιακή σύμπραξη Ξένιος Δίας και το οποίο έχει ενταχθεί στο κοινοτικό πρόγραμμα EQUAL. Έλεγα λοιπόν ότι δεν έχουμε συγκεντρωθεί παρά για να κάνουμε μια προσπάθεια να προωθηθεί η δημόσια συζήτηση των θεμάτων της ξενοφοβίας και του ρατσισμού και να ευαισθητοποιηθούν οι εργάτες των μέσων μαζικής ενημέρωσης για το ρόλο που μπορεί να παίζουν στη δημιουργία στερεοτύπων και ρατσιστικών συμπεριφορών. Πρέπει να σημειώσω πάντως ότι στην τηλεόραση, που είναι και το νεότερο από τα παλαιά μέσα, η έλλειψη παράδοσης στην Ελλάδα εννοώκαι εν πολλοίς η άγνοια του μέσου οδηγούν στη διαμόρφωση μηνυμάτων τα οποία δεν απηχούν αναγκαστικά τις απόψεις αυτών που εμφανίζονται να τα συντάσσουν. Αμφιβάλλω για παράδειγμα αν η αναφορά της καταγωγής ενός αλλοδαπού πρωταγωνιστή μιας δυσάρεστης ιστορίας του αστυνομικού δελτίου γίνεται πάντοτε με στόχο το στιγματισμό όλων των συμπατριωτών του. Μπορεί να έχει σε κάποιες κατηγορίες κοινού αυτό το αποτέλεσμα, αλλά δεν ήταν πάντοτε αυτή η πρόθεση του συντάκτη του σχετικού ρεπορτάζ. Ίσως τέτοιου είδους εκπαίδευση, γνωριμία με το μέσο τους δηλαδή, είναι περισσότερο αναγκαία για τους εργάτες των μέσων, παρά κοινωνική ευαισθητοποίηση. Δεν επιχειρώ να απαλλάξω τα μέσα και τους εργάτες τους από τις ευθύνες τους καταφεύγοντας στο «ου γαρ οίδασι». Πιστεύω απλώς ότι υπάρχει πρόβλημα και γενικής και ειδικής παιδείας. 2

4 ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΜΕ ΘΕΜΑ: «ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ & ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΩΝ» 14/2/2007 Το κακό είναι ότι και το Ινστιτούτο Οπτικοαουστικών Μέσων έχει τις δικές του ευθύνες. Ταγμένο από την ιδρυτική του νομοθετική πράξη μεταξύ άλλων και στην επιμόρφωση των στελεχών των μέσων, έχει παραλείψει έως τώρα αυτή του την υποχρέωση. Και δεν αποτελεί δικαιολογία το γεγονός ότι στις ελάχιστες περιπτώσεις που πρωτοβουλίες του είχαν έστω και μικρή σχέση με την εκπαίδευση στελεχών των μέσων αντιμετωπίστηκαν με αδιαφορία από αυτούς στους οποίους απευθύνονταν. Δεν μπορείς να υποχρεώσεις κανέναν σε παιδεία, μπορείς όμως να τον κρίνεις και να τον εγκαλέσεις για την έλλειψή της. Και να επιμείνεις. Αναρωτιέμαι αν η Ένωση Συντακτών θα ήταν πρόθυμη να συνεργαστεί με το Ινστιτούτο προς αυτή την κατεύθυνση. Είναι τελείως άλλες οι ευθύνες των καλλιτεχνών δημιουργών που εργάζονται στα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Αυτοί κατά τεκμήριο γνωρίζουν το μέσο τους καλύτερα. Και γι αυτό ίσως στα δικά τους, περισσότερο ελεγχόμενα από τους ίδιους μηνύματα, είναι ακριβέστερα και κατά κανόνα κάθε άλλο παρά ρατσιστικά. Το παρήγορο είναι ότι θυμόμαστε μια υποδειγματική στο χειρισμό θεμάτων πολυ-πολιτισμικότητας σειρά, σαν κι αυτή που έκανε πριν από μερικά χρόνια ο κ. Μανουσάκης και ξεχνάμε ότι κάποιες άλλες σειρές ή ταινίες διαπνέονταν ίσως από ξενοφοβικά αισθήματα. Δε θα σας κουράσω άλλο και για έναν πρόσθετο λόγο. Ανυπομονώ να ακούσω τους εκλεκτούς εισηγητές αυτού του συνεδρίου. Εύχομαι και ελπίζω πως όσα ακουστούν σήμερα εδώ θα μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε το πού βρισκόμαστε και να συνειδητοποιήσουμε τις υποχρεώσεις μας. Καλή επιτυχία στις εργασίες του συνεδρίου. ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ: Ευχαριστούμε κύριε Μορώνη. Η κα Αγγελική Μήκα, Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου Ξένιος Δίας θα παρουσιάσει το έργο: «Οι διαστάσεις της ξενοφοβίας και η προώθηση πολυ-πολιτισμικών προτύπων. Κυρία Μήκα έχετε το λόγο. Α. ΜΗΚΑ: Καλημέρα σε όλους. Στο πλαίσιο του Μέτρου 1.2 «Καταπολέμηση της ξενοφοβίας και του ρατσισμού σε σχέση με την αγορά εργασίας της Κοινοτικής Πρωτοβουλίας EQUAL, η αναπτυξιακή σύμπραξη Ξένιος Δίας, η οποία αποτελείται από δέκα εταίρους, υλοποιεί από το Νοέμβριο του 2005 ένα σύνολο δράσεων που στοχεύουν στην ανάδειξη και στην εφαρμογή καλών πρακτικών καταπολέμησης του ρατσισμού και της ξενοφοβίας, εστιάζοντας στην ανάπτυξη μιας στρατηγικής για τη συνύπαρξη ξένων και Ελλήνων μέσω της αλληλοκατανόησης και της αποδοχής των πολιτισμικών διαφορών. Η αναπτυξιακή σύμπραξη χαρακτηρίζεται από πολυμορφία, αφού συμμετέχουν σε αυτή νομικά πρόσωπα εποπτευόμενα από δημόσιους φορείς, όπως είναι το Ινστιτούτο Οπτικοαουστικών Μέσων, πανεπιστήμια, ιδιωτικές εταιρείες, φορείς παροχής συνοδευτικών υποστηρικτικών υπηρεσιών, αλλά και φορείς μεταναστών. Σύντομα λοιπόν, στην αναπτυξιακή σύμπραξη συμμετέχουν: Το Κέντρο Συνοδευτικών Υποστηρικτικών Υπηρεσιών «Εύξεινη Πόλη», τα Κέντρα Επαγγελματικής Κατάρτισης «Ευκλείδης» και «Δυναμική Εκπαιδευτική» το Κέντρο Πολιτικής Έρευνας και Τεκμηρίωσης και το Κέντρο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών του 3

5 ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΜΕ ΘΕΜΑ: «ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ & ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΩΝ» 14/2/2007 Πανεπιστημίου Κρήτης, η εταιρεία ερευνών VPRC, οι ιδιωτικές εταιρείες «Human Strategy» και «Tricky Trick Films ΕΠΕ», το Στέκι Πολιτισμού Αλβανών Μεταναστών στην Ελλάδα και το Ινστιτούτο Οπτικοαουστικών Μέσων που σήμερα διοργανώνει το συνέδριο. Θα αναρωτιέστε βέβαια ποιους στόχους εξυπηρετεί άλλο ένα έργο για την καταπολέμηση της ξενοφοβία και του ρατσισμού, ποια είναι η προστιθέμενη αξία των δράσεων που υλοποιήθηκαν και θα υλοποιηθούν μέχρι τις 30/12/2007 που λήγει το συγκεκριμένο έργο. Θέλουμε να πιστεύουμε ότι μέσα από τις δράσεις που υλοποιούμε προωθούμε τη δημόσια συζήτηση γύρω από τα θέματα της μετανάστευσης και ταυτόχρονα συμβάλλουμε στην ενημέρωση, στην πληροφόρηση του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου, αλλά και στη στήριξη μέσω από εξατομικευμένες παρεμβάσεις των ίδιων των μεταναστών. Αφορμή για την υλοποίηση του έργου είναι ορισμένες δυσάρεστες παραδοχές, όπως ότι είναι η Ελλάδα μία ξενοφοβική χώρα, στοιχεία που προκύπτουν και από το ευρωβαρόμετρο, ότι παρόλο που οι διακρίσεις και οι ανισότητες παρατηρούνται απέναντι στις μεταναστευτικές ομάδες στην αγορά εργασίας εδώ και χρόνια, ωστόσο εξακολουθεί να είναι περιορισμένη η γνώση των τρόπων πρόληψης και καταπολέμησης της ξενοφοβίας στην αγορά εργασίας. Η μεταναστευτική πολική στην Ελλάδα, παρόλο που υπάρχουν συνεχείς βελτιώσεις, περιορίζεται σε ζητήματα κυρίως νομιμοποίησης και παραμονής. Ο σημαντικότερος φόβος του γηγενή πληθυσμού, έτσι όπως αυτός εκφράζεται τουλάχιστον από τις μέχρι σήμερα έρευνες, αφορά στις αρνητικές επιπτώσεις της εισροής μεταναστών στην αγορά εργασίας. Μύθοι όπως ότι η αιτία αύξησης της ανεργίας είναι η εισροή των μεταναστών ή ότι λόγω της εισροής των μεταναστών αυξήθηκε η εγκληματικότητα είναι κυρίαρχοι. Αυτή ακριβώς τη σύγχυση επιχειρούμε να αναδείξουμε μέσα από συγκεκριμένες στοχευμένες δράσεις. Οι στόχοι λοιπόν του έργου μας είναι η μελέτη σε βάθος των ξενοφοβικών και ρατσιστικών αντιλήψεων που εμφανίζονται στην Ελλάδα, σε σύγκριση πάντα και με το μέσο όρο των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η μελέτη των στάσεων και αντιλήψεων απέναντι στις μεταναστευτικές ομάδες ειδικών ομάδων του πληθυσμού, όπως είναι οι δημόσιοι λειτουργοί, οι εργασιακοί σύμβουλοι, η διατύπωση μέτρων και πολιτικών που θα μπορούσαν να υιοθετηθούν ευρύτερα από φορείς που εμπλέκονται στη διαμόρφωση στάσεων, η ευαισθητοποίηση και η συνειδητοποίηση των επιπτώσεων του ρατσισμού και της ξενοφοβίας, η πρόληψη μελλοντικών μορφών ξενοφοβικών ρατσιστικών εκδηλώσεων στην ελληνική αγορά εργασίας και στην κοινωνία γενικότερα μέσω δράσεων ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης, η παροχή πληροφόρησης και δράσεων στήριξης των ίδιων των μεταναστών, η εξατομικευμένη παρακολούθηση και στήριξη από φορείς συμβουλευτικούς των μεταναστών, η δημιουργία προϋποθέσεων για ενδυνάμωση της εκπροσώπησης των φορέων των μεταναστών στην κοινωνία και στο δημόσιο διάλογο, η ενίσχυση της πρόσβασης των μεταναστών στους υφιστάμενους μηχανισμούς. Με βάση λοιπόν τους παραπάνω στόχους σχεδιάστηκαν και υλοποιούνται μία σειρά αλληλοσυμπληρούμενων δράσεων στις οποίες θα αναφερθώ με συντομία. 4

6 ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΜΕ ΘΕΜΑ: «ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ & ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΩΝ» 14/2/2007 Δύο δράσεις που αφορούν τη λειτουργία ήδη υπαρχουσών δομών στήριξης ευπαθών κοινωνικά ομάδων και τη δημιουργία μιας νέας δομής ενημέρωσης μεταναστών από το Κέντρο Πολιτισμού Αλβανών Μεταναστών. Στο πλαίσιο του έργου δώσαμε ιδιαίτερη σημασία στην παροχή συστηματικής πληροφόρησης των μεταναστών αλλά και στήριξης και έτσι λειτουργούν τρεις δομές, δύο από το ΚΕΣΥΥ «Εύξεινη Πόλη» στις Αχαρνές και στα Άνω Λιόσια και μία νέα δομή που δημιουργήθηκε από το Στέκι Πολιτισμού Αλβανών Μεταναστών στα Σεπόλια όπου μπορούν οι μετανάστες να έχουν έγκυρη και γρήγορη πληροφόρηση αλλά και στήριξη σε ζητήματα που τους αφορούν, κυρίως βέβαια σε ό,τι αφορά τη νομιμοποίηση όπου παρουσιάζονται και τα περισσότερα προβλήματα. Η δημιουργία δικτύου εθελοντών δικηγόρων για τη νομική προστασία και την παροχή υπηρεσιών σε μετανάστες οι οποίοι δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα, αλλά και η δημιουργία βάσης δεδομένων που περιλαμβάνει τους φορείς των μεταναστευτικών ομάδων και εθελοντές οι οποίοι μπορούν να εργαστούν τόσο στο πλαίσιο του έργου αλλά και σε διάφορες άλλες δράσεις που η κοινωνία των πολιτών υλοποιεί στην ελληνική κοινωνία. Έχουμε δύο δράσεις κατάρτισης. Η μία Κατάρτιση διαπολιτισμικών διαμεσολαβητών, η οποία προέρχονται κυρίως από την ομάδα στόχο, δηλαδή από τους μετανάστες, και μία δράση Κατάρτιση διαπολιτισμικών διαμεσολαβητών. Στο πλαίσιο λοιπόν των δύο αυτών δράσεων έχει ήδη υλοποιηθεί η εκπαίδευση 15 αλλοδαπών και στελεχών δομών πληροφόρησης, με στόχο την αναβάθμιση των δεξιοτήτων τους ώστε να είναι πιο αποτελεσματικοί στην εξατομικευμένη προσέγγιση και στην ενίσχυση της ομάδας στόχου, ενώ αυτό το διάστημα υλοποιείται ένα πρόγραμμα κατάρτισης διάρκειας 300 ωρών για 25 μετανάστες που στόχο έχει την ανάπτυξη επικοινωνιακών δεξιοτήτων, το σχεδιασμό και την προβολή προϊόντων πολιτισμικής έκφρασης με στόχο τη διάχυση της πολιτισμικής τους ταυτότητας και την καταπολέμηση αρνητικών στερεοτύπων. Στο έργο περιλαμβάνονται δράσεις ενημέρωσης και πληροφόρησης, που στόχο είχαν την καλύτερη δικτύωση των μεταναστευτικών οργανώσεων με σκοπό τη λειτουργία τους κάτω από μία ομπρέλα. Στο πλαίσιο αυτό υλοποιήθηκαν τρία workshops σε συνεργασία και με το Φόρουμ Μεταναστών με συμμετοχή εκπροσώπων μεταναστευτικών οργανώσεων και τη συμμετοχή ειδικών εμπειρογνωμόνων, όπως ήταν οι επιστημονικοί συνεργάτες από το Συνήγορο του Πολίτη και τον Κύκλο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, συνεργάτες του Ινστιτούτου Μεταναστευτικής Πολιτικής, του ΕΛΙΑΜΕΠ, Καθηγητές Πανεπιστημίου, εκπρόσωποι της ΓΣΕΕ και πολλούς άλλους που ασχολούνται με τα ζητήματα μετανάστευσης. Στόχος των workshops ήταν η δημόσια συζήτηση για την ενδυνάμωση των μεταναστευτικών οργανώσεων και κυρίως οι διαδικασίες για την κατοχύρωσή τους στον κοινωνικό διάλογο. Έχουμε μία δράση που ακόμη δεν έχει υλοποιηθεί, που αφορά την καμπάνια ενημέρωση και ευαισθητοποίησης που θα γίνει στα έντυπα και στα ηλεκτρονικά μέσα και την ευθύνη υλοποίησης θα έχει το Ινστιτούτο Οπτικοαουστικών Μέσων. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να σημειώσουμε ότι στη χώρα μας, παρόλο που κατά καιρούς υπάρχουν διάφορες καμπάνιες ευαισθητοποίησης και συνειδητοποίησης, αυτές συνήθως είναι 5

7 ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΜΕ ΘΕΜΑ: «ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ & ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΩΝ» 14/2/2007 αποσπασματικές και περιστασιακές. Είναι συνήθως πάντοτε στο πλαίσιο προγραμμάτων που χρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά παρατηρήσαμε ότι δεν αντιμετωπίζουν εξειδικευμένα τα ζητήματα συμπεριφορών, ακόμη και νεορατσισμού, που κατά καιρούς έχουν παρουσιαστεί στη χώρα μας. Έτσι λοιπόν προβλέπεται να υπάρχουν εμβόλιμες θεματικές ενότητες στα ηλεκτρονικά και στα έντυπα μέσα, τηλεοπτικά και ραδιοφωνικά σποτ, αλλά και στοχευμένες δράσεις ευαισθητοποίησης σε ειδικές ομάδες του πληθυσμού όπως είναι οι επιχειρηματίες, οι εργαζόμενοι, και η παραγωγή μιας ταινίας μικρού μήκους που σκοπό έχει να παρουσιάσει μέσα από ένα δραματοποιημένο σενάριο τα θετικά που προκύπτουν από την εισροή των μεταναστών στην ελληνική κοινωνία. Η δράση 6, που αφορά την έρευνα για τη στάση και τις αντιλήψεις της ελληνικής κοινωνίας, να μην αναφερθώ σε αυτή γιατί θα μας παρουσιάσει στη συνέχεια μέρος της έρευνας ο κ. Ευσταθόπουλος. Και άλλη μία μελέτη που αφορά τις επιπτώσεις της μετανάστευσης με έμφαση στην παράνομη μετανάστευση στην αγορά εργασίας. Είναι γεγονός ότι στη χώρα μας παρουσιάζεται ένας «οικονομικός ρατσισμός» που βασίζεται σε ορισμένες παραδοχές οι οποίες ενώ υπάρχουν αρκετές μελέτες δεν έχουν δοθεί τα αποτελέσματα αυτών στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Παραδοχές όπως παραδείγματος χάρη ότι η ανεργία οφείλεται στην εισροή μεταναστών ή ότι η εργασία των μεταναστών μετατοπίζει τους Έλληνες σε άλλες θέσεις εργασίας. Υπάρχουν κάποιοι μύθοι, σκοπός της έρευνας είναι να μελετηθούν σε βάθος και να προκύψουν συγκεκριμένες προτάσεις οι οποίες να μπορούν να αξιοποιηθούν από αυτούς που σχεδιάζουν και εφαρμόζουν πολιτικές για την κοινωνική ένταξη των μεταναστών. Η δράση 8 -και η 11- που αφορά δημιουργία εργαλείων για την παρακολούθηση των μεταναστών, η οποία είναι και σε ηλεκτρονική μορφή σε περιβάλλον internet, το οποίο χρησιμοποιείται από τα στελέχη των δομών στήριξης και πληροφόρησης των μεταναστών, που σκοπό έχουμε βέβαια αυτά τα εργαλεία να κοινοποιηθούν και να μπορούν να χρησιμοποιηθούν στο μέλλον από όσες δομές στήριξης ευπαθών κοινωνικά ομάδων υπάρχουν. Η δράση 9, που αφορά τη δημιουργία ενός ιστοχώρου, που θέλαμε να τον πούμε «ο Συνήγορος του Μετανάστη», αλλά επειδή θα υπήρχε μία σύγχυση με τον «Συνήγορο του Μετανάστη» τελικά δώσαμε το όνομα και της αναπτυξιακής μας σύμπραξης, του Ξένιου Δία. Την ευθύνη επίσης για το σχεδιασμό της σελίδας είχε το Ινστιτούτο Οπτικοαουστικών Μέσων. Αναπτύξαμε ένα δικτυακό τόπου το περιεχόμενο του οποίου συμπληρώνεται ακόμα και θα επικαιροποιείται συνεχώς. Η ιστοσελίδα μας είναι: και παρέχει πληροφόρηση για τους μετανάστες σε ζητήματα νομιμοποίησης, εργασίας, εκπαίδευσης, αλλά και γενικότερα πληροφορίες οι οποίες θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμες σε όσους ασχολούνται με ζητήματα μεταναστευτικής πολιτικής, αλλά και στην ίδια την ομάδα στόχο. Στην ιστοσελίδα βέβαια παρουσιάζονται και στοιχεία που αφορούν το έργο και τις δράσεις που υλοποιούμε. Σήμερα το περιεχόμενο ακόμη ενημερώνεται, δεν έχει ολοκληρωθεί πλήρως, είναι δημοσιευμένο στα 6

8 ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΜΕ ΘΕΜΑ: «ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ & ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΩΝ» 14/2/2007 ελληνικά, ενώ μέχρι τα τέλη Φεβρουαρίου θα είναι δημοσιευμένη η ιστοσελίδα στα αγγλικά, στα αλβανικά και στα ρώσικα. Η δράση 12, και 21, η οποία αφορά τη μελέτη για τη δημιουργία ενός πιλοτικού προγράμματος με σκοπό την προώθηση της συνύπαρξης Ελλήνων και αλλοδαπών στο πλαίσιο της πολιτισμικής αλληλοκατανόησης και ταυτόχρονα την εφαρμογή ενός πιλοτικού προγράμματος με βάση τα πορίσματα που θα προκύψουν από τη μελέτη. Την υλοποίηση των δράσεων αυτών έχει το Κέντρο Πολιτικής Έρευνας και Τεκμηρίωσης και το Κέντρο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Πανεπιστημίου της Κρήτης και το Ινστιτούτο Οπτικοαουστικών Μέσων. Ένας σημαντικός παράγοντας για την εξάλειψη ρατσιστικών συμπεριφορών πιστεύουμε ότι είναι η κατανόηση του διαφορετικού της φερόμενης κουλτούρας και ταυτότητας κάθε μεταναστευτικής ομάδας. Η γνωριμία και αλληλοκατανόηση των πολιτισμικών διαφορών έξω από ιεραρχικές αντιλήψεις μπορεί πιστεύουμε να οδηγήσει στην αρμονική συνύπαρξη. Η διαδικασία αυτή δεν μπορεί να γίνει μέσα από αφηρημένες αντιρατσιστικές εκστρατείες οι οποίες σε πολλές περιπτώσεις σε άλλες χώρες οδήγησαν και σε νέες εκφάνσεις του ρατσισμού. Σκοπός λοιπόν των συγκεκριμένων δράσεων είναι να σχεδιάσει ένα μοντέλο πολιτισμικής επικοινωνίας και να το εφαρμόσουμε πιλοτικά. Επειδή μέχρι σήμερα από την εμπειρία γνωρίζουμε ότι η διαμόρφωση προϋποθέσεων πολυ-πολιτισμικής και πολυεθνικής κοινωνίας ξεκινά από τη βασική εκπαίδευση, στοχεύουμε η εφαρμογή του προγράμματος να γίνει στα πλαίσια της σχολικής κοινότητας, δηλαδή και τους μαθητές αλλά και τους συλλόγους γονέων και τους εκπαιδευτικούς. Η παραγωγή εκπαιδευτικού υλικού σχετικό με την πολιτισμική ετερότητα και την καταπολέμηση της ξενοφοβίας και του ρατσισμού. Σκοπός της δράσης είναι η ανάπτυξη ενός εκπαιδευτικού «modul» για την ενδοεπιχειρησιακή κατάρτιση, που θα στοχεύει στο λεγόμενο diversity management, δηλαδή στην ανάπτυξη εταιρικής κουλτούρας που θα αφορά στην αποδοχή της διαφορετικότητας, της ισότητας των εργαζομένων ανεξάρτητα της εθνικής και φυλετικής τους ταυτότητας. Και γενικότερα την ανάπτυξη εκπαιδευτικού υλικού και την παρουσίαση βιβλιογραφίας, ελληνικής και ξένης, που αφορά στην πολιτισμική ετερότητα αλλά και σε ζητήματα καταπολέμησης της ξενοφοβίας και του ρατσισμού. Η δράση 18, που αφορά την υλοποίηση ενημερωτικών και εκπαιδευτικών ημερίδων στελεχών που συναλλάσσονται με μετανάστες, όπως είναι οι υπάλληλοι των Κέντρων Ενημέρωσης Πολιτών των ΟΤΑ, υπάλληλοι που εργάζονται στα Τμήματα Αλλοδαπών και των Δήμων και των Νομαρχιών, εργασιακοί σύμβουλοι που απασχολούνται στις δημόσιες υπηρεσίες απασχόλησης. Προβλέπεται λοιπόν να γίνουν δύο εκπαιδευτικές ημερίδες με θέμα τις μεθόδους προσέγγισης μεταναστών με στόχο την καταπολέμηση των διακρίσεων, μία ήδη πραγματοποιήθηκε στις 31 Ιανουαρίου με αρκετή επιτυχία και συμμετοχή υπαλλήλων ΟΤΑ και εργασιακών συμβούλων των δημόσιων υπηρεσιών αλλά και αιρετών της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. 7

9 ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΜΕ ΘΕΜΑ: «ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ & ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΩΝ» 14/2/2007 Πιστεύουμε, τουλάχιστον διαπιστώσαμε από την πρώτη μας ημερίδα ότι συνεχώς αμβλύνονται οι διακρίσεις που υπήρχαν, παραδείγματος χάρη με τα πρώτα χρόνια της εισροής μεταναστών και ελπίζουμε ότι συμβάλλουμε μέσα από τις δράσεις μας στην όλο και μεγαλύτερη άμβλυνση αυτών των διακρίσεων που υπάρχουν απέναντι στους μετανάστες. Η διοργάνωση συνεδρίου για άτομα που απασχολούνται στα μέσα μαζικής ενημέρωσης είναι το σημερινό μας συνέδριο. Η διοργάνωση καλλιτεχνικών και πολιτιστικών εκδηλώσεων και ημερίδων. Οι εκδηλώσεις, που δεν έχουν γίνει ακόμα, θα γίνουν μέσα στο καλοκαίρι του 2007, είναι: Μια έκθεση φωτογραφίας που σκοπό έχει αναδείξει μέσα από την ιστορική μνήμη τις αιτίες που αναγκάζουν τους ανθρώπους να μεταναστεύσουν και να ζητήσουν μια νέα πατρίδα. Να θυμίσω ότι όλοι θα μπορούσαμε να είμαστε μετανάστες και να δημιουργήσουμε θετικά πρότυπα συμπεριφοράς απέναντι στους νέους οικονομικούς μετανάστες που ζουν και εργάζονται στη χώρα μας. Η έκθεση φωτογραφίας θα πλαισιώνει και από άλλα event όπως είναι προβολή κινηματογραφικών ταινιών με θέματα που αφορούν τους μετανάστες, που υπάρχουν αρκετές ταινίες και δραματοποιημένες αλλά και ντοκιμαντέρ, και μουσικές ή άλλες καλλιτεχνικές εκδηλώσεις. Συνέδριο με θέμα: Διεθνείς πρακτικές στην ενσωμάτωση των μετανάστες στο οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον, που σκοπός του θα είναι να παρουσιαστούν οι καλές πρακτικές των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε θέματα κοινωνικής ενσωμάτωσης και παράλληλα να γίνει ένας ουσιαστικός διάλογος για τις πολιτικές που εφαρμόζονται στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Και τελειώνω με τη δράση 23, που αφορά τις διακρατικές δράσεις που υλοποιούνται στο πλαίσιο του έργου. Η αναπτυξιακή σύμπραξη Ξένιος Δίας έχει συνάψει συμφωνία διακρατικής συνεργασίας με άλλες δύο αναπτυξιακές συμπράξεις που υλοποιούν έργα στο πλαίσιο της κοινοτικής πρωτοβουλίας EQUAL είναι μία κοινοπραξία από τη Γαλλία με το όνομα «Οδυσσέας» και μία κοινοπραξία από την Ιταλία με τον τίτλο «Pane Denti». Στην υλοποίηση των κοινών δράσεων που έχουμε με τις δύο αναπτυξιακές συμπράξεις από τη Γαλλία και την Ιταλία, πιστεύουμε ότι μπορούμε να έχουμε μια συγκριτική ανάλυση των δεδομένων που υπάρχουν σε ζητήματα μετανάστευσης μεταξύ των τριών χωρών αλλά και γενικότερα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, να ανταλλάξουμε τεχνογνωσία και να μεταφέρουμε τις καλύτερες πρακτικές από άλλες χώρες στη δική μας χώρα σε ζητήματα που αφορούν την ξενοφοβία και το ρατσισμό. Μέχρι σήμερα ήδη έχουν υλοποιηθεί αρκετές συνεργασίες με τις δύο αναπτυξιακές συμπράξεις από τις χώρες που αναφέραμε, αλλά και τρία workshop, το ένα έγινε στη Ρώμη και αφορούσε τη διαχείριση της διαφορετικότητας στην αγορά εργασίας, το ένα έγινε στο Παρίσι και αφορούσε την κοινή γνώμη και τους μετανάστες και το τρίτο που έγινε στα μέσα Ιανουαρίου στην Αθήνα αφορούσε τα μέσα μαζικής επικοινωνίας και την πολυμορφία, απεικονίσεις, καλές πρακτικές και προτάσεις πολιτικής, όπου συμμετείχαν και δημοσιογράφοι από τη «LE MONDE» τη «LA STAMPA», τη γαλλική τηλεόραση, το Δήμο της Ρώμης και άλλους φορείς από τη Γαλλία και την Ιταλία αλλά και από τη χώρα μας. 8

10 ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΜΕ ΘΕΜΑ: «ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ & ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΩΝ» 14/2/2007 Ενώ μένει να υλοποιηθεί ένα τελευταίο workshop το οποίο θα γίνει στις Βρυξέλλες με τη συμμετοχή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με στόχο να παρουσιαστούν οι καλές πρακτικές και από τις τρεις χώρες αλλά και από άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε ζητήματα μετανάστευσης. Στόχος μας είναι οι προτάσεις που θα προκύψουν από τις δράσεις να κοινοποιηθούν τόσο στους φορείς σχεδιασμού και εφαρμογής πολιτικών για την κοινωνική ένταξη των μεταναστών, όσο και σε φορείς όπως είναι οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις ή Οργανισμούς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης ώστε με αυτό τον τρόπο να συμβάλουμε στην καταπολέμηση της ξενοφοβίας και του ρατσισμού. Ανήκω στους αισιόδοξους, γι αυτό θέλω να βλέπω τα θετικά και πιστεύω ότι όσο περνάνε τα χρόνια γινόμαστε λιγότερο ξενοφοβικοί, τόσο οι Έλληνες όσο και η κοινωνία μας γενικότερα. Μέρα με τη μέρα συνειδητοποιούμε ότι μπορούμε να ζούμε σε μια πολυ-πολιτισμική κοινωνία, μπορούμε να συμβιώνουμε με διαφοροποιημένες εθνικά και πολιτισμικά ομάδες και να ζούμε αρμονικά έξω από ιεραρχίες. Θα ήθελα να ευχαριστήσω τους διοργανωτές του σημερινού συνεδρίου, του Ινστιτούτου Οπτικοαουστικών Μέσων και νομίζω ότι ο Πρόεδρος κ. Ροδόλφος Μορώνης έβαλε πολύ καλά τις διαστάσεις σε ό,τι αφορά τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και τη δημιουργία στερεοτύπων και είμαστε περίεργοι να ακούσουμε όλους τους εισηγητές και τις προτάσεις και τα πρακτικά αυτού του συνεδρίου επίσης να τα δώσουμε σε όσους εφαρμόζουν πολιτικές για τη μετανάστευση. Σας ευχαριστώ. ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ: Ευχαριστούμε κι εμείς την κα Αγγελική Μήκα για τη συνεκτική παρουσίαση του έργου. Και θα ζητούσα από τον κ. Γιάννη Ευσταθόπουλο, εκπρόσωπο της VPRC να παρουσιάσει τα πορίσματα της έρευνας «Στάσεις και αντιλήψεις της ελληνικής κοινωνίας και ειδικών πληθυσμιακών ομάδων απέναντι στους μετανάστες». Φωτοτυπίες έχετε, σας έχουν ήδη διανεμηθεί από την έρευνα στα τραπέζια. Ευχαριστώ. Γ. ΕΥΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ: Καλημέρα και από εμένα. Εκπροσωπώ την ερευνητική ομάδα της εταιρείας ερευνών VPRC που συμμετέχει στην αναπτυξιακή σύμπραξη Ξένιος Δίας με την υλοποίηση του έργου της έρευνας «Στάσεις και αντιλήψεις της ελληνικής κοινωνίας απέναντι στους μετανάστες». Οι ευρωπαϊκές έρευνες ανέδειξαν στο πρόσφατο παρελθόν σχετικά υψηλά ποσοστά ξενοφοβίας στην Ελλάδα. Αναφέρομαι στο ευρωβαρόμετρο και στην ευρωπαϊκή κοινωνική έρευνα. Στόχος της έρευνάς μας αποτελεί η υπέρβαση της απλής καταγραφής του φαινομένου. Αναζητούμε να προσδιορίσουμε τους παράγοντες... με απώτερο στόχο τη διαμόρφωση πολιτικών ενάντια στη διάδοση Το ευρωπαϊκό Κέντρο για την παρακολούθηση της ξενοφοβίας και του ρατσισμού διακρίνει δύο βασικές θεωρητικές προσεγγίσεις των στάσεων και αντιλήψεων απέναντι στη μετανάστευση: Η πρώτη προσέγγιση επικεντρώνεται στον οικονομικό ανταγωνισμό μεταξύ του γηγενή και ξένου πληθυσμού. Αναλυτικότερα, με βάση τη συγκεκριμένη προσέγγιση, οι μετανάστες προκαλούν την αύξηση της 9

11 ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΜΕ ΘΕΜΑ: «ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ & ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΩΝ» 14/2/2007 ανεργίας, τη μείωση των μισθών του γηγενή εργατικού δυναμικού, καθώς και την αύξηση των δαπανών (αναφέρομαι στις κοινωνικές δαπάνες). Η δεύτερη προσέγγιση των στάσεων και αντιλήψεων επικεντρώνεται στη σημασία που αποδίδεται στην κοινωνική ταυτότητα του γηγενή πληθυσμού και στην πολιτισμική ομοιογένεια. Συγκεκριμένα, με βάση μια ανάλυση των δεδομένων της ευρωπαϊκής κοινωνικής έρευνας από δύο ερευνητές, αναδεικνύεται το βάρος των παραγόντων που σχετίζονται με την κοινωνική και πολιτισμική ταυτότητα στα ευρωπαϊκά κράτη. Συνολικά η ξενοφοβία αποτελεί ένα σύνθετο φαινόμενο που μπορεί να ερμηνευτεί βάσει διαφορετικών προσεγγίσεων. Η πρώτη προσέγγιση, η πραγματιστική προσέγγιση, επικεντρώνεται στο οικονομικό ανταγωνισμό μεταξύ γηγενών και μεταναστών. Η δεύτερη προσέγγιση, σε συμβολικό και φαντασιακό επίπεδο, επικεντρώνεται στην εξέταση του ρόλου που διαδραματίζουν οι επιμέρους συνιστώσες των εθνικών ταυτοτήτων ως προς το βαθμό αποδοχής ή απόρριψης του μετανάστη. Η δεύτερη αυτή προσέγγιση πιστεύουμε ότι είναι ιδιαίτερα σημαντική όσον αφορά την ελληνική περίπτωση, δεδομένου ότι η σημασία των εθνοτικών, γενεαλογικών και πολιτισμικών παραγόντων έχει επισημανθεί από την ελληνική βιβλιογραφία πάνω στο ζήτημα. Ενσωματώσαμε και κάποιες άλλες υποθέσεις και πεδία διερεύνησης στην έρευνά μας. Πρώτα απ όλα τη σχέση μεταξύ της μετανάστευσης και της εγκληματικότητας και δεύτερον την αντίληψη για τις προοπτικές ένταξης και τη θέση των μεταναστών στην ελληνική κοινωνία στο μέλλον. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε με τηλεφωνικές συνεντεύξεις στα νοικοκυριά των ερωτώμενων, στο γενικό πληθυσμό και στους δημόσιους υπάλληλους, στο σύνολο της χώρας και το μέγεθος του δείγματος ανέρχεται σε άτομα. Τέλος, η έρευνα πεδίου πραγματοποιήθηκε στο χρονικό διάστημα 27 έως 29 Νοεμβρίου Η έρευνα συμπεριλαμβάνει 6 ενότητες. Την ορατότητα μεταναστών, την επαφή με τους μετανάστες, τις στάσεις απέναντι στους μετανάστες, τις γνώμες για τα δικαιώματα των μεταναστών, τις προϋποθέσεις για την απόκτηση της ελληνικής υπηκοότητας και τέλος τις στάσεις απέναντι στη μετανάστευση. Μπορούμε να ξεκινήσουμε την παρουσίαση των αποτελεσμάτων. Βέβαια θα παρουσιάσουμε μόνο 15 περίπου διαφάνειες, ενώ η έρευνα αποτελείται από περίπου 125 διαφάνειες. Στην ερώτηση αν οι μετανάστες βοηθάνε σημαντικά την εθνική οικονομία, ένα 54% του πληθυσμού συμφωνεί ή μάλλον συμφωνεί με τη συγκεκριμένη προοπτική, έναντι 34% το οποίο διαφωνεί με τη συγκεκριμένη άποψη. Στην ερώτηση αν οι μετανάστες αποτελούν απειλή για την ελληνική γλώσσα και τον ελληνικό πολιτισμό, ένα 57% διαφωνεί ή μάλλον διαφωνεί με τη συγκεκριμένη άποψη, ενώ το 1/3 περίπου του δείγματος συμφωνεί ή μάλλον συμφωνεί με τη συγκεκριμένη τοποθέτηση. 10

12 ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΜΕ ΘΕΜΑ: «ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ & ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΩΝ» 14/2/2007 Στην ερώτηση αν η αύξηση της εγκληματικότητας στην Ελλάδα οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στους μετανάστες, βλέπουμε ότι ένα 65% του δείγματος συμφωνεί με τη συγκεκριμένη άποψη. Ενώ στην ερώτηση αν οι μετανάστες κάνουν κυρίως δουλειές που δε θέλουν να κάνουν οι Έλληνες, βλέπουμε ότι η πλειονότητα των ερωτώμενων, περίπου το 88%, συμφωνεί με τη συγκεκριμένη τοποθέτηση. Στην ερώτηση αν οι μετανάστες που ζουν στην Ελλάδα θα πρέπει να γυρίσουν στη χώρα τους, έχουμε εδώ πέρα περίπου ισοψηφία, με ένα 39% να επικρατεί και να συμφωνεί ότι ναι, οι μετανάστες που ζουν στην Ελλάδα πρέπει να γυρίσουν στη χώρα τους, έναντι 37% που διαφωνεί με τη συγκεκριμένη προοπτική. Νομίζω ότι αυτό το αποτέλεσμα παρουσιάζει αρκετό ενδιαφέρον. Στη ερώτηση αν είναι καλό σε μια κοινωνία να υπάρχουν άτομα από διαφορετικές εθνικότητες, φυλές ή θρησκείες, ένα 65% (τα 2/3 του δείγματος) συμφωνεί με τη συγκεκριμένη άποψη. Το ζήτημα της σημαίας. Στην ερώτηση αν την ελληνική σημαία στις παρελάσεις μπορεί να την κρατάει ένα παιδί που προέρχεται από άλλη χώρα, παρατηρούμε ισοψηφία, με 46% να συμφωνεί και επίσης 46% να διαφωνεί με τη συγκεκριμένη άποψη. Στην ερώτηση αν είναι θετικό που τα παιδιά των μεταναστών πηγαίνουν στα ελληνικά σχολεία, βλέπουμε ότι ένα 83% συμφωνεί ή μάλλον συμφωνεί με τη συγκεκριμένη άποψη. Στην ερώτηση αν οι μετανάστες φταίνε για την αύξηση της ανεργίας στην Ελλάδα, το 56% συμφωνεί με τη συγκεκριμένη άποψη και ένα 36% διαφωνεί. Μπορούμε να περάσουμε στην ενότητα για τα δικαιώματα των μεταναστών. Στην ερώτηση αν οι μετανάστες που βρίσκονται νόμιμα στην Ελλάδα πρέπει να ψηφίζουν στις δημοτικές εκλογές, παρατηρούμε ότι ένα 62% συμφωνεί με τη συγκεκριμένη άποψη. Το ποσοστό αυτό μειώνεται όταν αναφερόμαστε στη δυνατότητα οι μετανάστες να είναι υποψήφιοι στις δημοτικές εκλογές, μόνο το 44 συμφωνεί με τη συγκεκριμένη προοπτική, ενώ ένα 47% διαφωνεί. Προσπαθήσαμε να διερευνήσουμε τις στάσεις και αντιλήψεις των ερωτώμενων σχετικά με τις προϋποθέσεις για την απόκτηση της ελληνικής υπηκοότητας. Στην ερώτηση λοιπόν: Για να αποκτήσει ένας μετανάστης την ελληνική υπηκοότητα στη χώρα μας τι από τα παρακάτω θεωρείτε απαραίτητο, πρώτο βέβαια «να σέβεται τους νόμους της ελληνικής κοινωνίας», ακολουθεί «να μιλάει ελληνικά», «να έχει ζήσει αρκετά χρόνια στην Ελλάδα», «να εργάζεται πάνω από πέντε χρόνια στην Ελλάδα» και «να έχει πάει σε ελληνικό σχολείο». Λιγότερη σημασία αποκτούν οι παράγοντες, οι προϋποθέσεις «να νιώθει και να αισθάνεται Έλληνας», «να έχει γεννηθεί στην Ελλάδα» και «να είναι χριστιανός ορθόδοξος». Στην ερώτηση αν σε γενικές γραμμές η παρουσία των μεταναστών είναι θετική για το μέλλον της χώρας, ένα 55% θεωρεί ότι ναι, η παρουσία των μεταναστών είναι θετική, ενώ ένα 37% θεωρεί το αντίθετο. 11

13 ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΜΕ ΘΕΜΑ: «ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ & ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΩΝ» 14/2/2007 Τέλος, στην ερώτηση αν η Ελλάδα έχει φτάσει το όριο των μεταναστών που μπορεί να δεχθεί, βλέπουμε ότι ένα 88%, ένα πολύ σημαντικό ποσοστό, θεωρεί ότι ναι, αυτό το όριο το έχουμε φτάσει. Κάποια πρώτα συμπεράσματα, θα λέγαμε κάποιες χαρακτηριστικές στάσεις και αντιλήψεις που προκύπτουν από τα αποτελέσματα της έρευνας: Πρώτον, ότι η αύξηση της εγκληματικότητας οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στους μετανάστες. Αν και παρατηρούμε μια σημαντική διαφορά μεταξύ των ερωτώμενων ανώτερης και μέσης εκπαίδευσης και κατώτερης εκπαίδευσης, η συσχέτιση μεταξύ της μετανάστευσης και της εγκληματικότητας κυριαρχεί σε όλες τις πληθυσμιακές ομάδες περίπου. Ωστόσο, οι αλλοδαποί του περιβάλλοντος των ερωτώμενων, που διαμένουν δηλαδή στη γειτονιά ή στην πολυκατοικία τους, δε δημιουργούν προβλήματα. Αλλά οι αλλοδαποί σαν γενική και απρόσωπη κατηγορία ευθύνονται για την αύξηση της εγκληματικότητας. Και αυτό ίσως πρέπει να μας παραπέμψει αργότερα στη συζήτηση στο ρόλο των μέσων μαζικής ενημέρωσης σε σχέση με τη συγκεκριμένη εικόνα. Μια δεύτερη χαρακτηριστική στάση απέναντι στο φαινόμενο της μετανάστευσης είναι ότι οι μετανάστες φταίνε για την αύξηση της ανεργίας. Τα ποσοστά συσχέτισης μεταξύ ανεργίας και μετανάστευσης είναι υψηλά σε όλες τις πληθυσμιακές κατηγορίες. Η συγκεκριμένη αντίληψη είναι συνάρτηση του επιπέδου εκπαίδευσης. Ειδικότερα το 69% των ερωτωμένων κατώτερης εκπαίδευσης θεωρεί τους μετανάστες υπεύθυνους για την αύξηση της ανεργίας, ποσοστό που ίσως υποδηλώνει ανασφάλεια αλλά και ανταγωνισμό στην αγορά εργασίας. Το συγκεκριμένο συμπέρασμα τεκμηριώνει εν μέρει μια έρευνα που είχε πραγματοποιηθεί το 99 από τον Σαρρή και τον Ζωγραφάκη που αναδεικνύει αύξηση των κοινωνικών ανισοτήτων εις βάρος των ανειδίκευτων εργατών από την παρουσία των μεταναστών στην Ελλάδα. Συνολικά οι ερωτώμενοι έδειξαν εξοικειωμένοι με την παρουσία των μεταναστών και με την πολυ-πολιτισμικότητα τόσο στο παρόν όσο και στο μέλλον και τοποθετούνται υπέρ της κατοχύρωσης και σε ορισμένες περιπτώσεις της επέκτασης των πολιτικών, κοινωνικών και εργασιακών δικαιωμάτων. Ωστόσο η Ελλάδα έχει φτάσει στο όριο ανεκτικότητας ως προς την αριθμό μεταναστών που μπορεί να δεχθεί. Μετά από την πρώτη αυτή ανάλυση προσπαθήσαμε να συγκρίνουμε τα αποτελέσματα της έρευνας με τις υποθέσεις εργασίας που είχαν προκύψει από την επισκόπηση της διεθνούς και εγχώριας εμπειρικής και θεωρητικής βιβλιογραφίας. Η πρώτη υπόθεση εργασίας έχει ως εξής: Η ξενοφοβία τροφοδοτείται από τις ανταγωνιστικές σχέσεις στην αγορά εργασίας μεταξύ γηγενών και μεταναστών. Τι μας λένε τα αποτελέσματα της έρευνας: Πρώτον ότι υπάρχει συστηματική συσχέτιση της ανεργίας με την παρουσία των μεταναστών στην πλειονότητα των ερωτωμένων, δεύτερον ότι οι μετανάστες ωστόσο καταλαμβάνουν θέσεις εργασίας που δεν αποδέχονται οι Έλληνες, αλλά και επίσης συμβάλλουν στην ελληνική οικονομία. 12

14 ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΜΕ ΘΕΜΑ: «ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ & ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΩΝ» 14/2/2007 Εδώ παρατηρούμε μια αντίφαση, που κατά τη γνώμη μας αναδεικνύει το πρόβλημα της ανεργίας ως μείζον κοινωνικοοικονομικό πρόβλημα στο σύγχρονο περιβάλλον. Και η συστηματική συσχέτιση της ανεργίας με τη μετανάστευση αναδεικνύει κατά την άποψή μας την αδυναμία του πληθυσμού να καταγράψει τις συστημικές θα λέγαμε επιπτώσεις στην οικονομία που προκύπτουν από την εργασία των μεταναστών. Κυριαρχεί δηλαδή η αντίληψη περί καθορισμένου αριθμού θέσεων εργασίας στην οικονομία χωρίς να λαμβάνονται δηλαδή υπόψη οι δυναμικές διαστάσεις της απασχόλησης των μεταναστών. Ποιες είναι αυτές οι δυναμικές διαστάσεις: Πρώτον γνωρίζουμε ότι προκύπτει αύξηση του ΑΕΠ από τη μετακίνηση εργαζομένων προς περιοχές με υψηλότερη παραγωγικότητα, δεύτερον ότι υπάρχουν πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα της εργασίας των μετανάστες στο εισόδημα των γηγενών εργαζομένων, τρίτον ότι υπάρχει αύξηση του παραγωγικού δυναμικού της χώρας υποδοχής και τέταρτον ότι οι μετανάστες και η εργασία των μεταναστών συμβάλλει στη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα του ευρωπαϊκού κοινοτικού μοντέλου και ειδικότερα του ασφαλιστικού και συνταξιοδοτικού συστήματος. Η δεύτερη υπόθεση εργασίας που είχαμε θέσει είναι ότι η ξενοφοβία είναι αποτέλεσμα της απειλής που αντιπροσωπεύουν οι μετανάστες για την ακεραιότητα της πολιτισμικής και εθνοτικής ομοιογένειας της χώρας και ότι η ελληνική εθνική ταυτότητα αποτελεί εμπόδιο για την αποδοχή και την ένταξη των μεταναστών. Τα αποτέλεσμα της έρευνας δεν επιβεβαιώνουν τη συγκεκριμένη υπόθεση εργασίας. Οι μετανάστες δεν αντιλαμβάνονται ως απειλή για τον ελληνικό πολιτισμό, δεύτερον καταγράφεται μια θετική στάση απέναντι στην πολυ-πολιτισμικότητα και η απόκτηση της ελληνικής υπηκοότητας προϋποθέτει πολυετή εργασία και διαμονή στην Ελλάδα, καθώς και γνώση της ελληνικής γλώσσας. Η συγκεκριμένη παρατήρηση σημαίνει ότι οι εθνοτικοί και θρησκευτικοί παράγοντες παρουσιάζουν σαφώς μικρότερη σημασία απ ό,τι είχε αρχικά προβλεφθεί. Υπάρχει ωστόσο ένας διχασμός σχετικά με το ζήτημα της σημαίας και μια περιορισμένη θρησκευτική ανεκτικότητα για τους μουσουλμάνους, γεγονός που μετριάζει σ ένα βαθμό τα παραπάνω θετικά αποτελέσματα. Συνολικά καταγράφεται μια αλλαγή θα λέγαμε του κοινωνικού κλίματος απέναντι στο φαινόμενο της μετανάστευσης. Μια θετικότερη στάση απέναντι στους μετανάστες φαίνεται να διαμορφώνεται σταδιακά. Αυτή η τάση στηρίζεται σε τρεις βασικούς άξονες. Πρώτον, το γεγονός ότι οι μετανάστες συμβάλλουν στην εθνική οικονομία, ότι οι μετανάστες δεν αποτελούν απειλή για τον ελληνικό πολιτισμό και ότι η παρουσία των μεταναστών είναι θετική για το μέλλον της χώρας. Από την έρευνα προκύπτουν επίσης ορισμένες προοπτικές για το μέλλον των μεταναστών. Πρώτον ότι η απόκτηση της ελληνικής υπηκοότητας οφείλει να γίνει με βάση κοινωνικοοικονομικά κριτήρια και σε πολύ μικρότερο βαθμό με βάση εθνοτικά και θρησκευτικά κριτήρια, όπως αναφέραμε νωρίτερα, και δεύτερον ότι πρέπει να κατοχυρωθούν και σε 13

15 ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΜΕ ΘΕΜΑ: «ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ & ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΩΝ» 14/2/2007 ορισμένες περιπτώσεις να επιταθούν τα πολιτικά, κοινωνικά και εργασιακά δικαιώματα των μεταναστών. Ωστόσο διακρίνουμε και όρια στη συγκεκριμένη εξέλιξη. Ενδεικτικά μπορούμε να αναφέρουμε τα όρια στη θρησκευτική ποικιλομορφία και στην ανέγερση τζαμιού στην Αθήνα, δεύτερον υπάρχουν όρια στα εργασιακά δικαιώματα και αναφέρομαι στον αποκλεισμό από το δημόσιο τομέα. Υπάρχει βέβαια το ζήτημα της σημαίας το οποίο διχάζει, όπως και η τοποθέτηση ότι οι μετανάστες ευθύνονται για την αύξηση της ανεργίας και τέλος ο διχασμός όσον αφορά την παραμονή των μεταναστών στην Ελλάδα στο μέλλον. Ευχαριστώ. ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ: Ευχαριστώ πολύ τον κ. Ευσταθόπουλο για τα πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία τα οποία μας παρουσίασε, που στη δική μου αντίληψη φαίνεται ότι η ελληνική κοινωνία έχει εισέλθει σε μια διαδικασία αποδοχής των μεταναστών, το ερώτημα είναι τι κάνουν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και επικοινωνίας. Και αυτό είναι και το θέμα θα έλεγα της πρώτης ενότητας του σημερινού συνεδρίου: «Μέσα μαζικής ενημέρωσης, στερεότυπα και ρατσισμός». 14

16 Α ΕΝΟΤΗΤΑ «Μ.Μ.Ε. «Στερεότυπα Ρατσισμός» ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ: Γιατί το λέμε αυτό: Αν αποδεχτούμε ότι τα μέσα μαζικής ενημέρωσης αποτελούν την πηγή από την οποία εκρέει ένα θα έλεγα σύστημα που οριοθετεί και νοηματοδοτεί τη δημόσια ζωή, καθώς προσδιορίζει λίγο πολύ το τι είναι φυσιολογικό μέσα σε μία κοινωνία, τόσο στο επίπεδο της εμπειρίας όσο και στο επίπεδο της αξιολόγησης, τότε θα μπορούσαμε να πούμε ότι παίζουν σημαντικό ρόλο και στη δημιουργία στερεοτύπων, αφού λόγου χάρη μεταφέρουν απόψεις στην κοινή γνώμη που μπορεί να έχουν εκφραστεί στο δημόσιο πεδίο ή παραμένουν λανθάνουσες αναφορικά με κοινωνικές ομάδες και γεγονότα, για τα οποία τα περισσότερα μέλη της κοινωνικής πλειοψηφίας έχουν μικρή άμεση γνώση. Τα μέσα μαζικής επικοινωνίας έχουν απεικονίσει και παρουσιάσει με διαφορετικούς, συχνά ποικίλους τρόπους και έχουν προβεί συχνά σε αντιφατικές απόψεις και αναφορές βεβαίως για το φαινόμενο της μετανάστευσης και βεβαίως και για τους μετανάστες. Το ερώτημα λοιπόν το οποίο προκύπτει είναι εάν και σε ποιο βαθμό τα εγχώρια, πιο συγκεκριμένα, μέσα μαζικής ενημέρωσης επιδιώκουν να συναινέσουν σε ένα εμφανή ή σιωπηρό ή ακόμα και λανθάνοντα ρατσισμό και τη δημιουργία συναφών στερεοτύπων που αποτελεί και το στόχο θα έλεγα της ενότητας που έχει τον τίτλο, όπως προανέφερα: Μέσα μαζικής επικοινωνίας, στερεότυπα και ρατσισμός. Μαζί μας έχουμε τον κ. Γιάννη Πανούση Καθηγητή και Πρόεδρο του Τμήματος Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης του Πανεπιστημίου Αθηνών, τον κ. Αλέξανδρο Ζαβό Πρόεδρο του Ινστιτούτου Μεταναστευτικής Πολιτικής, την κα Ίρις Αυδή Καλκάνη Μέλος του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης και τον κ. Γιάννη Κατερέλο Αναπληρωτή Καθηγητή του Τμήματος Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου. Θα ξεκινήσουμε με τον κ. Γιάννη Πανούση. Γ. ΠΑΝΟΥΣΗΣ: Ευχαριστώ, ευχαριστώ το Ι.Ο.Μ., είναι μια ευκαιρία να μιλήσουν συναρμόδιοι φορείς. Παρόλο που το πρώτο σχόλιο που θα έλεγα από την έρευνα είναι ότι θεωρητικά δεν έχουμε κανένα πρόβλημα με την ξενοφοβία, αρκεί να μην ακουμπάει τα βασικά μας δικαιώματα, που είναι να διοριζόμαστε στο δημόσιο, να προχωράνε τα παιδιά μας, να μη μας δημιουργούν προβλήματα στη δουλειά μας κλπ. Δηλαδή έχει μείνει ένα θεωρητικό ναι και ένα πρακτικό όχι ως γεύση από την έρευνα. Θα πω δυο τρία πράγματα σε σχέση με την πρόσληψη ή τη μη ανεκτικότητα του διαφορετικού, του ξένου ή του άλλου, που δεν είναι πάντα η ίδια για τις επιμέρους ομάδες. Διότι δεν έχουν να κάνουν μόνο με την ταυτότητά τους αλλά και από την ένταση της αρνητικής προβολής των χαρακτηριστικών τους από τα media. Κοινό στοιχείο των «άλλων» είναι βέβαια η εθνικότητά τους αλλά κυρίως είναι τα αρνητικά χαρακτηριστικά, που γενικευόμενα το είδαμε και στην έρευνα, δεν έχουμε τίποτα με τον γείτονα, έχουμε με τον γενικευμένο

17 A ENOTHTA «M.M.E. Στερεότυπα και Ρατσισμός» - 14/2/2007 «άλλον», τον γενικευμένο Αλβανό, τον γενικευμένο ξένοαποπροσωποποιούν το κάθε μετανάστη. Έτσι λοιπόν, αν διαβάσει κανείς εφημερίδες θα δει χαρακτηρισμούς του τύπου «εθνικοί εχθροί, εγκληματίες, μαφιόζοι, δόλιοι, απειλητικοί, ταραξίες», κοσμητικά επίπεδα που συνοδεύουν τους Εβραίους, τους Βαλκάνιους, τους Ρωσοπόντιους, τους Τούρκους, τους Τσιγγάνους. Δηλαδή όχι μόνο συγκεκριμένες κατηγορίες, αλλά όλες τις κατηγορίες των άλλων. Η ταύτιση μέσω των κατασκευών λοιπόν από τα media του μετανάστη ή με τον κλέφτη δολοφόνο ή με τον τρομοκράτη, η δαιμονοποίηση, η στερεοτυπική αναπαράσταση, ο ηθικός πανικός, η ακύρωση του δικού τους λόγου, η αντιπαράθεση του ευγενικού Έλληνα οικογενειάρχη με τον ύποπτο και επικίνδυνο αλλοδαπό όπως βγαίνει από τις έρευνες- κάνουν την εμφάνισή τους ακόμα και σε προοδευτικά έντυπα. Αν δείτε διάφορες έρευνες που δείχνουν τι λένε οι λεγόμενες προοδευτικές εφημερίδες σε σχέση με τις συντηρητικές, θα δείτε ότι δεν έχουν πάρα πολύ μεγάλες αποκλίσεις. Έτσι λοιπόν απαξιωτικοί όροι, ψευδεπίγραφες αντιστίξεις του καλού και του κακού, θετική αρνητική εικόνα, υποτιμητικές εκφράσεις, περιφρονητικές αναφορές, βαραίνουν περαιτέρω το κλίμα. Εκτός από την ανάλυση του περιεχομένου των μηνυμάτων που εκπέμπουν τα media σε σχέση με τους μετανάστες, έχει ενδιαφέρον να μελετήσει κανείς μέσα από τις έρευνες ποια είναι τα χαρακτηριστικά των δημοσιογράφων που καλύπτουν τέτοια θέματα. Έτσι λοιπόν από τις σχετικές έρευνες προκύπτει ότι οι δημοσιογράφοι που γράφουν για τα ζητήματα των μεταναστών δεν είναι ειδικοί κατά 71%, ή ανήκουν στο αστυνομικό ρεπορτάζ κατά 32%. Ότι οι πηγές πληροφόρησής τους είναι το internet κατά 81% και οι συνάδελφοί τους κατά 64%, ενώ η ειδησεογραφία που καλύπτουν σχετίζεται με τη λαθραία είσοδο, το δουλεμπόριο, την πορνεία, τις κλοπές και τις ληστείες. Άρα ήδη αυτοί οι δημοσιογράφοι που γράφουν για τους μετανάστες δεν είναι ειδικευμένοι και αυτά που γράφουν βρίσκονται από τη μία πλευρά της όχθης. Έτσι λοιπόν οι μετανάστες αποκτούν μέσω των media μια κοινωνική και πολιτισμική ταυτότητα αρνητικά νοηματοδοτημένη, άτυπη μεν αλλά με κρίσιμη επικοινωνιακή ισχύ. Η ταυτότητα και η ετερότητα γίνονται αντικείμενο επικοινωνιακών μύθων και η κατασκευή της εγκυρότητας του δημοσιογράφου, της εφημερίδας, του media, αποπροσανατολίζει κατά περίσταση, κατά περίπτωση. Ο τηλεοπτικός λόγος που αναφέρεται στους μετανάστες συνιστά μια γκρίζα ζώνη ανάμεσα στην πραγματικότητα και τις εθνοκεντρικές κορώνες. Η μιντιακή εικόνα του μετανάστη είναι ένα είδωλο, που αντί να διευκολύνει τη δημιουργία διαταυτοτήτων ενισχύει τις αντιθέσεις και τις διαφορές, ή και οξύνει τις τραυματικές μνήμες του παρελθόντος. Σε κάθε περίπτωση η πληροφόρηση για τη μειοψηφία είναι μεροληπτική, υπερβολική όταν πρόκειται για εγκλήματα, φειδωλή όταν αφορά τα επιτεύγματά τους. Πολλές μάλιστα ρατσιστικές εκπομπές υποστηρίζουν ότι υπάρχει ένα κοινό το οποίο, με βάση το δικαίωμα στην πληροφόρηση, πρέπει 22

18 A ENOTHTA «M.M.E. Στερεότυπα και Ρατσισμός» - 14/2/2007 να ενημερωθεί ακόμα και για θέματα που ενισχύουν τις ξενοφοβικές προκαταλήψεις του. Η θεατότητα των εγκλημάτων που τελούν αλλοδαποί και το αθέατο της οδύσσειας του μετανάστη θύματος, οι φιλήσυχοι αποκλειστές και η έλλειψη προοπτικής αυτών που δεν θα γίνουν ποτέ «Έλληνες» (εντός εισαγωγικών) διαμορφώνουν ένα φαύλο κύκλο αρνητικής κοινωνικής αλληλεπίδρασης μέσα στον οποίο γεννιώνται οι εκρήξεις. Ο ρατσιστικός λόγος ή και διάλογος καμιά φορά νομιμοποιεί τον αποκλεισμό κοινωνικών ομάδων από το πεδίο των δικαιωμάτων, μέσα και από τη θεαματοποίηση των αρνητικών πλευρών της ζωής των μεταναστών. Έτσι η κοινωνία των γηγενών και η κοινωνία των ξένων χωρίζονται από τείχη κοινωνικών προκαταλήψεων αλλά και από διαμεσολαβήσεις μιντιακών εικόνων παραπληροφόρησης. Γι αυτό και η καταπολέμηση του ρατσισμού και της ξενοφοβίας αλλά και των συναφών μισαλλοδοξιών πρέπει να γίνει και μέσω ενός κώδικα δεοντολογίας και αυτορύθμισης που θα προωθεί το σεβασμό και την κατανόηση και θα απορρίπτει στερεότυπες και ψευδείς εικόνες. Ο ρόλος στο σημείο αυτό του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης, της ΕΣΗΕΑ και των πανεπιστημιακών Τμημάτων Επικοινωνίας νομίζω ότι είναι κρίσιμος. Ένα δεύτερο στοιχείο, που έχει να κάνει πια με τη φοβική πολιτική -διότι έχουν γίνει δεκάδες έρευνες, έχουν γραφτεί εκατοντάδες συγγράμματα πια εδώ και μια δεκαετία, είναι ώρα για πολιτικές και δεν είναι μόνο για να ψάχνουμε- έτσι οι ρατσιστικές αντιλήψεις ως προς τους μετανάστες επηρεάζουν και χρωματίζουν κατά τη γνώμη μου τη μεταναστευτική πολιτική ένταξης και τη νομοθεσία. Η «ρατσιστική συμπεριφορά» (εντός εισαγωγικών) αντίληψης των κοινωνικών διακρίσεων και των διωγμών δεν αφορά μόνο τις διανθρώπινες σχέσεις, αλλά εμφιλοχωρεί στον πολιτικό λόγο και στους νόμους του κράτους. Κατά τη γνώμη μου ακόμα και η Δικαιοσύνη δεν είναι πάντα φυλετικά ουδέτερη και άχρωμη. Αρνούμενοι όμως στους άλλους το δικαίωμα να υπάρχουν, αποδεχόμαστε και τους κινδύνους κάποιοι άλλοι να μη θέλουν να υπάρχουμε ούτε εμείς. Η ταυτότητά τους δεν μπορεί λοιπόν να συγκροτηθεί με τις απαρνήσεις του παρελθόντος τους. Η ιστορικότητα και η προοπτική πρέπει να συνυπάρχουν. Το τότε, το τώρα και το αύριο δομούν από κοινού την πολιτισμική ταυτότητα όλων των λαών αλλά εν προκειμένω των μεταναστών. Και ας μην ξεχνάμε ότι κοινότητα των μεταναστών ούτε μπορεί να επιβάλει και να καταστήσει σεβαστές ορισμένες βασικές αρχές κοινωνικής δικαιοσύνης, ούτε μπορεί να ζήσει σε ένα πλαίσιο μη δικαιοκρατικό. Άρα η πολιτική του κοινού αγαθού και αυτό θέλω να το επισημάνω- του κοινού αγαθού όλης της ελληνικής κοινωνίας πρέπει να συμπεριλαμβάνει και τους μετανάστες. Και αυτό επιτυγχάνεται κυρίως με την αναγνώριση της ιδιότητας του πολίτη, δηλαδή του φορέα δικαιωμάτων και του μέλους μιας κοινότητας. Έχουμε δηλαδή κοινή πορεία; Είναι κοινό το μέλλον μας; Όχι αν έχουν μέλλον αυτοί. Χρειάζονται λοιπόν θετικά μέτρα και θετικές διακρίσεις για την ένταξη. Μέτρα όμως που δεν θα προκύψουν μέσα από γραφειοκρατικές διαδικασίες, αλλά από την ειλικρινή διαπραγμάτευση με τους ίδιους τους 23

19 A ENOTHTA «M.M.E. Στερεότυπα και Ρατσισμός» - 14/2/2007 μετανάστες. Οι ίσες ευκαιρίες συμμετοχής συνιστούν μια καλή αρχή για να ξεπεραστούν οι οποιεσδήποτε ρατσιστικές συμπεριφορές, ακόμα και των κρατικών φορέων. Το ίδιο ισχύει αν συγκροτούσε η Βουλή μια μόνιμη επιτροπή κατά του ρατσισμού και των διακρίσεων η οποία θα κατέθετε ετήσια έκθεση και προτάσεις. Ο ρόλος του Συνηγόρου του Πολίτη είναι θετικός αλλά δεν αφορά στις μεγάλες πολιτικές αποφάσεις. Θέλω επίσης να επισημάνω ότι από την αρνητική εικόνα των media και από τα στερεότυπα δεν ξεφεύγουν ούτε οι παλιννοστούντες επαναπατριζόμενοι, όπου η εξωτερική πατρίδα σηκώνει πάλι τείχη στη βάση του πόσο Έλληνας είσαι. Όχι αν είσαι Έλληνας αλλά πόσο Έλληνας είσαι. Έτσι λοιπόν τα ιστορικά ατυχήματα μοιάζει να μην υποχρεώνουν τη μητέρα πατρίδα για περισσότερη προστασία. Η ελληνοποίηση ως ομογένεια στην εποχή της μετανάστευσης μετατρέπει συχνά το σχεδόν ημεδαπό σε ημιπαράνομο αλλοδαπό. Αλλογενείς και αλλοδαποί ομογενείς αισθάνονται ξένοι στην ίδια τους την πατρίδα, αφού η εθνική ιδεολογία δεν τους αναγνωρίζει τα πλήρη δικαιώματα των Ελλήνων. Ακόμα δε και η περιβόητη δημοκρατική επικουρικότητα των τοπικών αρχών και των τοπικών κοινωνιών δηλαδή εντάξει το κράτος, αλλά η τοπική κοινωνία - στην αναγνώριση και προστασία των δικαιωμάτων των μεταναστών δε λειτουργεί. Η αλληλεγγύη και η συλλογικότητα κινούνται πολύ συχνά σε ένα κλίμα ομογενοποίησης. Γι αυτό θα έπρεπε και σε κάθε Δήμο νομίζω να συγκροτηθεί μια επιτροπή κατά του ρατσισμού και των διακρίσεων, για να δώσει κι εκεί ένα καλό παράδειγμα. Εκτός λοιπόν από τις μισαλλοδοξίες, τις προκαταλήψεις και τα στερεότυπα, έχουν διεισδύσει και δηλητηριάζουν ακόμη περισσότερο το κλίμα τα Μ.Μ.Ε. του μίσους, του φανατισμού, των διαχωριστικών γραμμών, της προπαγάνδας, όμως και οι διανοούμενοι των ιστορικών συμψηφισμών και των διεκδικήσεων, καθώς και οι πολιτικοί των οξύνσεων και των ακροτήτων. Η ταυτότητα του μετανάστη βρίσκεται σε κρίση, με συνέπεια να γίνεται σχεδόν αδύνατη η κοινωνική του ένταξη. Η αρνητική ή αντιφατική αυτοεικόνα χειροτερεύει από τα μηνύματα που στέλνουν τα μ.μ.ε. Έτσι δημιουργούνται ακούσιες κατ επιβολή μειονότητες ως εσωτερικές αποικίες αλλά και ως εσωτερικοί εχθροί, που θυσιάζονται, μέσω του ιδεολογικού εμποτισμού και της παραπληροφόρησης των media, για το κοινό καλό. Τα media λοιπόν διαμορφώνουν ένα αρνητικό συλλογικό φαντασιακό, μέσα από επιλεκτικές απλουστεύσεις και αποσιωπήσεις. Αυτή η σύγκρουση ετεροφιλίας και ετεροφοβίας περιστρέφεται άλλοτε γύρω από τα προβλήματα των μεταναστών και άλλοτε γύρω από την ίδια τη μετανάστευση ως πρόβλημα. Στην πραγματικότητα όμως κατά τη γνώμη μου όλες αυτές οι στάσεις και οι αντιστάσεις αντανακλούν προβλήματα της ίδιας της ελληνικής κοινωνίας. Η αμφιθυμία του να αντιμετωπίζονται οι μετανάστες ούτε ως Έλληνες ούτε ως ξένοι δεν αφήνει περιθώρια διαμόρφωσης ενός πλαισίου να θεωρούνται και ξένοι και Έλληνες. Η μεταναστευτική πολιτική θα μας τα πει καλύτερα ο κ. Ζαβός βέβαια- λειτουργεί στη βάση των κατηγοριών και των κατηγοριοποιήσεων. Και παρόλο που επικαλείται πολιτικό πραγματισμό, δε φαίνεται να εκτιμάει ορθά το μη αναστρέψιμο της πορείας των πραγμάτων. 24

20 A ENOTHTA «M.M.E. Στερεότυπα και Ρατσισμός» - 14/2/2007 Όλοι φοβούνται όλους. Ο φοβικός ρατσισμός δεν αφήνει κανέναν έξω από το φαύλο κύκλο. Η δημοκρατία ανησυχεί για πολιτική εκδοχή (ακροδεξιός ρατσισμός), πολλά κόμματα ανησυχούν για το ενδεχόμενο ανάπτυξης αστυνομικού κράτους, οι τοπικές κοινωνίες κινούνται άναρχα ανάμεσα στην ξενοφοβία και την παραοικονομία, ο κάθε Έλληνας νιώθει κάτι μέσα του να αλλάζει. Χωρίς να το έχει πολυκαταλάβει, έχει πλέον εντάξει τον εαυτό του στους αναπτυγμένους, τους πολιτισμένους, τους Ευρωπαίους, τους πετυχημένους, τους εύπορους, με συνέπεια να αρχίσει να αξιολογεί τους άλλους όχι μόνο ως διαφορετικούς αλλά κυρίως ως κατώτερους. Ακόμη και λούμπεν στοιχεία της ελληνικής κοινωνίας πιστεύουν ότι είναι φυλετικά και πολιτισμικά ανώτεροι από τους μετανάστες. Τόσο ο φοβικός ρατσισμός απέναντι σε επικίνδυνους αλλοδαπούς όσο και η άλλη όψη του, τα εγκλήματα μίσους κατά μειονοτικών και μεταναστών αναδεικνύουν ένα τουλάχιστον στοιχείο του νεοέλληνα: Μη έχοντας αυτογνωσία, που κατά τη γνώμη μου σημαίνει παιδεία συν ιστορική συνείδηση συν σχέδιο επιβίωσης, έχει αρχίσει να φοβάται τον ίδιο το του το φόβο. Κι εκεί ακριβώς παίζουν τα media. Φοβάται να αντικρύσει τον εαυτό του στον καθρέφτη και γι αυτό αντιδρά έτσι. Ελπίζω γρήγορα να καταλάβουμε όλοι ότι ούτε ο συμψηφισμός των φόνων ούτε η ισορροπία του τρόπου ούτε η άρνηση του παρελθόντος μας, άρα και του παρόντος των άλλων, συνιστούν λύσεις. Η δημοκρατία, ο πολιτισμός, η αλληλεγγύη, έχουν καλύτερο δρόμο να μας δείξουν. Αρκεί να μη φοβηθούμε ακόμα κι αυτά. Σας ευχαριστώ. ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ: Ευχαριστούμε τον κ. Πανούση. Τόσα πολλά πράγματα τα οποία είπε δεν ξέρω πώς μπορώ να τα κατηγοριοποιήσω. Βασίζομαι σε δύο στοιχεία. Ένα είναι ότι για την καταπολέμηση αν θέλετε του ρατσισμού πρέπει να γίνει ένας κατά κάποιο τρόπο κώδικας δεοντολογίας και αυτορύθμισης. Και εδώ θα είναι χρήσιμο το έργο όλων των ενδιαφερόμενων φορέων, πανεπιστημιακών ιδρυμάτων και άλλων ερευνητικών ιδρυμάτων και βεβαίως χρειαζόμαστε μία θα έλεγα επιμόρφωση των ίδιων των δημοσιογράφων οι οποίοι καλύπτουν τα θέματα, και εγώ θα το πήγαινα και πιο μακριά, και στους αρχισυντάκτες τους. Και το δεύτερο στοιχείο είναι το θέμα της πολιτικής. Μία πολιτική, όπως ανέφερε, κοινού αγαθού, που χρειάζονται θετικά μέτρα χωρίς γραφειοκρατίες. Νομίζω είναι κατάλληλη γέφυρα γι αυτό να μας μιλήσει ο κ. Αλέξανδρος Ζαβός, Πρόεδρος του Ινστιτούτου Μεταναστευτικής Πολιτικής. Α. ΖΑΒΟΣ: Καλημέρα. Καταρχήν θα ήθελα να ευχαριστήσω το Ινστιτούτο Οπτικοακουστικών Μέσων, τόσο για την πρόσκληση που μου απηύθυνε, όσο και για την επιτυχημένη επιλογή της θεματικής του Συνεδρίου. Πράγματι, η σχέση των μέσων μαζικής επικοινωνίας και του σχηματισμού των στερεοτύπων, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά την εικόνα του μετανάστη, αποτελεί μια δυναμική σχέση, με επιπτώσεις τόσο στο επίπεδο της καθημερινής συναναστροφής μας με τους μετανάστες, όσο και στο επίπεδο του σχεδιασμού και της υλοποίησης της μεταναστευτικής πολιτικής της χώρας μας. Από τη θέση αυτή θα ήθελα να εκθέσω ορισμένες από τις απόψεις μου ως προς τον τρόπο παρουσίασης του μεταναστευτικού 25