Εκπαίδευση και ανάπτυξη

Transcript

1 ΙΔΡΥΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ FOUNDATION FOR ECONOMIC & INDUSTRIAL RESEARCH Τ. Καρατάσου 11, Αθήνα, Tηλ.: , Fax: , 11 T. Karatassou Str., Athens, Greece, Tel.: (+30) , Fax: (+30) Εκπαίδευση και ανάπτυξη Νίκος Βέττας Γενικός Διευθυντής ΙΟΒΕ Καθηγητής, Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών Ιωάννινα, 12 Μαρτίου 2018

2 Φεβ/07 Αυγ/07 Φεβ/08 Αυγ/08 Φεβ/09 Αυγ/09 Φεβ/10 Αυγ/10 Φεβ/11 Αυγ/11 Φεβ/12 Αυγ/12 Φεβ/13 Αυγ/13 Φεβ/14 Αυγ/14 Φεβ/15 Αυγ/15 Φεβ/16 Αυγ/16 Φεβ/17 Αυγ/17 Φεβ/18 Δείκτης οικονομικού κλίματος ( Οικονομικό κλίμα EΕ Οικονομικό κλίμα Ευρωζώνη Οικονομικό κλίμα Ελλάδα Μέσος Όρος Ελ. ( ) Πηγές: ΙΟΒΕ / DG ECFIN, Ευρωπαϊκή Επιτροπή 2

3 Κατά κεφαλήν ΑΕΠ, σταθερές τιμές ,000 35,000 30,000 25,000 20,000 15,000 10,000 5,000,0 Πηγή: Eurostat Γερμανία Ελλάδα Πορτογαλία 3

4 δισεκ. % ΑΕΠ Επενδύσεις,80 30%,70,60,50 22,7% 22,7% 22,3% 25,1% 23,8%,54,5,54,2 21,1% 24,7%,59,9 25,9%,64,9 23,6%,59,0 18,1% 17,1% 25% 20%,40,43,1,45,0,46,0,48,5,43,2,38,6 14,7% 12,1% 11,2% 11,9% 10,9% 11,8% 13,3% 15%,30,30,2 10%,20,10,23,0,20,7,22,1,20,2,21,7,24,9 5%,0 0% Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. Μέγιστο ύψος επενδύσεων το 2007 ( 64,9 δισεκ.) Υψηλότερες επενδύσεις ως % του ΑΕΠ το 2007 (25,9%) Δραματικά χαμηλότερα το 2015 ( 20,2 δισεκ. και 10,9% του ΑΕΠ) 4

5 Βασικά μακροοικονομικά μεγέθη Βασικά Μακροοικονομικά Μεγέθη * ΑΕΠ -3,1 0,7-0,2 1,3 2,1 Ανεργία 9,5 26,5 24,9 21,5* 19,8 Ισοζύγιο Γενικής Κυβέρνησης 1-15,6-3,6-7,5-0,7* 0,6 Ισοζύγιο Τρεχ. Συναλλαγών -14,4-3,0 0,0-1,1-2,0 Εναρμονισμένος Πληθωρισμός Επενδύσεις Πάγιου Κεφαλαίου 1,3-1,4-1,1 1,1 0,8-13,7-2,8-0,2 9,7 12,0 1 Συμπεριλαμβανομένων των κρατικών ενισχύσεων στον τραπεζικό τομέα * Προβλέψεις IOBE Πηγές: Eurostat, ΕΛ.ΣΤΑΤ. 5

6 Εμπορικό Ισοζύγιο (αγαθών υπηρεσιών) δισεκ ,9-4,2-4,5-3,2-5,0-5,7-5,4-13,5-23,9-19,3-31, Ισοζύγιο Εισαγωγές αγαθών - υπηρεσιών (τιμές 2010) Εξαγωγές αγαθών - υπηρεσιών (τιμές 2010) Πηγή: Eurostat 6

7 δισεκ. Εκατ. τόνοι Εξαγωγές αγαθών-αξία έναντι όγκου,40,41,45,35,36,38,38,40,30,25,25,32,31,29,29,24,34,28,27,27,26,25,35,30,25,20,15,19,21,18,21,20,15,10,10,5, ,0 Αξία εξαγωγών Όγκος εξαγωγών Πηγή: Eurostat Μεταβολή αξίας εξαγωγών, : +31,2%. Μεταβολή όγκου εξαγωγών, : +62,9%. 7

8 Ανοιχτή Οικονομία; % ΑΕΠ Γερμανία Ιρλανδία Ελλάδα Κύπρος Πορτογαλία Σλοβακία Δανία Ολλανδία Φινλανδία Πηγή: Eurostat 8

9 Δημόσια Έσοδα - Δαπάνες - Πρωτογενές Ισοζύγιο (% ΑΕΠ) % ΑΕΠ % ΑΕΠ,70,60,50,40,30,20,10,0,6,4,2,0 -,2 -,4 -,6 -,8 -,10 -,12 Δαπάνες Γενικής Κυβέρνησης (αριστερός άξονας) Έσοδα Γενικής Κυβέρνησης (αριστερός άξονας) Πρωτογενές Ισοζύγιο (αριστερός άξονας) Πηγές: Eurostat/European Economic Forecast, autumn 2017, Ευρωπαϊκή Επιτροπή 9

10 δισεκ. Εθνικός πλούτος; (σε σταθερές τιμές 2010) Μη χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία Καθαρά χρηματοοικονομικά στοιχεία Εθνικός πλούτος Πηγή: Eurostat, Επεξεργασία δεδομένων: IOBE Πτώση του εθνικού πλούτου από 552 δισεκ., το 1995 σε 488 δισεκ., το 2008 και σε 356 δισεκ., το Αύξηση μη χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων από 547 δισεκ. το 1995 σε 712 δισεκ. το 2008 και πτώση έπειτα ( 608 δισεκ. το 2015). Μεταβολή του ισοζυγίου χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων και υποχρεώσεων με το υπόλοιπο κόσμο από μικρό πλεόνασμα το 1995 ( 5 δισεκ.) σε μεγάλο έλλειμμα το 2007 ( 263 δισεκ.). 10

11 Επιτυχής πορεία της ελληνικής οικονομίας (πριν την έξοδο από τα προγράμματα); Εξισορρόπηση εμπορικού ισοζυγίου Κυρίως μέσω συμπίεσης εξαγωγών. Διατηρήσιμη; Εξισορρόπηση δημοσιονομικού ισοζυγίου Σύνθεση φόρων, δαπανών, ασφάλιστικό Βελτίωση ανταγωνιστικότητας Σχεδόν αποκλειστικά μέσω μείωσης του μοναδιαίου κόστους εργασίας Επιστροφή στην ανάπτυξη Ασθενής, αργή και αναιμική Διατηρήθηκε η θέση στην ευρωζώνη Όμως γιατί και από ποιους τέθηκε στο τραπέζι;

12 Κόστος φοίτησης στο πανεπιστήμιο έναντι γενικού πληθωρισμού στις ΗΠΑ (CPI-U) ,0 500,0 400,0 300,0 200,0 100,0,0 Γενικός Δείκτης Τιμών Καταναλωτή (CPI-U) Δείκτης τιμών κόστους τριτοβάθμιας εκπαίδευσης Η εκπαίδευση γίνεται ακριβότερη με την πάροδο του χρόνου. Το κόστος της αυξάνει με μεγαλύτερο ρυθμό σε σχέση με την άνοδο του πληθωρισμού. 12

13 Πραγματικό ωρομίσθιο ανά επίπεδο εκπαίδευσης στις Η.Π.Α. (1973=100) ,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0,0 Χωρίς απολυτήριο Λυκείου Απόφοιτοι Λυκείου Κολέγιο χωρίς αποφοίτηση Πτυχιούχοι κολλεγίου Με ανώτερο δίπλωμα Πηγή: Federal Reserve Bank of San Francisco, Economic Policy Institute Το πραγματικό ωρομίσθιο στις Η.Π.Α. είναι υψηλότερο στα υψηλότερα επίπεδα εκπαίδευσης. Στα χαμηλότερα επίπεδα εκπαίδευσης το πραγματικό ωρομίσθιο παρουσιάζει μείωση με την πάροδο του χρόνου. 13

14 Σχετική τιμή του κεφαλαίου και αποδόσεις της εκπαίδευσης 1,40,000 1,30,000 1,20,000 1,10,000 1,0,000,90,000,80,000,70,000,60,000,50,000 Σχετική τιμή του κεφαλαίου Αποδόσεις πανεπιστημιακής εκπαίδευσης (0,10 το 1929) Αποδόσεις δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (0,095 το 1929) Πηγή: Andreas Hornstein, Per Krusell and Giovanni L. Violante, The Effects of Technical Change on Labor Market Inequalities. In Handbook of Economic Growth (chapter 20) Edited by P. Aghion and S. Durlauf, Elsevier. Αντίστροφη η σχέση σχετικής τιμής κεφαλαίου και απόδοσης εκπαίδευσης. Η επένδυση στην εκπαίδευση, μακροχρόνια, αποδίδει περισσότερο σε σχέση με την επένδυση στο φυσικό κεφάλαιο. 14

15 Βασικά μεγέθη λειτουργίας τριτοβάθμιας εκπαίδευσης 15

16 Εξέλιξη αριθμού εκπαιδευτικών ιδρυμάτων ,25,100,20,80,15,60,10,40,5,20,0,0 Πανεπιστήμια (αριστερός άξονας) Τ.Ε.Ι. (αριστερός άξονας) Τεχνικές Σχολές (δεξιός άξονας) Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Αυξήθηκαν τόσο οι σχολές όσο και τα τμήματα. Η αναδιάρθρωση που επιχειρήθηκε με το σχέδιο «ΑΘΗΝΑ» είχε μικρή επίπτωση, κυρίως στον αριθμό Τμημάτων των Τ.Ε.Ι. (από 215 στα 178) Την περίοδο συγχωνεύτηκαν 2 πανεπιστήμια (Στερεάς και Δυτικής Ελλάδας), και 2 ΤΕΙ. 16

17 Χιλ. Χιλ. Εξέλιξη αριθμού φοιτητών και σπουδαστών ,500,10 2,000,8 1,500,6 1,000,4,500,2,0,0 Πανεπιστήμια (αριστερός άξονας) Τ.Ε.Ι. (αριστερός άξονας) Τεχνικές Σχολές (δεξιός άξονας) Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Η αύξηση των φοιτητών/σπουδαστών αφορά κυρίως τα πανεπιστήμια και λιγότερο τα Τ.Ε.Ι. Υπερδιπλασιάστηκαν στα πανεπιστήμια (από 84,6 χιλ. στους 191 χιλ.), αυξήθηκαν κατά 22 φορές στα Τ.Ε.Ι. (από 4,6 χιλ. στους 99 χιλ.), μειώθηκαν στις Τεχνικές-Επαγγελματικές Σχολές (από 7,9 χιλ. στους 6,5 χιλ.). Μεγαλύτερη αύξηση (+50%) στον αριθμό φοιτητών/σπουδαστών την περίοδο Πτώση στα Τ.Ε.Ι. (28%) την περίοδο λόγω «βάσης του 10» και σχεδίου «ΑΘΗΝΑ». Οι γυναίκες είναι περισσότερες από τους άνδρες (από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 στα πανεπιστήμια και του 1990 στα Τ.Ε.Ι.). 17

18 Εξέλιξη αριθμού φοιτητών ανά γνωστικό πεδίο Πανεπιστήμια Τ.Ε.Ι. 100% 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% FIELD 10 FIELD 6 FIELD 8 FIELD 9 FIELD 1 FIELD 4 FIELD 5 FIELD 7 FIELD 3 FIELD 2 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% FIELD 3 FIELD 1 FIELD 10 FIELD 6 FIELD 2 FIELD 8 FIELD 9 FIELD 4 FIELD 7 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία στοιχείων: Ι.Ο.Β.Ε. Πανεπιστήμια-πεδία: Τέχνες-Ανθρωπιστικές Επιστήμες (πρώτο σε ολόκληρη την περίοδο ), Κοινωνικές, Οικονομικές, Νομικές, Κοινωνικές Επιστήμες-Δημοσιογραφία- Ενημέρωση (ανήλθε στη δεύτερη θέση την περίοδο ). Πολύ περιορισμένος ο αριθμός φοιτητών στις Τεχνολογίες Πληροφοριών-Επικοινωνίας. Τ.Ε.Ι.-πεδία: Μηχανική-Κατασκευές (πρώτο στη κατάταξη), Διοίκηση Επιχειρήσεων (μείωση με το σχέδιο «ΑΘΗΝΑ»). 18

19 Χιλ. Αύξηση των κατόχων Master και Ph.D. Εξέλιξη κατόχων Master και Ph.D. Πανεπιστήμια,14,12,10,8,6,4,2,0 Πανεπιστήμια-M.Sc. (αριστερός άξονας) Πανεπιστήμια-Ph.D. (δεξιός άξονας) Τ.Ε.Ι.-M.Sc. (αριστερός άξονας) % 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% FIELD 10 FIELD 8 FIELD 6 FIELD 1 FIELD 9 FIELD 3 FIELD 2 FIELD 7 FIELD 5 FIELD 4 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία στοιχείων: Ι.Ο.Β.Ε. Πανεπιστήμια: Από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 ο αριθμός των κατόχων μεταπτυχιακού αυξήθηκε κατά 7 φορές περίπου ( : +284%, : +10,5%). Περισσότερες οι γυναίκες. Πεδία : Διοίκηση Επιχειρήσεων-Νομική, Θετικές Επιστήμες, Κοινωνικές Επιστήμες. Η Ελλάδα το 2014 τελευταία στην κατάταξη στην Ε.Ε.-28 που αφορά τους κατόχους Master (0,11% του πληθυσμού). Την περίοδο ο αριθμός των διδακτόρων αυξήθηκε κατά 6 φορές περίπου (από τους 285 στους 1,6 χιλ.). Πεδία : Επιστήμες Υγείας, Θετικές Επιστήμες, Τέχνες-Ανθρωπιστικές Επιστήμες, Κοινωνικές Επιστήμες. Η Ελλάδα το 2014 πάνω από τη μέση της κατάταξης στην Ε.Ε.-28 που αφορά τους εγγεγραμμένους σε πρόγραμμα Ph.D. (0,22% του πληθυσμού). Τ.Ε.Ι: Την περίοδο οι κάτοχοι μεταπτυχιακού διπλασιάστηκαν. Περισσότεροι οι άνδρες. Πεδία : Μηχανική-Κατασκευές, Διοίκηση Επιχειρήσεων. 19

20 Χιλ. Χιλ. Ανάμεικτη εικόνα στη σχέση πρωτοετών-πτυχιούχων Πανεπιστήμια Τ.Ε.Ι.,50,45,40,35,30,25,20,15,10,5,0,42,40,41,41,41,41,34,33,34,29,28,29,44,45,46,46,47,43,31,32,32,32,32,33,45,40,35,30,25,20,15,10,5,0,38,37,37,25,17,16,13,14,39,28,29,28,24,23,22,18,19,20,19,19,19,19 Πρωτοετείς Πτυχιούχοι Πρωτοετείς Πτυχιούχοι Πηγή: Eurostat, Επεξεργασία στοιχείων: Ι.Ο.Β.Ε. Πανεπιστήμια: : οι δύο καμπύλες συγκλίνουν (με κάποιες, πάντως, διακυμάνσεις), : σχετική απόκλιση τους. Την περίοδο της κρίσης ο αριθμός των πτυχιούχων αυξήθηκε με λίγο χαμηλότερο ποσοστό (5,2%) σε σχέση με την αύξηση στον αριθμό των πρωτοετών φοιτητών (7,3%) Τ.Ε.Ι.: Συγκλίνουν διαχρονικά οι δύο καμπύλες (έντονες διακυμάνσεις στην καμπύλη πρωτοετών σπουδαστών). 20

21 Μειώνονται τα ποσοστά (έγκαιρης) ολοκλήρωσης σπουδών 80% 70% 60% Εξέλιξη του ποσοστού ολοκλήρωσης σπουδών 68% 64% 60% 57% 90% 80% 70% Εξέλιξη του ποσοστού ολοκλήρωσης σπουδών ανά ίδρυμα 50% 40% 52% 43% 33% 60% 50% 40% 30% 20% 21% 30% 20% 10% 3% 0% Πηγή: GU NET, Επεξεργασία στοιχείων: Ι.Ο.Β.Ε. 10% 0% Α.Σ.Ο.Ε.Ε. ΑΙΓΑΙΟΥ ΔΥΤ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΙΟΝΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΠΟΛΥΤ. ΚΡΗΤΗΣ Πέφτει το ποσοστό ολοκλήρωσης σπουδών καθώς εισερχόμαστε στην περίοδο της οικονομικής κρίσης (από το 64% το 2004 στο 21% το 2011), κυρίως σε περιφερειακά ιδρύματα (πιθανότεροι οι οικονομικοί λόγοι). 21

22 Ικανοποιητική η κατάταξη της Ελλάδας αναφορικά με το ποσοστό του πληθυσμού της που λαμβάνει πτυχίο Poland Ireland Lithuania Denmark United Kingdom Finland Belgium Slovakia Netherlands Czech Republic Estonia Greece Malta Bulgaria Slovenia Latvia Portugal Croatia Hungary Romania Germany Sweden Spain Italy Austria Cyprus Luxembourg 1,2% Ποσοστό πληθυσμού που λαμβάνει πτυχίο ανά χώρα 1,0% 0,8% 0,6% 0,4% 0,2% 0,0% B.A. M.Sc. Πηγή: Eurostat Σε σύγκριση με τις χώρες της Ε.Ε.-28, η Ελλάδα βρίσκεται λίγο επάνω από τη μέση της κατάταξης που αφορά το ποσοστό του πληθυσμού της (0,5%) που λαμβάνει πτυχίο από σχολή Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης. 22

23 Σημαντική μείωση στο διδακτικό προσωπικό μετά την έναρξη της κρίσης Χιλ Εξέλιξη του αριθμού διδασκόντων Διδάσκοντες ανά πεδίο στα πανεπιστήμια, % 90%, %, % 60%, % 40%,0 0 30% 20% 10% 0% Πανεπιστήμια (αριστερός άξονας) Τ.Ε.Ι. (αριστερός άξονας) Τεχνικές Σχολές (δεξιός άξονας) FIELD 6 FIELD 10 FIELD 1 FIELD 8 FIELD 4 FIELD 3 FIELD 5 FIELD 2 FIELD 7 FIELD 9 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία στοιχείων: Ι.Ο.Β.Ε. Πανεπιστήμια: Οι άνδρες αποτελούν το 69% των διδασκόντων. Υπερδιπλασιασμός διδασκόντων την περίοδο (από τους 5 χιλ. στους 10,8 χιλ.), μειώθηκαν κατά 19,2% την περίοδο (από τους 13,3 χιλ. στους 10,7 χιλ.). Μεγαλύτερος αριθμός σε Επιστήμες Υγείας, Μηχανική-Κατασκευές, Τέχνες-Ανθρωπιστικές Επιστήμες Τ.Ε.Ι.: Οι γυναίκες αποτελούν το 25% των διδασκόντων. Αυξήθηκαν οι διδάσκοντες την περίοδο κατά 3,6 φορές (από τους 3,2 χιλ. στους 11,5 χιλ.), μειώθηκαν κατά 64% την περίοδο (στους 4,1 χιλ.). Ο μεγαλύτερος αριθμός παρατηρείται στις Μηχανική-Κατασκευές, Επιστήμες Υγείας, Διοίκηση Επιχειρήσεων. 23

24 Διακυμάνσεις στο λόγο πρωτοετείς προς διδάσκοντες,6 Πρωτοετείς φοιτητές προς διδάσκοντες,5,4,3,2,1, Πανεπιστήμια Τ.Ε.Ι. Τεχνικές Σχολές Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία στοιχείων: Ι.Ο.Β.Ε. Πανεπιστήμια: Παρέμενε σταθερός (γύρω στο 4) μεταξύ Την περίοδο αυξήθηκε (από τους 3,3 στους 5) αφού την ίδια περίοδο οι πρωτοετείς φοιτητές αυξήθηκαν και το διδακτικό προσωπικό περιορίστηκε. Μεγάλες διαφορές μεταξύ των γνωστικών πεδίων, καθώς κυμαίνεται από 1,1 στις Επιστήμες Υγείας μέχρι 7,5 στις Κοινωνικές Επιστήμες, Δημοσιογραφία, Ενημέρωση. Τ.Ε.Ι.: Από 3,4 το 2002 και 2,1 το 2009 ανήλθε σε 5,3 το 2014, λόγω σημαντικής μείωσης του διδακτικού προσωπικού την περίοδο της κρίσης. 24

25 Εξέλιξη της χρηματοδότησης 25

26 Εξέλιξη της χρηματοδότησης Μετά από τη μεγάλη αύξηση (+150%), η συνολική χρηματοδότηση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης έχει μειωθεί σημαντικά την περίοδο (-24%) Η μείωση είναι μικρότερη της αντίστοιχης του συνόλου της Γενικής Κυβέρνησης μετά το 2010 (-31%) αλλά μεγαλύτερη από την αντίστοιχη του συνόλου της εκπαίδευσης (-20%) Οι λειτουργικές δαπάνες μειώθηκαν κατά 66% Οι δαπάνες προσωπικού κατά 20% Τα ίδια έσοδα ΕΛΚΕ (σε δείγμα πανεπιστημίων) αυξήθηκαν κατά 47% Οι εταιρείες αξιοποίησης περιουσίας σημείωσαν μεγάλες ζημίες 26

27 χιλ. ευρώ χιλ. ευρώ Η δαπάνη ανά φοιτητή πέφτει μετά το 2008,10,9,8,7 Δαπάνη ανά φοιτητή,50,45,40,35,6,5,4,3,2,1,30,25,20,15,10,5, ,0 Δαπάνη/Φοιτητή (αριστερός άξονας) Δαπάνη/Πρωτοετή Φοιτητή (αριστερός άξονας) Δαπάνη/Φοιτητή (με φοιτητές M.Sc. & Ph.D.) (αριστερός άξονας) Δαπάνη/Μεταπτυχιακό Φοιτητή (δεξιός άξονας) Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία στοιχείων: Ι.Ο.Β.Ε. Η διεύρυνση της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης, όπως αναμένεται, οδήγησε σε αύξηση των δαπανών ( 878 εκατ. το 2001, 2,2 δισεκ. το 2008, 1,6 δισεκ. το 2014). Την περίοδο η δαπάνη ανά φοιτητή-σπουδαστή μειώθηκε από τα 7,6 χιλ. στα 5,4 χιλ. 27

28 Παρά τις περικοπές στην τριτοβάθμια εκπαίδευση την περίοδο της κρίσης, ως % του ΑΕΠ η συνολική δαπάνη τριτοβάθμιας στην Ελλάδα κατατάσσεται το 2015 ελαφρώς πάνω από το μέσο όρο της ΕΕ και Ευρωζώνης (0,9% έναντι 0,7%, και 0,8% αντίστοιχα) λόγω και της μεγάλης μείωσης του ΑΕΠ Η δαπάνη στο σύνολο της εκπαίδευσης (πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια) ως % του ΑΕΠ υπολείπεται στην Ελλάδα (4.3%) του μέσου όρου της ΕΕ-28 (4.9%) και της Ευρωζώνης (4,7%) 28

29 Δαπάνη τριτοβάθμιας και συνόλου εκπαίδευσης ως % του ΑΕΠ Τριτοβάθμια εκπαίδευση Σύνολο εκπαίδευσης Φινλανδία Δανία Ισλανδία Πολωνία Ολλανδία Εσθονία Κύπρος Νορβηγία Λιθουανία Κροατία Σουηδία Σλοβενία Πορτογαλία Μάλτα Λετονία Ουγγαρία Ελλάδα Βέλγιο Ρουμανία Λουξεμβούργο Ευρωζώνη 19 Γερμανία Τσεχία Βουλγαρία Αυστρία Σλοβακία Ιρλανδία ΕΕ -28 Γαλλία Ιταλία Ηνωμένο Βασίλειο,0,4,0,3,1,7,1,6,1,5,1,4,1,3,1,3,1,2,1,2,1,2,1,1,1,0,1,0,1,0,1,0,0,9,0,9,0,9,0,8,0,8,0,8,0,8,0,8,0,8,0,8,0,7,0,7,0,7,0,6,1,9,0,0,0,5,1,0,1,5,2,0 Ισλανδία Δανία Σουηδία Βέλγιο Φινλανδία Εσθονία Πορτογαλία Λετονία Ελβετία Κύπρος Σλοβενία Νορβηγία Μάλτα Γαλλία Ολλανδία Λιθουανία Πολωνία Λουξεμβούργο Ουγγαρία Ηνωμένο Βασίλειο Αυστρία ΕΕ -28 Τσεχία Κροατία Ευρωζώνη 19 Ελλάδα Σλοβακία Γερμανία Ισπανία Ιταλία Βουλγαρία Ιρλανδία Ρουμανία,3,1,7,5,7,0,6,5,6,4,6,2,6,1,6,0,6,0,5,8,5,7,5,6,5,5,5,5,5,5,5,4,5,4,5,2,5,2,5,2,5,1,5,0,4,9,4,9,4,7,4,7,4,3,4,2,4,2,4,1,4,0,4,0,3,7,0,0,1,0,2,0,3,0,4,0,5,0,6,0,7,0,8,0 Πηγή: Eurostat, General government expenditure by function (COFOG) Επεξεργασία ΙΟΒΕ 29

30 Η περιορισμένη αυτονομία της οικονομικής διαχείρισης των ιδρυμάτων ενισχύεται από τις αυξημένες ανάγκες εποπτείας στο πλαίσιο της εφαρμογής των προγραμμάτων οικονομικής προσαρμογής της χώρας Η διακυβέρνηση του συνολικού συστήματος και ο δημόσιος έλεγχος ασκείται με παραδοσιακά εργαλεία ελέγχων νομιμότητας προληπτικού χαρακτήρα 30

31 Ερευνητικό έργο 31

32 Η οικονομική κρίση έχει σημαντικές επιπτώσεις στις ερευνητικές δραστηριότητες των ΑΕΙ εκατ., τρέχουσες τιμές % του ΑΕΠ Εξέλιξη δαπανών για Ε&Α (σε εκατ. ευρώ, τρέχουσες τιμές), Ύστερα από 2,5 δεκαετίες ραγδαίας αύξησης της χρηματοδότησης ανακόπηκε η άνοδος των δαπανών για Ε&Α την περίοδο ,2 0,8 Εξέλιξη δαπανών για Ε&Α, ως ποσοστό του ΑΕΠ, , , ,2 0 0 Πηγή: Eurostat Τριτοβάθμια εκπαίδευση Σύνολο τομέων Τριτοβάθμια εκπαίδευση Σύνολο τομέων Ως ποσοστό του ΑΕΠ, οι δαπάνες Ε&Α έχουν επιστρέψει σε ισχυρή ανοδική πορεία φτάνοντας το 0,96% του ΑΕΠ το

33 Η Ελλάδα εξακολουθεί να υστερεί από τον μέσο όρο της ΕΕ στις δαπάνες για Ε&Α IS EA19 CN* EU28 NL CZ NO UK IR* EE LU PT ES SK RU LT TR* PL BG GR HR MT RS* LV RO CY ME* US** DK BE SI CN* FR IS EA19 EU28 NL UK IR* CZ NO HUIT LU RU ES PT TR* PL HR MT SK GR LT RS* RO LV ME* CY 5 Δαπάνες για Ε&Α, ως ποσοστό του ΑΕΠ, διεθνής σύγκριση, 2015, σύνολο των τομέων 4 Δαπάνες για Ε&Α, ως ποσοστό του ΑΕΠ, διεθνής σύγκριση, 2015, επιχειρηματικός τομέας 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 KR* JP* SE AT DK CH*** FI DE US** BE FR SI HU IT 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 KR* JP* SE AT CH*** DE FI BG EE Σημ.: * 2014, ** 2013, *** Τα υπόλοιπα στοιχεία αφορούν το Πηγή: Eurostat, εκτιμήσεις ΙΟΒΕ Ιδιαίτερα σημαντική είναι η υστέρηση αυτών των δαπανών στον επιχειρηματικό τομέα (0,28% έναντι 1,3% του ΑΕΠ στην ΕΕ το 2014). 33

34 Ιδιαίτερα σημαντική είναι η υστέρηση αυτών των δαπανών στον επιχειρηματικό τομέα 1,2 Δαπάνες για Ε&Α, ως ποσοστό του ΑΕΠ, διεθνής σύγκριση, 2015, ΑΕΙ 1 0,8 Επομένως, τα ελληνικά ΑΕΙ κατέχουν αυξημένη σημασία για την παραγωγή έρευνας στην Ελλάδα σε σχέση με πολλές άλλες χώρες του εξωτερικού. 0,6 0,4 0,2 0 Σημ.: * 2014, ** 2013, *** Τα υπόλοιπα στοιχεία αφορούν το Πηγή: Eurostat, εκτιμήσεις ΙΟΒΕ 34

35 Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης το μερίδιο των ΑΕΙ στις δαπάνες για Ε&Α έχει υποχωρήσει 100% Εξέλιξη δαπανών για Ε&Α ανά τομέα, % 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Πηγή: Eurostat, εκτιμήσεις ΙΟΒΕ ΑΕΙ Κράτος Επιχειρήσεις Ιδιωτικά ΜΚΙ Υψηλότερα είναι τα μερίδια των κρατικών ιδρυμάτων και των επιχειρήσεων. 35

36 Η Ελλάδα έχει από τα υψηλότερα ποσοστά απασχόλησης σε Ε&Α στα ΑΕΙ παγκοσμίως EE SE LU LT AT FR* EU28 EA19 ES NL LV SK DE CZ IT JP** HR KR** PL SI MT HU CY RU*** TR* BG RO AT EE BE ES DE IR EU28 EA19 LV SK KR MT FR CZ IT JP HU PL CY NL TR LU BG RO RU* 0,9 Ερευνητικό προσωπικό σε ΑΕΙ ως % της συνολικής απασχόλησης, διεθνείς συγκρίσεις, ΙΠΑ, ,8 Ερευνητικό προσωπικό σε ΑΕΙ ως % της συνολικής απασχόλησης, διεθνείς συγκρίσεις, αριθμός εργαζομένων, ,8 1,6 0,7 1,4 0,6 1,2 0,5 1 0,4 0,8 0,3 0,6 0,2 0,1 0 DK GR FI PT CH*** UK BE IS NO IR Σημ.: * 2014, ** 2013, *** Τα υπόλοιπα στοιχεία αφορούν το Πηγή: Eurostat 0,4 0,2 0 GR CH* IS DK PT LT UK SE NO FI HR SI Σημ.: * Τα υπόλοιπα στοιχεία αφορούν το Πηγή: Eurostat 36

37 Παρά τις περικοπές δαπανών, ο ρυθμός ανόδου της απασχόλησης ερευνητικού προσωπικού δεν ανακόπηκε χιλ. άτομα χιλ. ΙΠΑ Εξέλιξη του προσωπικού Ε&Α στην Ελλάδα, αριθμός εργαζομένων, Εξέλιξη του προσωπικού Ε&Α στην Ελλάδα, ΙΠΑ, ΑΕΙ Σύνολο τομέων ΑΕΙ Σύνολο τομέων Πηγή: Eurostat 37

38 Επιβράδυνση της ανόδου των δημοσιεύσεων μετά το 2008 και πτώση μετά το 2012 Εξέλιξη του αριθμού ελληνικών δημοσιεύσεων (χιλ.) σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά, ,12,10,9,1,9,7,10,2,10,6,10,7,10,9,11,2,11,0,10,8,8,7,3,7,9,6,5,1,5,6,6,0,6,4,4,2, Πανεπιστήμια ΤΕΙ Λοιποί φορείς Πηγή: Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης 38

39 Από την άλλη πλευρά, συνεχίζεται η άνοδος του αριθμού αναφορών (ταχύτερα από τις χώρες της ΕΕ και του ΟΟΣΑ) χιλ.,400,350,300,250,200,150,100 Εξέλιξη του αριθμού αναφορών σε ελληνικές δημοσιεύσεις, ,92,104,124,146,174,203,231,256,288,314,335 2,5 2 1,5 1 0,5 Εξέλιξη του μεριδίου ελληνικών αναφορών στο σύνολο των χωρών του ΟΟΣΑ και ΕΕ, ,50 0, Πανεπιστήμια ΤΕΙ Λοιποί φορείς Μερίδιο (%) ελληνικών αναφορών στο σύνολο των χωρών του ΟΟΣΑ Μερίδιο (%) ελληνικών αναφορών στο σύνολο των χωρών της ΕΕ Πηγή: Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης 39

40 Βελτιώνονται και οι επιδόσεις της χώρας σε όρους σχετικού δείκτη απήχησης (ως προς τις χώρες της ΕΕ και του ΟΟΣΑ) 1,2 Εξέλιξη των σχετικών δεικτών απήχησης, Κατανομή των ελληνικών δημοσιεύσεων με υψηλή απήχηση, ,8 50,49,7 0,6 40 0,4 0, Το 1,6% των ελληνικών δημοσιεύσεων ανήκουν στο 1% των παγκόσμιων δημοσιεύσεων με την υψηλότερη απήχηση,11,7,26,7 10,6,4 Σχετικός δείκτης απήχησης της Ελλάδας σε σχέση με τις χώρες του ΟΟΣΑ Σχετικός δείκτης απήχησης της Ελλάδας σε σχέση με τις χώρες της ΕΕ Πηγή: Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης 0,1,6 Top 1% Top 5% Top 10% Top 25% Top 50% Ως αποτέλεσμα αυτής της σύγκλισης, η Ελλάδα είχε αρκετά υψηλή συμμετοχή στις δημοσιεύσεις με υψηλότερη απήχηση. 40

41 Έντονη είναι, όμως, η εσωστρέφεια των εγχώριων ΑΕΙ Μερίδιο δημοσιεύσεων με διεθνείς συνεργασίες ανά τομέα (%), 2014 Μερίδιο δημοσιεύσεων χωρίς συνεργασίες ανά τομέα (%), 2014 Ερευνητικά Κέντρα ΓΓΕΤ,60,6 Πανεπιστήμια,28,9 Ιδιωτικοί Φορείς Υγείας,52,3 Λοιποί Εκπαιδευτικοί Φορείς,17,7 Λοιποί Δημόσιοι Ερευνητικοί Φορείς,51,3 ΤΕΙ,16,0 Λοιποί Εκπαιδευτικοί Φορείς,50,3 Ερευνητικά Κέντρα ΓΓΕΤ,10,6 Ιδιωτικά Mη Κερδοσκοπικά Ιδρύματα,47,6 Ιδιωτικά Mη Κερδοσκοπικά Ιδρύματα,9,8 Πανεπιστήμια,45,1 Επιχειρήσεις,9,5 Επιχειρήσεις,42,9 Δημόσια Νοσοκομεία,9,2 ΤΕΙ,33,2 Λοιποί Δημόσιοι Ερευνητικοί Φορείς,9,1 Λοιποί Δημόσιοι Φορείς,31,5 Λοιποί Δημόσιοι Φορείς,8,3 Δημόσια Νοσοκομεία,31,0 Ιδιωτικοί Φορείς Υγείας,7, Πηγή: Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης Σχετικά μικρό είναι το ποσοστό των δημοσιεύσεων που γίνονται σε συνεργασία με φορείς του ιδιωτικού τομέα. 41

42 Παρά το μέγεθος και την ποιότητα του ερευνητικού δυναμικού η παραγωγή καινοτομίας είναι χαμηλή 0,55 0,5 0,45 0,4 0,35 0,3 Συνοπτικός δείκτης καινοτομίας στην Ελλάδα και στην ΕΕ, Ελλάδα Πηγή: European Innovation Scoreboard Database ΕΕ Ως αποτέλεσμα της εσωστρέφειας των ΑΕΙ και της χαμηλής ενασχόλησης του ιδιωτικού τομέα με Ε&Α, η παραγωγή καινοτομίας στην Ελλάδα υστερεί σημαντικά. Ο συνοπτικός δείκτης καινοτομίας για την Ελλάδα περιορίστηκε σε 0,36 μονάδες το 2015 (από 0,40 το 2014 και 0,37 το 2008). Στην ΕΕ, ο δείκτης ανήλθε σε 0,52 μονάδες το 2015, από 0,50 το Στην ΕΕ, ο δείκτης ανήλθε σε 0,52 μονάδες το 2015, από 0,50 το

43 Υστέρηση της Ελλάδας παρατηρείται και στους οκτώ σύνθετους δείκτες καινοτομίας Επιδόσεις της Ελλάδας στους σύνθετους δείκτες καινοτομίας, 2015 (100=ΕΕ) Περιουσιακά στοιχεία διανοητικής ιδιοκτησίας Χρηματοδότηση και υποστήριξη Oικονομικά αποτελέσματα Επενδύσεις επιχειρήσεων Συνδέσεις και επιχειρηματικότητα Συστήματα έρευνας Παραγωγοί καινοτομίας Ανθρώπινοι πόροι =ΕΕ Πηγή: European Innovation Scoreboard Database Η μεγαλύτερη υστέρηση παρατηρείται στον σύνθετο δείκτη που μετρά την παραγωγή καινοτομίας σε όρους διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, κοινοτικών εμπορικών σημάτων και κοινοτικών σχεδίων (υπολείπεται του μέσου όρου της ΕΕ κατά 56,3%) 43

44 Η μεγαλύτερη υστέρηση παρατηρείται στον σύνθετο δείκτη για τα περιουσιακά στοιχεία διανοητικής ιδιοκτησίας DK CH SE LU FI AT DE MT NL IL IS EU IT UK BG FR BE SI ES IE EE CY PL PT CZ LV NO HU LT EL SK HR TR UA RO RS MK CH SE SI IE UK FI LT IL DK NO CY FR NL AT SK BE HR PT EU DE EL CZ PL EE LV BG HU ES LU MK IT RO UA RS IS MT TR Σύνθετος δείκτης «Περιουσιακά στοιχεία διανοητικής ιδιοκτησίας» για ευρωπαϊκές χώρες, 2015 Σύνθετος δείκτης «Ανθρώπινοι πόροι» για ευρωπαϊκές χώρες, ,9 0,8 0,7 0,6 Στην κατάταξη με βάση τον συγκεκριμένο δείκτη, η χώρα βρίσκεται στην 29η θέση 1 0,9 0,8 0,7 Η Ελλάδα έχει καλύτερα εκπαιδευμένο πληθυσμό σε σχέση με άλλες χώρες της Νότιας (όπως Ισπανία, Ιταλία και Μάλτα), Ανατολικής (όπως Τσεχία, Πολωνία και Εσθονία) και Νοτιοανατολικής Ευρώπης (όπως Βουλγαρία, Ρουμανία, Σερβία και Τουρκία). Υστερεί, ωστόσο, σημαντικά από τις χώρες της Βόρειας και της Δυτικής Ευρώπης. 0,6 0,5 0,5 0,4 0,4 0,3 0,3 0,2 0,2 0,1 0,1 0 0 Πηγή: European Innovation Scoreboard Database Η μικρότερη υστέρηση της Ελλάδας παρατηρείται στον σύνθετο δείκτη για τους ανθρώπινους πόρους 44

45 Ωστόσο, η Ελλάδα υστερεί σημαντικά στην παραγωγή καινοτόμων ψηφιακών τεχνολογιών Μόλις 1,8 διπλώματα ευρεσιτεχνίας ΤΠΕ ανά εκατομμύριο κατοίκων το 2013 (23,2 κατά μ.ο. στην ΕΕ) Υστέρηση παρουσιάζεται και στην υιοθέτηση καινοτόμων ψηφιακών τεχνολογιών στην παραγωγή στη χρήση τεχνολογιών RFID και λογισμικού CRM στην αυτοματοποίηση των συναλλαγών με προμηθευτές και πελάτες Όμως, ως προς την χρήση λογισμικού ERP και την ανάλυση μεγάλων δεδομένων, η χώρα βρίσκεται υψηλότερα από το μέσο όρο της ΕΕ 45

46 Τριτοβάθμια εκπαίδευση και απασχόληση αποφοίτων 46

47 Ο πληθυσμός της χώρας με τριτοβάθμια εκπαίδευση σχεδόν διπλασιάστηκε το 2016 σε σχέση με το 2000 χιλ CY UK IE EE SE FI LT LU BE ES DK NL FR LV AT SI EU28 GR DE PL BG HU HR PT CZ SK MT IT RO 2500 Πληθυσμός ηλικίας 15 ετών και άνω με τριτοβάθμια εκπαίδευση στην Ελλάδα, % Ποσοστό πληθυσμού με τριτοβάθμια εκπαίδευση στην ΕΕ- 28, % % % 20% % 10% 500 5% 0 0% Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ Ως ποσοστό του συνολικού πληθυσμού διαμορφώθηκε στο 24% περίπου το 2016 από 14% στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας 47

48 Το υψηλότερο ποσοστό απασχόλησης καταγράφεται στα άτομα με μεταπτυχιακές σπουδές ή διδακτορικό 90% Ποσοστό απασχόλησης ανά επίπεδο εκπαίδευσης, Ελλάδα 80% 80% 85% 79% 70% 69% 71% 74% 75% 60% 61% 50% 51% 54% 56% 40% 40% 39% 42% 43% 30% 33% 31% 20% 20% 10% 0% Δημοτικό Γυμνάσιο Λύκειο Μεταδ/βάθμια Πανεπιστήμιο- ΤΕΙ Ποσοστό απασχόλησης = Απασχολούμενοι / Συνολικός πληθυσμός Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ Μεταπτυχιακό- Διδακτορικό Στους απόφοιτους πανεπιστημίων ή ΤΕΙ το ποσοστό απασχόλησης το 2016 ήταν χαμηλότερο κατά 14 ποσοστιαίες μονάδες σε σχέση με το

49 Το ποσοστό απασχόλησης στα άτομα με τριτοβάθμια εκπαίδευση στην Ελλάδα είναι το χαμηλότερο στην ΕΕ-28 Ποσοστό απασχόλησης στα άτομα με τριτοβάθμια εκπαίδευση (ISCED 5-8) στην ΕΕ-28, % 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% LT MT PL UK RO LV SE NL EE PT DE CZ AT LU IE EU28 DK SI FR HU BG CY BE ES FN IT SK HR GR Πηγή: Eurostat 49

50 Το 2016 το υψηλότερο ποσοστό ανεργίας καταγράφεται στα άτομα με μεταδευτεροβάθμια εκπαίδευση και με γυμνάσιο 30% Ποσοστό ανεργίας ανά επίπεδο εκπαίδευσης, Ελλάδα 27% 28% 25% 25% 24% 20% 18% 15% 15% 13% 13% 10% 11% 10% 12% 9% 12% 5% 7% 8% 8% 7% 7% 0% Δημοτικό Γυμνάσιο Λύκειο Μεταδ/βάθμια Πανεπιστήμιο- ΤΕΙ Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Eurostat Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ Μεταπτυχιακό- Διδακτορικό Στα άτομα με πανεπιστημιακή ή τεχνολογική εκπαίδευση το ποσοστό ανεργίας το 2016 αυξήθηκε κατά 11 ποσοστιαίες μονάδες 50

51 Στους αποφοίτους ΤΕΙ παρατηρείται η μεγαλύτερη άνοδος της απασχόλησης στον ιδιωτικό τομέα χιλ χιλ Εξέλιξη απασχολούμενων στο δημόσιο και ιδιωτικό τομέα με βάση το επίπεδο σπουδών Απόφοιτοι Πανεπιστημίων Απόφοιτοι ΤΕΙ,500,300,450,400,250,350,200,300,250,150,200,150,100,100,50,50,0,0 Δημόσιες Υπηρεσίες Ιδιωτικός τομέας Δημόσιες Υπηρεσίες Ιδιωτικός τομέας Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ 51

52 Το 36% των αποφοίτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης μετά το 2011 είναι άνεργοι Πριν το σήμερα Πριν το σήμερα Ποσοστό απασχόλησης ατόμων με τριτοβάθμια εκπαίδευση με βάση το έτος αποφοίτησης, 2016 Ποσοστό απασχόλησης Ποσοστό ανεργίας 90% 80% 81% 79% 40% 35% 36% 73% 30% 70% 25% 23% 60% 50% 43% 56% 20% 15% 10% 10% 12% 15% 40% 5% 30% 0% Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ 52

53 Αυξημένο ποσοστό προσωρινής ή μερικής απασχόλησης στους αποφοίτους μετά το 2011 Πριν το σήμερα Πριν το σήμερα Σύνολο Απασχολούμενοι με τριτοβάθμια εκπαίδευση με βάση το έτος αποφοίτησης με μόνιμη ή προσωρινή εργασία, % 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Μόνιμη ή με σύμβαση αόριστης διάρκειας Προσωρινή ή με σύμβαση ορισμένου χρόνου Πλήρης απασχόληση Μερική απασχόληση Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ 53

54 Το 57% των εργαζομένων που απέκτησαν πτυχίο μετά το 2011 λαμβάνουν μισθό % Αποδοχές εργαζομένων με τριτοβάθμια εκπαίδευση με βάση το έτος αποφοίτησης, % 57% 50% 52% 40% 30% 24% 23% 20% 16% 15% 10% 0% 4% 5% 2% 1% < > 1600 Πριν το 2011 Μετά το 2011 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ 54

55 Προκλήσεις για την τριτοβάθμια εκπαίδευση Βελτίωση της απόδοσης και της αποτελεσματικότητας της δημόσιας επένδυσης στην ανώτατη εκπαίδευση, με εξορθολογισμό του συνολικού μεγέθους και της περιφερειακής διάρθρωσης του συστήματος. Βελτίωση της σύνδεσης της ανώτατης εκπαίδευσης και έρευνας με την αγορά εργασίας και την επιχειρηματικότητα, με αλλαγή έμφασης και προσανατολισμού των εκπαιδευτικών και ερευνητικών δραστηριοτήτων των ΑΕΙ, σε συνεργασία με εγχώριες και διεθνείς επιχειρήσεις. Εξεύρεση εναλλακτικών πηγών χρηματοδότησης με εξωστρέφεια, διεθνοποίηση και αξιοποίηση της περιουσίας τους και των νέων τεχνολογιών. 55

56

57 Beyond austerity Beyond Austerity: Reforming the Greek Economy, MIT Press. books/beyond-austerity Συλλογικός τόμος. Πέρα από τη λιτότητα για μια νέα δυναμική στην ελληνική οικονομία, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2017