Απσαιολογικό ςνέδπιο ΡΟΔΟ 2009 Νικόλαορ Λιανόρ, Επ. Καθηγηηήρ, Σμήμα Απσιηεκηόνων Μησανικών Δ.Π.Θ.

Transcript

1 Απσαιολογικό ςνέδπιο ΡΟΔΟ 2009 Νικόλαορ Λιανόρ, Επ. Καθηγηηήρ, Σμήμα Απσιηεκηόνων Μησανικών Δ.Π.Θ. ηέγαζηπα απσαιολογικών σώπων: ςνθεηικά πποβλήμαηα και μοπθολογική πποζέγγιζη ηηρ πποζηαζίαρ-ανάδειξηρ. Δπ. Νικόλαορ Λιανόρ, Επ. Καθηγηηήρ, Σμήμα Απσιηεκηόνων Μησανικών Δ.Π.Θ. Πεξίιεςε 1. Ειζαγωγή Η αλάγθε λα ζηεγαζηνύλ θαη λα πξνζηαηεπηνύλ νη αξραηνινγηθνί ρώξνη θαη θπξίσο νη εύζξαπζηεο θαη εθήκεξεο καξηπξίεο ησλ αλαζθαθηθώλ απνηειεζκάησλ, απνηέιεζαλ πάληα αληηθείκελν κειέηεο, ζπδήηεζεο θαη αληηπαξάζεζεο. Οη κέρξη ζήκεξα δηαθνξεηηθέο επεκβάζεηο ζηνπο αξραηνινγηθνύο ρώξνπο δείρλνπλ ηελ πνιππινθόηεηα ηνπ ζέκαηνο από ζπλζεηηθή, κνξθνινγηθή θαη θαηαζθεπαζηηθή άπνςε. Άιισζηε, δελ είλαη πάληα απαξαίηεηε γηα ιόγνπο πξνζηαζίαο ε ρξήζε ζηεγάζηξσλ ζ έλα αξραηνινγηθό ρώξν. Ο ηξόπνο πξνζηαζίαο ηνπ θαη πην εηδηθά νη επηινγέο πνπ ζα απνθαζηζηνύλ γηα ηελ πινπνίεζε ηεο, εμαξηώληαη από ηηο ηδηαηηεξόηεηεο θαη ηελ ηδηνκνξθία ηνπ εθάζηνηε ρώξνπ. Δίλαη επίζεο πξνθαλέο όηη δελ ππάξρεη κία κόλν ζπλζεηηθή άπνςε ζε όηη αθνξά ηα ζηέγαζηξα ησλ αξραηνινγηθώλ ρώξσλ. Παξαηεξείηαη ε δηαθνξεηηθή πξνζέγγηζε ηνπ ζέκαηνο, όπσο δηαθνξεηηθέο είλαη νη θαη νη ηδηαηηεξόηεηεο ηνπ θάζε κλεκείνπ από άπνςε ηζηνξηθνύ θαη θπζηθνύ πεξηβάιινληνο. Σε θάζε πεξίπησζε όκσο, ίδηνο όκσο παξακέλεη ν ζθνπόο: λα παξαζρεζεί κηα κόληκε πποζηαζία ζην αξραίν πιηθό πνπ απνθαιύθζεθε, ζπλήζσο ζε εξεηπηώδε θαηάζηαζε θαη πνπ νη πξννπηηθέο λα επηδήζεη δηαθαίλνληαη δύζθνιεο. Ταπηόρξνλα, ε ανάδειξη-επανασπηζιμοποίηζη, απνζθνπεί ζηελ επαλέληαμε ηνπ αξραίνπ ζην θπζηθό θαη αξρηθό πεξηβάιινλ θαη ηαπηόρξνλα ζηελ αμηνπνίεζή ηνπ κε ζθνπό ηελ όζν ην δπλαηό κηθξόηεξε απνκόλσζή. Οη δπζθνιίεο απηέο επηβεβαηώλνληαη όρη κόλν από ηελ έιιεηςε γεληθώλ ζπλζεηηθώλ πξνδηαγξαθώλ πνπ έηζη θη αιιηώο ζα ήηαλ γεληθόινγεο αθνύ εμαξηώληαη από ηηο ηδηαηηεξόηεηεο ηνπ θάζε αξραηνινγηθνύ ρώξνπ, αιιά θαη από ηελ έιιεηςε εμεηδηθεπκέλσλ κειεηεηώλ. Καη πξνθαλώο δελ πξέπεη λα αξθεί ε πξνζσπηθόηεηα ελόο κειεηεηή ή κηαο εηαηξείαο, όζν πιεζσξηθή θαη λα είλαη απηή, πξνθεηκέλνπ λα επηβάιιεη ηελ α ή ηελ β ιύζε. 2. Μοπθολογική-Σςπολογική καηάηαξη ηων ζηεγάζηπων. Τα είδε ησλ ζηεγάζηξσλ αξραηνινγηθώλ ρώξσλ θαη ε θηινζνθία επηινγήο κπνξνύλ λα ελνπνηεζνύλ ζηηο παξαθάησ θαηεγνξίεο: Α) Απιά ζηέγαζηξα γηα ηε πξνζηαζία κεκνλσκέλσλ επξεκάησλ. Β) Δλνπνηεκέλα ζηέγαζηξα πξνζηαζίαο νιόθιεξνπ αξραηνινγηθνύ ρώξνπ. Γ) Σηέγαζηξα αλεμάξηεηεο ζύλζεζεο. Γ) Σηέγαζηξα κνξθνινγηθήο επαλαζύλζεζεο. Από ηηο ηέζζεξηο απηέο δηαθνξεηηθέο ζπλζεηηθέο αξρέο - θηινζνθίεο επέκβαζεο, ε ηειεπηαία ζεσξείηαη ζήκεξα δηεζλώο ε πην απνδεθηή, δηόηη απνζθνπεί ζηελ αλαπαξάζηαζε ηεο ζπλνιηθήο κνξθήο ηνπ κλεκείνπ θαη ησλ επηκέξνπο ηκεκάησλ ηνπ ρσξίο λα εηζρσξνύλ θαλελόο είδνπο απζαίξεηεο ζπλζεηηθέο δεκηνπξγίεο. 3. Πποδιαγπαθέρ (Χάπηα ζηεγάζηπων). Ταπηόρξνλα όκσο κε ηε θηινζνθία ησλ επεκβάζεσλ πξέπεη λα θαζνξηζηνύλ νξηζκέλέο βαζηθέο θαη αλαγθαίεο πξνδηαγξαθέο, πνπ ζα πξέπεη λα ιακβάλνληαη ππό όςε θαη λα θαζνδεγνύλ ηηο ζπλζεηηθέο πξνζπάζεηεο ζρεδηαζκνύ ησλ ζηεγάζηξσλ. Σηηο δηάθνξεο Χάξηεο Απνθαηαζηάζεσλ Μλεκείσλ θαη Αξραηνινγηθώλ Χώξσλ, ειάρηζηα αλαθέξνληαη ζην εηδηθό απηό ζέκα. Πιελ όκσο νη γεληθέο αξρέο πνπ δηέπνπλ ηηο απνθαηαζηάζεηο, παξέρνπλ αξθεηά ζηνηρεία πνπ κπνξνύλ λα εθιεθζνύλ σο πξνδηαγξαθέο, αθνύ ππό ην γεληθόηεξν πλεύκα, θάζε ζηέγαζηξν απνηειεί κέξνο ηεο ζπληήξεζεο ηνπ κλεκείνπ. 4. Καηάξη-αποδεληίωζη Η δεκηνπξγία ελόο ζρεηηθνύ «εγρεηξηδίνπ» βαζηθώλ αξρώλ ζύλζεζεο θαη θαηαζθεπήο ζηεγάζηξσλ είλαη όρη κόλν δύζθνιε αιιά νύηε ζα βνεζνύζε ζηελ αληηκεηώπηζε ηνπ πξνβιήκαηνο, αθνύ όπσο πξναλαθέξζεθε θάζε αξραηνινγηθόο ρώξνο έρεη ηηο ηδηαηηεξόηεηέο θαη ηηο ηδηνκνξθίεο ηνπ. Αληίζεηα ε ζύληαμε ελόο ζπλόινπ θξηηεξίσλ πνπ ζα απνζθνπνύζε ζηελ αμηνιόγεζε ησλ θαηαζθεπαζηηθώλ ζπζηεκάησλ πνπ έρνπλ ήδε ρξεζηκνπνηεζεί γηα ηελ πινπνίεζε ησλ ζηεγάζηξσλ θαη ε δεκηνπξγία κηαο αληίζηνηρεο απνδειηίσζεο - ηξάπεδαο δεδνκέλσλ- πνπ ζα εκθαλίδεη όια ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο θάζε επέκβαζεο ζα απνηειέζεη έλα βαζηθό εξγαιείν γηα θάζε κειινληηθή πξόηαζε.

2 1. Ειζαγωγή Η αλάγθε λα ζηεγαζηνύλ θαη λα πξνζηαηεπηνύλ νη αξραηνινγηθνί ρώξνη θαη θπξίσο νη εύζξαπζηεο θαη εθήκεξεο καξηπξίεο ησλ αλαζθαθηθώλ απνηειεζκάησλ, απνηέιεζαλ πάληα αληηθείκελν κειέηεο, ζπδήηεζεο θαη αληηπαξάζεζεο. Σηε ζύγρξνλε επνρή, ε ζηέγαζε ησλ αξραηνινγηθώλ ρώξσλ δελ είλαη πιένλ κέξνο ηειεηνπξγηθήο δηαδηθαζίαο, απνηειεί όκσο βαζηθή αλάγθε γηα ηελ πξνζηαζία ηνπο. Οη κέρξη ζήκεξα δηαθνξεηηθέο επεκβάζεηο ζηνπο αξραηνινγηθνύο ρώξνπο δείρλνπλ ηελ πνιππινθόηεηα ηνπ ζέκαηνο από ζπλζεηηθή, κνξθνινγηθή θαη θαηαζθεπαζηηθή άπνςε.

3 Από ηελ θάζε ηεο πξνζηαζίαο ηνπ κλεκείνπ κέζσ αλαθαηαζθεπήο ηκήκαηνο ηνπ ή θαη νινθιήξνπ (π.ρ. Κλσζζόο, Αξραία Αγνξά), πεξάζακε ζηελ θάζε πνπ ηα ζηέγαζηξα απνηεινύλ απιέο πξνζηαηεπηηθέο θαηαζθεπέο ρσξίο θακία πξνζπάζεηα ηαύηηζεο ηνπο κε ηα πιηθά θαη ηηο κνξθέο ησλ κλεκείσλ θάλνληαο ηαπηόρξνλα πξνθαλή ηελ δηαθνξνπνίεζε θαη ηελ «απόζηαζε» κεηαμύ ηνπ αξραίνπ θαη ηνπ ζύγρξνλνπ. Η ζθνπηκόηεηα ζηέγαζεο. Γελ είλαη πάληα απαξαίηεηε γηα ιόγνπο πξνζηαζίαο ε ρξήζε ζηεγάζηξσλ ζ έλα αξραηνινγηθό ρώξν. Ο ηξόπνο πξνζηαζίαο ηνπ θαη πην εηδηθά νη επηινγέο πνπ ζα απνθαζηζηνύλ γηα ηελ πινπνίεζε ηεο εμαξηώληαη από ηηο ηδηαηηεξόηεηεο θαη ηελ ηδηνκνξθία ηνπ ίδηνπ ηνπ ρώξνπ.

4 2. Η ζςνθεηική πποζέγγιζη. Δίλαη επίζεο πξνθαλέο όηη δελ ππάξρεη κία κόλν ζπλζεηηθή άπνςε ζε όηη αθνξά ηα ζηέγαζηξα ησλ αξραηνινγηθώλ ρώξσλ. Σηα δηάθνξα παξαδείγκαηα πνπ ζα αλαθεξζνύλ, παξαηεξείηαη ε δηαθνξεηηθή πξνζέγγηζε ηνπ ζέκαηνο, όπσο δηαθνξεηηθέο είλαη νη θαη νη ηδηαηηεξόηεηεο ηνπ θάζε κλεκείνπ από άπνςε ηζηνξηθνύ θαη θπζηθνύ πεξηβάιινληνο. Σε θάζε πεξίπησζε ν ζθνπόο είλαη λα παξαζρεζεί κηα κόληκε πποζηαζία ζην αξραίν πιηθό πνπ απνθαιύθζεθε, ζπλήζσο ζε εξεηπηώδε θαηάζηαζε θαη πνπ νη πξννπηηθέο λα επηδήζεη δηαθαίλνληαη δύζθνιεο. Ταπηόρξνλα ζα πξέπεη λα επηηπγράλεηαη ε ανάδειξή ηνπ, επηηξέπνληαο ζην πάληα πην απαηηεηηθό θνηλό ηελ ρξήζε ηνπ. Η ηαπηόρξνλε ηθαλνπνίεζε ησλ δύν απηώλ αλαγθώλ, δειαδή ηεο πποζηαζίαρ θαη ηεο ανάδειξηρ επανάσπηζηρ, είλαη πνιιέο θνξέο δύζθνιε. Η πποζηαζία-ζςνηήπηζη απνζθνπεί ζηελ απνκόλσζε ηνπ κλεκείνπ θαη γεληθόηεξα ηνπ αξραηνινγηθνύ ρώξνπ πξνθεηκέλνπ λα ειεγρζνύλ νη παξάγνληεο θζνξάο πνπ πξνέξρνληαη από ην πεξηβάιινλ.

5 Αληίζεηα ε ανάδειξη-επανασπηζιμοποίηζη, απνζθνπεί ζηελ επαλέληαμε ηνπ αξραίνπ ζην θπζηθό θαη αξρηθό πεξηβάιινλ θαη ηαπηόρξνλα ζηελ αμηνπνίεζή ηνπ κε ζθνπό ηελ όζν ην δπλαηό κηθξόηεξε απνκόλσζή. 3. Σα ζςνθεηικά πποβλήμαηα. Τν ζέκα «ζηέγαζηξν αξραηνινγηθνύ ρώξνπ» ιόγσ ηεο πνιππινθόηεηάο ηνπ δελ κπνξεί λ απνηειεί αληηθείκελν αλεμάξηεηεο έκπλεπζεο ή αξρηηεθηνληθήο δεκηνπξγίαο δηόηη ν θάζε αξραηνινγηθόο ρώξνο δελ είλαη νύηε ππόγεην parking νύηε βηνκεραληθόο ρώξνο. Σε πξώηε θάζε απαηηείηαη βαζηά γλώζε ηεο ηζηνξίαο ηνπ ίδηνπ ηνπ αληηθεηκέλνπ, ζηε ζπλέρεηα γλώζε ησλ δηεζλώο απνδεθηώλ αξρώλ θαη λόκσλ γηα ηελ πξνζηαζία ησλ κλεκείσλ θαη ηέινο γλώζε ησλ λέσλ πιηθώλ, ησλ ηερληθώλ θαη ησλ θαηαζθεπαζηηθώλ-ηερλνινγηθώλ εμειίμεσλ. Ο πεηξακαηηζκόο κε λέα πιηθά θαη θαηαζθεπαζηηθέο ηερληθέο δίλεη ηε δπλαηόηεηα ζηνπο αξρηηέθηνλεο λα δώζνπλ ιύζεηο πνπ ραξαθηεξίδνληαη από ειαθξέο θαηαζθεπέο, κε κεγάιε κεηαβιεηόηεηα θαη από ζηνηρεία θαηαζθεπαζκέλα εηδηθά γηα ζπγθεθξηκέλεο ρξήζεηο, ή πξνθαηαζθεπαζκέλα ζηνηρεία επαλαιακβαλόκελα ζπλαξκνινγνύκελα ζην ρώξν. Η αλάγθε ζέζπηζεο ζπγθεθξηκέλσλ αξρώλ ζρεηηθά κε ηελ θαηαζθεπή πξνζηαηεπηηθώλ ζηεγάζηξσλ πνπ ζθνπό ζα έρνπλ όρη κόλνλ ηελ πξνζηαζία θαη ηελ δηαηήξεζε ησλ ηζηνξηθώλ, πνιηηηζηηθώλ θαη πιηθώλ αμηώλ αιιά ηαπηόρξνλα θαη ηελ αλάδεημε, απνθαηάζηαζε θαη επαλάρξεζή ηνπο, πνπ ζα πξνζθέξεη κηα κέζνδν αλάιπζεο θαη ζπλζεηηθνύ ζρεδηαζκνύ θαη θπξίσο ηα θξηηήξηα γηα κηα επαιήζεπζε ante θαη post operam, έρεη πξν πνιινύ θαη ηδηαίηεξα ηειεπηαία γίλεη αηζζεηό ζην ρώξν όζσλ αζρνινύληαη κε ηελ πξνζηαζία ησλ κλεκείσλ. 4. Σςπολογική καηάηαξη ηων ζηεγάζηπων. Τα είδε ησλ ζηεγάζηξσλ αξραηνινγηθώλ ρώξσλ θαη ε θηινζνθία επηινγήο ηεο ζπλζεηηθήο πξνζέγγηζεο, κπνξνύλ λα ελνπνηεζνύλ ζηηο παξαθάησ θαηεγνξίεο: Α) Απιά ζηέγαζηξα γηα ηε πξνζηαζία κεκνλσκέλσλ επξεκάησλ. Απνηειεί αξρηθά πξνζσξηλή αιιά ζπλήζσο ζηε ζπλέρεηα κόληκε θαηαζθεπή. Β) Δλνπνηεκέλα ζηέγαζηξα πξνζηαζίαο νιόθιεξνπ αξραηνινγηθνύ ρώξνπ. Δίλαη κνξθνινγηθά απηόλνκα θαη απνηεινύλ νπζηαζηηθά έλα «θαπάθη» πνπ ιεηηνπξγεί ζαλ νπδέηεξν ππόβαζξν (όηαλ βέβαηα είλαη ζσζηά ζρεδηαζκέλν) θαη απινπνηεί θαηά πνιύ ηηο δηαδηθαζίεο ηεο κειινληηθήο κεηαηξνπήο ηνπ ίδηνπ ηνπ αξραηνινγηθνύ ρώξνπ ζε κνπζείν.

6 Γ) Σηέγαζηξα αλεμάξηεηεο ζύλζεζεο. Πξόθεηηαη γηα ζηέγαζηξα πνπ απνηεινύλ απζαίξεηεο ζπλζέζεηο ζην ρώξν, βαζηζκέλα ζηε δεκηνπξγηθή ζύιιεςε θαη ρσξίο ζρέζε κε ηηο κνξθνινγηθέο παξακέηξνπο ηνπ κλεκείνπ. Γ) Σηέγαζηξα κνξθνινγηθήο επαλαζύλζεζεο. Σηέγαζηξα πνπ βαζηθό θξηηήξην ζύλζεζεο ηνπο απνηειεί (εθηόο από ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ αλαγθώλ πξνζηαζίαο), ε ρξεζηκνπνίεζε θάζε ζηνηρείνπ ηνπ κλεκείνπ πξνθεηκέλνπ λα επαλαζρεδηαζηνύλ νη αξρηθέο κνξθέο θαη δηαζηάζεηο ηνπ.

7 Από ηηο ηέζζεξηο απηέο δηαθνξεηηθέο ζπλζεηηθέο αξρέο - θηινζνθίεο επέκβαζεο, ε ηειεπηαία ζεσξείηαη ζήκεξα δηεζλώο ε πην απνδεθηή δηόηη απνζθνπεί ζηελ αλαπαξάζηαζε ηεο ζπλνιηθήο κνξθήο ηνπ κλεκείνπ θαη ησλ επηκέξνπο ηκεκάησλ ηνπ ρσξίο λα εηζρσξνύλ θαλελόο είδνπο απζαίξεηεο ζπλζεηηθέο δεκηνπξγίεο (βι. ραξαθηεξηζηηθά παξαδείγκαηα) Ταπηόρξνλα όκσο κε ηε θηινζνθία ησλ επεκβάζεσλ πξέπεη λα θαζνξηζηνύλ νξηζκέλέο βαζικέρ και αναγκαίερ πποδιαγπαθέρ, πνπ ζα πξέπεη λα ιακβάλνληαη ππό όςε θαη λα θαζνδεγνύλ ηηο ζπλζεηηθέο πξνζπάζεηεο ζρεδηαζκνύ ησλ ζηεγάζηξσλ. Σπλνπηηθά απηέο είλαη: 1) Χξήζε αληηζηξέςηκσλ πιηθώλ θαη δπλαηόηεηα ηξνπνπνίεζεο ή θαη αθαίξεζεο ηεο επέκβαζεο, 2) Δθαξκνγή ηερληθώλ θαη πιηθώλ απνιύησο δηαθξηηώλ από εθείλα ησλ επξεκάησλ θαη εύθνια ρξνλνινγνύκελσλ. 3) Πξόβιεςε θαη εθαξκνγή ιύζεσλ κε ζθνπό ηε δηεπθόιπλζε κειινληηθνύ ζρεδηαζκνύ κνπζεηαθήο ρξήζεο ηνπ ρώξνπ (κνπζεηνγξαθία). 4) Μέγηζηε επηκέιεηα θαη έιεγρνο δηα κέζνπ 3δηάζηαησλ αλαπαξαζηάζεσλ ησλ κεκνλσκέλσλ ζπλζεηηθώλ πξνηάζεσλ θαη ηνπ ζπλνιηθνύ απνηειέζκαηνο. 5) Μειέηε έληαμεο ηεο λέαο θαηαζθεπή ζην πεξηβάιινλ ηνπ κλεκείνπ, 6) Μειέηε θαη ζθνπηκόηεηα ζηέγαζεο ή όρη ηνπ ζπλόινπ ησλ επξεκάησλ, 7) Πξόβιεςε πεξηνδηθήο ζπληήξεζεο ηόζν ησλ παιαηώλ όζν θαη ησλ λέσλ επεκβάζεσλ, 8) Απνθπγή ηεο ρξήζεο δηάθαλσλ θπκαηνεηδώλ πνιπεζηεξηθώλ θ.α. θύιισλ πξνθεηκέλνπ λα απνθεπρζνύλ ηα θαηλόκελα ηνπ ζεξκνθεπίνπ. 5. Καηάξη-αποδεληίωζη Η δεκηνπξγία ελόο ζρεηηθνύ «εγρεηξηδίνπ» βαζηθώλ αξρώλ ζύλζεζεο θαηαζθεπήο ζηεγάζηξσλ είλαη όρη κόλν δύζθνιε αιιά νύηε ζα βνεζνύζε ζηελ αληηκεηώπηζε ηνπ πξνβιήκαηνο, αθνύ όπσο πξναλαθέξζεθε θάζε αξραηνινγηθόο ρώξνο έρεη ηηο ηδηαηηεξόηεηέο θαη ηηο ηδηνκνξθίεο ηνπ.

8 Αληίζεηα ε ζύληαμε ελόο πίλαθα θξηηεξίσλ πνπ ζα απνζθνπνύζε ζηελ αμηνιόγεζε ησλ θαηαζθεπαζηηθώλ ζπζηεκάησλ πνπ έρνπλ ήδε ρξεζηκνπνηεζεί γηα ηελ πινπνίεζε ησλ ζηεγάζηξσλ θαη ε δεκηνπξγία κηαο αληίζηνηρεο απνδειηίσζεο - ηξάπεδαο δεδνκέλσλ- πνπ ζα εκθαλίδεη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο θάζε επέκβαζεο ζα απνηεινύζε γηα ηνπο κειεηεηέο θαη ηηο ππεξεζίεο, έλα βαζηθό εξγαιείν γηα θάζε κειινληηθή πξόηαζε. Νηθόιανο Απ. Ληαλόο Γξ. Αξρηηέθησλ-Μεραληθόο ICCROM-Unesco, Dipl. Un. Rome, Αλ. Καζεγεηήο Τκήκα Αξρηηεθηόλσλ Μεραληθώλ Γ.Π.Θ.