Μπιλανάκη Ελευθερία ΚΕΣΥΠ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΟΥ ΜΠΙΛΑΝΑΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, ΚΕΣΥΠ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΟΥ

Transcript

1 1 Ημερίδα o ΓΥΜΝΑΣΙΟ «Ευάλωτες ομάδες και επικίνδυνες μορφές συμπεριφοράς στην εφηβεία» Βραχεία Παρέμβαση επαγγελματικού προσανατολισμού Μπιλανάκη Ελευθερία ΚΕΣΥΠ

2 2 Ευάλωτες ομάδες: NEETS Nέοι από 15 έως 24 ετών που δεν μετέχουν στην εκπαίδευση, ούτε στην απασχόληση και ούτε στην κατάρτιση. (Έρευνα Eurofund, 2008, European Commission, 2011)

3 3 Κατηγοριοποίηση Άνεργοι (βραχυχρόνια και μακροχρόνια) Άτομα με ειδικές ανάγκες Άτομα με προβλήματα υγείας Άτομα με χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο Άτομα με βεβαρημένο οικογενειακό υπόβαθρο Άτομα που δεν αναζητούν εργασία Άτομα που ταξιδεύουν/μετανάστες Άτομα με επικίνδυνο και αντικοινωνικό τρόπο ζωής

4 4 Ευρώπη 1. Χώρες με χαμηλά ποσοστά neets σε σχέση με Μ.Ο Ε.Ε: Aυστρία (6%), Δανία (6,3%), Φινλανδία,Γερμανία (7,5%), Κάτω Χώρες (3,8%), Σουηδία (7,5%), Η.Β. (14,3%). 2. Χώρες με υψηλότερα ποσοστά neets : Ελλάδα (17,4%), Ιταλία (19,8%), Βουλγαρία (22,6%), Ουγγαρία (13,3%), Ρουμανία (17,4), Σλοβακία (13,8%), Πολωνία (13,5%): υψηλότερα ποσοστά γυναικών. 3. Χώρες με αυξημένη ανεργία: Ιρλανδία (18,4%), Εσθονία (11,8%), Λιθουανία (12,5%), Λετονία (15,7%), Πορτογαλία (12,7%) και Ισπανία (18,5%). 4. Χώρες με μεγάλη ετερογένεια: Κύπρος (14,4%), Βέλγιο (11,8%), Γαλλία (12%), Λουξεμβούργο (4,7%), ΤΣΈΧΙΚΗ Δημοκρατία (8,3%), Σλοβενία (7,1%).

5 5 Οι neets στην Ελλάδα Ο παράγοντας φύλο δεν επηρεάζει, ούτε καθορίζει τις πιθανότητες ενός ατόμου να καταλήξει neet. Στην πλειοψηφία τους συγκαταλέγονται στην ηλικιακή ομάδα από ετών και είναι άνεργοι Κατοικούν, ως επί το πλείστον, σε αστικά κέντρα και έχουν ελληνική υπηκοότητα Είναι απόφοιτοι Λυκείου/ΑΕΙ/ΤΕΙ Δηλώνουν πρόθυμοι να εγκαταλείψουν την Ελλάδα Στην πλειονότητά τους είναι άγαμοι και συμβιώνουν με τους γονείς τους.

6 6 Σχέση με σχολείο Μέτριο /χαμηλό επίπεδουψηλό επίπεδο Παθητικότητα/εχθρότητα Αρνητισμός/αδιαφορία

7 7 Μέθοδοι και πρακτικές (ενέργειες για την παραμονή των νέων στην εκπαίδευση) Προσωποποιημένη στήριξη (mentoringσυμβουλευτική ομηλίκων)με σκοπό την ανάπτυξη δεξιοτήτων Διαφοροποιημένα προγράμματα εκπαίδευσης, κατάρτισης και μαθητείας Συνεργασία δομών-δικτύωση Διοργάνωση Ημέρας Σταδιοδρομίας και άλλων εκδηλώσεων.

8 8 Συμπεριφορές υψηλού κινδύνου και αναπτυξιακό πλαίσιο Συμπεριφορές που έχουν ανεπιθύμητες συνέπειες και συνοδεύονται από την πιθανότητα βλάβης ή απώλειας, επηρεάζουν τις μελλοντικές επιτυχίες των παιδιών και την ανάπτυξή τους.

9 9 Γιατί οι έφηβοι επαναλαμβάνουν συμπεριφορές που έχουν αποδειχθεί επιβλαβείς στο παρελθόν; Γιατί οι έφηβοι δρουν πριν σκεφτούν; Γιατί έφηβοι ευφυείς μπορεί να έχουν ριψοκίνδυνη συμπεριφορά, ειδικά εάν βρίσκονται με συνομηλίκους τους;

10 10 Διαμόρφωση Ταυτότητας Θεωρία Piaget: εξελικτικά στάδια Θεωρία Έρικσον: αναπτυξιακή κρίση, διερεύνηση Θεωρία Marcia: σχέση με γονείς

11 11 TAYTOTHTA

12 12 ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ Piaget ΑΙΣΘΗΣΙΟΚΙΝΗΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΠΡΟΣΥΛΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΗ ΣΚΕΨΗ η γνωστική λειτουργία στηρίζεται σε νοητικές πράξεις και συλλογισμούς που ανταποκρίνονται στους κανόνες της λογικής, για συγκεκριμένα πράγματα και μόνο στο άμεσο παρόν. Οι συλλογισμοί εδώ είναι εμπειρικοί επαγωγικοί και δεν αποτελούν οργανικό κι ενιαίο σύστημα.

13 13 ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΑ ΣΤΑΔΙΑ Erikson ΒΡΕΦΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ ή ΔΥΣΠΙΣΤΙΑ (από τη γέννηση έως 2 ετών) ΠΡΩΙΜΗ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ ή ΑΜΦΙΒΟΛΙΑ (2 έως 4 ετών) ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ Αισθάνεται συνδεδεμένο με έναν ή περισσότερους ανθρώπους Γνωρίζει ότι οι άνθρωποι και τα αντικείμενα υπάρχουν ακόμα και αν το ίδιο δεν μπορεί να τα δει(μονιμότητα του αντικειμένου) Αναπτύσσει κινητικές δεξιότητες Αναπτύσσει ιδέες πιάνοντας τα αντικείμενα Αρχίζει να αναπτύσσει τον αυτοέλεγχο Αρχίζει να αναπτύσσεται γλωσσικά Επιδίδεται σε εξερεύνηση και φανταστικό παιχνίδι Αναπτύσσει περαιτέρω κινητικές δεξιότητες

14 14 ΜΕΣΗ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ή ΕΝΟΧΗ (4 έως 6 ετών) Αρχίζει να αντιλαμβάνεται τις έννοιες: αρσενικό θηλυκό Αρχίζει να αντιλαμβάνεται την έννοια του καλού και του κακού Αρχίζει να κατανοεί την ιδέα των αριθμών μέσα από πρακτικές εμπειρίες Επιδίδεται σε συνεργατικό παιχνίδι ΩΡΙΜΗ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑ ή ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ (6 έως 12 ετών) Αναπτύσσει δεξιότητες συνεργασίας Εντάσσεται ως μέλος σε μια ομάδα Αρχίζει να σκέπτεται για τον εαυτό του Αναπτύσσει σχολικές, καλλιτεχνικές, αθλητικές, κ.α. δεξιότητες

15 15 ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΠΡΟΕΦΗΒΕΙΑ & ΕΦΗΒΕΙΑ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ή ΣΥΓΧΥΣΗ ΡΟΛΩΝ (12 έως 18 ετών) Αρχίζει να συμφιλιώνεται με το ώριμο σώμα του Μαθαίνει τη χρήση αφηρημένων εννοιών Αποκτά την υποστήριξη των συνομηλίκων του Επιχειρεί τις πρώτες του σεξουαλικές δραστηριότητες η νόηση στηρίζεται σε προτάσεις που η ορθότητά τους κρίνεται όχι μόνο με το συγκεκριμένο εμπειρικό περιεχόμενό τους αλλά με βάση την καθαρή λογική τους δομή. Χρησιμοποιείται ο υποθετικός-παραγωγικός συλλογισμός. Η αφαιρετική σκέψη εμφανίζεται κατά την περίοδο της εφηβείας.

16 16 ΜΕΤΕΦΗΒΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΟΙΚΕΙΟΤΗΤΑ ή ΑΠΟΜΟΝΩΣΗ (18 έως 24 ετών) Αρχίζει να γίνεται ανεξάρτητο και ικανό Λαμβάνει τις πρώτες αποφάσεις σχετικά με την εργασία του Θέτει τα δικά του όρια στη συμπεριφορά του Δημιουργεί στενές οικείες σχέσεις Επιλέγει ελεύθερα τις δικές του αξίες

17 17 Θεωρία Marcia: διάχυση ταυτότητας (απορριπτικοί γονείς), δοτή ταυτότητα (υπερπροστατευτικοί γονείς), Moratorium (διερεύνηση) κατακτημένη ταυτότητα (δημοκρατικοί γονείς)

18 18 Ο ρόλος των συνομηλίκων Πρότυπα εναλλακτικών επιλογών και ποικιλίας αποφάσεων Επιθυμία αποδοχής Πειραματισμός και ανάληψη ρίσκου

19 19 Φυσιολογία Ο εγκέφαλος έχει αποκτήσει ήδη το 90% του μεγέθους του έως τα επτά χρόνια, ωστόσο το μέγεθος των διαφόρων περιοχών του εγκεφάλου μεταβάλλεται σημαντικά Η ποσότητα της φαιάς ουσίας (νευρώνες) αυξάνει έως την πρώιμη εφηβεία (~14 ετών) Η ποσότητα της λευκής ουσίας, η οποία βοηθά τα εγκεφαλικά κύτταρα να επικοινωνούν μεταξύ τους, αυξάνει έως τα 25 περίπου έτη.

20 20 Φυσιολογία εγκεφάλου

21 21 Προμετωπιαίος φλοιός Η περιοχή του εγκεφάλου που είναι απαραίτητη για υψηλού επιπέδου γνωσιακές διαδικασίες - διεργασίες ονομάζεται προμετωπιαίος φλοιός - και χρησιμεύει στη λήψη αποφάσεων, τον έλεγχο παρορμήσεων, τον σχεδιασμό μελλοντικών αποφάσεων, την κατάκτηση στόχων και την εκτίμηση των αποτελεσμάτων στο μέλλον αναπτύσσεται τελευταίο.

22 22 Πτωχός έλεγχος της παρόρμησης Το σύστημα κοινωνικής -συναισθηματικής δράσης (αμυγδαλές). Υπάρχει σαφώς μία έλλειψη ισορροπίας μεταξύ του προμετωπιαίου φλοιού (που ακόμη αναπτύσσεται) και του συστήματος των αμυγδαλών που λειτουργούν πλήρως στην εφηβεία.

23 23 Συμπέρασμα Υπάρχει σαφώς μία έλλειψη ισορροπίας μεταξύ του προμετωπιαίου φλοιού (που ακόμη αναπτύσσεται) και του συστήματος των αμυγδαλών που λειτουργούν πλήρως στην εφηβεία.

24 24 Συμπεριφορές υψηλού κινδύνου Χρήση ουσιών Τυχερά παιχνίδια Διαδίκτυο-εξάρτηση Διατροφή και σωματική δραστηριότητα Βία και εκφοβισμός

25 25

26 26 Διαταραχές της διατροφής Οι διαταραχές πρόσληψης τροφής συνήθως, πρωτοεμφανίζονται στην εφηβική ηλικία. Περίπου το 0,5-2% των γυναικών πάσχει από νευρογενή ανορεξία και το 2-4% από βουλιμία

27 27 Ψυχογενής ανορεξία Άρνηση του ατόμου να διατηρήσει του βάρους του σώματος άνω από ένα ελάχιστο φυσιολογική βάρος για την ηλικία και του ύψος του, π.χ. απώλεια βάρους που οδηγεί στη διατήρηση βάρους του σώματος 15% κάτω από το αναμενόμενο ή αδυναμία να κερδίσει αναμενόμενο βάρος στη διάρκεια της περιόδου ανάπτυξης που οδηγεί σε βάρος σώματος 15% κάτω από το αναμενόμενο. Έντονος φόβος του ατόμου μήπως πάρει βάρος ή γίνει παχύ, ακόμα κι όταν το βάρος του είναι κάτω από το κανονικό. Διαταραχή στον τρόπο που κανείς βιώνει το βάρος, το μέγεθος ή το σχήμα του σώματός του, π.χ. το άτομο ισχυρίζεται ότι νιώθει παχύ, ακόμη κι όταν είναι κάτισχνο. Πιστεύει ότι μια περιοχή του σώματος του είναι "πολύ παχιά", ακόμη κι όταν το βάρος της είναι κάτω από το κανονικό. Σε γυναίκες, απουσία τουλάχιστον τριών διαδοχικών εμμηνορυσιών, ενώ κανονικά αναμένονταν να συμβούν (πρωτοπαθής ή δευτεροπαθής αμηνόρροια). (Μια γυναίκα θεωρείται ότι έχει αμηνόρροια εάν οι περίοδοί της έρχονται μόνο μετά τη χορήγηση ορμονών π.χ. οιστρογόνων).

28 28 Ψυχογενής ανορεξία πώς εκδηλώνεται: Έντονος φόβος παχυσαρκίας Διαταραχή εικόνας σώματος Εναντίωση στην αύξηση και διατήρηση βάρους Έλλειψη εμμήνου ροής*

29 29 Ψυχογενής ανορεξία Κοινωνικοί παράγοντες που συμβάλλουν Εχθρική αναμέτρηση γενεών Μη διαφοροποίηση από τη γονεική οικογένεια Προβλήματα επικοινωνίας Ρήξεις στον ψυχικό δεσμό του ατόμου με τη μητέρα Παιδί υπόδειγμα

30 30 Βουλιμία πώς εκδηλώνεται Ακατάσχετη επιθυμία για μεγάλη ποσότητα τροφής Απώλεια αυτοελέγχου Τεχνητός εμετός Θλίψη, αισθήματα ενοχής νοσηρός φόβο για παχυσαρκία διαταραγμένη εικόνα σώματος

31 31 Παχυσαρκία- πώς εκδηλώνεται Επανειλημμένες διαίτες Ακινησία Έλλειψη γυμναστικής Σχέση με Ανασφαλή μητέρα

32 32 Ατομικοί Ψυχολογικοί Παράγοντες που Συντελούν στην Εκδήλωση Διαταραχών Πρόσληψης Τροφής Χαμηλή αυτοεκτίμηση Θέματα Διεκδικητικότητας Αίσθημα ανεπάρκειας ή έλλειψης ελέγχου στη ζωή Κατάθλιψη, άγχος, θυμός ή μοναξιά

33 33 Διαπροσωπικοί Παράγοντες που Συντελούν στην Εκδήλωση Διαταραχών Πρόσληψης Τροφής: Φορτισμένο οικογενειακό περιβάλλον και τεταμένες διαπροσωπικές σχέσεις Δυσκολία στην έκφραση των συναισθημάτων Ιστορικό χλευασμού λόγω σωματικού βάρους Ιστορικό σωματικής ή σεξουαλικής κακοποίησης

34 34 Κοινωνικοί Παράγοντες που Συντελούν στην Εκδήλωση Διαταραχών Πρόσληψης Τροφής Κοινωνικές πιέσεις που εξυμνούν το πρότυπο της ισχνότητας και προσδίδουν αξία στην απόκτηση του τέλειου σώματος Στενοί ορισμοί της ομορφιάς που περιλαμβάνουν αποκλειστικά και μόνο γυναίκες και άνδρες συγκεκριμένου σωματικού βάρους και διάπλασης Αξιολόγηση των ατόμων βάσει της σωματικής τους εμφάνισης και όχι βάσει των προσωπικών αξιών και δυνατοτήτων

35 35 Παράγοντες που Συντελούν στην Εκδήλωση Διαταραχών Πρόσληψης Τροφής Πιθανά βιοχημικά ή βιολογικά αίτια των διαταραχών πρόσληψης τροφής Συχνά, οι διαταραχές πρόσληψης τροφής οφείλονται σε κληρονομικούς παράγοντες

36 36 Χρήση ουσιών Οποιαδήποτε ουσία φυσική ή τεχνητή, που μπορεί να δράσει στο κεντρικό νευρικό σύστημα, κατασταλτικά ή διεγερτικά, είναι εξαρτησιογόνος. Η χρήση των ουσιών αυτών επηρεάζει την αντίληψη και τη διάθεση και προκαλεί άλλοτε ευχάριστα και άλλοτε δυσάρεστα συναισθήματα.

37 37 Χρήση-κατάχρηση-συνήθεια Χρήση Η λήψη όμως οινοπνεύματος σε τέτοιες ποσότητες, ώστε να λειτουργήσει σαν ψυχοτρόπος ουσία, για να μας αλλάξει καθοριστικά την ψυχική διάθεση, αποτελεί κατάχρηση Συνήθεια (εθισμός) σημαίνει ένα είδος υποχρεωτικής συμπεριφοράς με ταυτόχρονη αδυναμία της προσωπικότητας να ελέγξει ή να κατευθύνει την συμπεριφορά αυτή. Στη περίπτωση που η "συνήθεια" αναπτύσσεται πάνω στο έδαφος ψυχολογικών κενών που "καλύπτονται" από αυτή, τότε ο κίνδυνος ανάπτυξης εξάρτησης είναι μεγάλος.

38 38 Ψυχική εξάρτηση Η ψυχική εξάρτηση εμφανίζεται κυρίως με δύο χαρακτηριστικά στοιχεία: 1. Αδυναμία παραίτησης από την συχνή χρήση της ουσίας και συνέχιση της χρήσης της με διάφορες δικαιολογίες 2. Επιθυμία για όλο και μεγαλύτερη ποσότητα χρήσης της ουσίας, μέχρι απώλειας του ελέγχου πάνω σ' αυτή

39 39 Σωματική εξάρτηση Σωματική εξάρτηση με την έννοια ότι η απότομη διακοπή τους μετά χρόνια χρήση, προκαλεί το λεγόμενο "στερητικό σύνδρομο". Στο "στερητικό", αυτό σύνδρομο περιλαμβάνονται ψυχοσωματικές εκδηλώσεις όπως εφιδρώσεις, ταχυκαρδίες, κοιλιακά άλγη, άγχος κ.τ.λ.

40 40 ΘΕΩΡΙΕΣ ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΑΤΟΜΟ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΔΙΑΘΕΣΙΜΟΤΗΤΑ

41 41 ΘΕΩΡΙΕΣ ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ 1. Γενετικοί παράγοντες, 2. Μαθησιακοί (κλασική ενίσχυση, ενεργητικού τύπου μάθηση), 3. Περιβαλλοντικοί: οικογένεια, 4. Χαρακτηριστικά προσωπικότητας (άγχος, κατάθλιψη, ανάγκη για συναισθηματική εξάρτηση, δυσκολία ανοχής της ματαίωσης), συναναστροφές, 5. Διαθεσιμότητα ουσίας

42 42 Ψυχαναλυτική θεώρηση Ένα ΕΓΩ που λειτουργεί με την αρχή της αναζήτησης μόνο ευχάριστων και της αποφυγής δυσάρεστων βιωμάτων. Με αυτές τις βασικές αδυναμίες στον χαρακτήρα του, ο εξαρτημένος δεν μπορεί να ανταπεξέλθει σε μία ώριμη συναισθηματική σχέση με τους συνανθρώπους του και την κοινωνία, αφού μία τέτοια σχέση δεν είναι δυνατόν να στερείται δυσάρεστων καταστάσεων.

43 43 Συμπεριφορολογικά Ενδοψυχικά ανασφαλείς, αβέβαιες και αγχώδεις προσωπικότητες (άσχετα με την εικόνα που δίνουν προς τα έξω) αισθάνονται "σιγουριά"' και εμπιστοσύνη στον εαυτό τους με την χρήση της ουσίας. Την πρωτογενή αυτή δράση της ουσίας έρχονται να συμπληρώσουν ενισχυτικά διάφορα στοιχεία του περιβάλλοντος (δευτερογενή) που έχουν άμεση ή έμμεση σχέση με την χρήση της ουσίας.

44 44 Η θεωρία της επικοινωνίας Τέτοια στοιχεία είναι η συμβολοποίηση και η μυθοποίηση της ουσίας, ήθη, συνήθειες, έθιμα κ.τ.λ. Σε μερικές ουσίες, όπως στο κάπνισμα των τσιγάρων, τα δευτερογενή περιβαλλοντολογικά στοιχεία είναι πιο ισχυρά από αυτή την ίδια την πρωτογενή δράση της νικοτίνης στη ψυχολογική κατάσταση του χρήστη. Γι αυτό και η διάδοση όλων των ψυχοτρόπων ουσιών ενισχύεται όταν αυτές συμβολοποιούνται σαν πράξεις "απελευθέρωσης", "μαγκιάς", "κοινωνικής καταξίωσης" ή "καταξίωσης" στην παρέα, "μιμητισμού ειδώλου "κ.τ.λ.

45 45 Αιτίες που συμβάλλουν στην Εφηβεία Αδυναμία για ιεράρχηση και ταξινόμηση στόχων στη ζωή, χαρακτηριστικά εφηβείας Απομόνωση, ανυπαρξία κοινωνικών δεσμών, Περιέργεια, ρίσκο Αδυναμία επεξεργασίας έντονων συναισθημάτων και ιδιαίτερα των συναισθημάτων της επιθετικότητας και της κατάθλιψης Καταναλωτική κοινωνία

46 46 Ο εκφοβισμός και η βία στο σχολείο Ο σχολικός εκφοβισμός γίνεται αντιληπτός με σφαιρικό τρόπο, ως οποιαδήποτε μορφή συμπεριφοράς που στόχο έχει την θυματοποίηση κάποιου πιο αδύναμου παιδιού. Αυτές οι εχθρικές συμπεριφορές μπορεί να είναι είτε πράξεις σωματικές βίας (σπρώξιμο, χτύπημα, χειρονομίες, καταστροφή αντικειμένων) είτε λεκτικές (βρισιές, απειλές, εξευτελισμοί). Είναι σημαντικό οι συμπεριφορές αυτές να είναι ηθελημένες και επαναλαμβανόμενες ώστε να υπάρχει διάκριση ανάμεσα στον εκφοβισμό και στις περιστασιακές, λιγότερο σοβαρές επιθετικές εκδηλώσεις (Greef, 2004 Cline et al., 2002).

47 47 Μορφές Οι ερευνητές συμφωνούν επίσης ότι η έννοια του εκφοβισμού εμπεριέχει την ιδέα της ανισότητας δύναμης (Solberg & Olweus, 2003). O διαχωρισμός αυτός είναι σημαντικός διότι όταν ένα παιδί συστηματικά θυματοποιείται από κάποιον δυνατότερο, το αποτέλεσμα θα είναι να νοιώθει περισσότερο αβοήθητο (Rigby, 2003). Σε πιο πρόσφατες μελέτες γίνεται η παραπέρα διάκριση ανάμεσα σε μορφές άμεσου και έμμεσου εκφοβισμού, όπου ο άμεσος χαρακτηρίζεται από ανοιχτές επιθέσεις, και ο έμμεσος αφορά περισσότερο συγκεκαλυμμένες συμπεριφορές, όπως ο εξοστρακισμός, η διάδοση φημών με σκοπό την κοινωνική απομόνωση κάποιου, και ο αποκλεισμός από τις παρέες (Baldry, 2004 Van der Wal et al., 2003 Owens, Shute, & Slee, 2000 Pakaslahti & Keltikangas Jarvinen, 2000 Bosworth et al., 1999)

48 48 Ο εκφοβισμός και η βία στο σχολείο Ο όρος «εκφοβισμός και βία στο σχολείο» (school bullying), όπως και ο όρος «θυματοποίηση» (victimization) χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν μια κατάσταση κατά την οποία ασκείται εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική και επαναλαμβανόμενη βία και επιθετική συμπεριφορά με σκοπό: την επιβολή, την καταδυνάστευση και την πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου σε μαθητές από συμμαθητές τους, εντός και εκτός σχολείου

49 49 Ο εκφοβισμός και η βία στο σχολείο Σύμφωνα με έρευνες, ο ρόλος των μαθητώνπαρατηρητών είναι πολύ σημαντικός. Ακόμα κι αν δε συμμετέχουν ενεργά σε περιστατικά εκφοβισμού, μπορεί να ενθαρρύνουν το θύτη ή και με την παθητική στάση τους να δίνουν το μήνυμα ότι αυτό που συμβαίνει είναι αποδεκτό. Έτσι τροφοδοτούν το φαινόμενο

50 50 Ο εκφοβισμός και η βία στο σχολείο Οι ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις του εκφοβισμού και της βίας στα παιδιά είναι πολλές και σοβαρές. Τα παιδιά που πέφτουν θύματα εκφοβισμού και βίας στο σχολείο είναι δυνατόν: να νιώσουν έντονο άγχος και ανασφάλεια, να παρουσιάσουν σχολική άρνηση, να κάνουν πολλές απουσίες από το σχολείο, να οδηγηθούν σε σχολική αποτυχία. να εμφανίσουν μαθησιακές δυσκολίες και ψυχοσωματικά προβλήματα, όπως πονοκεφάλους, πόνους στην κοιλιά, διαταραχές ύπνου, ενούρηση κ.ά., να παρουσιάσουν φοβίες, κατάθλιψη, απόπειρες αυτοκτονίας.

51 51 Επιδημιολογία Το πείραγμα ξεκινάει από την πρώτη σχολική ηλικία (Craig, Peters, & Konarski, 1999). H συχνότητα του φαινομένου έχει βρεθεί να κυμαίνεται από 11,3% στην Φιλανδία (Olafsen & Vimerο, 2000) μέχρι και 49,8% στην Ιρλανδία (Dake, Price, & Telljohann, 2003) για τα παιδιά από την πρώτη ως την πέμπτη τάξη του δημοτικού. Όσον αφορά την ηλικιακή ομάδα των τελευταίων τάξεων του δημοτικού, έρευνα με 1312 μαθητές στην Αθήνα, βρήκε ότι το 14,7% των μαθητών δήλωσαν πως έπεφταν θύματα εκφοβισμού μία ή περισσότερες φορές την εβδομάδα (Pateraki & Houndoumadi, 2001).

52 52 ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ Το φύλο και η ηλικία του παιδιού επηρεάζουν την εμφάνιση του φαινομένου του σχολικού εκφοβισμού. Επιπλέον, προσωπικά χαρακτηριστικά όπως η ενσυναίσθηση, η αυτοεκτίμηση, η ευαισθησία, η ευθιξία κ.ά., φαίνεται να σχετίζονται με την εκδήλωση είτε εκφοβιστικής συμπεριφοράς είτε θυματοποίησης των παιδιών. Από την άλλη μεριά, οι διαταραγμένες σχέσεις μεταξύ των μελών μιας οικογένειας, που χαρακτηρίζονται από επιθετικότητα, απόρριψη, έλλειψη συνοχής, συνεχείς διαφωνίες και συχνή χρήση αυστηρής τιμωρίας σχετίζονται με την εμφάνιση επιθετικότητας και συμπεριφοράς εκφοβισμού από τη πλευρά των παιδιών καθώς και την βίωση σοβαρής θυματοποίησης (Dwairy, 2010

53 53 ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ Το σχολικό περιβάλλον συμβάλλει στην εκδήλωση εκφοβισμού και θυματοποίησης με την ύπαρξη παραγόντων όπως είναι η επίβλεψη ή μη από τους δασκάλους και το λοιπό προσωπικό του σχολείου, η επικοινωνία που υπάρχει με τους μαθητές και ο τρόπος συμπεριφορά προς το φαινόμενο του εκφοβισμού και της θυματοποίησης.

54 54 Παρέμβαση Το πρόγραμμα αυτό παρουσιάστηκε, τελειοποιήθηκε και εφαρμόστηκε συστηματικά στο Bergen της Νορβηγίας στα μέσα της δεκαετίας του 80 εφαρμόστηκε όμως και σε πολλά σχολεία πέρα από τη Νορβηγία, στη Σουηδία και στις Η.Π.Α. Το βασικό στοιχείο του προγράμματος είναι η ανάμειξη όλων των ενδιαφερομένων για το ζήτημα. Χαρακτηριστικά, ως στρατηγική του προγράμματος αναφέρεται η κινητοποίηση των μαθητών, των γονέων και του προσωπικού των σχολείων με στόχους: την ενημέρωση για το πρόβλημα τη βελτίωση των σχέσεων μεταξύ τους τη μεσολάβηση για την εξάλειψη του φαινομένου τη θέσπιση σαφών κανόνων κατά του σχολικού εκφοβισμού την υποστήριξη και την προστασία των θυμάτων

55 55 Επανορθωτική δικαιοσύνη Ο Braithwaite υποστηρίζει ότι η επανορθωτική δικαιοσύνη είναι μια διαδικασία συμμετοχής όπου αποδίδονται οι ευθύνες των άδικων πράξεων στα άτομα που εκφοβίζουν τους συμμαθητές τους. Παράλληλα αντιμετωπίζονται με σεβασμό όλα τα μέρη που πήραν μέρος στη διαμάχη μέσω της εξέτασης της ιστορίας του κάθε ατόμου που αναφέρει τον τρόπο με τον οποίο επηρεάστηκε από το βίαιο περιστατικό.

56 56 Πρόληψη Ως μέσα ενίσχυσης της ενσυναίσθησης μπορούν να χρησιμοποιηθούν η δραματοποίηση και το παίξιμο ρόλων ώστε οι μαθητές να βιώσουν, μέσω των εναλλακτικών ρόλων, καταστάσεις και επεισόδια εκφοβισμού και βίας στο σχολείο, να εστιάσουν στα συναισθήματα και στα εσωτερικά κίνητρα κάποιου άλλου σε διάφορες καταστάσεις και να μιλήσουν για το πώς νιώθουν. Να προωθηθεί η ιδέα ότι όλοι οι άνθρωποι νιώθουν ανάλογα σε παρόμοιες καταστάσεις χωρίς να διαφέρουν πολύ, ότι έχουν ομοιότητες και δεν είναι διαφορετικοί σε αυτά που αισθάνονται.

57 57 Η έννοια της διαφορετικότητας Η έννοια της διαφορετικότητας αναφέρεται σε ένα ευρύ φάσμα χαρακτηριστικών, τα οποία διαφοροποιούν ένα άτομο ή μια ομάδα ατόμων από τους άλλους. Το φύλο, η ηλικία, η σωματική εμφάνιση, οι προτιμήσεις, οι δεξιότητες, η γλώσσα και η εθνικότητα είναι ορισμένα από αυτά. Γενικά, οι άνθρωποι μπορεί να διαφέρουν μεταξύτους ως προς κάποια χαρακτηριστικά, αλλά να μοιάζουν σε άλλα. Επίσης, παρά τις όποιες διαφορές τους, όλοι μοιράζονται παρόμοιες ανάγκες και συναισθήματα,έχουν ίση αξία, κοινά δικαιώματα και υποχρεώσεις

58 58 Η λειτουργία της ομάδας Η λειτουργία της ομάδας με βάση συγκεκριμένο συμβόλαιο, τέλος και η δημιουργία υποστηρικτικών δικτύων μεταξύ των μαθητών μπορούν να αποφέρουν ιδιαίτερα θετικά αποτελέσματα για την αντιμετώπιση του εκφοβισμού και της βίας στο σχολείο.

59 59 Η έννοια της ταυτότητας Η ιδιαιτερότητα της εφηβικής ηλικίας Με τη μετάβαση από την παιδική ηλικία στην ενήλικη φάση της ζωής, οι φιλίες και οι γνωριμίες πολλαπλασιάζονται σε αριθμό. Η εύρεση ενός καλού φίλου αποτελεί προετοιμασία για μια μελλοντική σχέση οικειότητας στην ενήλικη ζωή. Το άγχος που προκαλείται από αυτές τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις είναι δύσκολα αντιμετωπίσιμο. Επίσης η έννοια της ταυτότητας βρίσκεται σε μεταβατικό στάδιο και κάποιοι δεν καταφέρνουν να αποκτήσουν σταθερή ταυτότητα ή ταυτίζονται με ανθρώπους του περίγυρου τους, ενώ εντείνονται οι μηχανισμοί άμυνας.

60 60 Διαδίκτυο

61 61

62 62 Προγράμματα παρέμβασης Κοινωνική και συναισθηματική μάθηση: Αυτογνωσία /Αυτοδιαχείριση Κοινωνική αντίληψη: ενσυναίσθηση/διαχείριση συναισθημάτων/διαχείριση στρες Δεξιότητες διαχείρισης σχέσεων: διεκδικητικότητα, ανεκτικότητα, συνεργασία Κριτική και δημιουργική σκέψη/ επίλυση προβλημάτων Υπεύθυνη λήψη αποφάσεων

63 63 Προγράμματα παρέμβασης Ανάπτυξη δεξιοτήτων ζωής

64 64 ΣΤΟΧΟΣ Με εστίαση στο ενδοπροσωπικό επίπεδο στοιχεία από τη θεωρία της προσχεδιασμένης συμπεριφοράς )κατανόηση των πιστεύω του ατόμου εργαζομένου για ένα θέμα υγείας, των πηγών επιρροής της συμπεριφοράς και των εμποδίων στο να αναλάβει δράση- προσωπική συνέντευξη-ατομική συμβουλευτική Με εστίαση στο διαπροσωπικό επίπεδο στοιχεία από τη θεωρία της κοινωνικής μάθησης και της θεωρίας των κοινωνικών δικτύων, της κοινωνικής υποστήριξης με διερεύνηση του κοινωνικού υποστηρικτικού δικτύου Εκπαίδευση στην αναγνώριση συναισθημάτων-συναισθηματική νοημοσύνη Επιστράτευση πιστοποιημένων ομηλίκων

65 65 Τεχνικές στο σχολείο Παιχνίδι ρόλων Μελέτη περιπτώσεων Ελεύθερος συνειρμός Καταιγισμός ιδεών προβολή video/ ppt Εικαστικά Μικρές ομάδες/ζευγάρια/κύκλος Ασκήσεις χαλάρωσης πιθανή τεχνική χορήγηση ερωτηματολογίου/quiz

66 66 Bραχεία εκπαιδευτική παρέμβαση Επαγγελματικού προσανατολισμού

67 67 ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΤΟΧΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΑΘΗΤΩΝ ΚΑΝΟΝΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΟΜΑΔΑΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΤΗΡΗΣΗ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΥ ΒΙΩΜΑΤΙΚΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑΣ ΦΥΛΛΑΔΙΟ- ΧΕΙΡΟΤΕΧΝΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ : «Η σημασία των συναισθημάτων στη ζωή.

68 68 Αναγνώριση και περιγραφή των συναισθημάτων ΑΞΟΝΕΣ θετικά-αρνητικά-συνδυασμένα-διαβαθμίσεις συναισθημάτων Αποδοχή δύσκολων συναισθημάτων Θετική νοηματοδότηση-σπάσιμο στόχωναναζήτηση λύσεων

69 69 ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ Ερωτηματολόγια: Τεστ Συναισθηματικής νοημοσύνης Γλώσσα σώματος και έκφραση συναισθήματος Σύνδεση συναισθημάτων με χρώματα Ιστορίες: αφήγηση-αναπαράσταση χρήση νέων τεχνολογιών

70 70 Παραδείγματα

71 71 ΚΑΠΝΙΣΜΑ ΑΞΟΝΕΣ Διερεύνηση των συνηθειών των ανθρώπων Διερεύνηση του ρόλου των συνομηλίκων Αναγνώριση συναισθημάτων: το άγχος Συνέπειες του καπνίσματος στο σώμα ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ

72 72 ΚΑΠΝΙΣΜΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΒΙΩΜΑΤΙΚΟ: Η ασπίδα μου ΜΥΘΟΙ ΚΑΙ ΑΛΗΘΕΙΕΣ-QUIZ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ : VIDEO ΓΙΑ ΤΟ ΚΑΠΝΙΣΜΑ

73 73 αλκοόλ ΑΞΟΝΕΣ Διαφήμιση και αλκοόλ Συνέπειες στο σώμα Αναγνώριση συναισθημάτων: η λύπη-το πένθος

74 74 αλκοόλ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΑΦΗΓΗΣΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ: «Μεγαλώνω» ΒΙΩΜΑΤΙΚΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΔΡΑΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ

75 75 ΒΙΑ -ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ ΑΞΟΝΕΣ ΣΕ ΕΝΔΟΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ Διερεύνηση συναισθημάτων: ο θυμός, η περιέργεια, ο φθόνος. Γνωστική επεξεργασία συναισθημάτων-ερμηνείες Ανεκτικότητα Διαπραγμάτευση Αναζήτηση εναλλακτικών λύσεων ανάπτυξη διεκδικητικότητας / Διαχείριση αναβλητικότητας ΕΡΓΑΛΕΙΑ QUIZ-BIΩMATIKO ΑΣΚΗΣΗ: ΦΤΙΑΧΝΩ ΤΗΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΜΟΥ ΑΣΠΙΔΑ

76 76 ΒΙΑ -ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ ΑΞΟΝΑΣ ΣΕ ΔΙΑΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΗ Εργαλεία: ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΟΜΑΔΑΣ ΣΥΝΟΜΗΛΙΚΩΝ ΔΙΑΠΡΑΓΜΜΑΤΕΥΤΩΝ

77 77 ΒΙΑ -ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ ΕΡΓΑΛΕΙΑ Αφήγηση ιστορίας: Ο σκατζόχοιρος (Γ. Ιωάννου, Η Σαρκοφάγος, Πεζογραφήματα, εκδ. Κέδρος, Αθήνα 1982, σελ ) /DSB105/438/2912,11428/ Βιωματικό: το τσαλακωμένο χαρτί Συμπλήρωση ερωτηματολογίου

78 78 ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΑΞΟΝΕΣ Διαχείριση ελεύθερου χρόνου Σχέση με φίλους Τα ενδιαφέροντά μου Τα δυνατά μου σημεία Ικανότητες και αξίες Ενεργός και κριτική πληροφόρηση

79 79 ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ Εργαλεία Εργαλεία Ερωτηματολόγιο on line (ΚΕΣΥΠ )για ικανότητες Εξάρτηση από διαδίκτυο σχέση με αυτοεκτίμηση: 497c-826a-d10c9aaaff2d Ιστορία παρακολούθηση ιστορίας-δίνω λύσεις: Η ιστορία του Μάρκου, Άννας και του Γιάννη (e periodiko) %CF%80%CE%B5%CF%81%CE%AF%CF%80%CF%84%CF%89%CF%83%CE%B7- %CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%BC%CE%AC%CF%81%CE%BA%CE%BF%CF%85/ Βιωματικό: Μεταδίδοντας τον παλμό/ζεύγη ενδιαφερόντων/ στέλνω ένα ευγενικό Χρήσιμη ιστοσελίδα:

80 80

81 81 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Πρόγραμμα κατάρτισης επαγγελματιών ψυχικής υγείας για το φαινόμενο του εθισμού στο διαδίκτυο καθώς και για ους κινδύνους που αντιμετωπίζουν τα παιδιά και οι έφηβοι από την ανεξέλεγκτη χρήση του διαδικτύου Κατάρτιση στον άξονα προτεραιότητας 13,14,15 Πρόγραμμα youth power Μονάδα εφηβικής υγείας Π.Α ΚΥΡΙΑΚΟΥ-ΕΕΕ.Ι

82 82 ΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ

83 83 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ENABLE

84 84 ΑΝΑΣΑ %CE%B7%CE%BC%CE%B5%CF%81%CF%8E% CF%83%CE%BF%CF%85/%CE%B1%CE%B9%C F%84%CE%AF%CE%B5%CF%82/

85 85 ΟΚΑΝΑ

86 86 ΚΕΘΕΑ Για περισσότερες πληροφορίες επικοινωνήστε με το Δίκτυο Πρόληψης και Έγκαιρης Παρέμβασης του ΚΕΘΕΑ στο και ,

87 87 IΣTOΡΙΕΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΥ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ

88 88 MΠΙΛΑΝΑΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΕΣΥΠ ΑΓΙΟΥ ΠΑΥΛΟΥ 51 ΚΑΙ ΚΛΕΙΤΟΡΟΣ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ ΚΕΣΥΠ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ: e periodiko