Φωτίου Βακάκη Δρος Γεωργοοικονομολόγου ΑΘΗΝΑ. Ιούνιος Prooptikes Xoireiou_kreatos_06_2013.doc -1-

Transcript

1 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΧΟΙΡΟΤΡΟΦΙΑ Υφιστάμενη κατάσταση και προοπτικές (προσαρμογή, στα δεδομένα του 2012, του Άρθρου (61), που δημοσιεύτηκε, με τον ίδιο τίτλο, στο Περιοδικό Γεωργία/Κτηνοτροφία, Τεύχος 1, Αναρτήθηκε στον ιστότοπο της Βακάκης και Συνεργάτες ΑΕ, Ιούνιος 2013 Φωτίου Βακάκη Δρος Γεωργοοικονομολόγου ΑΘΗΝΑ Ιούνιος 2013 Prooptikes Xoireiou_kreatos_06_2013.doc -1-

2 1. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΧΟΙΡΕΙΟΥ ΚΡΕΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΕΕ Η παραγωγή χοιρείου κρέατος στην ΕΕ στηρίζεται στην ενσταβλισμένη διαχείριση των ζώων και στη διατροφή τους με κατάλληλα μίγματα ζωοτροφών. Επομένως, αποτελεί «βιολογική μεταποιητική δραστηριότητα», που μετατρέπει σε κρέας, κυρίως, φυτικής προέλευσης πρώτες ύλες. Είναι αυτός ο λόγος για τον οποίον η χοιροτροφία, ως παραγωγική δραστηριότητα: (i) χαρακτηρίζεται από το γεγονός ότι το κόστος διατροφής των ζώων συνιστά το μεγαλύτερο μέρος του συνολικού κόστους παραγωγής, (ii) δεν υποστηρίζεται από τα συνήθη μέτρα Κοινής Γεωργικής Πολιτικής και (iii), τα προβλήµατα που αντιµετωπίζει συνδέονται περισσότερο µε την ανταγωνιστικότητα, δηλαδή με την ποιότητα του κρέατος, την παραγωγικότητα και την περιβαλλοντική προσαρμογή των χοιροτροφικών μονάδων. Η Ε.Ε. με ετήσια παραγωγή 23,0 εκατ. τόνων χοιρείου κρέατος 1 (2012), είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος παραγωγός στον κόσµο µετά την Κίνα. Οι κυριότερες χώρες παραγωγής χοιρείου κρέατος είναι 2 : Γερµανία (24,7 %), Ισπανία (15,3 %), Γαλλία (9,1 %), Κάτω Χώρες (5,9%), Πολωνία (7,9%) και Δανία (7,6%). Η ετήσια κατά κεφαλή κατανάλωση χοιρείου κρέατος στην ΕΕ υπολογίζεται σε 41,8 kg και παρουσιάζει σημαντική διακύμανση µεταξύ των κρατών- µελών. Η συμμετοχή της ΕΕ στην παγκόσμια αγορά χοιρείου κρέατος, σύμφωνα με τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ (FAO), για το 2006 και 2012, έχει ως ακολούθως (εκατομμ. τόνοι σφαγίων): Συγκρινόμενα στοιχεία (πρόβλεψη) Δείκτης (2006=100) Δείκτης (ΕΕ/Κόσμος) Κόσμος: Παραγωγή (+) 107,4 111, ,1 Εισαγωγές (+) 4,9 6, Εξαγωγές (-) 4,9 7, ,5 Κατανάλωση (=) 107,5 111, ,0 ΕΕ: Παραγωγή (+) 21,6 22, Εισαγωγές (+) - 0, Εξαγωγές (-) 1,2 2, Κατανάλωση (=) 20,4 20, Η αγορά χοιρείου κρέατος αντιμετώπισε τα έκτακτα γεγονότα που περιγράφονται στο αρχικό Άρθρο. Τα γεγονότα αυτά που επηρέασαν και εξακολουθούν να επηρεάζουν τη µεσοπρόθεσµη εξέλιξη της αγοράς χοιρείου κρέατος είναι: Η σπογγώδη εγκεφαλοπάθεια των βοοειδών (ΣΕΒ), που προκάλεσε μετατόπιση της ζήτησης σε άλλους τύπους κρέατος και συνέβαλε σε καλύτερες τιµές του προϊόντος κατά την περίοδο Ο αφθώδης πυρετός, στο Ηνωµένο Βασίλειο, Ιρλανδία, Γαλλία και Κάτω Χώρες, το Τα κρούσµατα πανώλης των χοίρων (Γερµανία, Κάτω Χώρες και Ισπανία), που εμφανίστηκαν στη δεκαετία του Ανεξάρτητα από τις συνέπειες των προαναφερομένων γεγονότων, οι µεσοπρόθεσµες και µακροπρόθεσµες προοπτικές για την κατανάλωση χοιρείου κρέατος διαφαίνονται θετικές, δεδοµένου ότι οι καταναλωτές στην ΕΕ θα εξακολουθήσουν να προτιµούν το χοίρειο κρέας, αν και ο ρυθµός αύξησης της κατά κεφαλήν κατανάλωσής του αναµένεται να επιβραδυνθεί κατά τα επόµενα χρόνια και λόγω της αναµενόµενης ανάκαµψης της κατανάλωσης βόειου κρέατος. 1 2 Global Market Ανάλυσις/FAO, Μάιος 2012 Eurostat, 2010 Prooptikes Xoireiou_kreatos_06_2013.doc -2-

3 Η υποστήριξη των παραγωγών χοιρείου κρέατος από την ΕΕ είναι περιορισμένη και αφορά, κυρίως, στην περιστασιακή ενίσχυση της ιδιωτικής αποθεµατοποίησης και σε επιστροφές από εξαγωγές, όταν οι συνθήκες της αγοράς το απαιτούν. Επομένως, τα εισοδήµατα των παραγωγών χοιρείου κρέατος εξαρτώνται µόνο από την ανταγωνιστικότητα των χοιροτροφικών επιχειρήσεων και, κυρίως, από την δυνατότητα παραγωγής ζωοτροφών φυτικής προέλευσης καλής ποιότητας και χαμηλού κόστους. Τα περιβαλλοντικά προβλήματα που δημιουργεί η λειτουργία των χοιροτροφικών επιχειρήσεων αναμένεται ότι θα προσδιορίσουν συστηματικότερες προσπάθειες για καλύτερη περιβαλλοντική προσαρμογή τους. Επομένως, οι παραγωγοί χοιρείου κρέατος θα υποχρεωθούν, τόσο από τη νοµοθεσία της ΕΕ όσο και από τις εθνικές νοµοθεσίες, να συµµορφώνονται µε όλο και αυστηρότερα περιβαλλοντικά πρότυπα. Οι απαιτήσεις των καταναλωτών χοιρείου κρέατος θα συνεχίσουν να επηρεάζουν τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του ενώ οι καταναλωτικές και Οικολογικές Οργανώσεις θα απαιτούν τη θέσπιση καλύτερων συνθηκών διαχείρισης και σταυλισμού των ζώων, που προσδιορίζουν αυξημένο κόστος παραγωγής. 2. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΧΟΙΡΕΙΟΥ ΚΡΕΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 2.1. Η διάρθρωση της Ελληνικής Χοιροτροφίας Η χοιροτροφία στην Ελλάδα θεωρείται από τους δυναμικούς κλάδους της Αγροτικής Οικονομίας. Η συμμετοχή του στην Ακαθάριστη Αξία Ζωικής Παραγωγής, για το , υπολογίστηκε σε 18,6%, εκείνη στην εγχώρια παραγωγή κρέατος, για το 2011 (1), σε 25,8% και εκείνη στη συνολική κατανάλωση χοιρείου κρέατος στη Χώρα, για το 2012, σε 35,5%. Η προσπάθεια ανάπτυξης της χοιροτροφίας άρχισε στις αρχές της δεκαετίας του 1970, με στόχο την κάλυψη των αναγκών της εσωτερικής αγοράς σε χοίρειο κρέας. Η προσπάθεια αυτή, σε συνδυασμό με την εντυπωσιακή, τότε, αύξηση της εγχώριας παραγωγής καλαμποκιού, συνέβαλε αποτελεσματικά στην υποκατάσταση εισαγωγών κρέατος. Η τεχνολογική υποστήριξη των χοιροτροφικών μονάδων υπήρξε μηδενική. Δημιουργήθηκαν μεγάλες χοιροτροφικές μονάδες χωρίς εμπειρία και τεχνική υποδομή, με αποτέλεσμα, ακόμα και σήμερα, να διαμορφώνουν χαμηλούς δείκτες παραγωγικότητας και υψηλό κόστος παραγωγής, να εξαρτώνται απόλυτα από το εξωτερικό για την προμήθεια ζώων υψηλού γενετικού δυναμικού και να στηρίζονται σε τεχνολογικά απαξιωμένες και ζωοτεχνικά ελλιπείς σταυλικές εγκαταστάσεις Η πολιτική που εφαρμόστηκε για τη ρύθμιση της λειτουργίας του κλάδου, όπως περιγράφεται στο αρχικό Άρθρο, υπήρξε αλλοπρόσαλλη: Αστυνόμευση των τιμών πώλησης του κρέατος, σε περίοδο που το κόστος παραγωγής αυξάνετο πολύ περισσότερο από τον πληθωρισμό. Ελλιπής και υψηλού κόστους χρηματοδότηση, για τη κάλυψη των ζημιών που προέκυπταν με την προσπάθεια των χοιροτροφικών μονάδων για να αυξήσουν την παραγωγή υπό καθεστώς χαμηλής παραγωγικότητας. Απώλεια εισοδήματος, κυρίως λόγω υπερβολικής αύξησης των επιτοκίων από 6% το 1975 σε 28% το Εφαρμογή επάλληλων αναριθμήσεων των οφειλών, των οποίων ο τρόπος και οι προϋποθέσεις ήταν εκτός των πραγματικών δυνατοτήτων των χοιροτροφικών μονάδων. Αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν η υπερχρέωση του κλάδου, η οποία, παρά την επίσημη 3 Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, Τμήμα Αγροτικής Στατιστικής. Prooptikes Xoireiou_kreatos_06_2013.doc -3-

4 αναγνώρισή της, ποτέ δεν σχεδιάστηκε η αντιμετώπισή της με στοχευμένο και ολοκληρωμένο τρόπο. Από τα στοιχεία που αφορούν στη διάρθρωση του κλάδου της χοιροτροφίας και καταχωρούνται στον Πίνακα 1, διαπιστώνεται ότι η ελληνική χοιροτροφία περιλαμβάνει μονάδες μικρομεσαίου μεγέθους και ασύνδετες μεταξύ τους, με ότι αυτό συνεπάγεται σε όρους βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας, της ποιότητας του κρέατος και των περιβαλλοντικών οχλήσεων Εγχώρια παραγωγή και κατανάλωση χοιρείου κρέατος Στον Πίνακα 2 παρουσιάζεται η εξέλιξη της παραγωγής χοιρείου κρέατος, στον Πίνακα 3 η διαχρονική εξέλιξη της κατανάλωσης κρέατος όλων των κατηγοριών για την περίοδο και, στον Πίνακα 4, η διαχρονική εξέλιξη των στοιχείων του ισοζυγίου παραγωγής και κατανάλωσης χοιρείου κρέατος για την ίδια περίοδο. Από τα στοιχεία των προαναφερομένων πινάκων προκύπτει ότι: (i) η εγχώρια παραγωγή χοιρείου κρέατος δεν καλύπτει τις ανάγκες της ελληνικής αγοράς και ο βαθμός αυτάρκειας της Χώρας ενώ προενταξιακά έφτασε ακόμα και στο 85%, μειώθηκε στο 35,5% το 2012, (ii) η ετήσια παραγωγή χοιρείου κρέατος, από τόνους το 1990, το 2012 μειώθηκε σε και οι ετήσιες εισαγωγές έφτασαν τους τόνους, συνολικής αξίας 427 εκατομ.. Η γραμμική τάση παραγωγής και κατανάλωσης χοιρείου κρέατος, όπως παρουσιάζεται στα Διαγράμματα 1 και 2, δηλώνει ότι η αυτάρκεια της Χώρας αναμένεται να μειωθεί, λόγω της αυξητικής τάσης της κατανάλωσης, που τείνει να σταθεροποιηθεί στο επίπεδο των τόνων και της πτωτικής τάσης της παραγωγής, η οποία τείνει να σταθεροποιηθεί στους τόνους. Διάγραμμα 1. Γραμμική τάση της παραγωγή χοιρείου κρέατος Διάγραμμα 2. Γραμμική τάση κατανάλωση χοιρείου κρέατος Prooptikes Xoireiou_kreatos_06_2013.doc -4-

5 3. ΟΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΧΟΙΡΕΙΟΥ ΚΡΕΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 3.1. Η ανάγκη σχεδιασμού στοχοθετημένων παρεμβάσεων Οι τιμές των βασικών τεχνικών παραμέτρων που προσδιόρισαν και προσδιορίζουν την παραγωγή χοιρείου κρέατος, όπως περιγράφονται στο αρχικό Άρθρο, δεν έχουν μεταβληθεί ουσιωδώς μέχρι σήμερα. Η πορεία προσαρμογής του κλάδου σε συνθήκες ανταγωνιστικότητας και στις συνεχώς αυξανόμενες απαιτήσεις των καταναλωτών και των Οικολογικών Οργανώσεων είναι βραδεία και ασχεδίαστη, παρά την πίεση που ασκούν οι εισαγωγές χοιρείου κρέατος στο αρνητικό ισοζύγιο εξωτερικού εμπορίου γεωργικών προϊόντων της Χώρας. Η ελληνική επιχειρηματική χοιροτροφία εκτρέφει σήμερα περίπου χοιρομητέρες και παράγει τόνους κρέατος, δηλαδή διαμορφώνει παραγωγικότητα κιλά/χρόνο/χοιρομητέρα (16 χοίροι/χοιρομητέρα/χρόνο με σφάγιο περίπου 65 κιλών). Η παραγωγικότητα που διαμορφώνει ο κλάδος στα πλαίσια της ΕΕ είναι κιλά/χρόνο/χοιρομητέρα (22 χοίροι Χ 75 κιλά σφάγιο). Επομένως, η τεχνολογική ανανέωση και η οργανωτική ανασυγκρότηση του κλάδου, ώστε να προσεγγίσει την παραγωγικότητα που αυτός έχει στην ΕΕ, είναι προϋπόθεση για την επιβίωσή του. Η χαμηλή παραγωγικότητα προσδιορίζεται εκτός από το χαμηλό γενετικό δυναμικό των χοιρομητέρων και κάπρων και από την τιμή άλλων παραμέτρων, όπως είναι: Ο χαμηλός συντελεστής εκμετάλλευσης της τροφής (συντελεστής μετατρεψιμότητας), που συνεπάγεται σπατάλη θρεπτικών συστατικών και ρύπανση του περιβάλλοντος, αφού ένα μεγάλο μέρος αυτών αποβάλλονται και, κυρίως, αύξηση του εκ διατροφής κόστους παραγωγής. Το χαμηλό επίπεδο ζωοτεχνικής διαχείρισης των ζώων και οργάνωσης και σωστής διαχείρισης των χοιροτροφικών μονάδων. Η παλαιότητα των σταυλικών εγκαταστάσεων, δεδομένου ότι, οι όποιες βελτιώσεις, επεκτάσεις και παρεμβάσεις έγιναν με αυτοσχέδιες κατασκευές των χοιροτρόφων, σε κρίσιμους τομείς, όπως ο εξαερισμός, οι μονώσεις, ο βιολογικός καθαρισμός των λυμάτων. Εξάλλου, η οδηγία 2001/88/ΕΚ «περί καθορισμού ελαχίστων προτύπων για την προστασία των χοίρων», αποσκοπεί: (i) στην απαγόρευση χρήσης ατομικών κλωβών για κυοφορούσες χοιρομητέρες και μικρούς θηλυκούς χοίρους, καθώς, επίσης και της χρήσης συστημάτων πρόσδεσης, (ii) στη βελτίωση της ποιότητας της επιφάνειας των δαπέδων, (iii) στην αύξηση του ζωτικού χώρου για τις ενήλικες και νέες χοιρομητέρες και στην διασφάλιση μόνιμης πρόσβασης σε υλικό στο οποίο μπορούν να ψάχνουν με το ρύγχος τους, (iv) στην καθιέρωση υψηλότερου επιπέδου κατάρτισης και εξειδίκευσης των χοιροτρόφων και του προσωπικού που είναι υπεύθυνο για τα ζώα, σε θέματα καλής διαχείρισης των ζώων, (v) στο να ζητούνται νέες επιστημονικές συμβουλές σχετικά με ορισμένα θέματα χοιροτροφίας. Οι απαιτήσεις αυτές ισχύουν και εφαρμόζονται υποχρεωτικά σε όλες τις χοιροτροφικες μονάδες από τον Ιανουάριο του Περαιτέρω μέτρα ισχύουν σχετικά με τις προδιαγραφές φωτισμού και ανώτατα επίπεδα θορύβου, τη μόνιμη πρόσβαση σε φρέσκο, υγιεινό νερό, τους πρόσθετους περιοριστικούς όρους για την πραγματοποίηση ακρωτηριασμών σε χοίρους και την ελάχιστη ηλικία απογαλακτισμού τεσσάρων εβδομάδων Πέραν των όσων προαναφέρονται, βασική παράμετρος που θα προσδιορίσει τις προοπτικές στην παραγωγή χοιρινού κρέατος είναι η παραγωγή πιστοποιημένης ποιότητας κρέατος, αξιοποιώντας, κατά βάση, «συστήματα ολοκληρωμένης διαχείρισης παραγωγής» και, μέσα από αυτά, το «συγκριτικό πλεονέκτημα» της ελληνικής χοιροτροφίας που αφορά στην τεχνικά εφικτή και οικονομικά βιώσιμη δυνατότητα κάλυψης των διατροφικών αναγκών των χοίρων αποσκλειστικά με εγχώριας παραγωγής ζωοτροφές φυτικής προέλευσης. Επομένως πρέπει να σχεδιαστεί Prooptikes Xoireiou_kreatos_06_2013.doc -5-

6 μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα ανάπτυξης της ελληνικής χοιροτροφίας, με στόχευση την αυτάρκεια της χώρας σε επώνυμο «ελληνικό χοίρειο κρέας ποιότητας», με πιστοποιημένο ελληνικό πρότυπο διατροφής των ζώων αποκλειστικά με τροφές εγχώριας παραγωγής και φυτικής προέλευσης. Η στόχευση αυτή πρέπει να είναι αποτέλεσμα συλλογικής προσπάθειας όλων των ασχολουμένων με τον κλάδο, ώστε να οργανώσουν σωστά την παραγωγή και να προβάλλουν αντικειμενικά στους έλληνες καταναλωτές τα υψηλά standards του τελικού προϊόντος και στην Πολιτεία τις πολλαπλές συνέπειες της προσπάθειας τους σε όρους μείωσης των εισαγωγών, ικανοποίησης των απαιτήσεων των καταναλωτών, οργανικής συμβολαιακής σύνδεσης των παραγωγών ζωοτροφών με τη ζωική παραγωγή, βελτίωσης των γεωργικών εισοδημάτων και ελαχιστοποίησης των οχλήσεων στο περιβάλλον. Μία τέτοια προοπτική, που φαίνεται μονόδρομος για την ελληνική χοιροτροφία, μπορεί να υποστηριχθεί με την γενικευμένη εφαρμογή προγράμματος ολοκληρωμένης διαχείρισης AGRO Η εφικτότητα αυτάρκειας της Χώρας σε χοιρείου κρέας (1) Η ποσότητα κρέατος που παράγουν οι χοιρομητέρες, που αποτελούν το παραγωγικό δυναμικό της ελληνικής επιχειρηματικής χοιροτροφίας, εκτιμάται, για το 2012, σε τόνους, δηλαδή κιλά/χοιρομητέρα/χρόνο, σε σύγκριση με εκείνη στην ΕΕ που είναι 1650 κιλά/χοιρομητέρα/χρόνο. Επομένως, η ελληνική επιχειρηματική χοιροτροφία πρέπει να αυξήσει την παραγωγικότητά της τουλάχιστον κατά 60%. (2) Η ετήσια κατανάλωση χοιρείου κρέατος στην Ελλάδα είναι της τάξεως τουλάχιστον των τόνων. Επομένως, με βάση το υφιστάμενο επίπεδο παραγωγικότητας των κιλών/χοιρομητέρα / χρόνο, η ετήσια κατανάλωση καλύπτεται με χοιρομητέρες, δηλαδή 2,7 φορές περισσότερες των όσων εκτρέφονται σήμερα. Η προσπάθεια διασφάλισης αυτάρκειας με βάση την υφιστάμενη τεχνολογική δομή και οργανωτική διάρθρωση της ελληνικής χοιροτροφίας δεν είναι εφικτή διότι το κόστος παραγωγής, με το υφιστάμενο επίπεδο παραγωγικότητας, δεν συμβιβάζεται με το επίπεδο των τιμών που είναι αποδεκτό από τους καταναλωτές έστω και όταν το προϊόν ενσωματώνει ειδικά ποιοτικά χαρακτηριστικά, υποστηριζόμενα από αξιόπιστη πιστοποίηση. Επομένως, η προσπάθεια προς την αυτάρκεια χοιρείου κρέατος πρέπει να στηριχθεί σε στοχοθετημένο τεχνολογικό εκσυγχρονισμό των χοιροτροφικών μονάδων, σε προσχεδιασμένη δικτύωση των μονάδων ώστε να ικανοποιούν με αξιοπιστία τις προϋποθέσεις ιχνηλασιμότητας και προσεκτική προσαρμογή στο περιβάλλον και στις συνθήκες διατήρησης και χειρισμού των ζώων, ώστε να πληρούνται προϋποθέσεις αειφορίας. (3) Με την προϋπόθεση ότι θα καταστεί εφικτός ο τεχνολογικός εκσυγχρονισμός των χοιροτροφικών μονάδων και θα διασφαλιστεί η υποδομή για εγχώρια παραγωγή ζώων υψηλού γενετικού δυναμικού, στόχος μέσης ετήσιας παραγωγικότητας 1650 κιλών/χοιρομητέρα/χρόνο (22 χοίροι ανά χοιρομητέρα / χρόνο με σφάγιο 75 κιλών), κρίνεται σταδιακά προσεγγίσιμος. Ο στόχος αυτός διασφαλίζει την αυτάρκεια της Χώρας με χοιρομητέρες, δηλαδή με αύξηση του σημερινού συνολικού αριθμού των χοιρομητέρων κατά 70% και όχι κατά 170% που εκτιμήθηκε στο προαναφερόμενο σημείο (2). Ο αριθμός των χοιρομητέρων θα μπορούσε να ενταχθεί σε ένα αριθμό χοιροτροφικών εκμεταλλεύσεων, έναντι του σχετικά μεγάλου αριθμού πολύ μικρών και μικρών εκμεταλλεύσεων που υπάρχουν σήμερα. Ένας τέτοιος αριθμός επιχειρηματικών χοιροτροφικών εκμεταλλεύσεων θα προκύψει: (i) από τον ριζικό και στοχοθετημένο Prooptikes Xoireiou_kreatos_06_2013.doc -6-

7 εκσυγχρονισμό ή/και μετεγκατάσταση 800 μονάδων με ελάχιστο μέγεθος 150 χοιρ/ρων και (ii), με την ίδρυση ή/και μετεγκατάσταση 200 νέων μονάδων με μέγεθος μεγαλύτερο των 200 χοιρομητέρων (κ.μ.ο. 300 χοιρομητέρων). Ένα τέτοιο σχέδιο στοχοθετημένης διάρθρωσης του κλάδου πρέπει να τεθεί κάτω από αυστηρό έλεγχο τήρησης των προϋποθέσεων επιλεξιμότητας, ώστε η όλη προσπάθεια να συγκλίνει σε παραγωγικό στόχο που να καλύπτει τουλάχιστον την αυτάρκεια και να δημιουργεί προϋποθέσεις επέκτασης για πραγματοποίηση εξαγωγών ενός ποιοτικού και διακεκριμένου προϊόντος πιστοποιημένης διαδικασίας παραγωγής, με έμφαση στην διατροφή των ζώων, στην τήρηση των ελάχιστων προτύπων υγιεινής και διαχείρισης των ζώων και στην αυστηρή τήρηση των περιβαλλοντικών όρων. (4) Προκειμένου οι χοιροτροφικές μονάδες να διασφαλίζουν εσωτερικές οικονομίες κλίμακας για την εφαρμογή αποτελεσματικού ζωοτεχνικού και οικονομικού management ώστε να βελτιώνουν την παραγωγικότητα, να διασφαλίζουν την ποιότητα και να μειώνουν το κόστος παραγωγής, πρέπει να διασφαλίσουν οικονομίες κλίμακας στην προμήθεια πρώτων υλών για τη διατροφή των ζώων και την παραγωγή ζωοτεχνικά σωστών και ελάχιστου κόστους μιγμάτων ζωοτροφών, στην προμήθεια κτηνιατρικών υπηρεσιών και κτηνιατρικών φαρμάκων, στην διακίνηση και σφαγή των ζώων και στην τυποποίηση και διαχείριση του κρέατος. Επομένως, χρειάζεται θεσμοθετημένη δικτύωση μέσω αποτελεσματικών περιφερειακών Επιχειρήσεις Κοινωνικής Οικονομίας, ώστε να καταστεί εφικτός ο περιορισμός της δράσης των μεσαζόντων, η ασφαλής και συμβολαιακή προμήθεια παραγγελία των απαιτουμένων ποσοτήτων ζωοτροφών, η παράγωγή, κάτω από ελεγχόμενες διαδικασίες, μιγμάτων ζωοτροφών σε σύγχρονο εργοστάσιο και όχι σε τεχνολογικά απαξιωμένα παρασκευαστήρια-αναμικτήρια ζωοτροφών και η οργανική, συνεχής, ειλικρινής και διαφανής σύνδεση με την αγορά. Ο προαναφερόμενος μέγιστος αριθμός των χοιροτροφικών μονάδων θα μπορούσαν να οργανωθούν σε ένα μικρό αριθμό, της τάξεως των 25, Τοπικών Δικτύων Ολοκληρωμένης Παραγωγής χοιρείου κρέατος πιστοποιημένης διαδικασίας παραγωγής, τα οποία, σε εθνικό επίπεδο, θα μπορούσαν να ιδρύσουν Διεπαγγελματική Οργάνωση Παραγωγών Χοιρείου Κρέατος Πιστοποιημένης διαδικασίας παραγωγής και πιστοποιημένου «ελληνικού προτύπου διατροφής των ζώων». (5) Εάν ο κλάδος δεν υποστηριχθεί στοχοθετημένα ώστε να μπορέσει να αυξήσει την παραγωγή του, με ανανέωση και διεύρυνση του παραγωγικού δυναμικού του και με βελτίωση των τιμών των παραμέτρων που προσδιορίζουν αυξημένη παραγωγικότητα, θα μειώσει περαιτέρω την παραγωγή του και, σε σύντομο χρόνο, θα συρρικνωθεί, χωρίς να μπορέσει να αξιοποιήσει τις " ευνοϊκές» προοπτικές της ελληνικής αγοράς και το συγκριτικό πλεονέκτημα που έχει ο κλάδος για δυνατότητα σχετικά γρήγορης αύξησης της παραγωγής, σε σχέση με τους κλάδους παραγωγής ερυθρών κρεάτων. Εξάλλου, η προσέγγιση του στόχου της αυτάρκειας της Χώρας σε χοίρειο κρέας / συνδέεται με ετήσια εγχώρια παραγωγή: τόνων δημητριακών καρπών 4, τόνων σογιαλεύρων 5 και τόνων υποπροϊόντων βιομηχανιών (κυρίως πίτυρα) τόνοι καρπού αραβοσίτου, που απαιτεί έκταση στρεμμάτων (έναντι καλλιεργούμενης με αραβόσιτο έκτασης στρεμμάτων) τόνοι καρπού σίτου, που απαιτεί έκταση στρεμμάτων (έναντι καλλιεργούμενης με σιτάρι έκτασης στρεμμάτων) Prooptikes Xoireiou_kreatos_06_2013.doc -7-

8 (6) Η προσχεδιασμένη βελτίωση των συνθηκών παραγωγής και παραγωγικότητας στην ελληνική χοιροτροφία και η κατοχύρωση του «ελληνικού χοιρείου κρέατος ποιότητας» είναι απαραίτητες προϋποθέσεις για την επιτυχία της προσπάθειας επίτευξης αυτάρκειας προς όφελος των καταναλωτών (ποιότητα κρέατος), της Αγροτικής Οικονομίας (σύνδεση της φυτικής παραγωγής με τη χοιροτροφία, βελτίωσης των εισοδημάτων και αύξηση της απασχόλησης), του εμπορικού ισοζυγίου αγροτικών προϊόντων και της προστασίας του περιβάλλοντος (μείωση των οχλήσεων από τη χοιροτροφία). Ένα τέτοιο πρόγραμμα πρέπει να είναι Ολοκληρωμένο με την έννοια ότι: (i) θα είναι πολυδιάστατο και θα καλύπτει τα τεχνολογικά, οικονομικά, οργανωτικά, περιβαλλοντολογικά και κοινωνικά προβλήματα του κλάδου, με σαφήνεια στην χωροθέτηση και στο μέγεθος των μονάδων, (ii) θα στηρίζεται σε κριτήρια ανταγωνιστικότητας, με την έννοια ότι θα στοχεύει την αύξηση της παραγωγικότητας με συναρτήσεις παραγωγής που προσδιορίζουν χαμηλές καμπύλες κόστους, (iii) θα αφορά όχι μόνο στο κύκλωμα παραγωγής αλλά και σ εκείνο προμήθειας των βασικών εισροών και πώλησης των τελικών προϊόντων, ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι εκροές εισοδημάτων έξω από τον κλάδο, (iv) θα στηρίζεται σε τρεις άξονες: αύξηση της παραγωγής και της παραγωγικότητας, ίδρυση νέων μονάδων και παραγωγή προϊόντος πιστοποιημένης διαδικασίας παραγωγής και (v), θα αφορά και στην ίδρυση μονάδων παραγωγής χοιρομητέρων και κάπρων υψηλού γενετικού δυναμικού, ώστε να διασφαλιστεί η ετήσια ανανέωση των παραγωγικών ζώων από εγχώρια παραγωγή χαμηλού κόστους. (7) Η Εταιρία Βακάκης και Συνεργάτες ΑΕ, με βάση και την εμπειρία που απεκόμισε από την υλοποίηση του Έργου «Δοκιμές επικύρωσης επιδεικτικές εφαρμογές στο σύστημα διαχείρισης για τη διασφάλιση της ποιότητας του χοιρείου κρέατος ολοκληρωμένης διαχείρισης παραγωγής» (AGRO 3), τριετούς διάρκειας ( ), υπέβαλε (Σεπτέμβριος 2006) πρόταση στο ΥπΑΑΤ για τη «Διερεύνηση της εφικτότητας εφαρμογής συστήματος ολοκληρωμένης διαχείρισης παραγωγής χοιρείου κρέατος κατά AGRO 3 σε επίπεδο Χώρας». Επειδή, μέχρι τώρα δεν υπήρξε αντίδραση, επαναφέρουμε την πρόταση αυτή με το Ένθετο που συνοδεύει το Άρθρο αυτό, στο οποίο καταχωρούνται τα βασικά τεχνικο-οικονομικά στοιχεία του Προγράμματος, που στοχεύει την αυτάρκεια της Χώρας σε χοίρειο κρέας, υπό καθεστώς γενικευμένης εφαρμογής του Προτύπου Agro 3, στα πλαίσια των τεχνικοοικονομικών συνθηκών του Από τα στοιχεία που καταχωρούνται στο Ένθετο συνάγεται ότι η εφαρμογή του Προγράμματος απαιτεί συνολικό επενδυτικό κόστος που εκτιμάται σε 1,26 δις, από τα οποία 593 εκατομμ. συνιστούν Δημόσια Δαπάνη (επιδοτήσεις και επενδυτικά κίνητρα) και, 668 εκατομμ., συνιστούν συμμετοχή των επενδυτών (ίδια και δάνεια κεφάλαια). Η ολοκλήρωση και λειτουργία των επενδύσεων αυτών, για χρόνο πλήρους ωρίμανσής τους, θα προσδιορίσει: (i) συνολική ετήσια αύξηση της Ακαθάριστης Αξίας Παραγωγής, λόγω αύξησης της ετήσιας παραγωγής κρέατος από τόνους σε τόνους, βελτίωσης των τιμών του προϊόντος και οικονομίας στην κατανάλωση και στο κόστος ζωοτροφών, της τάξεως των 480 εκατομμ. και (ii), ετήσια μείωση της αξίας των εισαγωγών χοιρείου κρέατος τουλάχιστον κατά 410 εκατομμ τόνοι καρπού κριθής, που απαιτεί έκταση στρεμμάτων (έναντι καλλιεργούμενης με κριθάρι έκτασης στρεμμάτων). 5 Οι συνθήκες της Χώρας καθιστούν εφικτή την εγχώρια παραγωγή του, η οποία, μέχρι τώρα εισάγεται. Prooptikes Xoireiou_kreatos_06_2013.doc -8-

9 (8) Η επιδίωξη εφαρμογής του προτύπου «ελληνικής διατροφής των χοίρων», όπως προσδιορίζεται και στο πρότυπο AGRO και των απαιτήσεων του Συστήματος Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Παραγωγής, διασφαλίζουν την υγιεινή και την βελτίωση της ποιότητας του τελικού προϊόντος. Η υιοθέτηση μίας τέτοιας στρατηγικής από όλους τους ενδιαφερόμενους προϋποθέτει: (i) σήμανση του προϊόντος, ώστε να είναι σαφώς αναγνωρίσιμο στην αγορά, ύστερα από ελέγχους και διασφάλιση αξιόπιστων μηχανισμών πιστοποίησης και (ii), παρακολούθηση του προϊόντος μέχρι του σημείου λιανικής πώλησης, ώστε να αποφεύγονται παραπλανήσεις του καταναλωτή, δεδομένου άλλωστε ότι το συγκεκριμένο προϊόν θα έχει μεγαλύτερο κόστος παραγωγής και, ως εκ τούτου, θα διεκδικεί υψηλότερη τιμή διάθεσης. (9) Οι βασικές προϋποθέσεις για την εφαρμογή του προτεινόμενου Προγράμματος είναι: (i) η οριστική αντιμετώπιση της υπερχρέωσης των μονάδων, λόγω των ιστορικών συνθηκών υψηλού κόστους χρηματοδότησης, (ii) η χωροθέτηση δυνητικών περιοχών εγκατάστασης των υποδομών για τα Τοπικά Δίκτυα Παραγωγής χοιρείου κρέατος και των χοιροτροφικών μονάδων που θα υποστηρίζονται από αυτά, (iii) η ενίσχυση των πρωτοβουλιών για την εφαρμογή του συστήματος AGRO3, και τη δημιουργία Ομάδων Παραγωγών χοιρείου κρέατος, μέσω του ΠΑΑ , ώστε να καταστεί εφικτή η θεσμοθέτηση συλλογικής δράσης στα πλαίσια Τοπικών Δικτύων Παραγωγής Χοιρείου Κρέατος, (iv) η δυνατότητα ένταξης στον Αναπτυξιακό Νόμο, κατά την επόμενη δεκαετία, στοχοθετημένων επενδύσεων, για τον σωστό εκσυγχρονισμό της ελληνικής χοιροτροφίας, εντάσσοντας στο επιλέξιμο επενδυτικό κόστος την αξία των ζώων αναπαραγωγής και το κόστος των βελτιώσεων για προστασία του περιβάλλοντος και διασφάλιση συνθηκών υγιεινής και καλής διαβίωσης των ζώων 7, (v) η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του χοιρείου κρέατος, με την καθιέρωση της ταμειακής μηχανής ή οποιουδήποτε άλλου μέτρου που να προστατεύει την ονομασία «ελληνικό χοιρινό κρέας» και να αποτρέπει την παραπλάνηση του καταναλωτή και με την προώθηση των διαδικασιών εφαρμογής του Μέτρου της ποιοτικής κατάταξης των σφαγίων, ώστε να συνδεθεί η τιμή με την ποιότητα του σφαγίου, προς όφελος των παραγωγών και των καταναλωτών. 6 Στην παράγραφο του προτύπου AGRO 3-1, ορίζονται οι ακόλουθες «επιπρόσθετες απαιτήσεις», προκειμένου να προσδιοριστούν ειδικές προδιαγραφές στη διατροφή χοίρων, για την καθιέρωση του προτύπου «ελληνικό χοίρειο κρέας ποιότητας», πιστοποιημένο σύμφωνα με το Πρότυπο AGRO 3: Να μην χρησιμοποιούνται κρεατάλευρα, οστεοκρεατάλευρα, οστεάλευρα και αιματάλευρα που προέρχονται από θηλαστικά ή πτηνά. Να μην χρησιμοποιούνται υποπροϊόντα μανιώτης (ταπιόκα). Ένα ελάχιστο ποσοστό 50% κατά βάρος των σιτηρεσίων πρέπει να αποτελείται από δημητριακούς καρπούς. Εξαιρούνται οι ζωοτροφές χοιριδίων που καλύπτουν τα στάδια μέχρις απόκτησης ζώντος βάρους 25 κιλών. Να μην χρησιμοποιούνται αντιβιοτικά ως αυξητικοί παράγοντες. Να μην χρησιμοποιούνται ως πηγές ασβεστίου και φωσφόρου προϊόντα, στη σύνθεση των οποίων περιλαμβάνονται ως πρώτες ύλες κατεργασμένα υποπροϊόντα από τη σφαγή θηλαστικών ή πτηνών. 7 Υπάρχει σημαντική απόσταση στην εκτίμηση του κόστους «ανά θέση χοιρομητέρας» (για μετεγκατάσταση ή εκσυγχρονισμό ή ίδρυση μονάδος, αντίστοιχα), μεταξύ των αρμόδιων Υπηρεσιών του ΥπΑΑΤ. και της Ομοσπονδίας. Επίσης, οι διαδικασίες έγκρισης και υλοποίησης έργων στα πλαίσια αναπτυξιακών προγραμμάτων είναι χρονοβόρες, με αποτέλεσμα να αποθαρρύνονται οι ενδιαφερόμενοι. Prooptikes Xoireiou_kreatos_06_2013.doc -9-

10 Ένθετο Τεχνικό-οικονομικά στοιχεία Προγράμματος Παραγωγής Πιστοποιημένης Ποιότητας χοιρείου κρέατος με στόχευση την αυτάρκεια (1) Το μέγεθος της ελληνικής χοιροτροφίας που διασφαλίζει αυτάρκεια: Εκτιμάται ότι είναι δυνατή η επίτευξη αυτάρκειας με ετήσια παραγωγή τόνων χοιρινού κρέατος. Η παραγωγή αυτή μπορεί να διασφαλιστεί με την εκτροφή χοιρομητέρων σε παραγωγή ( χοιρομητέρες Χ 22 χοιρίδια/χρόνο Χ 100 κιλά Ζ.Β./χοιρίδιο Χ 75% σφάγιο = τόνοι). (2) Κόστος εγκατάστασης συστήματος ποιότητας, σε επιπεδο χοιροτροφικών μονάδων: Κόστος προετοιμασίας εφαρμογής του συστήματος ολοκληρωμένης διαχείρισης για την παραγωγή χοιρείου κρέατος και πιστοποίηση ανά πρότυπο, ως ακολούθως: AGRO 3-1 και AGRO 3-2: AGRO 3-3: AGRO 3-4: /χοιροτροφική επιχείρηση /σφαγείο /τυποποιητήριο Πρόσθετα ετήσια λειτουργικά έξοδα για εφαρμογή AGRO 3-1 & AGRO 3-2: (κτηνίατρος, εφαρμογή προγραμμάτων υγιεινής, υποστήριξη διαχείρισης ποιότητας, δειγματοληψίες και αναλύσεις, δαπάνη επιθεώρησης αξιολόγησης κα). Κόστος εκσυγχρονισμού ή/και μετεγκατάστασης/ίδρυσης χοιροτροφικών μονάδων, σύμφωνα με τις απαιτήσεις του AGRO 3, της σχετικής Κοινοτικής νομοθεσίας για την ευζωία των ζώων και για την διασφάλιση των αναγκαίων περιβαλλοντικών προϋποθέσεων: - Κόστος εκσυγχρονισμού: /χοιρομητέρα - Κόστος ίδρυσης / μετεγκατάστασης: /χοιρομητέρα (3) Κόστος εγκατάστασης συστήματος ποιότητας σε επίπεδο Συλλογικών Φορέων: Η καθιέρωση ενός ενιαίου συστήματος για την ταυτοποίηση των ζώων και την ιχνηλασιμότητα που να είναι διαφανές, αξιόπιστο και μη αλλοιώσιμο, καθώς και η επιτάχυνση της ευρείας εφαρμογής των προτύπων AGRO 3-1 μέχρι AGRO 3-4 και η πρόβλεψη για επέκταση της διαδικασίας πιστοποίησης μέχρι τα σημεία λιανικής πώλησης (AGRO 3-5), δύναται να επιτευχθεί μέσω της δημιουργίας περιφερειακών Φορέων Διαχείρισης του Συστήματος (Φ.Δ.Σ.), ο αριθμός των οποίων, σε εθνική κλίμακα, προσδιορίζεται, ενδεικτικά, σε 25. Εκτιμάται ότι το κόστος των υποδομών κατά Φ.Δ.Σ. θα είναι της τάξεως των και τα ετήσια λειτουργικά έξοδα (προσωπικό και υλικά γραφείου), Στο πλαίσιο των Φ.Δ.Σ., για την εξυπηρέτηση των συνεργαζομένων μονάδων υπό συνθήκες οικονομιών κλίμακας και την ικανοποίηση των αυστηρών απαιτήσεων του AGRO 3-1, 3.3 και 3.4 θεωρείται αναγκαία η ίδρυση: - Σύγχρονων εργοστασίων παραγωγής μιγμάτων ζωοτροφών δυναμικότητας τόνων/ώρα (κόστος περίπου για την κάθε μονάδα). Τα συγκεκριμένα εργοστάσια παραγωγής μιγμάτων ζωοτροφών, διασφαλίζουν χαμηλό κόστος ανά κιλό μίγματος προσαρμοσμένου σε ελληνικό πρότυπο διατροφής των χοίρων αποκλειστικά με ζωοτροφές εγχώριας παραγωγής και φυτικής προέλευσης. - Σφαγείων, με επαρκείς ψυκτικούς χώρους και οχήματα μεταφοράς κρέατος, με τυποποιητήριο χοιρινού κρέατος και με σύστημα διαχείρισης υγρών και στερεών αποβλήτων του σφαγείου και τυποποιητηρίου (κόστος για την κάθε μονάδα). Prooptikes Xoireiou_kreatos_06_2013.doc -10-

11 (4) Συνολικό κόστος εγκατάστασης συστήματος ποιότητας σε: (4.1) Επίπεδο χοιροτροφικών μονάδων, σφαγείων και τυποποιητηρίων: Αριθμός χοιροτροφικών μονάδων: Χ /μονάδα = Αριθμός σφαγείων: 25 Χ /μονάδα = Αριθμός τυποποιητηρίων:25 Χ /μονάδα = Πρόσθετα λειτουργικά έξοδα τριετίας για τις χοιροτροφικές μονάδες: 1000 μονάδες Χ /μονάδα Χ 3 έτη = (4.2) Επίπεδο συλλογικών φορέων: Υποδομές σε Φ.Δ.Σ.: 25 ΦΔΣ Χ /ΦΔΣ = Λειτουργικά έξοδα Φ.Δ.Σ.: 25 ΦΔΣ Χ Χ 3 έτη = (4.3) Επενδύσεις: Εκσυγχρονισμός χοιροτροφικών μονάδων: 800 μονάδες Χ 150 χοιρ/ρες Χ /χοιρομητέρα = Ιδρύσεις μετεγκαταστάσεις χοιροτροφικών μονάδων: 200 μονάδες Χ 300 χοιρ/ρες Χ /χοιρομητέρα = Επενδύσεις για εργοστάσια παραγωγής μιγμάτων ζωοτροφών: 25 ΦΔΣ Χ = Επενδύσεις σε εγκαταστάσεις σφαγείων, τυποποιητηρίων και διαχείρισης υγρών και στερών αποβλήτων: 25 ΦΔΣ Χ = Συνολικό κόστος( ) (5) Επιδοτήσεις και επενδυτικά κίνητρα 8 : (5.1) Επιδοτήσεις: Εγκατάσταση συστήματος ποιότητας (4.1): Χ 0,75 = Δημιουργία ΦΔΣ Ποιότητας (4.2): Χ 0,75 = (5.2) Επενδυτικά κίνητρα (4.3): Χ 0,45 = Σύνολο επιδοτήσεων και επενδυτικών κινήτρων (6) Αναμενόμενες ωφέλειες: (6.1) Ετήσια αύξηση της Ακαθάριστης Αξίας Παραγωγής (σε χρόνο ολοκλήρωσης της εφαρμογής του προγράμματος, με συνολικό αριθμό χοιρομητέρων σε παραγωγή και υπό καθεστώς αυτάρκειας), σε τιμές του 2012: ( τόνοι τόνοι) Χ /τόνο 9 = (6.2) Βελτίωση των τιμών του προϊόντος λόγω ποιότητας και καλύτερης οργάνωσης: χοιρομητέρες Χ 22 χοίρους Χ 100 κιλά ΖΒ Χ 1,5 /κιλό Ζ.Β. Χ 10% = (6.3) Οικονομία στην κατανάλωση και στο κόστος ζωοτροφών και όφελος από καλύτερη μετατρεψιμότητα των ζωοτροφών, υπό συνθήκες βελτιωμένης παραγωγικότητας (10%): χοιρομητέρες Χ 22 χοίρους Χ 100 κιλά ΖΒ Χ 3,5 κιλά μίγματος/κιλό Ζ.Β. Χ 0,30 /κιλό Χ 10% = (7) Ετήσια υποκατάσταση εισαγωγών χοιρινού κρέατος τόνοι Χ /τόνο συνολικής αξίας Τα προαναφερόμενα ποσά επενδύσεων και επενδυτικών κινήτρων θα μπορούσαν να ενταχθούν στα πλαίσια του ΠΑΑ και στον Αναπτυξιακό Νόμο, αντίστοιχα. Αντιστοιχεί σε τιμή 1,5 /κιλό Ζ.Β. με απόδοση 75% σε σφάγια. Prooptikes Xoireiou_kreatos_06_2013.doc -11-

12 Πίνακας 1 Διαχρονική εξέλιξη της διάρθρωσης των χοιροτροφικών εκμεταλλεύσεων κατά τάξη μεγέθους, με βάση το συνολικό αριθμό των κατεχομένων χοίρων Τάξεις μεγέθους αριθμού χοίρων Μεταβολή % 2010/1999 Αριθμός χοίρων Αριθμός χοίρων Αριθμός χοίρων Εκμεταλλεύσεις Εκμεταλλεύσεις Εκμεταλλεύσεις Εκμεταλλεύσεις Αριθμός χοίρων ,1-54, ,6-15, ,2-10, ,0 1,4 100 και άνω ,4 22,5 Σύνολο ,4 15,3 Πηγή ΕΛΣΤΑΤ, Ειδική Έρευνα χοίρων. Πίνακας 2 Παραγωγή Χοιρείου Κρέατος την περίοδο Ετος Σφάγια (κεφ.) Παραγωγή κρέατος (χιλ. τόννοι) Μέση απόδοση (κιλά/ζώο) ,7 61, ,6 61, ,7 61, ,5 62, ,8 62, , ,5 63, ,3 64,4 Μ.Ο ,8 62,5 Πηγή: Υπ. Αγρ. Αν. & Τροφίμων Πίνακας 3 Διαχρονική εξέλιξη της κατανάλωσης κρέατος Έτος Χοιρινό Βόειο Πουλερικών Αιγο-πρόβειο Λοιπά κρέατα Σύνολο Παραπροϊόντα σφαγείων Σύνολο Πηγή: Υπ. Αγρ. Αν. & Τροφίμων Prooptikes Xoireiou_kreatos_06_2013.doc -12-

13 Πίνακας 4 Ισοζύγιο Κατανάλωσης και Παραγωγής Χοιρείου Κρέατος Έτος Παραγωγή (+) Εισαγωγές (+) Εξαγωγές (+) Κατανάλωση (=) Βαθμός αυτάρκειας % (χιλ. τόννοι) Κατά κεφαλήν κατανάλωση (χιλ. τόννοι) ,9 67,0 0,9 213,0 68,5 21, ,1 84,4 1,6 235,9 64,2 23, ,5 97,4 3,5 236,4 58,8 22, ,7 120,4 4,0 258,1 53,4 24, ,3 143,4 8,6 277,1 48,1 26, ,0 210,5 5,4 344,1 38,8 32, ,0 170,4 5,4 300,4 43,2 28, ,5 162,0 6,1 291,7 44,4 27, ,7 198,1 8,2 318,6 40,4 29, ,6 206,6 8,9 316,3 37,5 28, ,7 181,9 7,0 294,7 40,7 36, ,6 183,8 5,5 296,9 40,2 36, ,8 202,7 5,9 311,6 37,4 34, ,3 190,1 7,3 294,1 38,9 36, ,5 202,8 6,6 315,8 39,0 34, ,3 196,8 6,9 301,2 37,9 35,9 Prooptikes Xoireiou_kreatos_06_2013.doc -13-