ΘΕΑΤΡΟ ΚΑΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ

Transcript

1 ΘΕΑΤΡΟ ΚΑΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ Κωδικός: ΘΕ 456 Επιλεγόμενο Προπτυχιακό Μάθημα 3ου και 4ου Έτους ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Σε μια εποχή που κατακλύζεται σταδιακά από τη δύναμη της ψηφιακής εικόνας αποκαλύπτεται το πόσο πολύπλοκη είναι πλέον η σωστή ανάγνωση παντός είδους εικόνας, αρχής γενομένης από τον προάγγελο όλων των εικόνων, τη φωτογραφική εικόνα. Η φωτογραφία, όπως άλλωστε κάθε στατική ή κινητή εικόνα, διαθέτει έναν απόλυτα κωδικοποιημένο χαρακτήρα που προσδιορίζει το μήνυμά της αλλά και αποκρύπτει τα ηθελημένα ή αθέλητα ψεύδη που αυτό εκπέμπει. Καλούμαστε, έτσι, να αναθεωρήσουμε την στερεότυπη πεποίθησή μας ως προς την "αλήθεια" αυτού που η φωτογραφική εικόνα απεικονίζει, να αμφισβητήσουμε την εμπιστοσύνη που παραδοσιακά δείχναμε σε αυτήν ως αναντίρρητο "τεκμήριο" του πραγματικού. Ένας γνωστός φωτογράφος του περασμένου αιώνα, ο Μόχολυ-Νάγκυ, είχε διατυπώσει τη σκέψη ότι ο αναλφάβητος του μέλλοντος δεν θα είναι εκείνος που δεν θα μπορεί να διαβάσει ένα κείμενο αλλά εκείνος που δεν θα μπορεί να διαβάσει μια εικόνα. Το μάθημα προσεγγίζει τη φωτογραφική εικόνα στην ιστορική της εξέλιξη -από την εμφάνισή της στα μέσα του 19ου αιώνα έως σήμερα - με βάση τα θεωρητικά εργαλεία που έχουν διαμορφωθεί για την ανάλυσή της και παρακολουθώντας την συμβολή της στα διαφορετικά καλλιτεχνικά ρεύματα. Ταυτόχρονα, όμως, επιχειρεί μια διακαλλιτεχνική προσέγγιση αφού προτείνει την αλληλόδραση φωτογραφικού και θεατρικού καλλιτεχνήματος με αφορμή είτε δραματικά κείμενα είτε θεατρικές παραστάσεις όπου η φωτογραφία διεισδύει με ποικίλους τρόπους στο σώμα τους ως δραματουργικό εργαλείο ή ως ισότιμο με τα άλλα σκηνικό 1

2 σύστημα. Πράγματι, σε κλασικά πλέον κείμενα αλλά και σε σύγχρονες κυρίως παραστάσεις που διέπονται από πολυμέσα, η φωτογραφία, με ποικίλες μορφές, διεκδικεί τον δικό της ρόλο προσλαμβάνοντας διαφορετικές λειτουργίες. Αλλά και το περιβάλλον μιας παράστασης συνοδεύεται απαραίτητα από φωτογραφικό υλικό (πρόγραμμα, διαφημίσεις στον Τύπο κ.ά.) που συχνά ανάγεται για τον ερευνητή σε πολύτιμο αρχειακό υλικό. Ποια είναι όμως η αξία αυτού του φωτογραφικού υλικού; Και πώς μπορεί να το εκμεταλλευτεί ο ερευνητής ως ντοκουμέντο-μαρτυρία παλαιότερων παραστάσεων; Η απάντηση βρίσκεται ακριβώς στη δυνατότητα σωστής ανάγνωσης, μέσω των κατάλληλων εργαλείων, του ιδιότυπου αυτού "κειμένου" που συνιστά η φωτογραφία (και κατ' επέκταση η κινητή εικόνα όπως η κινηματογραφική ή η βιντεοσκοπημένη παράσταση). Εξάλλου, η φωτογραφία δεν νοείται πλέον ως αναπαράσταση του φυσικού κόσμου αλλά ως μια διαδικασία "σημείωσης" της πραγματικότητας, μια "θεατροποίηση" του πραγματικού - αποτέλεσμα της ιδεολογικά και αισθητικά φορτισμένης φωτογραφικής χειρονομίας. Η φωτογραφία αναπαριστά μια κοινωνική κατασκευή της πραγματικότητας. Η θεωρητική προσέγγιση συνοδεύεται αρχικά από ανάλυση καλλιτεχνικών αλλά και έντυπων -διαφημιστικών ή δημοσιογραφικώνφωτογραφιών με στόχο την καλύτερη ανάδειξη τόσο των όρων δόμησης (σκηνοθεσίας) της εικόνας όσο και των τρόπων ανάλυσης του πολυδιάστατου χαρακτήρα του εικονικού τους μηνύματος. Παράλληλα εξετάζεται η σχέση εικονικού και λεκτικού μηνύματος, στην περίπτωση που η φωτογραφία συνοδεύεται από λεζάντα ή άλλου είδους κείμενο. Στη συνέχεια προσεγγίζεται η αφηγηματικότητα της φωτογραφίας, είτε πρόκειται για μια μεμονωμένη εικόνα είτε για μια φωτογραφική σεκάνς. Στο πλαίσιο αυτό εξετάζεται και η αντίστροφη πορεία, δηλαδή η αφηγηματική, φιλμική ή δραματουργική λειτουργία της φωτογραφίας όταν αυτή συναντάται σε λογοτεχνικό, κινηματογραφικό ή δραματικό κείμενο. Αφού, τέλος, έχει προσδιοριστεί η φύση της φωτογραφικής εικόνας, αυτή εξετάζεται σε σχέση με τη λειτουργία που επιτελεί πάνω στη θεατρική σκηνή. 2

3 Το μάθημα στηρίζεται σε ποικίλο φωτογραφικό υλικό, σε κινηματογραφικές ταινίες που πραγματεύονται όψεις της φωτογραφίας, σε ντοκυμανταίρ, σε σπάνιες, βιντεοσκοπημένες παραστάσεις Ελλήνων και ξένων σκηνοθετών (Τερζόπουλος, Καστελλούτσι, Μνουσκίν, Μοσχόπουλος κ.ά.). ΕΠΙΔΙΩΚΟΜΕΝΟΙ ΜΑΘΗΣΙΑΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ Το μάθημα αποβλέπει στο να εξοικειωθεί ο φοιτητής με τη γλώσσα της εικόνας, με τα θεωρητικά εργαλεία ανάλυσης με τα οποία την προσεγγίζουμε σήμερα και με τη σχέση λόγου και εικόνας. Το θέατρο αποτελεί το κατεξοχήν πεδίο τέχνης όπου τα δύο συστήματα συνυπάρχουν σε διαρκή ροή. Η μελέτη της στατικής εικόνας και συγκεκριμένα της φωτογραφικής επιτρέπει μια περισσότερο διεισδυτική ματιά στον διπλό αυτό "λόγο", εικονικό και γλωσσικό, καθώς και τον εντοπισμό του αισθητικού, του ιδεολογικού και του κοινωνικού μηνύματος κάθε είδους εικόνας. Το εικονικό μήνυμα είναι πάντα κωδικοποιημένο και γι' αυτό χρήζει αποκωδικοποίησης. Τα στοιχεία που συνθέτουν μια εικόνα ακολουθούν συγκεκριμένη δομή, συντάσσονται με συγκεκριμένο τρόπο ανάλογα με το επιδιωκόμενο μήνυμα που θέλουν να περάσουν στον θεατή της, σκηνοθετούνται εντός του φωτογραφικού πλαισίου με τρόπο επιλεκτικό: η φωτογραφία είναι χώρος, ισοδύναμος με τη θεατρική σκηνή εντός της υπάρχουν σημεία που δείχνονται και άλλα που υπονοούνται ή, κατόπιν επιλογής, μένουν εκτός της φωτογραφικής σκηνής. Τα ερωτήματα που τίθενται εδώ αφορούν στο ποια είναι τα όρια του μη αναπαραστάσιμου φωτογραφικά ή στο ποιο είναι τελικά το πραγματικό υποκείμενο του βλέμματος μιας φωτογραφίας. Η ανάλυση ενός φωτογραφικού δοκιμίου σημαίνει εξάσκηση του βλέμματος του θεατή, εκμάθηση στο να αξιολογεί το ορατό αλλά και να βλέπει το μη ορατό. Πρώτος στόχος του μαθήματος είναι, επομένως, να ασκήσει το βλέμμα του φοιτητή-θεατή εικόνων, να το καταστήσει περισσότερο υποψιασμένο απέναντι σε αυτό που του προσφέρεται ή ο ίδιος εκλαμβάνει ως πραγματικό. Στη συνέχεια, στόχος είναι η κατανόηση του ρόλου που 3

4 παίζει η φωτογραφία όταν εμφανίζεται σε ένα κείμενο ή πάνω στη σκηνή. Μια φωτογραφία, ως ένα διαφορετικό σημειωτικό σύστημα που εισβάλλει στο κείμενο ή στην παράσταση δεν είναι αθώα αλλά ανοίγει έναν εποικοδομητικό διάλογο με το κειμενικό ή παραστασιακό σύστημα που την φιλοξενεί. ΥΛΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Η ύλη του μαθήματος στηρίζεται σε αισθητικές, σημειωτικές και κοινωνιολογικές θεωρίες για τη φωτογραφία καθώς και στο προαναφερθέν οπτικό υλικό. Θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι δεν υπάρχει ειδική βιβλιογραφία για τη σχέση θεάτρου και φωτογραφίας ενώ στην Ελλάδα ο θεωρητικός λόγος για τη φωτογραφία έχει ελάχιστα αναπτυχθεί. Προτείνεται, ωστόσο, στους φοιτητές που επιλέγουν να παρακολουθήσουν το μάθημα αυτό, εκτός από την προτεινόμενη βιβλιογραφία, να έχουν υπόψη τους τα κάτωθι έργα στα οποία θα γίνει αναφορά στις παραδόσεις: α. Ανδρέας Μπρετόν, Νάντια, μτφρ. Στ. Ν. Κουμανούδης, Αθήνα, Ύψιλον, β. Ζαν Ζενέ, Η Παναγία των Λουλουδιών, μτφρ. Δημήτρης Δημητριάδης, Αθήνα, Εξάντας, γ. Michel Tournier, Le Roi des Aulnes (Ο Βασιλιάς των Σκλήθρων), Paris, Gallimard, δ. Bernard-Marie Coltès, Ρομπέρτο Τσούκκο, μτφρ. Δημήτρης Δημητριάδης, Αθήνα, Άγρα, ε. Ανδρέας Μήτσου, Ο κύριος Επισκοπάκης. Η εξομολόγηση ενός δειλού, Αθήνα, Καστανιώτης, ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 4

5 Το μάθημα αποβλέπει στην κατανόηση και εφαρμογή στην πράξη των θεωρητικών εργαλείων που διδάχτηκε ο φοιτητής. Για τον λόγο αυτό δεν υπάρχει γραπτή εξέταση αλλά ο φοιτητής υποχρεούται να παραδώσει πριν την έναρξη των εξεταστικών περιόδων μια αναλυτική εργασία πάνω σε φωτογραφία, παράσταση ή κείμενο με φωτογραφίες της επιλογής του και στη συνέχεια να περάσει από προφορική εξέταση. Ως πανεπιστημιακά συγγράμματα έχουν προταθεί και συμπεριληφθεί στον Εύδοξο τα: 1. Δημήτρης Τσατσούλης, Η γλώσσα της εικόνας, Αθήνα, Παπαζήσης, Δημήτρης ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ, Διάλογος Εικόνων. Φωτογραφία και σουρρεαλιστική αισθητική στη σκηνική γραφή της Socìetas Raffaello Sanzio, Αθήνα, Παπαζήσης, Roland Barthes, Εικόνα - Μουσική - Κείμενο, μτφρ. Γιώργος Σπανός, Αθήνα, Πλέθρον,