ηελ αδεξθή κνπ, Εσή Δαλακούρα Γεωργία, ΑΕΜ: 235 Σελίδα 2

Transcript

1

2 ηελ αδεξθή κνπ, Εσή Δαλακούρα Γεωργία, ΑΕΜ: 235 Σελίδα 2

3 Περύληψη ην πιαίζην ηεο παξνχζαο εξεπλεηηθήο εξγαζίαο δηεξεπλάηαη ε δπλαηφηεηα ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο ζε πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο. Πην ζπγθεθξηκέλα, θχξηνο ζηφρνο ηεο βηβιηνγξαθηθήο απηήο έξεπλαο απνηειεί ε δηεξεχλεζε ησλ θαηάιιεισλ πξνηχπσλ αλάπηπμεο θαη ζρεδηαζκνχ πνπ ζα εμαζθαιίδνπλ ηαπηφρξνλα θαη ηελ απνηειεζκαηηθή πξνζηαζία ηεο θχζεο. Δπίζεο, παξνπζηάδνληαη, αλαιχνληαη θαη ζρνιηάδνληαη νξηζκέλα ραξαθηεξηζηηθά παξαδείγκαηα απφ ηνλ ειιεληθφ ρψξν, φπνπ παξνπζηάδνληαη πξννπηηθέο, πξνβιήκαηα αιιά θαη επθαηξίεο αλάπηπμεο ηνπ ηνπξηζκνχ ζε πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο. Σα ζπκπεξάζκαηα ηεο εξγαζίαο νδεγνχλ ζηελ άπνςε φηη αλ θαη ζε γεληθέο γξακκέο φιεο νη κνξθέο ηνπξηζκνχ αζθνχλ πηέζεηο ζην θπζηθφ πεξηβάιινλ, νη ελαιιαθηηθέο κνξθέο είλαη ζίγνπξα πην βηψζηκεο θαη πην θαηάιιειεο γηα ηηο πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο. εκαληηθφ ξφιν, πξνο ηελ θαηεχζπλζε κηαο αεηθφξνπ ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο, δηαδξακαηίδεη επίζεο ε πξνψζεζε ηεο ελεξγνχ δηαρείξηζεο ησλ πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ. Abstract The present research paper attempts to explore the possibility of tourist development in protected areas. More specifically, the main aim of this literature research is to assess alternative planning and development models (approaches), aiming at sustainable tourism and ensuring the effective protection of nature. Furthermore, some characteristic examples of tourism development strategies in Greek protected areas are being presented analyzed and discussed. In the framework, a number of different perspectives, problems and opportunities of tourism development in protected areas are introduced. The main conclusions of this research paper can be summarized as follows: even if all forms of tourism create pressures to the natural environment, the alternative forms (e.g. ecotourism) are certainly more viable and more appropriate for protected areas. The promotion of active management of those areas can also play a key role, in the direction of sustainable tourist development. Δαλακούρα Γεωργία, ΑΕΜ: 235 Σελίδα 3

4 Ευχαριςτύεσ Οινθιεξψλνληαο ηελ εξεπλεηηθή κνπ εξγαζία ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ζεξκά ηνλ επηβιέπνληα θαζεγεηή κνπ θ. Γηνλχζην Λαηηλφπνπιν, γηα ηελ κεγάιε ππνκνλή, ηελ θαζνδήγεζε πνπ κνπ παξείρε, θαζψο θαη ηηο ψξεο πνπ κπφξεζε λα απνζπάζεη απφ ηελ εξγαζία ηνπ γηα λα είλαη δηαζέζηκνο πξνο ηελ επηθνηλσλία καο. ηε ζπλέρεηα, ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ φινπο κνπ ηνπο θίινπο γηα ηελ ππνζηήξημε θαη ηελ θαηαλφεζή ηνπο φιν απηφ ην δηάζηεκα. Σέινο, δε ζα κπνξνχζα λα παξαιείςσ ηελ νηθνγέλεηά κνπ, γηα ηελ ακέξηζηε θαηαλφεζε θαη εζηθή ζπκπαξάζηαζε πνπ κνπ παξείρε.

5 Περιεχόμενα Περίλθψθ... 3 Abstract... 3 Ευχαριςτίεσ Γενικζσ ζννοιεσ και ςυςτατικά ςτοιχεία του όρου τουριςμόσ Πρότυπα τουριςτικισ ανάπτυξθσ Πρότυπο οργανωμζνου μαηικοφ τουριςμοφ Πρότυπο ειδικϊν ενδιαφερόντων Πρότυπο εναλλακτικοφ τουριςμοφ Προχποκζςεισ βιϊςιμθσ τουριςτικισ ανάπτυξθσ Οι επιπτϊςεισ τθσ τουριςτικισ ανάπτυξθσ ςτθν οικονομία, τθν κοινωνία και τον πολιτιςμό και το περιβάλλον Οικονομικι ανάπτυξθ και τουριςμόσ Περιβαλλοντικζσ επιπτϊςεισ του τουριςμοφ Επιπτϊςεισ του τουριςμοφ ςτθν κοινωνία και τον πολιτιςμό Σάςεισ εξζλιξθσ του τουριςμοφ ςε εκνικό και διεκνζσ επίπεδο Κεφάλαιο 2: Προςτατευόμενεσ περιοχζσ και τουριςμόσ Γενικά για τισ προςτατευόμενεσ περιοχζσ Κατθγορίεσ προςτατευόμενων περιοχϊν Προςτατευόμενεσ περιοχζσ ςτθν Ελλάδα χζςθ προςτατευόμενων περιοχϊν και τουριςμοφ Μνξθέο πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ κε ηνπξηζκφ θαη ηάζεηο αλάπηπμεο Κεφάλαιο 3: Οικοτουριςμόσ και φζρουςα τουριςτικι ικανότθτα Εννοιολογικό πλαίςιο οικοτουριςμοφ Οικοτουριςμόσ και βιωςιμότθτα Ο οικοτουριςμόσ ςτθν Ελλάδα Φζρουςα τουριςτικι ικανότθτα Κεφάλαιο 4: Παραδείγματα εφαρμογισ του τουριςμοφ ςε προςτατευόμενεσ περιοχζσ Εκνικό Θαλάςςιο Πάρκο Ζακφνκου (Ε.Θ.Π.Ζ.) Σο δάςοσ Δαδιάσ - Λευκίμθσ - ουφλίου Σο Εκνικό Θαλάςςιο Πάρκο Αλοννιςου - Β. ποράδων (Ε.Θ.Π.Α.Β..) υμπεράςματα Βιβλιογραφία Παράρτθμα Δαλακούρα Γεωργία, ΑΕΜ: 235 Σελίδα 5

6 Κεφϊλαιο 1 : Διερεύνηςη του τουριςμού 1.1 Γενικϋσ ϋννοιεσ και ςυςτατικϊ ςτοιχεύα του όρου τουριςμόσ Ο ηνπξηζκφο σο δξαζηεξηφηεηα νξηνζεηείηαη ελλνηνινγηθά ζηηο αξρέο ηνπ 19νπ αηψλα ζηηο ρψξεο ηεο Γπηηθήο Δπξψπεο (Βαξβαξέζνο, 1998). Ζ ιέμε ηνπξηζκφο (tourism) αλαθέξεηαη πξψηε θνξά ην 1811 ζην αγγιηθφ ιεμηθφ ηεο Ομθφξδεο γηα λα δειψζεη κε επεμεγεκαηηθφ ηξφπν ηελ πξαθηηθή λα ηαμηδεχεη θαλείο γηα ιφγνπο επραξίζηεζεο, ελψ ε ιέμε ηνπξίζηαο (tourist) ρξεζηκνπνηήζεθε γηα πξψηε θνξά γχξσ ζην Πνιινί ήηαλ απηνί πνπ επηρείξεζαλ θαηά θαηξνχο λα νξίζνπλ ηελ έλλνηα ηνπ ηνπξηζκνχ θαη ηνπ ηνπξίζηα. Μεξηθνί απφ ηνπο νξηζκνχο απηνχο αλαθέξνληαη παξαθάησ (Βαξβαξέζνο, 1998, Απνζηνιφπνπινο θαη δξάιε, 2009). χκθσλα κε ηε Γηεζλή Αθαδεκία ηνπ Σνπξηζκνχ (A.I.T.-Monte Carlo, 1982): ηνπξηζκόο είλαη ην ζύλνιν ησλ αλζξώπηλσλ κεηαθηλήζεσλ θαη ησλ δξαζηεξηνηήησλ πνπ πξνθύπηνπλ απ' απηέο. Απηέο ππνθηλνύληαη ζε δηαθνξεηηθό βαζκό θαη έληαζε από ηνλ πόζν ηεο απόδξαζεο πνπ ελππάξρεη ζηα άηνκα. Ο J. Medecin (1933) αλαθέξεη φηη: ηνπξηζκόο είλαη κηα δξαζηεξηόηεηα επθαηξίαο ε νπνία ζπλίζηαηαη ζην λα παξακέλεη θάπνηνο καθξηά από ηνλ ηόπν ηεο κνλίκνπ δηακνλήο ηνπ γηα ιόγνπο δηαζθέδαζεο, αλάπαπζεο, εκπινπηηζκνύ ηεο εκπεηξίαο ηνπ, αλύςσζεο ηνπ κνξθσηηθνύ ηνπ επηπέδνπ από ηελ παξνπζία λέσλ κνξθώλ ηεο αλζξώπηλεο δξάζεο θαη από ηηο εηθόλεο κηαο άγλσζηεο θύζεο (Gartner, 2001). Μηα επηζηεκνληθή πξνζέγγηζε ηνπ ηνπξηζκνχ, φπνπ ε ηνπξηζηηθή παξαγσγή ηείλεη λα ηθαλνπνηήζεη ηηο ηνπξηζηηθέο αλάγθεο, δφζεθε απφ ηνπο Ζunziker θαη Krapf (1942). χκθσλα κ' απηνχο ηνπξηζκόο είλαη ην ζύλνιν ησλ ελεξγνπνηεκέλσλ ζρέζεσλ θαη γεγνλόησλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο κεηαθίλεζεο θαη παξακνλήο ησλ αηόκσλ εθηόο ηνπ ηόπνπ ηεο ζπλήζνπο θαηνηθίαο ηνπο, ππό ηνλ πεξηνξηζκό όηη ηόζν ε κεηαθίλεζε όζν θαη ε παξακνλή ηνπο δελ έρνπλ σο θίλεηξν ηελ άζθεζε νπνηαζδήπνηε θεξδνζθνπηθήο δξαζηεξηόηεηαο. Έλαο απιφο θαη θαηαλνεηφο νξηζκφο γηα ηνλ ηνπξηζκφ πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζπλήζσο αλαθέξεη φηη ηνπξηζκόο είλαη ε κεηαθίλεζε ησλ αλζξώπσλ από κία γεσγξαθηθή ζέζε ζε κία άιιε γηα πεξίνδν κηθξή ή κεγάιε. Με άιια ιόγηα ν ηνπξηζκόο έρεη λα θάλεη κε ηηο κεηαθηλήζεηο πξνζώπσλ από ηόπν ζε ηόπν, είηε ζην εζσηεξηθό είηε ζην εμσηεξηθό κε ζθνπό ηελ αλαςπρή (Καξαζάλνο, 1996, Κνιηζηδφπνπινο, 2005). Δαλακούρα Γεωργία, ΑΕΜ: 235 Σελίδα 6

7 Γχν είλαη νπζηαζηηθά νη θχξηεο έλλνηεο πνπ νξηνζεηνχλ ηνλ πξψην επηζηεκνληθφ νξηζκφ: α) ην θίλεηξν θαη β) ε κεηαθίλεζε. Πξνθεηκέλνπ λα πξνζδηνξηζηεί ελλνηνινγηθά ν φξνο ηνπξίζηαο, νη Γηεζλείο Οξγαληζκνί (Κνηλσλία ησλ Δζλψλ, U.I.Ο.ΟT 1., Ο.Ζ.Δ. θιπ.) έιαβαλ επίζεο ππφςε ηνπο ηηο παξαπάλσ έλλνηεο, νη νπνίεο ζεσξνχληαη θαζαξά πεξηνξηζηηθέο θαη αληαλαθινχλ: α. Σν ζθνπφ ηνπ ηαμηδηνχ (θίλεηξν), β. Σε δηάξθεηα παξακνλήο (κεηαθίλεζε) Ζ πλδηάζθεςε ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ γηα ηνλ Σνπξηζκφ θαη ηα Γηεζλή Σαμίδηα, ε νπνία πξαγκαηνπνηήζεθε ζηε Ρψκε ηνλ Αχγνπζην ηνπ 1963, φξηζε ινηπφλ σο επηζθέπηε θάζε άηνκν πνπ κεηαθηλείηαη ζε κηα άιιε ρψξα δηαθνξεηηθή απφ εθείλε ηεο κφληκεο θαηνηθίαο ηνπ γηα νπνηνλδήπνηε άιιν ιφγν εθηφο απφ εθείλνλ ηεο άζθεζεο ακεηβφκελνπ επαγγέικαηνο. Ο νξηζκφο θαιχπηεη έηζη δχν επηκέξνπο θαηεγνξίεο επηζθεπηψλ: Σνπξίζηεο: νη πξνζσξηλνί επηζθέπηεο, ε παξακνλή ησλ νπνίσλ ππεξβαίλεη ηηο 24 ψξεο ζηελ επηζθεπηφκελε ρψξα. Σα θίλεηξά ηνπο κπνξεί λα είλαη ηα αθφινπζα: α. Γηαθνπέο, αλάπαπζε, πγεία, ζεξαπεία, ζπνπδέο θαη ζπνξ, β. Δπαγγεικαηηθέο ππνζέζεηο, νηθνγελεηαθνί ιφγνη, ζπλέδξηα. Δθδξνκείο: νη πξνζσξηλνί επηζθέπηεο, ε παξακνλή ησλ νπνίσλ δελ ππεξβαίλεη ηηο 24 ψξεο ζηελ επηζθεπηφκελε ρψξα. Σέινο, ε Δπηηξνπή ηαηηζηηθήο ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ ζηηο ζπλδηαζθέςεηο ηνπ 1967, 1971, 1979 θιπ επηβεβαηψλεη ηελ ηζρχ ηνπ νξηζκνχ ηεο πλδηάζθεςεο ηεο Ρψκεο ηνπ 1963 πνπ ζεσξείηαη θαη ε πην επεμεξγαζκέλε. Ζ δηάθξηζε κεηαμχ ησλ ελλνηψλ ηνπ ηνπξίζηα θαη ηνπ εθδξνκέα έρεη κεγάιε ζεκαζία φζνλ αθνξά ηε ζχγρξνλε ελλνηνινγηθή πξνζέγγηζε ηνπ ηνπξηζηηθνχ θαηλνκέλνπ θαη ην ζρεδηαζκφ ηνπ 1 Ζ Γηεζλήο Έλσζε ησλ Δπίζεκσλ Οξγαληζκψλ Σνπξηζκνχ (Union Internationale des Organismes Officiels detourisme/u.i.o.o.t.). Δαλακούρα Γεωργία, ΑΕΜ: 235 Σελίδα 7

8 ηνπξηζηηθνχ ηνκέα (ππνδνκέο, κεηαθνξέο, ηνπξηζηηθά θαηαιχκαηα, ππεξεζίεο θιπ.) (Βαξβαξέζνο, 1998, Κνιηζηδφπνπινο, 2005, Απνζηνιφπνπινο θαη δξάιε, 2009). 1.2 Πρότυπα τουριςτικόσ ανϊπτυξησ ηελ ηνπξηζηηθή βηβιηνγξαθία δηαηίζεηαη επξεία γθάκα απφ ηππνινγίεο, κνξθέο θαη θαηεγνξίεο ηνπ ηνπξηζκνχ, νη νπνίεο ηαμηλνκνχληαη κε δηάθνξα θξηηήξηα. Οη ελλνηνινγηθέο νξηνζεηήζεηο ησλ δηαθφξσλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ θαζνξίδνληαη απφ ηέζζεξηο βαζηθνχο παξάγνληεο (Απνζηνιφπνπινο θαη δξάιε, 2009): Σν βαζηθφ θίλεηξν ή ην ζχλνιν ησλ θηλήηξσλ πνπ νδεγνχλ ηνλ ηνπξίζηα ζην ηαμίδη, Σνλ ηχπν θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ηαμηδηνχ, Σε ρξνληθή πεξίνδν πξαγκαηνπνίεζεο ηεο θάζε κνξθήο ηαμηδηνχ, Σηο ζπλέπεηεο θάζε κνξθήο ηνπξηζκνχ ζηελ ηνπηθή αλάπηπμε. ηε ζπλέρεηα πεξηγξάθνληαη ηα θπξηφηεξα ζχγρξνλα πξφηππα ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο (Λαγφο, 2005, Σζάξηαο, 1996, Κνθθψζεο θαη Σζάξηαο, 2001): Πρότυπο οργανωμϋνου μαζικού τουριςμού Ζ κνξθή απηή αλαθέξεηαη θπξίσο ζηνλ ηνπξηζκφ γηα δηαθνπέο, πνπ πέξα απφ ιφγνπο αλάπαπζεο θαη αλαςπρήο, πεξηιακβάλνπλ θαη επηζθέςεηο ζε ηνπξηζηηθά αμηνζέαηα, φπσο ηζηνξηθά θαη πνιηηηζηηθά κλεκεία. Πξφθεηηαη γηα ηελ πην παξαδνζηαθή κνξθή, ε νπνία πεξηιακβάλεη ηελ πιεηνςεθία ησλ ηνπξηζηψλ πνπ αλαδεηνχλ ζην ηαμίδη θπξίσο μεθνχξαζε θαη δηαζθέδαζε, ζε ειηνηξνπηθνχο θαηά βάζε πξννξηζκνχο θαη θαηεγνξηνπνηείηαη θπξίσο βάζε εζληθφηεηαο, θνηλσληθήο ηάμεο, θαηαλάισζεο θαη ειηθίαο (Κνιηζηδφπνπινο, 2000). Ζ δήηεζε γηα καδηθφ ηνπξηζκφ εμαξηάηαη ζπλήζσο απφ ηηο αλαπηπγκέλεο ρψξεο απνζηνιήο ηνπξηζηψλ. Σν πξφηππν απηφ ραξαθηεξίδεηαη επίζεο απφ ηελ επνρηθφηεηα ηεο δήηεζεο, ελψ πξνυπνζέηεη πεξηνρέο κε πινχζηνπο πεξηβαιινληηθνχο θαη πνιηηηζκηθνχο πφξνπο. Κπξίαξρα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ είλαη: Ζ εμάξηεζε ηνπ ζπλφινπ ζρεδφλ ησλ θνηλσληθφ νηθνλνκηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ηεο πεξηνρήο απφ ηνλ ηνπξηζκφ. Δαλακούρα Γεωργία, ΑΕΜ: 235 Σελίδα 8

9 Οη δπζκελείο θνηλσληθέο, νηθνλνκηθέο, πεξηβαιινληηθέο θαη πνιηηηζκηθέο επηπηψζεηο ζηελ πεξηνρή. Ζ αδπλακία ειέγρνπ ηεο αλάπηπμεο Πρότυπο ειδικών ενδιαφερόντων Ζ αλάπηπμε απηνχ ηνπ πξνηχπνπ ζπλδέεηαη κε έλα πιήζνο επηκέξνπο κνξθψλ ηνπξηζκνχ πνπ επηιέγνπλ ηα άηνκα αλάινγα κε ηα εηδηθά ελδηαθέξνληα θαη θίλεηξα πνπ έρνπλ (ζπλεδξηαθφο ηνπξηζκφο, αζηηθφο, ζαιάζζηνο, πνιηηηζκηθφο, ζξεζθεπηηθφο, αζιεηηθφο, πγείαο, θχζεο, γεσηνπξηζκφο). Οη αγνξέο απηέο δηακνξθψλνληαη κέζα απφ ηα θνηλά εηδηθά ελδηαθέξνληα ησλ αλζξψπσλ πνπ ηηο απνηεινχλ. Απηφ ην ελδηαθέξνλ-θίλεηξν είλαη πην ζεκαληηθφ απφ ηα ππφινηπα ραξαθηεξηζηηθά ησλ ηνπξηζηψλ, φπσο γηα παξάδεηγκα απφ ηελ ειηθία, ην πνιηηηζηηθφ ππφβαζξν θ.ιπ. Κπξίαξρα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ είλαη: Ζ ζπκπιεξσκαηηθή παξνπζία ηνπ ηνπξηζκνχ ζε ζρέζε κε ηηο θνηλσληθννηθνλνκηθέο δξαζηεξηφηεηεο ηεο πεξηνρήο. Οη δηαθνξεηηθήο έληαζεο επηπηψζεηο ζηελ θνηλσληθννηθνλνκηθή δνκή, νη νπνίεο είλαη εμαξηψκελεο θαη απφ ηνλ πξνγξακκαηηζκφ ηεο αλάπηπμεο Πρότυπο εναλλακτικού τουριςμού Ο ελαιιαθηηθφο ηνπξηζκφο πεξηιακβάλεη έλα πιήζνο επηκέξνπο κνξθψλ ηνπξηζκνχ, ηηο νπνίεο επηιέγνπλ άλζξσπνη πνπ αλαδεηνχλ έλα δηαθνξεηηθφ ηξφπν δηαθνπψλ. ε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο, ε αλάπηπμή ηνπ ζηεξίδεηαη ζηελ αλάπηπμε κηαο κφλν ελαιιαθηηθήο κνξθήο ηνπξηζκνχ, ελψ ζε άιιεο πεξηπηψζεηο ζηελ αλάπηπμε πεξηζζφηεξσλ. Σν θχξην ραξαθηεξηζηηθφ ησλ ελαιιαθηηθψλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ είλαη ε δηαθχιαμε ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο ηνπ ηφπνπ ππνδνρήο θαη θηινμελίαο, θαζψο θαη ε αλάπηπμε λέσλ ζεκαηηθψλ ηξφπσλ πξνζέιθπζεο ηνπξηζηψλ µε ηε δεκηνπξγία λέσλ ηνπξηζηηθψλ πφισλ θαη αληίζηνηρσλ ηνπξηζηηθψλ ξεπκάησλ (θαθηαλάθεο, 2000). Πην ζπγθεθξηκέλα, είλαη έλα είδνο ηνπξηζκνχ πνπ ππνζηεξίδεη ηηο ηνπηθέο αλάγθεο θαη πξνζδνθίεο, πξνσζεί ηελ ηνπηθή καγεηξηθή, ηε ρξήζε ηνπηθψλ πιηθψλ θαη ρεηξνηερλίαο θαη ηελ αλάπηπμε ελφο κεγάινπ εχξνπο άιισλ ηνπξηζηηθψλ ππεξεζηψλ (π.ρ. ηνπηθέο ιατθέο παξαζηάζεηο, εθζέζεηο ρεηξνηερλίαο, πνιηηηζηηθέο εθδειψζεηο, Δαλακούρα Γεωργία, ΑΕΜ: 235 Σελίδα 9

10 θ.ιπ.). Δπίζεο, εληζρχεη ηε δεκηνπξγία θαη ηελ αλάπηπμε ηνπξηζηηθψλ επηρεηξήζεσλ νη νπνίεο αλήθνπλ ζηνλ ηνπηθφ πιεζπζκφ (Doswell, 2002). Βαζηθνί ζηφρνη γηα ηελ αλάπηπμε ησλ ελαιιαθηηθψλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ είλαη ε πξνζηαζία ηεο θπζηθήο θαη πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο, ε βειηίσζε ησλ παξερφκελσλ ππεξεζηψλ, ε ειαρηζηνπνίεζε ησλ αξλεηηθψλ επηπηψζεσλ ζην πεξηβάιινλ, θαζψο επίζεο θαη ε δεκηνπξγία ησλ θαηάιιεισλ έξγσλ ππνδνκήο, πνπ ζα θαιχπηνπλ ηηο αλάγθεο ησλ ηνπξηζηψλ νη νπνίνη ζα επηιέγνπλ απηέο ηηο κνξθέο. Όια απηά ζα πξέπεη λα γίλνληαη µε βαζηθή αξρή ην ζεβαζκφ, ηφζν πξνο ηνπο θαηνίθνπο ηεο πεξηνρήο, αιιά θπξίσο πξνο ηε θχζε. Απηφ κπνξεί λα επηηεπρζεί κνλάρα µε ζεβαζκφ ζηηο νηθνινγηθέο αξρέο θαη ζηα εζηθά πξφηππα ησλ αλζξψπσλ, αξρέο απφιπηα ζπλπθαζκέλεο µε ηηο ελαιιαθηηθέο κνξθέο ηνπξηζκνχ. Αμίδεη λα αλαθεξζεί φηη δηεζλψο ρξεζηκνπνηείηαη ν φξνο εηδηθέο κνξθέο ηνπξηζκνχ, πνπ πεξηιακβάλεη ηφζν ηνλ ηνπξηζκφ εηδηθψλ ελδηαθεξφλησλ, φζν θαη ηνλ ελαιιαθηηθφ ηνπξηζκφ. Οη εηδηθέο κνξθέο ηνπξηζκνχ ζην ζχλνιφ ηνπο ππνλννχλ ηνπξίζηεο πνπ επηζπκνχλ δξάζε θαη ελεξγή ζπκκεηνρή θαηά ηε δηάξθεηα ησλ δηαθνπψλ ηνπο. Αμίδεη άιισζηε λα ζεκεησζεί φηη ν θιαζηθφο ηνπξηζκφο πνπ θπξηαξρεί απφ ηελ δεθαεηία ηνπ 1960 αξρίδεη λα ακθηζβεηείηαη ζηαδηαθά απφ ην ηέινο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1970, ιφγσ ησλ πξνβιεκάησλ πνπ πξνθαιεί ζην θπζηθφ θαη αλζξσπνγελέο πεξηβάιινλ. Απφ ηελ άιιε, νη εηδηθέο θαη ελαιιαθηηθέο κνξθέο ηνπξηζκνχ ζπλεπάγνληαη ελεξγεηηθέο δξαζηεξηφηεηεο γηα ηνλ ηνπξίζηα θαη ζπλδένληαη κε ηηο αξρέο ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο. Ο ελαιιαθηηθφο ηνπξηζκφο δηαθέξεη θαηά πεξίπησζε απφ ην θπξίαξρν κνληέιν ηνπ νξγαλσκέλνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ, σο πξνο ηνπο πφξνπο πνπ αμηνπνηεί, ηνλ βαζκφ ρσξηθήο ζπγθέληξσζεο, ηνλ ηξφπν θαη ην ρψξν δηάζεζήο ηνπ, θαζψο θαη ηελ ρξνληθή πεξίνδν αλάπηπμήο ηνπ (Δηδηθφ ρσξνηαμηθφ πιαίζην γηα ηνλ ηνπξηζκφ, 2008). Με ιίγα ιφγηα είλαη νηθνλνκηθά πην απνδνηηθφο, ιηγφηεξν ζπλδεδεκέλνο κε ηηο ζεξηλέο δηαθνπέο θαη ιηγφηεξν εμαξηεκέλνο απφ ηνπο tour operators 2. Χζηφζν, ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο ε αλάπηπμε απηνχ ηνπ πξνηχπνπ απνθηά καδηθά ραξαθηεξηζηηθά, κε απνηέιεζκα λα έρεη δπζκελείο επηπηψζεηο, ηδηαίηεξα ζε νηθνινγηθά θαη θνηλσληθά επαίζζεηεο πεξηνρέο 2 Οη tour operators είλαη ηνπξηζηηθνί νξγαληζκνί, πνπ παξέρνπλ ππεξεζίεο κε γλψκνλα ην θέξδνο (Σζαθίξε, 2012). Απνηεινχλ ζήκεξα ηνπο θπξηφηεξνπο κεζνιαβεηέο κεηαμχ ηεο ηνπξηζηηθήο δήηεζεο πνπ εθδειψλεηαη ζηηο ρψξεο πξνέιεπζεο ησλ ηνπξηζηψλ θαη ηεο ηνπξηζηηθήο πξνζθνξάο ησλ ρσξψλ ππνδνρήο (Archer, 1984). Δαλακούρα Γεωργία, ΑΕΜ: 235 Σελίδα 10

11 ηεο ππαίζξνπ. Δπνκέλσο, θαη ζηελ πεξίπησζε απηνχ ηνπ πξνηχπνπ είλαη επηηαθηηθή ε αλάγθε γηα νξζνινγηθφ ζρεδηαζκφ, πξνγξακκαηηζκφ, νξγάλσζε θαη δηαρείξηζε ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο. 1.3 Προώποθϋςεισ βιώςιμησ τουριςτικόσ ανϊπτυξησ Οξηζκέλνη παξάγνληεο πνπ ζπλεηζθέξνπλ ζηελ αλάδεημε ηνπ ηνπξηζκνχ, σο ελφο απφ ηνπο πην ηζρπξνχο θαη ξαγδαία αλαπηπζζφκελνπο ηνκείο ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο ηνπ 21 νπ αηψλα, είλαη ε νηθνλνκηθή επκάξεηα πνπ δηαζέηεη έλα απμαλφκελν πνζνζηφ θαηνίθσλ ηνπ πιαλήηε, ε αλάπηπμε ησλ κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο θαη ησλ κέζσλ ελεκέξσζεο. Σν πεξηβάιινλ, ε ηζηνξία θαη ν πνιηηηζκφο απνηεινχλ ηηο θχξηεο «εχζξαπζηεο» πεγέο, απφ ηηο νπνίεο ε ηνπξηζηηθή βηνκεραλία αληιεί ηελ δχλακή ηεο, κε απνηέιεζκα ζπρλά λα ραξαθηεξίδεηαη σο λφκηζκα κε δχν φςεηο. Απφ ηε κία, ζπκβάιεη ζηελ νηθνλνκηθή άλζηζε κηαο πεξηνρήο δεκηνπξγψληαο ζέζεηο εξγαζίαο θαη εηζξνή ζπλαιιάγκαηνο, ελψ απφ ηελ άιιε, είλαη παξάγνληαο πεξηβαιινληηθψλ θαη θνηλσληθψλ επηβαξχλζεσλ πνπ ζπρλά εκπνδίδνπλ ηελ νκαιή ιεηηνπξγία ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο θαη ηνπ ηνπηθνχ ηνπξηζκνχ. Παξαδείγκαηα απφ ηελ παγθφζκηα πξαγκαηηθφηεηα δείρλνπλ φηη ε άθξαηε, ε αζρεδίαζηε ή ε ιαλζαζκέλε αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζκνχ επηθέξεη, βξαρππξφζεζκα, γξήγνξα νηθνλνκηθά νθέιε θαηαιήγνληαο σζηφζν, καθξνπξφζεζκα, ζε ρακειήο πνηφηεηαο ηνπξηζηηθή δξαζηεξηφηεηα (Αβδειιή, 2005). Βαζηθφο ζηφρνο ησλ πεξηζζφηεξσλ ηνπξηζηηθψλ πξννξηζκψλ ζηελ Διιάδα αιιά θαη ζην εμσηεξηθφ, είλαη ε ζπλερήο αχμεζε ηνπ νηθνλνκηθνχ θέξδνπο πνπ απνθέξεη ν ηνπξηζκφο θαη ζπλεπψο ν πξνζαλαηνιηζκφο ζηελ ηαθηηθή αλαδήηεζεο νινέλα θαη κεγαιχηεξνπ αξηζκνχ ηνπξηζηψλ, ρξεζηκνπνηψληαο σο κνληέιν ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο ηνλ καδηθφ ηνπξηζκφ. Αληηζέησο, ε πιεζπζκηαθή ππεξζπγθέληξσζε ζε πεξηνρέο κε ζπγθεθξηκέλεο πεξηβαιινληηθέο θαη θνηλσληθέο δπλαηφηεηεο δεκηνπξγεί δηαηαξαρέο ζηηο ζπλήζεηεο ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο θαη δπζιεηηνπξγίεο φπσο: ζπλσζηηζκφ, κφιπλζε ηνπ πεξηβάιινληνο, ππνβηβαζκφ ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο ηνπ ηνπηθνχ πξντφληνο, θαηαζπαηάιεζε ή θαηαζηξνθή θπζηθψλ θαη πνιηηηζηηθψλ πεγψλ θαη αληαγσληζκφ κεηαμχ ηνπηθνχ πιεζπζκνχ θαη ηνπξηζηηθήο βηνκεραλίαο γηα ηελ ρξήζε αγαζψλ πξψηεο αλάγθεο (λεξφ, θαχζηκα, θ.ιπ.), έξγσλ ππνδνκήο (δξφκνη, Δαλακούρα Γεωργία, ΑΕΜ: 235 Σελίδα 11

12 λνζνθνκεία, θ.ιπ.), ηφπσλ αλαςπρήο (κνπζεία, πάξθα, παξαιίεο, θ.ιπ.). Με απηφ ηνλ ηξφπν επηβαξχλεηαη ε ζπλερήο θαη νκαιή δηεμαγσγή ηεο ηνπξηζηηθήο δηαδηθαζίαο αθνχ, ζχκθσλα κε έξεπλεο ηνπ Παγθφζκηνπ Οξγαληζκνχ Σνπξηζκνχ (Π.Ο.Σ.), ε πιεηνςεθία ησλ ηνπξηζηψλ ζήκεξα επηζπκεί λα επηζθέπηεηαη πεξηνρέο κε πςειή πεξηβαιινληηθή πνηφηεηα θαη έληνλα ζηνηρεία ηνπηθνχ πνιηηηζκνχ (Βαξβαξέζνο, 1998). Αξθεηνί δηεζλείο νξγαληζκνί ζρεηηθνί κε ηνλ ηνπξηζκφ, ην πεξηβάιινλ θαη ηνλ πνιηηηζκφ (Π.Ο.Σ., UNEP, UNESCO, θ.ιπ.) πξνηείλνπλ σο δηέμνδν απφ ηα παξαπάλσ πξνβιήκαηα, θάζε είδνπο ηνπξηζηηθή δξαζηεξηφηεηα λα ζρεδηάδεηαη, λα δηεπζχλεηαη θαη λα αλαπηχζζεηαη ψζηε (Σζάξηαο, 2004): Να είλαη πεξηβαιινληηθά αλεθηή ζε βάζνο ρξφλνπ, Να απνθέξεη βηψζηκα νηθνλνκηθά νθέιε ζηηο πεξηνρέο πνπ αλαπηχζζεηαη, Να είλαη εζηθά θαη θνηλσληθά ζχκθσλε κε ηηο ηνπηθέο θνηλσλίεο θαη Να εμαζθαιίδεη ηελ δηαηήξεζε ηνπ θπζηθνχ θαη πνιηηηζηηθνχ θεθαιαίνπ γηα ηηο κειινληηθέο γεληέο. Απαξαίηεηεο πξνυπνζέζεηο γηα ηελ επηηπρή εθαξκνγή, ιεηηνπξγία θαη απνδνηηθφηεηα ησλ παξαπάλσ ραξαθηεξηζηηθψλ ζχκθσλα κε ηνλ Π.Ο.Σ., ηελ Δπξσπατθή Έλσζε θαη άιινπο δηεζλείο νξγαληζκνχο, είλαη (Αβδειιή, 2005): Ζ ζπλεξγαζία θαη ε ζπλέπεηα φζσλ εκπιέθνληαη ζηε ηνπξηζηηθή δηαδηθαζία, Ζ ηνπηθή ζπκκεηνρή ζην ζρεδηαζκφ ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο αιιά θαη ε δηαξθήο αλαβάζκηζή ηνπ, Ζ εθπαίδεπζε ησλ επαγγεικαηηψλ, ησλ πνιηηψλ θαη ησλ ηνπξηζηψλ, Ζ πςειή πνηφηεηα ησλ πξνζθεξνκέλσλ ηνπξηζηηθψλ πξντφλησλ, ε δεκηνπξγία ππεξεζηψλ ελαιιαθηηθψλ κνξθψλ ηνπξηζκνχ θαη νη επέιηθηεο ππνδνκέο, Ζ ζπλερήο αλαλέσζε ηεο πξνζθνξάο ηνπ ηνπηθνχ ηνπξηζκνχ κε γλψκνλα ηα δηεζλή δεδνκέλα, Ζ «γεσγξαθηθή επέθηαζε» ηνπ ηνπξηζκνχ θαη Ζ πξσηνπνξηαθή δηαθήκηζε κε ζηφρν ηνλ επαλαπξνζδηνξηζκφ ηεο ηνπξηζηηθήο δήηεζεο ηεο ρψξαο. Δαλακούρα Γεωργία, ΑΕΜ: 235 Σελίδα 12

13 1.4 Οι επιπτώςεισ τησ τουριςτικόσ ανϊπτυξησ ςτην οικονομύα, την κοινωνύα και τον πολιτιςμό και το περιβϊλλον Βαζηθή παξάκεηξν ζηελ αλάιπζε ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο απνηειεί ε κειέηε ησλ επηπηψζεσλ ηνπ ηνπξηζκνχ ζηελ θνηλσληθν-νηθνλνκηθή δνκή ησλ ηνπξηζηηθψλ ρσξψλ ή πεξηνρψλ. Ο φξνο «επηπηψζεηο» πεξηιακβάλεη φιεο εθείλεο ηηο αιιαγέο πνπ πξαγκαηνπνηνχληαη ζηελ νηθνλνκία, ηνλ πνιηηηζκφ, ηελ θνηλσλία θαη ην πεξηβάιινλ ησλ πεξηνρψλ ή ρσξψλ, φπνπ ππάξρεη ηνπξηζηηθή αλάπηπμε, θαη ζρεηίδνληαη κε ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ ηνπξηζηηθνχ ηνκέα. Οη παξαπάλσ επηπηψζεηο αλαιχνληαη σο εμήο (Κνθθψζεο θαη Σζάξηαο, 2001): Οικονομικό ανϊπτυξη και τουριςμόσ Οη θπξηφηεξεο απφ ηηο επηπηψζεηο ηνπ ηνπξηζκνχ ζηελ νηθνλνκία αθνξνχλ ζηα εμήο δεηήκαηα: Απαζρφιεζε Ο ηνπξηζκφο είλαη ηνκέαο έληαζεο εξγαζίαο θαη δεκηνπξγεί ζπρλά πνιιέο ζέζεηο εξγαζίαο. Βέβαηα, ν επνρηθφο ραξαθηήξαο ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ ζπλήζσο επεξεάδεη θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά απηήο ηεο απαζρφιεζεο, ε νπνία είλαη ζε κεγάιν πνζνζηφ επνρηθή, αλεηδίθεπηε θαη πεξηζηαζηαθή. Ηδηαίηεξα ζεκαληηθή είλαη ε ζπκβνιή ηνπ ζηελ ελίζρπζε ηεο απηναπαζρφιεζεο (ηνπξηζηηθέο επηρεηξήζεηο, εκπνξηθά θαηαζηήκαηα θ.ιπ.). Πνιιέο θνξέο ε απαζρφιεζε ζηνλ ηνπξηζκφ ζπλδπάδεηαη θαη κε παξάιιειε απαζρφιεζε ζε θάπνην άιιν θιάδν ηεο νηθνλνκίαο (π.ρ. γεσξγία, βηνκεραλία), κε απνηέιεζκα ηε γεληθφηεξε αχμεζε ησλ νηθνγελεηαθψλ εηζνδεκάησλ. Ηδηαίηεξα ζηηο ηνπξηζηηθέο πεξηνρέο πνπ ιεηηνπξγνχλ επνρηθά, ε πνιιαπιή απαζρφιεζε κε επίθεληξν ηνλ ηνπξηζκφ απνηειεί ηνλ θαλφλα γηα πςειφ πνζνζηφ ηνπ πιεζπζκνχ. Πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε Πνιιέο είλαη νη πεξηπηψζεηο φπνπ ν ηνπξηζκφο έρεη ζπκβάιεη ζηελ ελίζρπζε ηεο αλάπηπμεο πεξηθεξεηψλ απνβηνκεραλνπνηεκέλσλ, γεσγξαθηθά απνκνλσκέλσλ, νξεηλψλ θαη κεηνλεθηηθψλ ή κε ππνβαζκηζκέλν αγξνηηθφ ηνκέα. Ζ αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζκνχ επέθεξε ηελ αχμεζε ησλ εηζνδεκάησλ, ηεο απαζρφιεζεο, ησλ Δαλακούρα Γεωργία, ΑΕΜ: 235 Σελίδα 13

14 επελδχζεσλ θαη δηεχξπλε ηελ παξαγσγηθή βάζε ηεο ηνπηθήο νηθνλνκίαο, κε απνηέιεζκα λα ζηακαηήζεη ε κεηαλάζηεπζε θαη λα βειηησζεί ην επίπεδν θαη ε πνηφηεηα δσήο. Δηδηθφηεξα δε ζηηο πεξηνρέο πνπ δηαζέηνπλ πινχζηνπο ηνπξηζηηθνχο πφξνπο, ε αλάπηπμε είλαη εμαηξεηηθά δπλακηθή ζε εηήζηνπο ξπζκνχο. Πνιιαπιαζηαζηηθέο επηδξάζεηο ζηελ ηνπηθή νηθνλνκία Έρνπλ γίλεη πξνζπάζεηεο λα εθηηκεζνχλ νη πνιιαπιαζηαζηηθέο επηδξάζεηο ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο ζηνπο ππφινηπνπο θιάδνπο ηεο εζληθήο ή ηνπηθήο νηθνλνκίαο. Παξά ηε δηαθνξνπνίεζε ησλ ηειηθψλ εθηηκήζεσλ, απφ ηε ιεηηνπξγία ελφο θνηλνχ «πνιιαπιαζηαζηή ηνπ ηνπξηζκνχ», θνηλή είλαη ε εθηίκεζε φηη ππάξρνπλ ζεηηθέο επηδξάζεηο ζε πνιινχο θιάδνπο, νη δξαζηεξηφηεηεο ησλ νπνίσλ ζρεηίδνληαη κε ηνλ ηνπξηζκφ, φπσο βηνκεραλία, βηνηερλία, θαηαζθεπέο, γεσξγία, θηελνηξνθία, ππεξεζίεο, κεηαθνξέο, εκπφξην θ.ιπ. Οη ζεηηθέο απηέο επηδξάζεηο θαηαγξάθεθαλ ζε πεξηνρέο θαη ρψξεο κε πνιχ δηαθνξεηηθά ραξαθηεξηζηηθά αλάπηπμεο. Ηζνδχγην πιεξσκψλ Γχν δεηήκαηα θπξίσο έρνπλ αλαιπζεί: α) Ζ επηβάξπλζε ηνπ ηζνδπγίνπ πιεξσκψλ ησλ ηνπξηζηηθψλ ρσξψλ απφ ηελ αλάγθε λα εηζαγάγνπλ είδε θαη πξντφληα, πνπ είλαη απαξαίηεηα γηα ηε ιεηηνπξγία ηνπ ηνπξηζηηθνχ ηνκέα. β) Ζ ζεηηθή επίδξαζε ησλ ζπλαιιαγκαηηθψλ εηζξνψλ απφ ηνλ ηνπξηζκφ ζην ηζνδχγην. ηηο πεξηζζφηεξεο ρψξεο κε ηνπξηζηηθή αλάπηπμε, θαη ηδηαίηεξα ζηηο αλαπηπζζφκελεο, δηαπηζηψλνπκε θαη ηηο δχν παξαπάλσ επηδξάζεηο. πγθεθξηκέλα ην ηειηθφ, ζεηηθφ ή κε, απνηέιεζκα εμαξηάηαη απφ ηε δπλαηφηεηα ησλ ρσξψλ απηψλ λα ζρεδηάδνπλ θαη λα πξνγξακκαηίδνπλ ηε γεληθφηεξε ιεηηνπξγία ηνπ ηνπξηζκνχ. Φνξνινγηθά έζνδα γηα ην θξάηνο Οη επελδχζεηο ζηνλ επξχηεξν ηνπξηζηηθφ ηνκέα αιιά θαη ε ηδηφηεηα ηνπ ηνπξηζκνχ λα εληζρχεη δπλακηθά ηε δεκηνπξγία πνιιψλ κηθξψλ επηρεηξήζεσλ ζηηο πεξηνρέο φπνπ αλαπηχζζεηαη, νδεγνχλ ζηελ αχμεζε ησλ θνξνινγηθψλ εζφδσλ. Έλαο άιινο παξάγνληαο πνπ ζπκβάιιεη ζε απηή ηελ αχμεζε είλαη θαη ν κεγάινο αξηζκφο ησλ απαζρνινχκελσλ ζηνλ ηνκέα, ε πιεηνςεθία ησλ νπνίσλ δηαζέηεη πςειά εηζνδήκαηα θαη αληίζηνηρε θαηαλαισηηθή δαπάλε. Πιεζσξηζκφο θαη αχμεζε ησλ ηηκψλ ηεο γεο ζε ηνπηθφ επίπεδν Δαλακούρα Γεωργία, ΑΕΜ: 235 Σελίδα 14

15 Έρεη παξαηεξεζεί φηη ν ηνπξηζκφο ζπρλά δεκηνπξγεί πιεζσξηζηηθέο πηέζεηο, κε ζπλέπεηα ην θφζηνο δσήο λα απμάλεηαη ζε ηνπηθφ επίπεδν, ηδηαίηεξα ζε πεξηνρέο φπνπ ε αλάπηπμή ηνπ ραξαθηεξίδεηαη καδηθή θαη νξγαλσκέλε. πρλά επίζεο, εμαηηίαο θαη ηεο ηαρχηαηεο νηθνπεδνπνίεζεο, ζεκεηψλεηαη ππεξβνιηθή αχμεζε ζηηο ηηκέο ηεο γεο, γεγνλφο πνπ ζρεηίδεηαη θαη κε ηε γεληθφηεξε ηάζε γηα ρσξηθή επέθηαζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηνπ, ηδηαίηεξα ζηηο πεξηνρέο κε νξγαλσκέλν καδηθφ ηνπξηζκφ, φπνπ ππάξρεη απμεκέλε δήηεζε (Βαξβαξέζνο, 2000) Περιβαλλοντικϋσ επιπτώςεισ του τουριςμού Ζ ζρέζε ηνπ ηνπξηζκνχ κε ην πεξηβάιινλ είλαη άκεζε, θαζψο ην πεξηβάιινλ απνηειεί ηνλ θαηεμνρήλ πφξν-ζέιγεηξν γηα ηελ ηνπξηζηηθή δξαζηεξηφηεηα. Απνηειεί ην ζηνηρείν πνπ εκπινπηίδεη ηελ ειθπζηηθφηεηα ελφο πξννξηζκνχ. Χο πεξηβάιινλ ζεσξείηαη ην θπζηθφ θαη ην δνκεκέλν-πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ, δειαδή ηφζν ηα ζηνηρεία ηεο θχζεο (βηνηηθά θαη αβηνηηθά), φπσο είλαη ην θιίκα, ν θαηξφο, ε γε θαη ηα εδάθε ηεο, ε ηνπνγξαθία, ε γεσινγία, ην λεξφ, ε παλίδα, ε ρισξίδα θαη ηα νηθνζπζηήκαηα, φζν θαη ηα αλζξσπνγελή ζηνηρεία, θπξίσο φια ηα είδε θηηξίσλ θαη ηα νηθηζηηθά ζχλνια, θαζψο θαη νη αξραηνινγηθνί θαη ηζηνξηθνί ρψξνη. Ο ηνπξηζκφο κπνξεί λα δεκηνπξγήζεη ζεηηθέο, αξλεηηθέο ή κε ππνινγίζηκεο επηπηψζεηο ζην πεξηβάιινλ αλάινγα κε ην πψο ε αλάπηπμε ηνπ έρεη ζρεδηαζηεί θαη εθαξκνζηεί θαη αλάινγα κε ην κνληέιν αλάπηπμεο πνπ έρεη αθνινπζεζεί (Spilanis and Karayiannis, 2009). Οη θπξηφηεξεο απφ ηηο επηπηψζεηο ηνπ ηνπξηζκνχ ζην πεξηβάιινλ αθνξνχλ ζηα παξαθάησ δεηήκαηα: Φπζηθφ πεξηβάιινλ Ζ ηνπξηζηηθή αλάπηπμε, είηε κε ηελ επέθηαζή ηεο ζην ρψξν ηεο ππαίζξνπ είηε κε ηελ αλάπηπμε κεγάιεο έθηαζεο θαη φγθνπ ππνδνκψλ, θαηαιήγεη λα επεξεάδεη ηελ ηζνξξνπία ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο. Οη επηπηψζεηο απηέο είλαη ζαθψο πην δξαζηηθέο ζε πεξηνρέο πνπ ζεσξνχληαη νηθνινγηθά «επαίζζεηεο» (παξαζαιάζζηεο πεξηνρέο, νξεηλέο, πγξνβηφηνπνη θ.ιπ.). Οη επηπηψζεηο ζην θπζηθφ πεξηβάιινλ απνηέιεζαλ, εδψ θαη αξθεηά ρξφληα, αληηθείκελν εηδηθψλ κειεηψλ πνπ επηζήκαλαλ ηελ αλάγθε ζρεδηαζκνχ, πξνγξακκαηηζκνχ θαη δηαρείξηζεο ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο. Δαλακούρα Γεωργία, ΑΕΜ: 235 Σελίδα 15

16 πγθξνχζεηο ζηηο ρξήζεηο γεο Ο ηνπξηζκφο επεθηείλεηαη φιν θαη πεξηζζφηεξν ζην ρψξν θαη πξνθαιεί ζπρλά ζπγθξνχζεηο γηα ηε ρξήζε ηεο γεο, πνπ ζπλήζσο παξαηεξνχληαη ζε πεξηνρέο κε αγξνηηθέο εθκεηαιιεχζεηο ή ζε παξαζαιάζζηεο πεξηνρέο. Καη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο παξαηεξνχληαη ζπρλά θαηλφκελα νηθνπεδνπνίεζεο, κε απνηέιεζκα ν ηνπξηζκφο λα απνξξνθά εθηφο απφ ηε γε, ην λεξφ αιιά θαη ηηο επελδχζεηο πνπ είλαη αλαγθαίεο γηα ηελ παξαγσγηθή αλάπηπμε ηνπ αγξνηηθνχ ηνκέα. ε επξχηεξα πιαίζηα, κπνξεί λα επηζεκαλζεί φηη ζηηο ηνπξηζηηθέο πεξηνρέο αλαπηχζζνληαη παξφκνηεο «αληαγσληζηηθέο» ζρέζεηο θαη ζε ρξήζεηο ζρεηηθέο κε ηε βηνηερλία, ηε βηνκεραλία θαη ηηο ππεξεζίεο. Γεληθφηεξα, ν ηνπξηζκφο ιεηηνπξγεί «νιηζηηθά» ζηηο ηνπξηζηηθέο πεξηνρέο, δηεθδηθψληαο δηαξθψο θαη πεξηζζφηεξν ρψξν γηα ηηο δξαζηεξηφηεηεο θαη ηηο ππνδνκέο. Μεηαηξνπή νηθηζηηθψλ ζπλφισλ ή ρσξηθψλ ελνηήησλ ζε ηνπξηζηηθνχο πφξνπο Σν δήηεκα απηφ ζπλδέεηαη θπξίσο κε ηνπο παξαδνζηαθνχο νηθηζκνχο θαη ηηο πεξηνρέο ηδηαίηεξνπ θπζηθνχ θάιινπο (ρσξηθέο ελφηεηεο κε ιίκλεο, πνηάκηα, πγξνβηφηνπνπο, εζληθνχο δξπκνχο θ.ιπ.). ηηο δχν απηέο πεξηπηψζεηο, ην δνκεκέλν θαη ην θπζηθφ πεξηβάιινλ δηακνξθψλνπλ έλαλ ηδηφηππν ηνπξηζηηθφ πφξν πνπ γίλεηαη πφινο έιμεο ηνπξηζηψλ. Πξφθεηηαη γηα εμέιημε πνπ επηβάιιεη ηελ αλαδήηεζε λέσλ ηξφπσλ ζρεδηαζκνχ θαη δηαρείξηζεο παξφκνησλ πεξηνρψλ, νη νπνίεο άιισζηε απνηεινχλ πεξηβαιινληηθά θαη πνιηηηζκηθά «επαίζζεηνπο» ηνπξηζηηθνχο πφξνπο. Ζ θέξνπζα ηθαλφηεηα ηνπξηζηηθψλ πεξηνρψλ Με ηνλ φξν «θέξνπζα ηθαλφηεηα» θάπνηαο ηνπξηζηηθήο πεξηνρήο γίλεηαη αλαθνξά ζηηο δπλαηφηεηεο ηεο θνηλσληθννηθνλνκηθήο δνκήο θαη ηνπ πεξηβάιινληφο ηεο λα απνξξνθήζνπλ ζπγθεθξηκέλν φγθν ππνδνκψλ θαη αξηζκφ ηνπξηζηψλ. Δλδηαθέξνπζεο πξνζπάζεηεο έρνπλ γίλεη γηα λα κεηξεζεί ν δείθηεο απηφο κε πνηθίινπο ηξφπνπο, ψζηε λα εθηηκεζνχλ νη θαηαιιειφηεξνη ηχπνη ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο, εθείλνη δειαδή πνπ αληαπνθξίλνληαη ζηε θέξνπζα ηθαλφηεηα ηεο θάζε πεξηνρήο. Πξνβιήκαηα αλάπηπμεο, ιεηηνπξγίαο θαη δηαρείξηζεο ηνπξηζηηθψλ πεξηνρψλ Ζ αχμεζε ηνπ αξηζκνχ θαη ησλ ηχπσλ ησλ ηνπξηζηηθψλ ζέξεηξσλ ζηε κεηαπνιεκηθή πεξίνδν έζεζε δεηήκαηα ιεηηνπξγίαο θαη δηαρείξηζήο ηνπο ζε ζρέζε κε ην Δαλακούρα Γεωργία, ΑΕΜ: 235 Σελίδα 16

17 πεξηβάιινλ, ηε ρσξνηαμία θαη ηελ πνιενδνκία. Σα πεξηζζφηεξα απφ απηά ηα δεηήκαηα αθνξνχλ θαη ζηελ επξχηεξε πεξηνρή, φπνπ είραλ αλαπηπρζεί απηά ηα ζέξεηξα, κε απνηέιεζκα λα δηακνξθσζνχλ θαλφλεο θαη πξφηππα δηαρείξηζεο, πξνζηαζίαο θαη ειέγρνπ ηνπ ζχλζεηνπ πεξηβάιινληνο (δνκεκέλνπ θαη θπζηθνχ) ησλ πεξηνρψλ απηψλ. Κνηλή παξάκεηξνο ζε απηέο ηηο πξνζπάζεηεο ππήξμε ε αλαδήηεζε πξνηχπσλ πνπ ζπλδένληαη κε ηελ έλλνηα ηεο «βηψζηκεο» 3 ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο. Ζ έλλνηα, νη αξρέο θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο βηψζηκεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο είλαη ηαπηφζεκα κε απηά ηεο αεηθνξηθήο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο (Βαξβαξέζνο, 2000) Επιπτώςεισ του τουριςμού ςτην κοινωνύα και τον πολιτιςμό Αλακθηζβήηεηα, νη επηπηψζεηο ηνπ ηνπξηζκνχ είλαη ζεκαληηθέο θαη θαζνξηζηηθέο ηφζν φζνλ αθνξά ηε δηακφξθσζε ησλ ζπλζεθψλ πνπ επηθξαηνχλ ζηελ θάζε ηνπξηζηηθή πεξηνρή φζν θαη γηα ηηο ζπλήζεηεο ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο. Οη βαζηθέο επηπηψζεηο ηνπ ηνπξηζκνχ ζηελ θνηλσλία θαη ηνλ πνιηηηζκφ αθνξνχλ ηνπο εμήο ηνκείο: Κνηλσληθή δνκή Αιιάδνπλ ηφζν ηα ραξαθηεξηζηηθά φζν θαη νη ιεηηνπξγίεο ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο. Οη αιιαγέο είλαη πεξηζζφηεξν εκθαλείο ζε πεξηνρέο ηεο ππαίζξνπ, ζε αγξνηηθέο θαη γεσγξαθηθά απνκνλσκέλεο πεξηνρέο (π.ρ. νξεηλέο θνηλφηεηεο ή λεζηά). Οη πεξηζζφηεξεο αιιαγέο ζε απηέο ηηο πεξηνρέο ζρεηίδνληαη κε ηελ επηθξάηεζε παξαγσγηθψλ δνκψλ πνπ ζπλδένληαη κε ηνλ ηνπξηζκφ θαη άκεζα ή έκκεζα νδεγνχλ ζηε δηακφξθσζε κηαο λένπ ηχπνπ «αζηηθνπνηεκέλεο» θνηλσληθήο δνκήο, φπνπ ν ηνπξηζκφο θπξηαξρεί ζε φια ηα επίπεδα (δξαζηεξηφηεηεο, παξαγσγηθή δνκή, απαζρφιεζε, ιεηηνπξγίεο θ.ιπ.). Δπαγγεικαηηθή θαη θνηλσληθή θηλεηηθφηεηα Σα πςειά εηζνδήκαηα θαη ε κεγαιχηεξε θνηλσληθή απνδνρή ησλ ηνπξηζηηθψλ επαγγεικάησλ νδεγνχλ ζηελ πνιιαπιή απαζρφιεζε κε επίθεληξν ηνλ ηνπξηζκφ ή ζε επαγγέικαηα ζρεηηδφκελα κε απηφλ (εκπφξην, θαηαζθεπέο). Ζ πξψηε επίπησζε απηήο ηεο ηάζεο είλαη ε δηάρπζε ησλ εηζνδεκάησλ ηνπ ηνπξηζκνχ ζε επξχηεξα ζηξψκαηα 3 Με ηνλ φξν «βηψζηκε» ηνπξηζηηθή αλάπηπμε πεξηγξάθεηαη ν ηχπνο ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο πνπ δξαζηεξηνπνηείηαη ηζφξξνπα ζηελ ηνπηθή, θνηλσληθή, νηθνλνκηθή, πνιηηηζκηθή θαη πεξηβαιινληηθή δνκή ηεο θάζε ηνπξηζηηθήο πεξηνρήο, δηακνξθψλνληαο παξάιιεια φξνπο (ππεξεζίεο, ππνδνκέο, ηερλνγλσζία) γηα ηε ζπλερή αλαηξνθνδφηεζή ηεο (Κνθθψζεο θαη Σζάξηαο, 2001). Δαλακούρα Γεωργία, ΑΕΜ: 235 Σελίδα 17

18 ηνπ πιεζπζκνχ, ελψ ε δεχηεξε είλαη ε ζηαδηαθή, άκεζε ή έκκεζε, εγθαηάιεηςε θιάδσλ φπσο ε γεσξγν-θηελνηξνθία, ε βηνκεραλία ή νη ππεξεζίεο, κε παξάιιειε ζηξνθή ζηνλ ηνπξηζκφ. Ζ θηλεηηθφηεηα απηή είλαη ηδηαίηεξα εκθαλήο ζηνπο λένπο θαη ηηο γπλαίθεο, αιιά ζηαδηαθά ηείλεη λα απνηειεί εγγελέο ραξαθηεξηζηηθφ ηεο θνηλσληθήο δνκήο ησλ ηνπξηζηηθψλ πεξηνρψλ, ηδηαίηεξα ζηα πξψηα ζηάδηα αλάπηπμήο ηνπο. Σν πιαίζην θαη ηα απνηειέζκαηα ηεο επηθνηλσλίαο ησλ κφληκσλ θαηνίθσλ κε ηνπο ηνπξίζηεο Σν πιαίζην πξαγκάησζεο απηήο ηεο επηθνηλσλίαο επεξεάδεηαη απφ ηνλ ηχπν αλάπηπμεο ηνπ ηνπξηζκνχ, ηηο «εκπνξηθέο» δηαζηάζεηο απηήο ηεο ζπλάληεζεο, ηηο δηαθνξέο ησλ πνιηηηζκηθψλ θαη θνηλσληθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπξηζηψλ θαη ληφπησλ θ.ιπ. Σα απνηειέζκαηα απηήο ηεο επηθνηλσλίαο ζπλδένληαη άκεζα κε ην ζηάδην αλάπηπμεο ηνπ ηνπξηζκνχ, π.ρ. ζην πςειφηεξν ζηάδην, δειαδή ηνπ νξγαλσκέλνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ, ε επηθνηλσλία «εκπνξεπκαηνπνηείηαη» θαη κεηαηξέπεηαη ζε ηππηθή δηαδηθαζία εκπνξηθήο ζπλαιιαγήο. Αιιαγέο ζηηο θνηλσληθέο ζρέζεηο, ηα ήζε θαη ηα έζηκα Σέηνηεο αιιαγέο έρνπλ παξαηεξεζεί ζηηο ζρέζεηο ησλ δχν θχισλ, ζηνλ ηξφπν δσήο θαη ζπκπεξηθνξάο, ζηελ εθηίκεζε ηεο ηνπηθήο παξάδνζεο, ζηα έζηκα, ζηηο ζρέζεηο αλάκεζα ζηα άηνκα ηεο ίδηαο θνηλφηεηαο θ.ιπ. Οη αιιαγέο απηέο πξνθαινχληαη άκεζα ή έκκεζα απφ ηηο λέεο παξαγσγηθέο θαη θνηλσληθέο δνκέο, νη νπνίεο εγθαζηδξχνληαη ζηηο ηνπξηζηηθέο πεξηνρέο ηεο ππαίζξνπ θαη έρνπλ «αζηηθά» ραξαθηεξηζηηθά. Δκπνξηθή αμηνπνίεζε δξαζηεξηνηήησλ θαη πξντφλησλ ηνπηθνχ πνιηηηζκνχ θαη παξάδνζεο Ζ αλάπηπμε νξγαλσκέλσλ ππνδνκψλ θαη ππεξεζηψλ νδεγεί ζε ζπζηεκαηηθή πξνψζεζε ησλ εκπνξηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ ηνκέα κε ζηφρν ηελ εμππεξέηεζε ηνπ ηνπξίζηα θαηαλαισηή. ηα πιαίζηα απηά, νη κνξθέο ηνπ ηνπηθνχ πνιηηηζκνχ κεηαηξέπνληαη ζε ηνπξηζηηθά πξντφληα θαη πσινχληαη ζηνπο ηνπξίζηεο σο δείγκα ηνπηθήο πνιηηηζηηθήο παξάδνζεο. Πνιιέο θνξέο ηα πξντφληα απηά είλαη ρακειήο πνηφηεηαο θαη δελ αληαπνθξίλνληαη ζηα πξαγκαηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο ηνπηθήο παξάδνζεο (Βαξβαξέζνο, 2000). Δαλακούρα Γεωργία, ΑΕΜ: 235 Σελίδα 18

19 1.5 Τϊςεισ εξϋλιξησ του τουριςμού ςε εθνικό και διεθνϋσ επύπεδο χκθσλα κε νξηζκέλα κεγέζε πνπ ραξαθηεξίδνπλ ηηο δηαζηάζεηο θαη ηηο ηάζεηο εμέιημεο ηνπ ηνπξηζκνχ, γίλεηαη εκθαλήο ε ζεκαζία ηνπ γηα ηελ Διιάδα, ε νπνία βξίζθεηαη ζηελ 17 ε ζέζε ζηελ παγθφζκηα θαηάηαμε ησλ ηνπξηζηηθψλ πξννξηζκψλ θαηά ηνλ Παγθφζκην Οξγαληζκφ Σνπξηζκνχ (Π.Ο.Σ, 2005). Όπσο επαιεζεχεηαη θαη απφ ηα παξαθάησ γξαθήκαηα, ν αξηζκφο ησλ ηνπξηζηψλ, πνπ πξνέξρνληαη απφ ηελ Δπξσπατθή ήπεηξν (ρήκα 1) ζηε ρψξα είλαη κεγάινο θαη ηδηαίηεξα ζπγθεληξσκέλνο ζηνπο θαινθαηξηλνχο κήλεο. Δμίζνπ ζεκαληηθφ είλαη θαη ην πνζνζηφ ηνπ εηζεξρφκελνπ ηνπξηζκνχ ησλ ρσξψλ εθηφο δψλεο επξψ (ρήκα 2), ελψ ην αληίζηνηρν ησλ ινηπψλ ρσξψλ (ρήκα 3), φπσο αλαθέξνληαη ζην ηξίην γξάθεκα, είλαη πεξίπνπ ηέζζεξηο θνξέο κηθξφηεξν. Ειςερχόμενθ Ταξιδιωτικι Κίνθςθ Χωρών Ηώνθσ Ευρώ Ταξιδιωτικι Κίνθςθ (ςε χιλ. ταξιδιώτεσ) Ολλανδία Κφπροσ Ιταλία Ιςπανία Γερμανία Γαλλία Βζλγιο Αυςτρία Σχιμα 1: Ειςερχόμενθ Ταξιδιωτικι Κίνθςθ Χωρών Ηώνθσ Ευρώ κατά τθ χρονικι περίοδο Ιδία επεξεργαςία. Πθγι: ΣΕΤΕ, επεξεργαςία ςτοιχείων Τράπεηασ τθσ Ελλάδοσ, Απρίλιοσ Δαλακούρα Γεωργία, ΑΕΜ: 235 Σελίδα 19

20 Ειςερχόμενθ Ταξιδιωτικι Κίνθςθ Χωρών Εκτόσ Ηώνθσ Ευρώ Σςεχία ουθδία Ρουμανία Ηνωμζνο Βαςίλειο Δανία 0,00 500, , , , , ,00 Ταξιδιωτικι Κίνθςθ (ςε χιλ. ταξιδιώτεσ) Σχιμα 2: Ειςερχόμενθ Ταξιδιωτικι Κίνθςθ Χωρών Εκτόσ Ηώνθσ Ευρώ κατά τθ χρονικι περίοδο Ιδία επεξεργαςία. Πθγι: ΣΕΤΕ, επεξεργαςία ςτοιχείων Τράπεηασ τθσ Ελλάδοσ, Απρίλιοσ Ειςερχόμενθ Ταξιδιωτικι Κίνθςθ Λοιπών χωρών Ρωςία Καναδάσ ΗΠΑ Ελβετία Αυςτραλία Αλβανία 0,00 100,00 200,00 300,00 400,00 500,00 600,00 700,00 800,00 Ταξιδιωτικι Κίνθςθ (ςε χιλ. ταξιδιώτεσ) Σχιμα 3: Ειςερχόμενθ Ταξιδιωτικι Κίνθςθ Λοιπών Χωρών κατά τθ χρονικι περίοδο Ιδία επεξεργαςία. Πθγι: ΣΕΤΕ, επεξεργαςία ςτοιχείων Τράπεηασ τθσ Ελλάδοσ, Απρίλιοσ Σα ηειεπηαία ρξφληα, φπσο παξαηεξείηαη θαη ζην παξαθάησ γξάθεκα (ρήκα 4), ν ειιεληθφο ηνπξηζκφο θαηαγξάθεη ηθαλνπνηεηηθέο επηδφζεηο. Σα ζηνηρεία απηά απνδεηθλχνπλ φηη είλαη έλαο απφ ηνπο ηνκείο ηεο νηθνλνκίαο, ν νπνίνο παξακέλεη Δαλακούρα Γεωργία, ΑΕΜ: 235 Σελίδα 20

21 Ειςπράξεισ ςε Εκατ. Ευρώ απνδνηηθφο. Βάζεη εθηηκήζεσλ, ε ηάζε απηή δελ πξφθεηηαη λα κεηαβιεζεί θαη ν ηνπξηζκφο ζα εμαθνινπζήζεη λα αλαπηχζζεηαη θαη λα ζπκβάιιεη ζηελ επηθνηλσλία θαη ηελ θαηαλφεζε ησλ θνηλσληψλ θαη ησλ πνιηηηζκψλ (Τπνπξγείν Αλάπηπμεο, 2005) ,00 Διεκνείσ Τουριςτικζσ Ειςπράξεισ , , , , , ,00 0, Σχιμα 4: Διεκνείσ Τουριςτικζσ Ειςπράξεισ κατά τθ χρονικι περίοδο Ιδία επεξεργαςία. Πθγι: ΣΕΤΕ, επεξεργαςία ςτοιχείων Τράπεηασ τθσ Ελλάδοσ, Απρίλιοσ Απφ ηηο αξρέο ήδε ηνπ 21 νπ αηψλα, εκθαλίδνληαη νξηζκέλεο βαζηθέο λέεο ηάζεηο ζρεηηθέο κε ηνλ ηνπξηζκφ, πνπ φπσο επαιεζεχεηαη θαη απφ ην παξαθάησ δηάγξακκα (ρήκα 5) ζπλέβαιιαλ ζηελ εμέιημε ηνπ (European Travel Monitor, 2002): Έληνλν ελδηαθέξνλ γηα ηελ αζθάιεηα. Μηθξήο δηάξθεηαο θαη πην ζπρλά ηαμίδηα δηαθνπψλ, αιιά ιηγφηεξα δηαιείκκαηα αββαηνθχξηαθνπ. Μεηαζηξνθή ηεο δήηεζεο πξνο εζσηεξηθνχο θαη νηθείνπο πξννξηζκνχο. Μεηαζηξνθή απφ ηηο ελαέξηεο ζηηο επίγεηεο κεηαθνξέο, παξά ηνπ ρακεινχ θφζηνπο ζηηο αεξνκεηαθνξέο. πλερηδφκελε ηάζε πξνο φςηκεο θξαηήζεηο θαη απμαλφκελε ρξήζε ηνπ δηαδηθηχνπ γηα αγνξέο ηαμηδηψλ. Απμαλφκελε δήηεζε γηα κεξηθά παθέηα δηαθνπψλ ή αλεμάξηεηα θαη αηνκηθά δηακνξθσκέλεο δηαθνπέο, ζε βάξνο ησλ παξαδνζηαθψλ ζπλνιηθψλ παθέησλ. Μεγαιχηεξν ελδηαθέξνλ γηα δηαθνπέο πνπ πξνζθέξνπλ εκπεηξίεο θαη επαθή κε ηε θχζε. Δπηθξάηεζε θαη αλακνλή πξνζθνξψλ θαη επθαηξηψλ ηειεπηαίαο ζηηγκήο. Δαλακούρα Γεωργία, ΑΕΜ: 235 Σελίδα 21

22 Αφίξεισ ςε εκατ. Μαθξνπξφζεζκα, νη ηάζεηο απηέο, αλ ζπγθξηζνχλ κε ηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ είρε ν ηνπξηζκφο ζε πξνεγνχκελεο δεθαεηίεο, ζα πξνζδηνξίδνληαη απφ ηξεηο θαζνξηζηηθνχο πφινπο: 1. Σελ ηερλνινγία: δεκηνπξγία λέσλ κνξθψλ αμηνπνίεζεο ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ, κε ζπλερή αλαλέσζε θαη δηαθνξνπνίεζε ζε ηαμίδηα, ζε δξαζηεξηφηεηεο ππαίζξνπ, ζε πνιηηηζηηθή ελεκέξσζε, ζε επηκφξθσζε θαη αλάπηπμε λέσλ δεμηνηήησλ θαζψο θαη ζε εζεινληηζκφ. Απφ απηέο ηηο αιιαγέο ν ηνπξηζκφο ζα σθειεζεί πνιχ. Πξέπεη φκσο λα αλαδεηρζνχλ αληίζηνηρα θαη λέεο κνξθέο ηνπξηζηηθψλ πξντφλησλ, ηα νπνία ζα δχλαληαη λα αληαπνθξηζνχλ ζηηο θαηλνχξγηεο απαηηήζεηο ηεο δήηεζεο, δίλνληαο έκθαζε ζηελ εμαηνκίθεπζε θαη ηελ εμεηδίθεπζε θαη φρη ζηελ καδηθή πξνζθνξά θαη ηελ ηππνπνίεζε. 2. Σε ζρέζε εξγαζίαο ειεχζεξνπ ρξφλνπ: λέεο δπλαηφηεηεο γηα ζπλδπαζκέλεο δξαζηεξηφηεηεο ηνπξηζκνχ θαη αλαςπρήο ζα πξνζθέξεη ε αλάπηπμε ηεο ηειέ εξγαζίαο, νπφηε θαη νη πξννξηζκνί ζα απνθηήζνπλ λέν πεξηερφκελν θαη λέεο ιεηηνπξγίεο. 3. Σελ αζθάιεηα ηνπ ηαμηδηνχ: ε αλαδήηεζε ζπλζεθψλ αζθάιεηαο γηα ηε δσή θαη ηελ πγεία ζα απνηειέζεη ηελ πην ζεκαληηθή πξνηεξαηφηεηα ησλ ηνπξηζηψλ. 600 Διεκνείσ Αφίξεισ ςτθν Ευρώπθ Σχιμα 5: Διεκνείσ Αφίξεισ ςτθν Ευρώπθ κατά τθ χρονικι περίοδο Ιδία επεξεργαςία. Πθγι: ΣΕΤΕ, επεξεργαςία ςτοιχείων Τράπεηασ τθσ Ελλάδοσ, Σεπτζμβριοσ Δαλακούρα Γεωργία, ΑΕΜ: 235 Σελίδα 22

23 Υξένο, ινηπφλ, φισλ ησλ θξαηψλ είλαη λα ζπκβάιινπλ ζηελ αλάπηπμε ηεο δηεζλνχο ζπλεξγαζίαο, ψζηε λα πεξηνξίζνπλ θάζε είδνπο απεηιή γηα ηελ εηξήλε θαη ηελ επηβίσζε ηεο αλζξσπφηεηαο, φρη κφλν ιφγσ ηεο αλάγθεο γηα δηαηήξεζε θαη ελίζρπζε ηεο ηνπξηζηηθήο δξαζηεξηφηεηαο, αιιά θαη πξνο φθεινο ηεο βησζηκφηεηαο (Διιεληθφο Οξγαληζκφο Σνπξηζκνχ, 2003). Δαλακούρα Γεωργία, ΑΕΜ: 235 Σελίδα 23

24 Κεφϊλαιο 2: Προςτατευόμενεσ περιοχϋσ και τουριςμόσ 2.1 Γενικϊ για τισ προςτατευόμενεσ περιοχϋσ Ζ ηεξάζηηα πνηθηιία εηδψλ θαη νηθνζπζηεκάησλ ζηε θχζε απνηειεί έλα απφ ηα ζεκαληηθφηεξα θεθάιαηα ηνπ πιαλήηε θαη γηα ην ιφγν απηφ είλαη απαξαίηεην λα κεηαβηβαζηεί ζηηο επφκελεο γεληέο αλαιινίσην. Σν ζχλνιν απηφ πξνζθέξεη πνιχηηκεο πξψηεο χιεο ζηνλ άλζξσπν, απαξαίηεηεο γηα ηελ θάιπςε ησλ αλαγθψλ ηνπ. Πέξα απφ ηελ εγγελή αμία ηεο θχζεο, ε βηνπνηθηιφηεηα θαζνξίδεη ηφζν ηελ αληνρή ησλ νηθνζπζηεκάησλ ζηελ αιιαγή, φζν θαη ηελ βησζηκφηεηα ηνπ πξσηνγελνχο ηνκέα θαη ηεο αλάπηπμεο γεληθφηεξα (WWF, 2004). Οη θίλδπλνη πνπ απεηινχλ ηελ πνηθηιία ησλ εηδψλ θαη ησλ θπζηθψλ ελδηαηηεκάησλ απμάλνληαη ζπλερψο, κε ηηο γεσξγηθέο θαη αιηεπηηθέο δξαζηεξηφηεηεο, ηηο αζηηθέο επεθηάζεηο, ηελ ππεξεθκαηάιιεπζε ηεο παξάθηηαο δψλεο, ηηο δαζηθέο ππξθαγηέο θαη ηειεπηαία ηελ εηζβνιή ησλ γελεηηθά ηξνπνπνηεκέλσλ νξγαληζκψλ λα απνηεινχλ ηηο ζεκαληηθφηεξεο απεηιέο απηψλ. Λχζε ζην πξφβιεκα απνηειεί ε ελζσκάησζε ηεο πεξηβαιινληηθήο δηάζηαζεο ζηηο ηνκεαθέο πνιηηηθέο. Ζ θξαηηθή κέξηκλα γηα ηελ πξνζηαζία ησλ θπζηθψλ πφξσλ εθθξάδεηαη κεηαμχ άιισλ κε ηνλ αξηζκφ θαη ηελ έθηαζε ησλ πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ, αιιά θαη κε ηα άκεζα κέηξα απνθαηάζηαζεο ησλ θπζηθψλ νηθνζπζηεκάησλ (ΔΚΠΑΑ, 2003). Ο φξνο πξνζηαηεπφκελε δηαθέξεη απφ ηνλ φξν πξνζηαηεπηέα. Ο πξψηνο αλαθέξεηαη ζηηο πεξηνρέο πνπ πξνζηαηεχνληαη, ελψ ν δεχηεξνο ζε απηέο πνπ ρξίδνπλ πξνζηαζίαο, δειαδή ζε απηέο πνπ δχλαληαη λα θεξπρζνχλ πξνζηαηεπφκελεο, παξφιν πνπ κπνξεί λα εθαξκφδνπλ ήδε θάπνην πξφγξακκα πξνζηαζίαο. Κξηηήξην γηα ηελ επηινγή ησλ πξνζηαηεπηέσλ πεξηνρψλ απνηειεί είηε ε δηαηήξεζε ελφο επξχηεξνπ θάζκαηνο βηνπνηθηιφηεηαο, είηε ε πξνζηαζία ελφο είδνπο ππφ απεηιή ή εμαθάληζε (WWF, 2004). χκθσλα κε ηε Γηεζλή Έλσζε γηα ηελ Πξνζηαζία ηεο Φχζεο θαη ησλ θπζηθψλ πφξσλ (IUCN: International Union for the Conservation of Natura and Natural Resources) ν φξνο πξνζηαηεπφκελε πεξηνρή πξνζδηνξίδεη:

25 µηα πεξηνρή γεο θαη/ή ζάιαζζαο πνπ είλαη εηδηθά αθνζησκέλε ζηελ πξνζηαζία θαη ζπληήξεζε ηεο βηνινγηθήο πνηθηιόηεηαο θαη ησλ θπζηθώλ θαη ζπλδεόκελσλ πνιηηηζηηθώλ πόξσλ θαη δηνηθείηαη κέζσ λνκίκσλ ή άιισλ απνηειεζκαηηθώλ κέζσλ. Γηα ηνλ ιφγν απηφ ε δεκηνπξγία πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ απνηειεί πιένλ δηεζλψο ην πην ζεζκνζεηεκέλν κέζν δηαηήξεζεο θπζηθψλ νηθνζπζηεκάησλ θαη πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο (IUCN, 1994, Phillips and Miller, 2000, Vandekerkhove et al., 2004, Holdgate and Phillips, 1999, Δπίζεο, αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη παξά ην γεγνλφο φηη ν θαλφλαο απηφο είλαη θνηλφο γηα φιεο ηηο πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο, σζηφζν ζηελ πξάμε νη αθξηβείο ζθνπνί γηα ηνπο νπνίνπο δηνηθείηαη θάζε πξνζηαηεπφκελε πεξηνρή δηαθέξνπλ πνιχ. Οη ζθνπνί ηεο δηαρείξηζεο, ζχκθσλα κε ηελ IUCN (1994), είλαη νη εμήο: Ζ επηζηεκνληθή έξεπλα, Ζ πξνζηαζία ηεο άγξηαο δσήο, Ζ δηαηήξεζε ηεο γελεηηθήο πνηθηιφηεηαο θαη πνηθηιφηεηαο ησλ εηδψλ, Ζ δηαηήξεζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ ιεηηνπξγηψλ (π.ρ. ν θχθινο ηνπ λεξνχ), Ζ πξνζηαζία ζπγθεθξηκέλσλ θπζηθψλ θαη πνιηηηζηηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ, Ο ηνπξηζκφο θαη ε αλαςπρή, Ζ εθπαίδεπζε, Ζ βηψζηκε ρξήζε ησλ πφξσλ απφ ηα θπζηθά νηθνζπζηήκαηα, Ζ δηαηήξεζε πνιηηηζηηθψλ θαη παξαδνζηαθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ Οη πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο (IUCN, 1994), ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ θαη απηψλ πνπ ππφθεηληαη ζε θάπνην θαζεζηψο δηαηήξεζεο, ρσξίο απηφ λα έρεη θαζηεξσζεί λφκηκα, θαιχπηνπλ πεξίπνπ ην 10% ηεο επηθάλεηαο ηεο γεο ζε φιεο ζρεδφλ ηηο ρψξεο. Βέβαηα ιίγεο απφ απηέο έρνπλ απνηειεζκαηηθή δηαρείξηζε ψζηε λα πεηπραίλνπλ ηνλ ζθνπφ ηνπο (Ceballos-Lascurain, 1996, Furze, De Lacy, Birckhead, 1996). Σν πνζνζηφ ηεο έθηαζεο κηαο ρψξαο πνπ έρεη ραξαθηεξηζζεί σο "πξνζηαηεπφκελε πεξηνρή" θαη ε αληηπξνζσπεπηηθφηεηα ησλ πεξηνρψλ απηψλ σο πξνο ην είδνο ησλ νηθνηφπσλ, ηελ πνζφηεηα θαη ηελ θαηάζηαζε ησλ ελδηαηηεκάησλ ζην ζχλνιν ηεο εμεηαδφκελεο γεσγξαθηθήο δψλεο, απνηειεί δείθηε βηνπνηθηιφηεηαο ζε επίπεδν ελδηαηηεκάησλ. Σν γεγνλφο απηφ ππνδειψλεη ηε κέξηκλα κηαο ρψξαο λα πξνζηαηεχζεη ην θπζηθφ πεξηβάιινλ, κε ηελ πξνυπφζεζε φηη ηα λνκηθά κέηξα πξνζηαζίαο Δαλακούρα Γεωργία, ΑΕΜ: 235 Σελίδα 25

26 ηεξνχληαη ζε ηθαλνπνηεηηθφ βαζκφ (ΔΚΠΑΑ, 2003). Δπίζεο, ππνδεηθλχεη κηα ζρεηηθά πινχζηα πξνζηαηεπφκελε πεξηνπζία, ζηα ζπζηήκαηα ηεο νπνίαο παγθνζκίσο φκσο έρεη ζεκεησζεί έλαο ζεκαληηθφο αξηζκφο θνηλψλ απεηιψλ ζηα ζπζηήκαηά ηεο παγθνζκίσο. χκθσλα κε ηνλ Bridgewater (1992) νη απεηιέο απηέο ζπλνςίδνληαη σο εμήο: πγθξνχζεηο κε ηνπο ληφπηνπο, Έιιεηςε ελδηαθέξνληνο ηεο πνιηηηθήο ζε εζληθφ επίπεδν, γηα επαξθή πξνζηαηεπηηθά ζπζηήκαηα, Αλαπνηειεζκαηηθή δηαρείξηζε θάπνησλ πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ απφ ην εθπαηδεπκέλν πξνζσπηθφ ηνπο, Αλεπαξθήο ή επηζθαιήο ρξεκαηνδφηεζε θαη Αλεπαξθήο θξαηηθή ππνζηήξημε (Furze, De Lacy, Birckhead, 1996) 2.2 Κατηγορύεσ προςτατευόμενων περιοχών Ζ θαηεγνξηνπνίεζε ησλ πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ είλαη κία δηαδηθαζία ε νπνία εθαξκφδεηαη βάζεη ησλ δηαθνξεηηθψλ δηαρεηξηζηηθψλ ζθνπψλ θαη θαλνληζκψλ ησλ ηνπνζεζηψλ θαη απνηειεί ην πην ζεκαληηθφ κέζν γηα ηελ νπζηαζηηθή θαη θαηάιιειε δηαρείξηζε κηαο πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρήο. Ζ επηινγή ηεο θαηαιιειφηεξεο κεζφδνπ δηαρείξηζεο πνπ εμππεξεηεί κία πξνζηαηεπφκελε πεξηνρή γίλεηαη κεηά ηελ αλάιπζε ησλ παξαγφλησλ πνπ επεξεάδνπλ ηελ δηαρείξηζή ηεο, ηηο ηάζεηο εμέιημεο θαη ηνπο θηλδχλνπο ζην νηθνζχζηεκα θαη ην ηνπίν (Υαηδεζηάζεο θαη Ηζπηθνχδεο, 1992). Ζ δηάθξηζε δσλψλ δηαρείξηζεο θξίλεηαη απαξαίηεηε θπξίσο ζε πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο πνπ πεξηιακβάλνπλ ζεκαληηθά νηθνζπζηήκαηα θαη πνηθίιεο αμίεο, ελψ ραξαθηεξίδνληαη επίζεο απφ αλζξψπηλνπο νηθηζκνχο θαη δηάθνξεο αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηεο κέζα ζηα φξηα ηνπο (Υαηδεζηάζεο θαη Ηζπηθνχδεο, 1992). Ζ Γηεζλήο Έλσζε (IUCN, 1994) γηα ηελ Πξνζηαζία ηεο Φχζεο αλέπηπμε έλα ζχζηεκα θαηεγνξηνπνίεζεο ησλ πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ, βάζεη ησλ δηαρεηξηζηηθψλ ζθνπψλ ησλ ηνπνζεζηψλ, ην νπνίν δηαθνξνπνηείηαη ειαθξψο ζηελ ειιεληθή λνκνζεζία: Δαλακούρα Γεωργία, ΑΕΜ: 235 Σελίδα 26

27 Κατηγοπίερ των πποστατεςόμενων πεπιοσών τηρ IUCN Τίτλορ Κατηγοπίαρ Ηα: Φπζηθφ απφζεκα απφιπηεο πξνζηαζίαο Iβ: Αδηαηάξαθηε πεξηνρή ΗΗ: Δζληθφ Πάξθν ΗΗΗ: Μλεκείν ηεο Φχζεο IV: Πεξηνρή δηαρείξηζεο βηνηφπσλ/εηδψλ V: Πξνζηαηεπφκελν ηνπίν VI: Πεξηνρή δηαρεηξηδφκελσλ θπζηθψλ πφξσλ Πποστατεύεται κςπίωρ για Δπηζηεκνληθνχο ιφγνπο Σελ πξνζηαζία ηεο αδηαηάξαθηεο θαηάζηαζήο ηεο Σελ πξνζηαζία ηνπ νηθνζπζηήκαηνο θαη γηα αλαςπρή Σε δηαηήξεζε ζπγθεθξηκέλσλ θπζηθψλ ζηνηρείσλ Σε δηαηήξεζε κέζσ δηαρεηξηζηηθψλ επεκβάζεσλ Σελ πξνζηαζία ηνπ ηνπίνπ θαη γηα αλαςπρή Σελ αεηθνξηθή ρξήζε ησλ θπζηθψλ νηθνζπζηεκάησλ Σχιμα 6: Κατθγορίεσ των προςτατευόμενων περιοχών ςφμφωνα με τθν Διεκνι Ζνωςθ για τθν Προςταςία τθσ Φφςθσ (IUCN). Ιδία επεξεργαςία. Πθγι: IUCN, Ζ θαηεγνξία II (ρήκα 6), ηνπ Δζληθνχ Πάξθνπ, είλαη ν πην θαζηεξσκέλνο ηχπνο πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρήο θαη είλαη θαη ε θαηεγνξία πνπ ρξεζηκνπνηείηαη πεξηζζφηεξν παγθνζκίσο γηα ηελ εμππεξέηεζε ηνπξηζηηθψλ ζθνπψλ. Οη πεξηζζφηεξεο σζηφζν ρψξεο έρνπλ ελζσκαηψζεη ζηελ εζληθή ηνπο λνκνζεζία νξηζκέλεο κφλν απφ ηηο παξαπάλσ θαηεγνξίεο πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ, ψζηε λα πεηπραίλνπλ ηνπο εηδηθνχο ζθνπνχο δηαρείξηζήο ηνπο (π.ρ. απζηεξή πξνζηαζία ησλ απεηινχκελσλ εηδψλ, πξφβιεςε γηα δεκηνπξγηθή εθκεηάιιεπζε, πξνζπάζεηα γηα έζνδα απφ ηνπξηζηηθή εθκεηάιιεπζε θ.ιπ.). Οη θχξηεο πεξηνρέο γηα αλάπηπμε "ηνπξηζκνχ ζηε θχζε" ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ θαη ηνπ νηθνηνπξηζκνχ είλαη εθείλεο πνπ έρνπλ λφκηκε πξνζηαζία, θαζψο κπνξνχλ λα εγγπεζνχλ φηη ζα παξέρνπλ ηηο "ππεξεζίεο" ηνπο ζε βάζνο ρξφλνπ (Ceballos-Lascurain, 1996). Δαλακούρα Γεωργία, ΑΕΜ: 235 Σελίδα 27

28 2.3 Προςτατευόμενεσ περιοχϋσ ςτην Ελλϊδα Ζ βηνινγηθή πνηθηιφηεηα ζηελ Διιάδα θαζψο θαη ε πνηθηιφηεηα ζε επίπεδν ελδηαηηεκάησλ θαη νηθνζπζηεκάησλ είλαη απφ ηηο πινπζηφηεξεο θαη ζεκαληηθφηεξεο ζηελ Δπξψπε. ην επξχ θάζκα ηεο βηνπνηθηιφηεηαο ζπληέιεζαλ νη ήπηεο αλζξψπηλεο επεκβάζεηο, ελψ ε γεσκνξθνινγία ηεο ρψξαο βνήζεζε ζηελ πξνζηαζία ησλ νηθνζπζηεκάησλ πνπ βξίζθνληαη θπξίσο ζε νξεηλέο πεξηνρέο (Λαδαξίδνπ θ.α., 2001). Με ηελ έθδνζε ηνπ Ν. 856/1937 Πεξί Δζληθψλ Γξπκψλ πξαγκαηνπνηήζεθε ε πξψηε πξνζέγγηζε πξνζηαζίαο ηεο ειιεληθήο θχζεο, κέζσ ηεο δεκηνπξγίαο πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ. Ζ πξνζπάζεηα απηή απνηέιεζε ηελ απφιπηε πξνζηαζία θπζηθψλ πεξηνρψλ θαη θαη επέθηαζε ηνλ απνθιεηζκφ ησλ αλζξσπίλσλ δξαζηεξηνηήησλ. ηε ζπλέρεηα, κε ηελ ελζσκάησζε ηεο πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρήο ζηνλ πεξηβάιινληα ρψξν θαη ηε ζηελή ζχλδεζε ηεο πξνζηαζίαο κε ηελ αεηθνξηθή ρξήζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ επέξρεηαη ηζνξξνπία ( Οη θαηνρπξσκέλεο απφ ηελ εζληθή λνκνζεζία πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο ηεο ρψξαο απνηεινχλ ζήκεξα ην 3% ηεο ζπλνιηθήο ηεο έθηαζεο, ελψ πεξίπνπ 17% είλαη ην πνζνζηφ ηεο έθηαζεο πνπ έρεη δεισζεί πξνο έληαμε ζην Γίθηπν NATURA 2000, ην νπνίν απνηειεί κέζν γηα ηελ επίηεπμε ηνπ ζθνπνχ ηεο Οδεγίαο 92/43/EOK Γηα ηε δηαηήξεζε ησλ θπζηθψλ νηθνηφπσλ θαζψο θαη ηεο άγξηαο παλίδαο θαη ρισξίδαο 4. Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ην πνζνζηφ απηφ είλαη πςειφηεξν απφ ηνλ κέζν φξν ζηελ ΔΔ (12,2%) ( Οη θαηεγνξίεο πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο, ζχκθσλα κε ηελ πθηζηάκελε εζληθή λνκνζεζία θαη φπσο θαίλνληαη ζην ρήκα 7, είλαη νη αθφινπζεο: Δζληθνί Γξπκνί (Ν. 996/71) Δζληθά Πάξθα (Ν. 1650/86) Αηζζεηηθά Γάζε (Ν. 996/71) 4 Ζ Οδεγία ησλ Οηθνηφπσλ ηεο Δπξσπατθήο Κνηλφηεηαο ζεζκνζεηήζεθε ην 1992, κε ζθνπφ λα ζπκβάιιεη ζηελ πξνζηαζία ηεο βηνινγηθήο πνηθηιφηεηαο, κέζσ ηεο δηαηήξεζεο ησλ θπζηθψλ νηθνηφπσλ, θαζψο θαη ηεο άγξηαο παλίδαο θαη ρισξίδαο ζην επξσπατθφ έδαθνο ησλ θξαηψλ κειψλ πνπ εθαξκφδεηαη ε ζπλζήθε ( Αθνξά ζην δίθηπν Natura 2000 θαη πξνβιέπεη ηελ ππνρξέσζε θαηάζεζεο Δζληθνχ Καηαιφγνπ Οηθνηφπσλ. Ο Διιεληθφο Δζληθφο θαηάινγνο δηακνξθψλεηαη ζε 234 πεξηνρέο Κνηλνηηθνχ Δλδηαθέξνληνο (SCI) θαη 52 Πεξηνρέο γηα ηελ Πξνζηαζία ηεο Οξληζνπαλίδαο (SPA) ( Δαλακούρα Γεωργία, ΑΕΜ: 235 Σελίδα 28

29 Γηαηεξεηέα Μλεκεία ηεο Φχζεο (Ν. 996/71) Καηαθχγηα Άγξηαο Εσήο (Ν. 177/75, φπσο απηφο ηξνπνπνηήζεθε απφ ηνλ Ν. 2637/98) Διεγρφκελεο θπλεγεηηθέο πεξηνρέο (Ν. 177/75, φπσο ηξνπνπνηήζεθε απφ ηνλ Ν. 2637/98) Δθηξνθεία ζεξακάησλ (Ν. 177/75, φπσο ηξνπνπνηήζεθε απφ ηνλ Ν. 2637/98) Πεξηνρέο Απφιπηεο Πξνζηαζίαο ηεο Φχζεο (Ν. 1650/86) Πεξηνρέο Πξνζηαζίαο ηεο Φχζεο (Ν. 1650/86) Πξνζηαηεπηηθά Γάζε (Ν. Γ. 86/1969, φπσο ηζρχεη) Πξνζηαηεπφκελνη Φπζηθνί ρεκαηηζκνί θαη Σνπία (Ν. 1650/86) Πεξηνρέο Οηθναλάπηπμεο (Ν. 1650/86) Σχιμα 7: Οι προςτατευόμενεσ περιοχζσ τθσ Ελλάδασ. Ιδία επεξεργαςία. Πθγι: geodata.gov.gr 2.4 Σχϋςη προςτατευόμενων περιοχών και τουριςμού Σφζν ζηελ Δπξψπε φζν θαη ζηελ Διιάδα νη αλζξψπηλεο παξεκβάζεηο έδεηρλαλ αλέθαζελ λα ζπκβάιινπλ ζεηηθά ζηε δηακφξθσζε ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο (Καξάβειιαο θ.α., 2003). Σνλ 19ν αηψλα ζεζπίζηεθε ε ηδέα ηνπ Δζληθνχ Πάξθνπ ζην Δαλακούρα Γεωργία, ΑΕΜ: 235 Σελίδα 29

30 πιαίζην ηεο πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο θαη φρη κε ζθνπφ ηελ δεκηνπξγία ελφο λένπ ηνπξηζηηθνχ πφινπ έιμεο (Ceballos-Lascurain, 1996). Ζ πξνζέγγηζε ηεο πξνζηαζίαο ησλ πεξηνρψλ εμαξηάηαη απφ ηελ αληίιεςε ηεο εθάζηνηε θνηλσλίαο γηα ηνλ ξφιν απηψλ. Αξρηθά, ε πξνζηαζία κίαο πεξηνρήο ζπλεπαγφηαλ ηελ απνκάθξπλζε νπνηαζδήπνηε αλζξψπηλεο παξέκβαζεο, κε δεδνκέλν φηη ε αλάπηπμε ησλ αλζξσπίλσλ δξαζηεξηνηήησλ επηθέξνπλ αξλεηηθέο ζπλέπεηεο ζην πεξηβάιινλ, φπσο ξχπαλζε, αιινίσζε ησλ θπζηθψλ νηθνηφπσλ, ππεξεθκεηάιιεπζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ θ.ιπ. ηελ πνξεία, δηαπηζηψζεθε φηη ε παξαπάλσ αληίιεςε είλαη ιαλζαζκέλε θαη φηη ε απνκφλσζε κίαο πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρήο δελ ζπλεπάγεηαη θαη έλα πγηέο πξνζηαηεπηέν αληηθείκελν (Καξάβειιαο θ.α., 2003). Γηα ην ιφγν απηφ, πηνζεηήζεθε ε άπνςε πεξί ζχλδεζεο αλζξψπνπ θαη θχζεο, ρσξίο σζηφζν λα παξαβιέπεηαη ν πξσηαξρηθφο ζθνπφο νξηνζέηεζεο ησλ πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ. Καηά ηελ ηειεπηαία δεθαεηία ζεκεηψλεηαη ζεκαληηθή άλνδνο ζηηο εηδηθέο θαη ελαιιαθηηθέο κνξθέο ηνπξηζκνχ, φπσο ν νηθνηνπξηζκφο, ν θπζηνιαηξηθφο ηνπξηζκφο, ν αζιεηηθφο ηνπξηζκφο, ν αγξνηνπξηζκφο, ν πνιηηηζηηθφο ηνπξηζκφο, ν ηνπξηζκφο πεξηπέηεηαο, ν νξεηλφο ηνπξηζκφο θ.α. (Ακθίβηνλ, 2003). Καζψο νη δξαζηεξηφηεηεο ηνπ ελαιιαθηηθνχ ηνπξηζκνχ ιακβάλνπλ ζπρλά κέξνο ζηηο ππφ πξνζηαζία πεξηνρέο, αθελφο απμάλεηαη ν αξηζκφο ησλ ηνπξηζηψλ πνπ αλαπηχζζνπλ κηα ηζνξξνπεκέλε ζρέζε κε ην πεξηβάιινλ, αθεηέξνπ φκσο, απμάλεηαη θαη ν αξηζκφο ησλ δηαρεηξηζηψλ ηνπ ηνπηθνχ ηνπξηζκνχ, κε απνηέιεζκα λα πξνθχπηνπλ νξγαλσηηθά θαη αλαπηπμηαθά πξνβιήκαηα (π.ρ. ε απηνλφκεζε ησλ πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ σο ηνπξηζηηθψλ αμηνζέαησλ θαη πφξσλ ηδηαίηεξεο ζεκαζίαο, ε εκθάληζε ηνπ ελαιιαθηηθνχ καδηθνχ ηνπξηζκνχ, ε πνιχπινθε νξγάλσζε πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ κε ηνπξηζκφ θ.α.) (Ceballos-Lascurain, 1996). Παξάιιεια, νινέλα θαη πεξηζζφηεξεο παξεκβάζεηο ζην ζεζκηθφ θαη λνκνζεηηθφ πιαίζην έρνπλ σο απψηεξν ζηφρν ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο. Κνηλφ ηνπο ζηνηρείν είλαη ε νξηνζέηεζε ηεο απξφζκελεο αλάπηπμεο, ε πξνβνιή ζηξαηεγηθψλ πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ν νξηζκφο ζπγθεθξηκέλσλ ρξήζεσλ γεο βάζεη λφκνπ, ζε πεξηνρέο πνπ ρξήδνπλ πξνζηαζίαο (Ακθίβηνλ, 2003). Κπξίσο κεηά ην 1980, πξνβάιιεηαη έληνλα ην πεξηβάιινλ σο ζεκαληηθφ ηκήκα ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο (Σζάξηαο, 2003). Δαλακούρα Γεωργία, ΑΕΜ: 235 Σελίδα 30

31 Μεηά απφ κία πεξίνδν φπνπ ππεξεζληθνί θαη εζληθνί θνξείο ήηαλ απηνί πνπ, άκεζα ή έκκεζα επεξέαδαλ ηελ ηνπξηζηηθή αλάπηπμε, ε ηνπηθή δηάζηαζε απηήο ηεο αλάπηπμεο αλαγλσξίδεηαη πιένλ σο βαζηθή παξάκεηξνο ηνπ ζρεδηαζκνχ ζηηο πεξηζζφηεξεο ηνπξηζηηθέο ρψξεο. Ζ ηνπηθφηεηα έρεη ηδηαίηεξε ζεκαζία ζηηο πεξηπηψζεηο φπνπ πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο ζεσξνχληαη σο δπλακηθφο ηνπξηζηηθφο πφξνο κηαο πεξηνρήο θαη, ζπρλά, θαηαγξάθνληαη δηαθνξεηηθέο ή θαη αληίζεηεο απφςεηο γηα δεηήκαηα πξνζηαζίαο, δηαρείξηζεο, πξνβνιήο θαη ρξήζεο ησλ πεξηνρψλ απηψλ απφ φζνπο, ζε ηνπηθφ επίπεδν, εκπιέθνληαη ζηηο δηαδηθαζίεο ηεο αλάπηπμεο ηνπ ηνπξηζκνχ. ην πιαίζην απηφ, ε ηνπηθφηεηα απνηειεί βαζηθή παξάκεηξν ηεο επηηπρνχο έθβαζεο ηνπ ζρεδηαζκνχ ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο ζε πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο. Δπηπξφζζεηα, νη βαζηθέο αξρέο ηεο αεηθνξίαο απνηεινχλ πιένλ πάγην γλψξηζκα ηεο ηνπξηζηηθήο πνιηηηθήο θαη αλάπηπμεο. Ζ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, ν ζρεδηαζκφο, ν πξνγξακκαηηζκφο θαη ε ζπλππεπζπλφηεηα φισλ φζσλ εκπιέθνληαη ζηνλ ηνπξηζκφ ζεσξνχληαη νπζηαζηηθνί παξάγνληεο ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο κηαο πεξηνρήο (Σζάξηαο, 2003). Ζ άκεζε σθέιεηα ησλ πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ ζπλίζηαηαη ζηελ θαηαλφεζε ηεο αξρήο φηη ε αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζκνχ πξέπεη λα είλαη ήπηα θαη ηζφξξνπε, ζεβφκελε ηα γλσξίζκαηα ησλ ηνπηθψλ πεξηβαιινληηθψλ, θνηλσληθψλ θαη πνιηηηζηηθψλ πφξσλ. Οη πνηθίινη ηχπνη πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ δηαθνξνπνηνχληαη, σο πξνο ηα γλσξίζκαηά ηνπο, ζε δχν, θπξίσο, πεδία (Ακθίβηνλ, 2003): ζην ζεζκηθφ πιαίζην πνπ ηηο δηέπεη θαη ζηα ζπζηήκαηα δηαρείξηζεο. Ο ζπλδπαζκφο ελφο ζηαζεξνχ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ πξνζηαζίαο θαη ελφο επηζηεκνληθά ζρεδηαζκέλνπ ζπζηήκαηνο δηαρείξηζεο, δηακνξθψλεη θαη ην αλάινγν πιαίζην σο πξνο ηελ έθηαζε, ηνλ φγθν θαη ηνλ ηχπν ησλ ππνδνκψλ θαη ππεξεζηψλ πνπ ζα αλαπηπρζνχλ θαη ζα ρξεζηκνπνηνχληαη απφ ηνπο επηζθέπηεο ηνπξίζηεο. Σα πξνβιήκαηα παξνπζηάδνληαη ζηηο πεξηπηψζεηο, φπνπ δχν βαζηθνί αλσηέξσ θαλφλεο δελ ηεξνχληαη επαξθψο Μοπυέρ πποστατεςόμενων πεπιοσών με τοςπισμό και τάσειρ ανάπτςξηρ χκθσλα κε πνιιέο πεγέο (π.ρ. Wearing and Neil, 2000, WTO, 1993, Grolleau, 1998, Lane, 1993) νη πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο, αλάινγα κε ην είδνο ηνπ ηνπξηζκνχ, εκθαλίδνληαη κε δηάθνξεο κνξθέο θαη έρνπλ ηηο αληίζηνηρεο ηάζεηο εμέιημεο: Δαλακούρα Γεωργία, ΑΕΜ: 235 Σελίδα 31