ΤΕΙ ΚΑΒΑ/\ΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ & ΟΙΚΟΝΟΜ ΙΑΣ ΤΛΙΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΗΉΣΕΩΝ

Transcript

1 ΤΕΙ ΚΑΒΑ/\ΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ & ΟΙΚΟΝΟΜ ΙΑΣ ΤΛΙΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΗΉΣΕΩΝ ΠΑ,νίΝΝΟΣΤΗΣΗ Ε.ν.ΑΗΝΩΝ ΜΕΤΑΝ.ΧΣΤΩΝ ΑΠΟ ΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ KL\I ΤΙΣ ΥΠΕΡΠΟΝΤΙΕΣ ΧΩΡΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜ ΙΚΗ Κ.\Ι ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ τ ο υ ς : ΕΝΤΑΞΗ ΣΤΗΝ Ε.ΥΥΥΥΧ ΑΠΟ ΤΗ ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ : Χ.ΑΙΡΕΤΗ,ΔΓΓΙΙΜΚΗ ΕΠΟΠΤΕΥΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ; ΚΑΡ.ΑΣΑΒΒΟΓΛΟΥ.ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΑΒ.Α.ΑΑ 1998

2 12,. I SSS* H εργασία αυτή πραγματεηιοιήθηκε μ ε την ιδιαίτερη συμβολή των; κ. Καρασαββόγλσυ Αναστάσιου κ. Μ ουστάκα Γεώργιο κ. Κώστα ΠαζαδομτχεΧάίκη Γ ι' αυτό θερμά τους ευχαριστώ... «Ρ

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Αντί Προλόγου σελ. 4 Mepoc Πρώτο Α. Πλαίσια της παλιννόστησης σελ Αίτια της ελληνικής μετανάστευσης σελ Κύρια ρεύματα της ελληνικής μετανάστευσης του 20ου αιώνα. σελ Τόπος προέλευσης- αριθμός μεταναστών τόπος προορισμού. Φύλο, μορφωτικό επίπεδο. σελ. 9 Β. Κύρια ρεύματα της ελληνικής παλιννόστησης σελ. 13 Γ. Παράγοντες που επηρέασαν την παλιννόστηση σελ Οικονομική κρίση στις χώρες υποδοχής. σελ Ετηκρατούσες συνθήκες στον Ελληνικό χώρο σελ Μη οικονομικοί λόγοι. σελ. 25 Msooc Δεύτερο Χαρακτηριστικά παλιννοστούντων- Η σύγχρονη παλιννόστηση σελ Δημογραφικά χαρακτηριστικά παλιννοστούντων σελ Τόπος επανεγκατάστασης των παλιννοστούντων. σελ Ασχολία παλιννοστούντων στο εξωτερικό. σελ Μορφωτικό επίπεδο των παλιννοστούντων. σελ. 46 α. Η σύνθεση της παλιννόστησης του ετηστημονικού δυναμικού. σελ. 49 β. Αξιοποίηση των ειδικευμένων επιστημόνων. σελ. 51 γ. Αξιοποίηση των ειδικευμένων εργατών που επιστρέφουν από τη Δυτική Ευρώπη. σελ Παλιννόστηση της δεύτερης γενεάς μεταναστών. σελ. 54 Μέρος Τρίτο Παλιννόστηση από τις χώρες της Δυτικής Ευρώττης. σελ Αίγα στατιστικά στοιχεία σελ Προσωρινότητα της μετανάστευσης. σελ Αόγοι επιστροφής στην Ελλάδα, λόγοι συγκράτησης στο εξωτερικό. Μονιμότητα της επιστροφής. σελ. 65

4 Μέρος Τέταρτο Παλιννόστηση από υπερπόντιες χώρες. 1. Γενικά στατιστικά στοιχεία για τις Υπερπόντιες Χώρες 2. Β. Αμερική, ΗΠΑ 3. Ν. Αμερική 4. Καναδάς 5. Αυστραλία. 6. Νέα Ζηλανδία 7. Αφρική σελ. 69 σελ. 70 σελ. 73 σελ. 74 σελ. 75 σελ. 76 σελ. 77 σελ. 78 Μέρος Πέίίπτο Κοινωνικές επιπτώσεις της παλιννόστησης στην Ελλάδα και επανένταξη των παλιννοστούντων στις Ελληνικές συνθήκες. σελ Κοινωνικά και ψυχολογικά προβλήματα του μετανάστη και της μετανάστριας. σελ Διχοτόμηση των εργαζομένων. σελ Η γυναίκα στη μεταναστευτική διαδικασία. Η θέση και ο ρόλος της. σελ Παλιννόστηση και κατοικία. σελ Κοινωνικοπολιτισμική και ψυχολογική επανένταξη. Ταυτότητα του παλιννοστούντα. σελ Επανένταξη μετανάστη - μετανάστριας που παλιννοστούν στον οικογενειακό χώρο. Μορφή οικογένειας παλιννοστούντων. Δημογραφικές συνέπειες παλιννόστησης. σελ Ένταξη των παιδιών. σελ. 91 α. Κοινωνικοπολιτισμική και ψυχολογική ένταξη. σελ. 91 β. Επαγγελματική ένταξη. σελ. 92 γ. Ένταξη στο εκπαιδευτικό σύστημα. σελ. 92 δ. Παλιννοστούντες και ντότηοι μαθητές σελ. 95 ε. Η ταυτότητα της δεύτερης γενεάς μεταναστών που παλιννοστούν. σελ. 96 Μέρος Έκτο Οικονομικές επιπτώσεις της παλιννόστησης στη Ελλάδα και οικονομική επανένταξη των παλιννοστούντων. 1. Ετππτώσεις στην αγορά εργασίας 2. Επιπτώσεις στον ενεργό πληθυσμό 3. Κατάσταση απασχόλησης; Θέση στο επάγγελμα σελ. 97 σελ. 98 σελ. 100 σελι 102

5 4. Ανεργία: χαρακτηριστικά ατόμων που ζητούν εργασία σελ Τα επαγγέλματα των απασχολούμενων παλιννοστούντων. σελ Κλάδος οικονομικής δραστηριότητας. Συμβολή στη βιομηχανική ανάπτυξη της χώρας. σελ Οικονομική - Επαγγελματική επανένταξη του μετανάστη και της μετανάστριας που παλιννοστούν. σελ. 128 Mέooc Έβδομο Αντιμετώπιση των παλιννοστούντων σελ Η Ελληνική Μεταναστευτική Πολιτική ως προς την παλιννόστηση σελ Ανάγκη μιας Νέας Πολιτικής σελ Συμπεράσματα σελ. 135

6 ANTI ΠΡΟΛΟΓΟΥ Ο ΓΥΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΞΕΝΙΤΕΜΕΝΟΥ" Παλιέ μου φίλε τί γυρεύεις χρόναα ξενατεμένος ήρθες με εικόνες που έχρς αναθρέψει κάτω από ξένους ουρανούς μακριά απ' τον τόπο τον δικό σου Γερεύω τον παλιό μου κήπο τα δέντρα μου έρχονται οχ; τη μέση κι οι λόφοι μοιάζουν με πεζούλια κι όμως σαν ήμουνα παιδί έποαζα πάνω στο χορτάρι κάτω απ' τους, μεγάλους ίσκιους α έτρεχα πάνω σε πλαγιές ώρα πολλή λαχανιασμένος.. Γυρεύω το παλιό μου σπίτι με τ' αψηλά τα παραθύρια σκοτεινιασμένα απ' τον κισσό γυρεύω την αρχαία κολόνα που κοίταζε ο θαλασσινός. Πως θες να μπω σ' αυτή τη στάνη οι στέγες μου έρχονται ως τους ώμους κι όσο μακριά και να κοιτάξω βλέπω γονατιστούς ανθρώπους λες κάνουνε την προσευχή τους... Παλιέ μου φίλε συλλογίσου σιγά σιγά θα συνηθίσεις η νοσταλγία σου έχει πλάσει μια χώρα ανύπαρχτη με νόμους έξω απ' τη γη και απ' τους ανθρώπους Πια δεν ακούω τσιμουδιά βούλιαξε κι ο στερνός μου φίλος παράξενο πως χαμηλώνουν όλα τριγύρω κάθε τόσο εδώ διαβαίνουν και θερίζουν χιλιάδες άρματα δρεπανηφόρα Γ. Σεφέρης Αθήνα Άνοιξη '38

7 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ A. Πλαίσια της παλιννόστησης. Οι Έλληνες που βρίσκονται στη Γερμανία και σε όλες τις άλλ ς χώρες του κόσμου δεν εγκατέλειψαν το σττίτι τους, τις οικογένειες τους, τη πατρίδα τους για να μεταφέρουν τα ελληνικά φώτα στους άλλους λαούς, για να γνωρίσουν ξένους τόπους. Δεν είχαν φώτα για να μεταφέροιλ', ούτε γνώρισαν άλλο τίποτα από σκοτεινές φάμπρικες και ανήλιαγες κατοικίες. Έφυγαν γιατί δεν μπορούσαν να κάνουν αλλιώς. Έφυγαν όταν οι ανάγκες για τη βιολογική και κοινωνική του επιβίωση έγιναν αφόρητα ττιεστικές. Στη Γερμανία λίγο ή τιολύ έλυσαν το βιοποριστικό πρόβλημα. Και τιέρα από αυτό έμαθαν ένα τρόπο ζωής. Και με καταπίεση και με εκμετάλλευση και με όλα τα χςφακτηριστικά της θέσης των εργαζομένων στην καπιταλιστική κοινωνία. Αλλά και με πολλές δυνατότητες να δουν, να μάθουν, να συγκρίνουν τι είχςο', τι βρήκαν τι δικαιούνται Μια πολύ αργή διαδικασία συνειδητοποίησης που τους επιτρέπει όμως την κριτική θεώρηση της θέσης τους και ιδιαίτερα στο άμεσο μέλλον. Η επιστροφή τους δεν είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί με κανενός είδους επίκληση στον ττατριωτισμό τους αλλά μόνο με την άρση των ουσιαστικών αιτιών που επέβαλαν τη cpi^t τους. Όσο πιο γρήγορα μπουν σε λειτουργία οι απαραίτητες διαφοροποιήσεις τόσο δυνατότερος θα γίνει ο επαναπατρισμός του σημαντικότερου ίσα>ς κεφαλαίου που διαθέτει η σύγχρονη Ελλάδα * Εξ. Μαιζουράνης 'Έλληνες εργ«ίπες σιη Γερμανία' Gutenberg 1974 σεχ

8 1. Αίτια της ελληνικής μετανάστευσης Η σύγχρονη μετανάστευση είναι ένα φαινόμενο άμεσα συνδεδεμένο με την ανάπτυξη του καπιταλισμού και αποτελεί ένα είδος αλληλεπίδρασης μεταξύ των μητροπολιτικών και των περιφερειακών χωρών, η οποία (αλληλεπίδραση) εξυπηρετεί τα συμφέροντα των κυρίαρχων τάξεων στις χώρες προέλευσης και υποδοχής. Τα αίτια της μετανάστευσης εστιάζονται στη " σχέση " μεταξύ κέντρου και περιφέρειας και ότι η μετανάστευση στην ουσία δεν είναι ατομική υπόθεση.^ Μέσα από την εξέταση του φαινομένου της ελληνικής μετανάστευσης διαχρονικά ο δημοσιογράφος Ν. Πολύζος οδηγείται στο συμπέρασμα ότι τα αίτια της ελληνικής μετανάστευσης κατά τον 20ο αιώνα ήταν ουσιαστικά οικονομικά και εντοπίζονται στο διαφορετικό στάδιο βιομηχανικής ανάπτυξης των χωρών καταγοογής και προέλευσης.^ Στην έρευνα της Κ.Μουστάκα (1964), το 31% των μεταναστεύσεων έγιναν με στόχο την αναζήτηση καλύτερων συνθηκών διαβίωσης και το 27% είχαν για στόχο την αναζήτηση εργασίας. Στην έρευνα των Κολλάρου - Μουσούρου (1978), μόνο το 9% των ερωτηθέντων δεν έδωσαν έναν οικονομικό λόγο σαν αιτία της μετανάστευσης τους. Στην έρευνα των Μ.Παπαδημητρίου και B.Petras (1985), το 76,2% των ερωτηθέντων μετανάστευσαν για οικονομικούς λόγους.'* Έρευνα στις Κρηνίδες, αγροτική κοινότητα του νομού Καβάλας το 1975 κατέληξε στο ότι τα κίνητρα αποδημίας που πρόβαλαν οι κάτοικοι είναι οικονομικής φύσης: Το μικρό μέγεθος του γεωργικού κλήρου, η αστάθεια του αγροτικού επαγγέλματος, η φτώχεια και η ανυπαρξία μελλοντικής προοπτικής για τη βελτίωση της θέσης τους. Στόχος της μετανάστευσης είναι η αποταμίευση χρημάτων για την εκπαίδευση των παιδιών, την προικοδότηση των κοριτσιών και την κατασκευή καινούριου σπιτιού.^ Οι σπουδαιότεροι οικονομικοί και όχι μόνο λόγοι, απόρροια δομικών και κοινωνικοπολιτικών παραγόντων έχουν ως εξής: α) Έλλειψη καλλιεργήσιμης γης- Μικρό μέγεθος γεωργικών κλήρων β) Ανεργία - υποαπασχόληση - χαμηλά ημερομίσθια. γ) Ανισότητες μεταξύ περιφέρειας και αστικών κέντρων. δ) Η ίδια η μετανάστευση και τα καταναλωτικά πρότυπα που οδήγησε τόσο σε εσωτερική όσο και σε εξωτερική μετανάστευση. ε) Οι οικονομικοί παράγοντες έλξης των χωρών υποδοχής. στ) Πολιτικά γεγονότα (οι πιέσεις εναντίων των αριστερών μετά το 2 παγκόσμιο Πόλεμο, η λήξη του εμφυλίου, οι δύο δικτατορίες). ζ)ζήτηση ειδικευμένου εργατικού δυναμικού στις χώρες της Μ. Ανατολής και Β. Αφρικής. Μιχ. Δαμανάκης "Μετανάστευση και Εκπαίδευση" Gutenberg Παιδαγωγική σειρά σελ.34 ^ΓΓΑΕ "ΠρόγραμμαΕρευνών Αποδημίας - Παλιννόστησης του Ελληνικού Πληθυσμού" Τόμος Β Αθήνα 1992 σελ. 16 ' ΓΓΑΕ "Πρόγραμμα Ερευί'ών.Αποδη μίας - Παλιννόστησης του Ελληνικού Πληθιχηιού - Εισογοχγικές Προσεγγίσεις Τόμος Α Αθήνα 1993 σελ. 14 ^Ηρα-Εμκε Πουλοπούλου "Προβλήματα Μεταΐ άστευσης-παλιννόστησης σελ 213

9 η) Δυνατότητα άσκη<της ορισμένων ελεύθερων επαγγελμάτων στις χώρες της Ε.Ε σε συνδυασμό και με την ελεύθερη διακίνηση των εργαζομένων, θ) Οικογενειακοί λόγοι (συγκέντρωση οικογένειας στο εξωτερικό, 7,2% σε 500 μετανάστες, 36 άτομα έδωσαν αυτό το λόγο. ι) Λόγοι υγείας. Μεταναστεύουν τα ανθεκτικότερα και υγιέστερα άτομα, κ) Οι σπουδές και οι ανατροφή των παιδιών, λ) Η απογοήτευση από τη ζωή της υπαίθρου, μ) Η έλλειψη ευκαιριών ψυχαγωγίας. ν)η τάση για περιπέτεια. ξ) Η προίκα και άλλοι πολλοί ατομικοί παράγοντες., Σκόπιμο είναι να αναφέρουμε ότι, μέσα σε μια γενικότερη σύμπτωση απόψεων, θεωρούνται οι κυβερνήσεις της δεξιάς περισσότερο από αυτές του κέντρου ότι ώθησαν τις μεταναστεύσεις, αν και ούτε οι δεύτερες υιοθέτησαν μέτρα για την αναχαίτιση της μετανάστευσης^. ΓΤΑΕ Ήρόγραμμα Ερευνών Αποδημίας - Παλιννόστησης του Ελληνικού Πληθυσμού" Τόμος Β Αθήνα 1992 σελ. 22

10 2. Κύρια ρεύματα της ελληνικής μετανάστευσης τον 20ο αιώνα. Δύο είναι βασικά τα ρεύματα μετανάστευσης: 1) Το πρωτοποριακό το οποίο ξεκίνησε στη δεκαετία 1880 και τερματίστηκε στα 1920 και 2) Το μεταπολεμικό που ξεκίνησε στη δεκαετία του 1950 και ολοκληρώθηκε στα 1970, Στο πρώτο έλληνες κατέφθασαν σε υπερπόντιες χώρες και κυρίως στις Η.Π.Α. Μεταξύ περίπου έλλτ νες μετανάστευσαν και 65% από αυτό στις Η.Π.Α Το μεγαλύτερο ρεύμα σημειώθηκε στα όπου μετανάστευσαν έλληνες. Το μεγαλύτερο ποσοστό 50% στην ΟΔΓ αλλά και στις Η.Π.Α, Καναδά, Αυστραλία.^ ΓΓΑΕ Ήρόγραμμα Ερευνών Αποδημίας - Παλιννόατησης του Ελληνικού Πληθυσμού" Τόμος Β Αθήνα 1992 σελ.22

11 3. ΤότΓος προέλευσης- Αριθμός μεταναστών- Τόττος προορισμού. Φύλο, μορφωτικό εττίπεδο. Όσον αφορά τον τότιο τιροέλευσης των μεταναστών κατατοτηστικός είναι ο (^Πίνακας i ) Το πρωτοποριακό ρεύμα μετανάστευσης τροφοδοτείται από όλες τις περιοχές της Ελλάδας αλλά κυρίως από την Πελοπόννησο με κύρια κατεύθυνση τις Η.Π. Α. Το μεταπολεμικό ρεύμα τροφοδοτείται κυρίως από την Β.Ελλαδα και τα ν η σ ά του Αιγαίου και Ιονίου και κατευθύνεται κυρίως προς ΟΔΓ.* Τον αριθμό τον διακρίνουμε στον(πίνσκα 2^ Οι απόδημοι έλληνες που αριθμούν σε περίπου κατανέμονται ως εξής: Η.Π.Α=41%,Αυστραλία=13%, Σοβιετική Ένωση=125%, Καναδάς=10%, ΟΔΓ=10% και Λοιπές Χώρες=14% Ως προς το φύλο προτείνεται ο (Πίναχας i j όπου σε 145 άνδρες μετανάστες αντιστοιχούν 100 γυναίκες μετανάστριες.. Ανοατατο σημείο για τη γυναίκα θεωρείται η δεκαετία του 1970 Το μορφωτικό επίπεδο των μεταπολεμικών μεταναστών ήταν πολύ χαμηλό. Σε έρευνα των Κολλάροι>-Μουσούρου συγκρίνοντας τους αναχωρούντες με το γενικότερο πληθυσμό διαπίστωσαν ανοοτερο μορφωτικό επίπεδο στο γενικότερο πληθυσμό.^ ΓΤΑΕ "Πρόγροιμμα Ερευνών Αλοδημίας - Παλ»ννι6στησης χου Ελληνικού Πληθυσμού' Τύμος Β Αθήνα 1992 σελ. 22 Ηρα-Εμκε Πουλοπούλου Ήρο^λήματα Μεχανάστευσης-ιαιλιννύσχησης σελ.66 ΙΤΑΕ Πρόγραμμ. ι Ερευνών Αποδημίας - Παλιννόσχησης χου Ελληνικού Πληθυσμού' Τόμος Β Αθήνα 1992 σελ. 27

12 ΠΙΝΑΚΑΣ 1 Π ο σ ο σ τό μ ετα να σ τώ ν και ττα /ϋ νοστούντω ν σ ε σ χ έ σ η με τον ττληθυσμό του γεωγραφικού διαμερίσματος 1971 Πσλινοστούντες Μετανάστες 1Θ51-1Θ71 Μετατάστες ω ς π ρ ο ς Γεωγραφικό διαμέρισμα ως προς πλυθησμό ως ττρος πλυθησμό πληθυσμό Περιφέρεια πρωτεύουσας 5,5 8,4 1.7: ΛοΓπή Στερεά & Εύβοια 3.5 4,9 0,6! Π ελοπόννησος 9 12,3 1.ΐ I όνια νησιά 13,5 16,9 1.7; Ή πειρος 19,1 23, Θεσσαλία 7.8 9,5 1.6 Μακεδονία 1Θ.3 20,6 3.9 Θράκη 18,7 28 3,8 Νησ. Αιγαίου ,6 1,8' Κρήτη 6 7,4 1 Δεν δήλωσαν Σύνολο 10,2 14 2,2! ττηγή: Ή ρα - Εμκε ΠουΛοττούΛου ΤΙροβΛήματσ Μ ετανάστευσης - ΠοΛινόστησης " σελ.90.

13 ΠΙΝΑΚΑΣ 2 Μόνιμη μετανάστευση κατά φύλα αττό την Ε? Λάδα Έτη Συνολικός αριθμός μαανσστώ ν Μέσος ετήσιος αριθμός μεταναστών Μετανάστες στους 1(ΧΧ3 κατίκους ,6 2,1 Κατανομή κατά φύλο Άντρες Γ υναίκες Άντρες % ,8 59,9 58,7 Γ υναίκες % 3S ,2 40,1 41,3 Πη\'ή; Ή ρα - Έ μκε ΠουΛοττούΛου ΤΙροβ/Χήμστα Μ ετσνάστευσης-παλιννόστησης σελ.67

14

15 Β. Κύρια ρεύματα της ελληνικής παλιννόστησης. Κατά τον 20ο αιώνα έχουν σημειωθεί διάιρορα ρεύματα παλιννόστησης και επαναπατρισμού. Σ αυτά συγκαταλέγονται; α) Ο επαναπατρισμός ενός άγνωστου αλλά σημαντικού αριθμού ελλήνων από τις χώρες της Αν. Ευρώπης μετά την επικράτηση της κομουνιστικής επανάστασης, β) Ο μαζικός επαναπατρισμός ομογενών μετά τη Μικρασιατική καταστροφή του 1922 γ) Η παλιννόστηση περίπου (55%) πρωτοπόρων μεταναστών από τις υπερπόντιες χώρες στις αρχές του αιώνα ( ) και μετά την οικονομική κρίση του δ) Ο επαναπατρισμός περίπου ομογενών από την Αίγυπτο μετά την επανάσταση του Νάσσερ το 1956 και περίπου από την Κων/πολη μετά τα επεισόδια του 1955 και ε) Ο επαναπατρισμός ττάνω από ελλήνων τιολιτικών προσςχύγων από τις Ανατολικές χώρες ειδικά μετά τη μεταπολίτευση του 1974 και στ) η σταδιακή παλιννόστηση πάνω από κυρίως μεταπολεμικών μεταναστών μετά την οικονομική κρίση του 1973 η οποία είναι η μεγαλύτερη σε όγκο μετά το μαζικό επαναπατρισμό από την Μ. Ασία Τα στοιχεία αυτά αφορούν τη συνολική παλιννόστηση και όχι την καθοφή παλιννόστηση που είναι η διαφορά μεταξύ της συνολικής μετανάστευσης και της συνολικής παλιννόστησης σε μια συγκεκριμένη τιερίοδο.^^ Ο I. Μήτσος αναφέρει ότι εκατοντάδες χιλιάδες έλληνες πήγαν στην Αμερική μέχρι το 1920, από αυτούς άλλλί γύρισαν στην Ελλάδα σε ενεργό ηλικία, άλλχα επέστρεψαν αργότερα ως συνταξιούχοι και οι περισσότεροι έμειναν στην Αμερική. Ο Θ. Σαλούτος υπολογίζει ότι από το μισό και πλέον εκατομμύριο ελλήνων που είχαν μεταναστεύσει στην Αμερική κατά την περίοδο , το 40% ( ) παλιννόστησε.^^ Για την παλιννόστηση της περιόδου δεν υπάρχουν στοιχεία. Ο Ν. Πολύζος όμως, υπολόγισε σε 25% τον ετήσιο ρυθμό παλιννόστησης προπολεμικά. Ο Β. Φίλιας αναφέρει ότι η μετανάστευση ελλιγνων στο εξωτερικό από το τέλος του 2 Παγκοσμίου Πολέμου ( έλληνες που αναχώρησαν)και η παλιννόστηση ( έλληνες που επέστρεψαν) σχεδόν εξισορροπούνται, εξέλιξη που θεωρήθηκε συνέτιεια της οικονομικής κρίσης του στην Αμερική. Το 70% απ αυτούς ξαναγύρισαν στις Η.Π.A όταν η Αμερικάνικη οικονομία άρχισε να επανέρχεται σε ομαλούς ρυθμούς. Όσον αφορά την παλιννόστηση κατά την περίοδο του πολέμου δεν μπορεί καν να γίνα λόγος. Για την μετά την το 1946 περίοδο δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία μερικοί όμως μελετητές θεωρούν την παλιννόστηση "μάλλον ασήμαντη"^^. Ετππρόσθετα για την περίοδο και συγκεκριμένα μέχρι το 1964 ανεβάζουν την παλιννόστηση στο 30-40% της ετήσιας μετανάστευσης. Από το 1958 οπότε άρχισε η καταγραιρή των Ελλήνων που επιστρέφουν μέχρι το 1976 ( το 1977 έπαυσε η συλλ,ογή στοιχείων από την ΕΣΥ Ε^2 % εκείνων που αναχώρησαν κατά την ίδια ΓΤΑΕ ΊΙρόγραμμα Ε ρευνά Αποδημίας - Πα>Λννόσπιοηις του Ελληνικού Πληθκτμού" Τόμος Β Αθήνα 1992 σελ. 40 Ηρο-Εμκε Ποολοπούλον "ΠροΡλήματα Μεχετνάστεοσης-παλιννδστησης "(3ελ. 40 Ηρα-Εμκε Πουλοποόλον Έρο^ήμαπα Μετανάσχεοσης-παλΛννδστησης 'σελ. 44

16 τιερίοδο τιαλιννόστησσν και το μεγαλύτερο τιοσοστό ετιέστρεψε από τη Διπιχή Γερμανία {Πίνακας 3) απ όπου παρατηρείται ο ταχύτερος ρυθμός παλιννόστησης. ΥτΕολογίστηκε ότι οι μισοί τιερήπου Έλληνες της περιόδου επέστρεψαν από τη Δ. Γερμανία (49%) σχεδόν ένας στους επτά (14^%) από την Αυστραλία και ένας στους δ^α από τις Η.Π.Α. και Καναδά (10%). Ιδιαίτερη έξαρση έχουμε την περίοδο εξ αιτίας της οικονομικής ύφεσης στη Δ.Γερμανία. Ο αριθμός των μεταναστών μειώνεται μετά το 1971 συνεχιός, παλιννόστηση, μετανάστευση τότε εξισώνονται και κατόπιν καταλήγει σε καθαρή τιαλιννόστηση. Το μεγάλο ρεύμα παλιννόστησης σημειώνεται το με υπεροχή της παλιννόστησης σύμφωνα με στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδας με είσοδο ατόμων {Πίνακας 4). Λόγο των μεταβολών στην αγορά εργασίας της Δ.Γερμανίας έχουμε θεαματικές διακυμάνσεις σε παλιννόστηση και μετανάστευση. Για την περίοδο 1977 και έπειτα δεν υπάρχουν επίσημα στατιστικά για τους τιαλιννοστούντες και "ακουμπάμε" στα στοιχεία της ΟΔΓ της ΟΣΥ. Τα μεταναστευτικά ρεύματα από και προς τη Γερμανία εξισορρ>07γησαν στις αρχές του 1972 και από τότε η τιαλιννόστηση υπερκαλύπτει τη μετανάστευση (Πίνακας 5). Τα στοιχεία αυτά διαφέρουν σημαντικά από τα στοιχεία του ΟΑΕΔ της A Γερμανίας και δεν αποδίδουν τον πραγματικό αριθμό των παλιννοστούντων γιατί αναφέρονται κυρίως σε παλιννοστούντες που θεμελίωσαν δικαίωμα επιδότησης από την εργασία τους στη Δ.Γερμανία και παρουσιάζονται στον ΟΑΕΔ για να κάνουν χρήση του δικαιώματος τους. ^ Εκτιμήσεις για την καθαρή παλιννόστηση στις διάφορες δεκαετίες έχουν γίνει από διάφορους επιστήμονες. Τα αποτελέσματα δείχνουν καθαρή παλιννόστηση στις δεκαετίες ( ), ( ) και στις δεκαετίες ( ) και ( ), δεκαετίες που συμπίπτουν με τις δύο' μαζικές παλιννοστήσεις. ^Ηρα-Εμκε Πονλοπούλοο Τίροβλήματα ΜετανώστΣυσης-ταιλιννύστησης "σελ ΓΓΑΕ Πρ6γραμμο Ερευνών Αποδημίας - Παλιννόστησης του Ελληνικού Πληθυσμού" Τόμος Β Αθήνα 1992 σελ. 41

17 ΠΙΝΑΚΑΣ 4 Μόνιμοι μετανάστες-τταλιννοστούντες Έτος Υττεροχή γεννήσεων Μόνιμοι μετανάστες Πσλιννοστοιόντ ες Σχέση Μονίμων μεταναστών προς Υττεροχή Μετανάστες σε 1000 κατοίκους Καθαρή μετανάστευση. Καθαρή τταλιννόστηση γεννήσεων , , ,7 4, ,2 3, ,8 2, ,4 5, ,3 7, ,1 9, ,8 11, ,1 12, ,1 13, ,2 10, ,0 4,90 196S ,4 5, ,3 10, ,6 10, ,7 6, ,7 4, ,9 3, , ,6 2, ,4 2, ,5 1, ΣΥΝΟΛΟ Ή ρα Εμκε ΠουΛοττούΛου ΤΙροΡί\ήματα Μ ετανάστευσης - IΙαΛιννόστησης σ&\.46

18 ΠΙΝΑΚΑΣ 5 Σύ','κριση τω ν σ τοιχα 'ω ν τη ς ΕΣΥΕ και τη ς Ο μοσττονδιακής Σ τατιστικής Υττηρεσίας τη ς Γερμανίας '/ία την μ ετα νά σ τευσ η ι (αι ττα/ίννόστηση ττρος και αττό τη Δ- Γερμανία, META^iAΓTEYΣH ΠΑΛΙΝΝΟίΠΉΣΗ Υπολογισμός ΕΣΥΕ ΥποΑογισμόςΟΣΥΔΓ Υπολογισμός ΕΣΥΕ Υπολογισμός ΟΣΎΔΓ Ηρα-Εμκε ΠουΛοττούΛου "ΠροβΛήμστα ΠαΛιννόστησης- Μ ετανάστευσης Αθήνα 1986 σου 51

19 Γ. Παράγοντες που επηρέασαν την παλιννόστηση Μεταπολεμικά η οικονομική κρίση, η ανεργία και η υποαπασχόληση στις χώρες υποδοχής τα μέτρα που έλαβαν αυτές οι χώρες και ιδιαίτερα η Δ.Γερμανία για τον περιορισμό της εισόδου και της απασχόλησης των αλλοδαπών και την ενθάρρυνση της τταλιννόστησης, η στάση των πολιτών, των εργοδοτών και των συνδικάτων, δημιούργησαν ένα κλίμα ψυχολογικής ανασφάλειας που ανάγκαζε τους ξένους να παλιννοστούν "με τη θ^ηση τους". και η βελτίωση της οικονομίας, σύμφωνα με ορισμένες μελέτες έχει συμβάλει στην παλιννόστηση^*. Στην Ελλάδα σημειώθηκε το μεγαλύτερο, με μέγεθος αναφοράς το συνολικό αριθμό μεταναστών, κύμα επιστροφής σε σύγκριση με τις άλλες νοτιοευροίτιαϊκές χώρες Το ατιοκορύφωμα ήταν το 1968 πολύ πριν εφαρμοστούν τα μέτρκχ ενθάρρυνσης της τταλιννόστησης από τις χώρες υποδοχής και χειροτερεύσει η κατάσταση των οικονομιών τους. Ανάμεσα σε 1968 και 1977 επέστρεφε ετησίως 8 με 9% των μεταναστών που έμεναν στην Ευρώπη.^ Συνολικά εκτιμάται ο αριθμός των τιαλιννοστούντων σε το χρόνο και έχοντας υπ όψιν ότι ο ενεργός πληθυσμός <pi0va το 40 % του συνόλου, οι πίαλιννοστούντες αποτελούν νέο εργατικό δυναμικό το χρόνο^*. Άσχετα από τη ποικιλομορφία τους οι τιαλιννοστήσεις θα πρέπει να αποδοθούν σε παράγοντες που έχοιλ' σχέση περπσσότερο με τις χώρες υποδοχής και λιγότερο με την Ελλάδα Όπως η οικονομική ύφεση του 1973 όπου επέφερε κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα στη Δ.Ευρώττη ιδιαίτερα στη Γερμανία Ετιειδή όμως οι δυσκολίες εύρεσης εργασίας και επαναπροσαρμογής των πρώην (ριλοξενούμεναιν Ελλήνων εργατών, σε συνδυασμό με την ελευθερία μετακίνησης και εγκατάστασης στην Ε.Ε. όχι μόνο ανέστειλε τις τιαλιννοστήσεις αλλά προκάλεσε και την αντίστροοχη επιστροφή ή μετανάστευση στη ΑΕυρώπη (το 1988 ξσναγύρισαν στη Γερμανία )^**. Στα 1, 2, 3 υποκεφάλαια θα εξεταστούν κυρίως μακροοικονομικοί - μακροκοινωνιολογικοί λόγοι παλιννόστησης, ενώ το 4 αφορά μικροοικονομικούς - μικροκοινωνιολογικούς λόγους τταλιννόστησης. Τα περισσότερα στοιχεία αφορούν παίαννοστούντες από τη ΑΕυρώπη. Στην αντίθετη περίπτωση θα υπάρχει ειδική αναφορά. Κρα-Εμχε Ποολοπίτύλοο Upopl^uma Μετπνήσιεοσης-7ΐαλινν6σχησης 'σελ. 190 κοα ΓΤΑΕ *1 Παγκόσμιο Σι>νέδριο Απόδημων Ελλήνιαν Ίοόλιος 1982 σελ. 53 ΓΓΑΕ Ό Ελληνισμός σης χώρες της ΕΕ Έκδοση ΥττοοργεΙοΌ Εξωτερικών Α&ιηη 1995 σελ. 31 ΓΤΑΕ "Ο Ελληνισμός σας χώρες της ΕΕ Έκδοση Υποοργεών Εξαχτερνκών Αθφτι 1995 σελ. 56 L Κ. Χαστώτης /Βάνΰις Έπισκότιηση της ιστορίας της Νεοελληνατής Διασποράς' 1993 σελ. 154,155

20 1. Οικονομική κρίση στις χώρες υτιοδοχής Η ενεργειακή και οικονομική κρίση που άρχισε το 1975 ανάγκασε τις βόρειες και δυτικές χώρες της Ευρώπης να κλείσουν τα σύνορα τους στους ξένους εργάτες^μόνο όσοι είχαν συγγενείς με μόνιμη απασχόληση μπορούσαν να εισέλθουν. Η επακόλουθη ανεργία και υποαπασχόληση ανάγκασε πολλούς μετανάστες να επιστρέψοιη' στις χώρες προέλευσης τους. Έτσι οι χώρες υποδοχής σε ^ρίπτωση κρίσης εξάγοιτν την ανεργία τους στη χώρα προέλευσης μεταναστών, με άλλα λόγια η oυcovoμική κάμψη στις χώρες υποδοχής σημαίνει αύξηση της ανεργίας στη χώρα προέλευσης. Η ύφεση στις χώρες της Δ.Ευρώπης προκάλεσε και την παλιννόστηση επιστημόνων στην Ελλάδα. Όπως συνέβη πχ. στη Γαλλία μετά τον περιορισμό των τπστώσεων στα Γαλλικά πανεπιστήμια όπου εθίγησαν περισσότερο οι ξένοι έπιστήμονές. Στην καπιταλιστική παραγοτγή η θέση των ξένων εργατών και ιδιαίτερα της μετανάστριας, είναι κατώτερη από τη θέση των ντόπιων. Η ανεργία τους χτυπά ττερισσότερο γιατί δεν έχουν ειδίκευση και αντικαθίστανται εύκολα από την αυτοματοποίηση. Η ανεργία των ξένων είναι Πάντα υψηλότερη, όμως παρατηρήθηκε σε διάφορες περποχές να είναι κάτω του μέσου όρου σε σχέση με την ανεργία των ντόπιων. Οι Έλληνες μετανάστες πάντως φαίνεται να έχουν πληγεί λιγότερο από την ανεργία. Το 1982 ο μέσος όρος των Ελλήνων ανέργων ήταν με ποσοστό ανεργίας(ΐο%) ένανη (6,9%) το 1981 και (4,3%) το Η ανεργία δηλαδή των Ελλήνων στη Δ. Γερμανία είναι υψηλότερη από το γενικό δείκτη ανεργίας. Παραμένει όμως χαμηλότερη από των υπολοίπων αλλοδαπών αφού στο διάστημα είναι το ίδιο (2%), μετά στα τέλη του 76 υψηλότερο και μετά τα τέλη 76 χαμηλότερο. Σύμφωνα με έρευνα των προξενικών αρχών της Δ.Γερμανίας ποσοστό 6-7% των παλιννοστούντων εγκαταλείπουν τη Δ. Γερμανία λόγο ανεργίας.^ 30ι περισσότεροι μετανάστες έφθασαν στον προορισμό τους σαν φιλοξενούμενοι εργάτες και θα παρέμεναν όσο αισθάνονταν ότι στη Δ. Γερμανία ήταν καλύτερη η διαθέσιμη δουλειά από τη διαθέσιμη στην Ελλάδα. Αν και αρ>γότερα οικογένειες επανενώθηκαν στη χώρα φιλοξενίας, οι φιλοξενούμενοι εργάτες ποτέ δεν αισθάνθηκαν σαν πολίτες και οι πολιτογραφήσεις ήταν μέλλον οι εξαίρεση παρκχ ο κανόνας. Οι πολιτογραφημένοι αλλοδαποί γύρω στα 1984 αντιπρ>οσω7ΐεύουν το 0,1% του τιληθυσριού της Α. Γερμανίας, 0,6% της Αυστρίας και των Κάτω Χωρκάν και lj6% και 2,0% σε Σουηδία και Ελβετία αντίστοιχα. Ηρα-Εμκκ Πουλοαούλου Τίροβλήματα Μετοινάατευσης-παλιννύοτησης 'σελ. 190 «η ΓΓΑΕ Ί Ι1αγκόσ>ηο Συνέδριο Απόδημων Ελλήνοιν Ιούλιος 1985 σελ. 190,191,192,193, Papentomou- FragouU Maria TMPACT OF ECONOMIC CONDITIONS ON RETURN MIGRATION. THE GREEK EXPERIENCE-REINTEGRATIOH CENTRE FOR RETURNING MIGRANTS ATHENS- GREECE, SUMMER 1983 ΣΕΛ. 6,7,8

21 Με την επχβράδΐ}νση της ανάπτυξης των οικονομιών της Δ. Ευρώπης έπειτα από την τιετρελοακή κρίση του 1973 οι φιλοξενούμενοι εργάτες σε συνδυασμό και με τη βελτίωση των συνθηκών ζωής στην Ελλάδα ενθαρρύνθηκαν" να φύγουν.^* Αναμφίβολα οι βιομηχανικές χώρες αντιμετάηπσαν κατά τα έτη όχι μόνο ύφεση αλλά και προβλήματα αναδιάρθρωσης τοτν οικονομιών και του εργατικού δυναμικού. Παράλληλα εμφανίστηκαν και τα πρώτα συμπτώματα μονιμότερης υψηλής ανεργίας (τπνοχας 6). Αλλά η επιστροφή των Ελλήνων είχε αρχίσει πριν από τη χειροτέρευση των οικονομικοτν συνθηκών στις αρχές της δεκαετίας του 70, ενώ βαθμιαία έτεινε να σταθεροτιοιηθεί (σταματήσει) πριν αρχίσει η ανάκαμψη μετά το Δεν είναι έτσι βέβαιο αν η σχέση με τους Έλληνες μετανάστες στην Ευρώπη, ήταν η οικονομική κρίση (ή τι ρόίώ έπαιξε) ή έπαιξαν ρόλο άλλοι παράγοντες όπως η εξάντληση των πλεονασμάτων " στην Ελλάδα και οι νέες ευκαιρίες απασχόλησης.^ Εξάλλου σε άλλες μελέτες παυ αφορούν μακροκοινωνιολογικό ετιίπεδο, τα αποτελέσματα των ερευνών του Bohming χρησιμοποιώντας κοινονοικοοικονομικούς δείκτες (ττχ. εισόδημα εθνικοτήτων, οικονομική κατάσταση, επίπεδο οικογενειακής συνένωσης, ποσοστά ειδικευμένων στην ΟΔΓ, ποσοστά στο ενεργό δυναμικό, ρυθμό οικονομικής ανάπτυξης της χώρας αποστολής και το ΑΕΠ της χώρας αποστολής) παρατήρτησε μόνο μια θετική συσχέτιση του ΑΕΠ στη χώρα αποστολής και της τάσης παλιννόστησης πέντε εθνικοτήτων (Ιταλία, Ελλάδα, Γιουγκοσλαβία, Ισπανία, Τουρκία). Στη δεύτερη μακροοικονομική μελέτη του Unger η ελληνική παλιννόστηση εξετάζεται στο επίπεδο της περιφέρειας. Η παλιννόστηση των Ελλήνων ( ) συνδεόταν με υψηλά ποσοστά εξαρτημένης εργασίας και εργοδοτών, με χαμηλά ποσοστά εργαζομένων για δικό τους λογαριασμό, με εντατική οικοδομική δραστηριότητα και με υψηλά ποσοστά εργαζομένων στο δευτερογενή και τριτογενή τομέα. Δεν διαπιστώθηκε καμία συσχέτιση μεταξύ παλιννόστησης και του επιπέδου ανεργίας και υτιοαπασχόλησης των νομών. Παρατηρήθηκε όμως μια τάση για του παλιννοστούντες από την ΟΔΓ να εγκαθίστανται σε περιοχές με χαμηλά επίπεδα αντρικής ανεργίας και υποαπασχόλησης. Ο Unger κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η παλιννόστηση γενικά συνδέεται με παράγοντες που συναρτώπαι με την αστικοποίηση, αλλά η σχέση αυτή εξαρτάται και από τη χώρα προέλευσης των παλιννοστούντων. ^ ^ Ξανθή Πετρινιώχη Ή μειανάσηχ5η τιρος την Ελλάδα. Μια πρώτη καταγ ραιρή, ταζινρμηση κατ σνολυση "Ειτδοσεις ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΚΑΙ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟΥ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ^σελ. 47 ΓΓΑΕ Ό Ελληνισμός σας χώρες της ΕΕ Έκδοση Υπουργείον Εξαπερικών Αθήνα 1995 σελ. 31,32,33. Ηρο-Εμκε Πουλοπούλοο Έροβλήματα Μετανάστεαιτκ-παλιννόστησης 'σελ. 38

22 ΒΑΣΙΚΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ, ΜΕΤΑΒ/ΛΗΤΕΣ Ακσθάριίττο εγχώριο προϊόν σε σταθερές τιμές πληθω ρισ γέί Παραγωγικ,ότητα Βιομηχανική πα ρα γω γή Ποσοστό Ανεργίας Ισοζύγιο τρεχουσών συναλαγών ΓΓΑΕ 'Ό &ν\ηνυμός στις Χώρ ς της Ευρωπαϊκής Ενωσης Αθήνα 1995 σελ 34

23 2. Επικρατούσες συνθήκες στην Ελλάδα που ευνοούν την παλιννόστηση. Η γενική και συνήθης υπόθεση είναι ότι η μία απ τις (σημαντικές)αιτίες της κινητικότητας της εργασίας είναι οι διαφορές των επιπέδων ανάπτυξης και των εισοδημάτων των χωρών υποδοχής και προέλευσης μεταναστών. Όταν οι διαφορές αυτές μειώνονται, τότε αποδυναμώνεται ένας ουσιαστικός παράγων, που ωθεί, προς τη μετανάστευση και επανακάμπτουν πολλοί απ' όσους είχαν μεταναστεύσει νωρίτερα. Αυτό ισχύα ιδίως αν λάβουμε υπ όψη το θεσμικό - νομικό status των μεταναστών στις χώρες υποδοχής ήταν ως το 1987 για τους Έλληνες, αυτό των «φιλοξενούμενων εργατών» (gastarbaiter) που συντηρούσε μια αίσθηση προσωρινότητας στη χώρα υποδοχής. Οι ετήσημες στατιστικές της κοινότητας δείχνουν μείωση στην απόσταση της Ελλάδας με τα ανεπτυγμένα κράτη στη δεκαετία του 70 και αύξηση στη δεκαετία του 80 (Πίνακας 7). Παρ όλα αυτά η ετηστροφή στην Ελλάδα συνεχίστηκε ως το Στην Ελλάδα ανθεί περισσότερο απ τις άλλες Ευρωπαϊκές χώρες η παραοικονομία, κυρίως στη δεκαετία του 80 δημιουργώντας ευκαιρίες απασχόλησης και υψηλών σχετικά εισοδημάτων για τους Έλληνες ιδίως αν στο εξωτερικό έχουν αποταμιεύσεις. Ταυτόχρονα συγκρότησε ένα τμήμα του πληθυσμού που υπό άλλες συνθήκες θα αναζητούσε αλλού την τύχη του.^"* Βέβαια μεγάλο θέμα παραμένει το κατά πόσον το φαινόμενο της παλιννόστησης Οφείλεται στην κρίση των βιομηχανικών χωρών της Δ. Ευρώπης και προκύπτει από το νέο διεθνή καταμερισμό εργασίας ή οφείλεται στην προαναφερόμενη ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας. Ο Ρ.Φακιολας υποστηρίζει ότι η οικονομική και κοινωνική πρόοδος στην Ελλάδα υπήρξε ταχύτερη από εκείνη στις φ^απτυγμένες χώρες της Δ. Ευρώπης. Εκτός της ανάπτυξης, από τις μεταπολεμικές κυβερνήσεις έχουμε την υιοθέτηση μέτρων με σκοπό την κάλυψη' σε εργατικά χέρια, ή απλώς μέτρα περίθαλψης ή διαφόρων διευκολύνσεων. Από αυτά ξεχωρίζουμε: α) Δασμολογικές διευκολύνσεις για την ασαγωγή μεταχειρισμένων ειδών και γεωργικών μηχανημάτων μετά το β) Πιστωτικές και φορολογικές διευκολύνσεις για όσους έχουν καταθέσεις στις ελληνικές Τράπεζες, δικαίωμα για δάνειο με ευνοϊκούς όρους για αγορά, ανέγερση ή επισκευή οικίας ή καταστήματος. Σε περίπτωση αγοράς ακινήτου με συνάλλαγμα δεν πληρώνουν φόρο μεταβίβασης. γ) Η μεταφορά ασφαλιστικών και συνταξιοδοτικών δικαιωμάτων. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 80 δεν είχε ο παλιννοστούντας ούτε συνταξιοδοτική ούτε φαρμακευτική κάλυψη. Από όσοι παλιννοστούν από χώρες της Ε.Ε ισχύη η αρχή της ίσης μεταχείρισης και του συνυπολογισμού των περιόδων απασχόλησης. ΓΤΑΕ Ό Ελληνισμός σης χώρες της ΕΕ Έκδοση ΥΠΕΞ Αθήνα 1995 σελ 33.

24 ΑΕΠανά κάτοικο στα κράτη μ Λη(19Β0 1990)(ΣΕ μαΰ, EUR 12=100) 19Β j2 109, Θ , q / , UK EUR 3 EUR9 Ανιυάτηια , ΓΓΛΕ Ό Ε/',Ληνισμάς στις Χώρες τη; Ε.Ε ΑΒήνα 1996 crca. 34

25 αφορά τις παροχές ασθένειας, μητρότητας, αναττηρίας γήρατος, επιζώντων εργατικών ατυχημάτων, επίδομα θανάτου, τις παροχές ανεργίας και τις οικογενειακές παροχές. Πριν από το 81 ίσχυαν διμερείς συμβάσεις με Δυτικοευρωπαϊκές χώρες. Για τους παλιννοστούντες από υπερπόντιες χώρες ισχύουν οι διμερείς συμβάσεις, δ) Η νομοθεσία για τη στρατολογία. Ανασταλτικό παράγοντα αποτελούσε νια πολλούς μετανάστες η υπόθεση της υποχρεωτικής στράτευσης με την επάνοδο. Όμως η πρόσφατη ελληνική νομοθεσία πλέον ορίζα ότι όσοι έχουν συμπληρώσει το 50ο έτος της ηλικίας τους δεν έχουν καμιά στρατιωτική υποχρέωση Όσοι γεννήθηκαν από μπορούν να εξαγοράσουν τη θητεία τους. Όσοι γεννήθηκαν από εξαγοράζουν υπό ορισμένες συνθήκες τη θητεία τους, ενώ όσοι γεννήθηκαν από το 1960 και μετά δεν μπορούν να εξαγοράσουν τη θητεία τους και υτιηρετούν κανονικά. ε) Η προώθηση της επαγγελματικής ένταξης των παλιννοστούντων επιτυγχάνεται με; -Μέτρα για την επαγγελματική κατάρτιση Ο ΌΑΕΑ επέκτανε το όριο ηλικίας για εισαγωγή στα ΚΕΚ στα 50 χρόνια. Χορηγεί επιδόματα υπό ορισμένους όρους. -Μέτρα για την αναγνώριση τίτλου σπουδών. Αναγνώριση από το ΔΙΚΑΤΣΑ -Μέτρα για πληροφόρηση και συμπαράσταση Η πληροφόρηση των μεταναστών που παλιννοστούν στο εξωτερικό γίνεται μέσω Υπηρεσιών του Υπουργείου Εργασίας, στο εσωτερικό μέσω του ΌΑΕΑ. Το Υπουργείο Εργασίας εκδίδει εγκυκλίους για ευκαιρίες απασχόλησης στην Ελλάδα που αποστέλλονται στη Δ. Ευρώπη, στις αρμόδιες υπηρεσίες που με τη σειρά τους θα ενημερώσουν τους απόδημους Έλληνες. -Μέτρα για τη διευκόλυνση της κινητικότητας των παλιννοστούντων. Αυτό γίνεται από τον ΌΑΕΑ ιδιαίτερα στους ηδικευμένους για την διευκόλυνση της κινητικότητας τους ιδιαίτερα στις αναπτυσσόμενες περιοχές της χώρας.^^ Όμως υπάρχει μια αντίφαση. Η αντίφαση αυτή έγκειται στο χάσμα μεταξύ παλιννόστησης ως επιθυμητού στόχου και των πραγμαηκών δυνατοτήτων επίτευξης αυτών των στόχων. Ούτε η Ελλάδα, ούτε καμιά από τις άλλες χώρες προέλευσης έχουν δημιουργήσει τέτοιες προϋποθέσεις, οι οποίες θα επέτρεπαν αν όχι μια μαζική, τουλάχιστο μία σταδιακή (δηλαδή βάσει ενός σχεδιαγράμματος) παλιννόστηση. Εν τούτοις διακηρύττουν "όλες οι χώρες προέλευσης ότι "ετηθυμούν" και "προγραμματίζουν" την παλιννόστηση των μεταναστών τους. Όι λόγοι που συγκλίνουν σ αυτές τις διακηρύξεις είναι μεν εθνικό-πολιτικοί και ψυχολογικοί (στο μετανάστη δεν ετητρέπεται να δημιουργηθεί η αίσθηση ότι η χώρα του τον εγκατέλειψε), εφ ετέρου δε οικονομικοί, οι παλιννοστούντες επενδύουν και τις οικονομίες τους κατά την επιστροφή τους. Οι ίδιοι οι μετανάστες δεν παραιτούνται από την ιδέα της παλιννόστησης κυρίως για ψυχολογικούς λόγους. Στις περισσότερες περιπτώσεις η ιδέα της παλιννόστησης δεν είναι συνδεδεμένη με ένα χρονοδιάγραμμα επαναπατρισμού αλλά έχει αφηρημένο χαρακτήρα και χρησιμεύει στο μετανάστη ως ψυχολογικό αντιστάθμισμα στα πάρα πολλά προβλήματα που έχει να αντιμετωπίσει στη χώρα υποδοχής. Ηρα-Εμκε Πουλχιπούλσυ ΤΙροβλήμοαα Μετανάστετκτης-παλίννόσπισης'σελ

26 Η χώρα υποδοχής καλλιεργεί με τη σαρά της την ιδέα της παλιννόστησης γιατί έτσι έχει τη δυνατότητα να απαλλάσσεται από το πλεονάζον εργατικό δυναμικό - και κατά συνέπεια από την ανεργία και τις δυνητικές κοινωνικές συγκρούσεις- και να το στέλνα πίσω στη χώρα προέλευσης (περιφέραα). Παρ όλο που η επιθυμία του μετανάστη για παλιννόστηση είναι και δυνατή και σεβαστή, θα πρέπει να συμφωνήσουμε με την άποψη του Ginnani ότι η επιθυμία αυτή εγκυμονεί πολλούς κινδύνους εφ' όσον γίνα κυρίαρχη. Ο κύριος κίνδυνος κατά τον Ginnani είναι η εξασθένιση του εργατικού κινήματος και της εργατικής αλληλεγγύης και κατά συνέπεια, η έμμεση υποστήριξη του κεφαλαίου. Ο μετανάστης που ζει με την ιδέα της προσωρινότητας όχι μόνο δε συμμετέχα ενεργά στο εργατικό κίνημα αλλά επέχει κατά κανόνα και από μεταναστευτικές οργανώσεις που αγωνίζονται για την καλυτέρευση του καθεστώτος του ως μετανάστης στη χώρα υποδοχής. Όταν κυριαρχεί η ιδέα της παλιννόστησης αυτό εχει επιπτώσεις και στην αγορά και κυρίως στην εκπαίδευση των μεταναστόπουλων.^ Μιχ. Δαμανάκης "Μετανάσΐευση m Εκποάδεοση' Gutenberg Ποαδοη'ωγική σειρά σελ. 41,42.

27 3. Μη οικονομικοί λόγοι. Τα άτομα που έρχονται ατιό υπερπόντιες χώρες έχουν πρώτα προνοήσει 'f\a μια οικονομικά εξασφαλισμένη ζωή στην Ελλάδα. Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι ή έρχονται με τις αποταμιεύσεις τοιχ; ή μεταφέρουν τα συνταξιοδοτικά τους δικαιώματα είτε έχοιη/ ετιενδύσεις στο εξωτερικό με ασόδημα ή επωφελούνται από όρους ευνοϊκούς για αγορά κατοικίας ή επενδύουν σε οικογενειακές επιχειρήσεις στην Ελλάδα. Αυτά συμβαίνουν σε έλληνες που έχουν στενή πολιτισμική σύνδεση με την Ελλάδα, θυμούνται τη γλώσσα τον τρότιο σκέψης, τα έθιμα αλλά και παιδιά πρώτης γενιάς που έχουν ζωντανές αναμνήσεις από κάποια ετήσκεψη στην Ελλάδα, ή φοίτησαν για λίγο σε ελληνικό σχολείο. Οι μετανάστες Δεύτερης και τρίτης γενιάς αφομοιώνονται συνήθως στη χώρα που ζουν. Ετιομένως συναισθηματικοί Xcr^oi (σε συνδυασμό με οικονομικά εξασ(ραλισμένη ζωή) είναι ένας από τους αποφασιστικότερους παράγοντες παλ.ιννόστησης. Οι μετανάστες αδικότερα στη Δ. Ευρώπη που είναι πιο πρόσφατοι έχουν ισχυρότερη πολιτιστική ταυτότητα και μεγαλύτερη εγγύτητα με την Ελλάδα ως γεωγρα(ρική θέση.^^ Το ίδιο αίτοδεικνύεται και από δυο μελέτες που αναφέρονται στις προϋποθέσεις εκούσιας παλιννόστησης. Στην πρώτη που α(ρορά τη Δ,Ευρώπη αναφέρεται ότι η μό-νιμη εργασία στην Ελλάδα για δύο τουλάχιστον μέ>.η της οικσ/ έναας, με καλό μισθό, η ιατροφαρμακευηκή περίθαλψη και η ασφάλεια είναι προϋποθέσας επιστροφής, και προφητικά καταλήγει; "οι Έλληνες μετανάστες στην Ευρώπη, θα φύγουν από εκεί μόνο όταν τους διώξουν". Στη δεύτερη μελέτη αποφασιστικό ρόλο παίζουν το συμβόλαιο εργασίας ενός έτους, η αύξηση του ημερομισθίου, οι παροχές, οι συνθήκες κατοικίας κα. Σε έρευνα σχετική με τα κίνητρα παλιννόστησης, (ράνΐ]κε ότι σημαντικό ρόλο παίζουν οι ανέσεις της πόλης, οι συνθήκες υγιεινής και καθαριότητας και άμεσης ιατρικής αγοηής και λίγοι είναι αυτοί που' θα γυρίσουν σε αγροτικό τομέα. Άλλοι εξίσου δευτερεύοντες παράγοντες είναι το κλίμα και το (ραγητό που σημαίνει δυσχέρειες προσαρμογής. Βασικός παράγοντας παραμένα η εξασφάλιση σταθερής και μόνιμης απασχόλησης. Οι λόγοι ετηστροφής ελάχιστα συνδέονται με τους αρχικούς οικονομικούς λόγους μετανάστευσης αφκιύ μόνο 7,4% σε 500 μετανάστες δηλώνουν πως γύρισαν αχρού πετυχαν τους αρχικούς στόχους, 20,8% για λόγους αποτυχίας, σπουδές των παιδιών17,8 ^για τα παιδιά 12,6%, οικσ/^ενειακούς λόγους 14%. Ένας στους δέκα δηλώνει επιτυχία στους στόχους. Σε έρευνα της Φολκσβαγκεν κυρίαρχος λόγος παλιννόστησης είναι οι οικσ/^ενειακοί λόγοι. Οι σπουδές των παιδιών34%, για να συναντήσουν τα παιδιά που άφησαν στην ^ Ξανθή ΠίχρηΛώπη Ή μετανάστ^ση ιερός την Ελλάοα. Μια τερώτη «χτεαγγραφή, ταξινόμηση και ανάλιχιη ΈΓδόσεις ΟΔΥΧΣΕΑΣ ΚΑΙ ΒΙΒΜΟΘΚΧΗΙΝΠΤΤΟΥΤΟΥ ΔΙΕΘΝΩΝ ΕΧΕΙΕΏΝ σελ. 45,4ό, Papantoniou- Fragouli.Maria TMPACT OF ECX3NOMIC CONDITIONS ON RETURN MIGRATION, THE GREEK EXPERIENCE-REINTEGRATON CENTRE FOR RETURNING MIGRANTS -ATHENS- GREECE, SUMMER 1983 ΣΕΛ. 6,7.8

28 Ελλάδα19%, νοσταλγία11%, άλλοι οικογενειακοί λόγοι 10%, λόγοι υγείας 16% προσδιορίζουν την παλιννόστηση.^* Οι λόγοι αυτοί διαφέρουν (σύμφωνα με στοιχεία της ΔΕΜΕ ) ανάλογα με τη χώρα προέλευσης. Η ανεργία στις χώρες υποδοχής αποτέλεσε περισσότερο λόγο παλιννόστησης για τους παλιννοστούντες από την ΟΔΓ, την Αυστραλία και τη Σουηδία, ενώ οι [παλιννοστούντες από υπερπόντιες χώρες έδωσαν μεγαλύτερη έμφαση στους οικογενειακούς λόγους. Παρ όλο που σε μικροκοινονιωλογικό επίπεδο ετηκρατούν οι μη 'οικονομικοί" λόγοι, είναι τηθανό οι οικονομικοί λόγοι να αναδειχθούν ως σημαντικότεροι σε περίοδο οικονομικής ύφεσης στις χώρες υποδοχής ή οικονομικής ανάκαμψης στις χώρες αποστολής. Η αποτυχία των προγραμμάτων προσέλκυσης ίσως οφείλεται: α)στην κυριαρχία των μη οικονομικών λόγων παλιννόστησης και β) στο ότι οι σχετικές μελέτες δε- λαμβάνουν υπ όψη τα συγκριτικά πλεονεκτήματα, οικονομικά και μη, των χωρών υποδοχής και αποστολής.^^ Ηρο-Εμκε Πουλοπσύλσυ ΤΙροβλήματα Μετανάστευσης-παλιννόστησης "σελ JTAE "Γ Πα/κόσμιο Συνέδριο Αποδήμων Ελλήνων" Ιούλιος 1985 Αθήνα σελ.56, Μιχ. Δαμανάκης "Μετανάστευση και Εκπαίδευση" Gutenberg Παιδα/ωγική σειρά σελ. 162, ^ ΓΓΑΕ Τψόγραμμα Ερευνών Αποδημίας - Παλιννόστησης του Ελληνικού Πληθυσμού" Τόμος Β Αθήνα 1992 σελ. 38,39

29 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ Χαρακτηριστικά παλιννοστούντων- Η σύγχρονη παλιννόστηση Από τα τέλη της δεκαετίας του 1960 άρχισαν να επιστρέφουν στην Ελλάδα χιλιάδες μετανάστες προπάντοτν εκείνων που είχαν φύγει μεταπολεμικά προς τη A Ευρώπη. Στο διάστημα επαναπατρίστηκαν άτομα τα μισά προερχόμενα από την ΟΔΓ στα 1980 έχουμε Ενδεικτικά έχουμε τα ανοδικά ποσοστά των παλιννοστούντων έναντι των μεταναστών στην τιερίοδο ,1% το 1964, 24,5% το 1970,40% το 1971, 81%το Το 1974 το ποσοστό των παλιννοστήσεων έςπασε στο αντίστοιχο των μεταναστεύσεων και τον επόμενο χρόνο το υπερκέρασε. Οι επαναπατριζόμενοι ανήλθαν σε διάφορες άσχετες μεταξύ τους, ομάδες αποδήμων: φιλοξενούμενους εργάτες από τη Δ.Ευρώπη, μετανάστες πρώτης και δεύτερης γενιάς από τις ΗΠΑ, Καναδά,Αυστραλία, πολιτικοί πρόσφυγες, ομογενείς από τη Ν. Ρωσία και την Κεντρική Ασία και μέρος της μειονότητας από τη Β. Ήπειρο. Η παλιννόστηση των ελλήνων που προέρχονταν από τις παροικίες των υπερπόντιων χωρών αποτελούσε οπωσδήποτε δυσκολότερο εγχείρημα σε σύγκριση με τους επαναπατρηξόμενους από τον Ευρωπαϊκό χώρο. Παρ όλα αυτά,ο αριθμός των παλιννοστήσεων και της κατηγορίας αυτής δεν είναι καθόλου ευκαταφρόνητος: Μεταξύ του 1968 και του Σ ^ έμ β ρ η του 1977 επέστρεψαν άτομα με προέλευση την Αυστραλία, Αφρική Β. και Ν. Αμερική. Δυσκολότερη είναι η επιστροφή από τις υπερπόντιες χώρες (Πίνακας 8) L Κ. Χασιώτης /Βάνιας Έπισχόπηση της ισιορίαςτηςνεοβλληνυεής Δίοσποράς' 1993 σελ. 153,154,157.

30 ΠΙΝΑΚΑΣ 8 Μ ετσνάστευση(-) ή ΠαΛ]ννόστηση(+0) τις δεκαετίες , , και ττ/ηθυσμός κατά η/ιικίες στο τέ.\ος της δεκαετίας. Ηλικίες στο τέλος Μετσ'Λ(-)"ή Πληθυσμός τέλους Μετ. ή τταλ. Ως % Ετη γέννησης δεκαετίας Πάλιν. (+) δεκαετ. Πληθ. Δεκαετία Ε ω ς έως έως έως &πρ. 40 και ώ/ω Δεκαετία έως έως έως έως ^0 40 έως &Γτρ. 50 και άνω Δεκαετία έως έως έως έως έως έως &ττρ. 60 και άνω Μιχ. Δαμανάκης Ή Ε ιαταίδευση τω ν Πο/Νιννοστούντων και ΑΛΛοδοπτών Μ αθητών σ τη ν Β\/\άδα -ΔιιπτοΛιτισμική Προσέγγιση ΔΙΑΠΟΛΓΠΣΜΙΚΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ -QYTANBERG σ&ν 45

31 1. Δημογραφικά χαρακτηρισηκά TcoXiwooToiJVTcav Μεταξύ 31 Δεκεμβρίου 1970 και Ιουνίου 1968 επεστρεψαν 7ΐερίπου μετανάστες απ όλες τις χώρες. Το μεγαλύτερο τιοσοστό αποδήμων επέστρεψε τα έτη λόγω τόσο της ύφεσης στις χώρες υποδοχής όσο και οι πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα (Πίνακας 9) Την πενταετία από τους επαναπατρισθέντες έλληνες ή ποσοστό 65% προέρχεται από τη Δ. Γερμανία, ΗΠΑ, Αυστραλία και Καναδά Η A Γερμανία ήταν υπεύθυνη για το 42%. Τα έτη από τους παλιννοστούντες έλληνες 108,348 ή τιοσοστό 58% ήρθαν από αυτές τις τέσσερις χώρες, μόνο από τη Γερμανία 31 % (Πίνακας 10) Ο (Πίνακας 11 ) παρουσιάζει τις εκτιμήσεις της ερευνητικής ομάδας τιερί το Πηγές EYROSTAT και ελληνικές Δημόσιες υτιηρεσίες. Παρέχει μια προσέγγιση των πραγματικών μεγ^ών. Χώρα αποδημίας: Η πλειονότητα'56,6% των παλιννοστών προέρχεται από χώρες της Δ. Ευρώπης με πρώτη την ΟΔΓ σε ποσοστό 43,9% Ακολουθούν ΗΠΑ 10.4% Αυστρίαλία 6,8% Καναδάς5,2% (Πίνακας 12) Διάρκεια παραμονής στο εξωτερικό: Ένα σημαντικό τιοσοστό 41,5% παρέμεινε στο εξωτερικό για 10 χρόνια, 28,7% από 5 μέχρι 9 χρόνια και 23,3% από Ιέως 4 χρόνια Σε παρόμοια ποσοστά κινούνται οι χώρες υποδοχής κλασσικών "μεταναστών εργατών. Βραχυχρόνια τιαραμονή 1-4 έτη έχουμε στη Β. Αφρική, Μ. Ανατολή, κ.α Ηλικία επιστροφής: 72,2% βρίσκονται στις παραγωγικές ηλικίες (15-64) 25,8% κάτω των 14 χρονών και 2,0% 65 χρονών και άνω. Το κράτος θα πρέπει να μερη,μνήσει γι αυτή τη συντριπτική πλειοψηφία παλιννοστών σε παραγιυγική ηλικία (Πίνακας 13,14,15) Στον Π. 14 έχουμε τη μέσή ηλικία των ανδρών ετών και ετών των γυναικών. Στον Π. 13 (ραίνεται ότι οι περισσιίαεροι παλιννοστούντες έχουν ηλικία ετών περίπου 2 στους τρεις μετανάστες^ 1 στους 5 μετανάστες έχει ηλικία πάνω από 45 ετών. ΓΓΑΕ "Πρόγραμμα Ερευνών Αιιοδημίας-Παλιννόστησηςτε 52-S7. I Ελληνικού Πληθυσμού" Τόμος Β Αθήνα 1992 σελ.

32 Π οσοστιαία κατανομή Π αλιννοστών κα χώ ρα αττοδημίας και ττερίοδο άφιξης Χώρα Αττοδημίας Περίοδος Αφιξτις Σύνολο ΟΔΓ 37, , ,39 ΗΠΑ ,8 39, ,4 Α υστραλία 38,4 33, Κ αναδάς 27,4 39, ,2 Βέλγιο 28,1 39,5 32, Ιταλία 16,9 35,8 47, Λοπτές Χώρες ΕΕ * 27,4 31,3 41, ,4 Σουηδία 25,6 40,9: 33, Λοπτές Χώρες ΔΕ 39,6 32,9: 27, Βουλγαρία 3, , ΕΣΣΔ 13, , Ρουμανία , Λοπτές Χώρες Α,Ευρωττης ,4 48, Νοτιοσφρικανική Ένεοση 33,7 44,2 22, Κύττρος 35,8 25,2 39, Σαουδική Αραβία 2,3 33,4 64, Τουρκία 47,1 36,2 16, ,8 ΣΥΝΟΛΟ ««31,5 39, Μ.Βρετανία, Ολλανδία, Γαλλία, Λουξεμβούργο, Δα\-ία,λυστρία, Ελβετία, Νορβιγία, Ισττανία, Πορτογαλία Πολωνία, Τσεχοσλοβακία, Ουγγαρία, Γιουκοσλιβία, Λ.Δ.Γερμανίας ' Στο σύνολο -περιλαμβάνονται και οι υπόλοιπες χώρες αττοογίμίας. ΓΓΑι= "Πρόγραμμα Ε ρευνώ ν Αττοδημίας - ΠωΧ ιννόστησης ΕΛΛηνικού ΠΝηΒυσμου' Τόμος Β, Αβήνα 1992 σελ 55

33 ΠΑΛ1ΝΝΟΓΤΗΣΗ Αττογραφή 1981 Ερευνα 1935/86 Χώρα ττροέλευσης Ελληνες Παλιννοστούντες Ελληνες Παλινν Σύνολο Ανδρες Γυναίκες Σύνολο Ανδρες Γ υναίκες ΕΥΡΩΠΗ Δ.ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΗΝ. ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΓΑΛΛΙΑ ΒΕΛΠΟ ΣΟΒ. ΕΝΩΣΗ ΆΛΑΣΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΕΣ ΧΩΡΕΣ ΑΜΕΡΙΚΗ ΗΠΑ ΚΑΝΑΔΑΣ ΆΛΛΕΣ ΧΩΡΕΣ ΑΦΡΙΚΗ , NOT. ΑΦΡΙΚΗ ΑΙΓΥΠΤΟΣ ΆΛ/^EΣ ΧΩΡΕΣ ΑΣΙΑ ΤΟΥΡΚΙΑ ΆΛΛΕΣ ΧΩΡΕΣ ΩΚΕΆΝΙΑ ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ ΆΛΛΕΣ ΧΩΡΕΣ ΔΕΝ ΔΗΛΩΣΑΝ ΧΩΡΑ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ Σύνολο Ξανθή Π ετρινιώτη Ή μ ετα νά στευση ττρ ος την ΕΛΛάδα. Μια ττρ ώ τη κατα\'ραφή, ταξινόμηση κο ανάαυση'έκδόσας ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΚΑΙ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΝΓΠΤΟΥΤΟΥ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΣΕΛ. 23

34 ΕΚΤΙΜΗΣΗ TOY ΑΠΟΘΕΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΑΤΟΣ ΕΙΣΕΛΘΟΝΤΩΝ ΠΟΥ ΥΠΗΡΧΕ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΓΠΣ ΑΡΧΕΣ ΤΉΣ ΔΕΚΑΕΤΙΑΣ ΤΟΥ 1990* (σ ε χί\]αδες) 1.ΚΑΝΟΝΙ KOI ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ Παλιννοστούντες 167..Ελληνες αττό την πρώην ΕΣΣΔ 45...Ελληνοκύπριοι 40. J^λλoι ομογενείς Ελληνες 30..Ελληνες με ξένη LΠτηκoότητα που επιστρέφουν για κάποια χρονική περίοδο Υπήκοοι χωρών της ΕΕ Υπήκοοι χωρών εκτός ΕΕ 123..Αλλες Ευρωπαϊκές χώρες 39..Αφρικανικές χώρες 17..Χώρες της Β. Αμερικής 24 Αλλες Χώρες ΜΗ ΚΔΛΙΟΝΙΚΟΙ ΜΕΤ,ΑΝΑΧΤΕΣ Αλβανοί Πολωνοί 30.. Αιγύπτιοι 25 ΦιλλΓΓπνέζοι 15 Αλλοι ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ 3..Σύνολο αλλογενών μεταναστών ( ) 35&436..ΣΥΝΟΛΟ Προσφατως εισελθόντων (1+2+3) * ΠρόκεΓται για στ-ίνθεση στοιχείων αττό διαφορεπκές ττηγές Ξανθή Πετρινιώτη Ή Μ ετανάστευση ττρος την Ε/Λάδα. Μια ττρώ τη κατα\'ραφή, ταξινόμηση και ανάλ υση'έ κδόσας ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΚΑΙ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΝΣΓΓΟΥΤΟΥ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ. ΣεΛ. 18

35 ΠΙΝΑΚΑΣ 12 Π α/ϋννόστηση Ε/»/ιήνων αιγτό το εξojτεpικό & Σύνολο Κατά χώρα προέλευσης Υπερωκεάνιοι Ευρωπαϊκές Λοιπές Μεσογειακές χώρες π ου δεν δηλώθηκαν Ή ρα -Εμκε ΠουΛοττούΛου ΤΙροβΛήματα Μ ετανάστευσης-π αλ ιννόστησης '' Αθήνα 19S6 σελ. 103

36 ΠΙΝΑΚΑΣ 13 Π αλιννόστηση κατά μεγάλες ομ ά δ ες ηλικιών (και τα δύο φύλα μαζί) Ομάϋες ηλικιών ΣυνοΛικός αριθμός ατόμων ττολιννοστούν ετών ,1 18,6 16,2 17, ετών ,2 64,3 64,9 61,3 45 ετών και άνω ,7 17,1 18,9 18,5 Πηγή: Ή ρα - Έ μκε ΠουΛοττούΛου ΤΙροβΛηματα Μ οανάεττευσης-παλιννόστησης' σελ.74

37 ΠΙΝΑΚΑΣ 14 ΜΕΣΗ ΗΛΙΚΙΑ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ - ΠΑΛΙΝΟΣΤΟΥΝΤΩΝ - Μ. ΓΥΝΑΙΚΕΣ - Μ.ΑΝΤΡΕΣ - Π. ΓΥΝΑΙΚΕΣ - Π ΑΝΤΡΕΣ Μετανάστευσης - Παλιννόστησης" Αθήνα 1986 σελ. 75

38 ΠΙΝΑΚΑΣ 15 ΠαΛιννόστηση trrro Δυτική Γερμανία Ειος Σύνολο 16 και κάτω 16 έως 64 ετών 65 και ττάνω 19Θ ,6% 77,2% 1,2% ,2% 74,3 2,0% ,4% 75,0% 1,6% ,1% 73,4% 1,5% ,5% 67,3% 3,2% ,1% 64,8% 4,1% Ή ρα - Έμκε ΠουΛοττούΛου ΤΙρορΛήματα Μετανάστευσης-ΠαΛιννόστησης" σελ.76

39 Στον Π. 15 απεικονίζεται η ποσοστιαία κατανομή τιαλιννοστούντοιν από Δ. Γερμανία κατά ομάδες ηλικιών Προκύπτει ότι όλο και τιερισσότερο άτομα κάτω το3ν 16 ετών παλιννοστούν κάθε χρόνο.^^ Διάρθρωση κατά (ρύλο; 51,8% είναι το ποσοστό τοτν παλιννοστούντων από τους μη παλιννόστες (49,0%). Η υπεροχή είναι ιδιαίτερα εμφανής στις ηλικίες ετοτν (59,2%,47,8%) Οικογενειακή κατάσταση: Οι παλιννόστες έχουν υψηλότερα ποσοστά τιαντρεμένων από τους μη παλιννόστες (59,8%, 51,7%) αλλά και διαζευγμένων (1,6%, 1,0%). Το ποσοστό χηρείας είναι χαμηλότερο στους παλιννόστες (3.0%) συναρτήσει της νεότερης ηλικίας τοον τιαλιννοστούντων. Οι μετανάστες παντρεύονται, χωρίζουν και χηρεύουν νωρίτερα.^ (Πίνακας 16) Το ότι οι περισσότεροι τιαλιννοστούντες είναι παντρεμένοι προκύπτει από την έρευνα για την παλιννόστηση όπου το 91,4% σε δείγμα τιεντακοσίων παλιννοστούντων ήταν έγγαμοι και από τα στοιχεία του Κέντρου Συμπαράστασης Παλιννοστούντων Μεταναστών όπου το 72% στους πεντακόσιους δέκα ήταν έγγαμοι.^ Ηρα- μκε Πουλοιιούλσο ΤΙρο^ήματα ΜεϊονύίΠΕυσης-ηαλιννόστησηι; σελ. 70, 73,76,77. ΓΤΑΕ "Πρόγραμμα Ερευνιον Αποδημίας - Παλιννόστησης το» Ελληνκού Πληθοσμοό" Τόμος Β Αθήνα 1992 σελ. 67,59,60. Ηρα-Εμκε Πουλοποόλο» "Προθήματα Μεαινάστεοσης-παλιννόστησης "σελ. 81.