BIOXHMEIA, TOMOΣ II ΠANEΠIΣTHMIAKEΣ EKΔOΣEIΣ KPHTHΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ!!! 1

Transcript

1 BIOXHMEIA, TOMOΣ II ΠANEΠIΣTHMIAKEΣ EKΔOΣEIΣ KPHTHΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ!!! 1

2 Kwashiorkor 2

3 Ο μεταβολισμός αποτελείται από εξαιρετικά διασυνδεόμενες πορείες λίπη πολυσακχαρίτες πρωτείνες λιπαρά οξέα γλυκερόλη λ όλ γλυκόζη αμινοξέα Η οξείδωση σακχάρων, λιπών και πρωτεινών συγκλίνει στο Ac-CoA που οξειδώνεται περαιτέρω (K. Krebs - αναπν. αλυσίδα) ΑΤΡ Krebs πυροσταφυλικό Ac-CoΑ Βιοσυνθέσεις 6Ρ- Γλυκόζη 5Ρ-πεντόζες ATP: Σύσπαση μυών, ενεργός μεταφορά, ενίσχυση σημάτων, βιοσυνθέσεις Η υδρόλυση ενός μορίου ΑΤΡ μεταβάλει το λόγο προιόντα/αντιδρόντα στη κατάσταση ισορροπίας μιας συζευγμένης αντίδρασης κατά μερικές τάξεις μεγέθους ATP FADH 2 NADH H+ ATP ΑΤΡ 3

4 ATP, υδρόλυση δεσμών υψηλής ενέργειας Ηλεκτροστατική άπωση ΔG 0 = ΚJ/mol ΔG 0 : πρότυπη μεταβολή ελεύθερης ενέργειας ΔG 0 : 4

5 Η μεταβολή ελεύθερης ενέργειας κατά μια χημική αντίδραση είναι η διαφορά ελεύθερης ενέργειας προϊόντων και αντιδρόντων ΔG = G products -G reactants DG < 0 αυθόρμητη, εξεργονική αντίδραση DG > 0 ενδεργονική αντίδραση DG = 0 η αντίδραση είναι σε ισορροπία ΔG =ΔG o +RTln([C][D] / [A][B]) Για την αντίδραση: A + B C + D όπου DG o = -RT ln K eq η πρότυπη μεταβολή ελ. ενέργειας (1Μ, ph 7 κλπ) Σε ισορροπία : Keq = [C][D] / [A][B] και επομένως ΔG = 0 Κ1 Χ Κ2 5

6 Σε συζευγμένες ενζυμικές αντιδράσεις οι πρότυπες ελ. ενέργειες προστίθενται Οι σταθερές ισοροπίας πολλαπλασιάζονται λ Κεφ. 14, σελ γλυκόλυση

7 Μεταβολικές πορείες και θέσεις ελέγχου Α. Γλυκόλυση Πολυσακχαρίτες γλυκόζη (F-6-P) Γλυκαγόνη Κινάση : Φωσφατάση Aφυδρογονάση 3Ρ-γλυκεριναλδεύδηςγ ρ F-6-P ΝΑD+ γαλακτικό NADH πυροσταφυλικό Ac-CoΑ Krebs Β. Κύκλος κιτρικού οξέος Η επάρκεια ΑΤΡ αναστέλλει δυο ένζυμα του κύκλου, ισοκιτρική και α-κετογλουταρική αφυδρογονάση FADH 2 NADH H+ ATP 7 5Ρ πεντόζες

8 Γ. Ρύθμιση της πορείας των Ρ-πεντοζών πολυσακχαρίτες γλυκόζη ΝADP+ 6Ρ- Γλυκόζη (G6PD) πυροσταφυλικό 5Ρ-πεντόζες Ac-CoΑ Krebs +5P-ριβόζη Βιοσυνθέσεις NADPH ATP FADH 2 NADH H+ ATP 5Ρ- Ριβόζη Noυκλεοτόδια 8 Λιπαρά οξέα

9 Δ. Καταβολισμός και σύνθεση λιπαρών οξέων Μεταφορά λιπαρών οξέων στο μιτοχόνδριο Η πρώτη αντίδραση σύνθεσης λιπαρών οξέων Ε. Σύνθεση και αποικοδόμηση γλυκογόνου Στ. Ρύθμιση της Γλυκονεογένεσης Κοκκία γλυκογόνου στο ήπαρ 9 Πορείες πυροσταφυλικού

10 Πορείες που ακολουθεί το πυροσταφυλικό γλυκονεογένεση + ΝΑD + Οξειδωτική αποκαρβοξυλίωση βιοσύνθεση Κ. Krebs β-οξείδωση ακετοξικό, 3-υδροξυ βουτυρικό 10 εγκέφαλος

11 Κάθε όργανο έχει μοναδικό μεταβολικό προφίλ 1. Μεταβολικό προφίλ εγκεφάλου Σε φυσιολογική δίαιτα ο εγκέφαλος καταναλώνει γλυκόζη, και αντίθετα με άλλα όργανα, εξαρτάται απόλυτα από αυτήν (120g/day, ~ 60% της συνολικής γλυκόζης) φυσιολογική δίαιτα γλυκόζη ασιτία κετονοσώματα ~60-70 % ξοδεύονται στη συντήρηση του ηλεκτροχημικού δυναμικού που διαμορφώνει η αντλία Να+, Κ+ Σε ασιτία, κετονοσώματα (ακετοξικό, 3- υδροξυ βουτυρικό) από το ήπαρ υποκαθιστούν μερικώς τη γλυκόζη Ac-CoΑ Krebs NADH ATP GLUT3 Υψηλή κατανάλωση γλυκόζης υποδηλώνει νευρική δραστηριότητα Αντλία Να+Κ+ ηλεκτροχημική βαθμίδωση 11

12 Η γλυκόζη μεταφέρεται στα εγκεφαλικά κύτταρα με τον μεταφορέα GLUT3 Ο μεταφορέας GLUT3 έχει Κ Μ ~ 1.6 mμ Η ενδοκυττάρια συγκέντρωση γλυκόζης είναι ~ 1mM, και η συγκέντρωση στο πλάσμα ~4.7mM 47 (~85 mg/dl) μετά από ολονύκτια νηστεία. Εαν η συγκέντρωση στο πλάσμα ελαττωθεί στα ~2 mm (~40 mg/dl), πλησιάζει την Κm του GLUT3 ~ 1.6 mμ), ΚΙΝΔΥΝΟΣ!!! Η γλυκόζη του αίματος κατανέμεται στα νευρικά κύτταρα μέσω αρτηριολίων 12 Μυς

13 2. Μεταβολικό προφίλ των μυών Τά κύρια καύσιμα των μυών είναι γλυκόζη, λιπαρά οξέα και κετονοσώματα Η γλυκόζη χρησιμοποιείται σε αιφνίδια έντονη δραστηριότητρα και μετατρέπεται σε γαλακτικό (αναερόβια καύση) Αερόβια ηρεμία λιπαρά οξέα, γλυκόζη αίματος, κετονοσώματα Έντονη αναερόβια δραστηριότητρα γλυκογόνο ο κλπ Τα λιπαρά οξέα είναι η κύρια πηγή ενέργειας για τους μύες σε ηρεμία, αλλά και κύρια πηγή για τον καρδιακό μυ (αερόβια ρ β καύση). πυροσταφυλικό ΝΑD+ Με εξάιρεση τον καρδιακό μύ, οι μύες αποθηκεύουν γλυκογόνο και περίπου ¾ του συνολικού γλυκογόνου βρίσκεται στους Ac-CoΑ γαλακτικό σκελετικούς μύες. Krebs Σε αντίθεση με το ήπαρ, τόσο οι μύες όσο και ATP ο εγκέφαλος στερούνται φωσφατάσης της 6-Ρ γλυκόζης και έτσι δεν εξάγουν, αλλά συγκρατουν γλυκόζη NADH ATP NADH 13 Cori

14 Το πυροσταφυλικό που μετατρέπεται σε γαλακτικό μετακινείται στο ήπαρ, όπου αφού οξειδωθεί (πάλι σε πυροσταφυλικό) χρησιμοποιείται στη γλυκονεογένεση γλυκογονο Φωσφατάση 6-Ρ γλυκόζης Ο κύκλος του Cori (Cori cycle) Οι αλληλομετατροπές μεταξύ μυών και ήπατος Η+ ΝΗ3 14 Λιπώδης ιστός

15 3. Μεταβολικό προφίλ του λιπώδους ιστού Α. Τα λιπαρά οξέα συντίθενται στο ήπαρ, εστεροποιούνται με γλυκερόλη και ταξιδεύουν ξδ με τη μορφή τριακυλ-γλυκερολών (TAG) μέσω VLDL (Very Low Density Lipoproteins). Η πρόσληψη λιπαρών οξέων από τα λιποκύτταρα προϋποθέτει υδρόλυση από Ινσουλινο-επαγόμενη λιπάση. Άρα η ινσουλίνη ελέγχει την είσοδο λιπαρών οξέων στο λιπώδη ιστό!! Λιποκύτταρο 15 αποθήκευση

16 3. Μεταβολικό προφίλ του λιπώδους ιστού Β. Τα λιπαρά οξέα (σε μορφή Ακυλ-CoA) εστεροποιούνται ερο ο ού στο σολιπώδη ιστό σόμε γλυκερόλη και αποθηκεύονται ως TAG δημιουργώντας μια τεράστια δεξαμενή μεταβολικού καυσίμου Οι TAG στα λιποκύτταρα υδρολύονται και επανεστεροποιούνται διαρκώς Η 3-Ρ γλυκερόλη προέρχεται ρχ από τη γλυκόλυσης, άρα ο λιπώδης ιστός χρειάζεται γλυκόζη για να αποθηκεύσει TAG (γλυκονεογένεση??) Λιποκύτταρο 16 απελευθέρωση

17 3. Μεταβολικό προφίλ του λιπώδους ιστού Γ. TAG υδρολύονται από επινεφρινο-επαγόμενη λιπάση σε λιπαρά οξέα και γλυκερόλη, Τα λιπαρά οξέα είτε απελευθερώνονται στο πλάσμα, είτε επανεστεροποιούνται ΕΑΝ υπάρχει επάρκεια 3-Ρ γλυκερόλης Άρα η συγκέντρωση γλυκόζης στα λιποκύτταρα καθορίζει την απελευθέρωση λιπαρών οξών στη κυκλοφορία!! Ο λιπώδης ιστός δεν είναι απλά αποθηκευτικός ιστός που απελευθερώνει ή αποθηκεύει λιπαρά οξέα ανάλογα με με τις μεταβολικές ανάγκες. Λειτουργεί επίσης ως ενδοκρινές όργανο το οποίο εκκρίνει πεπτιδικές ορμόνες, τις αδιποκύνες (adipocyte hormones). 17 Νεφροί

18 4. Μεταβολικό προφίλ των νεφρών Παραγωγή ούρων και αποβολή μεταβολικών αποβλήτων Το ανθρώπινο πλάσμα διηθείται ~60 φορές κάθε ημέρα Το νερό και τα υδατο-διαλυτά συστατικά πχ η γλυκόζη επαναπροσροφώνται ρ στα νεφρικά σωληνάρια Θυμηθείτε: Ο συν-μεταφορέας νατρίου-γλυκόζης εκμεταλλεύεται τη βαθμίδωση Να+ (αντλία Να+ Κ+) για να μεταφέρει γλυκόζη στο εσωτερικό του κυττάρου. Σε παρατεταμένη ασιτία οι νεφροί καθίστανται σημαντική θέση γλυκονεογένεσης και μπορούν να παράγουν μέχρι και το ½ της γλυκόζης του αίματος 18 ήπαρ

19 5. Μεταβολικό προφίλ του ήπατος Το μεγαλύτερο μέρος των ενώσεων που απορροφώνται από το έντερο (σάκχαρα, ίπη, αμινοξέα) περνούν πρώτα από το ήπαρ, το οποίο προμηθεύει με καύσιμα τα υπόλοιπα όργανα (εγκέφαλος, μύες κλπ). Η γλυκόζη που προσλαμβάνεται -> 6-Ρ γλυκόζη Το μεγαλύτερο μέρος -> γλυκογόνο Η περίσσεια -> Ac-CoA -> λιπαρά οξέα, TAG, VLDL -> μύες, λιπώδης ιστός, καρδιά Η γλυκόζη επανασυντίθεται (γλυκονεογένεση) από: γαλακτικό και αλανίνη (μύες), Hepatic Artery Γλυκερόλη (λιπώδης ιστός) Γλυκογενετικά αα (τροφές). 19 ομοιοσταση

20 Ομοιόσταση Γλυκόζης Η πρόσληψη τροφής και η ασιτία προκαλούν συγκεκριμένες μεταβολικές αλλαγές Κύκλος σίτισης-ασιτίας (starved fed cycle) 1. Μετα-απορροφητική κατάσταση (Postabsorptive state) μετά το δείπνο. 2. Αρχική περίοδος νηστείας (Early y fasting state) ) κατά τη διάρκεια της νύχτας. 3. Κατάσταση επανασίτισης (Refed state) μετά το πρωινό γεύμα. Η ρύθμιση της μεταβολικής ομοιόστασης (διατήρηση η σταθερής συγκέντρωσης γλυκόζης στο αίμα) πραγματοποιείται πχ με νευρική σηματοδότηση από τον εγκέφαλο και έκκριση σηματοδοτικών μορίων πχ ορμονών γλυκόζης στο αίμα Συ υγκέντρωση Ινσουλίνη Φυσιολογικά επίπεδα Γλυκαγόνη 20 Ινσουλίνη- μετα-απορροφητική

21 1. Μετα-απορροφητική κατάσταση - Ινσουλίνη Η γλυκόζη διεγείρει τη έκκριση ινσουλίνης από τα β-κύτταρα του πανγκρέατος, που σηματοδοτεί τη κατάσταση επάρκειας (fed state) και διεγείρει την αποθήκευση καυσίμων με ποικίλους τρόπους: -> Επάγει τη πρόσληψή γλυκόζης στους μύες, στο λιπώδη ιστό και στο ήπαρ (επαγωγή μεταφορέα GLUT4 και γλυκοκινάσης) -> Επιταχύνει τη γλυκόλυση και την παραγωγή Ac-CoA στο ήπαρ και τους μυες (ενεργοποίηση PFK και πυροσταφυλικής δευδρογονάσης) -> Ενεργοποιεί τη σύνθεση γλυκογόνου στους μύες και το ήπαρ (ενεργοποίηση συνθάσης του γλυκογόνου), αναστέλλει την υδρόλυση γλυκογόνου (αναστολή φωσφορυλάσης γλυκογόνου), καταστέλλει τη γλυκονεογένεση στο ήπαρ -> Αυξάνει τη σύνθεση λιπαρών οξέων στο ήπαρ και τη σύνθεση TAG στο λιπώδη ιστό (ενεργοποίηση Ac-CoA καρβοξυλάσης και λιποπρωτεινικής λιπάσης) β-πανγκρεατικό κύτταρο ΑΤΡ ελεγχόμενος ό δίαυλος Κ+ 21 Αρχικη περιοδος

22 2. Αρχική περίοδος νηστείας (Early fasting state) κατά τη διάρκεια της νύχτας Η συγκέντρωση γλυκόζης στο αίμα ελαττώνεται προκαλώντας ελάττωση στην έκκριση ινσουλίνης και αύξηση της έκκρισης γλυκαγόνης από τα α-κύτταρα του πανγκρέατος Η γλυκαγόνη σηματοδοτεί τη κατάσταση πείνας στοχεύοντας κυρίως στο ήπαρ : -> ενεργοποιεί την αποικοδόμηση και αναστέλλει τη σύνθεση γλυκογόνου -> ενεργοποιεί τη γλυκονεογένεση στο ήπαρ => μεγάλες ποσότητες γλυκόζης απελευθερώνονται στη κυκλοφορία για να διατηρήσουν τη συγκέντρωση γλυκόζης στο αίμα σε επαρκή επίπεδα -> αναστέλλει τη σύνθεση λιπαρών οξέων 22 επανασίτιση

23 3. Περίοδος επανασίτισης (πρωινό γεύμα)- Refed State Τα λίπη καταβολίζονται όπως και μετά από ένα κανονικό γεύμα. Η γλυκόζη του αίματος ΔΕΝ απορροφάται από το ήπαρ, αλλά από περιφερειακούς ιστούς. Αντίθετα το ήπαρ συνεχίζει να συνθέτει γλυκόζη αποθηκεύοντας γλυκογόνο. Εάν το ήπαρ αποθηκεύσει επαρκώς γλυκογόνο γ και η συγκέντρωση γλυκόζης συνεχίζει να αυξάνεται, τότε το ήπαρ αρχίζει να συνθέτει λιπαρά οξέα από την περίσσεια γλυκόζης. 23 Παρατεταμένη ασιτια

24 Παρατεταμένη ασιτία ακετοξικό, 3-υδροξυ βουτυρικό Προτεραιότητες: Παροχή επαρκούς γλυκόζης στον εγκέφαλο και προστασία πρωτεϊνών -Κινητοποίηση TAG του λιπώδους ιστού, γλυκονεογένεση στο ήπαρ, χρησιμοποίηση λιπαρών οξέων από τον μυϊκό ιστό. - Σύνθεση κετονοσωμάτων από το ήπαρ, απελευθέρωση προς εγκέφαλο και καρδιά (μετά από εβδομάδες είναι το κύριο καύσιμο του εγκεφάλου) - Μετά την εξάντληση των αποθεμάτων TAG αρχίζει αποικοδόμηση πρωτεινών που οδηγεί σε δυσλειτουργία καρδιάς, ήπατος και νεφρών και τελικά στο θάνατο 24 Διαβήτης

25 Σακχαρώδης διαβήτης -Diabetes Mellitus Τύπου Ι: Τύπου ΙΙ: Ινσουλινο-εξατώμενος, νεανικός, αυτό-άνοσος Aνθεκτικότητα στην ινσουλίνη Χαρακτηρίζεται από: -> υψηλή συγκέντρωση γλυκόζης στο αίμα, που αποβάλλεται στα ούρα -> υπερπαραγωγή γλυκόζης από το ήπαρ -> υπο-χρησιμοποίηση γλυκόζης από άλλα όργανα -> μεταστροφή στη κατανάλωση λιπών παρά υδατανθράκων -> παραγωγή κετονοσωμάτων και αδυναμία των νεφρών να διατηρούν οξεοβασική ισορροπία ->Ελάττωση του ph στο αίμα, αφυδάτωση και κώμα 25 Λεπτίνη

26 Θερμιδική ομοιόσταση και παχυσαρκία - Obesity Knock out ποντίκι που στερείται γονιδίου λεπτίνης WT Παχυσαρκία: παράγoντας υψηλού κινδύνου για διαβήτη και καρδιοαγγειακά νοσήματα Αιτία παχυσαρκίας: ---- καταναλώνεται περισσότερη τροφή απ ότι χρειάζεται και η περίσσεια αποθηκεύεται ως λίπος Λεπτίνη και σωματικό βάρος: Η λεπτίνη παράγεται αναλογικά με τη μάζα του λιπώδους ιστού. Αύξηση του λιπώδους ιστού -> αύξηση λεπτίνης -> ελάττωση όρεξης, ελάττωση σύνθεσης λιπαρών οξέων, και αντιστρόφως 26 άσκηση

27 Η επιλογή των καυσίμων κατά την άσκηση καθορίζεται από την ένταση και τη διάρκεια της δραστηριότητας. Η ταχύτητα θα εξαρτηθεί από το ρυθμό παραγωγής ATP 1. Αγώνας δρόμου 100μ (Sprint): Χρησιμοποιείται το υπάρχον ATP, η αναερόβια γλυκόλυση του μυικού γλυκογόνου προς γαλακτικό και η φωσφορική κρεατίνη που αναγεννά ATP σε έντονες μυικές συστολές διάρκειας 5-6 sec 2. Αγώνας δρόμου 1000μ (Med. length sprint): Τελεία οξείδωση μυϊκού γλυκογόνου προς CO2 (χαμηλότερος ρυθμός παραγωγής ATP) 3. Μαραθώνιος : Τελεία οξείδωση μυϊκού και ηπατικού γλυκογόνου και τελεία οξείδωση λιπαρών οξέων από τον λιπώδη ιστό προς CO2 (ακόμη χαμηλότερος ρυθμός παραγωγής ATP) Η χαμηλή συγκέντρωση γλυκόζης στο αίμα -> υψηλή γλυκαγόνη / χαμηλή ινσουλίνη -> μετακίνηση λιπαρών οξέων στο μυικό ιστό, β-οξείδωση -> Ac-CoA -> αναστολή Κύκλου Krebs + αναστολή διοχέτευσης γλυκόζης ->διατήρηση γλυκόζης για αναερόβια οξείδωση. 27 αιθανόλη

28 Η αιθανόλη παρεμβαίνει δραστικά στις μεταβολικές διεργασίες του ήπατος EtOH + NAD + -> Aκεταλδεύδη + NADH (κυτταροπλασματική αλκοολική δευδρογονάση) Aκεταλδεύδη + NAD + -> οξικό + NADH (μιτοχονδριακή δευδρογονάση αλδεύδης) Οξικό + CoA +ΑΤΡ -> ακετυλο- CoA +ΑΜΡ + ΡΡj (θειοκινάση) Ο καταβολισμός EtOH σε υπερβολικές δόσεις- προκαλεί πολλαπλά μεταβολικά προβλήματα: Α. Συσσώρευση NADH εις βάρος του NAD + με αποτέλεσμα: 1. ΑΝΑΣΤΟΛΗ ΤΗΣ ΟΞΕΙΔΩΣΗΣ ΓΑΛΑΚΤΙΚΟΥ ΣΕ ΠΥΡΟΣΤΑΦΥΛΙΚΟ με συνέπεια: - ΣΥΣΣΩΡΕΥΣΗ ΓΑΛΑΚΤΙΚΟΥ και οξέωση - ΑΝΑΣΤΟΛΗ ΤΗΣ ΓΛΥΚΟΝΕΟΓΕΝΕΣΗΣ και υπογλυκαιμεία. 2. ΑΝΑΣΤΟΛΗ ΤΗΣ ΟΞΕΙΔΩΣΗΣ και ΕΠΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ ΛΙΠΑΡΩΝ ΟΞΕΩΝ ΣΤΟ ΗΠΑΡ με συνέπεια: - ΣΥΣΣΩΡΕΥΣΗ ΤΡΙΑΚΥΛ-ΓΛΥΚΕΡΟΛΩΝ (TAG) που οδηγεί σε ΛΙΠΩΔΕΣ ΗΠΑΡ (fatty liver) 28

29 Η αιθανόλη παρεμβαίνει δραστικά στις μεταβολικές διεργασίες του ήπατος EtOH + NAD + -> Aκεταλδεύδη + NADH (κυτταροπλασματική αλκοολική δευδρογονάση) Aκεταλδεύδη + NAD + -> οξικό + NADH (μιτοχονδριακή δευδρογονάση αλδεύδης) Οξικό + CoA +ΑΤΡ -> ακετυλο- CoA +ΑΜΡ + ΡΡj (θειοκινάση) Β. To oξικό οξύ μετατρέπεται σε Acetyl CoA στο ήπαρ. Ομως η περεταίρω αξιοποίηση του Acetyl-CoA στο κύκλο του κιτρικού οξέος παρεμποδίζεται από την υψηλή συγκέντρωση NADH (αναστολή της ισοκιτρικής και α- κετογλουταρικής αφυδρογονάσης) ) με συνέπεια τη ΣΥΣΣΩΡΕΥΣΗ ΑΚΕΤΑΛΔΕΥΔΗΣ ΣΤΟ ΗΠΑΡ που αντιδρά και καταστρέφει πρωτεΐνες του ήπατος. Γ. Η αιθανόλη μεταβολίζεται σε ακεταλδεύδη και οξικό από -και επάγοντας τομικροσωμικό σύστημα οξείδωσηςαιθανόλης (Ethanol inducible microsomal ethanol-oxidizing system (MEOS), που χρησιμοποιεί το κυτόχρωμα P450 και δημιουργεί ελεύθερες λύθ οξειδωτικές ρίζες (free oxygen radicals), που καταστρέφουν ιστούς και βιομόρια 29

30 Δ. To ήπαρ καταστρέφεται!!! Τρία διακριτά στάδια: - Ανάπτυξη λιπώδους ήπατος Fatty Liver - Αλκοολική ηπατίτιδα μερικός κυτταρικός θάνατος -Κίρρωση, μη αναστρέψιμη βλάβη που αναστέλλει πολλές ηπατικές βιοχημικές λειτουργίες, όπως μετατροπή αμμωνίας σε ουρία. Η αμμωνία είναι τοξική για το νευρικό σύστημα και μπορεί να προκαλέσει κώμα και θάνατο. Κίρρωση προκαλείται στο 25% των αλκοολικών και 75% των περιπτώσεων κίρρωσης είναι αποτέλεσμα αλκοολισμού. Μη αλκοολική κίρρωση προκαλείται από Ιικής αιτιολογίας ηπατίτιδα. 30

31 Ασκήσεις Stryer Σελ , 8, 9, 12 Lehninger Kεφ. 23 4, 6, 7, 8, 9, 10, 12,