ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ & ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ. Μαρία Πεμπετζόγλου Eπίκουρη Καθηγήτρια

Transcript

1 ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ & ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ Μαρία Πεμπετζόγλου Eπίκουρη Καθηγήτρια Κομοτηνή

2 ... Αναγέννηση Ιστορική αναδρομή στο ρόλο του κράτους 18ος αιώνας εμποριοκρατία ή μερκαντιλισμός 18ος αιώνας κλασική σχολή (Adam Smith) η γενιά νεοκλασικών 1880 Wagner Κarl Marx Νεοκλασική σχολή 1936 Keynes Β Παγκόσμιος Πόλεμος -...

3 Σύγχρονες αντιλήψεις για το ρόλο του κράτους τέλη 60 : μονεταριστές αρχές 70: σχολή των νέων κλασικών οικονομολόγων δεκαετία 80: οικονομολόγοι της προσφοράς αρχές 90: «νέα πολιτική οικονομία» τέλη 50 & αρχές 90: Νέο-θεσμισμός δεκαετία 70: Αυστριακή σχολή δεκαετία 80: σχολή της δημόσιας επιλογής αρχές δεκαετίας του 90: Νέο-Κεϋνσιανοί

4 ΔΗΜΟΣΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ Αντικείμενο: η μελέτη των οικονομικών σκοπών και στόχων του κράτους καθώς και των μέσων που αυτό διαθέτει και χρησιμοποιεί για την πραγματοποίησή τους Δημόσιες δαπάνες Φόροι Δάνεια Επιχ/τική δραστηριότητα Ρυθμίσεις μισθών, κερδών, τόκων κ.ά Άμεσοι έλεγχοι σε τιμές, επενδύσεις, εισαγωγές κ.ά.

5 Ο ΤΕΛΕΙΟΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ Βασικές υποθέσεις: Μεγάλος αριθμός παραγωγών και καταναλωτών καταναλωτής max ευημερίας παραγωγός max κέρδους Πλήρης πληροφόρηση, χωρίς κόστος Πλήρης κινητικότητα και διαιρετότητα των μέσων παραγωγής

6 ΟΙ ΑΤΕΛΕΙΕΣ ΚΑΙ ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ Οι αποκλίσεις από την άριστη κατανομή των μέσων παραγωγής δημόσια αγαθά αγαθά και υπηρεσίες κοινής ωφέλειας εξωτερικότητες μονοπωλιακές παρεκκλίσεις Η άνιση διανομή Οι οικονομικές διαταραχές Η οικονομική υπανάπτυξη

7 ΜΕΡΟΣ Ι ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ Η κατανεμητική λειτουργία του κράτους Η διανεμητική λειτουργία του κράτους Η σταθεροποιητική και αναπτυξιακή λειτουργία του κράτους

8 Η ΚΑΤΑΝΕΜΗΤΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ δημόσια και ημιδημόσια αγαθά αγαθά και υπηρεσίες κοινής ωφέλειας εξωτερικές οικονομίες & επιβαρύνσεις μονοπωλιακές παρεκκλίσεις

9 ΔΗΜΟΣΙΑ ΑΓΑΘΑ Ορισμός Καθαρά δημόσιο αγαθό ή αμιγές δημόσιο αγαθό είναι ένα αγαθό, το οποίο, από τη στιγμή που υπάρχει σε μία κοινωνία, κάθε άτομο ξεχωριστά, μπορεί να αποκομίζει συγχρόνως υπηρεσία ίσης ποσότητας και ίδιας ποιότητας, με τη συνολικά παρεχόμενη από το αγαθό. Παραδείγματα η εθνική άμυνα ένα αντιπλημμυρικό έργο οι υπηρεσίες που προσφέρει ένας φάρος οι υπηρεσίες του δελτίου καιρού κλπ

10 ΔΗΜΟΣΙΑ ΑΓΑΘΑ Ιδιότητες (καθαρά ή αμιγή δημόσια αγαθά): Μη-ανταγωνιστικότητα (ή αδιαιρετότητα) στην κατανάλωση α) τα δημόσια αγαθά καταναλώνονται εξ αδιαιρέτου από το κοινωνικό σύνολο. β) η συνολικά διαθέσιμη ποσότητα ενός δημόσιου αγαθού Χ στην κοινωνία ισούται με την ποσότητα του δημόσιου αγαθού Χ που καταναλώνει κάθε άτομο (Α & Β) χωριστά Χ = ΧΑ = ΧΒ γ) η κατανάλωση ενός δημόσιου αγαθού δεν είναι ανταγωνιστική δ) η προσθήκη ενός επιπλέον χρήστη δεν επηρεάζει το κόστος παραγωγής του δημόσιου αγαθού (οριακό κόστος χρήσης=0)

11 ΔΗΜΟΣΙΑ ΑΓΑΘΑ Ιδιότητες (καθαρά ή αμιγή δημόσια αγαθά): Αδυναμία αποκλεισμού από τη χρήση α) δεν είναι δυνατή η είσπραξη τιμής από τη διάθεση των δημοσίων αγαθών. β) το κράτος δε θα μπορούσε να αποκλείσει από το όφελος των δημοσίων αγαθών τα άτομα που αρνούνται να καταβάλλουν τιμή. γ) τα άτομα δεν αποκαλύπτουν τις προτιμήσεις τους για αυτά τα αγαθά και το κόστος παραγωγής τους καλύπτεται από τους φόρους. Όλοι όμως αποκρύπτουν τις προτιμήσεις τους και δημιουργείται το «πρόβλημα του λαθρεπιβάτη» - ελεύθερου καβαλάρη (free rider problem).

12 Ημιδημόσια ή Μεικτά ή Μη-αμιγή δημόσια αγαθά: Τα αγαθά που συγκεντρώνουν σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό τη μία ή και τις δύο παραπάνω ιδιότητες Κατηγορίες Αγαθά, από τα οποία ο αποκλεισμός είναι εφικτός, αλλά ανεπιθύμητος Αγαθά, από τα οποία ο αποκλεισμός είναι επιθυμητός, αλλά ανέφικτος Αγαθά, από τα οποία ο αποκλεισμός είναι εφικτός, αλλά πότε είναι επιθυμητός και πότε ανεπιθύμητος

13 Δημόσια ή ιδιωτική παροχή των ημιδημόσιων αγαθών και των ιδιωτικών αγαθών που παρέχονται δημοσίως; Η μεταβαλλόμενη ισορροπία μεταξύ δημόσιας και ιδιωτικής παροχής σχετίζεται με τους εξής παράγοντες: την τεχνολογία το βιοτικό επίπεδο τις αντιλήψεις για το ρόλο του κράτους στην οικονομία το κόστος της δημόσιας παραγωγής

14 Μέσα πολιτικής του κράτους για τον εφοδιασμό της κοινωνίας με δημόσια αγαθά Εφοδιασμός από το κράτος ή κρατική παραγωγή; Ο μηχανισμός κρατικής δαπάνης και φορολογίας Τρόποι επιμερισμού του κόστους παραγωγής των δημόσιων αγαθών: καθολικοί φόροι τιμές χρήσης

15 ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ (ή ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΕΣ) Ορισμός οι επιπτώσεις των πράξεων ενός ατόμου ή μιας επιχείρησης στην ευημερία άλλων ατόμων ή στο κόστος άλλων επιχειρήσεων.

16 ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ Εξωτερικές επιδράσεις στην κατανάλωση Εξωτερικές επιδράσεις στην παραγωγή Μικτές εξωτερικές επιδράσεις Αρνητικές εξωτερικές επιδράσεις ή εξωτερικές επιβαρύνσεις στην κατανάλωση Θετικές εξωτερικές επιδράσεις στην κατανάλωση Αρνητικές εξωτερικές επιδράσεις ή εξωτερικές επιβαρύνσεις στην παραγωγή Θετικές εξωτερικές επιδράσεις στην παραγωγή Αρνητικές μικτές εξωτερικές επιδράσεις Θετικές μικτές εξωτερικές επιδράσεις

17 Μέθοδοι αντιμετώπισης εξωτερικοτήτων Συμφωνίες μεταξύ εμπλεκόμενων ιδιωτικών φορέων εξαγορά επιχειρήσεων σύναψη συμφωνίας καταβολή αποζημίωσης

18 Μέθοδοι αντιμετώπισης εξωτερικοτήτων Κρατική παρέμβαση μηχανισμοί τιμών Πιγκουβιανός ή διορθωτικός φόρος τέλος εκπομπών ρύπων ή περιβαλλοντικός φόρος επιδοτήσεις και παροχές ποσοτικοί μηχανισμοί πολιτικές διαταγών και ελέγχου προσεγγίσεις αγοράς κανόνες νομικής ευθύνης

19 ΜΟΝΟΠΩΛΙΑΚΕΣ ΠΑΡΕΚΚΛΙΣΕΙΣ Τεχνητά μονοπώλια (αύξον ή σταθερό κόστος) Νομοθεσία για την προστασία και κατοχύρωση του ανταγωνισμού Αντιμονοπωλιακή νομοθεσία Διάσπαση των μεγάλων επιχειρήσεων Φυσικά μονοπώλια (φθίνον κόστος) Εθνικοποίηση κλάδου παραχώρηση δικαιώματος εκμετάλλευσης σε ιδιωτική επιχείρηση

20 ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Δομή και οργάνωση των Δ.Ε. Α. ανάλογα με την έκταση συμμετοχής των δημοσίων και ιδιωτικών φορέων Αμιγείς δημόσιες επιχειρήσεις Μικτές δημόσιες επιχειρήσεις Β. ανάλογα με το βαθμό διοικητικής εξάρτησης Εξ ολοκλήρου εξαρτημένες από τη δημ. διοίκηση επιχειρήσεις Εξ ολοκλήρου αυτονομημένες Μερικά αυτονομημένες δημόσιες επιχειρήσεις

21 ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Λόγοι για τους οποίους δημιουργούνται Δ.Ε.: Αποφυγή κερδοσκοπικής εκμετάλλευσης των καταναλωτών από τα ιδιωτικά μονοπώλια Ορθολογικότερη οργάνωση της παραγωγής και τη μείωση του κόστους Αποτελεσματικότερη προώθηση άλλων, πέραν της αποτελεσματικότερης κατανομής πόρων, στόχων οικονομικής πολιτικής των δημοσίων φορέων (βελτίωση διανομής εισοδήματος, σταθεροποίηση οικονομίας, προώθηση οικονομικής ανάπτυξης)

22 ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Δραστηριότητες που αναλαμβάνουν και κλάδοι παραγωγής στους οποίους δραστηριοποιούνται δημόσιοι φορείς με τη μορφή Δ.Ε. Δραστηριότητες με φθίνον κόστος παραγωγής Δραστηριότητες που προκαλούν εξωτερικές κοινωνικές επιδράσεις Δραστηριότητες που συνεπάγονται μεγάλη αβεβαιότητα και κινδύνους Δραστηριότητες όπου κρίνεται αναγκαία η ενίσχυση του ανταγωνισμού Δραστηριότητες που μπορεί να αποφέρουν έσοδα στους δημόσιους φορείς.

23 ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Οι στόχοι των Δ.Ε.: - η βελτίωση της κατανομής των πόρων δηλαδή η προσαρμογή της παραγωγής στις προτιμήσεις του κοινωνικού συνόλου, - η βελτίωση της διανομής του εισοδήματος και του πλούτου, - η σταθεροποίηση της οικονομίας σε επίπεδο πλήρους απασχόλησης - δηλαδή καταπολέμηση ανεργίας και πληθωρισμού, - η προώθηση της οικονομικής μεγέθυνσης και της οικονομικής και περιφερειακής ανάπτυξης της χώρας.

24 ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Τα βασικά προβλήματα των Δ.Ε. Τα βασικά προβλήματα των Δ.Ε.: Α) Τεχνολογική αναποτελεσματικότητα: όταν τα αγαθά δεν παράγονται με το χαμηλότερο δυνατό κόστος (Οικονομική αναποτελεσματικότητα: όταν η παραγόμενη ποσότητα των αγαθών δεν ανταποκρίνεται στη ζήτηση του κοινωνικού συνόλου) Β) ελλείμματα

25 ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Τα βασικά προβλήματα των Δ.Ε. Αιτίες Τεχνολογικής αναποτελεσματικότητας Έλλειψη κινήτρων οργανωτικών ατομικών πτώχευση ανταγωνισμός Μισθολογική διάρθρωση Μονιμότητα υπαλλήλων

26 Ελλείμματα Τα ελλείμματα των δημοσίων επιχειρήσεων καλύπτονται με: - επιδοτήσεις από τον κρατικό προϋπολογισμό, - τη χρησιμοποίηση διακριτικών τιμών, - την εφαρμογή πολλαπλού τιμολογίου, - δανεισμό και ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Τα βασικά προβλήματα των Δ.Ε. - τιμολόγηση με βάση το μέσο κόστος παραγωγής.

27 ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Η ιδιωτικοποίηση των Δ.Ε. Μορφές ιδιωτικοποίησης: α) πώληση περιουσιακών στοιχείων του κράτους σε ιδιώτες β) εργολαβική ανάθεση σε ιδιωτικούς φορείς της παραγωγής ορισμένων υπηρεσιών για λογαριασμό του κράτους γ) διανομή κουπονιών στους πολίτες με τα οποία μπορούν να αγοράσουν αγαθά και υπηρεσίες από έναν κατάλογο εγκεκριμένων από το κράτος πωλητών και που ικανοποιούν ορισμένες προδιαγραφές και δ) απελευθέρωση της αγοράς από εμπόδια εισόδου σε αυτήν ιδιωτών

28 ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Η ιδιωτικοποίηση των Δ.Ε. Λόγοι ιδιωτικοποίησης: α) αύξηση της αποτελεσματικής χρήσης των περιορισμένων παραγωγικών πόρων, β) μείωση των δανειακών αναγκών του ευρύτερου δημόσιου τομέα, γ) μείωση της φορολογικής επιβάρυνσης των πολιτών, δ) ενδυνάμωση του κλίματος των βιομηχανικών σχέσεων και της επιχειρηματικότητας, ε) βελτίωση της ποιότητας των παρεχόμενων αγαθών και υπηρεσιών και της εξυπηρέτησης των καταναλωτών και στ) περισσότερο ορθολογική αξιολόγηση των επενδυτικών προγραμμάτων.

29 ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Οι Δ.Ε. στην Ελλάδα Πριν από το Β Παγκόσμιο Πόλεμο: περιορισμένος ο θεσμός των Δ.Ε. (ΣΕΚ, ΟΛΠ, Τράπεζα της Ελλάδος, ΕΤΕ, ΑΤΕ, Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας, Ελληνικά Ταχυδρομεία, ΕΟΤ κλπ). Μεταπολεμικά: σημαντική επέκταση του θεσμού, για αποκατάσταση ζημιών του πολέμου καθώς για προώθηση οικονομικής ανάπτυξης. [ΟΤΕ (1949), ΔΕΗ (1950), Οργανισμός Χρηματοδοτήσεως Οικονομικής Αναπτύξεως (1954), ΕΤΒΑ (1964), Εθνικός Οργανισμός Καπνού (1957), ΕΟΜΜΕΧ (1977), ΟΣΕ και ΗΛΠΑΠ (1970), ΟΑ (1975), ΗΣΑΠ (1976), ΔΕΠ (1975), ΕΒΟ, ΔΕΘ, ΕΡΤ, κλπ.] Δεκαετία 80: διεύρυνση κρατικής επιχειρηματικής δραστηριότητας σε αντίθεση με άλλες χώρες (ΕΚΟ, ΕΟΦ, ΕΛΟΤ κ.ά.) Δεκαετίες 90 και 2000: τάση αποκρατικοποίησης, αλλά ίδρυση νέων Δ.Ε. για προώθηση ειδικών έργων (π.χ. ΑΤΤΙΚΟ ΜΕΤΡΟ, Τραμ ΑΕ, Προαστιακός ΑΕ).

30 ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Οι Δ.Ε. στην Ελλάδα Προβλήματα Δ.Ε. στην Ελλάδα: χαμηλή τεχνολογική αποτελεσματικότητα, επιβάρυνσή τους με το κόστος άσκησης κοινωνικής, αναπτυξιακής ή σταθεροποιητικής πολιτικής και μεγάλη δύναμη των συνδικαλιστικών οργανώσεων των εργαζομένων σε αυτές. Τα ελλείμματα των Δ.Ε. καλύπτονται με: - δανεισμό (80% περίπου), - επιχορηγήσεις του τακτικού προϋπολογισμού και - αποσβέσεις κεφαλαίου.

31

32 Η ΣΤΑΘΕΡΟΠΟΙΗΤΙΚΗ & ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

33 Προβλήματα οικονομικής σταθερότητας Οι αιτίες που προκαλούν τις οικονομικές διαταραχές (π.χ. ύφεση, πληθωρισμός ζήτησης, πληθωρισμό κόστους, στασιμοπληθωρισμό) Τα μέσα πολιτικής που είναι αποτελεσματικά για την αντιμετώπιση κάθε διαταραχής, ο χρόνος εφαρμογής τους και η ποσοτική τους μεταβολή

34 Προβλήματα οικονομικής ανάπτυξης Οι παράγοντες που προσδιορίζουν το ρυθμό οικονομικής ανάπτυξης Ο προσδιορισμός των ποσοτικών στόχων οικονομικής ανάπτυξης Τα μέτρα πολιτικής για την πραγματοποίηση των στόχων οικονομικής ανάπτυξης Ο προγραμματισμός της οικονομικής ανάπτυξης

35 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗ ΣΤΑΘΕΡΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ Πολιτική του κράτους για την αντιμετώπιση της ύφεσης αύξηση των κρατικών δαπανών, χωρίς αντίστοιχη αύξηση των φόρων μείωση των φόρων, χωρίς αντίστοιχη μείωση των κρατικών δαπανών μέτρα νομισματικής πολιτικής μείωση του ποσοστού των ταμειακών διαθεσίμων μείωση του προεξοφλητικού τόκου πολιτική ανοιχτής αγοράς άμεσοι πιστωτικοί έλεγχοι

36 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗ ΣΤΑΘΕΡΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ Πολιτική του κράτους για την καταπολέμηση του πληθωρισμού ζήτησης μείωση των κρατικών δαπανών, χωρίς αντίστοιχη μείωση των φόρων αύξηση των φόρων, χωρίς αντίστοιχη αύξηση των κρατικών δαπανών μέσα νομισματικής πολιτικής αύξηση του ποσοστού των ταμειακών διαθεσίμων αύξηση του προεξοφλητικού τόκου πολιτική ανοιχτής αγοράς άμεσοι πιστωτικοί έλεγχοι

37 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗ ΣΤΑΘΕΡΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ Πολιτική του κράτους για την αντιμετώπιση του στασιμοπληθωρισμού πιθανές αιτίες μέτρα πολιτικής

38

39 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Η πολιτική κρατικών δαπανών Φορολογική πολιτική οικονομικής ανάπτυξης η πολιτική των φορολογικών κινήτρων η πολιτική της υπέρμετρης φορολογικής επιβάρυνσης των μη παραγωγικών μορφών δαπάνης Άλλα μέσα πολιτικής μέτρα νομισματικής πολιτικής μέτρα εξωτερικής εμπορικής πολιτικής άμεσα μέτρα ελέγχου μεταβολές στους θεσμούς

40 ΤΑ ΜΕΣΑ ΔΡΑΣΗΣ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ Τα Δημοσιονομικά μέσα Δημόσιες Δαπάνες Φόροι Δημόσιος Δανεισμός Τα Νομισματικά και Πιστωτικά μέσα Τα μέσα Εξωτερικής Οικονομικής Πολιτικής Τα μέσα Άμεσου Ελέγχου έλεγχος τιμών των αγαθών και υπηρεσιών έλεγχος τιμών των παραγωγικών συντελεστών ποσοτικοί και ποιοτικοί έλεγχοι των αγαθών ενθάρρυνση ή αποθάρρυνση των επενδύσεων κανονισμοί εργασίας κανονισμοί πολεοδομίας, κυκλοφορίας Θεσμικά μέσα

41 ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΔΑΠΑΝΕΣ Δημόσιες δαπάνες: οι πληρωμές που διενεργούν οι δημόσιοι φορείς, μέσω του προϋπολογισμού, για την επίτευξη των οικονομικών στόχων: της άριστης κατανομής των παραγωγικών μέσων της «δίκαιης» διανομής του εισοδήματος της σταθεροποίησης της οικονομίας της οικονομικής μεγέθυνσης

42 ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΔΑΠΑΝΩΝ Οικονομική Ταξινόμηση: ο τρόπος με τον οποίο οι δημόσιες δαπάνες επηρεάζουν την παραγωγή και το εθνικό εισόδημα Λειτουργική Ταξινόμηση: το είδος της ανάγκης την οποία προορίζεται να καλύψει η κάθε κατηγορία δαπάνης Διοικητική Ταξινόμηση: ο δημόσιος φορέας που δημιουργεί τη δαπάνη

43 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΔΑΠΑΝΩΝ Δαπάνες για αγαθά και υπηρεσίες Μεταβιβαστικές πληρωμές τρέχουσες δαπάνες ή δαπάνες δημόσιας κατανάλωσης δαπάνες δημοσίων επενδύσεων ή κεφαλαιουχικές δαπάνες μεταβιβαστικές πληρωμές (1η ταξινόμηση) μεταβιβαστικές πληρωμές (2 η ταξινόμηση) Μεταβιβάσεις εισοδήματος Μεταβιβάσεις κεφαλαίου Μεταβιβάσεις στα νοικοκυριά Μεταβιβάσεις στις επιχειρήσεις ή επιδοτήσεις Τόκοι δημοσίου χρέους Μεταβιβάσεις Στο εξωτερικό

44 Οικονομική ταξινόμηση Δημοσίων δαπανών στην Ελλάδα Κατηγορία δαπάνης Ι.Δαπάνες για αγαθά&υπηρεσίες 62,7 57,3 49,3 46,2 45,0 -τρέχουσες 41,0 42,7 41,8 38,4 39,2 -δημόσιες επενδύσεις 21,7 14,6 7,5 8,1 5,8 ΙΙ. Μεταβιβαστικές πληρωμές 37,3 42,7 50,7 53,8 55,0 -μεταβιβάσεις στους ιδιώτες 31,4 29,8 30,6 37,3 43,3 α)συντάξεις δημοσίου 22,7 21,1 13,7 12,2 12,6 β)λοιπές συντάξεις 50,2 47,8 27,6 9,9 26,5 γ)άλλες μεταβιβάσεις σε ιδιώτες 27,1 31,1 58,7 15,2 4,2 -επιδοτήσεις 2,7 6,3 3,3 0,3 0,1 -τόκοι δημοσίου χρέους 3,1 6,3 16,7 15,8 11,6 -μεταβιβάσεις στο εξωτερικό 0,1 0,3 0,1 0,4 <0,1 Σύνολο

45 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ Χρησιμότητα οικονομικής ταξινόμησης οι φορείς άσκησης οικονομικής πολιτικής (policy makers) μπορούν να αξιολογούν καλύτερα τις οικονομικές επιπτώσεις των δημοσίων δαπανών και να τις χρησιμοποιούν καλύτερα για την άσκηση οικονομικής πολιτικής. Δημόσιες δαπάνες για αγαθά και υπηρεσίες Δαπάνες για μεταβιβαστικές πληρωμές Δαπάνες για δημόσιες επενδύσεις

46 Λειτουργική ταξινόμηση των δημοσίων δαπανών Κατηγορία δαπάνης Γενική διοίκηση 33,2 23,7 19,3 17,8 Εθνική άμυνα 6,3 8,6 5,7 4,2 Δημόσια ασφάλεια 2,3 1,5 2,7 2,5 Οικονομικές υποθέσεις 0,4 12,7 10,5 13,8 Προστασία περιβάλλοντος 1,1 1,2 1,3 1,2 Οίκηση 0,8 0,9 0,7 0,7 Υγεία 8,1 8,4 11,2 10,6 Ψυχαγωγία, πολιτισμός και θρησκεία 0,6 0,6 0,8 0,8 Εκπαίδευση 7,6 6,1 6,9 6,5 Κοινωνική προστασία 39,6 36,4 40,8 41,9 Σύνολο δαπανών 100,0 100,0 100,0 100,0

47 Λειτουργική ταξινόμηση των δαπανών της γενικής κυβέρνησης στην Ελλάδα (ως % του ΑΕΠ), Ελλάδα και ΕΕ-15, (μέσος όρος) Πηγή: Eurostat (2011) & ΙΝΕ (2011)

48 Χρησιμότητα λειτουργικής ταξινόμησης μελέτη και αξιολόγηση των δημοσίων δαπανών ιεράρχηση διαφόρων κατηγοριών δαπανών από πολιτική εξουσία εξακρίβωση προτεραιότητας κυβέρνησης για ικανοποίηση διαφόρων κατηγοριών δαπανών από πολίτες ικανοποίηση ιεράρχησης δαπανών από πολίτες

49 Δυσχέρειες λειτουργικής ταξινόμησης των δημοσίων δαπανών Ορισμένες κατηγορίες δαπανών εξυπηρετούν περισσότερες από μία ανάγκες, π.χ. οι μισθοί των υπαλλήλων του Υπουργείου Παιδείας θα πρέπει να ενταχθούν στον τομέα της εκπαίδευσης ή της Διοίκησης; Είναι δύσκολο να καθοριστεί το σημείο μέχρι το οποίο θα πρέπει να γίνεται η ανάλυση και η εξειδίκευση των δημοσίων δαπανών, π.χ. δαπάνες εκπαίδευσης γενικά ή εκπαίδευσης για πληρωμή μισθών, ενοίκια κοκ;

50 ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΔΑΠΑΝΩΝ Διοικητική ταξινόμηση ο δημόσιος φορέας που δημιουργεί τη δαπάνη Δαπάνες Κεντρικής Διοίκησης Δαπάνες Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) Δαπάνες Οργανισμών Κοινωνικής Ασφάλισης (ΟΚΑ) Δαπάνες λοιπών Νομικών Προσώπων Δημοσίου Δικαίου (ΝΠΔΔ) Χρησιμότητα διοικητικής ταξινόμησης πληροφορίες για βαθμό διοικητικής αποκέντρωσης πληροφορίες για κόστος κοινωνικής ασφάλισης πληροφορίες για περιθώρια ιδιωτικοποίησης

51 Διοικητική ταξινόμηση δημοσίων Κατηγορία δαπάνης Δαπάνες Κεντρικής Διοίκησης δαπανών στην Ελλάδα ,2 65,4 53,6 46,8 58,1 Δαπάνες ΟΚΑ 24,3 23,7 31,5 39,7 33,2 Δαπάνες ΟΤΑ 5,2 4,0 5,0 5,2 5,2 Δαπάνες λοιπών ΝΠΔΔ 6,3 6,9 9,9 8,3 3,5 Σύνολο

52 ΔΗΜΟΣΙΟΙ ΦΟΡΕΙΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΟΤΑ ΟΚΑ ΝΠΔΔ ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΓΕΝΙΚΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ

53 ΦΟΡΟΙ Φόρος: μία μονομερής, αναγκαστική παροχή των ιδιωτικών φορέων προς το Δημόσιο, η οποία δεν αντικρίζεται από ειδική και άμεση οικονομική αντιπαροχή του Δημοσίου προς τους φορολογούμενους, για την επίτευξη των στόχων: της άριστης κατανομής των παραγωγικών μέσων της δίκαιης διανομής του εισοδήματος της σταθεροποίησης της οικονομίας

54 Κριτήρια Ταξινόμησης Φόρων Ταξινόμηση με κριτήριο τη Φορολογική Βάση Ταξινόμηση των Φόρων σε Άμεσους και Έμμεσους Ταξινόμηση με κριτήριο τη φορολογούσα αρχή Ταξινόμηση των φόρων σε προσωπικούς και απρόσωπους Ταξινόμηση με κριτήριο το χαρακτήρα του φορολογικού συντελεστή

55 Βάση Φορολογική βάση: το μέγεθος με βάση το οποίο υπολογίζεται ένας φόρος και μπορεί να είναι οικονομικό ή μη-οικονομικό μέγεθος Φόροι σταθερού ποσού κατά φορολογούμενο (ή εφάπαξ) Φόροι εισοδήματος φόροι εισοδήματος φυσικών προσώπων (ΦΕΦΠ) φόροι εισοδήματος νομικών προσώπων(φενπ) Φόροι κατανάλωσης γενικοί φόροι κατανάλωσης-ειδικοί φόροι κατανάλωσης φόροι κατ αξίαν-φόροι κατά μονάδα προϊόντος εσωτερικοί- εξωτερικοί φόροι κατανάλωσης Φόροι περιουσίας φόροι επί της κατοχής περιουσίας φόροι επί της μεταβίβασης της περιουσίας(ετεροβαρείς)

56 Ταξινόμηση των Φόρων σε Άμεσους και Έμμεσους άμεσοι φόροι έμμεσοι φόροι Ταξινόμηση με κριτήριο τη φορολογούσα αρχή φόροι Κεντρικής Διοίκησης φόροι υπέρ των Οργανισμών Κοινωνικής Ασφάλισης φόροι υπέρ των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης Ταξινόμηση των φόρων σε προσωπικούς και απρόσωπους Προσωπικοί φόροι Απρόσωποι φόροι

57 O ΦΠΑ στην Ελλάδα περίοδος λοιπή Ελλάδα νησιά Αιγαίου Νομοθεσία υπερμει -ωμένος από έως κανονικός μειωμένος κανονικός μειωμένος υπερμει -ωμένος 1/4/05 14/3/10 19% 9% 4,5% 13% 6% 3% αρ. 12/ Ν.3336/ /3/10 30/6/10 21% 10% 5% 15% 7% 4% αρ. 12/ Ν.3833/2010 1/7/10 31/12/10 23% 11% 5,5% 16% 8% 4% αρ. 4/ Ν.3845/2010 1/1/11 23% 13% 6,5% 16% 9% 5% αρ. 4/ Ν.3899/2010

58 Ταξινόμηση με κριτήριο το χαρακτήρα του φορολογικού συντελεστή Φορολογικός συντελεστής: ο φόρος που πληρώνει το νοικοκυριό ή το κοινωνικό σύνολο ως ποσοστό του εισοδήματός του και διακρίνεται σε: T μέσο φορολογικό συντελεστή ( t) : t Y t' οριακό φορολογικό συντελεστή (t ): T Y

59 Ταξινόμηση με κριτήριο το χαρακτήρα του φορολογικού συντελεστή T T Έτος Υ ΔΥ Τ ΔΤ t t' Y Y (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) , ,30 0, ,34 0,60 Αναλογική φορολογία Προοδευτική φορολογία Αντιστρόφως προοδευτική φορολογία

60 Ταξινόμηση με κριτήριο το χαρακτήρα του φορολογικού συντελεστή Αναλογική φορολογία Έτος Υ ΔΥ Τ ΔΤ T t T t' Y Y (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) , ,30 0, ,30 0,30

61 Ταξινόμηση με κριτήριο το χαρακτήρα του φορολογικού συντελεστή Προοδευτική φορολογία Έτος Υ ΔΥ Τ ΔΤ T t T t' Y Y (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) , ,40 0, ,46 0,85

62 Ταξινόμηση με κριτήριο το χαρακτήρα του φορολογικού συντελεστή Αντιστρόφως Προοδευτική φορολογία Έτος Υ ΔΥ Τ ΔΤ T t T t' Y Y (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) , ,20 0, ,16 0,10

63 Κλιμακωτή προοδευτικότητα ΦΕΦΠ στην Ελλάδα Οικονομικό έτος 2014 Κλιμάκιο εισοδήματος ( ) Φορολογικός συντελεστής % και άνω 42

64 ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΔΑΝΕΙΣΜΟΣ & ΔΗΜΟΣΙΟ ΧΡΕΟΣ

65 Η εξέλιξη των εσόδων, δαπανών, ισοζυγίου και χρέους της Γενικής Κυβέρνησης, Έσοδα Γενικής Κυβέρνησης (ως % ΑΕΠ) 41,0 43,6 45,2 47,0 Δαπάνες Γενικής Κυβέρνησης (ως % ΑΕΠ) 52,1 53,7 53,8 59,2 Πρωτογενές Ισοζύγιο Γενικής Κυβέρνησης (ως % ΑΕΠ) 5,2 2,9-3,6 8,2 Ισοζύγιο Γενικής Κυβέρνησης (ως % ΑΕΠ) -11,1-10,1-8,6-12,2 Χρέος Γενικής Κυβέρνησης 146,0 171,3 156,9 174,9

66 Η εξέλιξη του δημοσίου χρέους στην Ελλάδα, σε % , , ,1 10,

67 Οι παράγοντες αύξησης του κρατικού χρέους, % 80% 60% 40% 20% 0% -20% % πρωτογενές έλλειμμα/πλεόνασμα τόκοι λοιποί

68 Διακρίσεις δημοσίου δανεισμού και δημοσίου χρέους ανάλογα με την πηγή προέλευσης των πόρων εσωτερικός δημόσιος δανεισμός και δημόσιο χρέος εξωτερικός Η διάρθρωση δημόσιος του ελληνικού δανεισμός χρέους, και δημόσιο χρέος 100% 80% 60% 40% 20% 0% εξωτερικό εσωτερικό

69 Διακρίσεις δημοσίου δανεισμού και δημοσίου χρέους ανάλογα με το χρόνο λήξης των δανείων εξοφλητέα δάνεια πάγια δάνεια δάνεια απαιτητά δάνεια ορισμένης προθεσμίας εξόφλησης βραχυπρόθεσμα μεσοπρόθεσμα μακροπρόθεσμα

70 Διακρίσεις δημοσίου δανεισμού και δημοσίου χρέους ανάλογα με τη χρήση του προϊόντος του δανείου παραγωγικά καταναλωτικά με βάση άλλα κριτήρια με βάση το αν οι τίτλοι τους έχουν εισαχθεί και αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης στο χρηματιστήριο διαπραγματεύσιμα μη-διαπραγματεύσιμα με βάση το αν οι δημόσιοι φορείς έχουν το δικαίωμα να μετατρέψουν εκ των υστέρων τους όρους του δανείου

71 Λόγοι για τους οποίους δανείζονται οι δημόσιοι φορείς Η χρηματοδότηση των δημοσίων επενδύσεων Η ανεπάρκεια των τρεχόντων εσόδων Η ανάγκη κρατικής παρέμβασης για σταθεροποίηση της οικονομίας Η διοχέτευση των αποταμιεύσεων στους κλάδους που επιθυμούν οι δημόσιοι φορείς

72 Η εξέλιξη της αποταμίευσης, των δημοσίων επενδύσεων και του δανεισμού για το δημόσιο τομέα στην Ελλάδα Έτος Σύνολο Δημόσιου Τομέα (εκατ ) Αποταμίευση Επενδύσεις Δανεισμός ,

73 % του ΑΕΠ Το δημόσιο χρέος ως % του ΑΕΠ σε επιλεγμένες χώρες της ΕΕ, ,0 180,0 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 Ελλάδα 174,9 Πορτογαλία 128,0 127,9 123,3 Ιταλία Ιρλανδία Γαλλία 92,2 92,1 90,9 87,2 85,4 Ισπανία Ευρωζώνη Μ.Βρετανία ΕΕ-28 Γερμανία 76,9 Λουξεμβούργο 23,6

74 Το χρονικό του ελληνικής κρίσης χρέους μέσα 2010: αποκαλύπτεται ότι το δημοσιονομικό έλλειμμα της Ελλάδας κυμαίνεται σε μεγαλύτερα επίπεδα από αυτά που θα καθιστούσαν το δημόσιο χρέος βιώσιμο, τα επιτόκια δανεισμού της χώρας από τις χρηματαγορές για τη χρηματοδότηση των ελλειμμάτων υπέρμετρα. προσφυγή ελληνικής κυβέρνησης στο μηχανισμό στήριξης της Τρόϊκα (Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, Ευρωπαϊκή Ένωση και Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα), αίτηση δανείου 110 δις (80 δις από Ευρωζώνη + 30 δις από ΔΝΤ). 8/5/2010: Υπογραφή σύμβασης δανειακής διευκόλυνσης (μνημόνιο) 29/6/2011: Υπογραφή «Μεσοπρόθεσμου Πλαισίου Δημοσιονομικής Στρατηγικής ». 21/7/2011: η σύνοδος κορυφής της ΕΕ καταλήγει σε συμφωνία για νέο δάνειο προς την Ελλάδα, 158 δις, αλλά υπήρχε απροθυμία ορισμένων χωρών της Ευρωζώνης να συνεισφέρουν χωρίς εγγυήσεις. 27/10/2011: στη σύνοδο κορυφής επιτυγχάνεται συμφωνία για «κούρεμα» του χρέους κατά 50% + πρόσθετο πακέτο βοήθειας 130 δις.

75 Το χρονικό του ελληνικής κρίσης χρέους 10/11/2011 Νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον κ Λουκά Παπαδήμο 13/2/2012 Β Μνημόνιο: νέα μέτρα λιτότητας ( κατώτατου μισθού, απολύσεις στο δημόσιο, κατάργηση κλαδικών συμβάσεων κοκ) 6/5/2012: εκλογές, δεν προκύπτει κυβέρνηση (υπηρεσιακή κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Παναγιώτη Πικραμμένο) 17/6/2012: εκλογές και κυβέρνηση συνεργασίας ΝΔ-ΠΑΣΟΚ-ΔΗΜΑΡ. 7/11/2012: Υπογραφή «Μεσοπρόθεσμου Πλαισίου Δημοσιονομικής Στρατηγικής » (μέτρα: συντάξεων & εφάπαξ, κατάργηση δώρων Χριστουγέννων & Πάσχα, αντίτιμο 25 για εισαγωγή σε νοσοκομείο κοκ). 2/2013: Γ Μνημόνιο: νέα μέτρα 2 έως 4 δισ. ευρώ για το διάστημα (μεταρρύθμιση του κατώτατου μισθού, μείωση του μη μισθολογικού κόστους εργασίας, απολύσεις στο δημόσιο, αποκρατικοποιήσεις, ) 21/6/2013: αποχωρεί η ΔΗΜΑΡ από την κυβέρνηση

76 Εξέλιξη του χρέους της γενικής και κεντρικής κυβέρνησης της Ελλάδας ως % του ΑΕΠ Χρέος γενικής κυβέρνησης (ως % του ΑΕΠ) Χρέος κεντρικής κυβέρνησης (ως % του ΑΕΠ) 129,3 144,9 170,3 156,9 175,5 174,8 128,9 149,7 176,5 157,7 178,2 177,8

77 Τόκοι χρέους της κεντρικής κυβέρνησης ως % του ΑΕΠ * 2015** Τόκοι ως % του ΑΕΠ 4,3 4,7 5,3 5,8 7,9 6,3 3,3 3,2 3,2 * εκτιμήσεις ** προβλέψεις

78 Πλούταρχος (92 π.χ.): Περὶ τοῦ μὴ δεῖν δανείζεσθαι Οι συμφορές του δανεισμού (Περί του μη δειν δανείζεσθαι) Συγγραφέας: Πλούταρχος «Το δανείζεσθαι της εσχάτης αφροσύνης και μαλακίας εστίν» «Ο δανεισμός είναι πράξη υπέρτατης αφροσύνης και μαλθακότητας»! Το είπε ο Πλούταρχος τον 1ο μ.χ. αιώνα και να που έφθασε η στιγμή να εκτιμηθούν οι λόγοι του... «Εχεις; Μη δανείζεσαι γιατί δεν σου λείπουν. Δεν έχεις; Μη δανείζεσαι γιατί δεν θα ξεπληρώσεις το χρέος σου», «Οι οφειλέτες είναι δούλοι όλων των δανειστών τους. Είναι δούλοι δούλων αναιδών και βάρβαρων και βάναυσων». Και οι δανειστές «Μετατρέπουν την αγορά σε κολαστήριο για τους δύσμοιρους οφειλέτες, σαν όρνεα τους κατακρεουργούν και τους κατασπαράζουν βυθίζοντας το ράμφος στα σωθικά τους»... Το κείμενο δεν γράφτηκε τυχαία. Η Αθήνα και οι άλλες ελληνικές πόλεις μαστίζονταν από τις συνέπειες της υπερχρέωσης, όταν ο Πλούταρχος περί το 92 μ. Χ. αποφάσισε να μιλήσει μπροστά σε ακροατήριο για τις σοβαρές συνέπειες του δανεισμού. Σε ποιούς ήταν χρεωμένοι τότε οι άνθρωποι; Σε δικούς τους αλλά κυρίως σε ξένους πιστωτές ως επί το πλείστον Ρωμαίους. «... κουβαλώντας μαζί τους σάκους και συμφωνητικά και συμβόλαια σαν δεσμά εναντίον της Ελλάδος, την οργώνουν από πόλη σε πόλη και σπέρνουν χρέη που πολλά βάσανα φέρνουν και πολλούς τόκους, και που δύσκολα ξεριζώνονται ενώ οι βλαστοί τους περικυκλώνουν τις πόλεις, τις εξασθενούν και τελικά τις πνίγουν», λέει παραστατικά ο Πλούταρχος.

79 Πλούταρχος (92 π.χ.): Περὶ τοῦ μὴ δεῖν δανείζεσθαι Και τι προτείνει; «Φύγε να γλυτώσεις από τον εχθρό και τύραννό σου, τον δανειστή που θίγει την ελευθερία σου, βάζει πωλητήριο στην αξιοπρέπειά σου κι αν δεν του δίνεις, σε ενοχλεί αν πουλήσεις, ρίχνει την τιμή αν δεν πουλήσεις σε αναγκάζει αν τον πας στο δικαστήριο προσπαθεί να επηρεάσει την έκβαση της δίκης αν του ορκίζεσαι σε προστάζει αν κρατάς την πόρτα κλειστή στήνεται στο κατώφλι και σου βροντά αδιάκοπα...». Αλλά ο Πλούταρχος δεν κατακεραυνώνει μόνον τους πιστωτές. Δεν φταίει μόνον ο δανειστής. Ευθύνεται πρωτίστως ο δανειζόμενος με την άφρονα συμπεριφορά του και την επιθυμία του για πολυτέλεια και τριφυλή ζωή «Διότι χρεωνόμαστε για να πληρώσουμε όχι το ψωμί και το κρασί μας, μα εξοχικές κατοικίες, δούλους, μουλάρια, ανάκλιντρα και τραπεζώματα...». Κι αν ο Πλούταρχος κατακεραυνώνει έτσι τους συγχρόνους τους, τι θα έλεγε για... τα εορτοδάνεια και τα δάνεια για καλοκαιρινές διακοπές, που διαφημίζονταν από τις Τράπεζες μέχρι πρότινος, βρίσκοντας φυσικά, πολλούς «αγοραστές». Και το αποτέλεσμα ποίο είναι; «Για να διατηρήσουμε την ελευθερία μας ενώ έχουμε συνάψει δάνεια κολακεύουμε ανθρώπους που καταστρέφουν σπιτικά, γινόμαστε σωματοφύλακες τους, τους καλούμε σε γεύματα, τους προσφέρουμε δώρα και τους πληρώνουμε φόρους». «Ανθρωπος που μπλέκει μια φορά, μένει χρεώστης για πάντα και σαν το άλογο που του έχουν φορέσει χαλινάρι, έχεται στη ράχη του τον έναν αναβάτη μετά τον άλλον»

80

81