ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΘΥΤΗ-ΘΥΜΑΤΟΣ ΘΥΜΑΤΟΣ ΣΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΡΙΣΕΩΝ. ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΕΛΕΝΗ ΧΡΗΣΤΑΚΟΥ MSc HUMAN FACTORS ENGINEERING

Transcript

1 ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΘΥΤΗ-ΘΥΜΑΤΟΣ ΘΥΜΑΤΟΣ ΣΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΡΙΣΕΩΝ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΕΛΕΝΗ ΧΡΗΣΤΑΚΟΥ MSc HUMAN FACTORS ENGINEERING

2 ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ Ο ορισμός της τρομοκρατίας είναι διαφορετικός από κοινωνία σε κοινωνία και πολλές φορές εντός και του ίδιου κοινωνικού συνόλου (τρομοκράτες ή απελευθερωτές)

3 ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ Περιλαμβάνει την προμελετημένη, απρόσμενη, παράνομη χρήση ή την απειλή χρήσης βίας σε άμαχους στόχους (πολίτες, στρατιωτικούς εκτός υπηρεσίας, προσωπικό ασφαλείας εν καιρό ειρήνης) και άλλους συμβολικούς στόχους

4 ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ Έχει σκοπό να δημοσιοποιήσει ένα πολιτικό ή θρησκευτικό θέμα, να εκφοβίσει την κυβέρνηση ή την κοινωνία προκαλώντας μαζικό φόβο και ανασφάλεια ώστε να γίνουν αποδεκτά τα αιτήματα Συνήθως εμπεριέχει ιδεολογικά και πολιτικά κίνητρα

5 ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ Είτε με τη μορφή μαζικής σωματικής επίθεσης είτε χημικής, βιολογικής, ή πυρηνικής, είναι ψυχολογικά καταστροφική Με την προβολή από τα ΜΜΕ ο φόβος μπορεί να εξαπλωθεί ταχύτατα και να μην περιοριστεί σε αυτούς που έζησαν το γεγονός άμεσα

6 ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ Οι ψυχολογικές επιπτώσεις είναι: συνήθως επικρατέστερες από τα σωματικά τραύματα και περιλαμβάνουν: συναισθηματικές, συμπεριφορικές και πνευματικές επιπτώσεις

7 ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ Περιλαμβάνει πολλούς συμμετέχοντες: τους δράστες τους στόχους τρίτα πρόσωπα που βοηθούν ή συνεργάζονται, και αυτούς που ταυτίζονται με τους τρομοκράτες

8 ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ Περιλαμβάνει πολλές πράξεις Καταλήγει σε πολλαπλές κοινωνικές, ψυχολογικές, σωματικές και οικονομικές επιπτώσεις Η φροντίδα των ψυχολογικών αναγκών του πληθυσμού είναι από τα σημαντικότερα κομμάτια για την ανάρρωση μετά από ένα τρομοκρατικό χτύπημα

9 ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ Η βιβλιογραφία σχετικά με τις ψυχολογικές συνέπειες μίας τρομοκρατικής επίθεσης είναι σχετικά μικρή αλλά συνεχώς αναπτυσσόμενη Οι περισσότερες πληροφορίες συλλέγονται από τις ευρύτερες έρευνες που αφορούν σε τραυματικές εμπειρίες, συμπεριλαμβανομένων και αυτών που εξετάζουν τις καταστροφές

10 ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ Αν και παρατηρούνται αρκετές ομοιότητες μεταξύ άλλων καταστροφών και των τρομοκρατικών επιθέσεων, η κακή πρόθεση και η απρόβλεπτη φύση της τρομοκρατίας είναι που επιφέρουν την εξεζητημένη και καταστροφική επίδραση σε αυτούς που εμπλέκονται άμεσα ή έμμεσα

11 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΣΥΝΕΠΕΙΩΝ Η διαχείριση των συνεπειών μίας τρομοκρατικής επίθεσης απαιτεί: μία σειρά από παρεμβάσεις σε πολλαπλά επίπεδα με τη συμμετοχή πολλών υπηρεσιών

12 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΣΥΝΕΠΕΙΩΝ να μπορεί να καλύπτει τις ανάγκες πριν από μία επίθεση, κατά τη διάρκεια, και μετά την επίθεση να απευθύνεται στα άτομα που ενεπλάκησαν και στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον

13 ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ Στόχος του κράτους θα πρέπει να είναι η εξασφάλιση της υγείας του πληθυσμού μέσω μίας οργανωμένης και πολυδιάστατης προσπάθειας που θα απευθύνεται στη σωματική, πνευματική και περιβαλλοντική υγεία

14 ΘΥΤΕΣ Γιατί κάποιοι άνθρωποι αποφασίζουν να χωρίσουν από την κοινωνία και να καταφύγουν στην τρομοκρατία? Οι τρομοκράτες έχουν κοινά χαρακτηριστικά? Υπάρχει συγκεκριμένο προφίλ ή προσωπικότητα τρομοκρατών?

15 ΘΥΤΕΣ Υπάρχει δυνατότητα να αναπτυχθεί ένα προφίλ που θα μπορούσε με αξιοπιστία να βοηθήσει το προσωπικό ασφάλειας να αναγνωρίσει εγκαίρως πιθανούς τρομοκράτες?

16 ΘΥΤΕΣ Ενώ δεν υπάρχει τίποτα πιο εύκολο από το να καταδείξουμε τον ένοχο, δεν υπάρχει τίποτα πιο δύσκολο από το να τον κατανοήσουμε. Φιοντόρ Μιχαήλοβιτς Ντοστογιέφσκι

17 ΘΥΤΕΣ Οι διαφορές που παρατηρούνται ανάμεσα στις τρομοκρατικές ομάδες όσον αφορά στην εθνικότητα, στο κοινωνικό υπόβαθρο, στα πιστεύω και στους στόχους καθιστά «επικίνδυνη» την γενίκευση και τη δημιουργία ενός προφίλ

18 ΘΥΤΕΣ Υπάρχουν τόσες πολλές διαφορετικές προσωπικότητες που εμπλέκονται με την τρομοκρατία όσες και οι διαφορές που παρατηρούνται στις προσωπικότητες γενικότερα

19 ΘΥΤΕΣ Φυσικά Χαρακτηριστικά: υγιείς, δυνατοί και γενικά δεν ξεχωρίζουν σε αμφίεση και τρόπους συνήθως μεσαίο ύψος, και αναμιγνύονται εύκολα στο πλήθος συνήθως δεν έχουν «αφύσικη» φυσιογνωμία και περίεργα χαρακτηριστικά (είτε γενετικά είτε επίκτητα) που θα διευκόλυναν την αναγνώρισή τους

20 ΘΥΤΕΣ το ντύσιμο και τα μαλλιά τους δεν εμπνέουν υποψίες (μπορεί μάλιστα να είναι και πολύ καλά ντυμένοι και να είναι την πρώτη θέση στο αεροπλάνο) μιλάνε και συμπεριφέρονται όπως και ο υπόλοιπος κόσμος μπορεί να καταφύγουν σε πλαστική επέμβαση εάν ήδη τους καταζητούν

21 ΘΥΤΕΣ Γενικά Χαρακτηριστικά: αισθάνονται απομονωμένοι από την κοινωνία αφοσιωμένοι στον πολιτικό ή θρησκευτικό τους στόχο δεν διακρίνουν τις βίαιες πράξεις τους ως εγκληματικές

22 ΘΥΤΕΣ είναι πολύ αφοσιωμένοι μεταξύ τους αλλά θα επιδείξουν περισσότερη σκληρότητα στους προδότες από ότι στους εχθρούς είναι πονηροί, επιδέξιοι, αδίστακτοι και παίρνουν πρωτοβουλίες δεν επιδεικνύουν φόβο, λύπη και ενοχές

23 ΘΥΤΕΣ Εκπαιδευτικό-Επαγγελματικό-Κοινωνικό- Οικονομικό Υπόβαθρο Αρχηγοί: υψηλή πανεπιστημιακή εκπαίδευση Μέλη: βασική ή πανεπιστημιακή, φοιτητές Επαγγέλματα: γιατροί, τραπεζίτες, δικηγόροι, μηχανικοί, δημοσιογράφοι, καθηγητές πανεπιστημίου, κρατικοί-κυβερνητικοί υπάλληλοι

24 ΘΥΤΕΣ Οικογενειακή Κατάσταση: στο παρελθόν οι περισσότεροι ήταν ανύπαντροι Κίνητρο: Γυναίκες: για ιδεολογικούς λόγους και μία καλύτερη ζωή για όλους Άντρες: για την εξουσία και τη δόξα

25 ΘΥΤΕΣ Κίνητρο: Αρχηγοί: για ιδεολογικούς και πολιτικούς σκοπούς Μέλη: συνήθως για ιδεολογικούς σκοπούς αλλά και για να ανήκουν σε μία ομάδα, να αισθανθούν σημαντικοί

26 ΘΥΤΕΣ Οι πράξεις τους βασίζονται στην υποκειμενική επεξήγηση του κόσμου Η αντίληψη και τα πιστεύω τους επηρεάζονται από το πολιτικό, κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον τους

27 ΘΥΤΕΣ Οι περισσότεροι δεν θεωρούν τους εαυτούς τους τρομοκράτες αλλά στρατιώτες, απελευθερωτές, μάρτυρες και νόμιμους πολεμιστές ενός ευγενούς κοινωνικού σκοπού

28 ΘΥΤΕΣ Σκοπός: αποστολή αυτοκτονίας (χρησιμοποίηση του α/φους ως βόμβα) η απόκτηση ομήρων για να κερδίσουν δημοσιότητα προκειμένου να προωθηθεί κάποιο πολιτικό/κοινωνικό μήνυμα η επιθυμία φυγής σε άλλη χώρα

29 ΘΥΤΕΣ Η ψυχολογική κατάσταση των θυτών την ώρα της κρίσης περιλαμβάνει: υπερβολικό άγχος φόβο επιφανειακή ηρεμία έλλειψη λογικής βίαιη συμπεριφορά ακραίες αντιδράσεις

30 ΘΥΜΑΤΑ Ο αριθμός των ατόμων που θα βιώσει αυτές τις συνέπειες εξαρτάται από τη σοβαρότητα του γεγονότος και τον βαθμό έκθεσής τους σε αυτό

31 ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ Βάση του Διαγνωστικού και Στατιστικού Εγχειρίδιου των Ψυχικών Διαταραχών (DSM IV) ένα τραυματικό γεγονός ή η μαρτυρία αυτού προκαλεί: Φόβο, την αίσθηση ότι κάποιος είναι αβοήθητος, και τρόμο ως αντίδραση στον κίνδυνο που αντιλαμβάνεται ή που πραγματικά υπάρχει

32 ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ Το αποτέλεσμα της έκθεσης ενός ατόμου σε ένα τραυματικό γεγονός ποικίλει ανάλογα με το άτομο Το κοινωνικό πλαίσιο, προηγούμενες εμπειρίες και προσδοκίες για το μέλλον αναμιγνύονται με τα χαρακτηριστικά του τραυματικού γεγονότος και παράγουν την αντίδρασή του

33 ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ Επειδή οι τρομοκρατικές επιθέσεις μπορούν να προκαλέσουν βίαιους τραυματισμούς, θάνατο, και καταστροφές μία συγκεκριμένη ομάδα ανθρώπων θα βιώσουν ακραίο τραυματισμό, μία μεγάλη ομάδα όπως η οικογένεια και οι φίλοι θα επηρεαστούν άμεσα και η κοινωνία θα αντιμετωπίσει τον φόβο και τον κίνδυνο μέσω των ΜΜΕ

34 ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ Οι συνέπειες μπορούν να χωριστούν σε τρεις κατηγορίες: η πλειοψηφία των ανθρώπων θα βιώσουν αϋπνία, ανησυχία, σύγχυση, και αύξηση στην κατανάλωση αλκοόλ και τσιγάρου Η επαναφορά τους μπορεί να γίνει χωρίς θεραπεία, αλλά σίγουρα θα επωφεληθούν από εκπαίδευση και κοινωνική στήριξη

35 ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ μία μικρότερη ομάδα μπορεί να αναπτύξει επίμονη αϋπνία και άγχος Η επαναφορά τους θα χρειαστεί ψυχολογική και ιατρική παρέμβαση μία μικρή υποομάδα θα αναπτύξει ψυχιατρικά νοσήματα όπως το Σύνδρομο Μετατραυματικού Στρες, βαριά κατάθλιψη Η επαναφορά τους χρήζει ειδικής θεραπείας

36 ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ Πιο συνήθεις Σκέψεις: επαναλαμβανόμενα όνειρα ή εφιάλτες αναβίωση του γεγονότος σε μία προσπάθεια να έχει διαφορετικό αποτέλεσμα δυσκολία συγκέντρωσης και ανάκλησης στοιχείων

37 ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ επναλαμβανόμενες σκέψεις ή αναμνήσεις του γεγονότος, ή των ανθρώπων που έχασαν τη ζωή τους σε αυτό, χωρίς να μπορούμε να το σταματήσουμε Λιγότερο συνήθεις Σκέψεις: αμφισβήτηση των θρησκευτικών πεποιθήσεων

38 ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ Συνήθη Συναισθήματα: φόβος και άγχος όταν κάτι θυμίζει το γεγονός (ήχοι, μυρωδιές) έλλειψη συμμετοχής ή/και ευχαρίστησης σε καθημερινές δραστηριότητες αίσθηση κενού για το μέλλον

39 ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ αίσθηση κατάθλιψης, θλίψης για κάποια χρονικά διαστήματα αίσθηση έκρηξης θυμού ή έντονου εκνευρισμού Λιγότερο συνήθη Συναισθήματα: αίσθημα μουδιάσματος, απομάκρυνσης

40 ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ Συνήθεις Συμπεριφορές: υπερπροστατευτικότητα της οικογένειας υπερδιέγερση και εύκολο τρόμαγμα αϋπνία αυξημένες διενέξεις με την οικογένεια υπερευαισθησία

41 ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ Λιγότερο συνήθεις Συμπεριφορές: απομόνωση από τους άλλους αποφυγή δραστηριοτήτων, ανθρώπων και τόπων που θυμίζουν το γεγονός εργασιοθεραπεία

42 ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ Τα παιδιά που βιώνουν ένα τραυματικό γεγονός παρουσιάζουν άμεσα βιολογικές και ψυχολογικές αντιδράσεις οι οποίες μπορεί και να παραμείνουν για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα

43 ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ Τα ψυχικά συμπτώματα σε παιδιά και εφήβους είναι παρόμοια με αυτά των ενηλίκων Είναι πολύ πιθανό να αναπτύξουν ψυχολογικά προβλήματα, και να δυσλειτουργούν στο σπίτι και το σχολείο

44 ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ Μπορεί να αναπτύξουν ΣΜΣ, κατάθλιψη, αγχωτικές διαταραχές, κατανάλωση εξαρτησιογόνων ουσιών, και μαθησιακά προβλήματα Όπως και οι ενήλικες, παρουσιάζουν αλλαγές στις στρεσσογόνες ορμόνες, με τη διαφορά ότι στα παιδιά παρατηρούνται αλλαγές και στην ανάπτυξη της νευροφυσιολογίας τους

45 ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ Είναι πιθανό η παρατεταμένη παρουσία του στρες να λειτουργήσει αρνητικά στην νευροφυσιολογική τους ανάπτυξη, με αποτέλεσμα μακροπρόθεσμα την κακή αντιμετώπιση του στρες ή/και την ανάπτυξη ψυχιατρικών νοσημάτων

46 ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ Παιδιά 5 ετών και κάτω: συνεχή φόβο αποχωρισμού από γονείς ή κηδεμόνες κλάμα, φωνές, γκρίνια αϋπνίες, εφιάλτες παλινδρομική συμπεριφορά (δάχτυλο στο στόμα, ενούρηση στο κρεβάτι)

47 ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ Παιδιά 6-11 ετών: τα προαναφερθέντα συμπτώματα και απομόνωση από ανθρώπους και καθημερινές ασχολίες κακή συμπεριφορά στο σπίτι και στο σχολείο αδυναμία συγκέντρωσης

48 ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ Έφηβοι ετών: τα προαναφερθέντα συμπτώματα και αναβίωση του γεγονότος αποφυγή οτιδήποτε θυμίζει το γεγονός κατάχρηση ουσιών (αλκοόλ) αυτοκτονικές τάσεις

49 ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ εκνευρισμό παράλογους φόβους ξεσπάσματα θυμού και καυγάδες κατάθλιψη, άγχος, αίσθημα ενοχής ή συναισθηματική αποστασιοποίηση κακή απόδοση στο σχολείο

50 ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ Όταν σχεδιάζουμε την αντιμετώπιση του συμβάντος πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη μας: την σχέση μεταξύ της σοβαρότητας ή/και τον αριθμό των συμπτωμάτων και τον αριθμό των ατόμων που επηρεάστηκαν

51 ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ Η ομάδα που παρουσιάζει λίγα και μικρά συμπτώματα μπορεί να αντιμετωπιστεί με απλή παρέμβαση, στήριξη και εκπαίδευση μέσω των ΜΜΕ και των κέντρων υγείας όσον αφορά στα συμπτώματα και στις αντιδράσεις που αναμένονται μετά από τέτοια γεγονότα

52 ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ Η ομάδα των ατόμων που θα παρουσιάσουν σοβαρά συμπτώματα ή/και ψυχιατρικά νοσήματα θα χρειαστούν συμβατική θεραπεία από γιατρούς Αυτό επιβάλλει την συνεργασία και τον συγχρονισμό των κέντρων υγείας και των κέντρων ψυχικής υγείας

53 ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ Η έλλειψη ενός συγκεκριμένου προφίλ δεν καθιστά δυνατή την αναγνώριση των τρομοκρατών παρά μόνο αν καταζητείται

54 ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ Καθιστάται απαραίτητη η προετοιμασία για όλες τις φάσεις: πριν το γεγονός κατά τη διάρκεια του γεγονότος μετά το γεγονός

55 ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ Πριν το γεγονός: άρτια εκπαίδευση του προσωπικού ασφαλείας καθώς και του προσωπικού που βρίσκεται σε θέσεις κλειδιά και που μπορεί να χρειαστεί να διαπραγματευθεί

56 ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ Κατά τη διάρκεια του γεγονότος: εφαρμογή σχεδίων για την αντιμετώπιση του γεγονότος (προειδοποιητικό τηλεφώνημα, διαπραγματεύσεις)

57 ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ Μετά το γεγονός: άμεση επέμβαση ιατρικής και ψυχολογικής υποστήριξης κοινωνική ενημέρωση και υποστήριξη μέσω των ΜΜΕ και κέντρων υγείας παρακολούθηση της προόδου των εμπλεκόμενων

58 ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ Η ανταπόκριση στις ψυχολογικές ανάγκες του πληθυσμού μετά από ένα κρίσιμο συμβάν θεωρείται ένα από τα πιο σημαντικά στάδια της «επούλωσης» και η ετοιμότητα και η ανταπόκριση αποτελεί πρόκληση για όλα τα έθνη