ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Ι ΡΥΜΑ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ
|
|
- Ξενία Μεσσηνέζης
- 10 χρόνια πριν
- Προβολές:
Transcript
1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Ι ΡΥΜΑ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΙΑΤΡΙΒΗ Η ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΜΙΝΩΙΚΗ ΕΠΟΧΗ ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ ΕΣΠΟΙΝΑ ΑΠΛΑ Α ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΚΟΥΜΠΟΥΡΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟ
2 Στους γονείς µου Επαµεινώνδα και Μαρία και σε όσους πιστεύουν σε εµένα. Καταµεσήµερο Ιουλίου που κι αν ακόµα δεν υπήρχαν ελαιώνες θα τους είχα επινοήσει. ( Οδυσσέας Ελύτης.) 2
3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ-ΜΥΘΟΙ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΤΗΝ ΕΛΙΑ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΚΑΙ ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ ΣΤΗΝ ΜΙΝΩΙΚΗ ΕΠΟΧΗ Η ΕΛΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΛΑ Ι ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ Η ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΡΩΜΑΙΚΗ ΚΑΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟ Ο ΤΥΠΟΙ ΕΛΑΙΟΥΡΓΕΙΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗ ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟ Ο ΠΕΡΙΟ ΟΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΙ ΕΛΙΑ Η ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΕΛΑΙΟ ΕΝΤΡΑ-ΜΝΗΜΕΙΑ ΦΥΣΗΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ ΤΕΙ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕ ΤΟ ΙΚΤΥΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΚΡΗΤΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΑΣΩΣΗ ΜΝΗΜΕΙΑΚΩΝ ΕΛΑΙΟ ΕΝΤΡΩΝ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 3
4 1. ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η καλλιέργεια της ελιάς είναι µια από τις σηµαντικότερες καλλιέργειες που συνδέονται µε την ζωή και την εξέλιξη του ανθρώπου και γενικά την διαβίωσή του χρονικά στα βάθη των αιώνων. Η παρουσία της ελιάς προσέφερε πάντοτε τροφή στους ανθρώπους µε τον καρπό της αλλά και το παράγωγό του το ελαιόλαδο. Εκτός από είδος διατροφής η ελιά συντέλεσε στην διαβίωση του ανθρώπου δίνοντας ακόµα το ξύλο της για χρήση ως καύσιµη ύλη για θέρµανση και µαγειρική. Ακόµα η ελιά έπαιξε σηµαντικό ρόλο στην οικονοµία καθώς γινόταν εµπόριο ελαιολάδου ανάµεσα σε διάφορους πολιτισµούς. Η ελιά υπήρξε και έµπνευση για τους καλλιτέχνες όλων των εποχών είτε αυτό αφορά στην ζωγραφική είτε στην ποίηση. Τέλος από την αρχαιότητα είχε παρατηρηθεί ότι τα παράγωγα του ελαιόδεντρου είτε πρόκειται για το ελαιόλαδο, είτε για τα φύλλα της ελιάς έχουν φαρµακευτικές ιδιότητες. Σκοπός της διατριβής αυτής ήταν να µελετηθεί ο ρόλος και η σηµαντικότητα της ελιάς στη διαβίωση του ανθρώπου καθώς επίσης και η επίδρασή της στους διάφορους τοµείς της ζωής του στα βάθη των αιώνων. 4
5 2. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ελιά δέντρο του πλούτου, της αιωνιότητας, της µακροζωίας της αφθονίας, της γονιµότητας, της ευηµερίας και της ζωής. Καλλιέργεια άρρηκτα συνδεδεµένη µε την ζωή, την ανάπτυξη και την ευηµερία του ανθρώπου αλλά κυρίως µε την διαβίωσή του και την οικονοµική του ανάπτυξη. έντρο ευλογηµένο από τους θεούς ανεξαρτήτως θρησκεύµατος: δωδεκάθεο- η ελιά χαρίζεται από την θεά Aθηνά, χριστιανισµός-το περιστέρι µετά τον κατακλυσµό φέρνει στο Νώε κλαδί ελιάς (Εικόνα 1), κοράνι-το φως του Αλλάχ παροµοιάζεται µε το φώς του ιερού δέντρου της ελιάς που χαρίστηκε στους ανθρώπους σαν ένδειξη ευγνωµοσύνης και προστασίας. έντρο του καλού, συµβολισµός που αποδίδεται σε αυτό επειδή χρησιµοποιούνταν κλαδιά του σε αρχαίες τελετουργίες όπως καθαρµοί, καθώς επίσης συνδεδεµένο έµµεσα µε το φώς αφού αποτελεί πηγή φωτισµού από αρχαιοτάτων χρόνων µε το καιόµενον έλαιον που δίδει φως, δέντρο ελπίδας και θείου ελέους ακόµα και στης µέρες µας δέντρο της ειρήνης και των ειρηνευτικών προσπαθειών. Είναι γνωστό άλλωστε ότι οι συνήθειες, τα ήθη τα έθιµα αλλά γενικά η φυσιογνωµία και τα χαρακτηριστικά ως προς το τρόπο ζωής οφείλονται εκτός από τον τόπο που διαµένει και στις καθηµερινές ασχολίες που πραγµατοποιεί ο κάθε λαός. Έτσι οι λαοί της Μεσογείου έχουν επηρεαστεί τόσο στον οικονοµικό αλλά και στον κοινωνικό τοµέα καθώς επίσης στην θρησκεία από την καλλιέργεια της ελιάς κυρίως καθώς και της αµπέλου. Εικόνα 1. Κλαδί και καρποί ελιάς. 5
6 3. ΜΥΘΟΙ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΤΗΝ ΕΛΙΑ 3.1 ΜΥΘΟΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ Μετά την ανοικοδόµηση της Αθήνας, ο θεός Ποσειδώνας και η θεά Αθηνά είχαν λογοµαχία (Εικόνα 2) σχετικά µε την ονοµασία της πόλης. Βασιλιάς της Αθήνας ήταν ο Κέκροπας. Οι δύο αντίπαλοι ανέβηκαν στο βράχο της Ακρόπολης, όπου ήρθαν και οι άλλοι δέκα θεοί από τον Όλυµπο για να κάνουν τον δικαστή στη διαφωνία των δύο θεών, ενώ ο Κέκροπας ορίστηκε σαν µάρτυρας. Πρώτος διαγωνίστηκε ο Ποσειδώνας µε την τρίαινά του έδωσε ένα χτύπηµα στη γη και δηµιουργήθηκε ένα κύµα αλµυρού νερού που σχηµάτισε µια λίµνη αλµυρού νερού, την λεγόµενη Ερεχθηίδα θάλασσα. Η Αθηνά µε την σειρά της δίνει το δώρο της, φυτεύοντας µια ελιά πάνω στο βράχο γεµάτη καρπούς. Αφού τελείωσε και η σειρά της Αθηνάς µε την παρουσίαση του δώρου της, o ίας κήρυξε το τέλος του αγώνα και είπε στους υπόλοιπους θεούς να κρίνουν από ποιόν θεό έπρεπε να ονοµαστεί η πόλη ζητώντας και την γνώµη του Κέκροπα. Ο Κέκροπας πάνω από το βράχο κοιτώντας τριγύρω βλέπει παντού θάλασσα από αλµυρό νερό από το οποίο αποτελούνταν και το δώρο του Ποσειδώνα, το δέντρο όµως της Αθηνάς ήταν το πρώτο ελαιόδεντρο στην χώρα και αποτελούσε υπόσχεση για ευηµερία και προστασία. Έτσι, ο Κέκροπας έκρινε πως το δέντρο της Αθηνάς (Εικόνες 3-4) ήταν χρησιµότερο από εκείνο του Ποσειδώνα, και έτσι δόθηκε σε αυτή η κυριαρχία της πόλης και από αυτή πήρε και η πόλη το όνοµά της. Η ελιά της Αθηνάς ονοµαζόταν Μορία Ελαία και θεωρούνταν ως η πρώτη ήµερη ελιά στην Αθήνα και σε όλο τον κόσµο. Από αυτή την ιερή ελιά της Ακρόπολης δηµιουργήθηκαν οι δώδεκα ελιές της Ακαδηµίας και αντιστοιχούσαν στης δώδεκα πύλες της. Από αυτές τις δώδεκα ελιές δηµιουργήθηκε το ιερό άσος των Αθηνών (Μορίες Ελιές), ακόµα στα ιερά της θεάς Αθηνάς υπήρχαν ιερές ελιές και σε αρκετά υπήρχαν ελαιώνες ολόκληροι (Πηγή: 6
7 Εικόνα 2. Η λογοµαχία Αθηνάς- Ποσειδώνα για την ονοµασία της Αθήνας. Εικόνα 3. Η Αθηνά προσφέρει την ελιά στους κατοίκους της Αθήνας. Εικόνα 4. Η Αθηνά προσφέρει την ελιά στους ανθρώπους. 3.2 ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΑΛΙΡΡΟΘΙΟΥ Ο Αλιρρόθιος ήταν γιος του Ποσειδώνα και αποφάσισε µε προτροπή του πατέρα του να κόψει τις ιερές ελιές της Αθηνάς που είχαν προέλθει από την πρώτη ελιά επειδή εξαιτίας της έχασε την πατρότητα της Αθήνας. Όταν όµως ο Αλιρρόθιος σήκωσε τον πέλεκη για να κόψει τις ελιές αυτός έπεσε και τον σκότωσε. 7
8 Προέλευση της ονοµασίας Μορίες ελιές Η ονοµασία αυτή µπορεί να προήλθε στο ότι οι ελιές αυτές ήταν «εµορηµέναι ως αποκοπείσαι η πολλαπλασιασθείσαι εκ της πρώτης αρχέγονου ελαίας»ψιλάκης 1999) Από τον θάνατο ( µόρο) του Αλιρρόθιου. ( Σταµατόπουλος 2003) Από την λέξη µόριο (τµήµα, τεµάχιο) Από την χρήση τµήµατος της ελιάς της Ακρόπολης που χρησιµοποίησαν οι άνθρωποι της εποχής για να δηµιουργήσουν και άλλα ήµερα δέντρα ελιάς. Νοµική προστασία των Μορίων Υπήρχε ειδική νοµοθεσία των Μορίων όσον αφορά την προστασία τους και κανόνες για την καλλιέργειά τους. Οι ιδιοκτήτες των ιερών δέντρων σύµφωνα µε τον Αριστοτέλη ήταν υποχρεωµένοι να τα προστατεύουν να µην καλλιεργούν γύρω από αυτά και να διατηρούν ξύλινο φράκτη προστασίας (σηκός). Ακόµα τοποθετήθηκαν «επιγνώστες» για τον έλεγχο της καλής τους κατάστασης και οι ιδιοκτήτες έπρεπε να διατηρούν τους κορµούς από κάποιο δέντρο αν ξεραινόταν για ενδεχόµενο αναβλάστησης. 3.3 ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΚΡΗΤΙΚΟΥ ΚΟΥΡΗΤΗ ΗΡΑΚΛΗ Ο Κρητικός Κουρήτης ή Ιδαίος Ηρακλής είχε φέρει την αγριελιά από τον Βορρά (τη χώρα των Υπερβορρίων) ή κατά άλλους από την πατρίδα του την Κρήτη, φυτεύει την πρώτη αγριελιά στην Ολυµπία. Ο Ηρακλής θεωρείται θεµελιωτής των Ολυµπιακών αγώνων και εφευρέτης του αθλητισµού, καθώς µάζεψε τα τέσσερα αδέρφια του ( Παιωναίο, Επιµίδι, Ιάσιο και Ίδα) στη Ολυµπία για να τρέξουν και στεφάνωσε τον νικητή µε στεφάνι από κλαδί ελιάς που είχε φυτέψει εκεί. Το αγώνισµα αυτό αποτέλεσε τον πρώτο αγώνα δρόµου παγκοσµίως και από τότε επικρατεί η συνήθεια να στεφανώνουν µε στεφάνια προερχόµενα από κλαδιά ελιάς τους νικητές των Ολυµπιακών αθληµάτων. Από την ελιά που είχε φυτέψει ο Ηρακλής ήταν στεφανωµένο και το χρυσελεφάντινο άγαλµα του ία του Φειδία ενός από τα επτά θαύµατα του αρχαίου κόσµου. 8
9 3.4 ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΑΙΟΥ Εικόνα 5. Ο Αρισταίος. Ο Αρισταίος (Εικόνα 5), γιός του θεού της µουσικής και του φωτός Απόλλωνα και της κόρης του βασιλιά των Λαπίθων Κυρήνης, γεννήθηκε στη Λιβύη και µεταφέρθηκε από τον Ερµή στη Γαία και στης Ώρες να τον αναθρέψουν. Οι Μούσες του δίδαξαν την µαντική και την ιατρική τέχνη, και έγινε ειδικός στην αποµάκρυνση επιδηµιών, οι Νύµφες του δίδαξαν πράγµατα άγνωστα τότε για τους ανθρώπους: την καλλιέργεια των αµπελιών και των ελιών και την τέχνη της µελισσοκοµίας, καθώς επίσης και την τέχνη παραγωγής λαδιού. Οι Νύµφες του έµαθαν ακόµα πως να εµβολιάζει τις αγριελιές, να αλέθει τον ελαιόκαρπο και να λαµβάνει το λάδι. Σε ιστορικές πηγές αναφέρεται από τον Πλίνιο ότι ο Αρισταίος ήταν ο εφευρέτης του ελαιοπιεστηρίου. Ο Αρισταίος µετέδωσε τις γνώσεις του στους ανθρώπους εντός και εκτός του τότε ελληνικού χώρου. Στην Σικελία όπου το έδαφος ήταν πολύ γόνιµο για καλλιέργεια ελιάς, λατρεύτηκε σαν γεωργική θεότητα και προστάτης των ελαιοκαλλιεργητών. Μετά από την συνδροµή του αυτή άρχισαν να καλλιεργούνται τα δάση αγριελιάς που ήταν τότε στη Μεσόγειο και άρχισαν να εµβολιάζονται τα άγρια δέντρα και να χρησιµοποιείται ο καρπός και το λάδι της ελιάς (πηγή: 9
10 3.5 ΑΛΛΟΙ ΜΥΘΟΙ ΣΧΕΤΙΚΟΙ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΙΑ Η Αφροδίτη αλείφει καθηµερινά µε αρωµατισµένο ελαιόλαδο από ρόδα το σώµα του νεκρού Έκτορα που είχε κακοποιηθεί από τον Αχιλλέα σέρνοντάς το σώµα του πίσω από το άρµα του. Ο ίας όταν βλέπει τον γιο του Σαρπηδόνα να πεθαίνει, δίνει διαταγή στον Απόλλωνα να φροντίσει το σώµα του και να το αλείψει µε λάδι. 4. ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΚΑΙ ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ Η ελιά είναι γνωστή από την αρχαιότητα σαν αυτοφυές φυτό. Πρωτοεµφανίστηκε στην ανατολική Μεσόγειο, τόπο ανάπτυξης µερικών από τους αρχαιότερους πολιτισµούς και είναι άρρηκτα συνδεδεµένη µε τη ζωή των ανθρώπων στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου και σε όλες τις καθηµερινές ανάγκες τους. Γενικά η καλλιέργεια της ελιάς είναι από τις αρχαιότερες καλλιέργειες στον κόσµο. Ακριβώς δεν έχει προσδιοριστεί το αρχικό είδος από το οποίο προέρχεται, υπάρχουν ενδείξεις ότι η ιστορία της ελιάς ξεκινάει πριν την ανακάλυψη της γραφής και πριν από την οργανωµένη ζωή του ανθρώπου στη γη. Η εµφάνιση και η καλλιέργειά της φθάνουν την προϊστορική εποχή. Υπάρχουν δύο κύριες εκδοχές για την προέλευση της ελιάς, η πρώτη ορίζει σαν πιθανό τόπο προέλευση της την Μικρά Ασία και την Συρία και η δεύτερη ορίζει σαν τόπο καταγωγής της την Αφρική και πιο συγκεκριµένα την Αίγυπτο. Πιο συγκεκριµένα ο De Candole στο έργο του Origin des plantes cultivees αναφέρει σαν τόπο καταγωγής της ελιάς τα παράλια της Μικράς Ασίας και ακόµα ότι η καλλιέργειά της ήταν γνωστή 4000 έτη π.χ. και βασίζει την άποψή του σε ευρήµατα ανασκαφών, κείµενα αρχαίων συγγραφέων καθώς επίσης στην ύπαρξη αυτοφυούς βλάστησης αγριελιάς. Στην περιοχή της Αιγύπτου, η ελιά είχε συστηµατική καλλιέργεια (από τους Σηµιτικούς λαούς και από τους Φοίνικες που παρουσίαζαν µεγάλη ακµή στην Καρχηδόνα) και από εκεί θεωρείται ότι διαδόθηκε στην Κύπρο και στα βόρεια παράλια της Αφρικής. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι καλλιεργούσαν την ελιά από παλιά µε την ονοµασία Tat και κλαδιά ελιάς έχουν βρεθεί σε αρχαίους τάφους των 10
11 Θηβών της Αρχαίας Αιγύπτου (Θήβες Αιγύπτου πρωτεύουσα της αρχαίας Αιγύπτου 725 χλµ νότια του Καϊρου). Υπάρχουν βιβλιογραφικές πηγές της Αιγύπτου ότι περίπου το 2000 π.χ οι ελαιώνες της Αιγύπτου καταστράφηκαν από άγνωστο αίτιο, έτσι θεωρούν ότι µε την µετακίνηση του πληθυσµού που θεωρείται ότι ακολούθησε µετέφεραν και την καλλιέργεια της ελιάς στα νότια παράλια της Κρήτης. Ακόµα στην βόρεια Αφρική η ελιά ήταν γνωστή στους αρχαίους λαούς που ζούσαν εκεί. Οι Βέρβεροι γνώριζαν να εµβολιάζουν ελιές όταν έφτασαν οι Ρωµαίοι κατακτητές οι οποίοι αναγνώρισαν τη σηµασία της ελιάς και συστηµατοποίησαν την καλλιέργειά της, η ελαιοκαλλιέργεια αναπτύχθηκε και η Ρώµη εξασφάλιζε την παραγωγή ελαιολάδου από αυτές τις περιοχές. Θεωρείται ότι από τη Βόρεια Συρία η ελιά µεταφέρθηκε στα ελληνικά νησιά και από εκεί στην ηπειρωτική Ελλάδα από τους Φωκαείς και το 600 π.χ. στην Ιταλία, στη Σικελία και στη Σαρδηνία και στις υπόλοιπες µεσογειακές χώρες. Ο Αναγνωστόπουλος (1951) µε βάση τα ευρήµατα των ανασκαφών της Κνωσσού, αναφέρει ότι πατρίδα της ελιάς είναι η Κρήτη, αυτό στηρίζεται και στο ότι το όνοµα της ελιάς είναι ελληνικό και η ονοµασία της στις άλλες γλώσσες έχει ελληνικές ρίζες. Όπως αναφέραµε η ύπαρξη της αγριελιάς στο νότιο τµήµα της Κρήτης θεωρείται ότι προέρχεται από τις στενές σχέσεις των κατοίκων της Κρήτης µε τους κατοίκους της βόρειας Αφρικής. Σε αυτό µπορεί να οφείλεται και η δηµιουργία και η ανάπτυξη των πρωτοµινωικών οικισµών σε νότιες περιοχές όπου υπήρχαν δάση άγριων ελαιοδέντρων. Γενικά είναι γνωστό ότι η καλλιέργεια της ελιάς βοήθησε στην ανάπτυξη του µινωϊκού πολιτισµού. Σύµφωνα µε τον Γάλλο ερευνητή Paul Faure οι κάτοικοι της νεολιθικής Κρήτης ήταν εκείνοι που καλλιέργησαν την ήµερη ποικιλία της ελιάς «Στους χωρικούς της Μεγαλονήσου ανήκει η τιµή ότι µεταµόρφωσαν τις αγριελιές σε καλλιεργήσιµα δέντρα» αναφέρει. Μετά από αναλύσεις πάντως σε ειδικά εργαστήρια µετά από ανάλυση οργανικών υπολειµµάτων, έγινε γνωστό ότι οι Μινωίτες και οι Μυκηναίοι χρησιµοποιούσαν ελαιόλαδο στην διατροφή τους και νεώτερες έρευνες έδειξαν ότι οι κάτοικοι της Κρήτης της εποχής του χαλκού συνέχιζαν την κατανάλωση τροφών µαγειρεµένων σε ελαιόλαδο. Οι Έλληνες ιδρύουν κέντρα εµπορίου της ελιάς γύρω από τη Μεσόγειο και διαδίδουν έτσι την καλλιέργειά της. Με ισπανικά και πορτογαλικά πλοία η ελιά φτάνει και στην αµερικανική ήπειρο. Στοιχεία έδειξαν ότι καλλιεργήθηκε στο Μεξικό 11
12 το Περού και την Αργεντινή κατά τον 16 ο αιώνα, ενώ κατά τα τέλη του 18 ου αιώνα η ελαιοκαλλιέργεια εξαπλώθηκε και στην Καλιφόρνια και κατά τα τελευταία έτη η ελιά καλλιεργείται στη Νότια Αφρική, Αυστραλία και Ιαπωνία. Επίσης σε πειραµατικό στάδιο φύτευσης υπάρχει στην Ινδία, Κορέα και Πακιστάν, ενώ γίνεται έναρξη φύτευσης στην Κίνα, Νέα Ζηλανδία και Βραζιλία. Στο Ιράν σήµερα καλλιεργούνται 2 εκατοµµύρια ελαιοδέντρων σε έκταση στρεµµάτων (Θέριος Ι.Ν Ελαιοκοµία) Όσον αφορά την µυθολογική προέλευση της ελιάς, όπως αναφέραµε και παραπάνω υπάρχουν και εκεί πολλές απόψεις. Η κυριότερη είναι ότι η ελιά είναι αθηναϊκής καταγωγής, βασιζόµενη στον µύθο της Αθηνάς και του Ποσειδώνα και στη µεταξύ τους διαµάχη για την ονοµασία της Αθήνας. Σύµφωνα µε µια άλλη άποψη µυθολογικής προέλευσης βασιζόµενη στον παραπάνω µύθο του Ηρακλή, η ελιά δεν είναι ελληνικής καταγωγής και προέλευσης αλλά από τον Βορρά και πιο συγκεκριµένα από της όχθες του ούναβη ποταµού όπου ο Κρητικός Κουρήτης Ηρακλής µεταφέρει την ελιά και την φυτεύει στην Ολυµπία. Οι Εβραίοι γνώριζαν την καλλιέργεια της ελιάς από το 1500 π.χ. την εποχή του Κέκροπα. Οι καρποί της ήταν ανάµεσα στα αγαθά που τους είχαν υποσχεθεί στη γη Χαναάν. Το όνοµά της ήµερης ελιάς στα αρχαία Εβραϊκά κείµενα είναι Saint και το δέντρο της ελιάς συµβόλιζε την ευτυχία και την ειρήνη. Κεχρισµένοι ονοµάζονταν οι προφήτες και οι ιερείς επειδή η δοκιµασία των εκλεκτών γινόταν µε επάλειψη ελαιόλαδου. Ακόµα θεωρείται ότι τα δέντρα στον κήπο της Γεσθηµανής είναι τα ίδια δέντρα που ήταν µάρτυρες των παθών του Κυρίου και ότι ζουν εδώ και 2000 χρόνια µε ανανέωση της βλάστησης τους. 5. Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΜΙΝΩΙΚΗ ΕΠΟΧΗ Θεωρείται ότι η καλλιέργεια της ελιάς συνέβαλε σηµαντικά στην ανάπτυξη του Μινωϊκού πολιτισµού καθώς σε ανασκαφές ανασύρονται σηµαντικά ευρήµατα σχετικά µε την ελιά. Στην Κρήτη κατά την Μινωϊκή περίοδο µετά το 2000 π.χ. η ελιά παίζει σηµαντικό ρόλο στην οικονοµία της Κνωσού. Οι Μινωίτες χρησιµοποιούσαν το ελαιόλαδο εκτός από τροφή, ως φωτιστική ύλη, σε θρησκευτικές τελετές, για καλλωπισµό και για επαλείψεις του σώµατος. Ο Μίνωας και οι διάδοχοί του ήταν οι πρώτοι προστάτες του δέντρου της ελιάς καθώς η καλλιέργειά της έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην οικονοµία 12
13 της Κνωσού κατά την ακµή της µινωικής κυριαρχίας. «Η ελιά εξασφάλιζε οικονοµική κυριαρχία της Κρήτης στον αιγαιοπελαγίτικο κόσµο» (Paul Faure). Γενικά όλες οι ασχολίες της εποχής κινούνταν γύρω από την ελιά. Εκτός από τη χρήση της ελιάς στην καθηµερινή ζωή των Μινωϊτών η καλλιτεχνική, λατρευτική, κοινωνικοοικονοµική και εθιµική πραγµατικότητα κινούνταν γύρω από το δέντρο της ελιάς. Υπάρχουν γραπτές µαρτυρίες και ευρήµατα από τη Μινωϊκή εποχή που µαρτυρούν διαδικασία εξαγωγής και αποθήκευσης ελαιολάδου και σκευών για καθηµερινή χρήση για φύλαξη των καρπών της ελιάς. 5.1 Η ΕΛΙΑ ΣΤΗΝ ΜΙΝΩΙΚΗ ΤΕΧΝΗ Η Μινωϊκή τέχνη χρησιµοποιεί θέµατα βγαλµένα από την καθηµερινή ζωή αλλά περισσότερο από την φύση. Απεικονίζεται η φύση και το περιβάλλον, τοπία και γενικά αναπαραστάσεις του φυσικού εξωτερικού περιβάλλοντος µε παρουσία της ελιάς. Γίνεται αναπαράσταση φύλλων και δέντρων καθώς οι καλλιτέχνες της εποχής ήθελαν να αποδώσουν την πανίδα και την χλωρίδα του τόπου που τους περιέβαλλε, που κυρίαρχο ρόλο και αναπόσπαστο στοιχείο είχε η ελιά. Ακόµα επειδή είχαν αντιληφθεί τη σηµασία της ελιάς σαν αγαθό στην οικονοµία, την ωφελιµότητα λόγω της ανθεκτικότητας και της µακροβιότητάς της θέλησαν να την απεικονίσουν και να της δώσουν συµβολικό χαρακτήρα και να την εντάξουν στη λατρεία και θρησκεία της εποχής. Σαν αναπόσπαστο λοιπόν στοιχείο της κρητικής φύσης η ελιά αποτελεί προσφιλές θέµα στην τέχνη των Μινωϊτών, καθώς αποτέλεσε ιερό δέντρο και την συναντούµε σε παραστάσεις, τοιχογραφίες, σε λατρευτικές σκηνές σε χρυσούς δακτυλίους, σφραγίδες, σφραγίσµατα και σε αγγεία πήλινα και λίθινα. Ακόµα έφτιαξαν φύλλα ελιάς από χρυσό, κόσµηµα που συνόδευε τους νεκρούς, καθώς η ελιά είναι σύµβολο αθανασίας. Το κόσµηµα αυτό βρέθηκε στο νησάκι Μόχλος που σήµερα είναι στο κόλπο του Μεραµβέλου ενώ ήταν ενωµένο µε την στεριά και άκµασε κατά την µινωϊκή περίοδο. Τα ελαιόδεντρα αποτέλεσαν αντικείµενα λατρείας και είναι συχνή απεικόνιση τους σε ιερά άλση. Η διασηµότερη τοιχογραφία στην οποία απεικονίζονται ελαιόδεντρα είναι εκείνη του «χορού στο ιερό άλσος» που απεικονίζει έναν ελαιώνα όπου γύρω από τους χοντρούς κορµούς βρίσκεται πλήθος ατόµων µε χέρια στραµµένα στον ουρανό (Εικόνα 6). Από τη τοιχογραφία συµπεραίνουµε ότι πρόκειται για κάποια εορταστική τελετή σε ιερό άλσος του ανακτόρου. Τα ελαιόδεντρα απεικονίζονται µε µπλε χρώµα και µε 13
14 µαύρες σχεδιαστικές γραµµές. Ο χοντρός κορµός τους µαρτυρά την µεγάλη ηλικία τους. Εικόνα 6. Η τοιχογραφία του χορού στο ιερό άλσος, απεικονίζονται τα ελαιόδεντρα ( Σε θραύσµατα κάποιας άλλης ανάγλυφης τοιχογραφίας της βόρειας εισόδου του ανακτόρου απεικονίζεται ελιά σε φυσικό µέγεθος µε φύλλα στενόµακρα λογχοειδή πράγµα που µαρτυρά ότι πράγµατι πρόκειται για ελιά, σε φυσική διάταξη (Εικόνα 7). Πάντως και στις δύο περιπτώσεις είναι εντυπωσιακή η ακρίβεια της απόδοσης των φύλλων της ελιάς και των χρωµατικών αποδόσεων των ελαιοδέντρων µε το φως. Εικόνα 7. Η ανάγλυφη τοιχογραφία ( Σε άλλη ανάγλυφη τοιχογραφία απεικονίζεται ελαιόδεντρο στην εποχή της ανθοφορίας µε λευκές µικρές κηλίδες. Η σύνθεση της τοιχογραφίας είναι το ελαιόδεντρο µε ανάγλυφο ταύρο (Εικόνες 8-9). 14
15 Εικόνες 8-9. Η ανάγλυφη τοιχογραφία του ελαιοδέντρου µε τον ταύρο που βρέθηκε στο ανάκτορο ( Εικόνα 10 Τοιχογραφία φύλλωµα ελιάς. Ακόµα µία γνωστή τοιχογραφία απεικονίζει ένα ελαιόδεντρο να περιστοιχίζεται από αγρίµια όπου αγρίµια θεωρούνται δύο αιγοπρόβατα (Εικόνα 11). 15
16 Εικόνα 11. Αγρίµια και ελιά ( Ακόµα στο νεοανακτορικό µινωϊκό οικισµό του νησιού Ψείρας βρέθηκε ένας πυθαµφορέας για αποθήκευση και µεταφορά λαδιού, µε διακόσµηση από κεφάλια ταύρου, διπλούς πέλεκεις και ανθοφόρα κλαδιά ελιάς ανάµεσά τους. Ο πυθαµφορέας έχει λαβές για την µεταφορά του στον ώµο (Εικόνα 12). Εικόνα 12. Ο πυθαµφορέας από το νησί Ψείρα. Σε σαρκοφάγο που βρέθηκε στην Αγία Τριάδα (Εικόνα 13), δίπλα από την Φαιστό παρατηρούµε µια παράσταση προσφοράς σε ένα άγαλµα νεαρού θεού σε ένα ιερό δίπλα από ένα ελαιόδεντρο µε φουντωτά γκριζογάλανα κλαδιά. 16
17 Εικόνα 13. Η σαρκοφάγος της Αγίας Τριάδος Ακόµα υπάρχουν και άλλα ευρήµατα που µαρτυρούν την χρήση του ελαιολάδου στην καθηµερινή ζωή των Μινωϊτών. Τέτοια ευρήµατα είναι λύχνοι (Εικόνα 14) που χρησιµοποιούσαν σαν καύσιµη ύλη το ελαιόλαδο και χρησίµευαν σα µέσο φωτισµού. Εικόνα 14 Λύχνοι ευρήµατα της εποχής ο πρώτος από Σητεία και ο δεύτερος από Μάλια. 5.2 ΑΛΛΑ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΙΑΠΙΣΤΩΝΟΥΝ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ ΣΤΗΝ ΜΙΝΩΙΚΗ ΕΠΟΧΗ Σε ανασκαφή στη Ζάκρο βρέθηκε ένα από τα πιο συγκλονιστικά ευρήµατα όσον αφορά την ελιά. Μέσα σε ένα χώρο της ανατολικής πτέρυγας σε ένα µέρος που πληµµύριζε µε νερό πιθανότατα πηγάδι (Εικόνα 15) βρέθηκε ένα µικρό άωτο κωνικό κύπελλο (Εικόνα 16) γεµάτο µε παχιές µαύρες κρητικές ελιές, διατηρηµένες καταπληκτικά στην διάρκεια του χρόνου. Το κύπελλο µε τις ελιές ερµηνεύτηκε ως προσφορά στις χθόνιες θεότητες (µε τον όρο Χθόνιες θεότητες οι 17
18 αρχαίοι Έλληνες χαρακτήριζαν διάφορες θεότητες που είχαν σχέση µε τον κάτω κόσµο ή τη Χθόνα= Γη. Πηγή: για εξευµενισµό τους. Μετά δυστυχώς οι ελιές έχασαν την λάµψη και την σάρκα τους, συρρικνώθηκαν, όταν αποµακρύνθηκαν από το πηγάδι που βρέθηκαν στη Ζάκρο. Ακόµα έχουν βρεθεί πυρήνες ελιών σε τάφους της Λεβήνας και στο Καµηλάρι και στην πήλινη λάρνακα από την Αγία Τριάδα και υπήρχε η πεποίθηση εκείνη την επόχή ότι συνόδευαν τους νεκρούς ως τροφή. Ακόµα σε ανασκαφές στο Φουρνί των Αρχανών βρέθηκε επίσης άωτο κύπελλο, απανθρακωµένα αυτή τη φορά κουκούτσια ελιάς δίπλα σε πιθάρι που η χρήση του πιθανότατα να ήταν για αποθήκευση αγροτικών προϊόντων. Επίσης σε ανασκαφές στο Κοµµό, ενός οικισµού παραλιακού στη νότια Κρήτη, κοντά στα Μάταλα έχουν βρεθεί πολυάριθµα οργανικά κατάλοιπα ελιάς όπως ξύλα και πυρήνες. Εικόνα 15. Το πηγάδι της Ζάκρου. 18
19 Εικόνα 16. Το κύπελλο µε τις ελιές που βρέθηκε στο πηγάδι της Ζάκρου. Σε ανασκαφές της Κνωσσού, της µεγαλύτερης πόλης και πρωτεύουσας της Μινωικής Κρήτης για οκτώ περίπου αιώνες αλλά και της Φαιστού σαν δεύτερο σε σηµασία µινωικού κέντρου βρισκόµενο στο δυτικό άκρο της Μεσαράς, βρέθηκαν µεγάλης έκτασης αποθήκες γεωργικών προϊόντων. Έχει υπολογιστεί ότι οι δυτικές αποθήκες (Εικόνα 17) του ανακτόρου της Κνωσού είχαν χωρητικότητα που ξεπερνούσε τα λίτρα. Συγκεκριµένα στην Φαιστό (Εικόνα 18) οι αποθήκες του παλιού ανακτόρου καταλάµβαναν µεγάλη έκταση και περιείχαν µεγάλο αριθµό πιθαριών για αποθήκευση κυρίως ελαιολάδου. Τα πιθάρια της παλαιοανακτορικής περιόδου είναι διακοσµηµένα µε κύκλους από σκούρο χρώµα ή ταινίες που µιµούνταν χυµένο λάδι. Τα πιθάρια του νέου ανακτόρου (Εικόνα 19) βρέθηκαν σε µια αποθήκη όπου βρέθηκε επίσης ένα µικρό σκαµνί που βοηθούσε κατά την χρήση των πιθαριών. Εικόνα 17. Πιθάρια αποθήκευσης ελαιολάδου των αποθηκών του ανακτόρου της Κνωσού ( Εικόνα 18. Πιθάρια παλαιού ανακτόρου της Φαιστού( 19
20 Εικόνα 19. Πιθάρια νέου ανακτόρου της Φαιστού ( 5.3 ΟΙ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΤΗΣ ΓΡΑΜΜΙΚΗΣ Β ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΕΛΑΙΟΛΑ Ο Υπάρχουν και γραπτές µαρτυρίες όσον αφορά τη καλλιέργεια της ελιάς, την εκµετάλλευση της και το ελαιόλαδο. Οι µαρτυρίες αυτές της Γραµµικής Β βρέθηκαν στην Κνωσό, την Πύλο και τις Μυκήνες, σε πινακίδες και αποκρυπτογραφούνται. Από τις πινακίδες αυτές παίρνουµε πληροφορίες για την χρήση του ελαιολάδου στην καθηµερινή δραστηριότητα, στη θρησκεία, στις εµπορικές συναλλαγές και δραστηριότητες αλλά και σε άλλες ασχολίες όπως βυρσοδεψία, υφαντουργία και αρωµατοποιία. Συναντάµε ιδεόγραµµα για το ελαιόδεντρο σε πινακίδες Γραµµικής Β όπου παρατηρούµε διαχωρισµό των ιδεογραµµάτων όσον αφορά το δέντρο της ελιάς, τον καρπό της ελιάς και του ελαιολάδου και έτσι χρησιµοποιήθηκαν τρία διαφορετικά ιδεογράµµατα (Εικόνα 20) (πηγή: 20
21 Εικόνα 20. Ιδεογράµµατα Γραµµικής Β για το ελαιόδεντρο, τον καρπό ελιάς και το ελαιόλαδο. Οι Μυκηναίοι πρόσφεραν αρωµατισµένο ελαιόλαδο στους θεούς τους καθώς επίσης χρησιµοποιούσαν ελαιόλαδο στην διατροφή τους. Σε πινακίδα που βρέθηκε στο ανάκτορο της Πύλου (Εικόνα 21) παρατηρούµε δίπλα από το ιδεόγραµµα της ελιάς τη λέξη φοβρή η φοβράς που αναφέρεται σε βρώσιµες ελιές. Εικόνα 21. Η πινακίδα των Μυκηνών. Από πινακίδες της Κνωσού (Εικόνα 22) παίρνουµε πληροφορίες για τις ποσότητες ελαιοκάρπου που αποδίδονταν στο ανάκτορο κάθε χρόνο ( λίτρα) από αυτές τις πληροφορίες έγινε απόπειρα να υπολογιστεί η παραγωγή ελαιολάδου αλλά και ο αριθµός των ελαιοδέντρων (περίπου ελαιόδεντρα) ενός µέρους των ελαιώνων του ανακτόρου. Σε κάποιες άλλες πινακίδες πληροφορούµαστε για αποστολές ελαιολάδου σε ιερά όπως προς ίκτη η προς Αµνισό σε θεούς για λατρευτικούς σκοπούς αλλά και σε πρόσωπα που αποτελούσαν το ιερατείο. Σε πινακίδες της Κνωσού και της Πύλου παίρνουµε πληροφορίες σχετικά µε το αγγείο που µετέφεραν το ελαιόλαδο που πιθανότατα πρόκειται για τον αµφορέα τον ψευδόστοµο. Από µελέτες των Τσαντγουικ και Μελένα αντλούµε πληροφορίες ότι δίπλα στο ιδεόγραµµα του ελαιόκαρπου προστίθενται τα συλλαβογράµµατα Α και Τ1 και πιθανότατα προσδιορίζουν τα είδη της ελιάς άγρια και τιθασή δηλαδή. Έτσι πληροφορούµαστε ότι οι Κρήτες χρησιµοποιούσαν και την ήµερη και την άγρια ελιά. Χρησιµοποιούσαν και των δύο ειδών ελαιόλαδο αλλά το λάδι από την αγριελιά το χρησιµοποιούσαν περισσότερο για παρασκευή αλοιφών και φαρµακευτικών καταπλασµάτων. Στην γραφή ο συνδυασµός κλαδιών ελιάς και πλοίου ερµηνεύεται ως µεταφορά λαδιού. Μετά την αποκρυπτογράφηση της Γραµµικής Β η 21
22 ελιά και το ελαιόλαδο αποκτούν γραπτή ιστορία έξι αιώνων (πηγή: clab.edc.uoc.gr/seminar/ptixiakes/elia/site/oimartyriesthsgrammikhs B.htm)... Εικόνα 22.(Α)Πινακίδα της Κνωσού Γραµµικής Β. (Β,Γ) Άλλες απεικονίσεις της ίδιας πινακίδας. 5.4 ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΜΑΡΤΥΡΟΥΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΕΛΑΙΟΥΡΓΙΚΩΝ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΜΙΝΩΙΚΗ ΚΡΗΤΗ Οι ανασκαφές του ανακτόρου της Κνωσού δεν έχουν δείξει ύπαρξη ελαιουργικών εγκαταστάσεων, όµως τέτοιες εγκαταστάσεις υπήρχαν στην ύπαιθρο της ευρύτερης περιοχής µέσα στους ελαιώνες. Στο µικρό ανάκτορο ανακαλύφθηκε η ύπαρξη ενός µικρού ελαιοπιεστηρίου σε µια µικρή πλακόστρωτη αυλή. Βρέθηκε ένας πέτρινος ελαιοδιαχωριστήρας (Εικόνα 23) κοντά στο ανάκτορο και τοποθετήθηκε αργότερα απέναντι από την αίθουσα του θρόνου. 22
23 Εικόνα 23. Ο ελαιοδιαχωριστήρας της Κνωσού ( Ακόµα, ελαιουργικές εγκαταστάσεις βρέθηκαν και στον Κοµµό (λιµάνι της µινωϊκής Φαιστού). Μάλιστα έχουν σωθεί δύο εγκαταστάσεις ελαιοπιεστηρίων. Βρισκόταν σε υπαίθριο η ηµιυπαίθριο χώρο µε µια εξέδρα κτιστή που πάνω της στερεωνόταν η κάτω πέτρα του ελαιοπιεστηρίου. Χρησιµοποιούσαν πέτρινα γουδιά για να παραχθεί η ελαιοζύµη και µετά τοποθετούσαν την ελαιοζύµη στην πέτρα του ελαιοπιεστηρίου. Πέτρινα βάρη συµπίεζαν την ελαιοζύµη που τοποθετούνταν πάνω από τα καλάθια η τα κάνιστρα που τοποθετούσαν την ελαιοζύµη. Τα πέτρινα αυτά βάρη βρέθηκαν κοντά στην ελαιουργική εγκατάσταση του Κοµµού. Το υγρό που προερχόταν από την συµπίεση της ελαιοζύµης συγκεντρωνόταν στον ελαιοδιαχωριστήρα-ένα λίθινο δοχείο που τοποθετούνταν χαµηλά δίπλα από το ελαιοπιεστήριο. Μετά µε ειδικές κουτάλες γινόταν η συλλογή του ελαιολάδου που επέπλεε και το µετέφεραν στα πιθάρια στις αποθήκες µε τους αµφορείς. Ακόµα βρέθηκαν πέτρινες γούρνες όπου µέσα σε αυτές µε ξύλινους ή πέτρινους σπαστήρες έσπαζαν τον ελαιόκαρπο για να τον µετατρέψουν σε ελαιοζύµη. Μετά από την µετατροπή του ελαιόκαρπου σε ελαιοζύµη τοποθετούσαν την ελαιοζύµη σε πλεκτά καλάθια ή κάνιστρα από χόρτα ή καλάµια µε αραιή πλέξη για να επιτρέπεται η εξαγωγή του υγρού κατά την συµπίεση. Στην Ζάκρο επίσης βρέθηκαν ελαιουργικές εγκαταστάσεις αυτή τη φορά τοποθετηµένες στα σπίτια που περιστοίχιζαν το ανάκτορο. Σε µια κτιστή χαµηλή εξέδρα (που αποκαλείται ληνός) που χρησιµοποιούνταν και στην παραγωγή λαδιού αλλά και κρασιού στερεωνόταν ένα πήλινο δοχείο και άλλο ένα χαµηλότερα που συγκέντρωνε το υγρό µετά από τη σύνθλιψη. Ακόµα βρέθηκαν πιθάρια στις αποθήκες του ανακτόρου της Ζάκρου. 23
24 Ευρήµατα ελαιουργικών εγκαταστάσεων βρέθηκαν και στο ανάκτορο της Φαιστού σε µια από τις αποθήκες του ανακτόρου. Τα σύνεργα αυτά προέρχονταν από διάφορα σηµεία της πόλης που περιστοίχιζε το ανάκτορο. Αποτελούνταν από πέτρινες γούρνες που γινόταν η θραύση του ελαιοκάρπου, κάτω πλάκες ελαιοπιεστηρίων (Εικόνα 24) και πέτρινα βάρη και αντίβαρα ελαιοπιεστηρίων. Εικόνα 24. Η κάτω πέτρα από το ελαιοπιεστήριο της Φαιστού( 6. Η ΕΛΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΛΑ Ι ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ Είναι γνωστό ότι η καλλιέργεια της ελιάς είναι συνδεδεµένη µε την ζωή του ανθρώπου από την εµφάνιση του στη γη έως σήµερα. Στα πρώτα στάδια της εµφάνισης του στη γη η ελιά έπαιξε σηµαντικό ρόλο στη ζωή του καθώς ο άνθρωπος σαν τροφοσυλλέκτης συνέλεγε καρπούς δέντρων ρίζες καθώς επίσης και άλλα φυτικά προϊόντα για την διατροφή του. Οι ερευνητές καταλήγουν στο συµπέρασµα ότι ο άνθρωπος συνέλεγε και καρπούς αγριελιάς. Σταδιακά παρατηρώντας τα χαρακτηριστικά των ελαιόκαρπων και των δέντρων άγριας ελιάς, κατάλαβε ότι µπορούσε να ξεχωρίσει τους ελαιόκαρπους µε βάση τα 24
25 επιθυµητά χαρακτηριστικά τους έκανε λοιπόν ένα είδος επιλογής. Κάποια στιγµή κατά την προϊστορική περίοδο ο άνθρωπος της εποχής αποφάσισε ότι δεν του ήταν αρκετό να συλλέγει απλά καρπούς ελιάς από άγρια δέντρα αλλά θέλησε και ξεκίνησε την παραγωγή ελαιοκάρπου εξηµερώνοντας τα αυτοφυή και άγρια ελαιόδεντρα και σταδιακά δηµιούργησε και καλλιέργησε ήµερα ελαιόδεντρα. Όλη αυτή η διαδικασία εικάζεται από κάποιους ότι έγινε στην περιοχή της Κρήτης που σηµαντικό ρόλο έπαιξε και η ανάπτυξη του Μινωικού πολιτισµού. Μετά σταδιακά η καλλιέργεια της ελιάς αρχίζει να αναπτύσσεται και κατά την Αρχαϊκή περίοδο η ελαιοκαλλιέργεια αναπτύσσεται και στην Αθήνα το κέντρο της ελληνικής επικράτειας. Κάποια χρονική στιγµή οι Έλληνες άρχισαν να αναπτύσσουν το εµπόριο και να δηµιουργούν αποικίες µεταφέροντας τα ήθη, τα έθιµα,τις συνήθειες καθώς επίσης και τις καθηµερινές τους δραστηριότητες. Μαζί λοιπόν µε την θρησκεία τους µεταφέρουν και την ελαιοκαλλιέργεια και το ελαιόδεντρο. Έτσι σύµφωνα µε τον αρχαίο γεωγράφο Στράβων, οι Φωκαείς ήταν οι πρώτοι που φύτεψαν ελαιόδεντρα στην Μασσαλία της Γαλατίας. Κάτι ανάλογο συνέβη και στην Πορτογαλία αφού Έλληνες άποικοι µετέφεραν την ελιά στην περιοχή καθώς πριν από αυτό το συµβάν οι κάτοικοι της περιοχής χρησιµοποιούσαν βούτυρο για τις καθηµερινές τους ανάγκες. Έτρωγαν αλλά και άλειφαν το σώµα τους µε βούτυρο (Στράβων 3.3.2). Ακόµα ένα ανάλογο παράδειγµα παίρνουµε και από τον Πλίνιο όπου αναφέρει ότι κατά το 580 π.χ. ούτε το Λάτιο ούτε η Ισπανία αλλά ούτε η Τύνιδα γνώριζαν το ελαιόδεντρο και την ελαιοκαλλιέργεια. Οι θεραπευτικές ιδιότητες και τα πλεονεκτήµατα του ελαιολάδου ήταν γνωστές από την αρχαιότητα. Ιστορικές πηγές αναφέρουν ότι στους κήπους του βασιλιά των Φαιάκων Αλκίνοου υπήρχαν ελιές καθώς επίσης πολλά άλλα καρποφόρα δέντρα. Πολλοί αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι µελέτησαν τις ιδιότητες αυτές του ελαιολάδου όπως ο Αναξαγόρας, ο ιοσκουρίδης και ο Εµπεδοκλής. Ο µεγάλος νοµοθέτης Σόλων θεσπίζει νόµο για την προστασία των ελαιοδέντρων και απαγορεύει την κοπή µεγάλου αριθµού ελαιοδέντρων από τους ελαιώνες της Αθήνας επίσης καθορίζει απόσταση φύτευσης τουλάχιστον εννέα πόδια µεταξύ τους. Κάποιες πηγές αναφέρουν ότι στον Αριστοτέλη οφείλεται η ανακάλυψη και η ανάπτυξη της ελαιοπαραγωγής. Ακόµα από τον τοµέα της ιατρικής, σπουδαίοι γιατροί της εποχής όπως ο Γαληνός και ο ιοσκουρίδης γνώριζαν τα θρεπτικά χαρακτηριστικά και τις ευεργετικές ιδιότητες του ελαιολάδου και το συνιστούσαν στην θεραπεία ασθενειών. 25
Ο Πλίνιος μάλιστα γράφει ότι η Κρήτη ήταν η πατρίδα δύο δένδρων με μεγάλη ιατρική χρησιμότητα του κρητικού πεύκου και του κρητικού κυπαρισσιού, από
ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ Ο Ιπποκράτης υποστηρίζει πως η τροφή μπορεί να γίνει και φάρμακο. Τα βότανα χρησιμοποιήθηκαν σε θεραπευτικές πρακτικές ως φαρμακευτικά είδη αλλά και ως φορείς της θεϊκής ευλογίας. Οι
Ο γνωστός πελασγικός μύθος αναφέρεται στον αγώνα της Αθηνάς και του Ποσειδώνα για την προστασία και την ονομασία της Αθήνας. Βασιλιάς της Αθήνας ήταν
Πολλές μυθολογικές εκδοχές υπάρχουν για την προέλευση της ελιάς στον ελλαδικό χώρο. Έτσι αντιλαμβανόμαστε τη σημασία του δέντρου της ελιάς για τον αρχαίο κόσμο. Ο πολιτισμός που δημιούργησε είναι συνδεδεμένος
Ι. ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β': Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ ( π.Χ.) 3. Ο ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ. - Η Κρήτη κατοικήθηκε για πρώτη φορά τη... εποχή.
Ι. ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β': Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ (3000-1100π.Χ.) 3. Ο ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ - Η Κρήτη κατοικήθηκε για πρώτη φορά τη... εποχή. - Ο σημαντικότερος οικισμός ήταν η... - Κατά τη 2 η και 3 η χιλιετία
Ο ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Ο ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΡΧΑΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΑΡΙΑ ΒΕΝΕΤΟΥΛΙΑ, Α1 ΜΑΡΙΑ ΒΟΥΓΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ, Α1 2015-2016 ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΦΟΡΤΣΕΡΑ Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΌΣ ΠΟΥ ΈΜΕΙΝΕ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΊΑ Ο ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ
ΚΡΗΤΙΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ Η Κρήτη έχει μια από τις αρχαιότερες και πιο εύγευστες γαστριμαργικές παραδόσεις στον κόσμο, μια παράδοση γεύσεων, αρωμάτων, υλικών και τεχνοτροπιών που ξεκινά
της Κρήτης αρχίζουν να καλλιεργούν την Ελιά και κατά τη δεύτερη χιλιετία π.χ. αρχίζουν να την εκμεταλλεύονται συστηματικά.
Ιστορία Η Ελια υποστηρίζεται οτι πρωτοεμφανίστηκε την 3η χιλιετία π.χ. στην περιοχή της Μλέσης Ανατολης απο όπου στην συνεχεθα διαδόθηκε στα νησιά του Αιγαίου, την Ελλάδα και τις άλλες χώρες της Μεσογείου.
Μινωικός Πολιτισμός σελ. 23-28
Μινωικός Πολιτισμός σελ. 23-28 Να περιγράψετε ένα μινωικό ανάκτορο; Μεγάλα Συγκροτήματα κτιρίων, Είχαν πολλές πτέρυγες-δωματίων, Διοικητικά, Οικονομικά, Θρησκευτικά και Καλλιτεχνικά κέντρα της περιοχής,
Κυριότερες πόλεις ήταν η Κνωσός, η Φαιστός, η Ζάκρος και η Γόρτυνα
Ηφαίστειο της Θήρας Η Μινωική Κρήτη λόγω της εμπορικής αλλά και στρατηγικής θέσης της έγινε γρήγορα μεγάλη ναυτική και εμπορική δύναμη. Οι Μινωίτες πωλούσαν τα προϊόντα τους σε όλη τη Μεσόγειο με αποτέλεσμα
Λίγα Λόγια για τον Μυκηναϊκό Πολιτισμό
Λίγα Λόγια για τον Μυκηναϊκό Πολιτισμό Με τον όρο Μυκηναϊκός Πολιτισμός χαρακτηρίζεται ο προϊστορικός πολιτισμός της Ύστερης Εποχής του Χαλκού, που αναπτύχθηκε την περίοδο 1600-1100 π. Χ., κυρίως στην
ΥΛΗ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Α. ΑΡΧΑΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ
ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΠΑΥΛΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2018-2019 ΥΛΗ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Α. ΑΡΧΑΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β : Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ (3000-1100 π.χ.) 1. ΟΙ ΛΑΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΓΓΥΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ (σελ.
1ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΛΩΜΑΡΙΟΥ Γ ΤΑΞΗ. Υπεύθυνη δασκάλα: Καρακάση Μαρία Σχολικό Έτος:
1ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΛΩΜΑΡΙΟΥ Γ ΤΑΞΗ Υπεύθυνη δασκάλα: Καρακάση Μαρία Σχολικό Έτος: 2013-2014 ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Να έρθουν οι μαθητές σε επαφή με τη φύση, να γνωρίσουν την ελιά, την ιστορία και τη
Η χρήση της ελιάς στο Αιγαίο κατά την αρχαιότητα
Η χρήση της ελιάς στο Αιγαίο κατά την αρχαιότητα Μ. Ρούμπου 1, Β. Κυλίκογλου 2, N. Müeller 2 & Ν. Καλογερόπουλος 1 1 Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, Τμήμα Επιστήμης Διατολογίας-Διατροφής, Αθήνα 2 Ε.Κ.Ε.Φ.Ε. Δημόκριτος,Τομέας
Εργασία Ιστορίας. Ελένη Ζέρβα
Εργασία Ιστορίας U«Μυκηναϊκός Πολιτισµός» UΜε βάση τις πηγές και τα παραθέµατα Ελένη Ζέρβα Α1 Μελετώντας τον παραπάνω χάρτη παρατηρούµε ότι τα κέντρα του µυκηναϊκού κόσµου ήταν διασκορπισµένα στον ελλαδικό
Μέλη ομάδας: Θεοφανίδη Χαρά Ηλιάδης Γιάννης Γιάτα Ένι Κυριακόπουλος Αντώνης
Μέλη ομάδας: Θεοφανίδη Χαρά Ηλιάδης Γιάννης Γιάτα Ένι Κυριακόπουλος Αντώνης Περιεχόμενα 1 Εισαγωγή 2 Κύκλος ζωής 3 Καλλιέργεια 4 Συγκομιδή-Παραγωγή 5 Παράγωγα και χρήσεις 6 Ιστορία Ολυμπιακοί αγώνες και
Η ΣΥΓΚΟΜΙΔΗ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ
Η ΣΥΓΚΟΜΙΔΗ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ Οι ελιές και το ελαιόλαδο αποτελούν βασικό στοιχείο της διατροφής των Ελλήνων από την αρχαιότητα ακόμη. Επίσης αποτελούν ουσιαστικό μέρος της Μεσογειακής δίαιτας για την οποία τόσο
Μινωικός πολιτισμός. Η ακμή του κρητομινωικού πολιτισμού παρουσιάζεται μεταξύ του 1900 και του 1450 π. Χ.
Μινωικός πολιτισμός Η ακμή του κρητομινωικού πολιτισμού παρουσιάζεται μεταξύ του 1900 και του 1450 π. Χ. Μινωικός πολιτισμός Στην ανάπτυξή του συντέλεσαν το εύκρατο - θερμό κλίμα, το εύφορο έδαφος, η μακροχρόνια
ΟΙ ΓΡΑΦΕΣ ΣΤΟ ΠΡΟΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΙΓΑΙΟ Όταν οι μαθητές δημιουργούν
ΟΙ ΓΡΑΦΕΣ ΣΤΟ ΠΡΟΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΙΓΑΙΟ Όταν οι μαθητές δημιουργούν ΜΑΘΗΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Στο πλαίσιο του μαθήματος της Αρχαίας Ελληνικής Ιστορίας στην Α τάξη Γυμνασίου, οι μαθητές μας
ΥΛΗ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΠΑΥΛΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2016-2017 ΥΛΗ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Α. ΑΡΧΑΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β : Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ (3000-1100 π.χ.) 1. ΟΙ ΛΑΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΓΓΥΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ (σελ.
Ελιά: Μια διαθεματική προσέγγιση
Ελιά: Μια διαθεματική προσέγγιση Έκδοση του Νηπιαγωγείου Χαρακοπιού Επιμέλεια: Παναγούλα Δαβέρου 2008 Ελιά και συγκομιδή Λιομάζωμα, Θεόφιλος. Από τα τέλη Νοεμβρίου πραγματοποιείται η συγκομιδή του ελαιοκάρπου.
Ο ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ : Π.Χ. ΥΣΤΕΡΗ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ
Ο ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ : 1600 1100 Π.Χ. ΥΣΤΕΡΗ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ 1 ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ : Ο ΠΡΩΤΟΣ ΜΕΓΑΛΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Χώρος : ηηπειρωτικήελλάδααπότηθεσσαλίαωςτην Πελοπόννησο Τα φύλα
Ελένη Μιλή. Λειτουργός Γεωργίας Α Τμήμα Γεωργίας
Ελένη Μιλή Λειτουργός Γεωργίας Α Τμήμα Γεωργίας To ελαιόδεντρο Η ελιά και τα προϊόντα της στην Κύπρο Olea europea, Oleaceae Αειθαλές, υποτροπικό. Σχήμα και μέγεθος σε δέντρο ή θάμνο Υπεραιωνόβιο Ριζικό
Ακολούθησέ με... στο ανάκτορο των Μαλίων
Ακολούθησέ με... στο ανάκτορο των Μαλίων Ακολούθησέ με... στο ανάκτορο των Μαλίων Το ανάκτορο των Μαλίων βρίσκεται στην άκρη μιας μικρής αλλά εύφορης πεδιάδας, κοντά σε λιμάνι στο βόρειο τμήμα της κεντρικής
Η ΥΠΕΥΘΗΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: Αλεξανδρή Ελευθερία. Η ΕΛΙΑ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ ΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ: Δημαράκης Κοσμάς Δράκου Άννα Καίρης Μάριος Κομίνη Ιωάννα Σουλάνδρος Τάσος
Η ΥΠΕΥΘΗΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: Αλεξανδρή Ελευθερία Η ΕΛΙΑ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ ΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ: Δημαράκης Κοσμάς Δράκου Άννα Καίρης Μάριος Κομίνη Ιωάννα Σουλάνδρος Τάσος Ξεκινώντας την εργασία θα θέλαμε να παραθέσουμε το παρακάτω
Απάντησε στις παρακάτω ερωτήσεις.
Ερωτήσεις Πόσο καλά γνωρίζεις και Απαντήσεις τους Μινωίτες; Πόσο καλά γνωρίζεις τους Μινωίτες; 1. Τα πιο γνωστά ανάκτορα είναι της Κνωσού και της Φαιστού. 2. Οι τρίτωνες ήταν μεγάλα κοχύλια που ίσως χρησιμοποιούνταν
ΕΛΑΙΟΛΑΙΟ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΑ ΚΑΛΛΥΝΤΙΚΑ
3 η ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΕΛ ΚΑΤΩ ΑΧΑΪΑΣ ΕΛΑΙΟΛΑΙΟ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΑ ΚΑΛΛΥΝΤΙΚΑ ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2013-2014 Η ΟΜΑ Α ΜΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ ΙΑΜΑΝΤΗΣ ΑΡΡΙΚΟΥ ΠΕΤΡΟΣ ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ
Ακολούθησέ με... στο ανάκτορο των Μαλίων
Ακολούθησέ με... στο ανάκτορο των Μαλίων Ακολούθησέ με... στο ανάκτορο των Μαλίων Το ανάκτορο των Μαλίων βρίσκεται στην άκρη μιας μικρής αλλά εύφορης πεδιάδας, κοντά σε λιμάνι στο βόρειο τμήμα της κεντρικής
1. Χρωματίζω στη γραμμή του χρόνου την εποχή του χαλκού:
ΕΠΟΧΗ ΧΑΛΚΟΥ 1. Χρωματίζω στη γραμμή του χρόνου την εποχή του χαλκού: 3000 1100 π. Χ. 1100-800 πχ 800-500 πχ 500-323 πχ 323-146 πχ 146πΧ-330 μχ 2. Καταγράφω τους τρεις (3) σημαντικότερους πολιτισμούς που
Συντάχθηκε απο τον/την Administrator Τρίτη, 04 Νοέμβριος :10 - Τελευταία Ενημέρωση Τετάρτη, 04 Φεβρουάριος :32
Το πρώτο ανάκτορο της Κνωσού κτίστηκε γύρω στο 2000 π.χ. στο νότιο άκρο της μεσομινωικής πόλης και καταστράφηκε από σεισμό στο 1900 π.χ. {tab=το ανάκτορο} Στη θέση του κτίστηκε σχεδόν αμέσως ένα νέο, λαμπρότερο
Να συμπληρώσετε τα παρακάτω κείμενα με τις λέξεις που σας δίνονται στην παρένθεση
ΠΗΓΕΣ 1 2 Φύλλο εργασίας:1 Να συμπληρώσετε τα παρακάτω κείμενα με τις λέξεις που σας δίνονται στην παρένθεση 1) Ο Ηρακλής πρώτος, κατά την παράδοση, έφερε την -- -- -- -- -- -- -- -- στο χώρο της Ολυμπίας
Η ιστορική πατρότητα του όρου «Μεσόγειος θάλασσα» ανήκει στους Λατίνους και μάλιστα περί τα μέσα του 3ου αιώνα που πρώτος ο Σολίνος τη ονομάζει
Η ιστορική πατρότητα του όρου «Μεσόγειος θάλασσα» ανήκει στους Λατίνους και μάλιστα περί τα μέσα του 3ου αιώνα που πρώτος ο Σολίνος τη ονομάζει χαρακτηριστικά «Mare Mediterraneum» ως μεταξύ δύο ηπείρων
ΟΜΗΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (
ΟΜΗΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (1100-750 π.χ.).) Ή ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ Δ. ΠΕΤΡΟΥΓΑΚΗ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΡΕΘΥΜΝΟΥ ΚΥΡΙΑ ΠΗΓΗ ΤΑ ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ ΣΕ ΑΥΤΌ ΟΦΕΙΛΕΙ ΤΗΝ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΟΜΗΡΙΚΗ. ΩΣΤΟΣΟ ΟΙ ΟΡΟΙ ΣΚΟΤΕΙΝΟΙ ΑΙΩΝΕΣ Ή ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ
Πηγές πληροφόρησης για τη χρήση της ελιάς:
Η χρήση της ελιάς σο στο Αιγαίο κατά την αρχαιότητα Μ. Ρούμπου 1, Β. Κυλίκογλου 2, N. Müeller 2 & Ν. Καλογερόπουλος 1 1 Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, Τμήμα Επιστήμης Διαιτολογίας-Διατροφής, Διατροφής, Αθήνα
ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ. Σίλια Βιδάκη
ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ Σίλια Βιδάκη ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Διατροφή στην Αρχαία Αίγυπτο 2. Διατροφή στην Αρχαία Ελλάδα 2.1 Διατροφή των αρρώστων στην Αρχαία Ελλάδα 2.2 Διατροφή των αθλητών στην Αρχαία Ελλάδα
Greither Elias. "Icarus" Fresco Munchen 1616
Greither Elias. "Icarus" Fresco Munchen 1616 Η θρησκεία των Μινωιτών Στην είσοδο του Ιδαίου Αντρου φαίνεται ο βωμός λαξευμένος στο βράχο σπήλαιο Καμαρών Δικταίο άντρο τριμερές ιερό ανακτόρωνφαιστού Μινωική
Μια ποιήτρια την ονόμασε «θυγατέρα του ήλιου»
Τάξη Γ Μάστορα Έλλη Η ελιά είναι ένα δέντρο που ζει πάρα πολλά χρόνια, είναι δηλ. αιωνόβια. Αγαπάει τον ήλιο και τη ζέστη, γι αυτό φυτρώνει σε χώρες που έχουν γλυκό κλίμα, όπως η Ελλάδα, η Ιταλία, η Ισπανία.
Ιστορία. Α Λυκείου. Κωδικός Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α. 1ο ΘΕΜΑ
Ιστορία Α Λυκείου Κωδικός 6336 Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α 1ο ΘΕΜΑ 1.α. (I). Να αντιστοιχίσετε στοιχεία της στήλης Α με στοιχεία της στήλης Β. Ένα στοιχείο της Στήλης Α περισσεύει. Οι σωστές απαντήσεις
Κλιματική αλλαγή και ελαιοπαραγωγή (Διαχειριστικές πρακτικές στις νέες συνθήκες)
Κλιματική αλλαγή και ελαιοπαραγωγή (Διαχειριστικές πρακτικές στις νέες συνθήκες) Κωνσταντίνος Ζουκίδης, M.Sc. Γεωπόνος-Σύμβουλος Γεωργικών Εκμεταλλεύσεων Σχολή Επαγγελματικής Εκπαίδευσης Αμερικανική Γεωργική
ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΛΟΓΕΡΟΠΟΥΛΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ- ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΒΑΘΜΟΣ :... ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ
ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΛΟΓΕΡΟΠΟΥΛΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2016 2017 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ- ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΤΑΞΗ: Α ΒΑΘΜΟΣ :... ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ Ολογράφως :... ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 2/06/2017 Υπογραφή :... ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 2 ΩΡΕΣ
Ελιά. Η ελιά ή ελαιόδεντρο ή λιόδεντρο είναι γένος καρποφόρων δέντρων της οικογένειας των Ελαιοειδών, το οποίο συναντάται πολύ συχνά και στην Ελλάδα.
Ελιά Ελιά Η ελιά ή ελαιόδεντρο ή λιόδεντρο είναι γένος καρποφόρων δέντρων της οικογένειας των Ελαιοειδών, το οποίο συναντάται πολύ συχνά και στην Ελλάδα. Ο καρπός του ονομάζεται επίσης ελιά και από αυτόν
Ελιά και Ολυμπιακοί Αγώνες
Ελιά και Ολυμπιακοί Αγώνες Ελιά-Ορισμός Η ελιά ή ελαιόδενδρο ή λιόδεντρο είναι γένος καρποφόρων δέντρων της οικογένειας των Ελαιοειδών,το οποίο συναντάται πολύ συχνά και στην Ελλάδα. Ο καρπός του ονομάζεται
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΣΙΟΥ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΣΙΟΥ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ της Σταυρούλας Σδρόλια Το κρασί έπαιζε τεράστιο ρόλο στην οικονομία της περιοχής του Δήμου Μελιβοίας από την αρχαιότητα μέχρι το πρώτο μισό του 20ού αιώνα. Οι αρχαιότερες
ΤΟ ΜΟΥΣΙΚΟ ΠΑΕΙ ΜΟΥΣΕΙΟ! Η Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΤΟΥ Μ.Σ.Θ.
ΤΟ ΜΟΥΣΙΚΟ ΠΑΕΙ ΜΟΥΣΕΙΟ! ΜΟΥΣΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΜΟΥΣΕΙΑΚΗ ΑΓΩΓΗ, 2012-2013 ΥΠΕΥΘΥΝΕΣ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΕΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ: Α. ΑΡΖΟΓΛΟΥ & Ε. ΤΖΗΜΟΥΛΗ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ-ΣΥΝΟΔΟΙ: Τ. ΚΥΡΙΑΖΙΚΙΔΟΥ & Δ. ΤΖΟΒΑΝΑΚΗΣ Παρασκευή,
ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ. Τάξη Α Γυμνασίου. Ονοματεπώνυμο:... Τμήμα:... Ημερομηνία:... Βαθμός:...
ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ Τάξη Α Γυμνασίου Ονοματεπώνυμο:... Τμήμα:... Ημερομηνία:... Βαθμός:... Επιμέλεια: Σοφία Τουμασή Μέρος Α : Να απαντήσεις υποχρεωτικά και στις τρεις (3) ερωτήσεις. 1.α) Να γράψεις
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ
ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ Ν.ΠΟΤΙΔΑΙΑΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΘΕΜΑ: «Ελιά και λάδι» Υπεύθυνη προγράμματος : Μαντζιρίδου Φεβρωνία ΠΕ60 Συμμετέχουσα νηπιαγωγός: Αργυροπούλου Βασιλική
ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΙΑ 10. Το ανάκτορο της Ζάκρου
ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΙΑ 10 Το ανάκτορο της Ζάκρου Ανάκτορο της Κάτω Ζάκρου Το ανάκτορο της Κάτω Ζάκρου βρίσκεται στο ΝΑ άκρο της Κρήτης στον ομώνυμο ευρύχωρο όρμο. Η θέση ήταν γνωστή από τον 19 ο αι.
Χρήση. Αποκρυπτογράφηση
Εύρεση Ανακαλύφθηκε στις αρχές του εικοστού αιώνα στην Κνωσό από τον Άρθουρ Έβανς, που την ονόμασε έτσι επειδή χρησιμοποιούσε γραμμικούς χαρακτήρες (και όχι εικονιστικούς, όπως η μινωική ιερογλυφική γραφή)
Ανάβρυτα Συντελεστές: Αγγελάκης Άγγελος Αδαμάκης Παύλος Τσαντά Ιωάννα Σωτηροπούλου Κωνσταντίνα
Ανάβρυτα 2015 2016 Συντελεστές: Αγγελάκης Άγγελος Αδαμάκης Παύλος Τσαντά Ιωάννα Σωτηροπούλου Κωνσταντίνα Γεωργική Οικονομία Τα πρώτα βήματα στην γεωργική οικονομία γίνονται κατά την Μυκηναϊκήεποχή. Τηνεποχήαυτή:
Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ. Χρωματίστε τη γραμμή του χρόνου Α.. Β.. Γ...
Χρωματίστε τη γραμμή του χρόνου 1) Καταγράφω τους τρεις (3) σημαντικότερους πολιτισμούς που εμφανίστηκαν στον ελλαδικό χώρο κατά την εποχή του χαλκού: Α.. Β.. Γ... 2) Επιλέξτε ποιες λέξεις της στήλης Β
ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΙΑ 10. Μινωικοί ιεροί χώροι
ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΙΑ 10 Μινωικοί ιεροί χώροι Ενδεχομένως από τη Νεολιθική, αλλά με βεβαιότητα από την Προανακτορική εποχή φαίνεται ότι οι μινωίτες ασκούσαν τις λατρευτικές τους πρακτικές στα σπήλαια.
ΧΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟΥ
ΧΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟΥ ΩΣ ΦΩΤΙΣΤΙΚΟ Από την 4η χιλιετία π.χ. και μέχρι πριν από λίγα χρόνια συστηματικά και στις μέρες μας σποραδικά χρησιμοποιείται ως φωτιστική ύλη. Αυτό επιβεβαιώνεται από τους περίφημους
Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Π Ρ Ο Ϊ Σ Τ Ο Ρ Ι Α
Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Π Ρ Ο Ϊ Σ Τ Ο Ρ Ι Α Ο Ελλαδικός χώρος, με τη μεγάλη γεωμορφολογική ποικιλία που διαθέτει, φιλοξένησε από νωρίς τη ζωή. Οι πρώτοι άνθρωποι που εγκαταστάθηκαν στο χώρο αυτό χρησιμοποίησαν
32. Η Θεσσαλονίκη γνωρίζει μεγάλη ακμή
32. Η Θεσσαλονίκη γνωρίζει μεγάλη ακμή Η Θεσσαλονίκη, από τα πρώτα βυζαντινά χρόνια, είναι η δεύτερη σημαντική πόλη της αυτοκρατορίας. Αναπτύσσει σπουδαία εμπορική, πνευματική και πολιτική κίνηση, την
Ακολούθησέ με... στο ανάκτορο της Φαιστού
Ακολούθησέ με... στο ανάκτορο της Φαιστού Ακολούθησέ με... στο ανάκτορο της Φαιστού Το ανάκτορο της Φαιστού είναι το δεύτερο σε μέγεθος ανάκτορο της μινωικής Κρήτης με έκταση 18.000 τ.μ. B 11 Βρίσκεται
Τα 7 θαύματα του αρχαίου κόσμου Χαρίδης Φίλιππος
Τα 7 θαύματα του αρχαίου κόσμου Χαρίδης Φίλιππος 1. Η μεγάλη Πυραμίδα της Γκίζας Η τεράστια αυτή πυραμίδα είναι το αρχαιότερο από τα εφτά θαύματα του Αρχαίου Κόσμου, αλλά είναι το μόνο που διασώζετε 4.000χ.Όταν
Κομοτηνη Ταξiδια στο θρακιko πeλαγος. Εκπαιδευτικo πρoγραμμα για μαθητeς δημοτικοy
Κομοτηνη 2018 Ταξiδια στο θρακιko πeλαγος Εκπαιδευτικo πρoγραμμα για μαθητeς δημοτικοy Στο ταξίδι σου µπορείς να συµβουλεύεσαι την κάτοψη της έκθεσης. Οι αριθµοί αντιστοιχούν σε κάθε µία από τις προθήκες.
Αφιερώνω αυτή τηνεργασία στην αγαπηµένη µου δασκάλα, κυρία Ειρήνη Καραγιάννη, που µας δίδαξε µε τόση αγάπη και χαρά όλα τα µαθήµατα της Γ και Τάξης
6ο Γυµνάσιο Νέας Ιωνίας Τάξη:Α Τµήµα:2 Μάθηµα:Αρχαία Ιστορία ιδάσκουσα:ελ.σάρδη Η ΘΕΑ ΑΘΗΝΑ ΣΤΗΝ ΑΚΡΟΠΟΛΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΣ ΜΑΘΗΤΡΙΑΣ:ΣΕΒΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΪΟΣ 2015 Αφιερώνω αυτή τηνεργασία στην αγαπηµένη µου
ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΒΑΜΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2013-2014
ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΒΑΜΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2013-2014 ΑΡΧΑΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΓΡΑΦΗΣ ΚΑΙ ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΑΠΟΔΟΣΗΣ ΤΟΥΣ ΣΕ ΟΣΤΡΑΚΑ ΠΗΛΙΝΩΝ ΑΓΓΕΙΩΝ Μεσοποταμία-Σουμέριοι Μέσα 4ης χιλιετίας π.χ. Σφηνοειδής γραφή Τρόπος γραφής που
Ακολούθησέ με... στο ανάκτορο της Φαιστού
Ακολούθησέ με... στο ανάκτορο της Φαιστού Ακολούθησέ με... στο ανάκτορο της Φαιστού Το ανάκτορο της Φαιστού είναι το δεύτερο σε μέγεθος ανάκτορο της μινωικής Κρήτης με έκταση.000 τ.μ. Βρίσκεται στα νοτιοδυτικά
Η Έλλη η ελίτσα και η γιαγιά ελιά
Η Έλλη η ελίτσα και η γιαγιά ελιά Σ έναν όμορφο τόπο στην Κρήτη, γεννήθηκε μια ελίτσα, που είχε μεγάλη περιέργεια και όλο ήθελε να μαθαίνει πράγματα. Ήταν μια πολύ τυχερή ελίτσα, γιατί γεννήθηκε δίπλα
2. Η ΑΙΓΥΠΤΟΣ (Σελ )
2. Η ΑΙΓΥΠΤΟΣ (Σελ. 20-23) 2.1. Η Χώρα. Νείλος : Πηγές από Αιθιοπία και δέλτα. Δυτικά : Η Λιβυκή έρημος. Ανατολικά : Η έρημος του Σινά έως Ερυθρά Θάλασσα. Λάσπη Ευφορία. Άνω Αίγυπτος-Κάτω Αίγυπτος. 2.2.
ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΘΟΛΙΚΗΣ ΛΕΜΕΣΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ ΙΟΥΝΙΟΥ 2019
ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΘΟΛΙΚΗΣ ΛΕΜΕΣΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: 2018 2019 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ ΙΟΥΝΙΟΥ 2019 ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΑΞΗ: Α ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ : 31-05-2019 ΧΡΟΝΙΚΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 2 ώρες (07:45 09:45) ΟΔΗΓΙΕΣ: 1.
Διατροφικές συνήθειες στον αρχαίο πολιτισμό της Ελλάδας
Διατροφικές συνήθειες στον αρχαίο πολιτισμό της Ελλάδας Επιμέλεια, παρουσίαση : Παντελάκη Μαργαρίτα (ΠΕ08, καλλιτεχνικών μαθημάτων, 3ο Δημοτικό Σχολείο Σερρών ) Δευτέρα, 12 Νοεμβρίου 12 Τι σχέση μπορούν
Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: «Στον κήπο με τα φυτά του Μουσείου»
Εκπαιδευτικό πρόγραμμα: «Στον κήπο με τα φυτά του Μουσείου» Υλικό για προαιρετική ενασχόληση των μαθητών πριν και μετά την επίσκεψη στο Μουσείο Ακρόπολης. Κατά την επίσκεψη της σχολικής σας ομάδας στο
ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΙΑ 10. Η Παλαιοανακτορική Κρήτη (ΜΜΙΒ ΜΜΙΙΙΑ)
ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΙΑ 10 Η Παλαιοανακτορική Κρήτη (ΜΜΙΒ ΜΜΙΙΙΑ) Ίδρυση των πρώτων ανακτορικών κέντρων Κύριο χαρακτηριστικό στην κεραμική η εμφάνιση του καμαραϊκού ρυθμού, ο οποίοςαποτελεί προϊόν των
ΚΑΡΤΑ: α. Γιατί μετακινούνταν οι άνθρωποι της Κύπρου κατά την Αρχαϊκή Εποχή; Ποιοι μετακινούνταν; Πού μετακινούνταν; Πώς μετακινούνταν;
ΚΑΡΤΑ: α Πηγή 1: Κείμενο αρχαιολόγου Χιλιάδες ειδώλια, μικρά και μεγάλα, βρέθηκαν σε διάφορα ιερά της Κύπρου. Οι προσκυνητές αφιέρωναν τα ειδώλια στους θεούς και τις θέες τους. Πολλοί άνθρωποι όπως αγρότες,
Ελιά: Μια εκπαιδευτική πρόταση του ΚΠΕ Αρχανών Ρούβα Γουβών. Ειρήνη Δερμιτζάκη Έλενα Φανιουδάκη
Ελιά: Μια εκπαιδευτική πρόταση του ΚΠΕ Αρχανών Ρούβα Γουβών Ειρήνη Δερμιτζάκη Έλενα Φανιουδάκη Το ΚΠΕ Αρχανών Συντονίζει το Εθνικό Δίκτυο Π.Ε. «Τουρισμός και Περιβάλλον» ΚΠΕ Βάμου ΚΠΕ Ανωγείων ΚΠΕ Αρχανών
Πολιτιστική διαδρομή στην Κάτω Ιταλία
Πολιτιστική διαδρομή στην Κάτω Ιταλία 11 ο Γυμνάσιο Αχαρνών Το εξώφυλλο του βιβλίου μας Αχαρναί 2010 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Πρόλογος Αρχαίες αποικίες Πυθαγόρας ο Σάμιος Η διάλεκτος των Ελλήνων της Κάτω Ιταλίας
25/9/2014 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΧΑΒΑΡΙΟΥ ΣΧ. ΈΤΟΣ: ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ
ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΧΑΒΑΡΙΟΥ ΣΧ. ΈΤΟΣ: 2012-2013 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΟΜΑΔΑ ΜΠΑΪΛΟΥ Μ., ΠΕ06, Δ/ΝΤΡΙΑ ΓΕΩΡΓΙΟΥ Δ., ΠΕ01 ΚΟΥΤΣΜΑΝΗ Κ., ΠΕ05 ΚΑΣΤΑΝΑΣ Ν., ΠΕ11 1 2 3 Ο Αριστοτέλης αποκάλυψε
1:Layout 1 10/2/2009 11:00 μ Page 1. το αρχαιολογικό μουσείο ιωαννίνων
1:Layout 1 10/2/2009 11:00 μ Page 1 το αρχαιολογικό μουσείο ιωαννίνων 1:Layout 1 10/2/2009 11:00 μ Page 2 1:Layout 1 10/2/2009 11:00 μ Page 3 ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΠΥΡΡΟΣ αντίγραφο από πρωτότυπο του 3ου π.χ. αι. της
ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ ΚΑΙ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ
ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ ΚΑΙ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΕΛΙΑ ΚΑΙ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ Ο ποιητής Οδυσσέας Ελύτης σε ποίημά του λέει: Αν αποσυνδέσεις την Ελλάδα, θα βρεις ότι αποτελείται από μια ελιά, ένα αμπέλι και ένα καράβι, που σημαίνει, ότι
ΚΕΡΑΜΙΚΑ ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΤΕΧΝΗ
ΚΕΡΑΜΙΚΑ ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΤΕΧΝΗ ΚΕΡΑΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ Η κεραμική, μια πανάρχαια τέχνη, χρησιμοποιεί ως πρώτη ύλη το αργιλόχωμα. Όταν αναμείξουμε το αργιλόχωμα με νερό θα προκύψει μία πλαστική μάζα
Με τον Αιγυπτιακό
Με ποιον πολιτισμό θα ασχοληθούμε; Με τον Αιγυπτιακό Η θέση της Αιγύπτου Τι βλέπετε; Αίγυπτος και Νείλος Η Αίγυπτος οφείλει την ύπαρξη της στον Νείλο. Το άγονο έδαφος κατέστη εύφορο χάρη στις πλημμύρες,
Ολυμπιακοί αγώνες ΒΙΚΤΩΡΙΑ ΑΝΤΩΝΙΑΔΗ Α2
Ολυμπιακοί αγώνες ΒΙΚΤΩΡΙΑ ΑΝΤΩΝΙΑΔΗ Α2 ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ Η ΑΡΧΗ Σύμφωνα με την παράδοση, πρώτοι οι θεοί αγωνίστηκαν στην Ολυμπία! Επίσης κάποιες πηγές αναφέρουν αρκετούς ήρωες ως ιδρυτές των αγώνων. Η
ΠΕΡΣΕΦΟΝΗ: Η ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΤΟΥ ΚΑΤΩ ΚΟΣΜΟΥ ΜΥΘΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ. www.zero-project.gr
ΠΕΡΣΕΦΟΝΗ: Η ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΤΟΥ ΚΑΤΩ ΚΟΣΜΟΥ ΜΥΘΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ www.zero-project.gr Πολύ πριν τη δική µας εποχή, όταν τον κόσµο κυβερνούσαν ακόµα οι Ολύµπιοι Θεοί, γεννήθηκε η Περσεφόνη, κόρη του θεού ία
ΣΥΝΤΟΜΟ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗ ΕΩΣ ΤΗ ΡΩΜΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ. Χρονολογία. 100.000 ως 20.000 10.000. 7000 ως 6000. Νεότερη
ΣΥΝΤΟΜΟ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗ ΕΩΣ ΤΗ ΡΩΜΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ Χρονολογία Ελλάδα - Αιγαίο 100.000 ως 20.000 Μέση και Νεότερη Παλαιολιθική 10.000 Μεσολιθική εποχή 7000 ως 6000 Έναρξη Νεολιθικής 5600 Μέση
ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΑΝΑΙΜΙΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ-ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΣΗΜΕΡΑ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΑΝΑΙΜΙΑ Η μεσογειακή αναιμία ή θαλασσαιμία είναι κληρονομική αυτοσωμική υπολειπόμενη νόσος η οποία εντοπίζεται κυρίως στην περιοχή της Μεσογείου Θάλασσας. Στη Μεσογειακή αναιμία η γονιδιακή
Απάντησε στις παρακάτω ερωτήσεις.
Ερωτήσεις Πόσο καλά γνωρίζεις και Απαντήσεις τους Μινωίτες; Πόσο καλά γνωρίζεις τους Μινωίτες; 1. Σε παραστάσεις τοιχογραφιών και σφραγίδων απεικονίζονται μόνο τελετουργικοί χοροί. 2. Κατά την Ύστερη Εποχή
ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΤΟ ΓΡΑΠΤΟ ΑΠΟΤΕΛΕΙΤΑΙ ΑΠΟ 5 (ΠΕΝΤΕ) ΣΕΛΙΔΕΣ.
ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2016-2017 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ - ΙΟΥΝΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΑΞΗ:Α ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 06/06/2017 ΔΙΑΡΚΕΙΑ : 2 Ώρες ΩΡΑ: 08:00-10:00 ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:.. ΤΜΗΜΑ:. ΑΡ..
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ 1. Τα πολύ παλιά χρόνια, όταν οι άνθρωποι δημιούργησαν οικισμούς, άρχισαν να καλλιεργούν τη γη και να εκτρέφουν ζώα. Επειδή τα μέταλλα δεν είχαν ανακαλυφθεί ακόμα, οι συναλλαγές τους
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. - Γενική Εισαγωγή..2. - Iστορική αναδρομή...3-4. - Περιγραφή του χώρου...5-8. - Επίλογος...9. - Βιβλιογραφία 10
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ - Γενική Εισαγωγή..2 - Iστορική αναδρομή....3-4 - Περιγραφή του χώρου.....5-8 - Επίλογος...9 - Βιβλιογραφία 10 1 Γενική Εισαγωγή Επίσκεψη στο Επαρχιακό Μουσείο Πάφου Το Επαρχιακό Μουσείο της
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΤΟΥ ΜΕΛΙΟΥ
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΤΟΥ ΜΕΛΙΟΥ Η μέλισσα εμφανίστηκε στον πλανήτη μας την Τριτογενή περιοδο στην αρχή της Καινοζωϊκής εποχής, δηλαδή πριν 65 εκατομμύρια χρόνια, πολύ νωρίτερα από την εμφάνιση του ανθρώπου.
Είναι αυτή η πρώτη πόλη της υτικής Ευρώπης;
Είναι αυτή η πρώτη πόλη της υτικής Ευρώπης; Μέρος της οχύρωσης Οι αρχαιολογικές ανασκαφές που διενεργούνται στην περιοχή της La Bastida (Totana, Murcia στην Ισπανία) έχουν αποκαλύψει ένα επιβλητικό οχυρωματικό
ΙΣΤΟΡΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ σελ. βιβλ Μινωικός πολιτισμός ΙΣΤΟΡΙΑ Κ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
ΙΣΤΟΡΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ σελ. βιβλ. 60-97 Μινωικός πολιτισμός Γενικές πληροφορίες Τι είναι ο Μινωικός πολιτισμός; Μινωικός πολιτισμός είναι ο πολιτισμός που αναπτύχθηκε την εποχή του χαλκού στην Κρήτη και φέρει
Τα σημαντικότερα γεγονότα της Παλαιάς Διαθήκης εκτυλίσσονται στην περιοχή που. Η Μέση Ανατολή στην αρχαιότητα
Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΑΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ Τα σημαντικότερα γεγονότα της Παλαιάς Διαθήκης εκτυλίσσονται στην περιοχή που ονομάζεται ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ Η Μέση Ανατολή στην αρχαιότητα Ποια σύγχρονα κράτη αποτελούν την περιοχή
ΟΙ ΧΡΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΛΙΑ ΑΛΛΟΤΕ ΚΑΙ ΤΩΡΑ
ΟΙ ΧΡΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΛΙΑ ΑΛΛΟΤΕ ΚΑΙ ΤΩΡΑ Πρόλογος Σε διάφορες περιοχές της χώρας μας γίνονται κατα καιρούς εκδηλώσεις με αποκλειστικό θέμα το πολύτιμο ελαιόλαδο και την ελιά. Έτσι και το έτος 2011 στην Ερμιονίδα
Μαθήτριες: Παπαγεωργίου Μαρία Παύλου Εβελίνα Πεντεσκούφη Λιάνα Πετρούτσου Κατερίνα
Μαθήτριες: Παπαγεωργίου Μαρία Παύλου Εβελίνα Πεντεσκούφη Λιάνα Πετρούτσου Κατερίνα Σελ. 3-4-5 Ιστορία της ελιάς Σελ. 6-7-8 Τρόποι παραγωγής ελαιόλαδου Σελ. 9 Οικονομική σημασία της ελιάς Σελ. 10-11 Διατροφικά
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΑΥΓΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Η ΑΥΓΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ 6000 π.χ. Τέλος της Νεολιθικής Εποχής. Οι πρόγονοι των αρχαίων Ελλήνων αρχίζουν να καλλιεργούν τη γη 3000 π.χ. Πρώιμη Εποχή του Χαλκού. Εμφάνιση του Κυκλαδικού Πολιτισμού
Ιστορική αναδρομή!!!
Ιστορική αναδρομή!!! Προϊστορικά χρόνια τροφοσυλλέκτης αρχικά για να βρίσκει την τροφή του να φτιάχνει τα καταφύγιά του σημαντικότεροι σταθμοί στην ιστορία του ανθρώπου μυϊκή ενέργεια αργότερα φτιάχνει
ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΙΑΣ ΦΥΛΑΞΕΩΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2014
ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΙΑΣ ΦΥΛΑΞΕΩΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2013 2014 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2014 ΤΑΞΗ: Α ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 2 ΩΡΕΣ ΩΡΑ: 8.00 10.00 ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 6/6/2014 ΤΟ ΓΡΑΠΤΟ ΑΠΟΤΕΛΕΙΤΑΙ ΑΠΟ 7 ΣΕΛΙΔΕΣ
Ακολούθησέ με... στον οικισμό του Ακρωτηρίου της Θήρας
Ακολούθησέ με... στον οικισμό του Ακρωτηρίου της Θήρας Ακολούθησέ με... στον οικισμό του Ακρωτηρίου της Θήρας Ακρωτήρι Το Ακρωτήρι της Θήρας είναι ο σημαντικότερος προϊστορικός οικισμός των Κυκλάδων. Διατηρήθηκε
«Ελιά και λάδι: Συμβολισμοί στο χώρο και στο χρόνο. Τροφή για σώμα και πνεύμα»
«Ελιά και λάδι: Συμβολισμοί στο χώρο και στο χρόνο. Τροφή για σώμα και πνεύμα» ΓΕΝΙΚΟ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΑΜΙΑΣ Α Λυκείου Ερευνητική Εργασία, Κάντε 1ο κλικ τετράμηνο για να επεξεργαστείτε 2013
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΣΔΡΟΛΙΑ 7 η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων. Αρχαιολογικοί χώροι και μνημεία Αγιάς. Ανάδειξη και αξιοποίηση.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΣΔΡΟΛΙΑ 7 η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Αρχαιολογικοί χώροι και μνημεία Αγιάς. Ανάδειξη και αξιοποίηση. Στρατηγική θέση της Αγιάς Η περιοχή της Αγιάς χαρακτηρίζεται κυρίως από την εύφορη κοιλάδα
Τεχνολογία Προϊόντων Φυτικής Προέλευσης
Τεχνολογία Προϊόντων Φυτικής Προέλευσης Τεχνολογία Επιτραπέζιας Ελιάς Ιστορικά Η Ελιά (Olea europea) είναι από τις σηµαντικότερες καλλιέργειες στην χώρα µας όπως και στην Μεσόγειο γενικότερα. Τα ελαιόδεντρα
Η Νίκη ήταν κόρη της Στύγας και του Πάλλαντα. Είχε αδέρφια της το Κράτος, το Ζήλο και τη Βία.
Η Νίκη σε νομίσματα Νίκη: θεά της ελληνικής μυθολογίας προσωποποιούσε τη δόξα του ελληνικού πολιτισμού. Η Νίκη στέλνονταν από το Δία για να εξυμνήσει μία νίκη, να προσφέρει σπονδές ή να στεφανώσει ένα
ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΑΚΤΙΝΙΔΙΩΝ
ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΑΚΤΙΝΙΔΙΩΝ Το ακτινίδιο είναι θάμνος με άνθη χρώματος λευκού. Τα φύλλα του έχουν ωοειδές σχήμα και στο κάτω μέρος τους έχουν χνούδι. Ο καρπός του είναι εδώδιμος, με γλυκόξινη γεύση. Το εξωτερικό
Το ονόμασαν παγκράτιο γιατί φυτρώνει σε εξαιρετικά δυσμενείς συνθήκες αλλά και για τις φαρμακευτικές του ιδιότητες.
1o ΓΕΛ ΘΕΡΜΗΣ Project Β1 Καλλιέργεια απειλούμενων φυτών και οικολογικής συνείδησης. Κρίνος της θάλασσας (Pancratium marytimum) Βυζαντινό λείριο (Lilium chalcedonicum) O κρίνος της θάλασσας είναι ένα αυτοφυές
Ένα ξεχασμένο θέατρο. (το Ρωμαϊκό Ωδείο) Έφη Νικολοπούλου, ΒΠΠΓ
Ένα ξεχασμένο θέατρο. (το Ρωμαϊκό Ωδείο) Έφη Νικολοπούλου, ΒΠΠΓ Στο ευρύτερο αρχαιολογικό χώρο της Γόρτυνας στη Κρήτη, έχουν εντοπιστεί από τους αρχαιολόγους τέσσερις θεατρικοί χώροι διαφορετικών εποχών.
Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α Μ Α Θ Η Τ Ω Ν ΤΗΣ Ε ΚΑΙ ΣΤ ΗΜΟΤΙΚΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΗΡΙΩΝ «ΑΘΗΝΑ» ΘΕΜΑ: ΑΚΡΟΠΟΛΗ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ
Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α Μ Α Θ Η Τ Ω Ν ΤΗΣ Ε ΚΑΙ ΣΤ ΗΜΟΤΙΚΟΥ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΗΡΙΩΝ «ΑΘΗΝΑ» ΘΕΜΑ: ΑΚΡΟΠΟΛΗ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ Ε ΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΤ ΗΜΟΤΙΚΟΥ ΑΡΒΑΝΙΤΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ ΕΛΕΝΗ ΓΕΡΕΝΤΕ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΤΡΑΚΑ ΗΜΗΤΡΑ
Η ΑΓΟΡΑ ΕΛΑΙΟΛΑ ΟΥ & ΕΛΙΩΝ ΣΤΗΝ ΤΥΝΗΣΙΑ
Η ΑΓΟΡΑ ΕΛΑΙΟΛΑ ΟΥ & ΕΛΙΩΝ ΣΤΗΝ ΤΥΝΗΣΙΑ Γραφείο Οικονοµικών & Εµπορικών Υποθέσεων Πρεσβείας της Ελλάδος στην Τύνιδα 6, rue St. Fulgence, Notre Dame Tunis 1082 Tel. +216 71 288411-846632 Fax +216 71 789518
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΚΑΣΤΕΛΛΙΑΝΩΝ «Ο ΚΕΡΑΜΟΣ»
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΚΑΣΤΕΛΛΙΑΝΩΝ «Ο ΚΕΡΑΜΟΣ» Εικόνα 1.Διαδρομή προς το Καστέλλι Το Καστέλλι (Τοπική Κοινότητα Καστελλίου Φουρνής) βρίσκεται στην Ανατολική Κρήτη και πιο συγκεκριμένα στην περιφέρεια της