Πηγές πληροφόρησης για τη χρήση της ελιάς:

Transcript

1 Η χρήση της ελιάς σο στο Αιγαίο κατά την αρχαιότητα Μ. Ρούμπου 1, Β. Κυλίκογλου 2, N. Müeller 2 & Ν. Καλογερόπουλος 1 1 Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, Τμήμα Επιστήμης Διαιτολογίας-Διατροφής, Διατροφής, Αθήνα 2 Ε.Κ.Ε.Φ.Ε. Δημόκριτος,Τομέας Επιστήμης Υλικών,Α. Παρασκευή, Αθήνα

2 Πηγές πληροφόρησης για τη χρήση της ελιάς: (i) Μαρτυρίες Γραμμικής Β γραφής & γραπτές πηγές (ii) Εικαστικές αποτυπώσεις (αγγεία, τοιχογραφίες) (iii) Παλαιοβοτανική έρευνα (ελαιοπυρήνες, ξύλο, γύρη) (iv) Αρχαιολογική έρευνα (ελαιοπαρασκευαστικές πρακτικές, εμπόριο, αποθήκευση, μαγειρική) (v) Μοριακή αρχαιολογία (ανάλυση DNA, οργανικά κατάλοιπα)

3 (i) Γραμμική Β (1) (2) Πινακίδα Γραμμικής Β από την Κνωσσό (J. Chadwick et al. 1986: 347) Συλλαβογραφικές αποδόσεις για την ελιά (1) και το λάδι (2)

4 Γραμμική Β Ιδεογράμματα για την ελιά και το λάδι Το δέντρο της ελιάς Το ελαιόλαδο Ο καρπός της ελιάς

5 (ii) Εικονιστικές αναπαραστάσεις Τοιχογραφία «Ιερού Άλσους», Κνωσσός: απεικόνιση ελαιώνα Το μάζεμα της ελιάς σε αγγείο του 6ου αι π Χ Το μάζεμα της ελιάς σε αγγείο του 6ου αι. π.χ (Βρετανικό μουσείο)

6 (iii) Αρχαιοβοτανικά ευρήματα Θραύσματα πυρήνων ελιάς από αρχαιολογικές ανασκαφές στην Κρήτη Καρποί ελιάς, Ζάκρος (ca π.χ)

7 (iv) Αρχαιολογικά Ευρήματα Πιθάρια αποθήκευσης Λίθινος Ληνός («Ελαιοπιεστήριο»), ΥΜ, Κομμός Κρήτη λαδιού (?) στην Κνωσσό (πηγή: Ψευδόστομοι αμφορείς μεταφοράς ελαίων Πήλινο λυχνάρι ΥΚ, Θήρα (Πηγή:

8 (v) Μοριακή αρχαιολογία Οργανικά κατάλοιπα στην αρχαιολογία Ο όρος έχει χρησιμοποιηθεί ευρέως στην αρχαιολογία, για να περιγράψει μια μεγάλη γκάμα άμορφων ή/και «αόρατων» οργανικών υπολειμμάτων. Δεν διαθέτουν μορφολογικά ογ χαρακτηριστικά για την αναγνώρισή τους μακροσκοπικά ή μικροσκοπικά. Είναι απαραίτητη η χρήση αναλυτικών χημικών τεχνικών για το χαρακτηρισμό των καταλοίπων. Burger et al Fiore et al. 2008

9 Οργανικά κατάλοιπα στην κεραμική: (a)ως περιεχόμενα σκευών που διατηρούνται in situ (b)ορατά κατάλοιπα στην εσωτερική και/ή στην εξωτερική επιφάνεια των αγγείων (π.χ. στο εσωτερικό μαγειρικών σκευών ή λυχναριών, στο εξωτερικό αιθάλη από καύσιμη ύλη) ) (c)κατάλοιπα που έχουν απορροφηθεί στα τοιχώματα

10 Από τα τέλη δεκαετίας 1980 συστηματική χρήση αέριας η ς ημ ή χρή η ρ ς χρωματογραφίας- φασματοσκοπίας μάζας (GC/MS) στην ταυτοποίηση οργανικών υπολειμμάτων

11 ΒΙΟΔΕΙΚΤΕΣ Λιπαρά οξέα και ακυλογλυκερόλες ΥΛΙΚΟ Ζωικά λίπη και φυτικά έλαια Αλκυλικές άκυκλες ενώσεις μακράς ανθρακικής αλυσίδας (π.χ. αλκοόλες, υδρογονάνθρακες, κετόνες, αλδεΰδες και εστέρες) Φυτικά και ζωικά λίπη Τερπένια Στερόλες και τα παράγωγά τους Ρητίνες (φυσικές έ ρητίνες και τα παράγωγά ά τους,καθώςκαιφυτικέςπίσσεςκ.τ.λ.) Φυτικά και ζωικά λίπη Τρυγικό οξύ (και τα άλατά του), φαινολικά οξέα Κρασί

12 Συνήθεις «βιοδείκτες» για το χαρακτηρισμό ζωικών λιπών και φυτικών ελαίων Ελεύθερα λιπαρά οξέα H 3 C OH O OCH 3 Υδροξυ- και δι-υδροξυ οξέα OH Δικαρβοξυλικά οξέα Ακυλογλυκερόλες H H C OH (μονο-, δι-,, και τριγλυκερίδια) H C OH Στερόλες H C OH H

13 Τριποδικά μαγειρικά αγγεία, Ακρωτήρι (Θήρα)

14 Λίπη σε μαγειρική κεραμική από το Ακρωτήρι, Θήρα Abundance 6:0 F16 F18 8:0 IS F14:0 5:0 P F1 F17:0 F18:1 A2 23 F19:0 F20:0 A25 F2 22:0 A27 F24 4:0 A29 Time Αεριοχρωματογράφημα δείγματος από τριποδική χύτρα (LCI). Εργαστήριο Χημείας Τροφίμων, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο

15 Αεριοχρωματογράφημα δείγματος από μεγάλο μαγειρικό αγγείο, Θήβα (EBA) ρ χρ μ γρ φημ γμ ς μγ μ γ ρ γγ, ήβ ( ) Εργαστήριο Χημείας Τροφίμων, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο

16 Φυτικά λίπη σε μαγειρικό αγγείο της ΥΕΧ από την Κρήτη Abundance C HO HO F8:0 F9:0 F1 F20:0ME 9,10-dihydroxy M16:0 M18:1 F24:0 M18:0 C29 AL26 F26:0 Cholesterol TMS AL28 Stigmasterol TMS AL30 β-sitosterol TMS 8:0 F18:0 Glycerol TMS F16: :0 P F7:0 TRP DAG s F10:0 Cedrol DCF7:0 F12:0 DCF8:0 DCF9:0 DCF10:0 F14:0 F15:0 F16:0ME F16:1 AL18 F18:1 Time Χρωματογράφημα δείγματος από μαγειρικό αγγείο, Δραπανιάς Κρήτη (LBA)

17 Χρήσεις της ελιά και του ελαιολάδου κατά την αρχαιότητα: Για την κάλυψη διατροφικών αναγκών Ως μέσο ανταλλακτικού εμπορίου Πρώτη ύλη σε βιοτεχνική παραγωγή Συστατικό στοιχείο τελετουργιών/ ταφικά έθιμα Για φαρμακευτικούς/θεραπευτικούς ύ σκοπούς Παναθηναϊκός αμφορέας, 560 π.χ Βρετανικό Μουσείο Λήκυθος π.χ ΕΑΜ

18 Ελαιόλαδο και ελιές για τροφή Ελαιόλαδο για ατομική καθαριότητα Ελαιόλαδο για φωτισμό Ελαιόλαδο για παραγωγή αρωματικών ελαίων και αλοιφών Ερυθρόμορφος κρατήρας Ερυθρόμορφος κρατήρας (510 π.χ): αθλητής χύνει από αρύβαλλο λάδι

19 Αντί επιλόγου: Υπάρχουν ασφαλείς ενδείξεις για καλλιέργεια της ελιάς και εκτεταμένη χρήση από την ύστερη εποχή του Χαλκού (ΥΕΧ) Από τις πηγές και τα ευρήματα συνάγεται η βρώση των καρπών, χωρίς ωστόσο να υπάρχουν πολλά στοιχεία για ευρεία κατανάλωση του ελαιολάδου Η σημασία που αποδίδεται στο ελαιόδεντρο και το ελαιόλαδο διαφαίνεται από πρώιμες τοιχογραφίες, τη χρήση σε αρωματικά έλαια κτλ Σαφή στοιχεία για κατανάλωση ελαιολάδου στην διατροφή κατά την αρχαιότητα δεν υπάρχουν Υπάρχουν περιθώρια βελτιστοποίησης τεχνικών, αύξησης αριθμού δειγμάτων, κατηγοριών υλικών που εξετάζονται με τη βοήθεια αναλυτικών τεχνικών για την ανίχνευση των πιθανών χρήσεων της ελιάς και του ελαιολάδου στην αρχαιότητα

20 Η χρήση της ελιάς στο Αιγαίο κατά την αρχαιότητα Μ. Ρούμπου 1, Β. Κυλίκογλου 2, N. Müller 2 & Ν. Καλογερόπουλος 1 1 Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, Τμήμα Επιστήμης Διατολογίας-Διατροφής, Αθήνα 2 Ε.Κ.Ε.Φ.Ε. Δημόκριτος,Τομέας Επιστήμης Υλικών,Α. Παρασκευή, Αθήνα