Δυνητικές Κοινότητες στην Εκπαίδευση: η μάθηση ως διαδικασία επιπολιτισμού. Αλέξης Μπράϊλας, PhD

Transcript

1 Δυνητικές Κοινότητες στην Εκπαίδευση: η μάθηση ως διαδικασία επιπολιτισμού Αλέξης Μπράϊλας, PhD

2 Μελέτη περίπτωσης: Wikipedia By Wikimedia Foundation Inc, via Wikimedia Commons, license CC-BY-SA 3.0 Unported

3 Η δυνητική κοινότητα της Wikipedia Στα παρασκήνια της WP δραστηριοποιείται μια ακμάζουσα διαδικτυακή κοινότητα η οποία δημιούργησε, συνεχώς αναπτύσσει και συντηρεί ένα πρωτοποριακό έργο: τη μεγαλύτερη σε έκταση εγκυκλοπαίδεια στην ανθρώπινη ιστορία με τον ουτοπικό στόχο να καταστήσει το σύνολο της ανθρώπινης γνώσης άμεσα και ελεύθερα προσβάσιμο σε όλους. Πολλοί καθηγητές αξιοποιούν τη WP στην εκπαιδευτική τους πράξη, αναθέτοντάς στους φοιτητές τους τη συγγραφή νέων λημμάτων ή την βελτίωση υπαρχόντων. Για αυτό το λόγο η WP αποτέλεσε ένα πρόσφορο παράδειγμα για τη μελέτη του φαινομένου της αξιοποίησης των δυνητικών κοινοτήτων στην εκπαίδευση.

4 Μια αναπαράσταση του μεγέθους της Αγγλικής έκδοσης της Wikipedia, σε υποθετική έντυπη μορφή. Σύνολο 1535 (1947) τόμοι, ενώ συνέχεια προστίθενται νέα λήμματα αυξάνοντας το συνολικό μέγεθος. πηγή: Wikipedia:Size_of_Wikipedia#Hard_copy_size, ανακτήθηκε στις 18 Μαϊου 2011 (10 Δεκεμβρίου 2013)

5 Σκοπός της εργασίας Στην παρούσα εργασία μελετήθηκε η βιβλιογραφία και επιχειρείται μια ερμηνεία των αποτελεσμάτων της μελέτης περίπτωσης μέσα από τους εννοιολογικούς φακούς της θεωρίας του επιπολιτισμού (acculturation). Ειδικότερα, το ζήτημα της ένταξης της εκπαιδευτικής ομάδας (μαθητές-καθηγητές) στη δυνητική κοινότητα αναδεικνύεται ως διαδικασία εναρμόνισης (integration) στη δυνητική κουλτούρα. Η μάθηση προκύπτει ως προϊόν διαμεσολάβησης από την κοινοτική διεργασία και τις συμμετοχικές κοινοτικές δραστηριότητες.

6 H WP στην Εκπαίδευση: Εμπειρικά δεδομένα και ΘΘ Η μελέτη της αξιοποίησης της Wikipedia στην τυπική εκπαίδευση βασίστηκε στην ανάλυση ενός μεγάλου όγκου εμπειρικών δεδομένων. Τα εμπειρικά δεδομένα της έρευνας συγκεντρώθηκαν κυρίως από συνεντεύξεις, ομάδες εστιασμένης συζήτησης, διαδικτυακά ιστολογήματα και διαδικτυακές ενδοκοινοτικές συζητήσεις. Στη συνέχεια τα εμπειρικά δεδομένα κωδικοποιήθηκαν με τη βοήθεια εξειδικευμένου λογισμικού για την ανάλυση ποιοτικών δεδομένων. Συνολικά κωδικοποιήθηκαν 1552 αποσπάσματα κειμένου ή ήχου.

7

8 Οι 33 κωδικοί της έρευνας No Special Treatment to Students Open Content Access Aggressive Community Editors Open Content Creation Assignment Topic Selection Policy Violation and etiquette Community Process Ruthless editing process Community specific strategies Size to be Manageable Contributing for common good Students as potential community Encouraged by context members Exposition to a virtual social environment Support & Workshops Go Public Supportive Community Members Improve Research, Writing and interaction Skills Technical Difficulties - User Interface Increasing Work burden They gonna mess it up Innovative Assignment Valuable Content Added Lack of understanding teaching process Voluntary Only Need for wiki literate organizers We don't like Free Riders Need for wiki literate professors Wikipedia Literacy Need to be Organized Wikipedia Validity No Interaction with the Community You are not Listening & Respecting Us

9

10

11

12 Ένταξη στο κοινοτικό γίγνεσθαι Στην περίπτωση της WP, οι εκπαιδευτικοί παρακινούνται να αξιοποιήσουν τη συγκεκριμένη κοινότητα στην εκπαιδευτική τους πράξη, αποσκοπώντας σε συγκεκριμένο εκπαιδευτικό όφελος μέσω της παρέμβασης αυτής. Το εκπαιδευτικό όφελος εξαρτάται άμεσα από τη φάση της ένταξης στην κοινότητα η οποία είναι μια επίπονη (κόστος προσαρμογής) διεργασία για μαθητές και καθηγητές. Σε αυτό το στάδιο οι μαθητές καλλιεργούν ένα πλήθος δεξιοτήτων, που θεωρούνται απαραίτητες στην κουλτούρα της WP, όπως η ικανότητα να διερευνούν σε βάθος ένα θέμα, να αξιολογούν τις αντικρουόμενες πηγές, να επιχειρηματολογούν κατάλληλα για την άποψή τους και να την επικοινωνούν με σαφήνεια και θάρρος.

13 By Pelle Sten, via flickr, license CC-BY-SA 2.0

14 Όλα αυτά συμβαίνουν σε ένα δυνητικό περιβάλλον κοινωνικών αλληλεπιδράσεων, που εκτείνεται εκτός του προστατευμένου περιβάλλοντος της τάξης, στην κοινότητα των συντακτών της Wikipedia και σε όλο τον κόσμο. Κάποιες από αυτές τις δεξιότητες καλλιεργούνται έτσι και αλλιώς σε ένα ακαδημαϊκό πλαίσιο, αλλά στον κοινοτικό χώρο της Wikipedia αποτελούν τις αναγκαίες προϋποθέσεις συνεργατικής δημιουργίας, οπότε ευνοείται ιδιαίτερα η ανάπτυξή τους. Κάποιες άλλες δεξιότητες δεν μπορούν να καλλιεργηθούν εκτός κοινοτικής συναλλαγής

15 Άνθρωπος και Προσαρμογή Η έννοια της προσαρμογής είναι συνυφασμένη με την ανθρώπινη φύση. Ο Δαρβίνος περιέγραψε τη φυσική επιλογή στην εξέλιξη των ειδών, ως ένα μηχανισμό επιβίωσης αυτού που προσαρμόζεται καλύτερα (survival of the fittest) στο φυσικό του περιβάλλον (Darwin, 1869, p. 92). Οποιαδήποτε εμπειρία βιώνει το άτομο σε ένα νέο περιβάλλον, ιδιαίτερα αν αυτή η εμπειρία είναι έντονη ή αποσταθεροποιητική, οδηγεί σε μάθηση και ανάπτυξη (Kim, 2001, p. 42). Η ίδια η πλαστικότητα του εγκεφάλου αποτελεί ένδειξη, στο κυτταρικό βιολογικό επίπεδο, της ανθρώπινης ικανότητας να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος, να μαθαίνει και να αναπτύσσεται, ως συνέπεια της διαδικασίας προσαρμογής.

16 Επιπολιτισμός (acculturation) Η έννοια της πολιτισμικής ένταξης αναφέρεται στην αλλαγή πολιτισμικού περιβάλλοντος και στη συνακόλουθη προσαρμογή στους κανόνες, στις αξίες, στα έθιμα, στις νόρμες και στη γλώσσα μιας νέας κουλτούρας, ενός νέου τρόπου δυνητικής ζωής By LadyDragonflyCC, via flickr, license CC-BY-SA 2.0

17 Acculturation & Enculturation Η πολιτισμική ένταξη συνίσταται στη σταδιακή αφομοίωση από το άτομο της νέας κουλτούρας, ώστε να μπορέσει να ενσωματωθεί καλύτερα και να ταιριάξει σε αυτό το νέο περιβάλλον. Η πολιτισμική ένταξη είναι μια πολύ οικεία διαδικασία σε κάθε άνθρωπο: με τη γέννησή του, κάθε άτομο μαθαίνει να εντάσσεται στο μητρικό, πρώτο κοινωνικό και πολιτισμικό του περιβάλλον (enculturation) (Kim, 2001, p. 46). Στη συνέχεια της ζωής του ακολουθούν και άλλες πολιτισμικές προσαρμογές, άλλες εθελοντικές και άλλες αναγκαστικές (Kim, 2001, p. 46).

18 Η μάθηση ως διεργασία επιπολιτισμού Η έννοια της ένταξης στη δυνητική κοινότητα κατά τη διάρκεια μιας εκπαιδευτικής παρέμβασης, συνιστά μύηση σε ένα σύνολο ρητών και άρρητων κανόνων και πολιτισμικών νορμών που συγκροτούν μια δυνητική γραφειοκρατική οργάνωση και μια εν γένει δυνητική κουλτούρα. Μέσω της συνεχούς αλληλεπίδρασης με το πολιτισμικό δυνητικό περιβάλλον, το άτομο αλλάζει, εσωτερικεύοντας αξίες και νόρμες, σε μια προσπάθεια προσαρμογής στην κουλτούρα της κοινότητες και στις απαιτήσεις του δυνητικού χώρου συνδιαλλαγής.

19 Η μάθηση με τη μορφή της εσωτερίκευσης των πολιτισμικών αξιών και κανόνων και της προσαρμογής στη δυνητική κουλτούρα, επιτρέπει στο άτομο να αλληλεπιδρά επιτυχώς με τους συμμέτοχους αυτής της κουλτούρας, τα τυπικά μέλη της κοινότητας, τους τακτικούς συντάκτες της WP.

20 Η είσοδος μιας εξωτερικής ομάδας σε μια ευρύτερη κοινότητα υποδοχής οδηγεί αναπόφευκτα σε αμοιβαίες προσαρμογές. Οι φοιτητές που συνεισφέρουν στα λήμματα της Wikipedia, προσαρμόζονται στους κανόνες και στις πολιτικές του εγχειρήματος, μαθαίνουν τους πολιτισμικά αποδεκτούς τρόπους δράσης στο δυνητικό χώρο της κοινότητας των συντακτών και, τελικά, επαναπροσδιορίζονται ως άτομα, μέσω αυτής τους της συμμετοχής. Κάποιες φορές οι αμοιβαίες προσαρμογές και επαναπροσδιορισμοί της ταυτότητας γίνονται εύκολα, μέσω μιας διαδικασίας επικοινωνίας και διαπραγμάτευσης της κοινοτικής κουλτούρας, ενώ άλλες φορές δημιουργείται πολιτισμική σύγκρουση (culture conflict) και άγχος προσαρμογής (acculturative stress) (Berry, 2005).

21 Πολιτισμικό Σοκ Σύμφωνα με τη θεωρία του επιπολιτισμού, ανάμεσα στα μέλη μιας ομάδας εμφανίζονται διαφοροποιήσεις: η προσαρμογή επιτυγχάνεται με διαφορετικό ρυθμό για κάθε άτομο με αποτέλεσμα αύξηση των συγκρούσεων και δυσκολία προσαρμογής για το σύνολο της ομάδας (Berry, 2005). Στην εκπαιδευτική αξιοποίηση της Wikipedia παρατηρήσαμε διαφορετικούς ρυθμούς προσαρμογής Οι ανθρωπολόγοι Cora Dubois (1951) και Kalervo Oberg (1954) χρησιμοποίησαν πρώτοι τον όρο πολιτισμικό σοκ για να περιγράψουν αυτό το φαινόμενο (DeWalt & DeWalt, 2011, p. 67).

22 Στρες προσαρμογής - συγκρούσεις «I have had students contact me in frustration, after others made major edits to an article with nothing more than an edit summary that states "We don't need that here" to "Deleting stupid section" to "Obviously you don't know what you're doing". How can we resolve this?» «Εγώ ένιωσα άσχημα τότε που μου διέγραψαν το λήμμα, γιατί δεν είχα προλάβει να το ανεβάσω ούτε ένα λεπτό και, δεν θυμάμαι ακριβώς πως είχε γίνει, εξαφανίστηκε το λήμμα. Και δεν είχα προλάβει, και λέω εντάξει δεν μου δίνει το δικαίωμα να το ξανακοιτάξω;

23 Κουλτούρα της Εκπαίδευσης vs WP Η τυπική εκπαίδευση έχει θεσπιστεί μέσα από αιώνες παράδοσης στη βάση μιας δυαδικής παιδαγωγικής σχέσης ανάμεσα σε μια ομάδα μαθητών και το δάσκαλό τους. Ο τελευταίος αντιπροσωπεύει το σοφό επί σκηνής (sage on the stage). Η κουλτούρα της Wikipedia έχει διαμορφωθεί μέσα από μια δεκαετία και πλέον ζωής του εγχειρήματος στη βάση της αλληλεπίδρασης μεταξύ ομότιμων (peers). πολύ μεγάλος χρόνος για τα μέτρα του διαδικτύου αποτελεί το μισό χρόνο ύπαρξης του www παγκόσμιου ιστού! Οι πολιτισμικές διαφορές ανάμεσα σε αυτές τις κουλτούρες είναι τεράστιες.

24 Στρατηγικές επιπολιτισμού (Berry, 1997) αφομοίωση (assimilation): τα άτομα δεν ενδιαφέρονται για τη διατήρηση της πολιτισμικής τους ταυτότητας και επιδιώκουν την πλήρη ένταξή τους στην κουλτούρα υποδοχής. διαχωρισμός (separation): τα άτομα επιδιώκουν τη διατήρηση της πολιτισμικής τους ταυτότητας αποφεύγοντας κάθε επικοινωνία με την κοινότητα υποδοχής. εναρμόνιση (integration): τα άτομα επιδιώκουν τη διατήρηση της πολιτισμικής τους ταυτότητας, επιδιώκοντας ταυτόχρονα τη διαπολιτισμική επικοινωνία με τα μέλη της κοινότητας υποδοχής. περιθωριοποίηση (marginalization)

25 Στην περίπτωση της αξιοποίησης της δυνητικής κοινότητας της Wikipedia στην τυπική εκπαίδευση, πιο κατάλληλος και πρακτικά εφικτός τρόπος πολιτισμικής ένταξης είναι η εναρμόνιση. Η αφομοίωση δεν είναι πρακτικά εφικτή, αφού οι φοιτητές συνεισφέρουν στο εγχείρημα στα οριοθετημένα πλαίσια μιας εκπαιδευτικής εργασίας η οποία στο τέλος αξιολογείται. Αν μετά το τέλος της εκπαιδευτικής δράσης, κάποιοι φοιτητές παραμείνουν συντάκτες και μέλη της κοινότητας, αυτό συνιστά αφομοίωση, αλλά συμβαίνει εκτός των ορίων της εκπαιδευτικής παρέμβασης. Ο διαχωρισμός δεν είναι επιθυμητός, γιατί σκοπός της εκπαιδευτικής δράσης είναι η τριβή με την κοινότητα. Σε διαφορετική περίπτωση θα ζητούνταν από τους φοιτητές να συνεισφέρουν σε ένα ιδιωτικό wiki, ή σε κάποιο άλλο κλειστό συνεργατικό περιβάλλον, και όχι στη Wikipedia

26 Συμπερασματικά By David Vignoni, via Wikimedia Commons, license GNU Lesser General Public License

27 Η τυπική ένταξη των μελών στην κοινότητα της Wikipedia και η συμμετοχή στη κουλτούρας της συγκεκριμένης δυνητικής κοινότητας αφορά μεμονωμένα άτομα, που εμπλέκονται σε εθελοντική βάση, και μπορεί να θεωρηθεί ως μια διαδικασία ανάλογη του enculturation (δυνητικός προσπολιτισμός).

28 By David Peters for Wikipedia Education Program, via Wikimedia Commons, license CC-BY-SA 3.0 Η μαζική ένταξη μιας ομάδας φοιτητών στην κουλτούρα της Wikipedia, με αναγκαστικό τρόπο (υποχρεωτική εκπαιδευτική εργασία) σε σύντομο χρονικό διάστημα (συνήθως μέσα σε ένα ακαδημαϊκό εξάμηνο) εμφανίζει χαρακτηριστικά μιας διεργασίας acculturation.

29 Κατ επέκταση, αν θεωρήσουμε τη τυπική διαδικασία ένταξης των δόκιμων μελών (newbies) σε μια οποιαδήποτε δυνητική κοινότητα ως διεργασία μύησης στην κουλτούρα της, η αξιοποίηση μιας δυνητικής κοινότητας στην τυπική εκπαίδευση, μέσω της εκπαιδευτικά συντεταγμένης και προσχεδιασμένης ένταξης σε αυτήν μιας εκπαιδευτικής ομάδας, αποτελούμενη από καθηγητές και σπουδαστές, μπορεί να γίνει κατανοητή ως μια διεργασία acculturation (δυνητικός επιπολιτισμός).

30 By John Lester, via flickr, license CC-BY 2.0

31 Σε αυτή την περίπτωση η μάθηση αναδύεται ως το διαπολιτισμικό όφελος που προκύπτει από τη διεργασία πολιτισμικής ένταξης στη δυνητική κουλτούρα. Η διεργασία πολιτισμικής ένταξης εμπεριέχει το αντίστοιχο στρες (acculturation stress). Η ίδια η παιδαγωγική πράξη αποτελεί μια πράξη κοινωνικά και τελετουργικά οργανωμένη (Παπαμιχαήλ, 2003, σ. 304). By Sean MacEntee, via flickr, license CC-BY 2.0

32 Επιστημολογική βάση της έρευνας Η ερμηνεία των αποτελεσμάτων της εμπειρικής έρευνας (ΘΘ) για τη Wikipedia στην εκπαίδευση, μέσα από το πρίσμα της θεωρίας του επιπολιτισμού, προσέφερε στον ερευνητή μια διαφορετική οπτική για την κατανόηση του φαινομένου των δυνητικών συγκρούσεων ως πολιτισμικό στρες προσαρμογής. Η γενίκευση των αποτελεσμάτων για το σύνολο των δυνητικών κοινοτήτων αποτελεί μια επαγωγική πρόταση θεωρίας προς διερεύνηση που μπορεί να επιβεβαιώσει ή να απορρίψει την αξία αυτής της ερμηνείας.

33 Σας ευχαριστώ!