Περίληψη : Άλλα Ονόματα. Τόπος και Χρόνος Γέννησης 132 π.χ. - Αμάσεια. Τόπος και Χρόνος Θανάτου 63 π.χ. Παντικάπαιο (σύγχρονη ονομασία Kertch)

Transcript

1 Περίληψη : Ο τελευταίος ανεξάρτητος ελληνιστής βασιλιάς, ο πιο διάσημος ηγεμόνας του επονομαζόμενου Ποντικού βασιλείου ( π.χ.) και ένας από τους μεγαλύτερους εχθρούς της Ρώμης. Άλλα Ονόματα Ευπάτωρ, Διόνυσος Τόπος και Χρόνος Γέννησης 132 π.χ. - Αμάσεια Τόπος και Χρόνος Θανάτου 63 π.χ. Παντικάπαιο (σύγχρονη ονομασία Kertch) Κύρια Ιδιότητα Βασιλιάς του Ποντικού βασιλείου 1. Γέννηση - oικογένεια Ο Μιθριδάτης ΣΤ Ευπάτωρ Διόνυσος γεννήθηκε στην Αμάσεια (σύγχρονη ονομασία Amasya) (132 π.χ.). Ήταν γιος του Μιθριδάτη Ε και της Λαοδίκης. Τη χρονιά της γέννησής του καθώς και τη χρονιά της διαδοχής του στο θρόνο, ένας κομήτης εμφανίστηκε στον ουρανό Εκπαίδευση - ανατροφή Ο Μιθριδάτης ΣΤ έλαβε ελληνική παιδεία, αν και η εκπαίδευσή του είχε περσικές επιρροές. Φαίνεται να είχε για συντρόφους του τους νέους των σημαντικότερων οικογενειών του βασιλείου. 2 Το αποτέλεσμα ήταν ότι διδάχτηκε όχι μόνο την τέχνη του πολέμου αλλά και ρητορική και πολλές γλώσσες. 3 Όταν ήταν νέος αντιμετώπισε πολλές περιπέτειες. Ο πατέρας του πέθανε το 121 π.χ. και η Λαοδίκη ανέλαβε το ρόλο του αντιβασιλέα. Ο Μιθριδάτης λέγεται ότι διέφυγε από τη βασιλική αυλή, στην οποία οι παιδαγωγοί του προσπάθησαν να τον σκοτώσουν, και παρέμεινε κρυμμένος για επτά χρόνια. Όταν επέστρεψε, ανέλαβε την εξουσία Δράση Όταν στέφθηκε βασιλιάς, ο Μιθριδάτης ξεκίνησε μια φιλόδοξη πολιτική εδαφικής επέκτασης και πήρε τον έλεγχο της (Μικρής) Αρμενίας και της Κολχίδας. Στην περιοχή του Κιμμέριου Βοσπόρου, ο στρατηγός Διόφαντος νίκησε τους Σκύθες, σώζοντας την πόλη της Χερσονήσου. Αμέσως μετά, ο Διόφαντος χρειάστηκε να αποτρέψει μια εξέγερση καθοδηγούμενη από το Σαύμακο. Ο Σαύμακος ήταν Σκύθης και ξεσήκωσε τον πληθυσμό του Κιμμέριου Βοσπόρου εναντίον της διαθήκης του τελευταίου βασιλιά της περιοχής, Παιρισάδη του Ε, ο οποίος κληροδότησε το βασίλειο στο Μιθριδάτη. 5 Ο βασιλιάς του Πόντου είχε υπό τον έλεγχό του και άλλες πόλεις στις βόρειες ακτές της Μαύρης θάλασσας. 6 Ο Μιθριδάτης, ο οποίος παντρεύτηκε την αδερφή του, Λαοδίκη, είχε αναγκαστεί να διαφύγει από τον Πόντο, πιθανόν εξαιτίας μιας αυλικής συνωμοσίας. Έπειτα από ένα ταξίδι του στη ρωμαϊκή επαρχία της Ασίας, έβαλε τέλος σε δολοπλοκίες, στις οποίες η αδερφή του και εξέχοντα μέλη της αυλής έπαιξαν σημαντικό ρόλο. 7 Ο Μιθριδάτης φαίνεται να είχε την υποστήριξη των Ελλήνων εμπόρων του Πόντου, οι οποίοι ενδιαφέρονταν όχι μόνο για την ενδυνάμωση του ελληνικού πολιτισμού, αλλά και για τις ευρύτερες προοπτικές των εμπορικών ανταλλαγών και των οικονομικών δραστηριοτήτων. Αυτό διαφαίνεται σε ορισμένες επιγραφές και μνημεία της Δήλου, τα οποία ανεγέρθηκαν από το βασιλικό οίκο του Πόντου. Μερικά από αυτά είναι Δημιουργήθηκε στις 12/1/2017 Σελίδα 1/10

2 αφιερωμένα σε θεότητες που προστάτευαν τη ναυσιπλοΐα. 8 Γύρω στο 108 π.χ., ο Μιθριδάτης συμφώνησε με το Νικομήδη Γ της Βιθυνίας να μοιραστούν την Παφλαγονία, η οποία ήταν χωρίς βασιλιά. Η ρωμαϊκή σύγκλητος έστειλε μια αποστολή προκειμένου να επαναφέρει τη χώρα στην προηγούμενη κατάσταση. Η αποστολή όμως δεν επέφερε καμία ουσιαστική αλλαγή. Αμέσως μετά, ο Μιθριδάτης και ο Νικομήδης Γ κατέκτησαν τη Γαλατία. 9 Η πρεσβεία που στάλθηκε στη Ρώμη για να αντιμετωπιστεί αυτή η κατάσταση δέχτηκε το χλευασμό του δημάρχου, Αππουλήιου Σατουρνίνου. 10 Όπως ο πατέρας του, ο Μιθριδάτης ΣΤ στόχευε στον έλεγχο της Καππαδοκίας. Η άρχουσα δυναστεία έχασε την υποστήριξη ενός σημαντικού μέρους των ευγενών οι οποίοι είχαν προκαλέσει το θάνατο του Αριαράθη ΣΤ. Η χήρα του, Λαοδίκη, αδερφή του βασιλιά του Πόντου, παρέμενε ως αντιβασιλιάς-προστάτης του νεαρού Αριαράθη Ζ. Ο Νικομήδης Γ την παντρεύτηκε, αφού πρώτα εισέβαλε στη χώρα. Ο Ευπάτωρ έστειλε στρατό προκειμένου να απωθήσει τους Βιθυνούς και να επαναφέρει τον ανιψιό του στο θρόνο. Αν και αρχικά οι σχέσεις ήταν καλές, ο Ευπάτωρ εκμεταλλεύτηκε την αποστασία της καππαδοκικής αριστοκρατίας, κήρυξε πόλεμο και σκότωσε το νεαρό βασιλιά. Στη συνέχεια, όρισε τον οκτάχρονο γιο του βασιλιά της Καππαδοκίας, επονομάζοντάς τον με το βασιλικό όνομα Αριαράθης. Ο Γόρδιος, ο οποίος ήταν αρχηγός της καππαδοκικής αριστοκρατίας, έγινε παιδαγωγός του. Όταν η άλλη ομάδα των ευγενών της Καππαδοκίας διαμαρτυρήθηκε, η Ρώμη όρισε βασιλιά τον Αριοβαρζάνη, έναν από αυτούς. 11 Κάτω από αυτές τις συνθήκες φαίνεται να έγινε η συνάντηση μεταξύ Μάριου και Μιθριδάτη (περίπου 99/98 π.χ.). 12 Ο Αριοβαρζάνης δεν μπόρεσε να κρατήσει την εξουσία. Αν και ο Σύλλας τον επανέφερε (96 π.χ.), 13 ο Ευπάτωρ, με την υποστήριξη μιας ομάδας ευγενών που αντιδρούσε και με τη βοήθεια του Τιγράνη της Αρμενίας, έδιωξε ξανά το βασιλιά και επανέφερε στο θρόνο το γιο του, Αριαράθη Θ. Στα τέλη του 92 π.χ., ο Νικομήδης Γ πέθανε. Ο Μιθριδάτης υποστήριξε το Σωκράτη Χρηστό, ο οποίος ήταν διεκδικητής του θρόνου του ετεροθαλούς αδερφού του, κατόπιν Νικομήδη Δ. Η Ρώμη έστειλε μια αποστολή με το Μ. Ακουίλιο, η οποία διέταξε την αποχώρηση των ποντικών στρατευμάτων. Ο Ευπάτωρ υπάκουσε, αλλά ο Νικομήδης Δ βρήκε την ευκαιρία να εισβάλει στα εδάφη του Μιθριδάτη, ο οποίος διαμαρτυρήθηκε στη Ρώμη, χωρίς αποτέλεσμα. Η αντίδραση του Μιθριδάτη ήταν άμεση. Ξεκίνησε ο Α Μιθριδατικός πόλεμος, που έληξε με τη συνθήκη της Δαρδάνου. Η αμφισημία της συνθήκης επέτρεψε στο Λ. Μουρήνα να εκστρατεύσει εναντίον του βασιλείου του Πόντου πρόκειται για τον επονομαζόμενο Β Μιθριδατικό πόλεμο, ο οποίος έληξε με σημαντικές νίκες του Μιθριδάτη. Ο βασιλιάς, ο οποίος είχε διαμαρτυρηθεί πολλές φορές στη Ρώμη, σύναψε μια καινούργια συνθήκη, που όμως ήταν εξίσου μη εφαρμόσιμη. 14 Εκείνη την εποχή, ο Μιθριδάτης πολέμησε επίσης εναντίον κάποιων φυλών στις βόρειες ακτές της Μαύρης θάλασσας. 15 Ο Γ Μιθριδατικός πόλεμος ξεκίνησε το 73 π.χ., όταν ο Νικομήδης Δ πέθανε κληροδοτώντας το βασίλειό του στο ρωμαϊκό λαό. 16 Ο Μιθριδάτης αρνήθηκε να έρθει σε συμφωνία με το Λούκουλο ή τον Πομπήιο. Τελικά, διέφυγε στη Μικρή Αρμενία και από εκεί, ακολουθώντας τις ακτές του Εύξεινου Πόντου, κατέφυγε στο βασίλειο του Βοσπόρου, το οποίο ανακατέλαβε αφού σκότωσε το γιο του, Μάχαρη, ο οποίος είχε αποστατήσει στους Ρωμαίους. 4. Θάνατος Ο Μιθριδάτης, όντας φυγάς, προσπάθησε να αναδιοργανώσει το στρατό του στο βασίλειο του Βοσπόρου. Όταν όμως εξεγέρθηκε ο γιος του, Φαρνάκης (Β ), οδηγήθηκε στην αυτοκτονία. Πέθανε στο Παντικάπαιο (σύγχρονη ονομασία Kertch) το 63 π.χ. και η σορός του μεταφέρθηκε με πλοίο στη Σινώπη Αποτιμήσεις - κρίσεις Η μεγάλη προπαγάνδα που ανέπτυξε ο Μιθριδάτη ΣΤ τον συνέδεε με το Μέγα Αλέξανδρο, τον Ηρακλή, το Διόνυσο και πιθανόν με άλλους θεούς και ήρωες. 18 Εμφανίστηκε ως ο βασιλιάς-εκδικητής της Ασίας, μιας περιοχής με μακρά παράδοση στην ανατολίτικη αποκαλυπτική παράδοση, η οποία και είχε υιοθετηθεί από τον ελληνικό κόσμο. 19 Αυτή η προπαγάνδα γίνεται εμφανής από ιστορικά κείμενα, χρησμούς, νομίσματα και μνημεία. Ορισμένα «κοινωνικά μέτρα», όπως μετονομάστηκαν (ανακατανομή της γης, κατάργηση των χρεών, ελευθερία των σκλάβων), δεν ήταν μια προσπάθεια επαναστατικών κοινωνικών μεταρρυθμίσεων, αλλά πρέπει να ερμηνευτούν ως μέρος αυτής της προπαγάνδας. Δημιουργήθηκε στις 12/1/2017 Σελίδα 2/10

3 Η διακυβέρνηση του βασιλείου του Πόντου από τον Ευπάτορα δε διέφερε σημαντικά από αυτή των υπόλοιπων ελληνιστικών βασιλείων. Οι ελληνικές πόλεις απολάμβαναν μια σχετική αυτονομία, διατηρώντας τον τρόπο διακυβέρνησης των προγόνων τους όσο βέβαια δεν έρχονταν σε αντίθεση με την πολιτική τού εκάστοτε ηγεμόνα. Όπως ήταν συνηθισμένο στα ελληνιστικά βασίλεια, ορισμένες σημαντικές πόλεις φαίνεται να είχαν βασιλικές στρατιωτικές φρουρές και τοποτηρητές. Όπως και οι προκάτοχοί του, ο Μιθριδάτης ίδρυσε καινούργιες πόλεις-κράτη και εφάρμοσε νόμους οι οποίοι τις προάσπιζαν. Επίσης, έκανε ορισμένες πόλεις του Πόντου να κόψουν νομίσματα στα οποία αναγραφόταν το όνομά τους, προκειμένου να παρουσιάσει μια εικόνα αστικής ζωής. Η διακυβέρνηση των υπόλοιπων εδαφών του βασιλείου ήταν παρόμοια με τον προγονικό τρόπο διοίκησης και περιλάμβανε την ύπαρξη σημαντικών κρατών-ιερών, όπως ήταν τα Ποντικά Κόμανα ή τα Ζέλα. Οι άλλες περιοχές της Μαύρης θάλασσας βρίσκονταν υπό τη διοίκηση βασιλικών κυβερνητών, ή και γιων του Μιθριδάτη. Εξάλλου, η σχέση του Μιθριδάτη με τους βάρβαρους λαούς της Μαύρης θάλασσας ενδέχεται να ήταν βασισμένη σε συμφωνίες για τις οποίες δεν έχουμε σαφείς πληροφορίες. Οι αρχαίες πηγές, κυρίως προ-ρωμαϊκές, εμφανίζουν μια σκληρή και αιματοβαμμένη εικόνα του Μιθριδάτη. Του έχουν αποδοθεί πολλά βαρβαρικά χαρακτηριστικά: τάση προς την πολυτέλεια, αλαζονεία, απληστία και τάση προς μέθη. Ήταν επίσης διάσημος για τις γνώσεις του σχετικά με τα δηλητήρια. Λέγεται, συχνά χωρίς αποδείξεις, ότι δολοφόνησε τη μητέρα του και ορισμένα από τα αδέρφια και τους γιους του. Παράλληλα όμως αναγνωρίζονται το μεγαλείο, η γενναιοδωρία, η ευφράδεια λόγου και η ανδρεία του. Σύμφωνα με τον Τρώγο, ο Μιθριδάτης υπήρξε ο σπουδαιότερος βασιλιάς όλων των εποχών, ενώ ο Κικέρωνας τον θεωρούσε το σημαντικότερο βασιλιά μετά τον Αλέξανδρο το Μέγα. 20 Η κλασική ιστοριογραφία έδωσε στο Μιθριδάτη το ρόλο του διαδόχου των βασιλέων της Περσίας, που αντιμετώπισε τους Ρωμαίους στρατηγούς προσπαθώντας να μιμηθεί τον Αλέξανδρο και άλλους, οι οποίοι ήταν πρότυπα ελληνικών αρετών. Η παράδοση των κλασικών σπουδών βλέπει το Μιθριδάτη υπό παρόμοιο πρίσμα θεωρεί δηλαδή ότι όντας εχθρός της Ρώμης ήταν και εχθρός του πολιτισμού. Όπως ήταν αναμενόμενο, δεν ανήκε στο λεγόμενο κλασικό (ελληνορωμαϊκό πολιτισμό), αλλά στην ανατολίτικη-περσική παράδοση η οποία αντιστάθηκε στο πέρασμα του ελληνορωμαϊκού κόσμου. Για ορισμένες σύγχρονες μελέτες, η βασιλεία του Μιθριδάτη ΣΤ του Ευπάτορος αντιπροσωπεύει την τελευταία αναλαμπή του ελληνιστικού κόσμου. Ο Μιθριδάτης επέβαλε στις ελληνικές πόλεις-κράτη της Μαύρης θάλασσας να προσαρτηθούν σε ένα κράτος, όπως είχε συμβεί σε άλλες περιοχές επί Αλεξάνδρου. Παράλληλα, ήταν ο τελευταίος ανεξάρτητος βασιλιάς (εκτός από τους Πάρθες) ο οποίος αντιμετώπισε τη Ρώμη. Υπήρξε ο αρχηγός της τελευταίας μεγάλης αντιρωμαϊκής εξέγερσης μέσα στον ελληνικό κόσμο. Έχοντας ως προγόνους Αχαιμενίδες και Μακεδόνες, ήξερε να παρουσιάσει διαφορετική εικόνα στις διαφορετικές πολιτισμικές ομάδες που είχε υπό την εξουσία του, όπως έκαναν ο Αλέξανδρος και πολλοί άλλοι βασιλείς των Eλληνιστικών χρόνων. (Μετ. Βέρα Στεφανίδου) 1. Ιουστ Στράβ Βαλ. Μάξ Πλίν., ΦΙ 7.88, 25.6 Quint. Inst Γέλλ., NA Auct. Vir. Ill Πλούτ., Μάρ Στράβ Ιουστ Μέμνων, FGrHist 22 F 2 Σαλλ., Hist. fr. 2.76M Βαλ. Μάξ απόσπ. 4 Αππ., Μιθριδ. 112 Durrbach, F., Choix d'inscriptions de Délos (Paris ), αρ Πολλές από αυτές τις απόψεις ίσως είναι μύθοι. 5. Στράβ , Ιουστ Syll Δημιουργήθηκε στις 12/1/2017 Σελίδα 3/10

4 6. Syll Ιουστ , Σαλλ., Hist. 2.76M. 8. Durrbach, F., Choix d'inscriptions de Délos (Paris ) αρ. 113, 114, 133. ID 1566, 1568 Chapoutier, F., Le sanctuarie des dieux de Samothrace. Exploration archéologique de Délos 16 (Paris 1935). 9. Ιουστ , Διόδ. Σ Ιουστ Στράβ Μέμνων, FGrHist 22 F 1 Durrbach, F., Choix d'inscriptions de Délos (Paris ), αρ. 136g. 12. Πλούτ., Μάρ Πλούτ., Σύλλ. 5., Τίτ. Λίβ., Περ. 70., Βέλ , Φροντ. Στρατ , Αππ., Μιθριδ. 57, BC1.77., Auct. Vir. Ill Η συγκεκριμένη ημερομηνία αμφισβητείται αλλά αποτελεί την πιο διαδεδομένη υπόθεση. Εξάλλου ο Τιγράνης δεν είχε ως τότε οριστεί βασιλιάς της Αρμενίας. 14. Αππ., Μιθριδ , Μέμνων, FGrHist , Κικ., Πομπ. 3.8 Μουρ. 5.11, , Τίτ. Λίβ., Περ Αππ., Μιθριδ. 64 Στράβ Κικ., Πομπ Αππ., Μιθριδ. 71 π.χ Τίτ. Λίβ., Περ. 93, Φέστ , Αρρ., Εύξ Αυτή η χρονολογία φαίνεται πιο πιθανή από το 72 π.χ., κυρίως επειδή συμφωνεί με τις αναφορές του Αππιανού και του Σαλλούστιου σχετικά με τις πολεμικές προετοιμασίες του Μιθριδάτη. 17. Πλούτ., Πομπ Λουκ. 36 Αππ., Μιθριδ Oros., Hist Flor., Epit Στράβ , Τίτ. Λίβ., Περ Ομοιότητα με τον Αλέξανδρο: Στράβ , Αππ., Μιθριδ. 20, 89, Με το Διόνυσο: Ποσειδών fr. 36J., Κικ., Φλακ. 60. Ηρακλή: Ιουστ , Αππ., Μιθριδ Είναι εμφανής η ομοιότητα με τον Αλέξανδρο στα νομίσματα. Αυτό δεν ισχύει για τα αγάλματα, των οποίων η ομοιότητα με το βασιλιά είναι μόνο υποθετική. 19. Έχει προταθεί ότι παλαιά αποκαλυπτικά κείμενα πιθανώς να είχαν ξαναγραφεί εκείνη την περίοδο, όπως οι προφητείες που αναφέρονται από το Φλέγοντα τον Τραλλιανό (FGrHist 36J), ή ένα απόσπασμα από τις Σιβυλλικές Προφητείες ( ). Σε αυτές τις προφητείες αναφέρεται διεξοδικά ο Ποσειδώνιος (fr. 36J). Σχετικά με τη μιθριδατική προπαγάνδα, βλ. Ιουστ Σαλλ., Hist. fr. 4.69M Αππ., Μιθριδ. 12, 14-16, 54, 70 Πλουτ., Σύλλ Ιουστ Κικ., Ακαδ Βιβλιογραφία : Magie D., Roman Rule in Asia Minor to the End of the Third Century after Christ, Princeton New Jersey 1950 Rostovtzeff M., The Social and Economic History of the Hellenistic World, Oxford 1941 McGing B.C., The Foreign Policy of Mithridates VI Eupator, King of Pontus, Leiden 1986, Mnemosyne Supplement 89 Ballesteros-Pastor L., Mitrídates Eupátor, rey del Ponto, Granada 1996 Δημιουργήθηκε στις 12/1/2017 Σελίδα 4/10

5 de Callataÿ F., L Histoire des Guerres Mithridatiques vue par les monnaies, Louvain-la-Neuve 1997 Kallet-Marx R., Hegemony to Empire. The Development of the Roman Imperium in the East from 148 to 62 B.C., Berkeley 1995, Hellenistic Culture and Society 15 Mastrocinque Α., Studi sulle Guerre Mitridatiche, Stuttgart 1999, Historia Einzelschriften 124 Portanova J.J., The Associates of Mithridates VI of Pontus, Diss., Columbia University 1988 Sullivan R.D., Near Eastern Royalty and Rome B.C., Toronto 1989, Phoenix Suppl. 24 Reinach T., Mithridate Eupator, roi du Pont, Paris 1890 Savalli-Lestrade Ι., Les Philoi royaux dans l'asie Hellénistique, Genève 1998 Ballesteros-Pastor L., "Dos apuntes sobre Manio Aquilio (cos.101 a.c.)", Habis, 30, 1999, Marek C., Stadt, Ära und Territorium in Pontus-Bithynia und Nord-Galatia, Tübingen 1993, Istanbuler Forschungen 39 Meyer Ε., Geschichte des Königreichs Pontos, Chicago 1968 Saprykin S.J., "Die Propaganda von Mithridates Eupator und die Grenzfrage im Pontischen Reich", Stuttgarter Kolloquium zur historischen Geographie des Altertums, Amsterdam 1994, Bohm C., Imitatio Alexandri im Hellenismus. Untersuchungen zum politischen Nachwirken Alexanders des Grossen in hoch- und späthellenistischen Monarchien, Munich 1989 Braund D., Georgia in Antiquity. Α History of Colchis and Transcaucasian Iberia, 550 BС - AD 562, Oxford 1994 Briquel D., Le regard des autres. Les origines de Rome vues par ses ennemis, Besançon 1997 Bulin R.K., Untersuchungen zur Politik und Kriegführung Roms im Osten von v.chr., Frankfurt 1983, Europäische Hochschulschriften 177 Chapoutier F., Le sanctuarie des dieux de Samothrace. Exploratione archéologique de Délos, Paris 1966 Eddy S.K., The King is Dead. Studies in the Near Eastern Resistance to Hellenism, Lincoln 1961 Ferrary J.L., Philhellénisme et Impérialisme. Aspects idéologiques de la conquête romaine du monde hellénistique, de la seconde guerre de Macédonie à la guerre contre Mithridate, Rome 1988, Bibliothèque des Écoles françaises d Athènes et de Rome 271 Forte B., Rome and the Romans as the Greeks saw them, Rome 1972, Papers and Monographs of the American Academy in Rome 24 Glew D.G., The Outbreak of the First Mithridatic War (diss.), University of Princeton 1971 Green P., From Alexander to Actium. The Historical Evolution of the Hellenistic Age, Berkeley Los Angeles 1984 Habicht C., Athens from Alexander to Antony, HUP, Cambrigde Mass. London 1999 Δημιουργήθηκε στις 12/1/2017 Σελίδα 5/10

6 Keaveney A.C., Sulla. The Last Republican, London 1983 Keaveney A.C., Lucullus. A Life, London New York 1992 Leschhorn W., Antike Ären. Zeitrechnung, Politik und Geschichte im Schwarzmeerraum und in Kleinasien nördlich des Tauros, Stuttgart 1993, Historia Einzelschriften 81 Liebmann-Frankfort T., La Frontière orientale dans la politique exterieure de la république romaine depuis la paix d'apamée jusq'à la fin des conquêtes asiatiques de ompée (189/8-63), Bruxelles 1969, Memoires de l'academie Royale de Belgique 59.5 Lordkipanidzé, O. (ed.), The Black Sea Littoral in Hellenistic Times. Materials of the Third All-Union Symposium on the Ancient History of the Black Sea Littoral. Tsqaltubo 1982, Tbilisi 1985 Manandian J., Tigrane II et Rome, Lisbon 1963 Olshausen E., Biller J., Historisch-geographische Aspekte der Geschichte des pontischen und armenischen Reiches. Teil I. Untersuchungen zur historischen Geographie von Pontos unter der Mithridatiden, Wiesbaden 1984, Beihefte zum Tübinger Atlas des Vorderer Orients 29/1 Rehie Raditsa L.F., A Historical Commentary on Sallust's Letter of Mithridates (diss.), University of Columbia 1969 Reinach T., Trois royaumes de l'asie Mineure. Cappadoce, Bithynie, Pont, Paris 1888, Numismatique ancienne Reinach T., L'Histoire par les monnaies Essais de Numismatique Ancienne, Paris 1902 Sherwin-White A.N., Roman Foreign Policy in the East, 168 B.C. to A.D. 1, London 1984 Birley, Α. (ed.), Anatolica. Studies in Strabo, Oxford 1995 Will E., Histoire Politique du Monde Hellénistique av. J.-C., 2, Nancy 1983 Ballesteros-Pastor L., "Mitrídates Eupátor, el último de los grandes monarcas helenísticos", DHA, 20.2, 1994, Ballesteros-Pastor L., "Notas sobre una inscripción de Ninfeo en honor de Mitrídates VI Eupátor, rey del Ponto", DHA, 21.1, 1995, Ballesteros-Pastor L., "Observaciones sobre la biografía de Mitrídates Eupátor en el Epítome de Justino", Habis, 26, 1996 Ballesteros-Pastor L., "Heracles y Dioniso, dos modelos en la propaganda de Mitrídates Eupátor", Arqueólogos, historiadores y filólogos. Homenaje al Prof. Fernando Gascó, 1996, Ballesteros-Pastor L., "Marius' Words to Mithridates Eupator (Plut. Mar. 31.3)", Historia, 48, 1999, Ballesteros-Pastor L., "L'an 88 av. J.-C.: présages apocalyptiques et propagande idéologique", DHA, 25.2, 1999, Ballesteros-Pastor L., "Los cultos de Mitrídates Eupátor en Delos: una propuesta de interpretación", Δημιουργήθηκε στις 12/1/2017 Σελίδα 6/10

7 Mutaciones de lo religioso. Actas del III Congreso de la SCER, Sevilla 1998 Ballesteros-Pastor L., "El santuario de Comana Póntica. Apuntes para su historia", Divinas Dependencias: individuos, santuarios, comunidades. Actas del XXV Congreso del GIREA, Huelva 1998 Ballesteros-Pastor L., Boffo L., "Grecità di frontiera: Chersonasos Taurica e i signori del Ponto Eusino (SIG3 709)", Atheneum, 67, 1989, , Brigmann K., "Poseidonios and Athenion: A Study in Hellenistic Historiography", Cartledge, P. Garnsey, P. Gruen, E., Hellenistic Constructs, Berkeley-Los Angeles 1997, Hellenistic Culture and Society 26, Campanille M.D., "Città d'asia Minore tra Mitridate e Roma", Studi Ellenistici, 8, 1996, French D.H., "Amasian notes 5. The Temenos of Zeus Stratios at Yassical", EA, 26, 1996, García Moreno L.A., "Nacimiento, infancia y primeras aventuras de Mitrídates VI Eupátor, rey del Ponto", Polis, 5, 1993, Gavrilov A.V., "Das Diophantosdekret und Strabon", Hyperboreus, 2, 1996, Herrmann-Otto E., "Die Bedeutung politischer Testamente in der späten Römischen Republik. Nachfolgereglungen kinderlonser Könige", E fontibus haurire, Paderborn 1994, Hind J.G.F., "Mithridates", CAH IX, 2, Cambridge 1994, CAH, Mackay C.S., "Damon of Chaeronea: The Loyalties of a Boeotian Town during the First Mithridatic War", Klio, 82, 2000, Mackay C.S., "Sulla and the Monuments: Studies in his Pulbic Persona", Historia, 49.2, 2000, Keaveney A.C., Madden J.A., "Sulla Père et Mithridates", CPh, 88, 1993, Shelov D.B., "Le royaume pontique de Mithridate Eupator", JS, jul./dec., 1982, Olshausen E., "Der König und die Priester. Die Mithradatiden im Kampf um die Anerkennung ihrer Herrschaft in Pontos", Stuttgarter Kolloquium zur historischen Geographie des Altertums 1, Bonn 1987, Ramsey J.T., "Mithridates, the banner of Ch ichyu and the comet coin", HSCP, 99, 1999, Rubinsohn W.Z., "Mithradates VI Eupator Dionysos and Rome's Conquest of the Hellenistic East", MHR, 8.1, 1993, 5-54 Saprykin S.Y., "Eupator s Law on Inheritance and its role in the history of Pontus", VDI, 197, 1991, Saprykin S.Y., "Poleis of Mithridates Eupator and politeiai of Pompey the Great in eastern Anatolia. Methods of comparison", Index, 20, 1992, Saprykin S.Y., "Naturkatastrophen und Naturenscheinungen in der Ideologie des Mitrhidates Eupator", Stuttgarter Kolloquium zur historischen Geographie des Altertums, 4, 1998, Sherwin-White A.N., "Lucullus, Pompey and the East", CAH IX, 2, 1994, CAH, Strobel K., "Mithridates VI Eupator von Pontos", Ktema, 21, 1996, Δημιουργήθηκε στις 12/1/2017 Σελίδα 7/10

8 Summerer L., "Das pontische Wappen. Zur Astralsymbolik auf den pontischen Münzen", Chiron, 25, 1995, Wörrle M., Виноградов Ю.Г., "Die Söldner von Phanagoreia", Chiron, 22, 1992, de Souza P., Piracy in the Graeco-Roman World, Cambridge 1999 Χρονολόγιο 132 π.χ.: Γέννηση του Μιθριδάτη ΣΤ 121 π.χ.: Θάνατος του Μιθριδάτη Ε 116 π.χ.: Θάνατος του Αριαράθη ΣΤ της Καππαδοκίας. Ο Αριαράθης Ζ γίνεται βασιλιάς. Η Ρώμη ανακαταλαμβάνει την Ευρύτερη Φρυγία και την Λυκαονία και τις προσάπτει στη επαρχία της Ασίας. 112 π.χ.: Ο Μιθριδάτης ανεβαίνει στο θρόνο του βασιλείου του Πόντου βάζοντας τέλος στην αντιβασιλεία της Λαοδίκης. 110 π.χ.(πιθανώς): Αρχή των εκστρατειών του Μιθριδάτη στο βόρειο Εύξεινο Πόντο. Προσάρτηση του βασιλείου του Βοσπόρου. 108 π.χ.: Ο Μιθριδάτης διαφεύγει από τον Πόντο και επισκέπτεται την Επαρχία της Ασίας. 108/7 π.χ.: Ο Μιθριδάτης επιστρέφει στον Πόντο, θέτει τέρμα στις αναταραχές και η Λαοδίκη πεθαίνει. 106/105 π.χ.: Η Παφλαγονία διαιρείται ανάμεσα στον Μιθριδάτη και στον Νικομήδη Γ της Βιθυνίας. Τα ρωμαϊκά στρατεύματα διατάζουν την εκκένωση της Παφλαγονίας. Ο Μιθριδάτης με το Νικομήδη εισβάλλουν στην Γαλατία. 102/101 π.χ.: Πρεσβεία του Μιθριδάτη στη Ρώμη. Θάνατος του Αριαράθη Ζ και αμέσως μετά του Αριαράθη του Η. 100/99 π.χ: Ο υιός του Μιθριδάτη, Αριαράθης Θ, στέφεται βασιλιάς της Καππαδοκίας. Η Ρωμαϊκή Σύγκλητος ανακηρύσσει την Καππαδοκία ελεύθερη. 98 π.χ.: Συνάντηση Μάριου και Μιθριδάτη στην Καππαδοκία. 96 π.χ.: Ο Αριοβαρζάνης γίνεται βασιλιάς της Καππαδοκίας, αλλά σύντομα αποβάλλεται από το θρόνο. Αποστολή του Σύλλα στην Καππαδοκία, αποκατάσταση του Αριοβαρζάνη. 95 π.χ.: Ο Τιγράνης γίνεται βασιλιάς της Αρμενίας. 94 π. Χ: Ο Νικομήδης Δ βασιλιάς της Βιθυνίας. Ο Αριοβαρζάνης εξορίζεται από το θρόνο. 91 π.χ.: Ο Socrates Chrestus παίρνει το θρόνο της Βιθυνίας από τον ετεροθαλή αδερφό του Νικομήδη. 90 π.χ.: Αποστολή υπό τον Μ. Ακουίλιο για την αποκατάσταση του Νικομήδη και του Αριοβαρζάνη. Στην Ιταλία ξεσπά ο Συμμαχικός Πόλεμος. 89 π.χ.: Νίκες του Μιθριδάτη κατά των ρωμαϊκών στρατευμάτων και των συμμάχων τους. Ο Μιθριδάτης κατακτά τη Δημιουργήθηκε στις 12/1/2017 Σελίδα 8/10

9 Βιθυνία, επανακτά τον έλεγχο της Καππαδοκίας και προελαύνει στην Ανατολία. 88 π.χ.(χειμώνας Άνοιξη): Ο Μιθριδάτης κατακτά τη ρωμαϊκή Επαρχία της Ασίας και διατάζει το θάνατο όλων των Ρωμαίων και των Ιταλών. 88 π.χ.(ιούνιος Μάιος): Ο Αθηνίων γίνεται τύραννος στην Αθήνα. Ο Μιθριδάτης αρχίζει να κατακτά το Αιγαίο και μεγάλο μέρος της ηπειρωτικής Ελλάδας. Τα στρατεύματά του προελαύνουν στη Θράκη. Κατάκτηση της Ρόδου 87 π.χ.: Ο στόλος του Μιθριδάτη ολοκληρώνει την προσάρτηση των Κυκλάδων. Ο Αριστίων τύραννος στην Αθήνα. Ο Απελλικών ηττάται από τους Δήλιους με αρχηγό τον Ορόβιο. Ο Σύλλας φτάνει στην Ελλάδα και πολιορκεί την Αθήνα. 86 π.χ.: Ο Σύλλας εισβάλλει στην Αθήνα και νικά το στρατό του Μιθριδάτη στη Χαιρώνεια (την Άνοιξη) και στον Ορχομενό (το Φθινόπωρο). 85 π.χ.: Ο Σύλλας πηγαίνει στην Ασία και συνάπτει τη Συνθήκη της Δαρδάνου με το Μιθριδάτη 84 π.χ.: Ο Σύλλας επιστρέφει στην Ελλάδα, έχοντας επιβάλλει πρόστιμα στις ελληνικές πόλεις της Ασίας. 83 π.χ.: Ο Λ. Μουρήνα εκστρατεύει ξανά εναντίον του Μιθριδάτη, ο οποίος στέλνει πρεσβεία να παραπονεθεί στη Ρωμαϊκή Σύγκλητο. 82 π.χ.: Εκστρατεία του Μουρήνα. Αποστολή του Callidius να σταματήσει τον πόλεμο. Ο Μιθριδάτης νικά τον Μουρήνα που είχε σκοπό να κατακτήσει τον Πόντο. 80 π.χ.: Νέα ανεπιτυχής αποστολή του Μιθριδάτη στη Ρώμη για την εφαρμογή της Συνθήκης της Δαρδάνου. Η Σύγκλητος του αγνοεί. 81 π.χ.: Αποστολή του Aulus Gabinius στην Καππαδοκία. Ο Αριοβαρζάνης συμφιλιώνεται με το Μιθριδάτη και παντρεύεται την κόρη του. 78 π.χ.: Θάνατος του Σύλλα. 77 π.χ.: Επιδρομές του Τιγράνη στην Καππαδοκία. 74 π.χ.: Πεθαίνει ο Νικομήδης ο Δ. Η Βιθυνία γίνεται επαρχία της Ρώμης. Συνθήκη μεταξύ του Μιθριδάτη και του Sertorius. 73 π.χ.: Ο Μιθριδάτης κατακτά τη Βιθυνία και εισβάλλει στην Ασία. Πολιορκία της Κυζίκου. 72 π.χ.: Ο Λούκουλος νικά το στόλο του Μιθριδάτη. Ο Μιθριδάτης εγκαταλείπει την Κύζικο και διαφεύγει στον Πόντο. Ο Λούκουλος εισβάλλει και κατακτά το μεγαλύτερο μέρος του Μιθριδατικού βασιλείου και την πόλη της Αμισού. Μετά από κάποιες συγκρούσεις, ο Μιθριδάτης διαφεύγει στην Αρμενία. 71 π.χ.(χειμώνας): Οι πόλεις του Βορειοδυτικού Εύξεινου κατακτώνται από τον Λούκουλο. 70 π.χ.(άνοιξη): Ο Λούκουλος κατακτά τη Σινώπη και την Αμάσεια. Η Ηράκλεια πέφτει σε ρωμαϊκή κυριαρχία μετά από δύο χρόνια αντίστασης. 69 π.χ.: Ο Λούκουλος ξεκινά εκστρατεία στην Αρμενία. Νικά τον Τιγράνη και το Μιθριδάτη. Μάχη στον ποταμό Δημιουργήθηκε στις 12/1/2017 Σελίδα 9/10

10 Αρσανία. Και οι δύο πλευρές ζητούν βοήθεια από τους Πάρθους. Ο Λούκουλος δέχεται κριτική στη Ρώμη. 69/68 π.χ. (Χειμώνας): Ο Λούκουλος αντικαθίσταται και οι στρατιώτες του αποστατούν. 68 π.χ.: Ο Μιθριδάτης επιτίθεται στα ρωμαϊκά στρατεύματα στον Πόντο. 67 π.χ.: Ο Μιθριδάτης ανακαταλαμβάνει τον Πόντο και την Καππαδοκία. 66 π.χ.: Ο Πομπηίος αναλαμβάνει την εκστρατεία κατά του Μιθριδάτη. Τα ρωμαϊκά στρατεύματα αναγκάζουν το Μιθριδάτη να τραπεί σε φυγή. 65 π.χ.: Ο Μιθριδάτης καταφεύγει στο βασίλειο του Βοσπόρου. Πεθαίνει ο Μάχαρης. Προσπάθεια αναδιοργάνωσης στρατού. Εκστρατεία του Πομπηίου στον Καύκασο. 64 π.χ.: Ο Πόντος και η Βιθυνία προσαρτώνται στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. 63 π.χ. (πιθανώς Χειμώνα): Αποστασία του Φαρνάκη Β. Θάνατος του Μιθριδάτη. Δημιουργήθηκε στις 12/1/2017 Σελίδα 10/10