ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Γ.Γ.Ν.Γ.: ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΝΕΩΝ ΑΓΡΟΤΩΝ

Transcript

1 ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΝΩΠΩΝ ΚΡΕΑΤΩΝ, ΑΡΝΙΩΝ ΚΑΙ ΚΑΤΣΙΚΙΩΝ ΓΑΛΑΚΤΟΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΕΛΑΣΣΟΝΑΣ ΩΣ Π.Ο.Π (ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗΣ ΟΝΟΜΑΣΙΑΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ) ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΈΝΩΣΗ Δρ. Παναγιώτη Γούλα,Κτηνιάτρου DVM, M.Sc., M.Sc.,PhD, ΤΑΚΤΙΚΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΟΥ ΤΟΥ Τ.Ε.Ι ΛΑΡΙΣΑΣ ΤΜΗΜΑ ΖΩΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ-ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΖΩΟΤΕΧΝΙΑΣ - Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας υπάρχουν οι προϋποθέσεις και η ύπαρξη τοπικών επώνυμων παραδοσιακών γεωργικών προϊόντων, τα οποία θα μπορούσαν και πρέπει να πιστοποιηθούν ως Π.Ο.Π., Π.Γ.Ε.(Προστατευόμενη Γεωγραφική Ένδειξη) & Ι.Π.Π.(Ιδιότυπο Παραδοσιακό Προϊόν) από την Ευρωπαϊκή Ένωση, διότι η Ελλάδα: Έχει πολλές ημιορεινές και ορεινές (ποικιλία υψομέτρων) περιοχές. Πλούσια χλωρίδα με πολλά αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά. Έχει ντόπιες ποικιλίες (για τις καλλιέργειες) και φυλές ζώων. Υπάρχουν πολλά επώνυμα τοπικά προϊόντα με παράδοση. Ο πληθυσμός έχει διαχρονική ενασχόληση με τις εκτροφές και τις καλλιέργειες. Τα παραγόμενα προϊόντα σήμερα, έχουν ζήτηση στην αγορά και είναι αρίστης ποιότητας. Τα προγράμματα των κυβερνήσεων των τελευταίων 15 ετών περιέχουν προβλέψεις για αναχαίτιση της απερήμωσης της υπαίθρου. Προκειμένου να αναστραφεί η τάση και να υλοποιηθεί στην πράξη η πρόβλεψη (με την Τ.Ε.Ι. ΠΕΙΡΑΙΑ

2 προσέλκυση νέων), πρέπει να αυξηθούν τα εισοδήματα όσων παραμένουν στα ορεινά χωριά και να προσελκυσθούν και νέοι επενδυτές. Ένας βασικός παράγων ανάπτυξης, εκτός των άλλων, είναι και η Πιστοποίηση Αγροτικών Προϊόντων σε Π.Ο.Π., Π.Γ.Ε. ή Ι.Π.Π., για να δώσει προστιθέμενη αξία στα προϊόντα. Πριν αναλύσω την διαδικασία πιστοποίησης των νωπών κρεάτων αρνιών και κατσικιών Ελασσόνας, οφείλω να αναλύσω, για να γίνουν κατανοητές, τι σημαίνουν οι έννοιες :Π.Ο.Π., Π.Γ.Ε & Ι.Π.Π. ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ (Π.Ο.Π.), ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΕΝΔΕΙΞΗ (Π.Γ.Ε) ΚΑΙ ΙΔΙΟΤΥΠΟ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟ ΠΡΟΪΟΝ (Ι.Π.Π.) ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το 1992 με τον κανονισμό 2081/92, η Ευρωπαϊκή Ένωση θέσπισε, για πρώτη φορά, το καθεστώς για την προστασία των γεωγραφικών ενδείξεων και των ονομασιών προέλευσης των γεωργικών προϊόντων και των τροφίμων και με τον κανονισμό 2082/92 το καθεστώς για τις βεβαιώσεις ιδιοτυπίας των γεωργικών προϊόντων και τροφίμων. Το 2006, με στόχο τη βελτίωση του συστήματος, οι παραπάνω κανονισμοί αντικαταστάθηκαν από τους 510/06 και 509/06, αντίστοιχα, χωρίς ωστόσο να μεταβληθεί το πεδίο εφαρμογής τους και η σκοπιμότητά τους. Σύμφωνα με τους παραπάνω κανονισμούς και στο πλαίσιο του επαναπροσανατολισμού της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ), οι αγρότες έχουν τη δυνατότητα να στραφούν σε μορφές ολοκληρωμένης ανάπτυξης της υπαίθρου, μέσω της διαφοροποίησης της γεωργικής παραγωγής. Επιπλέον παρέχεται η δυνατότητα αφενός στους παραγωγούς (ιδίως των μειονεκτικών και απομακρυσμένων περιοχών) να προωθήσουν ευκολότερα προϊόντα τους, που παρουσιάζουν εξειδικευμένα χαρακτηριστικά, πετυχαίνοντας καλύτερες τιμές στην αγορά και βελτιώνοντας έτσι το εισόδημά τους, και αφ ετέρου στους καταναλωτές να αγοράζουν προϊόντα ποιοτικά, με εγγυήσεις για τη παραγωγή, επεξεργασία και τη γεωγραφική καταγωγή τους. Τ.Ε.Ι. ΠΕΙΡΑΙΑ

3 ΟΡΙΣΜΟΙ Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (Π.Ο.Π.) Ως «Ονομασία Προέλευσης», νοείται το όνομα μιας περιοχής, ενός συγκεκριμένου τόπου ή, σε εξαιρετικές περιπτώσεις, μιας χώρας, το οποίο χρησιμοποιείται στην περιγραφή ενός γεωργικού προϊόντος ή ενός τροφίμου, που κατάγεται από αυτήν την περιοχή, το συγκεκριμένο τόπο ή τη χώρα, του οποίου η ποιότητα ή τα χαρακτηριστικά οφείλονται, κυρίως ή αποκλειστικά, στο γεωγραφικό περιβάλλον, που περιλαμβάνει τους φυσικούς και ανθρώπινους παράγοντες και του οποίου η παραγωγή, η μεταποίηση και η επεξεργασία λαμβάνουν χώρα στην οριοθετημένη γεωγραφική περιοχή. Προστατευόμενη Γεωγραφική Ένδειξη (Π.Γ.Ε.) Ως «Γεωγραφική Ένδειξη» νοείται το όνομα μιας περιοχής, ενός συγκεκριμένου τόπου ή σε εξαιρετικές περιπτώσεις μιας χώρας, το οποίο χρησιμοποιείται στην περιγραφή ενός γεωργικού προϊόντος ή ενός τροφίμου, που προέρχεται από αυτήν την περιοχή, το συγκεκριμένο τόπο ή τη χώρα, του οποίου η συγκεκριμένη ποιότητα, η φήμη ή άλλο χαρακτηριστικό μπορούν να αποδοθούν στη γεωγραφική αυτή καταγωγή και του οποίου η παραγωγή ή/και μεταποίηση ή/και η επεξεργασία πραγματοποιούνται στην οριοθετημένη περιοχή. Ιδιότυπο Παραδοσιακό Προϊόν (Ι.Π.Π.) Το «Παραδοσιακό Ιδιότυπο Προϊόν», είναι γεωργικό προϊόν ή τρόφιμο και διαθέτει εγγενή χαρακτηριστικά, που το διακρίνουν σαφώς από άλλα παρεμφερή της ίδιας κατηγορίας, και έχει αποδεδειγμένα χρησιμοποιηθεί στην Κοινοτική αγορά για περίοδο που καταδεικνύει μετάδοση μεταξύ γενεών. Τα ιδιότυπα χαρακτηριστικά που διαθέτει το προϊόν αυτό μπορεί να αφορούν τα φυσικά, τα χημικά, μικροβιολογικά ή οργανοληπτικά χαρακτηριστικά του ή ακόμη τη μέθοδο ή τις συνθήκες παραγωγής του. Ο παραδοσιακός χαρακτήρας του συνίσταται στη χρησιμοποίηση πρώτων υλών, στην σύσταση, τον τρόπο παραγωγής ή και μεταποίησής του. Πέραν των παραπάνω, για να καταχωριστεί ένα όνομα στο μητρώο, πρέπει το όνομα να είναι ιδιότυπο ή να εκφράζει τον ιδιότυπο χαρακτήρα του προϊόντος. Τ.Ε.Ι. ΠΕΙΡΑΙΑ

4 Η Ελλάδα έχει πολύ καλές προϋποθέσεις για την πιστοποίηση προϊόντων, διότι : Έχει πολλές ημιορεινές και ορεινές εκτάσεις (με ποικιλία υψομέτρων) Πλούσια χλωρίδα με πολλά αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά Έχει ντόπιες ποικιλίες (για τις καλλιέργειες) και φυλές ζώων Ο πληθυσμός έχει διαχρονική ενασχόληση καλλιέργειες. με τις εκτροφές και τις Τα παραγόμενα Προϊόντα σήμερα έχουν ζήτηση στην αγορά και είναι ένας βασικός παράγων ανάπτυξης. Εκτός των άλλων, η Πιστοποίηση Αγροτικών προϊόντων σε Π.Ο.Π.,Π.Γ.Ε. ή Ι.Π.Π. θα δώσει δώσει προστιθέμενη αξία στα προϊόντα αυτά. ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΕΩΝ ΤΩΝ Π.Ο.Π. ΕΛΑΣΣΟΝΑΣ ΤΟ 2003 η ΕΝΩΣΗ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΕΛΑΣΣΟΝΑΣ μου ανέθεσε να συντάξω τις απαραίτητες μελέτες για πιστοποίηση των κρεάτων αρνιών και κατσικιών Περιοχής Ελασσόνας ως Π.Ο.Π. από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Επαρχία Ελασσόνας, παρουσιάζει μεγάλη δυναμική και παράδοση στην Κτηνοτροφία, θα έλεγα είναι η βαριά βιομηχανία της Οικονομίας για την περιοχή της Ελασσόνας, εκτρέφει περίπου αιγοπρόβατα (πέραν των: Βοοειδών, Χοίρων, Πτηνών, εκτροφών κυνηγίου, κ.λ.π.), κυρίως ντόπιες φυλές, ελευθέρας βοσκής, με πλέον των στρεμμάτων σε βοσκότοπους, με πλούσια βλάστηση, με πολλά αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά και με ποικιλία υψομέτρων (από 250 Μ -2918Μ). Εικ. 1: Αίγες & πρόβατα ντόπιων φυλών, ελευθέρας βοσκής, Περιοχής Ελασσόνας( Φωτ. Π. Γούλας 2005) Τ.Ε.Ι. ΠΕΙΡΑΙΑ

5 Πρέπει να τονισθεί ότι στην Ελλάδα, στα νωπά κρέατα και στα κρεατοσκευάσματα, δεν υπήρξαν μέχρι σήμερα άλλες πιστοποιήσεις ως Π.Ο.Π., το αρνάκι και κατσικάκι Ελασσόνας είναι οι πρώτες πιστοποιήσεις, ως εκ τούτου δεν υπήρχαν δεδομένα για το πώς συντάσσονται τέτοιες μελέτες (θα γινόταν για πρώτη φορά). Η διαδικασία πιστοποίησης ήταν χρονοβόρα. Ξεκίνησε το 2003 και ολοκληρώθηκε τον Οκτώβριο Για την πιστοποίηση, συγκροτήθηκαν ειδικές επιστημονικές ομάδες, με επιστήμονες υψηλών προδιαγραφών και ποικιλία ειδικοτήτων. Συγκεκριμένα οι επιτροπές περιλαμβάνουν: Καθηγητές Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης, Ερευνητές, Δασολόγους, Γεωπόνους, Κτηνιάτρους, Χημικούς, Οικονομολόγους, Αρχαιολόγους,Ιστορικούς, Δημοσιογράφους, Φιλολόγους, Τεχνολόγους Ζωικής & Φυτικής Παραγωγής και Φοιτητές. Οι μελέτες για την πιστοποίηση των κρεάτων αρνιών και κατσικιών γάλακτος Περιοχής Ελασσόνας, ως Π.Ο.Π. (ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗΣ ΟΝΟΜΑΣΙΑΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ) στηρίχθηκαν αρχικά στον Κανονισμό 2081/92 του Συμβουλίου Ε.Ε., ο οποίος αντικαταστάθηκε με τους Κανονισμούς 509 και 510/2006 του Συμβουλίου της 20ης Μαρτίου 2006, (Κανονισμός 1898/2006 (Ε.Κ.), σχετικά με την θέσπιση λεπτομερειών κανόνων εφαρμογής του Καν.(Ε.Κ.) 510/2006 του Συμβουλίου για την Προστασία της Ονομασίας Προέλευσης αγροτικών προϊόντων και τροφίμων, ΚΥΑ /ΦΕΚ Αριθ. Φύλλου 406/ , Τεύχος Δεύτερο, που καθορίζει συμπληρωματικά μέτρα για την εφαρμογή των Καν.:510/2006 και Καν.1898/2006 για την προστασία των Π.Ο.Π.) και στην σύνταξη ειδικών μελετών. Για την πιστοποίηση των νωπών κρεάτων αμνοεριφίων Περιοχής Ελασσόνας, συντάχθηκαν οι παρακάτω 14 μελέτες σε ερευνητικό επίπεδο, από 7 ανά κατηγορία: Σύνταξη μελέτης μεθόδων παραγωγής του προϊόντος (Διατροφή, ενσταβλισμός και Εκτροφή) των αιγοπροβατοτροφικών μονάδων της περιοχής. Σύνταξη μελέτης για τον προσδιορισμό των εκτρεφομένων φυλών αιγοπροβάτων στην περιοχή Ελασσόνας και γενοτυπικός έλεγχος. Σύνταξη μελέτης των φυσικών συνθηκών της επαρχίας Ελασσόνας, όπου παράγεται το «αρνάκι και κατσικάκι Ελασσόνας», ( έδαφος, κλίμα και χλωρίδα). Τ.Ε.Ι. ΠΕΙΡΑΙΑ

6 Σύνταξη μελέτης υγιεινής κατάστασης των αιγοπροβάτων περιοχής Ελασσόνας (μεταδοτικά νοσήματα και παρασιτώσεις) και τρόποι αντιμετώπισής των. Σύνταξη μελέτης ποιοτικού ελέγχου των κρεάτων των αμνοεριφίων γάλακτος Ελασσόνας και καθορισμός των ποιοτικών χαρακτηριστικών των. Σύνταξη μελέτης της αγοράς για την ζήτηση των κρεάτων των αμνοεριφίων γάλακτος και πιθανών Ιστορικών στοιχείων, που συνδέουν τα προϊόντα με την περιοχή. Σύνταξη οριστικής μελέτης και προετοιμασία φακέλων αιτήσεων για την αναγνώριση ονομασίας προέλευσης (Π.Ο.Π.) «Αρνάκι & Κατσικάκι Ελασσόνας». Οι 14 αναφερόμενες μελέτες δεν ήταν απλές περιγραφικές, αλλά ήταν καθαρά ερευνητικές και υλοποιηθήκαν από ερευνητικά Ινστιτούτα και εργαστήρια της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Ως Επιστημονικός Υπεύθυνος για την σύνταξη των μελετών και την διεκδίκηση των Π.Ο.Π. (Αρνάκι και Κατσικάκι) στην Ευρωπαϊκή Ένωση, είμαι υπερήφανος εγώ και οι συνεργάτες μου, διότι τελικά πραγματοποιήσαμε ένα σημαντικό επιστημονικό έργο υψηλού επιστημονικού και ερευνητικού κύρους. Αυτό τεκμηριώνεται από τα θετικά και επαινετικά σχόλια των Ελληνικών Κρατικών Αρχών, αλλά και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Παρόμοιο έργο, χωρίς δόση αλαζονείας, δεν υπήρξε,αλλά και κανένας Κρατικός ή ιδιωτικός φορέας (Περιφέρεια, πρώην Νομαρχία, Δήμος και ιδιωτικά μελετητικά γραφεία) δεν μπορεί να συντάξει αυτού του τύπου τις μελέτες, οι οποίες έγιναν για το Αρνάκι και Κατσικάκι Ελασσόνας, διότι δεν έχουν τα οργανωμένα και εξειδικευμένα εργαστήρια αλλά και το ειδικό προσωπικό και την πληθώρα επιστημόνων. Οι Καθαρά επιστημονικοί φορείς, οι οποίοι πραγματοποίησαν το ερευνητικό μέρος ήταν: Τα Τμήματα του Τ.Ε.Ι Λάρισας: Ζωικής Παραγωγής, Δασοπονίας, Διοίκησης & Διαχείρισης Έργων, με ειδικές ερευνητικές ομάδες Τα Πανεπιστήμια: Θεσσαλίας και Α.Π.Θ. Τα ΕΘΙΑΓΕ Λάρισας και Θεσσαλονίκης Καθώς και 56 επιστήμονες του ιδιωτικού ή του Κρατικού Τομέα Τ.Ε.Ι. ΠΕΙΡΑΙΑ

7 Συντονιστής όλων των ερευνητικών ομάδων ορίσθηκε ο Δρ. Παναγιώτης Γούλας, Καθηγητής Ζωοτεχνίας του ΤΕΙ Λάρισας. Οι παράμετροι, οι οποίες μετρήθηκαν σε ερευνητικό επίπεδο ήταν οι εξής : Έδαφος, (συντάχθηκαν εδαφολογικοί χάρτες) Βοσκήσιμη ύλη (για πρωτεΐνες, λίπος, κυτταρίνη, τέφρα, ιχνοστοιχεία, μακροστοιχεία). Το μείγμα του σιτηρεσίου (πρωτεΐνες, λίπος, κυτταρίνη, τέφρα, ιχνοστοιχεία,μακροστοιχεία). Κλιματικές συνθήκες της Περιοχής. Μετρήσεις πολυφαινολών στο χόρτο βοσκής (αντιοξειδωτικές ουσίες για δημιουργία βιοενεργών τροφίμων). Χημικές αναλύσεις των κρεάτων (αρνιών και εριφίων γάλακτος) σε πρωτεΐνες, λίπος, συνδετικό ιστό, υγρασία, ph, λιπαρά οξέα, ω-3 και ω-6. Τεμαχισμό, ζύγιση του κάθε τεμαχίου και στατιστική επεξεργασία. Συσκευασία και τυποποίηση του κάθε τεμαχίου. Μικροβιολογικές αναλύσεις για παθογόνα μικρόβια και ΟΜΧ. Χρώματα των κρεάτων Βοτανική αξιολόγηση της χλωρίδας της περιοχής, με καταγραφή των αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών. Ιογενή, παρασιτικά και μικροβιακά νοσήματα προσδιορισμό των εκτρεφομένων φυλών αιγοπροβάτων στην Ελασσόνας και γενοτυπικός έλεγχος. περιοχή Έρευνα Αγοράς της κατανάλωσης των κρεάτων αρνιών και κατσικιών γάλακτος Ελασσόνας. Ιστορικά στοιχεία για την τεκμηρίωση της διαχρονικής ενασχόλησης των κατοίκων της περιοχής Ελασσόνας με την αιγοπροβατοτροφία. Τ.Ε.Ι. ΠΕΙΡΑΙΑ

8 Τα πάντα έγιναν με επιστημονική και ερευνητική τεκμηρίωση και όχι μία απλή περιγραφή, για αυτό το λόγο τόνισα και παραπάνω ότι οι μελέτες μας δεν μπορούν να γίνουν από ένα απλό υπηρεσιακό Κρατικό φορέα ή ιδιωτικό γραφείο. Πληροφορίες αναζητήσαμε σε όλες τις Κρατικές και Συνεταιριστικές υπηρεσίες της Θεσσαλίας, οι οποίες είχαν σχέση με την κτηνοτροφία. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ Π.Ο.Π. (Αρνάκι και κατσικάκι) Περιοχής ΕΛΑΣΣΟΝΑΣ 1) Περιγραφή των προϊόντων, τα οποία θα φέρουν την σφραγίδα Π.Ο.Π. (Αρνάκι και Κατσικάκι, Περιοχής Ελασσόνας). Πρόκειται για νωπά κρέατα αρνιών και κατσικιών γάλακτος βάρους 6,5-10,5 κιλά, ηλικίας ημερών για τα αρνιά, βάρους 5,5-9,0 κιλά και ημερών για τα κατσικάκια. Τα δύο αναφερόμενα είδη πρέπει να προέρχονται από αιγοπρόβατα, τα οποία θα φέρουν τα φαινοτυπικά χαρακτηριστικά των αυτοχθόνων Ελληνικών φυλών, που διαβιούν στην ευρύτερη ηπειρωτική Χώρα (μικρή σωματική διάπλαση, κοντά αλλά δυνατά πόδια, ισχυρή ιδιοσυγκρασία, αντοχή σε ακραίες κλιματικές συνθήκες, ανθεκτικότητα σε ασθένειες, καθώς και μεγάλη ικανότητα στο βάδισμα). Τα αιγοπρόβατα του ανωτέρω πληθυσμού διαβιούν σε εκτατικές ή ημιεκτατικές συνθήκες, στην Επαρχία Ελασσόνας, όπως καθορίζεται και οριοθετείται η περιοχή παρακάτω, και βόσκουν σε ορεινούς βοσκότοπους, σε υψόμετρα άνω των 250m. Το κρέας αρνιού και κατσικιού γάλακτος Π.Ο.Π. θα πωλείται μόνο φρέσκο (νωπό) ως: α) ολόκληρο, β) σε ημιμόρια και γ) σε τεμάχια. Αποκλείονται από τα Π.Ο.Π. ξένες φυλές ή και Ελληνικές φυλές άλλων περιοχών. Το κρέας των αρνιών και κατσικιών Π.Ο.Π. Ελασσόνας έχουν χαρακτηριστικό άρωμα, με ευχάριστη οσμή και γεύση, είναι τρυφερό και χυμώδες με στρώμα λίπους ελάχιστο, με υψηλά ποσοστά λινολενικού οξέος, χρώμα κρέατος λευκό έως απαλό ροζ, σύμφωνα με τους Κοινοτικούς κανονισμούς. 2) Ζωοτροφές (μόνο για προϊόντα ζωικής προέλευσης) Τα αμνοερίφια, θα τρέφονται μέχρι την ηλικία της σφαγής αποκλειστικά με μητρικό γάλα. Η διατροφή των αιγοπροβάτων θα στηρίζεται στην ελεύθερη βόσκηση σε ορεινά βοσκοτόπια (υψόμετρου άνω των 250m) και στους τεχνητούς λειμώνες. Θα Τ.Ε.Ι. ΠΕΙΡΑΙΑ

9 χορηγούνται συμπληρωματικές ζωοτροφές, ως επί το πλείστον δημητριακά, ψυχανθή, λαχανικά, άχυρο, τριφύλλι, προϊόντα ελαιούχων σπερμάτων, που παράγονται κυρίως στην οριοθετημένη γεωγραφική περιοχή και βιταμίνες και ιχνοστοιχεία. Οι τεχνητοί λειμώνες λιπαίνονται με φυσική κοπριά των ζώων της γεωγραφικής περιοχής, ενώ αποκλείεται η χρήση εντομοκτόνων, ζιζανιοκτόνων και λιπασμάτων. 3) Ειδικοί κανόνες σχετικά με τον τεμαχισμό σε φέτες και συσκευασία κ.λ.π. Τα εργαστήρια τεμαχισμού και συσκευασίας των κρεάτων Π.Ο.Π. πρέπει να βρίσκονται στην προτεινόμενη ελεγχόμενη ζώνη, για τους ακόλουθους λόγους: α) Τον καλύτερο έλεγχο της ποιότητας και της καταγωγής, προς αποφυγή νοθείας. Διενεργούνται αυστηροί έλεγχοι από την αιτούσα ομάδα (αυτοέλεγχος, πέραν των Κρατικών ελέγχων) σε όλα τα στάδια παραγωγής εντός της οριοθετημένης περιοχής. β) Εξαιτίας του ορεινού ανάγλυφου και της έλλειψης σύγχρονου οδικού δικτύου εντός της οριοθετημένης γεωγραφικής ζώνης, η πολύωρη μεταφορά των ζώων προκαλεί προβλήματα ευζωίας των ζώων (όπως συνωστισμό και stress), με άμεσες επιπτώσεις στην ποιότητα του τελικού προϊόντος γ) Η μεταφορά του κρέατος σε μεγάλες αποστάσεις, ιδιαίτερα όταν οι συνθήκες δεν είναι ιδανικές (υψηλές θερμοκρασίες, έκθεση στον ήλιο κ.λ.π.), έχει παρατηρηθεί ότι: - μειώνει την ικανότητα συγκράτησης νερού του κρέατος, με δυσμενείς επιπτώσεις στην τρυφερότητά αυτού. - οξειδώνει το χρώμα, με αποτέλεσμα το κρέας να γίνεται πιο σκουρόχρωμο και να μειώνεται η εμπορικότητά του, και τέλος - οδηγεί σε τάγγιση του λίπους και απώλεια των αρωματικών ουσιών του κρέατος. 4) Ειδικοί κανόνες σχετικά με την επισήμανση Πέραν της Εθνικής και Κοινοτικής Νομοθεσίας τίθεται το ακόλουθο σήμα: Τ.Ε.Ι. ΠΕΙΡΑΙΑ

10 5. Συνοπτική Οριοθέτηση της Γεωγραφικής Περιοχής Η γεωγραφική περιοχή στην οποία παράγεται το ΑΡΝΑΚΙ ΚΑΙ ΚΑΤΣΙΚΑΚΙ ΕΛΑΣΣΟΝΑΣ Π.Ο.Π., περιλαμβάνει ολόκληρη την Επαρχία Ελασσόνας, τον σημερινό Καλικρατικό δήμο Ελασσόνας και το Δημοτικό Διαμέρισμα Δαμασίου του Δήμου Τυρνάβου του ίδιου νομού. Ζώα τα οποία βρίσκονται εκτός της περιοχής αυτής δεν μπορούν να φέρουν το σήμα των Π.Ο.Π. 6.Ιδιαιτερότητα της γεωγραφικής περιοχής Η οριοθετημένη γεωγραφική ζώνη είναι ημιορεινή και ορεινή, παρουσιάζει ποικιλία υψομέτρων από 250Μ έως 2.918Μ. Το 60% της έκτασης είναι βοσκότοποι, οι οποίοι χαρακτηρίζονται από μεγάλη ποικιλία χόρτων, βοτάνων, και αρωματικών φυτών. Οι βοσκήσιμες εκτάσεις της Επαρχίας Ελασσόνας περιλαμβάνουν φυσικούς βοσκότοπους, γεωργική γη που καλλιεργείται για την παραγωγή ζωοτροφών, αγραναπαύσεις και εποχιακά βοσκήσιμες εκτάσεις. Οι φυσικοί βοσκότοποι καλύπτονται από ποολίβαδα, θαμνολίβαδα και μερικώς δασοσκεπή λιβάδια. Το πλέον χαρακτηριστικό των περιοχών αυτών είναι η μεγάλη βιοποικιλότητα της υφιστάμενης χλωρίδας, με πολλά αρωματικά φυτά. Εκτρέφονται ντόπιοι πληθυσμοί αιγοπροβάτων, τα οποία είναι μικρόσωμα, λιτοδίαιτα και προσαρμοσμένα στις ορεινές και ημιορεινές εκτάσεις της οριοθετημένης γεωγραφικής περιοχής. Η εκτατική εκτροφή των αιγοπροβάτων αποτελεί ένα αναπόσπαστο στοιχείο του πολιτισμού και της διατήρησης του φυσικού περιβάλλοντος, αλλά και αναγκαίο κομμάτι της καθημερινής ζωής στην επαρχία Ελασσόνας. Τ.Ε.Ι. ΠΕΙΡΑΙΑ

11 7. Ιδιαιτερότητα των προϊόντων Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των κρεάτων «αρνιών και κατσικιών Π.Ο.Π. Ελασσόνας», οφείλονται στις ιδιαίτερες εδαφοκλιματικές συνθήκες της περιοχής (Ορεινές και Ημιορεινές εκτάσεις), με πλούσια βλάστηση και με μεγάλη ποικιλία φυτών (μόνο στον Όλυμπο συναντούμε είδη φυτών), και μάλιστα πολλά αρωματικά. Τα ζώα που βόσκουν σε ορεινές και ημιορεινές περιοχές της Ελασσόνας καταναλώνουν μια μεγάλη ποικιλία από χόρτα, βότανα και φυτά. Ακόμη, τα ζώα αυτά διανύουν συχνά μεγάλες αποστάσεις και αυτό προκαλεί μία διαφορετική σωματική διαμόρφωση, σε σχέση με ζώα που ζουν σε χαμηλότερα υψόμετρα και, κυρίως, σε σχέση με ζώα που ζουν σταβλισμένα. Οι αντιοξειδωτικές ουσίες πολλών αρωματικών φυτών δίδουν ιδιαίτερο άρωμα και γεύση στο γάλα και, ειδικότερα, στο κρέας των αμνοεριφίων, χαρακτηριστικό της γεύσης και του αρώματος και για αυτό τον λόγο γίνονται περιζήτητα από το καταναλωτικό κοινό. Η ένταση του αρώματος συνδέεται θετικά με το λινολενικό οξύ (C18:3), το οποίο βρίσκεται σε μεγαλύτερα ποσοστά στα ζώα ελεύθερης βοσκής και συνδέουν τα ειδικά αυτά επιζητούμενα χαρακτηριστικά των κρεάτων αρνιών και κατσικιών γάλακτος με το έδαφος, την βλάστηση και στο μικροκλίμα της Επαρχίας Ελασσόνας. Έγιναν αναλύσεις λιπαρών οξέων σε αμνοερίφια της Ελασσόνας και βρέθηκαν μεγαλύτερες ποσότητες σε λινολενικό οξύ (C18:3), σε σχέση με αντίστοιχες των αμνοεριφίων των πεδινών εκτάσεων. Πέραν αυτών, το είδος της διατροφής, η φυλή, ο τρόπος εκτροφής, η ηλικία και η αναπαραγωγική κατάσταση του ζώου επηρεάζουν το άρωμα. Τα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά του κρέατος «των αμνοεριφίων Π.Ο.Π. Ελασσόνας» οφείλονται : α) Στις ντόπιες φυλές αιγοπροβάτων, οι οποίες είναι λιτοδίαιτες, ανθεκτικές και πλήρως προσαρμοσμένες στο ιδιαίτερο αυτό γεωγραφικό περιβάλλον, β)στον ελεύθερο ενσταβλισμό και στην καθημερινή βόσκηση των αιγοπροβάτων στους βοσκότοπους, γ) στην μεγάλη ποικιλία της βλάστησης, χόρτων, βοτάνων και των αρωματικών φυτών, δ) στην ποικιλία των υψομέτρων από 250m 2.918Μ υψόμετρο, ε) στο έδαφος και στο μικροκλίμα της περιοχής, στ) στην διατροφή αποκλειστικά με γάλα της μητέρας Τ.Ε.Ι. ΠΕΙΡΑΙΑ

12 ζ) στα υψηλά ποσοστά του λιπαρού οξέος του λινολενικού οξέος (C18:3). Η εκτροφή αιγοπροβάτων και η παραγωγή κρέατος από «αμνοερίφια Π.Ο.Π. Ελασσόνας», είναι διαχρονική και καταγεγραμμένη στα βάθη των αιώνων, γίνεται για κατανάλωση στις αγορές της Λάρισας, της Κατερίνης, της Αθήνας, της Θεσσαλονίκης και του εξωτερικού (Ιταλίας, Ισπανίας και Κύπρου). Η διαχρονική απασχόληση των κατοίκων της περιοχής με την προβατοτροφία και την αιγοτροφία και η ιδιαίτερη ποιότητα του κρέατος των αρνιών και κατσικιών Ελασσόνας τεκμηριώνονται και από τα ακόλουθα στοιχεία: Μεγάλη ανάπτυξη της εκτροφής των αιγοπροβάτων (επί Βυζαντινής εποχής και επί Τουρκοκρατίας ), με σημαντικές εξαγωγές στην Ευρώπη και, ιδιαίτερα, στη Βιέννη, στο Βουκουρέστι και στην Τεργέστη. 1) Από τα ήθη και έθιμα της περιοχής Ελασσόνας, τα οποία συνδέονται με τις ασχολίες και την ζωή των κατοίκων στους Αιώνες, όπως : Τα Μπαμπαλιούρια: ένα Πρωτοχρονιάτικο έθιμο με πολύπλοκη μεταμφίεση. Οι μεταμφιεσμένοι φέρουν στο στήθος βαριά κουδούνια και «κυπριά», τα οποία ζυγίζουν 3-6 κιλά και κάνουν πολύ θόρυβο. Στο κεφάλι τους τοποθετούν ειδική μάσκα από δέρμα (τομάρι) ζώου αίγας ή προβάτου, χρώματος μαύρου ή άσπρου.τα Μπαμπαλιούρια είναι παλαιά έκφραση της ασχολίας των κατοίκων με την αιγοπροβατοτροφία, η οποία έχει τις ρίζες της στα βάθη των αιώνων. Το Πανηγύρι της Ολυμπιώτισσας στην Ελασσόνα, από τα μεγαλύτερα και τα ονομαστότερα στην Ελλάδα. Οι πιστοί κρατούσαν στα χέρια τους κεριά και άλλα τάματα. Ξεκινούσαν από απόσταση δύο και τριών ημερών πορείας, με τα πόδια, για να έλθουν στην χάρη της να προσκυνήσουν, να φέρουν τα τάματά τους, να ζητήσουν χάρη και έλεος, ελπίδα και παρηγοριά, κουβαλώντας «πρόβατα, γίδια, γελάδια, άλογα, μοσχάρια και δαμάλια», τα οποία έδεναν στον περίβολο. 2) Από το μεγάλο παζάρι της Ελασσόνας επί Τουρκοκρατίας ( ), ένα από τα τρία μεγαλύτερα και γνωστά σε Ευρώπη και Ασία της εποχής Τ.Ε.Ι. ΠΕΙΡΑΙΑ

13 εκείνης, γινόταν ξεχωριστό ζωοπάζαρο αμνοεριφίων και υπήρχαν πολλά ψητοπωλεία, όπου Έλληνες και Τούρκοι κατανάλωναν ψητά αρνιά και ερίφια. 3) Από τα φημισμένα παλαιά Ψητοπωλεία (πριν το 1940) της περιοχής, όπου καταναλώνονται μεγάλες ποσότητες ημερησίως ψητού κρέατος από «Κατσικάκι Ελασσόνας», λόγω της νοστιμιάς και του αρώματός τους. 4) Από την μεγάλη ζήτηση (για κατανάλωση), λόγω φήμης, από τις Ελληνικές πόλεις (Αθήνα, Θεσσαλονίκη Θεσσαλία, Κρήτη κ.λ.π. ) και το εξωτερικό (Ιταλία, Ισπανία και Κύπρο ) την τελευταία 15ετία. Υποβλήθηκαν όλες οι μελέτες στην περιφέρεια Θεσσαλίας για αξιολόγηση. Λόγου της αλλαγής του Καν. 2081/92 με 510/2006, επειδή τα 15 Κράτη μέλη έγιναν 27 στην Ευρωπαϊκή Ένωση, διορθώθηκαν όλες οι μελέτες και επανυποβλήθηκαν εκ νέου, σύμφωνα με τον νέο Κανονισμό (510/2006). Μετά από έλεγχο των μελετών από την Νομαρχία και την Περιφέρεια Θεσσαλίας, στάλθηκαν στο Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, με θετική εισήγηση. Το Υπουργείο έστειλε περιλήψεις των δύο προτάσεων σε όλες τις Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις της Ελλάδας, για τυχόν ενστάσεις. Αφού ολοκληρώθηκαν οι διαδικασίες των ενστάσεων, το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων προέβη στις εξής αποφάσεις: α) με το υπ. αριθ. πρωτ / έγγραφό του, κάνει δεκτή την αποδοχή του αιτήματος καταχώρησης της ονομασίας «ΑΡΝΑΚΙ ΕΛΑΣΣΟΝΑΣ» (από την Ε.Α.Σ. Ελασσόνας) στο μητρώο των Π.Ο.Π.- Π.Γ.Ε.». β) Το Υπουργείο, στην συνέχεια, στέλνει στην European Commission στις Βρυξέλλες έγγραφο με αριθμό πρωτοκόλλου 3559/ για καταχώρηση της ονομασίας «ΑΡΝΑΚΙ ΕΛΑΣΣΟΝΑΣ», στο Κοινοτικό Μητρώο Π.Ο.Π.-Π.Γ.Ε. (ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗΣ ΟΝΟΜΑΣΙΑΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ). Τ.Ε.Ι. ΠΕΙΡΑΙΑ

14 γ) με το υπ. αριθ. πρωτ / κάνει δεκτή την αποδοχή του αιτήματος καταχώρησης της ονομασίας «ΚΑΤΣΙΚΑΚΙ ΕΛΑΣΣΟΝΑΣ», (από την Ε.Α.Σ.) στο μητρώο των Π.Ο.Π.-Π.Γ.Ε.». δ) Το Υπουργείο, στην συνέχεια, στέλνει στην European Commission στις Βρυξέλλες έγγραφο με αριθμό πρωτ / για καταχώρηση της ονομασίας «ΚΑΤΣΙΚΑΚΙ ΕΛΑΣΣΟΝΑΣ» στο Κοινοτικό Μητρώο Π.Ο.Π.-Π.Γ.Ε. (ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗΣ ΟΝΟΜΑΣΙΑΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μετά από μελέτη και έλεγχο (2 ετών περίπου) από τα αντίστοιχα όργανά της, αποφάσισε τα εξής: Στις 12 Νοεμβρίου 2010, δημοσίευσε στην Επίσημη Εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (Οfficial journal C307, ), την έγκριση πιστοποίησης κρεάτων αρνιών γάλακτος Περιοχής Ελασσόνας ως Π.Ο.Π. και Στις 27 Νοεμβρίου 2010, δημοσίευσε στην Επίσημη Εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (official journal C322, ), την έγκριση πιστοποίησης κρεάτων Κατσικιών γάλακτος Περιοχής Ελασσόνας ως Π.Ο.Π. Ήδη ολοκληρώθηκε και ο χρόνος των ενστάσεων και η Ε.Ε. δημοσίευσε στην Επίσημη Εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (official journal L195, ), την έγκριση καταχώρησης ονομασίας στο μητρώο των προστατευομένων ονομασιών προέλευσης και των προστατευομένων γεωγραφικών ενδείξεων (Αρνάκι Ελασσόνας Arnaki Elassonas Π.Ο.Π.). Για το Κατσικάκι Ελασσόνας ολοκληρώθηκε η διαδικασία των ενστάσεων, που είχαν δικαίωμα τα 27 Κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και δημοσίευσε στην Επίσημη Εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (official journal L260, ), την οριστική έγκριση καταχώρησης ονομασίας στο Μητρώο των Προστατευομένων Τ.Ε.Ι. ΠΕΙΡΑΙΑ

15 Ονομασιών Προέλευσης και των Προστατευομένων Γεωγραφικών Ενδείξεων (Κατσικάκι Ελασσόνας - Katsikaki Elassonas Π.Ο.Π.). Οι εγκρίσεις αυτές θα δώσουν προστιθέμενη αξία στους αιγοπροβατοτρόφους της Περιοχής Ελασσόνας, σε εκείνους οι οποίοι θα ενταχθούν στα Π.Ο.Π. και οι οποίοι θα προσφέρουν στον καταναλωτή Αρνάκι και Κατσικάκι γάλακτος Ελασσόνας, υψηλών ποιοτικών χαρακτηριστικών, παραγόμενα με τις αυστηρές λεπτομέρειες του Κανονισμού 510/2006 ΕΟΚ. Φορείς που Συνεργάσθηκαν για την σύνταξη των μελετών ήταν οι παρακάτω: 1 ον ) Η Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών Ελασσόνας 2 ον )Οι Κτηνοτροφικοί σύλλογοι Επαρχίας Ελασσόνας 3 ον ) Η Ομοσπονδία Κτηνοτροφικών Συλλόγων 4 ον ) Το Α.Τ.Ε.Ι. Λάρισας 5 ον ) Το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης 6 ον ) Τα ΕΘΙΑΓΕ Λάρισας και Θεσσαλονίκης 7 ον ) Η Δ/νση Βιολογικής Γεωργίας, Τμήμα Γ, Π.Ο.Π.-Π.Γ.Ε. και ιδιότυπων 8 ον παραδοσιακών προϊόντων του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (με προϊσταμένη την κ. Βρανάκη και Τμηματάρχη την κ. Παγίδα), ) Η Διεύθυνση Γεωργικής Ανάπτυξης της Περιφέρειας Θεσσαλίας ( με Διευθυντή τον κ. Τσιμπλούλη Ιωάννη ). 9 ον ) Η Μητρόπολη Ελασσόνας (πολλά ιστορικά στοιχεία για την περιοχή Ελασσόνας βρέθηκαν στους Κώδικες των Μοναστηριών). 10 ον )Το Επαρχείο Ελασσόνας 11 ον )Οι Δήμοι και οι Κοινότητες της Επαρχίας Ελασσόνας 12 ον )Το Τμήμα Ζωικής Παραγωγής της Διεύθυνσης Αγροτικής Ανάπτυξης της Ν.Α. Λάρισας 13 ον ) Το γραφείο Αγροτικής Ανάπτυξης Ελασσόνας. 14 ον ) Η Διεύθυνση Κτηνιατρικής της Ν.Α. Λάρισας και τα Αγροτικά Κτηνιατρεία Ελασσόνας. 15 ον ) Η Αναπτυξιακή Εταιρεία Ελασσόνας. 16 ον ) Η Εθνική Κεντρική Βιβλιοθήκη Αθηνών. 17 ον ) Κεντρικές Βιβλιοθήκες των ΤΕΙ και των Πανεπιστημίων Τ.Ε.Ι. ΠΕΙΡΑΙΑ

16 ΤΑ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ (11/2011), ΚΑΤΑΧΩΡΗΜΕΝΑ ΓΕΩΡΓΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, ΣΤΟ ΜΗΤΡΩΟ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΜΕΝΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΩΣ Π.Ο.Π (ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗΣ ΟΝΟΜΑΣΙΑΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ) ΚΑΙ Π.Γ.Ε (ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΕΝΔΕΙΞΗΣ) ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΕΞΗΣ: ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗΣ ΟΝΟΜΑΣΙΑΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ (ΠΟΠ) & ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΕΝΔΕΙΞΗΣ (ΠΓΕ) στα πλαίσια των Καν.(ΕΟΚ) 2081/92 & 510/06 του Συμβουλίου TYPIA Α/Α ΠΡΟΪΟΝ / ΟΝΟΜΑΣΙΑ Κατηγορία αναγνώριση ς ΠΟΠ ή ΠΓΕ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΕΝΕΣ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ 1 Ανεβατό ΠΟΠ / (ΦΕΚ 24/ ) 2 Γαλοτύρι ΠΟΠ / (ΦΕΚ 8/ ) 3 Γραβιέρα Αγράφων ΠΟΠ / (ΦΕΚ 16/ ) 4 Γραβιέρα Κρήτης ΠΟΠ / (ΦΕΚ 16/ ) 5 Γραβιέρα Νάξου ΠΟΠ / (ΦΕΚ 23/ ) & / (ΦΕΚ 1725/ ) 6 Καλαθάκι Λήμνου ΠΟΠ / (ΦΕΚ 16/ ) 7 Κασέρι ΠΟΠ / (ΦΕΚ 8/ ) 8 Κατίκι Δομοκού ΠΟΠ / (ΦΕΚ 16/ ) 9 Κεφαλογραβιέρα ΠΟΠ / (ΦΕΚ 8/ ) 10 Κοπανιστή ΠΟΠ / (ΦΕΚ 16/ ) 11 Λαδοτύρι Μυτιλήνης ΠΟΠ / (ΦΕΚ 25/ ) 12 Μανούρι ΠΟΠ / (ΦΕΚ 8/ ) 13 Μετσοβόνε ΠΟΠ / (ΦΕΚ 23/ ) 14 Μπάτζος ΠΟΠ / (ΦΕΚ 25/ ) 15 Ξυνομυζήθρα Κρήτης ΠΟΠ / (ΦΕΚ 18/ ) 16 Πηχτόγαλο Χανίων ΠΟΠ / (ΦΕΚ 24/ ) 17 Σαν Μιχάλη ΠΟΠ / (ΦΕΚ 23/ ) 18 Φέτα ΠΟΠ / (ΦΕΚ 8/ ) 19 Σφέλα ΠΟΠ / (ΦΕΚ 25/ ) 20 Φορμαέλλα Αράχωβας Παρνασσού ΠΟΠ / (ΦΕΚ 25/ ) 21 Ξύγαλο Σητείας ή Ξίγαλο Σητείας ΠΟΠ C312/2010 ΣΕΛ.25 (L200/2011 σελ.12 ) Τ.Ε.Ι. ΠΕΙΡΑΙΑ

17 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗΣ ΟΝΟΜΑΣΙΑΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ (ΠΟΠ) & ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΕΝΔΕΙΞΗΣ (ΠΓΕ) στα πλαίσια του Καν. (ΕΟΚ) αριθ. 2081/92 του Συμβουλίου ΑΙΘΕΡΙΑ ΕΛΑΙΑ Α/Α ΠΡΟΪΟΝ / ΟΝΟΜΑΣΙΑ Κατηγορία αναγνώρισης ΠΟΠ ή ΠΓΕ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΕΝΕΣ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ 1 Μαστιχέλαιο Χίου ΠΟΠ / (ΦΕΚ 17/ ) ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗΣ ΟΝΟΜΑΣΙΑΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ (ΠΟΠ) & ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΕΝΔΕΙΞΗΣ (ΠΓΕ) στα πλαίσια του Καν. (ΕΟΚ) αριθ. 2081/92 του Συμβουλίου ΑΛΛΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ Α/Α ΠΡΟΪΟΝ / ΟΝΟΜΑΣΙΑ Κατηγορία αναγνώρισης ΠΟΠ ή ΠΓΕ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΕΝΕΣ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ 1 Κρόκος Κοζάνης ΠΟΠ C207 / 1998 σελ.2 (L046/ ) ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗΣ ΟΝΟΜΑΣΙΑΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ (ΠΟΠ) & ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΕΝΔΕΙΞΗΣ (ΠΓΕ) στα πλαίσια των Καν.(ΕΟΚ) 2081/92 & 510/06 του Συμβουλίου ΑΛΛΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΖΩΪΚΗΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ Α/Α ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ Κατηγορία αναγνώρισης ΠΟΠ ή ΠΓΕ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΕΝΕΣ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ 1 Μέλι Ελάτης Μαινάλου Βανίλια ΠΟΠ / (ΦΕΚ 16/ ) 2 Αρνάκι Ελασσόνας ΠΟΠ C307/2010 σελ.24 (L195/2011 σελ.34) 2 Κατσικάκι Ελασσόνας ΠΟΠ C323/2010 σελ.31 (L260/2011 σελ.3) ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗΣ ΟΝΟΜΑΣΙΑΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ (ΠΟΠ) & ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΕΝΔΕΙΞΗΣ (ΠΓΕ) στα πλαίσια του Καν. (ΕΟΚ) αριθ. 2081/92 του Συμβουλίου ΓΟΜΕΣ - ΡΗΤΙΝΕΣ Α/Α ΠΡΟΪΟΝ / ΟΝΟΜΑΣΙΑ Κατηγορία αναγνώρισης ΠΟΠ ή ΠΓΕ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΕΝΕΣ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ 1 Τσίκλα Χίου ΠΟΠ / (ΦΕΚ 17/ ) 2 Μαστίχα Χίου ΠΟΠ / (ΦΕΚ 17/ ) ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗΣ ΟΝΟΜΑΣΙΑΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ (ΠΟΠ) & ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΕΝΔΕΙΞΗΣ (ΠΓΕ) Τ.Ε.Ι. ΠΕΙΡΑΙΑ

18 στα πλαίσια των Καν.(ΕΟΚ) 2081/92 & 510/06 του Συμβουλίου Α/Α ΠΡΟΪΟΝ / ΟΝΟΜΑΣΙΑ Κατηγορία αναγνώρισης ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΕΝΕΣ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΠΟΠ ή ΠΓΕ 1. ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ 1 Βιάννος Ηρακλείου Κρήτης ΠΟΠ / (ΦΕΚ 677/ ) 2 Λυγουριό Ασκληπιείου ΠΟΠ / (ΦΕΚ 871/ ) ΠΟΠ / (ΦΕΚ 769/ ) 3 Βόρειος Μυλοπόταμος Ρεθύμνης Κρήτης 4 Κροκεές Λακωνίας ΠΟΠ / (ΦΕΚ 24/ ) 5 Πέτρινα Λακωνίας ΠΟΠ / (ΦΕΚ 17/ ) 6 Κρανίδι Αργολίδας ΠΟΠ / (ΦΕΚ 15/ ) 7 Πεζά Ηρακλείου Κρήτης ΠΟΠ / (ΦΕΚ 574/ ) 8 Αρχάνες Ηρακλείου Κρήτης ΠΟΠ / (ΦΕΚ 575/ ) 9 Λακωνία ΠΓΕ / (ΦΕΚ 955/ ) 10 Χανιά Κρήτης ΠΓΕ / (ΦΕΚ 821/ ) 11 Κεφαλονιά ΠΓΕ / (ΦΕΚ 15/ ) 12 Ολυμπία ΠΓΕ / (ΦΕΚ 745/ ) 13 Λέσβος ή Μυτιλήνη ΠΓΕ / (ΦΕΚ 575/ ) 14 Πρέβεζα ΠΓΕ / (ΦΕΚ 871/ ) 15 Ρόδος ΠΓΕ / (ΦΕΚ 15/ ) 16 Θάσος ΠΓΕ / (ΦΕΚ 871/ ) 17 Καλαμάτα ΠΟΠ / (ΦΕΚ 821/ ) 18 Κολυμβάρι Χανίων Κρήτης ΠΟΠ / (ΦΕΚ 574/ ) 19 Σητεία Λασιθίου Κρήτης ΠΟΠ / (ΦΕΚ 878/ ) 20 Αποκορώνας Χανίων Κρήτης ΠΟΠ / (ΦΕΚ 878/ ) 21 Σάμος ΠΓΕ / (ΦΕΚ 574/ ) 22 Ζάκυνθος ΠΓΕ / (ΦΕΚ 669/ ) 23 Εξαιρετικό παρθένο ΠΟΠ C241 / 2001 σελ. 12 ελαιόλαδο Θραψανό 24 Φοινίκι Λακωνίας ΠΟΠ C180 / 2001 σελ Άγιος Ματθαίος ΠΓΕ C321 / 2003 σελ Εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο Τροιζηνία 27 Εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο Σέλινο Κρήτης ΠΟΠ C128 / 2006 σελ. 11 ΠΟΠ C232 / 2009 σελ. 27 (L118/2010 σελ.8) Τ.Ε.Ι. ΠΕΙΡΑΙΑ

19 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗΣ ΟΝΟΜΑΣΙΑΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ (ΠΟΠ) & ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΕΝΔΕΙΞΗΣ (ΠΓΕ) στα πλαίσια του Καν. (ΕΟΚ) αριθ. 510/06 του Συμβουλίου ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΑΡΤΟΠΟΙΪΑΣ - ΖΑΧΑΡΟΠΛΑΣΤΙΚΗΣ Α/Α ΠΡΟΪΟΝ / ΟΝΟΜΑΣΙΑ Κατηγορία αναγνώρισης ΠΟΠ ή ΠΓΕ 1 Κρητικό Παξιμάδι ΠΓΕ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΕΝΕΣ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗΣ ΟΝΟΜΑΣΙΑΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ (ΠΟΠ) & ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΕΝΔΕΙΞΗΣ (ΠΓΕ) στα πλαίσια των Καν.(ΕΟΚ) 2081/92 & 510/06 του Συμβουλίου ΦΡΟΥΤΑ ΛΑΧΑΝΙΚΑ ΞΗΡΟΙ ΚΑΡΠΟΙ - ΟΣΠΡΙΑ Α/Α ΠΡΟΪΟΝ / ΟΝΟΜΑΣΙΑ Κατηγορία αναγνώρισης ΠΟΠ ή ΠΓΕ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΕΝΕΣ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ 1 Ακτινίδιο Σπερχειού ΠΟΠ / (ΦΕΚ 25/ ) / (ΦΕΚ 58/ ) 2 Κελυφωτό φυστίκι ΠΟΠ / (ΦΕΚ Φθιώτιδας 18/ ) 3 Κούμ Κουάτ Κέρκυρας ΠΓΕ / (ΦΕΚ 17/ ) 4 Ξερά σύκα Κύμης ΠΟΠ / (ΦΕΚ 6/ ) 5 Μήλα Ζαγοράς Πηλίου ΠΟΠ / (ΦΕΚ 17/ ) 6 Τσακώνικη μελιτζάνα ΠΟΠ / (ΦΕΚ Λεωνιδίου 934/ ) 7 Φυστίκι Μεγάρων ΠΟΠ / (ΦΕΚ 17/ ) 8 Φυστίκι Αίγινας ΠΟΠ / (ΦΕΚ 18/ ) 9 Σύκα Βραβρώνας ΠΓΕ / (ΦΕΚ Μαρκοπούλου Μεσογείων 18/ ) 10 Πορτοκάλια Μάλεμε Χανίων Κρήτης ΠΟΠ / (ΦΕΚ 16/ ) 11 Κεράσια τραγανά ΠΟΠ / (ΦΕΚ Ροδοχωρίου 23/ ) 12 Μήλα Ντελίσιους Πιλαφά ΠΟΠ / (ΦΕΚ Τριπόλεως 17/ ) 13 Ροδάκινα Νάουσας ΠΟΠ / (ΦΕΚ 23/ ) 14 Φασόλια γίγαντες ελέφαντες Κάτω Νευροκοπίου ΠΓΕ 113 / (ΦΕΚ 25/ ) 15 Φασόλια κοινά μεσόσπερμα ΠΓΕ 114 / (ΦΕΚ 25/18- Κάτω Νευροκοπίου 01-94) / (ΦΕΚ 16 Φασόλια (γίγαντες ελέφαντες) Πρεσπών Φλώρινας 17 Φασόλια (πλακέ μεγαλόσπερμα) Πρεσπών Φλώρινας 1007 Β) ΠΓΕ 112 / (ΦΕΚ 25/ ) / (ΦΕΚ 1007 Β) ΠΓΕ 111 / (ΦΕΚ 25/ ) / (ΦΕΚ 1007 Β) Τ.Ε.Ι. ΠΕΙΡΑΙΑ

20 18 Κορινθιακή Σταφίδα ΠΟΠ / (ΦΕΚ Βοστίτσα 864/ ) 19 Πατάτα Κάτω Νευροκοπίου ΠΓΕ C166 / 2001 σελ Ακτινίδιο Πιερίας ΠΓΕ C76 / 2002 σελ.7 21 Μήλο Καστοριάς ΠΓΕ C67 / 2002 σελ Φασόλια Γίγαντες-Ελέφαντες ΠΓΕ L203 / 2003 σελ.9 Καστοριάς 23 Σταφίδα Ζακύνθου ΠΟΠ C179/ 2007 σελ.19 (L141 / 2008 σελ.11) 24 Φάβα Σαντορίνης ΠΟΠ C179/ 2007 σελ.19 (L266 / 2010 σελ.54 ) 25 Φιρίκι Πηλίου ΠΟΠ C222/2010 σελ.9 (L110/2011 σελ.16) 26 Σταφίδα Ηλείας ΠΓΕ C233/2010 σελ.20 (L122/2011 σελ.65) ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗΣ ΟΝΟΜΑΣΙΑΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ (ΠΟΠ) & ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΕΝΔΕΙΞΗΣ (ΠΓΕ) στα πλαίσια του Καν. (ΕΟΚ) αριθ. 2081/92 του Συμβουλίου ΨΑΡΙΑ ΜΑΛΑΚΙΑ ΝΩΠΑ ΜΑΛΑΚΟΣΤΡΑΚΑ Α/Α ΠΡΟΪΟΝ / ΟΝΟΜΑΣΙΑ Κατηγορία αναγνώρισης ΠΟΠ ή ΠΓΕ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΕΝΕΣ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ 1 Αυγοτάραχο Μεσολογγίου ΠΟΠ / (ΦΕΚ 3/ ) Στους παραπάνω πίνακες, καταγράφονται όλα τα πιστοποιημένα αγροτικά προϊόντα της Ελλάδας μέχρι σήμερα, ως Π.Ο.Π. και Π.Γ.Ε. από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Οκτώβριος του 2011). Στα προϊόντα της Ζωικής Παραγωγής (νωπά κρέατα και κρεατοσκευάσματα), πέραν από το αρνάκι και κατσικάκι Ελασσόνας, τα οποία πιστοποιήθηκαν τελευταία (τον Ιούλιο και τον Οκτώβριο του 2011, αντίστοιχα), δεν υπάρχουν άλλες πιστοποιήσεις. Αντίθετα, στις άλλες χώρες της Ε.Ε. υπάρχει πληθώρα Πιστοποιημένων προϊόντων στις δύο αναφερόμενες κατηγορίες. Το Τμήμα Ζωικής Παραγωγής Λάρισας, με επικεφαλής τον Καθηγητή Ζωοτεχνίας Δρ. Παναγιώτη Γούλα, και σε συνεργασία με τα τμήματα του ΤΕΙ/Λάρισας (Ζωικής Παραγωγής, Δασοπονίας, Διοίκησης & Διαχείρισης Έργων), την Κτηνιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, τα ΕΘΙΑΓΕ Λάρισας & Θεσσαλονίκης, την Κτηνιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και με 56 ακόμη επιστήμονες, συνέταξαν τις μελέτες (14) και πιστοποίησαν τα αρνιά και κατσίκια γάλακτος Ελασσόνας ως Π.Ο.Π. από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Είναι οι πρώτες πιστοποιήσεις, οι οποίες έγιναν στην Ελλάδα από την Ευρωπαϊκή Ένωση, στον τομέα των κρεάτων. Οι αναφερόμενες εγκρίσεις θα δώσουν προστιθέμενη αξία στα δύο προϊόντα και θα παραχθούν κρέατα για την κατανάλωση με τις αυστηρές προδιαγραφές του Καν. 510/2006. Πέραν των αναφερομένων παραπάνω, υπάρχουν αιτήματα για αξιολόγηση πιστοποίησης ως Π.Ο.Π. και Π.Γ.Ε. στην Ευρωπαϊκή Ένωση των εξής Γεωργικών Προϊόντων ( βρίσκονται σε διαδικασία ελέγχου): Μανταρίνι Χίου Πατάτα Νάξου Τ.Ε.Ι. ΠΕΙΡΑΙΑ

21 Αγουρέλαιο Χαλκιδικής Ξηρά σύκα Ταξιάρχη Φασόλια Βανίλιες Φενεού Τοματάκι Σαντορίνης ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΑΝΥΦΑΝΤΑΚΗΣ, Ε.Μ., (2000), Ελληνικά Παραδοσιακά Τυριά µε Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης (Π.Ο.Π). Εθνική Επιτροπή Γάλακτος Ελλάδος, Αθήνα. ΑΡΣΕΝΙΟΥ Λ., (2005), «Τα τσελιγκάτα σαρακατσάνων και βλάχων», Λάρισα σελ 17 και 25 ΒΑΪΤΣΗΣ Θ.Α.,(1994),Τεχνητοί Λειµώνες και Κτηνοτροφικά Φυτά. Πρακτικά Πανελλήνιου Συνεδρίου: "Κτηνοτροφική Πολιτική. Θέσεις Προσανατολισμοί". Ιωάννινα Νοεμβρίου 1994, ΓΕΩΤΕΕ, Θεσσαλονίκη. ΒΕΛΚΟΣ Γ., (1974). δάσκαλος, στο περιοδικό Περραιβία (Δίμηνη Έκδοση θεμάτων της Επαρχίας Ελασσόνας) τεύχος 4, 1974, σελ & τεύχος 11-12, 1975, σελ ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΗΣ Γ.Χ., ΛΙΓΔΑ Χ., ΓΕΩΡΓΟΥΔΗΣ Α., (1995) Εκτίμηση φαινοτυπικών και γενετικών παραμέτρων ορισμένων χαρακτηριστικών της ανάπτυξης των αμνών της φυλής Χίου. Επιθ. Ζωοτ. Επιστ. 21: 5-18). ΓΕΩΡΓΑΚΗΣ Σ.Α., ΒΑΡΕΛΤΖΗΣ Κ.Π. ΚΑΙ. ΑΜΒΡΟΣΙΑΔΗΣ Ι.Α.,(2002) Τεχνολογία Τροφίμων Ζωικής Προέλευσης; Σύγχρονη Παιδεία ΓΕΩΡΓΑΚΗΣ ΣΠ. & συν., (2005) Το κρέας και τα προϊόντα τους. Σελ. 108 Εκδόσεις Σύγχρονη Παιδεία, Θεσσαλονίκη. ΓΕΩΡΓΑΚΗΣ ΣΠΥΡΟΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ (2005),«Το κρέας και τα προϊόντα του». ΓΙΑΚΟΥΛΑΚΗ Μ., (1997), Εκτίμηση της θρεπτικής αξίας της τροφής αιγών που βόσκουν σε θαμνολίβαδα από τις ολικές αζωτούχες ουσίες των κοπράνων. Γεωτεχνικά Επιστημονικά Θέματα, 2/1997, σελ ΓΙΟΥΡΓΑ Χ., (1999), Οι βοσκότοποι της Λέσβου, Πρακτικά Αναπτυξιακού Συνεδρίου Προβατοτροφία Βορείου Αιγαίου, Προβλήματα και Προοπτικές Ανάπτυξης, Καλλονή Λέσβου, Νοεμβρίου 1998, 58-67, εκδ. ΕΘΙΑΓΕ, Ν.Α. Λέσβου, ΓΕΩΤΕΕ Θεσσαλονίκη ΓΚΙΟΛΙΑΣ Μ.Α., «Παραδοσιακό δίκαιο και Οικονομία του Τσελιγκάτου», Αθήνα 2004, σελ ΓΚΟΓΚΟΣ A., Πρακτικά 1 ου Συνεδρίου για την Ιστορία και Ανάπτυξη του Δήμου Λιβαδίου, σελ , Έκδοση Σύνδεσμος Επιστημόνων Λιβαδίου Ολύμπου, ΓΚΡΙΖΙΩΤΗΣ Α., (1975), στο περιοδικό Περραιβία (Δίμηνη Έκδοση θεμάτων της Επαρχίας Ελασσόνας) τεύχος 9, σελ & σελ GOULAS P. (1985) Determinazione dei livelli plasmatici di Progesterone durante il ciclo estrale in capredi razza Saanen, Tesi di specializzazione Milano, 1985.Εργασία Μεταπτυχιακής Ειδίκευσης σελ.54, Γεωπονική Σχολή Μιλάνου Ιταλίας. ΓΟΥΛΑΣ Π. (1993).Aναπαραγωγικό πρότυπο και αποδόσεις της εγχώριας αίγας (Capra Prisca) κάτω από ημιεντατικές και εντατικές συνθήκες εκτροφής σε σχέση με την αίγα φυλής Zaanen, Διδακτορική διατριβή, σελ. 168, Θεσ/νίκη, Επιστημονική Επετηρίδα του Τμήματος Κτηνιατρικής του Α.Π.Θ. ΓΟΥΛΑΣ Π., TΖΙΜΑΣ Π.,.ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΙΔΗΣ Α., (2002), Απόδοση των τεμαχίων των σφαγίων εριφιών γάλακτος, σε σχέση με το φύλο και τον τρόπο εκτροφής τους., Ανακοινώθηκε στο 9 ο Πανελλήνιο Κτηνιατρικό Συνέδριο στην Θεσσαλονίκη, Νοεμβρίου 2002.Πρακτικά συνεδρίου σελ ΓΟΥΛΑΣ Π., ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΙΔΗΣ Α. και ΤΣΑΚΑΛΩΦ Π., (1993) Επίδραση του τρόπου εκτροφής της εγχώριας αίγας στο αναπαραγωγικό της πρότυπο. 6 ο Πανελλήνιο Κτηνιατρικό Συνέδριο, Αθήνα Τ.Ε.Ι. ΠΕΙΡΑΙΑ

22 25-28 Νοεμβρίου Πρακτικά Συνέδριο, Τομέα Γ Εκτροφή Ιπποειδών-Μικρών Μηρυκαστικών, σελ. Γ4, 24. ΓΟΥΛΑΣ Π., ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΙΔΗΣ Α. και ΤΣΑΚΑΛΩΦ Π., (1993) Επίδραση του τρόπου εκτροφής στις αποδόσεις της εγχώριας αίγας. 6 ο Πανελλήνιο Κτηνιατρικό Συνέδριο, Αθήνα Νοεμβρίου Πρακτικά Συνέδριο, Τομέα Γ Εκτροφή Ιπποειδών-Μικρών Μηρυκαστικών, σελ. Γ5, 23. ΓΟΥΛΑΣ Π., ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΙΔΗΣ Α., ΤΣΑΚΑΛΩΦ Π., ΣΑΡΑΤΣΗΣ Φ., (1996) Επίδραση του τρόπου εκτροφής της εγχώριας αίγας (Capra Prisca) στο σωματικό βάρος και στο σφάγιο των εριφίων σε σχέση με τα ερίφια της φυλής Ζάανεν, 7 ο Πανελλήνιο Κτηνιατρικό Συνέδριο, Θεσσαλονίκη 28 Νοεμβρίου-1 η Δεκεμβρίου 1996 Πρακτικά Συνεδρίου, σελ ΓΟΥΛΑΣ Π., ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΙΔΗΣ Α., ΤΣΑΚΑΛΩΦ Π., ΣΑΡΑΤΣΗΣ Φ., (1999) Επίδραση του τρόπου εκτροφής της εγχώριας αίγας στην γαλακτοπαραγωγή, Ανακοινώθηκε στο 8 ο Πανελλήνιο Κτηνιατρικό Συνέδριο, Αθήνα Νοεμβρίου 1999, Πρακτικά Συνεδρίου, σελ ΓΟΥΛΑΣ Π.,(2002).Σημειώσεις Τεχνολογίας Κρεάτων (Τεύχ. Β ) Εκδόσεις,ΤΕΙ /Λ ΓΟΥΛΑΣ Π. και συν. (2005). Σύνταξη μελέτης ποιοτικού ελέγχου των κρεάτων των αμνοεριφίων γάλακτος Ελασσόνας και καθορισμός των ποιοτικών χαρακτηριστικών των,λαρισα. ΓΟΥΛΑΣ Π. και συν (2005). Μελέτη μεθόδων παραγωγής του προϊόντος,διατροφή, ενσταβλισμός και Εκτροφή) των προβατοτροφικών μονάδων της περιοχής, σελίδες 1-10, ΛΑΡΙΣΑ. ΓΟΥΛΑΣ Π. και συν. (2007).Σύνταξη οριστικής μελέτης και προετοιμασία φακέλων Αιτήσεων για την αναγνώριση ονομασίας προέλευσης (Π.Ο.Π) «Αρνάκι & Κατσικάκι Ελασσόνας», ΛΑΡΙΣΑ. ΓΟΥΛΑΣ Π., ΚΑΝΤΑΣ Δ., ΤΖΙΜΑΣ Π. και ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΙΔΗΣ Α. (2005) Η επίδραση του τρόπου εκτροφής της εγχώριας αίγας στην παραγόμενη ποσότητα και στο βάρος των τεμαχίων κρέατος εριφίων σε σχέση με το κρέας εριφίων φυλής Ζάανεν, παρουσιάσθηκε στο 1 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Τεχνολογίας Ζωικής Παραγωγής στην Άρτα 3-4 Ιουνίου 2005, στην Άρτα Πρακτικά συνεδρίου σελ GOULAS P., KARAGIANNIDIS A., TSAKALOF P., SARATSIS F., (2001) Reproductive pattern of the indigenous goat (Capra Prisca) raised under semi-intensive and intensive conditions in comparison with the Saanen goat. Δημοσιεύθηκε στο Ιταλικό επιστημονικό περιοδικό Zootecnica e Nutrizione Animale (La rivista e; organo ufficiale dell Associazione Scientifica di Produzione Animale) εκδοτικό οίκου Εdagricole, Bologna, Italy, Δεκέμβριο 2001, τεύχος 6, 27: pp ΔΑΚΑΡΗ Σ., (1985), ό. π. σελ Και Δημοσθένης Δανιηλίδης, Η Νεοελληνική Κοινωνία και Οικονομία, Αθήνα, σελ. 10 & 21 και ολόκληρο το πρώτο κεφάλαιο Η Γεωγραφική Οντότητα, σελ ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ Κ.,(1998), Επίδραση της εποχής των τοκετών και της θρεπτικής κατάστασης των προβατινών της Καραγκούνικης φυλής στην παραγωγική ικανότητά τους.διδακτορική διατριβή. Τμήμα Κτηνιατρικής Σχολής Γεωτεχνικών Επιστημών, Α.Π.Θ. Θεσσαλονίκης ΔΗΜΑΚΟΠΟΥΛΟΣ Ι. (1960), Αι καλλίτερων προσηρμοσμέναι φυλαί προβάτων. Συνέδριον F.A.O/F.E.Z Αθήναι, Οκτώβριος ΔΗΜΑΚΟΠΟΥΛΟΣ Ι., ΖΕΡΒΑΣ Ν., ΚΑΛΑΪΣΑΚΗΣ Π.. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Τ. (1967), έρευνα επί των φυλών προβάτου Χίου και Φρισλανδίας, ως και των προϊόντων διασταυρώσεως αυτών εν Αττική. Ανακοίνωσης Ι. Αθήναι. ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ Β., Η Κεντρική και Δυτική Μακεδονία κατά τον Εβλιγιά Τσελεμπή, σελ, 342 κ.ε ΕΘΙΑΓΕ - ΙΧΤΕΛ Εδαφολογική μελέτη επαρχίας Ελασσόνας. Επιθεώρηση Ζωοτ/κής Επ/μης, τευχ: σελ Τ.Ε.Ι. ΠΕΙΡΑΙΑ

23 ΖΕΡΒΑΣ Γ., ΧΑΤΖΗΓΕΩΡΓΙΟΥ Ι. Εκτίμηση βοσκοϊκανότητας και βοσκοφόρτωσης βοσκοτόπων του νομού Λάρισας και προτάσεις βελτίωσης και διαχείρισης αυτών. Αθήνα ΖΥΓΟΓΙΑΝΝΗΣ Δ., (1992),Γιδοτροφία Α Έκδοση. ΖΥΓΟΓΙΑΝΝΗΣ Δ.,(1977),Συμβολή εις την αύξηση της παραγωγικότητας του Σαρακατσάνικου Θεσσαλικού προβάτου. Διατριβή επί διδακτορία Κτηνιατρικής Σχολής Α.Π.Θ. ΖΥΓΟΓΙΑΝΝΗΣ, Δ (1999).Προβατοτροφία Εκδόσεις Σύγχρονη Παιδεία Θεσσαλονίκη. ZERVOS I.A., TSANTARLIOTOU M.P., GOULAS P., VANTZIAS G., WOLTERS A., VAN YMOND L., TAITZOGLOU I.A.,(2003) Acrocin and Plasminogen activator activity of Ram spermatozoa are affected by dietary vitamin A intake, 7 ο Annual Conference of the European Society for Domestic Animal Reproduction, Dublin, Ireland 3 October ZERVOS I.A., TSANTARLIOTOU M.P., VANTZIAS G., GOULAS P., KOKOLIS N.A., and TAITZOGLOU I.A., (2004) Effects of Dietary Vitamin A intake on acrosin and plasminogen activator activity on Ram spermatozoa, Theriogenology, ZYGOGIANNIS D., KATSAOYNIS N., STAMATARIS C., ARSENOS G., TSARAS L. and DONEY J.M., (1998), The use of nutritional management after weaning for the production of heavier lamb carcasses from Greek dairy breed. Liv. Prod. Sci. ZYGOGIANNIS, D.,KYRIAZAKIS, I., STAMATARIS, C., FRIGGENS, N.C. and KATSAOYNIS, N., (1997), The growth and development of nine European sheep breed. 2. Greek breed Butsko, Serres and Karagouniko. Anim. Sci. HEUZEY L., «Οδοιπορικό στην Τουρκοκρατούμενη Θεσσαλία το 1858», Θεσσαλονίκη 1991, σελ. 71,& HOLLAD Η., «Ταξίδι στη Μακεδονία και Θεσσαλία », Αθήνα 1989, σελ ΚΑΛΑΪΣΑΚΗΣ, Π. (1982), Εφαρμοσμένη διατροφή ζώων. Αθήνα. ΚΑΛΑΪΣΑΚΗΣ Π. (1982) Φυσιολογία Θρέψεως Αγροτικών Ζώων. Αθήνα, ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΙ 509 & 510/2006 του Συμβουλίου της 20ης Μαρτίου 2006, Κανονισμός 1898/2006(ΕΚ) σχετικά με την θέσπιση λεπτομερειών κανόνων εφαρμογής του Καν.(ΕΚ) 510/2006 του Συμβουλίου για την Προστασία της Ονομασίας Προέλευσης αγροτικών προϊόντων και τροφίμων, ΚΥΑ /ΦΕΚ Αριθ. Φύλλου 406/ Τεύχος Δεύτερο που καθορίζει συμπληρωματικά μέτρα για την εφαρμογή των Καν.:510/2006 & Καν.1898/2006 για την προστασία των ΠΟΠ, τον 2081/92 του συμβουλίου ΕΕ, Κανονισμός 3508/92/ΕΟΚ Ε.Ε, Κανονισμός 21/2004/ΕΚ του συμβουλίου Ε.Ε. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ 2081/92 του συμβουλίου ΕΕ, Κανονισμός 3508/92/ΕΟΚ Ε.Ε, Κανονισμός 21/2004/ΕΚ του συμβουλίου Ε.Ε. KAMARIANOS A., KARAMANLIS X., TEODOSIADOY E., GOULAS P., and SMOKOVITIS A., (2002) Environmental pollutants in the semen of farm animals (Bulls, Rams and Bucks), 6 ο Annual Conference of the European Society for Domestic Animal Reproduction, Parma Italy September 2002, Reproduction in Domestic Animals, Vol. 37, n.4 (abstract P1.65: 238). KAMARIANOS Α., KARAMANLIS Χ., GOULAS P., TΗEODOSIADOU Ε. AND SMOKOVITIS Α., (2002), (2003) The presence of environmental pollutants in the follicular fluid of Farm Animals (Cattle, Sheep, Goats and Pigs), 6 ο Annual Conference of the European Society for Domestic Animal Reproduction., Parma, Italy, September Δημοσιεύθηκε στα Πρακτικά του Reproduction in Domestic Animals, Vol.37, N 4. (Abstract P1.64 pp. 238), δημοσιεύθηκε επίσης στο Διεθνές Επιστημονικό περιοδικό Reproductive Toxicology 5496 (2002): 1-6 και Reproductive Toxicology 17 (2003): ΚΑΡΑΒΙΔΑ A., Σχεδιάστρια Κλωστοϋφαντουργίας, τα Υφαντά και η Υφαντική στο Λιβάδι. Πρακτικά του 1 ου Συνεδρίου για την Ιστορία και την ανάπτυξη του Δήμου Λιβαδίου, σελ Έκδοση Σύνδεσμος Επιστημόνων Λιβαδίου Ολύμπου ΚΑΡΑΝΙΚΟΛΑΣ Π., ΓΟΥΣΙΟΣ Ι., ΜΑΡΤΙΝΟΣ Ν., (2002), Η παραγωγή Ανασυγκρότηση Ορεινών Περιοχών μέσω της Βιολογικής Κτηνοτροφίας: Προκαταρτικές Εκτιμήσεις για τις Τ.Ε.Ι. ΠΕΙΡΑΙΑ

24 επιπτώσεις στο επίπεδο οικονομικής βιωσιμότητας των εκμεταλλεύσεων, πρακτικά 7 ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Αγροτικής Οικονομίας, Θεσσαλονίκη Νοεμβρίου 2002, , Εκδόσεις Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, Αθήνα. ΚΑΡΥΩΤΗΣ Θ. και συν.2005.σύνταξη μελέτης των φυσικών συνθηκών της επαρχίας Ελασσόνας όπου παράγεται το «αρνάκι και κατσικάκι Ελασσόνας», ( έδαφος κλίμα & χλωρίδα), συντάχθηκε από το ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ, ΕΘΙΑΓΕ ΛΑΡΙΣΑΣ. ΚΟΥΚΟΥΛΕ ΦΑΙΔΩΝΟΣ, «Βυζαντινών Βίος και Πολιτισμός», τόμος Β τεύχος 1, σελ. 201 & 203 και σελ , τόμος Ε σελ. 330 και σελ Κατά την άποψή μας και αυτή είναι μια λόγια έκφραση κι όχι η πραγματική έκφραση που μεταχειρίζονταν οι κοινοπράκτες κτηνοτρόφοι. ΚΟΥΛΟΥΚΤΣΗΣ Δ., ΛΩΛΗΣ Δ., ΤZΗNΑΣ Θ., (2000), Εκσυγχρονισμός Κτηνοτροφικών Εκμεταλλεύσεων. ΚΡΗΤΑΣ Σ., ΚΥΡΙΑΚΗΣ Σ., ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΣ Κ., ΓΟΥΛΑΣ Π., ΣΠΑΗΣ Α., ΚΑΡΑΝΤΖΙΑΣ Χ.,.ΓΚΟΒΑΡΗΣ Α, ΡΟΔΗ-BURRIEL Α., ΣΑΡΡΗΣ K. ΚΑΙ ΓΙΑΝΝΑΡΑΚΟΣ Δ., (2001) Κτηνιατρική διαχείριση εκτροφών αιγοπροβάτων για την παραγωγή διαπιστευμένης ποιότητας Ελληνικών ζωοκομικών προϊόντων, Ανακοινώθηκε στο 3 ο Πανελλήνιο Κτηνιατρικό Συμπόσιο Παραγωγικών Ζώων το οποίο πραγματοποιήθηκε στην Θεσσαλονίκη 9-11 Νοεμβρίου 2001, Πρακτικά Συνεδρίου, σελ. 47. COM (2003), Πρόταση Κανονισμού για την προστασία των ζώων κατά τη μεταφορά των ζώων και συναφείς δραστηριότητες και για την τροποποίηση των Οδηγιών 64/432/ΕΟΚ και 93/119/ΕΚ. Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, Βρυξέλλες, , COM (2003) 425 τελικό, 2003/0171 (CNS). LEAKE W.M., (2002), Ταξίδι στη Θεσσαλία το 1806, (Σκόπελος, Περιοχή Ελασσόνας), μετάφραση Βασίλης Ευ. Αργυρούλης, Σχόλια: Κ. Σπανός, Θεσσαλικό Ημερολόγιο τόμος 14 ος, σελ, ΛΟΥΚΕΡΗ, Α., (1996), Η Eλληνική αιγοπροβατοτροφία στα πλαίσια της ΕΕ και της GATT. Σημειώσεις. ΜΕΡΑΚΛΗΣ Μ., Λαογραφικά Ζητήματα, εκδ. «Χ.Μπούρα», Αθήνα (1989) ΜΙΧΑΗΛΙΔΟΥ E. ΚΑΙ ΡΟΚΟΣ Δ., (2001), 'Πολιτική Γης για την Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη των Ορεινών Περιοχών στους Τομείς της Γεωργίας, Κτηνοτροφίας και Δασοπονίας''. 3 ο Διεπιστημονικό Διαπανεπιστημιακό Συνέδριο Ε.Μ.Π. "Η ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΙΣ ΟΡΕΙΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ. ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ", Αθήνα. ΜΠΕΛΙΜΠΑΣΑΚΗ ΣΟΦΙΑ και συν Μελέτη για τον Προσδιορισμό των Εκτρεφομένων Φυλών Προβάτων στην Περιοχή Ελασσόνας και Γονοτυπικός Έλεγχος, συντάχθηκε από το ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ, ΕΘΙΑΓΕ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΟ ΕΤΟΣ 2005, σελίδες 30-36). ΜΠΙΛΛΙΝΗΣ Χ. και συν.2005.σύνταξη μελέτης υγιεινής κατάστασης των αιγοπροβάτων περιοχής Ελασσόνας (μεταδοτικά νοσήματα και παρασιτώσεις) και τρόποι αντιμετώπισης των, συντάχθηκε από το το ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ. ΜΠΟΥΜΠΑ Σ.Α., «Το περραιβικόν Γένος και ο Όλυμπος» Έκδοση Πολιτιστικού Οργανισμού Δήμου Σαρανταπόρου, Αθήνα 2000, σ και ΜΠΩΖΟΥΡ ΦΕΛΙΞ, Πίνακας του εμπορίου της Ελλάδος στην Τουρκοκρατία ( ), Αθήνα 1974, σελ , βλέπε και εισαγωγή του Τάσου Βουρνά σελ. 7 33,41 &91. ΟΔΗΓΙΑ 91/628/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 19 ης Νοεμβρίου 1991 για την προστασία των ζώων κατά τη μεταφορά και για την τροποποίηση των οδηγιών 90/425/ΕΟΚ και 91/496/ΕΟΚ ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Δ., ΝΙΚΟΛΑΟΥ Μ.,& ΜΠΕΛΛΟΣ Γ.(2005), Γενετική Βελτίωση Αγροτικών ζώων και Διατήρηση Αυτοχθόνων Φυλών. Άρτα 1 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Τεχνολογίας Ζωικής Παραγωγής, πρακτικού Συνεδρίου ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ Α., (1997), Η Ελληνική Αιγοπροβατοτροφία το παρόν και το μέλλον. ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ Α., (1997), Η Ελληνική Αιγοπροβατοτροφία το παρόν και το μέλλον. Επιθεώρηση Ζωοτ/κής Επ/μης, τευχ: σελ Τ.Ε.Ι. ΠΕΙΡΑΙΑ

25 ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ, Α. (1999 α ), Η αιγοπροβατοτροφία στα πλαίσια της παραγωγής βιολογικών προϊόντων. Αφιέρωμα στη αιγοπροβατοτροφία. Γεωργία-Κτηνοτροφία, 10, ΠΛΑΤΗΣ Π., (2002), Η σημασία της απογραφής στη διαχείριση των λιβαδιών: Η περίπτωση του Δήμου Ζερβοχωρίων Ν. Χαλκιδικής. ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε. (περιοδική έκδοση του Εθνικού Ιδρύματος Αγροτικής Έρευνας), 8 (21): ΠΛΑΤΗΣ Π., ΠΑΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ Β., ΠΑΠΑΧΡΗΣΤΟΥ Θ., και ΤΣΙΟΝΤΣΗΣ Α., (2001), Επίδραση των εδαφοκλιματικών παραγόντων στη σύνθεση της βλάστησης και στην ποσοτική και ποιοτική παραγωγή των υπαλπικών ποολίβαδων του Άσκιου Όρους, Πρακτικά 9 ου Πανελλήνιου Δασολογικού Συνεδρίου, Προστασία Φυσικού περιβάλλοντος και Αποκατάσταση Διαταραγμένων Περιοχών. Ελληνική Δασολογική Εταιρεία. Κοζάνη, Οκτωβρίου 2000, σελ ΠΛΑΤΗΣ Π.Δ., (2001), Η σπορά ποωδών φυτών ως μέτρο βελτίωσης της παραγωγικότητας των λιβαδιών και προστασίας του εδάφους από τη διάβρωση διαταραγμένων επιφανειών, σελ Η Λιβαδοπονία στο κατώφλι του 21 ου αιώνα (Θ. Παπαχρήστου και Ο. Ντίνη-Παπαναστάση, εκδότες). Πρακτικά 2 ου Πανελλήνιου Λιβαδοπονικού Συνεδρίου. Ιωάννινα, 4-6 Οκτωβρίου Ελληνική Λιβαδοπονική Εταιρεία. Δημ. Νο. 9. ΠΟΥΛΙΑΝΟΣ Α., (1984) «Σαρακατσάνοι, ο αρχαιότερος λαός της Ευρώπης». Περιοδικό Σαρακατσαναίοι, έκδοση Αδελφότητας Σαρακατσαναίων Ήπειρος, έτος 2 ο, σελ.9 ΣΕΚΚΑΣ Φ., (2000), Βιολογική κτηνοτροφία-έλεγχος και πιστοποίηση κτηνοτροφικών προϊόντων. «ZOOTECHNIA 2000» Ημερίδα: Κτηνοτροφία και Περιβάλλον. Θεσσαλονίκη, 28 Σεπτεμβρίου σελ & Στο οικείο κεφάλαιο των οδών ο Friedrich Stahlin, δίνει αναλυτική περιγραφή των δυσκολιών καθώς και των διαβάσεων. ΣΚΟΥΒΑΡΑ Ε.Α., «Ολυμπιώτισσα», Αθήναι 1967, σ.159, 434, 470 STAHLIN F., «Η αρχαία Θεσσαλία», Θεσσαλονίκη 2002, σελ TSANTARLIOTOU M., TAITZOGLOY I., GOULAS P., and KOKOLIS N. (2002) Dexamethasone reduces acrosin activity of ram spermatozoa.andrologia 34, pp Π.Δ 410/94, Π.Δ 203/98 ΤΣΕΡΒΕΝΗ-ΓΟΥΣΗ, Α Σ., (2000), Σχέση διατροφής παραγωγικών ζώων και ποιότητας παραγόμενων προϊόντων. ZOOTECHNIA 2000 Ημερίδα: Κτηνοτροφία και Περιβάλλον. Θεσσαλονίκη, 28 Σεπτεμβρίου ΤΥΡΠΕΝΟΥ, Α. Ε., (2000), Παρουσία χημικών και βιολογικών παραγόντων του περιβάλλοντος (φάρμακα-τοξίνες- ρύποι) και ποιοτική υποβάθμιση των ζωικών τροφίμων. ZOOTECHNIA 2000 Ημερίδα: Κτηνοτροφία και Περιβάλλον. Θεσσαλονίκη, 28 Σεπτεμβρίου ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΓΕΩΡΓΙΑΣ, Γενική Γραμματεία Δασών και Φυσικού Περιβάλλοντος, (Εθνικοί Δρυμοί της Ελλάδας, Αθήνα 2002, σελίδες 6 & 31). ΥΨΗΛΑΝΤΗΣ Π. και συν Σύνταξη μελέτης της αγοράς για την ζήτηση των κρεάτων των αμνοεριφίων γάλακτος και πιθανών Ιστορικών στοιχείων που συνδέουν τα προϊόντα με την περιοχή, ΛΑΡΙΣΑ. ΧΑΤΖΗΜΗΝΑΟΓΛΟΥ, Ι.(1999),Ελληνικές φυλές προβάτου. Αφιέρωμα στην αιγοπροβατοτοφία. Γεωργία-Κτηνοτροφία, 10: ΨΥΧΟΓΙΟΥ Δ., ΠΑΠΑΠΕΤΡΟΥ Γ.,«Ο ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ», άρθρο των Δ. Ψυχογιού, Γιούλη Παπαπέτρου: ΟΙ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΝΟΜΑΔΩΝ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΩΝ, ΣΕΛ. 93 κ. εξ. Με χάρτη των μετακινήσεων. ΕΚΚΕ, Αθήνα 1987, σελ. 98, 100, 101. ΨΥΧΟΓΙΟΥ Δ., ΠΑΠΑΠΕΤΡΟΥ Γ., «Ο ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ», άρθρο των Δ. Ψυχογιού, Γιούλη Παπαπέτρου: ΟΙ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΝΟΜΑΔΩΝ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΩΝ, ΣΕΛ. 93 κ. εξ. Με χάρτη των μετακινήσεων. ΕΚΚΕ, Αθήνα 1987, σελ. 98, 100, 101. Τ.Ε.Ι. ΠΕΙΡΑΙΑ