ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΣΥΝΔΡΟΜΟ DOWN ΥΠΟ ΤΗΝ ΑΙΓΊΔΑ ΤΗΣ ΙΕΡΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗΣ. Μαλτέζος Ιωάννης

Transcript

1 ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΣΥΝΔΡΟΜΟ DOWN ΥΠΟ ΤΗΝ ΑΙΓΊΔΑ ΤΗΣ ΙΕΡΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗΣ Μαλτέζος Ιωάννης

2 Κληρονομικότητα Το σώμα μας αποτελείται από εκατομμύρια κύτταρα εκ των οποίων τα περισσότερα εξ αυτών περιέχουν μια ολοκληρωμένη σειρά από γονίδια. Τα γονίδια εμπεριέχουν τις οδηγίες της ανάπτυξής μας και τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί το σώμα μας. Είναι υπεύθυνα για το σύνολο των χαρακτηριστικών μας, όπως είναι το χρώμα των ματιών μας, η ομάδα αίματός μας, το ύψος μας, το χρώμα των μαλλιών μας κ.λ.π. Διαθέτουμε χιλιάδες γονίδια.

3 Ο καθένας μας κληρονομεί από δύο αντίγραφα των περισσοτέρων γονιδίων που προέρχονται ένα αντίγραφο από την μητέρα και ένα αντίγραφο από τον πατέρα. Αποτέλεσμα αυτής της κληρονομιάς είναι συχνά και τα παρόμοια χαρακτηριστικά των δύο γονέων. Τα γονίδια βρίσκονται επάνω σε μικρές νηματοειδείς δομές οι οποίες καλούνται χρωμοσώματα. Τα περισσότερα κύτταρά μας διαθέτουν 46 χρωμοσώματα. 23 χρωμοσώματα κληρονομούνται από την μητέρα και 23 χρωμοσώματα κληρονομούνται από τον πατέρα και έτσι έχουμε 23 ζεύγη χρωμοσωμάτων.

4 Σύνδρομο Down

5 Τα πρώτα 22 χρωμοσώματα καλούνται αυτοσωμικά και δεν διαφέρουν στα δύο φύλα. Το 23ο ζεύγος χρωμοσωμάτων, το φυλετικό, καθορίζει το φύλο και έτσι διαφέρει μεταξύ ανδρών και γυναικών.

6 Μερικές όμως φορές ένα μωρό γεννιέται με λιγότερα ή περισσότερα χρωμοσώματα. Σ αυτή την περίπτωση το μωρό διαθέτει λιγότερα ή περισσότερα γονίδια ή οδηγίες από το συνηθισμένο. Το σύνδρομο DOWN είναι το πιο συνηθισμένο σύνδρομο που οφείλεται σε λανθασμένο αριθμό αυτοσωμικών χρωμοσωμάτων. Τα άτομα με σύνδρομο DOWN έχουν 47 χρωμοσώματα στα κύτταρά τους αντί για 46 επειδή έχουν τρία αντίγραφα του χρωμοσώματος 21 αντί για δύο. Οι πιθανότητες για να γεννηθεί ένα παιδί με σύνδρομο DOWN αυξάνονται ανάλογα με την ηλικία της μητέρας κατά την σύλληψη, δηλαδή ουσιαστικά ποτέ δεν μηδενίζονται, αλλά για τις νεαρότερες μητέρες απλώς μειώνονται και παραμένουν μικρότερες. Κανείς δεν ελέγχει τους νόμους της κληρονομικότητας ή τις τυχαίες γενετικές επιπλοκές που συμβαίνουν και κανείς δεν ευθύνεται για αυτές. Το συνηθισμένο σωματικό κύτταρο έχει 46 χρωμοσώματα (σε 23 ζεύγη), ενώ το γεννητικό κύτταρο (γαμέτης) έχει 23 (ένα από κάθε ζεύγος σωματικών κυττάρων). Ο σχηματισμός των γεννητικών κυττάρων γίνεται με την διαδικασία της κυτταρικής διαίρεσης, που λέγεται μείωση.

7 Κατά την πρώτη μειωτική διαίρεση (ή σπανιότερα κατά την δεύτερη) το ζεύγος των χρωμοσωμάτων21 δεν διαχωρίζεται. Αν αυτό το γεννητικό κύτταρο γονιμοποιηθεί, θα προκύψει έμβρυο με 3 χρωμοσώματα 21( το αδιαχώριστο ζεύγος 21 του ενός γονέα και το χρωμόσωμα 21 του άλλου) και συνολικά θα έχει 47 χρωμοσώματα. Η παραπάνω επιπλοκή, όπου υπάρχει τρίτο χρωμόσωμα 21 σε όλα τα κύτταρα, συμβαίνει στο 95% των περιπτώσεων του συνδρόμου. Το γεννητικό κύτταρο που φέρει την επιπλοκή προέρχεται συνήθως από την μητέρα (ωάριο), γιατί τα αντίστοιχα άτυπα σπερματοζωάρια που φέρουν επί πλέον χρωμόσωμα 21, στις περισσότερες περιπτώσεις είτε δεν επιζούν, είτε δεν γονιμοποιούν.

8 Μεταθετικό σύνδρομο ή Μερική Τρισωμία 21 Κάποια άτομα με σύνδρομο DOWN έχουν μεν τον συνήθη αριθμό των 46 χρωμοσωμάτων, αλλά ανευρίσκεται ένα τμήμα (βραχίονας) πλεονάζοντος χρωμοσώματος 21 προσκολλημένος πάνω σε άλλο χρωμόσωμα (μετάθεση). Τέτοια μετάθεση (Chromosomal translocation) τμήματος του χρωμοσώματος 21 είναι συνηθέστερη προς το χρωμόσωμα 14 και σπανιότερα προς το χρωμόσωμα 22 ή άλλο. Έτσι ενώ ο συνολικός αριθμός χρωμοσωμάτων είναι φυσιολογικός, το τμήμα αυτό του χρωμοσώματος 21 υπάρχει 3 φορές στο γενετικό υλικό των κυττάρων αυτών των ατόμων, με συνέπεια την εκδήλωση του συνδρόμου. Η μετάθεση αυτή, όπου το γενετικό υλικό έχει μεταβληθεί ποσοτικά, καλείται μη ισόρροπη μετάθεση (unbalanced translocation). Αυτή κληρονομείται από έναν γονέα, που είναι υγιής φορέας, δηλαδή φέρει κύτταρα, στα οποία ένα σκέλος του χρωμοσώματος 21 έχει προσκολληθεί σε ένα άλλο χρωμόσωμα, χωρίς όμως να μεταβληθεί ποσοτικά το συνολικό γενετικό υλικό. Αυτός είναι ο λόγος που ο γονέας φορέας δεν εκδηλώνει νόσο και μια τέτοια μετάθεση καλείται ισόρροπη μετάθεση (balanced translocation). Η μορφή αυτή του συνδρόμου καλείται Μεταθετικό Σύνδρομο Down ή Μερική Τρισωμία 21.

9 Μωσαϊκισμός Ο Μωσαϊκισμός Συνδρόμου Down είναι μια σπάνια (1-2%) περίπτωση, όπου στο ίδιο άτομο απαντώνται παράλληλα δύο κυτταρικές σειρές, μία φυσιολογική με 46 χρωμοσώματα και μια χαρακτηριστική του συνδρόμου Down με 47 χρωμοσώματα (τρισωμικά κύτταρα). Αυτό είναι δυνατό, γιατί το κυτταρικό "σφάλμα" στην περίπτωση αυτή έχει συμβεί μετά τη γονιμοποίηση σε κάποια από τις φάσεις κυτταρικής διαίρεσης του ζυγώτη (αρχικού γονιμοποιημένου κυττάρου). Στο μωσαϊκισμό η βαρύτητα της νοητικής υστέρησης είναι περίπου ανάλογη του ποσοστού των τρισωμικών κυττάρων στον εγκέφαλο.

10 H συχνότητα στον γενικό πληθυσμό είναι 1 σε ζώσες γεννήσεις. Στην πραγματικότητα η συχνότητα είναι διπλάσια αλλά τα περισσότερα από τα μισά τρισωμικά ἐμβρυα αυτόματα αποβάλλονται στην πρώιμη εγκυμοσύνη. Υπάρχει υψηλή συσχέτιση ανάμεσα στην ηλικία της μητέρας και στην πιθανότητα να γεννηθεί το ἐμβρυο με ένα επιπλέον χρωμόσωμο δηλαδή η μητέρα ηλικίας 20 ετών έχει πιθανότητα 1/365 να γεννήσει παιδί με σύνδρομο down, ενώ στα 45 είναι 1/32. Η αναλογία στην Ελλάδα είναι 1/770 γεννήσεις συμφώνως προς την Wikipedia.

11 Η εμφάνιση επιπλοκής στον διαχωρισμό των χρωμοσωμάτων που έχει αίτιο τον πατέρα ανιχνεύεται στο 10 με 20% των περιπτώσεων. Ο λόγος για την επίδραση της αυξημένης ηλικίας της μητέρας στο μη διαχωρισμό των χρωμοσωμάτων είναι άγνωστος. Σε κάποιο βαθμό οφείλεται στη γήρανση του ωαρίου. Κάποια διαταραχή που οφείλεται στην επίδραση ιών, θεωρείται ότι εξηγεί τις γεννήσεις τρισωμικών παιδιών στην διάρκεια επιδημιών λοιμώδους ηπατίτιδας. «Υπερωρίμανση» του ωαρίου λόγω καθυστερημένης γονιμοποίησης, εξ αιτίας της μειωμένης συχνότητας σεξουαλικής επαφής με την πάροδο της ηλικίας, θεωρείται άλλη πιθανή αιτία. Όταν η μητέρα έχει ήδη αποκτήσει ένα παιδί με σύνδρομο Down, ο κίνδυνος να εμφανίσει Τρισωμία και στην επόμενη εγκυμοσύνη είναι 1% περισσότερο από τον κίνδυνο που αντιστοιχεί στην ηλικία της. Η «κανονική» Τρισωμία περιλαμβάνει 95% των περιπτώσεων του συνδρόμου Down. Περίπου 1% των περιπτώσεων είναι αποτέλεσμα μωσαϊκισμού και το υπόλοιπο είναι αποτέλεσμα μετάθεσης. Δηλαδή μεταφοράς τμημάτων χρωμοσώματος από το χρωμόσωμα 21 στα χρωμοσώματα 13,14,15.

12 ΠΗΓΕΣ BEHRMAN NELSON Textbook of Pediatrics FOURTEENTH EDITION 1992 Genenet.cyprus

13