ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗΣ. Εισαγωγή η πορεία προς την ολοκλήρωση της έρευνας

Transcript

1 ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗΣ Εισαγωγή η πορεία προς την ολοκλήρωση της έρευνας Σε αυτή την εισαγωγική ενότητα επιχείρησα να συμπτύξω σε λίγες σελίδες την πορεία της σκέψης και των εργασιών μου από την έναρξη της έρευνάς μου έως την ολοκλήρωσή της. Ειδικά για τη συγκεκριμένη ενότητα επέλεξα να εκφραστώ μέσα από το πρώτο πρόσωπο, καθώς περιγράφω προβληματισμούς, αδιέξοδα και ζητήματα που με απασχόλησαν μέχρι να ανακαλύψω τα ζητήματα που τελικά επέλεξα ως σημαντικά, για να ερευνήσω και τον τρόπο, με τον οποίο επέλεξα να τα επεξεργαστώ. Αρχικά, παρουσιάζω τη διαδρομή που ακολούθησα μέχρι να εστιάσω στο πρόβλημα και να διατυπώσω τα ερευνητικά ερωτήματα που με απασχόλησαν στη μελέτη μου. Στη συνέχεια, εκθέτω συνοπτικά τη μέθοδο που ακολούθησα προκειμένου να απαντήσω στα ερωτήματα αυτά, τη μεθοδολογία της έρευνάς μου. Έπειτα, περιγράφω ορισμένα μορφολογικά στοιχεία, με τα οποία επέλεξα να διανθίσω το κείμενο της διατριβής, προκειμένου αυτή να παραπέμπει στο «εκπαιδευτικό πακέτο» που τόσο συχνά απαντάται στο διδακτικό υλικό Ανοικτής και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης (ΑεξΑΕ), καθώς και τους λόγους, για τους οποίους έκανα τη συγκεκριμένη επιλογή. Τέλος, παρουσιάζω τα εισαγωγικά στοιχεία του κάθε κεφαλαίου, δηλαδή τον σκοπό, τους επιμέρους στόχους και την περίληψη αυτών. Αναλυτικά στοιχεία σχετικά με τη διατύπωση του προβλήματος και των ερευνητικών ερωτημάτων, καθώς και της μεθοδολογίας προσέγγισης αυτών προκειμένου να δοθούν απαντήσεις παρουσιάζονται στο πρώτο κεφάλαιο της διατριβής με τίτλο «Μεθοδολογία έρευνας». Σκοπός μου σε αυτή την εισαγωγική ενότητα είναι αφενός να δώσω από την αρχή στον αναγνώστη μια σαφή εικόνα για το τι πραγματεύεται η εργασία μου και ποια δομή ακολουθεί και αφετέρου μια ιδέα της διαδρομής που διένυσα μέχρι να φτάσω στο τελικό αποτέλεσμα. Εξάλλου, αν αυτό που τελικά αξίζει είναι το ταξίδι, μια σύντομη περιγραφή της διαδρομής έχει το ενδιαφέρον της...

2 i. Επιλογή του γενικού πεδίου έρευνας H εκπόνηση της διδακτορικής μου διατριβής ξεκίνησε με βήμα σταθερό και σίγουρο. Αρχικά θεώρησα ότι πρόκειται για αγώνα αντοχής σε ομαλό έδαφος. Στην πορεία συνειδητοποίησα ότι, αν ήθελα οπωσδήποτε να παρομοιάσω με άθλημα αυτή μου την προσπάθεια, τότε σίγουρα ο συγκεκριμένος αγώνας διεξαγόταν σε δρόμο, αν όχι μετ εμποδίων, σίγουρα με πολλές στροφές που εμπόδιζαν την ορατότητα και που ορισμένες από αυτές με οδηγούσαν χωρίς να το καταλάβω σε άλλη πίστα. H αφετηρία της διαδρομής υπήρξε στέρεη και η ταμπέλα έγραφε με ευανάγνωστα γράμματα «Διδακτικό υλικό ΑεξΑΕ». Από την αρχή της ενασχόλησής μου με το χώρο της ΑεξΑΕ, ως μεταπτυχιακή φοιτήτρια στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο της Μεγάλης Βρετανίας, το διδακτικό υλικό ήταν το πεδίο εκείνο που προσέλκυσε ιδιαίτερα το ενδιαφέρον μου και σε αυτό εξαρχής εστίασα τη μελέτη μου και εκπόνησα τις εργασίες της θεματικής. H ΑεξΑΕ αποτελεί ένα ευρύ πεδίο έρευνας και εφαρμογής. H αξιοποίηση των τεχνολογιών της πληροφορίας και επικοινωνίας (ΤΠΕ), ο ρόλος του καθηγητήσυμβούλου, η υποστήριξη των φοιτητών, το διδακτικό υλικό, η φυσιογνωμία των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων ΑεξΑΕ είναι οι βασικοί παράγοντες που διαμορφώνουν τη φυσιογνωμία του κάθε προγράμματος ενώ παράλληλα αποτελούν τα κυριότερα θεματικά πεδία έρευνας του χώρου. Ο καθοριστικός ρόλος του διδακτικού υλικού στην ΑεξΑΕ είναι μια από τις πρώτες και κύριες αρχές που ορίζονται στη βασική βιβλιογραφία του χώρου (Rowntree, Lockwood, Mena, Λιοναράκης, κ.ά.). Το διδακτικό υλικό περιγράφεται ως ένα «ευέλικτο διδακτικό εργαλείο που αποσκοπεί στο να προσλάβει ένα μεγάλο, ίσως το μεγαλύτερο μέρος του ρόλου του διδάσκοντα» (Λιοναράκης Α., 2001). Το διδακτικό υλικό: κατέχει κυρίαρχο ρόλο στις διεργασίες διδασκαλίας και μάθησης έχει ευρεία επίδραση, καθώς απευθύνεται σε έναν πολύ μεγάλο αριθμό φοιτητών ενώ η ποιότητά του επηρεάζει την ποιότητα του συνόλου ενός προγράμματος ΑεξΑΕ

3 Αυτοί είναι ορισμένοι από τους λόγους, για τους οποίους το διδακτικό υλικό συνιστά ένα πεδίο έρευνας που βρίσκεται υψηλά στις προτιμήσεις των ερευνητών και των φοιτητών. Ένας ακόμα λόγος είναι το γεγονός ότι το συγκεκριμένο θεματικό πεδίο πλαισιώνεται από την εξαιρετικά πλούσια διεθνή και εγχώρια βιβλιογραφία. Επιπλέον, η ίδια η διαδικασία της δημιουργίας διδακτικού υλικού ΑεξΑΕ εμφανίζεται ως ιδιαίτερα ελκυστική εργασία, καθώς συνδυάζει την αυστηρότητα της μεθοδολογίας με την καλλιτεχνική διάθεση και τη φαντασία που προσδίδουν προστιθέμενη αξία στο τελικό αποτέλεσμα ενώ επιτρέπει στον κάθε δημιουργό να συνδυάσει δύο ξεχωριστά πεδία των ενδιαφερόντων του, αυτό της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και αυτό του γνωστικού πεδίου, το οποίο κατέχει (π.χ. εξ αποστάσεως διδακτικό υλικό για τα Μαθηματικά, την Αρχαία Ελληνική Γραμματεία, κλπ.). Το μεγάλο εύρος και βάθος της βιβλιογραφίας αρχικά διευκολύνει τη διεξαγωγή της έρευνας, καθώς καθιστά σχετικά εύκολη την εύρεση πληροφοριών που σχηματίζουν ένα στέρεο πλαίσιο, μέσα στο οποίο μπορεί να εργασθεί ο ερευνητής. Στη συνέχεια όμως αναπόφευκτα η κατάσταση δυσχεραίνει, καθώς τίθεται προς τον ερευνητή το κρίσιμο ερώτημα: εσύ, τι παραπάνω έχεις να πεις; Το ίδιο ερώτημα υπέβαλα στον εαυτό μου ξανά και ξανά, καθόλη τη διάρκεια μελέτης της βιβλιογραφίας. Σε ποιο σημείο θα πρέπει να εστιάσω προκειμένου να συνεισφέρω με κάτι καινοτόμο και χρήσιμο στο πεδίο και να προσδώσω προστιθέμενη αξία στη δική μου έρευνα; H μελέτη έδειξε ότι υπερτερούν σε αριθμό οι έρευνες που αφορούν στο ίδιο το διδακτικό υλικό και εξετάζουν ζητήματα, όπως τις αρχές δημιουργίας του, τα χαρακτηριστικά, τη δομή, τα μέσα που χρησιμοποιούνται για την ανάπτυξή του, τη διασφάλιση και τον έλεγχο ποιότητας αυτού, την αξιολόγησή του, κλπ. Αντιθέτως, σημαντικά λιγότερες σε αριθμό είναι οι έρευνες που εστιάζουν στους ανθρώπους που συμβάλλουν στη δημιουργία του υλικού και σε θέματα που σχετίζονται με τα «παρασκήνια» της δημιουργίας: τις επιλογές, τις αποφάσεις, τις συνεργασίες, τους περιορισμούς και τις αντιπαλότητες που αναπόφευκτα συμβαίνουν, προτού ολοκληρωθεί το διδακτικό υλικό, για να διανεμηθεί στους φοιτητές. Αποφάσισα λοιπόν ότι ενδεχομένως θα ήταν χρήσιμο να κοιτάξω πίσω από το έτοιμο βιβλίο, το cd, το ηλεκτρονικό πρόγραμμα που έχει προοριστεί για εκπαίδευση από

4 απόσταση, για να ανακαλύψω τι υπάρχει. Να ρίξω «φως στα παρασκήνια» της δημιουργίας. Ένα επιπλέον στοιχείο που κατάλαβα στην πορεία είναι ότι κατά τη διάρκεια της μελέτης εμφανίζονται σε ανύποπτο χρόνο περιορισμένα σε αριθμό αλλά ιδιαίτερα σημαντικά ευρήματα, τα οποία είτε οδηγούν τον ερευνητή ένα βήμα μπροστά, είτε πολλά βήματα πίσω. Το εύρημα που υποστήριξε ιδιαίτερα την σκέψη μου και μου έδωσε την ώθηση να συνεχίσω προς την κατεύθυνση που είχα χαράξει το βρήκα στο Editorial του 6 ου τόμου του περιοδικού Ανοικτή Εκπαίδευση, και το οποίο θέτει το πρόβλημα που μπορεί να προκύψει από την «ευλαβική» τήρηση της μίας και μόνης μεθοδολογίας για τη δημιουργία διδακτικού υλικού ΑεξΑΕ σε ένα Εκπαιδευτικό Ίδρυμα (στη συγκεκριμένη περίπτωση, το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο - ΕΑΠ). H βιομηχανοποιημένη αντίληψη ότι η μαζική παραγωγή του υλικού θα δώσει ώθηση για το ξεκίνημά του δημιουργεί ένα δεδομένο δυσλειτουργικό, καθόλου ευέλικτο και λανθασμένο. Όλα τα βιβλία που παράγει εκδίδονται στη λογική του «καρμπόν» με μια και μοναδική μεθοδολογία, με ένα και μοναδικό τρόπο. Κάθε άλλη προσέγγιση, έστω και τεκμηριωμένη, αποτελεί αιρετική πρόθεση, η οποία δυσχεραίνει το βιομηχανοποιημένο μοντέλο (Λιοναράκης, 2010). Κάπως έτσι κατέληξα στο πρόβλημα που αποτέλεσε το κεντρικό ζήτημα της έρευνάς μου και το οποίο παρουσιάζεται στη συνέχεια. ii. Εστίαση στο συγκεκριμένο πρόβλημα Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε την τάση να υπερασπιζόμαστε το σύστημα που γνωρίζουμε καλύτερα. Παρομοίως, τείνουμε να επιλέγουμε τη μέθοδο εκείνη, με την οποία είμαστε εξοικειωμένοι και από την οποία έχουμε καρπωθεί στο παρελθόν θετικά αποτελέσματα. Όσον αφορά στη δημιουργία του διδακτικού υλικού, η καλή λειτουργία μιας πρακτικής και των διαδικασιών που αυτή συνεπάγεται οδηγεί αναπόφευκτα στην παγίωσή της. Παρόλα αυτά, είναι λεπτή η γραμμή εκείνη που διαχωρίζει την εμπιστοσύνη σε μια ορθή πρακτική με την άρνηση της αποδοχής οποιασδήποτε εναλλακτικής. Σε αυτό το σημείο επιδιώκει να συνεισφέρει η συγκεκριμένη εργασία, θέτοντας το ερώτημα: Μήπως, ακόμα και σε περιπτώσεις

5 εφαρμογής ορθών πρακτικών, θα πρεπε να λαμβάνουμε περισσότερο υπόψη μας τις εναλλακτικές; Για παράδειγμα, το κάθε Ανοικτό Πανεπιστήμιο ακολουθεί μία κύρια πρακτική που αφορά στο σχεδιασμό, την ανάπτυξη και την εφαρμογή του διδακτικού υλικού ΑεξΑΕ. Αυτό είναι σωστό και αναπόφευκτο, καθώς η βιομηχανική παραγωγή του διδακτικού υλικού των Θεματικών Ενοτήτων (Θ.Ε.) που προσφέρει σε μεγάλο αριθμό φοιτητών το κάθε Πανεπιστήμιο απαιτεί μια σαφώς ορισμένη διαδικασία προκειμένου να επιτευχθούν οι επιδιωκόμενοι στόχοι. Αυτή η ανάγκη είναι ιδιαίτερα αισθητή τα πρώτα έτη λειτουργίας των Πανεπιστημίων, όπου το ενδεχόμενο της αποτυχίας επηρεάζει σημαντικά τη φήμη και τη μετέπειτα πορεία τους. Παρόλα αυτά, η κάθε πρακτική, είτε εφαρμόζεται λανθασμένα είτε σωστά, σίγουρα δεν είναι η μόνη. Επιπλέον, η πρακτική που θεωρείται σωστή κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες, ενδέχεται να οδηγήσει σε αρνητικά αποτελέσματα κάτω από διαφορετικές. Υπάρχει δηλαδή σαφής σύνδεση ανάμεσα στο γενικότερο πλαίσιο, στο οποίο πραγματοποιείται η εργασία και στην πρακτική που ακολουθείται για την υλοποίησή της. Είναι λοιπόν ιδιαίτερα σημαντικό για όσους εμπλέκονται σε διαδικασίες δημιουργίας διδακτικού υλικού, να γνωρίζουν όλες εκείνες τις πρακτικές και τις παραμέτρους που τις επηρεάζουν, προκειμένου να είναι αποτελεσματικοί και να κάνουν τις σωστές επιλογές στην εργασία τους: να έχουν υπόψη τους δηλαδή «το συνολικό τοπίο», όσον αφορά στις πρακτικές δημιουργίας διδακτικού υλικού. Σύμφωνα με τα παραπάνω, το κεντρικό σημείο που απομόνωσα προς μελέτη είναι η ύπαρξη των πολλών, διαφορετικών πρακτικών που οδηγούν στη δημιουργία του διδακτικού υλικού, κάθε μία από τις οποίες διαθέτει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, δρα σε συγκεκριμένα περιβάλλοντα και απαιτεί συγκεκριμένες στάσεις και συμπεριφορές από τους ανθρώπους που εμπλέκονται σε αυτή. H ύπαρξη πολλών πρακτικών υποδεικνύει ότι η εργασία για τη δημιουργία του διδακτικού υλικού ΑεξΑΕ έχει φυσιογνωμία πολυδιάστατη. Οι κυριότερες διαστάσεις αυτής εντοπίστηκαν στην πορεία της έρευνας και στη συνέχεια αναλύθηκαν. Σχηματικά, μπορούν να παρασταθούν ως εξής:

6 2. Σχετικότητα 3. Μελέτη καλής πρακτικής 4. Καινοτομία 1. Ποικιλία Εργασία για τη δημιουργία διδακτικού υλικού 5. Εφαρμογή Σχήμα 1: Οι διαστάσεις που εξετάζονται Οι διαστάσεις αυτές αναλύονται περαιτέρω στα ακόλουθα ερευνητικά ερωτήματα: iii. Σκοπός και ερευνητικά ερωτήματα H συγκεκριμένη μελέτη απευθύνεται κυρίως σε όλους, όσοι ασχολούνται με τη δημιουργία διδακτικού υλικού ΑεξΑΕ (επιστημονικοί υπεύθυνοι, συγγραφείς, κριτικοί αναγνώστες, κλπ.), με σκοπό να εμβαθύνει στην πολυδιάστατη φυσιογνωμία της συγκεκριμένης εργασίας και συνεργασίας, όπως αυτή προκύπτει μέσα από τις πρακτικές που εφαρμόζονται διεθνώς στους Πανεπιστημιακούς φορείς ΑεξΑΕ. Ακόμα κι αν ο τρόπος συνεργασίας για τη δημιουργία του υλικού είναι αυστηρά καθορισμένος από την εκάστοτε εκπαιδευτική δομή, η γνώση των εναλλακτικών πρακτικών συνεργασίας μπορεί να φανεί χρήσιμος στους επαγγελματίες του χώρου, όταν κληθούν να λάβουν σημαντικές αποφάσεις που αφορούν στο σχεδιασμό του υλικού σε διαφορετικά περιβάλλοντα ή σε διαφορετικές συνθήκες μέσα στο ίδιο περιβάλλον. H εργασία φιλοδοξεί να δώσει απάντηση στα ακόλουθα ερωτήματα:

7 1. Ποιες είναι οι κυριότερες καταγεγραμμένες πρακτικές που σχετίζονται με τη δημιουργία διδακτικού υλικού ΑεξΑΕ, όπως αυτές εφαρμόζονται από τα διάφορα Πανεπιστήμια παγκοσμίως; Καταρχήν, αξίζει να επισημανθεί η διαφορά ανάμεσα στις πολλές και διαφορετικές πρακτικές για τη δημιουργία διδακτικού υλικού στην ΑεξΑΕ, με τη μία και μόνη πρακτική για τη δημιουργία ενός συγγράμματος στο συμβατικό πανεπιστήμιο, καθώς και ο λόγος, για τον οποίο ισχύει. Σε αντίθεση με τα πανεπιστημιακά συγγράμματα που χρησιμοποιούνται στην συμβατική εκπαίδευση, και που συνήθως αποτελούν πόνημα ενός και μόνου ατόμου, του καθηγητή, η δημιουργία διδακτικού υλικού στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση αποτελεί, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, έργο συλλογικό. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται, «ενώ η παραδοσιακή ακαδημαϊκή εργασία είναι ουσιαστικά προσωπική, στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση γίνεται εργασία συλλογική» (Nicodemus, 1996, p.2). Γενικότερα, η διδασκαλία στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση παραδοσιακά θεωρείτο και σε πολλές περιπτώσεις συνεχίζει να είναι μια προσωπική υπόθεση για τον κάθε καθηγητή, όπου η επικοινωνία με τους συνάδελφους καθηγητές είναι πολύ περιορισμένη, ή ανύπαρκτη. Έτσι, ένα σημαντικό στοιχείο για τη μελέτη των ομάδων δημιουργίας διδακτικού υλικού είναι «η αλλαγή από το ιδιωτικό και προσωπικό στο δημόσιο και ανοικτό» (Squires, 1975, p.1). Για την ανάδειξη της διάστασης της διαφορετικότητας στην προσέγγιση για τη δημιουργία διδακτικού υλικού πραγματοποιείται μια γενική επισκόπηση των πρακτικών που εφαρμόζονται παγκοσμίως στον συγκεκριμένο τομέα. Συγκεκριμένα, εξετάζονται περιπτώσεις από το Ανοικτό Πανεπιστήμιο της M. Βρετανίας (Open University UK), το Ανοικτό Πανεπιστήμιο Indira Ghandi της Ινδίας, το Πανεπιστήμιο της Νοτίου Αφρικής (UNISA), το Πανεπιστήμιο του Queensland στον Καναδά, το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο κ.ά. Οι πρακτικές που αναλύονται διακρίνονται στις ακόλουθες κατηγορίες: H ομάδα που μετασχηματίζει (the transformer team) H ομάδα που αξιοποιεί έτοιμο υλικό για τη δημιουργία ολοκληρωμένου διδακτικού πακέτου (the wraparound team)

8 H ομάδα που εκπαιδεύεται στη μεθοδολογία σχεδιασμού του διδακτικού υλικού H ομάδα ανεξάρτητων σχολίων κριτικής ανάγνωσης H ομάδα που δρα μέσω εργαστηριακού σεμιναρίου (workshop generated) Επιπλέον, αναλύονται ορισμένες ιδιαίτερες συνθήκες δημιουργίας διδακτικού υλικού, όπως είναι η ομάδα του ενός ατόμου και η δημιουργία διδακτικού υλικού στο Πανεπιστήμιο UNISA της N. Αφρικής. 2. Ποιοι είναι οι κύριοι παράγοντες που επηρεάζουν την επιλογή της κατάλληλης κάθε φορά πρακτικής και διαμορφώνουν τα χαρακτηριστικά και τους τρόπους συνεργασίας μεταξύ των μελών μιας ομάδας εργασίας για τη δημιουργία διδακτικού υλικού; Για την ανάδειξη της διάστασης της σχετικότητας ως προς την καταλληλότητα της κάθε πρακτικής ανάλογα με τις εκάστοτε συνθήκες, η εργασία εμβαθύνει σε ζητήματα που σχετίζονται με: Τη φιλοσοφία και την παιδαγωγική προσέγγιση του εκπαιδευτικού οργανισμού. Τον διαθέσιμο χρόνο. Τους οικονομικούς και ανθρώπινους πόρους για την ανάπτυξη του υλικού. Την οικονομία κλίμακας. Το εύρος και το βάθος του αντικειμένου που εξετάζεται αλλά και την οπτική, με την οποία προσεγγίζεται το περιεχόμενο. Τις πιθανές ιδιαιτερότητες του θεματικού πεδίου και τα μέσα που χρειάζονται για την ανάπτυξή του. Το πλαίσιο υποστήριξης που παρέχεται στην ομάδα δημιουργίας. 3. Ποιες πτυχές αξίζει να διερευνηθούν και ποιες πληροφορίες μπορούν να αξιοποιηθούν από την εις βάθος μελέτη ενός παραδείγματος καλής πρακτικής; Το Ανοικτό Πανεπιστήμιο της Μεγάλης Βρετανίας επιλέχθηκε για μελέτη ως παράδειγμα καλής πρακτικής και για πολλούς άλλους λόγους, οι οποίοι αναλύονται στο σχετικό κεφάλαιο. Ο Walter Perry, πρώτος Πρύτανης του Ανοικτού

9 Πανεπιστημίου της Μ.Βρετανίας, ανέφερε συχνά στους λόγους του ότι «η καθιέρωση του προτύπου της ομάδας για τη δημιουργία διδακτικού υλικού αποτελεί την πιο σημαντική συνεισφορά του Βρετανικού Ανοικτού Πανεπιστημίου στην πρακτική της διδασκαλίας στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση» (Tight, 1985). H μακρόχρονη και επιτυχημένη πορεία του Πανεπιστημίου, σε συνδυασμό με την ικανοποίηση των φοιτητών και την υψηλή ποιότητα του διδακτικού υλικού που υιοθετείται επίσης από ανοικτά Πανεπιστήμια άλλων χωρών, αποτελεί μια πολύ καλή μελέτη περίπτωσης που αξίζει να ερευνηθεί περαιτέρω. Όσον αφορά στο πλαίσιο εργασίας και γενικότερης λειτουργίας των ομάδων, οι παράγοντες, στους οποίους εστιάζει η μελέτη, είναι οι ακόλουθοι: i. Το φυσικό περιβάλλον, στο οποίο δραστηριοποιείται η ομάδα. ii. Χαρακτηριστικά της ομάδας, όπως η στελέχωση, το μέγεθος, η δομή, οι ρόλοι και οι σχέσεις μεταξύ των μελών. iii. Ο τρόπος και οι κανόνες λειτουργίας της ομάδας, τα χαρακτηριστικά της συνεργασίας μεταξύ των μελών. iv. H ιστορία και οι εμπειρίες της ομάδας. 4. Μπορούν οι διδασκόμενοι να αποτελέσουν άτυπα μέλη μιας ομάδας εργασίας συμμετέχοντας στις διαδικασίες δημιουργίας του διδακτικού υλικού; Με ποιον τρόπο και κάτω από ποιες προϋποθέσεις μπορεί να επιτευχθεί η συμβολή αυτή; Για την ανάδειξη της διάστασης της καινοτομίας ερευνήθηκε η δυνατότητα εμπλοκής των διδασκόμενων στον εμπλουτισμό του διδακτικού υλικού ΑεξΑΕ μέσα από τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Το θέμα εξετάσθηκε τόσο θεωρητικά, με την ανάλυση βασικών στη θεωρία εξ αποστάσεως εκπαίδευσης όρων, όπως «αυτονομία» και «αλληλεπίδραση» όσο και μέσα από παραδείγματα, με την παρουσίαση επιτυχημένων εφαρμογών. 5. Με ποιους τρόπους μπορεί το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο να ενσωματώσει δημιουργικά τα συμπεράσματα της έρευνας στον ήδη υπάρχοντα σχεδιασμό; Πρόκειται για τις προτάσεις εφαρμογής των πορισμάτων της έρευνας σε ένα συγκεκριμένο Ίδρυμα, το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, με σκοπό τη βελτίωση

10 των υπαρχουσών πρακτικών και διαδικασιών του. Οι προτάσεις αυτές προέκυψαν αφενός από τη μελέτη της βιβλιογραφίας, όπως αυτή παρουσιάστηκε στα κεφάλαια 2, 3 και 4 και αφετέρου από την ανάλυση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του ΕΑΠ, η οποία επιχειρείται στο κεφάλαιο 5 της εργασίας. Προκειμένου να καλύψει τους στόχους του, το κεφάλαιο αυτό έχει οργανωθεί σε τέσσερεις ενότητες. Στην πρώτη ενότητα εξετάζεται το κοινωνικο-πολιτικό πλαίσιο έναρξης της λειτουργίας του ΕΑΠ και η εξέλιξή του μέχρι σήμερα. Συγκεκριμένα, εξετάζονται γεγονότα και καταστάσεις που επηρέασαν τη φυσιογνωμία του ΕΑΠ, καθώς και ο τρόπος, με τον οποίο υποδέχθηκαν την έλευση του νέου αυτού θεσμού ο Τύπος, η ακαδημαϊκή κοινότητα, οι υποψήφιοι φοιτητές και το περιβάλλον τους (ενότητα 5.1). Στην επόμενη ενότητα παρουσιάζονται τα βασικά χαρακτηριστικά του Πανεπιστημίου, με έμφαση σε εκείνα που αφορούν την «ανοικτή», την «εξ αποστάσεως» και την «πολυμορφική» διάσταση της φυσιογνωμίας του (ενότητα 5.2). Στη συνέχεια αναλύονται τα χαρακτηριστικά του διδακτικού υλικού ΑεξΑΕ, με έμφαση στους κύριους ρόλους που καλύπτει (παροχή πληροφορίας, υποστήριξη, διδασκαλία) και την ανοικτή, εξ αποστάσεως και πολυμορφική διάστασή του (ενότητα 5.3). Τέλος, παρουσιάζονται τα χαρακτηριστικά του διδακτικού υλικού στο ΕΑΠ και διερευνάται το πλαίσιο που αφορά στην εργασία για τη δημιουργία διδακτικού υλικού. Αναζητούνται τα χαρακτηριστικά της ομάδας δημιουργίας διδακτικού υλικού στο Πανεπιστήμιο, οι ρόλοι ανάμεσα στους συμμετέχοντες, το πλαίσιο και οι κανόνες λειτουργίας της ομάδας και οι προβληματισμοί που προκύπτουν από αυτό το πλαίσιο εργασίας. Επιπλέον, διερευνάται ο ρόλος του Εργαστηρίου Εκπαιδευτικού Υλικού και Εκπαιδευτικής Μεθοδολογίας που αποτελεί ανεξάρτητη μονάδα του Πανεπιστημίου (ενότητα 5.4).

11 iv. Μεθοδολογία έρευνας H κύρια μέθοδος έρευνας που ακολουθήθηκε είναι η περιγραφική μέθοδος ενώ σε πολλά σημεία συλλέχθηκαν στοιχεία του παρελθόντος προκειμένου να είναι σε θέση η ερευνήτρια «να κατανοήσει το παρόν υπό το φως γεγονότων και τάσεων του παρελθόντος» (Verma & Mallick, 2004, σελ. 156). Οι διαφορετικές προσεγγίσεις που έχουν συλλεγεί σε αυτή την εργασία αναλύονται με βάση το πλαίσιο, στο οποίο εφαρμόζονται και είναι αναπόφευκτη η σύγκριση μεταξύ των παραδειγμάτων, όχι με κριτήρια ελέγχου και αξιολόγησης αλλά με σκοπό την κατανόηση των δεδομένων και των παραγόντων που τις επηρεάζουν. Οι σχέσεις μεταξύ των μελετών περίπτωσης που επιλέχθηκαν εξετάζονται σύμφωνα με τις πέντε παραμέτρους που αναλύθηκαν παραπάνω: ποικιλία, σχετικότητα, μελέτη περίπτωσης, καινοτομία και εφαρμογή. Ως τεχνική για την υλοποίηση της περιγραφικής μεθόδου χρησιμοποιήθηκαν οι μελέτες περίπτωσης. v. Μορφή Όπως ανέφερα και στην αρχή της ενότητας, επιδίωξα να εμπλουτίσω τη διατριβή με συγκεκριμένα μορφολογικά στοιχεία, τα οποία παραπέμπουν σε χαρακτηριστικά του διδακτικού υλικού ΑεξΑΕ. Οι κύριοι λόγοι είναι δύο. Καταρχάς, τα στοιχεία, τα οποία έχουν καθιερωθεί ως χαρακτηριστικά του διδακτικού υλικού ΑεξΑΕ, ουσιαστικά αποτελούν στοιχεία που μπορούν να προστεθούν σε οποιοδήποτε διδακτικό ή παρεμφερές υλικό και να προσδώσουν αξία σε αυτό, καθώς ενισχύουν: Τη διευκόλυνση της κατανόησης Την προσέλκυση της προσοχής και τη διατήρησή της Την ενεργοποίηση των διαφόρων καναλιών υποδοχής της πληροφορίας, κλπ. Κατά δεύτερον, για το ίδιο το θέμα, το οποίο πραγματεύεται η έρευνα. Μια έρευνα πάνω στο διδακτικό υλικό ΑεξΑΕ και τους τρόπους, με τους οποίους δημιουργείται, παρουσιάζεται «δανειζόμενη» ορισμένα στοιχεία από το ίδιο το αντικείμενο μελέτης. Ποια είναι τα στοιχεία αυτά; 1. Οι πολυμεσικές παρουσιάσεις ως υποστηρικτικές του γραπτού λόγου.

12 Σε τέσσερα σημεία του κειμένου ο αναγνώστης καλείται να επισκεφθεί την ιστοσελίδα προκειμένου να μελετήσει τέσσερεις πολυμεσικές παρουσιάσεις (μία για κάθε σημείο), οι οποίες αποδίδουν με διαφορετικό τρόπο την πληροφορία του κειμένου. Οι παρουσιάσεις αυτές έχουν τους ακόλουθους τίτλους: i. H ομάδα που μετασχηματίζει: Αναφέρεται στην υποενότητα και αποτυπώνει οπτικά τις διαδικασίες της ομάδας που μετασχηματίζει το διδακτικό υλικό προκειμένου να το μετατρέψει σε κατάλληλο για εξ αποστάσεως εκπαίδευση. ii. H ομάδα που αξιοποιεί υπάρχον υλικό: Αναφέρεται στην υποενότητα και αποτυπώνει οπτικά τις διαδικασίες της ομάδας που αξιοποιεί υπάρχον υλικό για τη δημιουργία ολοκληρωμένου διδακτικού πακέτου. iii. Αξιοποίηση της κινούμενης εικόνας στο διδακτικό υλικό: Αναφέρεται στην υποενότητα και παρουσιάζει τον εμπλουτισμό του διδακτικού υλικού μέσα από την αξιοποίηση της κινούμενης εικόνας. iv. Αξιοποίηση του βίντεο στο διδακτικό υλικό: Αναφέρεται στην υποενότητα και παρουσιάζει τον εμπλουτισμό του διδακτικού υλικού μέσα από την αξιοποίηση του βίντεο. Με αυτό τον τρόπο δόθηκαν στη διατριβή ορισμένα χαρακτηριστικά εκπαιδευτικού πακέτου ενώ επιτεύχθηκε η παρουσίαση της πληροφορίας με επιπλέον μέσα. 2. Σκοπός, επιμέρους στόχοι, λέξεις-κλειδιά. Επιπλέον, στην αρχή του κάθε κεφαλαίου αναφέρονται ο σκοπός, οι επιμέρους στόχοι και οι λέξεις-κλειδιά του κεφαλαίου, τα οποία παραπέμπουν σε διδακτικό υλικό ΑεξΑΕ και αποτελούν στοιχεία που ούτως ή άλλως διευκολύνουν τον αναγνώστη στη μελέτη του. Τέλος, σε κάθε κεφάλαιο υπάρχει η παράγραφος «Πηγές μελέτης», όπου παρουσιάζονται οι επιλογές που έχουν γίνει όσον αφορά στη βιβλιογραφία της ενότητας, καθώς και ζητήματα που πιθανώς προέκυψαν από τις επιλογές αυτές. H παράγραφος αυτή προστέθηκε με σκοπό να τονίσει τη μεθοδολογική προσέγγιση που επιχειρήθηκε σε κάθε κεφάλαιο.

13 vi. Δομή - περίληψη κεφαλαίων Στη συνέχεια παρουσιάζεται ο σκοπός, οι επιμέρους στόχοι και η περίληψη του κάθε κεφαλαίου της εργασίας. Κεφάλαιο 1: Μεθοδολογία έρευνας Σκοπός του Κεφαλαίου 1 είναι να παρουσιάσει τη μεθοδολογία έρευνας που ακολουθήθηκε για την αντιμετώπιση του ερευνητικού προβλήματος. Συγκεκριμένα, παρουσιάζονται η επιλογή του πεδίου έρευνας και του ερευνητικού προβλήματος, οι παράμετροι προς εξέταση και τα ερευνητικά ερωτήματα, ο καθορισμός της μεθόδου έρευνας και το εργαλείο συλλογής δεδομένων, ενώ παράλληλα συζητούνται ζητήματα εγκυρότητας και αξιοπιστίας. Κεφάλαιο 2: Πρακτικές δημιουργίας διδακτικού υλικού στην εξ Αποστάσεως Πανεπιστημιακή Εκπαίδευση: α. Γενική επισκόπηση Σκοπός του Κεφαλαίου 2 είναι να εξετάσει το πλαίσιο εργασίας των διαφόρων ομάδων δημιουργίας διδακτικού υλικού, όπως αυτό διαμορφώνεται σε επιλεγμένα πανεπιστημιακά ιδρύματα Ανοικτής και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης παγκοσμίως. Οι επιμέρους στόχοι του Κεφαλαίου είναι οι ακόλουθοι: 1. Να εξετασθούν οι βασικοί παράγοντες που επηρεάζουν και ως ένα βαθμό διαμορφώνουν το πλαίσιο εργασίας των ομάδων δημιουργίας διδακτικού υλικού ΑεξΑΕ (τη σύσταση, τη λειτουργία, τις διαδικασίες που ακολουθούν, κλπ.). 2. Να παρουσιασθούν αναλυτικά οι διαφορετικές πρακτικές που ακολουθούνται για τη δημιουργία διδακτικού υλικού και το γενικότερο πλαίσιο λειτουργίας τους. 3. Να αναδειχθεί η δυνατότητα ευελιξίας στις διάφορες εφαρμογές που μπορούν να ισχύσουν ανάλογα με τις συνθήκες και τις εκάστοτε ανάγκες του εκπαιδευτικού ιδρύματος. 4. Να παρουσιασθούν οι διαφορετικές, πολλές φορές αντίθετες, προσεγγίσεις στη διαμόρφωση της ομάδας δημιουργίας του διδακτικού υλικού που συνδέονται με το βραχυπρόθεσμο και το μακροπρόθεσμο προγραμματισμό και το όραμα του εκπαιδευτικού ιδρύματος.

14 Λέξεις-κλειδιά: Παραδοσιακή ακαδημαϊκή εργασία / ακαδημαϊκή μοναξιά Ακαδημαϊκή επικοινωνία και αλληλεπίδραση Εκπαιδευτικός σχεδιασμός υλικού ΑεξΑΕ Ομάδες δημιουργίας εκπαιδευτικού υλικού ΑεξΑΕ Περίληψη: Στο κεφάλαιο αυτό, μέσα από την επισκόπηση των πηγών, δευτερογενών κυρίως αλλά και ορισμένων πρωτογενών, επιχειρείται η καταγραφή και ο σχολιασμός των πρακτικών που ακολουθούνται για τη δημιουργία του διδακτικού υλικού εξ αποστάσεως εκπαίδευσης στην Πανεπιστημιακή Εκπαίδευση, αφού πρώτα εντοπιστούν οι παράγοντες εκείνοι που επηρεάζουν στη λήψη των σχετικών αποφάσεων. Αρχικά εξετάζονται οι βασικοί παράγοντες που επηρεάζουν τη στελέχωση και τη λειτουργία των ομάδων, οι οποίοι σχετίζονται με τον εκπαιδευτικό οργανισμό, τους υπεύθυνους για την ανάπτυξη του εκάστοτε υλικού, τους αποδέκτες του, το ίδιο το προς εξέταση αντικείμενο κλπ. Στη συνέχεια παρουσιάζονται συνοπτικά οι πιο διαδεδομένες στη βιβλιογραφία πρακτικές για τη δημιουργία διδακτικού υλικού που εφαρμόζονται σε πανεπιστημιακά ιδρύματα αλλά και σε φορείς που ασχολούνται γενικότερα με την εξ αποστάσεως εκπαίδευση ενηλίκων, όπως είναι η συγγραφή μέσω εξατομικευμένης εκπαίδευσης, η αξιοποίηση έτοιμου υλικού για τη δημιουργία ολοκληρωμένου διδακτικού πακέτου, η συγγραφή μέσα από οργανωμένα σεμινάρια κλπ. Πηγές: Αναλυτική περιγραφή των πηγών που χρησιμοποιήθηκαν και του τρόπου αξιοποίησης αυτών υπάρχει στην αρχή του κάθε κεφαλαίου. Συνοπτικά στο σημείο αυτό αναφέρεται ότι για την ολοκλήρωση του πρώτου κεφαλαίου αξιοποιήθηκαν τα ακόλουθα είδη πηγών: επιστημονικά άρθρα και βιβλία που εξετάζουν τις πρακτικές δημιουργίας διδακτικού υλικού και πραγματεύονται έννοιες, όπως η ακαδημαϊκή εργασία, η ακαδημαϊκή μοναξιά και η επικοινωνία.

15 εσωτερικά έγγραφα διαδικασιών των Πανεπιστημίων σχετικά με τη δημιουργία διδακτικού υλικού. το ίδιο το διδακτικό υλικό Θ.E. που παρουσιάζει με τον πιο άμεσο τρόπο τον τρόπο εργασίας της ομάδας. Συγκεκριμένα, έχουν αντληθεί κείμενα από θεματικές ενότητες που πρόσφερε το Ανοικτό Πανεπιστήμιο της Μεγάλης Βρετανίας και κυρίως αποσπάσματα όπου οι συγγραφείς σε πρώτο πρόσωπο ενημερώνουν τους φοιτητές τους για τον τρόπο, με τον οποίο συνεργάστηκαν και συνέθεσαν τις απόψεις τους. Κεφάλαιο 3: Πρακτικές δημιουργίας διδακτικού υλικού στην εξ Αποστάσεως Πανεπιστημιακή Εκπαίδευση: β. Το Ανοικτό Πανεπιστήμιο της Μ. Βρετανίας Σκοπός του Κεφαλαίου 3 είναι να εξετάσει το πλαίσιο λειτουργίας και εργασίας των ομάδων δημιουργίας διδακτικού υλικού στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο της Μεγάλης Βρετανίας, από την έναρξη της λειτουργίας του μέχρι σήμερα. Οι επιμέρους στόχοι του Κεφαλαίου είναι οι ακόλουθοι: Να παρουσιασθούν οι ιδιαίτερες συνθήκες και το πλαίσιο της γενικότερης λειτουργίας του υπό εξέταση Πανεπιστημίου σε μια διαχρονική επισκόπηση της πορείας του. Να πραγματοποιηθεί η σύνδεση του πλαισίου λειτουργίας του Πανεπιστημίου (από την έναρξη της λειτουργίας του μέχρι σήμερα) με τις πρακτικές για το σχεδιασμό και την ανάπτυξη διδακτικού υλικού. Να παρουσιασθεί η συγχρονική και η διαχρονική διάσταση της ομάδας και να περιγραφούν οι νέοι ρόλοι που σταδιακά εμπλουτίζουν την ποικιλία αυτής ανάλογα με τις εκάστοτε ανάγκες του διδακτικού υλικού. Να περιγραφούν τα βασικά χαρακτηριστικά της ομάδας και να εξετασθεί ο τρόπος και οι διαδικασίες λειτουργίας της. Λέξεις-κλειδιά: Φυσικό περιβάλλον ομάδας Χαρακτηριστικά και λειτουργία ομάδας Ο ημι-δημοκρατικός χαρακτήρας Ιστορία και εμπειρίες ομάδας Το φαινόμενο του «ένα βήμα πίσω»

16 Περίληψη: Αντικείμενο μελέτης του Κεφαλαίου 3 είναι οι πρακτικές δημιουργίας διδακτικού υλικού στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο της M. Βρετανίας. Στο κεφάλαιο αυτό αναλύεται η σύσταση και το πλαίσιο δράσης της ομάδας του Ανοικτού Πανεπιστημίου της M. Βρετανίας. Συγκεκριμένα, επιλέχθηκε να διερευνηθούν οι ακόλουθοι παράγοντες, οι οποίοι έχουν καταγραφεί ως ιδιαίτερα σημαντικοί για τον καθορισμό της φυσιογνωμίας και της λειτουργίας των ομάδων (Bligh, 2000): i. Το φυσικό περιβάλλον, στο οποίο δραστηριοποιείται η ομάδα. ii. Χαρακτηριστικά της ομάδας, όπως η στελέχωση, το μέγεθος, η δομή, οι ρόλοι και οι σχέσεις μεταξύ των μελών. iii. Ο τρόπος και οι κανόνες λειτουργίας της ομάδας, τα χαρακτηριστικά της μεταξύ των μελών συνεργασίας. iv. H ιστορία και οι εμπειρίες της ομάδας. Πηγές: Στο Κεφάλαιο αυτό, μέσα από τη βιβλιογραφική ανασκόπηση αξιοποιούνται πέντε διαφορετικά είδη πηγών: βιβλία εισηγήσεις εσωτερικά έγγραφα του Πανεπιστημίου διδακτικό υλικό O.Ε. του Πανεπιστημίου άλλες διδακτορικές εργασίες Εκτός από τα διαφορετικά είδη, οι πηγές ποικίλλουν και ως προς: τη θεματολογία: ως προς τη θεματολογία, έμφαση δόθηκε στο ευρύτερο πλαίσιο της λειτουργίας της ομάδας, στις μεθόδους εργασίας και αλληλεπίδρασης μεταξύ των μελών, καθώς και στα συστήματα υποστήριξής τους. την οπτική γωνία, από την οποία κρίνουν οι συγγραφείς το ζήτημα των ομάδων δημιουργίας διδακτικού υλικού. το χρόνο δημοσίευσης, καθώς η χρονολογία των πηγών εκτείνεται από τη δεκαετία του 1970 μέχρι σήμερα, καταλαμβάνει δηλαδή όλη τη διάρκεια

17 λειτουργίας του Πανεπιστημίου. Σε αυτό το πλαίσιο πραγματοποιείται μια περιορισμένη σε έκταση διαχρονική επισκόπηση των ομάδων. Κεφάλαιο 4: Οι διδασκόμενοι ως συνδημιουργοί του υλικού. Προς ένα δυναμικό διδακτικό υλικό εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Σκοπός του Κεφαλαίου 4 είναι η διερεύνηση της δυνατότητας συμμετοχής των διδασκόμενων στις διεργασίες δημιουργίας του διδακτικού υλικού, κυρίως στον εμπλουτισμό του περιεχομένου του, και της προστιθέμενης αξίας που εκείνοι ενδέχεται να επιφέρουν στο τελικό αποτέλεσμα. Οι επιμέρους στόχοι του κεφαλαίου είναι οι ακόλουθοι: Να αναλυθεί η έννοια της «αλληλεπίδρασης» με το διδακτικό υλικό στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση και η σχέση της με την «αυτονομία». Να εξετασθεί ο ρόλος του διδακτικού υλικού στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση ενηλίκων και να σκιαγραφηθεί η φυσιογνωμία του ενήλικα διδασκόμενου, μέσα από τις δεξιότητες και τις ικανότητες, τα κίνητρα και τον προσανατολισμό μάθησης. Να τονιστεί η κοινωνική διάσταση της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και κατ επέκταση του του διδακτικού υλικού που δημιουργείται για την εφαρμογή της. Να εξετασθεί η σχέση ανάμεσα στα κοινωνικά δίκτυα και την εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Να προβληθούν επιτυχημένα παραδείγματα Ο.E., όπου οι εκπαιδευόμενοι συμβάλλουν δημιουργικά στον εμπλουτισμό του περιεχομένου του διδακτικού υλικού μέσα από την αξιοποίηση των κοινωνικών δικτύων. Λέξεις-κλειδιά: Αλληλεπίδραση / Αυτονομία Συνεργατική ελευθερία Προσανατολισμοί μάθησης Προκατασκευασμένο / Δυναμικό διδακτικό υλικό Κοινωνική δικτύωση / Μέσα κοινωνικής δικτύωσης Περίληψη:

18 Για τη δημιουργία του κεφαλαίου αυτού οι πληροφορίες αντλήθηκαν από δύο κυρίως είδη πηγών: Τα θεωρητικά κείμενα, κυρίως η μελέτη της βιβλιογραφίας που σχετίζεται με θεωρητικά ζητήματα αυτονομίας και αλληλεπίδρασης, μεθοδολογίας σχεδιασμού και ρόλου του διδακτικού υλικού, καθώς και με τα χαρακτηριστικά των ενήλικων διδασκόμενων. Το ίδιο το διδακτικό υλικό O.Ε. που εφαρμόζει την καινοτομία της εμπλοκής των φοιτητών στον εμπλουτισμό του διδακτικού υλικού. Τα παραδείγματα καλής πρακτικής που εξετάζονται αφορούν σε μία προπτυχιακή και μία μεταπτυχιακή O.Ε. του Ανοικτού Πανεπιστημίου της Μ.Βρετανίας. Πηγές: Στο κεφάλαιο αυτό η μελέτη σχετικά με τις ομάδες δημιουργίας διδακτικού υλικού εξ αποστάσεως εκπαίδευσης στο χώρο των Πανεπιστημίων επεκτείνεται με την ανάλυση μιας καινοτομίας, η οποία ενδέχεται στο μέλλον να εξελιχθεί σε δομημένη πρακτική: αυτή της εμπλοκής των φοιτητών στον εμπλουτισμό του διδακτικού υλικού, σε ένα πλαίσιο ανάπτυξης δυναμικού εξ αποστάσεως διδακτικού υλικού. Διερευνάται δηλαδή η περίπτωση, κατά την οποία το διδακτικό υλικό μετασχηματίζεται από «προκατασκευασμένο» σε «δυναμικό», με την έννοια ότι είναι ανοικτό σε παρεμβάσεις από τη μαθησιακή ομάδα και εναρμονίζεται με τις γενικότερες τάσεις και αλλαγές που έχουν ήδη παγιωθεί στην κοινωνική ζωή των ανθρώπων (όπως είναι η κοινωνική δικτύωση, η δημοσίευση πληροφοριακού υλικού από τον οποιοδήποτε στο διαδίκτυο, κλπ.). Κεφάλαιο 5: Πρακτικές δημιουργίας διδακτικού υλικού στην εξ Αποστάσεως Πανεπιστημιακή Εκπαίδευση: γ. Το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Σκοπός του Κεφαλαίου 5 είναι να παρουσιάσει τη φυσιογνωμία, το ρόλο, τις καινοτομίες και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου και στη συνέχεια να εξετάσει τα χαρακτηριστικά του διδακτικού υλικού και το πλαίσιο λειτουργίας και εργασίας των ομάδων δημιουργίας του, από την έναρξη της λειτουργίας του μέχρι σήμερα.

19 Οι επιμέρους στόχοι του κεφαλαίου είναι οι ακόλουθοι: Να παρουσιασθούν οι ιδιαίτερες συνθήκες και το πλαίσιο της γενικότερης λειτουργίας του υπό εξέταση Πανεπιστημίου σε μια επισκόπηση της πορείας του, από τις πρώτες συζητήσεις για την ίδρυσή του τη δεκαετία του 90 μέχρι σήμερα. Να παρουσιαστούν ο ρόλος και τα γενικά χαρακτηριστικά του διδακτικού υλικού ΑεξΑΕ και να εντοπιστούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του διδακτικού υλικού στο ΕΑΠ. Να αναλυθεί ο ρόλος που διαδραματίζει ο συγγραφέας, ο κριτικός αναγνώστης, ο ειδικός στη μεθοδολογία της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και ο Συντονιστής της Θ.Ε. στη δημιουργία διδακτικού υλικού, καθώς και ο τρόπος συνεργασίας-επικοινωνίας τους. Να οριστούν τα βασικά χαρακτηριστικά των ομάδων εργασίας για τη δημιουργία του διδακτικού υλικού στο ΕΑΠ. Λέξεις-κλειδιά: Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση Ν.2083/92-Ν.2552/97 Πολυμορφική διάσταση της εκπαίδευσης Εκπαιδευτικό πακέτο Ομάδες δημιουργίας διδακτικού υλικού ΕΑΠ Εργαστήριο Εκπαιδευτικού Υλικού & Εκπαιδευτικής Μεθοδολογίας Περίληψη: Προκειμένου να καλύψει τους στόχους του, το κεφάλαιο αυτό έχει οργανωθεί σε τέσσερεις ενότητες. i. Στην πρώτη ενότητα εξετάζεται το κοινωνικο-πολιτικό πλαίσιο έναρξης της λειτουργίας του ΕΑΠ και η εξέλιξή του μέχρι σήμερα. ii. Στη δεύτερη ενότητα παρουσιάζονται τα βασικά χαρακτηριστικά του Πανεπιστημίου, με έμφαση σε εκείνα που αφορούν την «ανοικτή», την «εξ αποστάσεως» και την «πολυμορφική» διάσταση της φυσιογνωμίας του.

20 iii. Στην τρίτη ενότητα αναλύονται τα χαρακτηριστικά του διδακτικού υλικού ΑεξΑΕ, με έμφαση στους κύριους ρόλους που καλύπτει (παροχή πληροφορίας, υποστήριξη, διδασκαλία) και την ανοικτή, εξ αποστάσεως και πολυμορφική διάστασή του. iv. Τέλος, παρουσιάζονται τα χαρακτηριστικά του διδακτικού υλικού στο ΕΑΠ και διερευνάται το πλαίσιο που αφορά στην εργασία για τη δημιουργία διδακτικού υλικού. Πηγές: Η συγγραφή του κεφαλαίου βασίστηκε κυρίως σε βιβλιογραφία που προέρχεται από τον ελληνικό χώρο, η οποία καλύπτει ζητήματα του Πανεπιστημίου, από την έναρξη της λειτουργίας του μέχρι σήμερα. Οι πληροφορίες που αξιοποιήθηκαν στην πρώτη ενότητα αντλήθηκαν από διαφορετικά είδη πηγών, όπως θεωρητικά κείμενα, έρευνες, μελέτες κοινωνιολογικής προσέγγισης, στατιστικά στοιχεία του Πανεπιστημίου, αποφάσεις της Διοικούσας Επιτροπής κ.ά. με θέματα που σχετίζονται με την ίδρυσή του, τις αλλαγές στο Νόμο που επηρέασαν τη φυσιογνωμία του, καθώς και με το πώς υποδέχθηκε η κοινωνία την έλευση του νέου Πανεπιστημιακού Ιδρύματος. Όσον αφορά στη δεύτερη ενότητα του κεφαλαίου, οι πληροφορίες αντλήθηκαν κυρίως από θεωρητικά κείμενα που σχετίζονται με την ερμηνεία της ανοικτής, της εξ αποστάσεως και της πολυμορφικής διάστασης της εκπαίδευσης, καθώς και με το ρόλο του διδακτικού υλικού. Οι πηγές που αξιοποιήθηκαν είναι: Το διδακτικό υλικό της Θ.Ε. ΕΚΠ65 Η ιστοσελίδα του ΕΑΠ, σε ό,τι αφορά στον κατάλογο καθηκόντων των καθηγητών-συμβούλων. Τα Πρακτικά του Διεθνούς Συνεδρίου ΑεξΑΕ. Η τρίτη ενότητα, στην οποία εξετάζονται τα γενικά χαρακτηριστικά του διδακτικού υλικού στην ΑεξΑΕ βασίζεται κυρίως σε σχετικά θεωρητικά κείμενα της παγκόσμιας και της εγχώριας βιβλιογραφίας. Ως προς τις πηγές, από τις οποίες αντλήθηκαν οι πληροφορίες, αυτές είναι: Το διδακτικό υλικό της Θ.Ε. ΕΚΠ65.

21 Τα Πρακτικά του Διεθνούς Συνεδρίου ΑεξΑΕ. Μία διδακτορική διατριβή. Υλικό που αντλήθηκε από βάσεις δεδομένων στο διαδίκτυο. Όσον αφορά στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του διδακτικού υλικού στο ΕΑΠ, τα οποία παρουσιάζονται στην τελευταία ενότητα του κεφαλαίου, για τη συγγραφή της ενότητας αξιοποιήθηκαν οι ποσοτικές κυρίως έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί από καθηγητές-συμβούλους, συντονιστές Θ.Ε. και λοιπούς εργαζόμενους στο ΕΑΠ από το 2001 μέχρι σήμερα και οι οποίες σχετίζονται με την αξιολόγηση του διδακτικού υλικού και την αξιοποίηση των ΤΠΕ στον εμπλουτισμό του έντυπου διδακτικού υλικού. Τέλος, όσον αφορά στους ρόλους των ομάδων δημιουργίας διδακτικού υλικού και το βαθμό συνεργασίας και επικοινωνίας μεταξύ των μελών, παρατηρήθηκε ένα σημαντικό κενό στη βιβλιογραφία, καθώς το αντικείμενο αυτό φαίνεται πως δεν έχει προσελκύσει ιδιαίτερα το ενδιαφέρον των ερευνητών. Πληροφορίες αντλήθηκαν κυρίως από: Συμβάσεις του ΕΑΠ με τους συντελεστές δημιουργίας διδακτικού υλικού Οδηγίες προς τους συντελεστές Περιορισμένες σε αριθμό συνεντεύξεις με ειδικούς στη ΜΕΑ. Το ίδιο το διδακτικό υλικό.

22 Βιβλιογραφία α. Ξενόγλωσση βιβλιογραφία Bligh, D. (2000). What s the point in Discussion? Exeter, UK: Intellect. Nicodemus, R. (1996). Internal consultancy, team and institutional development (Report No 91). Teaching and Consultancy Centre, Institute of Educational Technology. Milton Keynes: The Open University. Ανακτήθηκε στις 29/05/2009 από: Κωδικός αναζήτησης: ED Squires, G. (1975). Commentary in the Group for Research and Innovation in Higher Education report. Course Teams: four case-studies and a commentary. The Nuffield Foundation. Tight, M. (1985). Do we really need course team? Teaching at a distance, Num.26. Milton Keenes: The Open University. Verma, G., Mallick, K. (1999). Εκπαιδευτική Έρευνα. Θεωρητικές προσεγγίσεις και τεχνικές. Αθήνα: Εκδόσεις Τυπωθήτω. β. Ελληνόγλωσση βιβλιογραφία Λιοναράκης, Α. (2001). Για ποια «εξ αποστάσεως εκπαίδευση» μιλάμε; Στο Α.Λιοναράκης (επιμ.) 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο στην Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση Πάτρα: ΕΑΠ. Ανακτήθηκε στις 26/03/2007 από: SYNEDRIOU/synedrio/html/sect2/34.h tm