Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Τμήμα Γεωγραφίας Μάθημα: Γεωγραφία της Υπαίθρου Τάσεις της Ανάπτυξης και Αναδιάρθρωσης της Ευρωπαϊκής Υπαίθρου

Transcript

1 Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Τμήμα Γεωγραφίας Μάθημα: Γεωγραφία της Υπαίθρου Τάσεις της Ανάπτυξης και Αναδιάρθρωσης της Ευρωπαϊκής Υπαίθρου Απόστολος Γ. Παπαδόπουλος

2 Γενικές τάσεις Για να μελετήσουμε την Ευρωπαϊκή ύπαιθρο είναι ανάγκη να δούμε ορισμένες γενικότερες κοινωνικο-οικονομικές τάσεις οι οποίες προσδιορίζουν τόσο τις αναμενόμενες μεταβολές σε αυτή αλλά και τα νέα φλέγοντα γι αυτήν προβλήματα προς επίλυση Σημειώνουμε τρεις ιδιαίτερα σημαντικές και σχετιζόμενες μεταξύ τους τάσεις που επηρεάζουν άμεσα ή έμμεσα τις αγροτικές περιοχές των χωρών της Ε.Ε. και που αξίζουν ιδιαίτερης μνείας εδώ: Πρώτον, σημειώνεται μια σημαντική διαφοροποίηση μεταξύ των αγροτικών περιοχών, η οποία συνδέεται με το μεταβαλλόμενο ρόλο και την εξουσία των γεωργικών, οικιστικών και άλλων οικονομικών δραστηριοτήτων

3 Γενικές τάσεις Περίπου 51% της συνολικής εδαφικής επικράτειας της Ε.Ε. των 15 κρατών-μελών είναι γεωργική γη, καθώς η γεωργική χρήση και εκμετάλλευση της γης παραμένει ένα σημαντικό στοιχείο για τη διαφοροποίηση του αγροτικού χώρου Υπάρχουν νέες προδιαγραφές για την παραγωγή προϊόντων (π.χ. ποιοτικά και βιολογικά προϊόντα) και νέες αρχές για τη χωρική κατανάλωση (π.χ. διατήρηση του αγροτικού περιβάλλοντος, αγροτουρισμός) που συνδέονται με τον αγροτικό χώρο Η κοινωνικοοικονομική ανάλυση των αγροτικών περιοχών αναδεικνύει την ύπαρξη ενός μωσαϊκού αγροτικών περιοχών που περιλαμβάνει ευνοημένες, ενδιάμεσες και λιγότερο ευνοημένες περιοχές Αυτή η πολυμορφία των αγροτικών περιοχών συνδέεται με την αγροτική αναδιάρθρωση σύμφωνα με την οποία η αγροτική ανάπτυξη είναι το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης ανάμεσα στις παγκόσμιες δυνάμεις και τις τοπικές αντιδράσεις απέναντι σε αυτές, στο εθνικό πλαίσιο βέβαια

4 Γενικές τάσεις Δεύτερον, παρά την κατάρρευση της κυριαρχίας της γεωργίας στο μεγαλύτερο ποσοστό των αγροτικών περιοχών, γίνεται όλο και πιο εμφανές ότι ο μετασχηματισμός των αγροτικών περιοχών έχει πολλαπλές διαστάσεις Η υποχώρηση της γεωργικής απασχόλησης, που παρατηρείται στο σύνολο σχεδόν των αγροτικών περιοχών, ισοσκελίζεται με την αύξηση των ευκαιριών απασχόλησης στη μεταποίηση και τις υπηρεσίες. Η επέκταση της πολυαπασχόλησης αποτελεί ένδειξη της συμπληρωματικότητας ή/και του ανταγωνισμού μεταξύ των διαφορετικών παραγωγικών τομέων στον αγροτικό χώρο Οι αγροτικές περιοχές έχουν διαφοροποιήσει τις δραστηριότητές τους και αργά αλλά σταθερά μετατρέπονται σε μικτές οικονομίες

5 Γενικές τάσεις Λόγω του γεγονότος ότι η οικονομική ανάπτυξη που παρατηρείται σε ορισμένες αγροτικές περιοχές αποδίδεται στο ότι αυτές έχουν καταφέρει να διαφοροποιήσουν την οικονομία τους, η διαφοροποίηση της αγροτικής οικονομίας έχει αποτελέσει ένα σημαντικό στόχο πολιτικής για την ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών Τρίτον, παρατηρείται μια νέα μορφή διακυβέρνησης του αγροτικού χώρου, που συνδέεται με την ανάδειξη μιας πλειάδας συλλογικών δρώντων υποκειμένων και φορέων που έχουν σταδιακά αποκτήσει τη δύναμη να οργανώνουν τους πόρους τους, τις δεξιότητές τους και τα συμφέροντά τους κάτω από ένα πλαίσιο κοινών επιδιώξεων Οι αγροτικές περιοχές έχουν μεταβληθεί σε πεδίο δραστηριοποίησης ενός σύνθετου ιστού συγκροτημένων ομάδων συμφερόντων (εκτός των αγροτών), φορέων, συλλογικών υποκειμένων και θεσμών

6 Γενικές τάσεις Οι σχέσεις μεταξύ των συλλογικών δρώντων υποκειμένων που προέρχονται από το δημόσιο, τον ιδιωτικό αλλά και τον κοινωνικό τομέα έχουν μεταβάλλει ριζικά τη συμβατική προσέγγιση της τοπικής διακυβέρνησης του αγροτικού χώρου Παράλληλα, έχουν σχεδιαστεί νέες δραστηριότητες και πρωτοβουλίες στη βάση των συνδέσεων μεταξύ των διαφορετικών επιπέδων διακυβέρνησης, π.χ. τοπική αυτοδιοίκηση, περιφερειακές δομές, εθνικές κυβερνήσεις και Ευρωπαϊκή Επιτροπή

7 Ο λειτουργικός ορισμός του ΟΟΣΑ Η πρώτη τυπολόγηση ουσιαστικά απηχεί την προσπάθεια ταξινόμησης της υπαίθρου που έγινε κατά το τέλος της δεκαετίας του 1980 από την Ε.Ε. (EC 1988), ενώ η δεύτερη τυπολόγηση με τη σειρά της χρησιμοποιήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τις προτάσεις της Agenda 2000 (EC 1997) Με βάση το κριτήριο της πληθυσμιακής πυκνότητας, ο ΟΟΣΑ διακρίνει δύο βασικές κατηγορίες κοινοτήτων: τις αγροτικές που έχουν πληθυσμιακή πυκνότητα μικρότερη των 150 κατοίκων ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο και τις αστικές που έχουν πυκνότητα άνω των 150 κατοίκων ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο. Σε ένα δεύτερο επίπεδο διακρίνονται τρεις κατηγορίες περιοχών (σε επίπεδο NUTS 3):

8 Χάρτης 1. Τυπολόγηση της υπαίθρου: Κατηγορίες αγροτικών περιοχών (με βάση τον ορισμό του ΟΟΣΑ) [NUTS 3 level]

9 Ο λειτουργικός ορισμός του ΟΟΣΑ 1. Οι κυρίως αγροτικές περιφέρειες (predominantly rural regions) στις οποίες άνω του 50% του πληθυσμού τους κατοικεί σε αγροτικές κοινότητες 2. Οι σημαντικά αγροτικές ή ενδιάμεσες περιφέρειες (significantly rural or intermediate regions) στις οποίες μεταξύ 20 και 50% του πληθυσμού τους κατοικεί σε αγροτικές κοινότητες ή όπου υπάρχει πόλη με πληθυσμό άνω των κατοίκων 3. Οι κυρίως αστικές περιφέρειες (predominantly urban regions) στις οποίες λιγότερο από το 20% του πληθυσμού κατοικεί σε αγροτικές περιοχές ή όπου υπάρχει πόλη με πληθυσμό άνω των κατοίκων [Έγιναν αναπροσαρμογές το 2010]

10 Χάρτης 1α. Τυπολόγηση της υπαίθρου: Κατανομή των αγροτικών περιοχών με βάση τον ορισμό του ΟΟΣΑ σε συνδυασμό με τον δείκτη περιφερειακότητας (υποδομές - εύκολη πρόσβαση /περιφερειακή [NUTS 3 level]

11 Ας δούμε όμως την εξέλιξη ορισμένων πληθυσμιακών μεγεθών στην Ευρωπαϊκή ύπαιθρο και ειδικότερα στην ΕΕ των 25

12 Χάρτης 2. Πληθυσμιακή πυκνότητα (σε επίπεδο NUTS3)

13 Χάρτης 2α. Δημογραφικά χαρακτηριστικά της Ευρωπαϊκής Υπαίθρου: Πληθυσμιακή Πυκνότητα

14 Χάρτης 3. Πληθυσμιακή μεταβολή (σε επίπεδο NUTS3)

15 Χάρτης 4. Δείκτης εξάρτησης (σε επίπεδο NUTS3)

16 Χάρτης 4α. Δημογραφικά χαρακτηριστικά της Ευρωπαϊκής Υπαίθρου: Δείκτης γήρανσης

17 Χάρτης 4β. Δημογραφικά χαρακτηριστικά της Ευρωπαϊκής Υπαίθρου: Καθαρή μετανάστευση

18 Χάρτης 5. Ποσοστό συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό (σε επίπεδο NUTS3)

19 Χάρτης 6. Ποσοστό συμμετοχής στην απασχόληση (σε επίπεδο NUTS3)

20 Χάρτης 7. Ποσοστό ανεργίας (σε επίπεδο NUTS3)

21 Χάρτης 8. Ποσοστό απασχολούμενων στον πρωτογενή τομέα (2001) (σε επίπεδο NUTS3)

22 Χάρτης 9. Μέση ετήσια μεταβολή της απασχόλησης στον πρωτογενή τομέα (σε επίπεδο NUTS3)

23 Χάρτης 10. Ποσοστό απασχολούμενων στο δευτερογενή τομέα (2001) (σε επίπεδο NUTS3)

24 Χάρτης 11. Ποσοστό απασχολούμενων στον τριτογενή τομέα (2001) (σε επίπεδο NUTS3)

25 Χάρτης 12. Οικονομικά χαρακτηριστικά της Ευρωπαϊκής Υπαίθρου: Δείκτης ΑΕΠ/Κάτοικο (ΕΕ25=100

26 Χάρτης 13. Οικονομικά χαρακτηριστικά της Ευρωπαϊκής Υπαίθρου: Ποσοστό της ΑΠΑ στον πρωτογενή τομέα

27 Απασχόληση και ύπαιθρος Κεντρική θέση στη συζήτησή μας κατέχει η απασχόληση η οποία παίζει σημαντικό ρόλο στη διατήρηση και στην ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών Στο παρελθόν, η αγροτική απασχόληση σπάνια είχε αποτελέσει κεντρικό θέμα στον πολιτικό διάλογο για την απασχόληση, την ανεργία και την ανάπτυξη στην ΕΕ των 15. Πρόσφατα αναπτύσσεται σημαντικό ενδιαφέρον για την αγροτική απασχόληση τόσο στη γεωργία όσο και στις άλλες οικονομικές δραστηριότητες στην ύπαιθρο. Η εξέλιξη αυτή οφείλεται και στον υψηλό ρυθμό ανεργίας που παρατηρήθηκε τα τελευταία χρόνια στην ΕΕ των 15 Ένας άλλος σημαντικός λόγος που εξηγεί την εκδήλωση ενδιαφέροντος γύρω από τα θέματα της αγροτικής απασχόλησης είναι η μεταβολή που έχει επέλθει στις αντιλήψεις για τα μέτρα στήριξης που περιλαμβάνει η Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ)

28 Απασχόληση και Ύπαιθρος Τίθενται διάφορα ερωτήματα: Γιατί είναι η διατήρηση ή η αύξηση της αγροτικής απασχόλησης ένας επιθυμητός στόχος της ΚΑΠ; Τι επίπτωση θα έχει η πιθανολογούμενη μείωση της αγροτικής παραγωγής, που αναμένεται ως αποτέλεσμα της αναθεωρημένης ΚΑΠ, στην αγροτική απασχόληση; Είναι η υποαπασχόληση και η συγκεκαλυμμένη ανεργία σημαντικό πρόβλημα για τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Τι αποτέλεσμα θα έχει η επίδραση της πολυαπασχόλησης των αγροτικών νοικοκυριών στην απασχόληση των αγροτικών νοικοκυριών στις αγροτικές περιοχές; Ποιες είναι οι κατάλληλες οργανωτικές /θεσμικές δομές για την επίτευξη κοινοτικών και εθνικών στόχων ως προς την αγροτική απασχόληση;

29 Απασχόληση και Ύπαιθρος Το εργατικό δυναμικό που απασχολείται άμεσα στην γεωργία, ως ποσοστό του συνόλου των απασχολουμένων διαφέρει μεταξύ των κρατών μελών. Αυτή η διαφοροποίηση είναι ιδιαίτερα μεγάλης σημασίας όταν αξιολογούνται οι επιδράσεις της μεταβολής της αγροτικής πολιτικής Υποστηρίζεται ότι η αγροτική πολιτική πρέπει να αντιμετωπίζεται ως μια πτυχή της κοινωνικής πολιτικής παρά ως τμήμα της οικονομικής πολιτικής. Όμως γίνεται εύκολα προφανές ότι η αγροτική πολιτική είναι μια σημαντική πτυχή της περιφερειακής πολιτικής. Και αυτό γιατί μια μεταβολή της ΚΑΠ είναι βέβαιο ότι θα έχει διαφορετικές επιπτώσεις στο επίπεδο της απασχόλησης μεταξύ των κρατών μελών και μεταξύ των διαφόρων περιφερειών μέσα στα κράτη μέλη

30 Απασχόληση και Ύπαιθρος Ο εξω-αγροτικός τομέας στην ύπαιθρο είναι μία συνιστώσα της αγροτικής οικονομίας/της οικονομίας της υπαίθρου για τον οποίο λίγα είναι γνωστά ως προς τον ρόλο του στην ευρύτερη αναπτυξιακή διαδικασία Θα ήταν επομένως λάθος να παραμελήσει κανείς τον τομέα αυτόν Ο ρόλος του εξω-αγροτικού τομέα στην απορρόφηση ενός ολοένα αυξανόμενου, σε πολλές περιπτώσεις, εργατικού δυναμικού είναι ιδιαίτερα σημαντικός Επιβραδύνει την εσωτερική μετανάστευση από την ύπαιθρο στα αστικά κέντρα, συνεισφέροντας στην αύξηση του εθνικού εισοδήματος ενώ παράλληλα συμβάλλει στην δικαιότερη κατανομή του

31 Απασχόληση και Ύπαιθρος Καθώς το συνολικό οικονομικό προϊόν αυξάνεται με υψηλότερο ρυθμό από ότι το γεωργικό προϊόν, το μερίδιο της γεωργίας στο ΑΕΠ τείνει να μειώνεται με το πέρασμα του χρόνου Σε ορισμένες χώρες όμως στη γεωργία αναλογεί ένα αρκετά σημαντικό μερίδιο του ΑΕΠ Στις χώρες αυτές το μέγεθος της γεωργικής απασχόλησης παραμένει υψηλό και σε ορισμένες περιπτώσεις είναι υψηλότερο του αντίστοιχου μεριδίου στο ΑΕΠ Συνολικά το μερίδιο του πρωτογενούς τομέα στην απασχόληση στα κράτη μέλη της ΕΕ των 15 είναι περίπου 5,3%

32 Διάγραμμα 1: Μερίδιο της Γεωργίας στο ΑΕΠ

33 Διάγραμμα 2: Απασχολούμενοι στον Γεωργικό Τομέα ως Ποσοστό του Συνόλου του Απασχολούμενου Δυναμικού

34 Απασχόληση και Ύπαιθρος Τα στατιστικά αυτά μεγέθη τείνουν να υποβαθμίζουν την σημασία του γεωργικού τομέα. Αυτό συμβαίνει γιατί η σημασία οικονομικών δραστηριοτήτων όπως η μεταποίηση, η διανομή, το λιανεμπόριο, η εστίαση κλπ. είναι μεγάλη με κριτήριο την προστιθέμενη αξία και την απασχόληση. Στο επίπεδο της αγροτικής εκμετάλλευσης ο γεωργικός τομέας υπόκειται σε μια συνεχή διαδικασία διαρθρωτικής προσαρμογής Η εργασία αποχωρεί από τον τομέα και οι γεωργικές εκμεταλλεύσεις αυξάνουν το μέγεθός τους

35 Απασχόληση και Ύπαιθρος Ένα μεγάλο και αυξανόμενο μέρος της γεωργικής παραγωγής παράγεται από έναν σχετικά μικρό αριθμό γεωργικών επιχειρήσεων. Αντίθετα, ένας μεγάλος αριθμός μικρότερων γεωργικών εκμεταλλεύσεων συνεισφέρει στο τελικό προϊόν Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται διάφοροι τύποι εκμεταλλεύσεων, όπως, μερικής απασχόλησης και άλλες, περιορισμένων δυνατοτήτων ως προς τους πόρους που διαθέτουν, που για διαφορετικούς λόγους δεν έχουν εξασφαλίσει την μεγέθυνσή τους και ανάπτυξή τους

36 Απασχόληση και Ύπαιθρος Μια εντυπωσιακή διαρθρωτική μεταβολή είναι η διαφοροποίηση των εκμεταλλεύσεων ως προς τις πηγές εισοδήματός τους Ένα σημαντικό τμήμα του εισοδήματος προέρχεται από πηγές εκτός εκμετάλλευσης Οι πηγές αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν απασχόληση του διαχειριστή η μελών της οικογενείας του εκτός εκμετάλλευσης, μη γεωργικές δραστηριότητες στην εκμετάλλευση, επενδύσεις, συντάξεις, κοινωνική ασφάλιση κλπ. σε πολλές χώρες στο μη γεωργικό εισόδημα αντιστοιχεί περίπου το μισό η περισσότερο ακόμα του μέσου συνολικού εισοδήματος των αγροτικών νοικοκυριών Τίθεται θέμα κατά πόσο η διαφοροποίηση αυτή αντικατοπτρίζεται κατά τον σχεδιασμό πολιτικής... Καθώς ο αριθμός των κατοίκων της υπαίθρου που εξασφαλίζουν το εισόδημά τους από την γεωργική τους δραστηριότητα και παραγωγή μειώνεται ενώ το συνολικό ύψος της παραγωγής διατηρείται στα ίδια επίπεδα, η ακόμα αυξάνεται, το κατά κεφαλή εισόδημα των γεωργών μπορεί να παραμείνει σε αντιστοιχία με αυτό των κατοίκων των αστικών κέντρων

37 Απασχόληση και ύπαιθρος Κάθε μέτρο πολιτικής που επιδρά πάνω σε έναν ή περισσότερους από τους παράγοντες που επηρεάζουν τη ζήτηση η/και την προσφορά εργασίας συνιστά κίνητρο για την αύξηση τόσο της κινητικότητας από/προς την ύπαιθρο και τα αστικά κέντρα όσο και από/προς την γεωργία και τον εξωαγροτικό τομέα Η ένταση του ανταγωνισμού (εμπορικές συμφωνίες, διαπραγματεύσεις στον ΠΟΕ κλπ.) σε συνδυασμό με την πρόοδο που συντελείται στην γεωργική τεχνολογία και την υποκατάσταση της εργασίας από το κεφάλαιο μειώνουν την ζήτηση για εργασία/απασχόληση στον γεωργικό τομέα Παρατηρείται, έτσι, επέκταση του φαινομένου της υποαπασχόλησης σε μεγάλα τμήματα της ευρωπαϊκής γεωργίας και σε ευρείες περιοχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η εξέλιξη αυτή δε φαίνεται να αντισταθμίζεται από μια αντίστοιχη αύξηση της ζήτησης στους μη-γεωργικούς τομείς στην ύπαιθρο

38 Figure 1. Distribution of Holdings by Size Classes (%) Belgium Denmark Germany Greece Spain France Ireland Italy Luxemburg Netherlands <10 ha ha 50 ha < Austria Portugal Finland Sweden United Kingdom EU % 20% 40% 60% 80% 100%

39 Figure 2. Average Agricultural Area per Country / Belg Den Ger Gre Spa Fra Ire Ita Lux Net Aus Por Fin Swe UK EU - 15

40 Figure 3. Evolution of Agricultural Employment in AWU (1 AWU=1800 hours) Belg Den Ger Gre Spa Fra Ire Ita Lux Net Aus Por Fin Swe UK

41 Απασχόληση και Ύπαιθρος Για την ικανοποίηση των στόχων αυτών απαιτούνται καινοτομίες, νεωτερισμοί, ευελιξία και συνεχής προσαρμογή στις μεταβολές, προσπάθειες που μπορούν να αναληφθούν κυρίως από νέους αγρότες Στην ΕΕ-15, κατά το έτος 2000, οι νέοι αγρότες, ηλικίας κάτω των 35 ετών, δεν ξεπερνούσαν το 8% του συνόλου των αγροτών, ενώ το 52% των αγροτών είχαν ηλικία άνω των 55 ετών. Το ποσοστό των αγροτών άνω των 55 ετών είναι ιδιαίτερα υψηλό στις μεσογειακές χώρες του νότου (Πορτογαλία 65%, Ιταλία 62%, Ελλάδα 56% και Ισπανία 53%) Η στήριξη που παρέχει η ΚΑΠ γίνεται με τρόπο γενικευμένο, χωρίς όρους χωρίς να λαμβάνεται υπ όψη η διαφορετικότητα που χαρακτηρίζει τη γεωργία της ΕΕ. Συγκεκριμένα, το μέσο μέγεθος των αγροτικών εκμεταλλεύσεων κυμαίνεται μεταξύ των κρατών μελών από 4.4 ha (Ελλάδα) σε 70 ha (Ηνωμένο Βασίλειο) Αντίστοιχα ο βαθμός απασχόλησης στη γεωργία ως ποσοστό του συνόλου των απασχολουμένων είναι για την Ελλάδα και την Πορτογαλία 17% και 13% αντίστοιχα ενώ για το Βέλγιο, Γερμανία, Σουηδία και το Ηνωμένο Βασίλειο δεν ξεπερνά το 3%

42 Απασχόληση και Ύπαιθρος Η κατάσταση αυτή έχει ως αποτέλεσμα την ιδιαίτερα στρεβλή κατανομή της στήριξης Στον τομέα των αροτραίων καλλιεργειών, για παράδειγμα, παραγωγοί στις περισσότερο ευνοημένες περιοχές εξασφαλίζουν διπλάσια στήριξη, ανά μονάδα καλλιεργούμενης έκτασης, από ότι στις λιγότερο ευνοημένες περιοχές λόγω των διαφορετικών αποδόσεων Τα συμβατικά μέτρα της ΚΑΠ που συνδέονται με το ύψος της παραγωγής, και στα οποία αντιστοιχεί το 90% περίπου του συνόλου των πόρων του Ευρωπαϊκού Γεωργικού Ταμείου (ΕΓΤΠΕ) δεν αντανακλούν περιφερειακές διαφορές και επομένως η ΚΑΠ στην πραγματικότητα δεν έχει χαρακτήρα κοινής πολιτικής εφ όσον ευνοεί ιδιαίτερα υψηλές αποδόσεις και μεγάλες εκμεταλλεύσεις Η δημιουργία συνθηκών απασχόλησης στον μη γεωργικό τομέα της υπαίθρου είναι καθοριστική για την βιωσιμότητα των μικρών γεωργικών εκμεταλλεύσεων και την ζωτικότητα της υπαίθρου

43 Απασχόληση και Ύπαιθρος Σε ορισμένα κράτη μέλη (π.χ. Ελλάδα, Ιταλία) η εγκατάσταση ανειδίκευτων εργατών στην ύπαιθρο που έχουν εισρεύσει από χώρες κυρίως της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης (Αλβανία Βουλγαρία, Ρουμανία, Πολωνία και άλλες) έχει αυξήσει την προσφορά εργασίας στον αγροτικό τομέα, σε περίοδο κατά την οποία δεν έχουν δημιουργηθεί ικανοποιητικές συνθήκες απορρόφησης τους στο μη γεωργικό τομέα της υπαίθρου Η εξέλιξη αυτή θα μπορούσε να έχει θετικό αποτέλεσμα με την προϋπόθεση ότι η ζήτηση για ανειδίκευτη εργασία στον γεωργικό τομέα θα μπορούσε να απορροφήσει μεγάλο όγκο εργασίας. Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, οι συνολικές ανάγκες απασχόλησης στον αγροτικό τομέα καλύπτονται κατά 85% περίπου από το οικογενειακό εργατικό δυναμικό, ενώ η μισθωτή εργασία που προσφέρεται από μόνιμους εργάτες, μετανάστες η μη, δεν ξεπερνά το 1.6%. Η εισροή μεταναστών θα μπορούσε να έχει θετικό αποτέλεσμα με την προϋπόθεση ότι η ζήτηση για ανειδίκευτη εργασία στον γεωργικό τομέα θα μπορούσε να απορροφήσει μεγάλο όγκο εργασίας. Η συνθήκη όμως αυτή δεν ικανοποιείται στη σημερινή πραγματικότητα

44 Απασχόληση και Ύπαιθρος Μια μείωση της προσφοράς εργασίας στον γεωργικό τομέα θα μπορούσε να έχει θετικό αποτέλεσμα στο γεωργικό εισόδημα και στην οικονομική πρόοδο υπό προϋποθέσεις Μια προϋπόθεση είναι η δυνατότητα του μη γεωργικού τομέα να απορροφήσει το δυναμικό που εξέρχεται Μια άλλη προϋπόθεση είναι η ύπαρξη συνθηκών που προκαλούν αύξηση της ζήτησης για εργασία στον γεωργικό τομέα. Σε κάθε περίπτωση όμως καθίσταται αναγκαία η δημιουργία συνθηκών για συγκράτηση του αγροτικού πληθυσμού στην ύπαιθρο. Απαιτείται επομένως αύξηση της απασχόλησης στο μη-γεωργικό τομέα της υπαίθρου για βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης Το να ταυτίζει κανείς την γεωργική πολιτική με την πολιτική για την ύπαιθρο είναι μια πλάνη. Όμως η πολιτική για την απασχόληση σχετίζεται απόλυτα και με τις δυο αυτές πολιτικές Σε πολλές περιοχές της υπαίθρου η γεωργική δραστηριότητα δεν κυριαρχεί πλέον. Η απασχόληση στην ύπαιθρο επεκτείνεται πολύ πέραν των στενών ορίων της γεωργίας παρά το γεγονός ότι η γεωργία παραμένει μια σημαντική πηγή απασχόλησης

45 Απασχόληση και Ύπαιθρος Το ισχύον πλαίσιο πολιτικής για την ύπαιθρο στην ΕΕ-15 είναι αυτό που προσδιορίσθηκε στην Agenda 2000 το 1997 καθώς και στο Βερολίνο το 1999 όταν τέθηκαν τα όρια της χρηματοδότησης για την περίοδο Μια δέσμη κανονισμών θέτει τους κανόνες και τις προϋπόθεσης και διαδικασίες για την αξιοποίηση των διαθέσιμων πόρων από τα κράτη μέλη. Ο κανονισμός 1257/99 για την Ανάπτυξη της Υπαίθρου είναι ο πιο σημαντικός. Ένας δεύτερος τρόπος παρέμβασης στις περιοχές της υπαίθρου είναι δυνατός μέσω των διαρθρωτικών ταμείων για τις περιοχές του στόχου 1 (Λιγότερο Αναπτυγμένες Περιοχές) και για τις περιοχές του στόχου 2 (Περιοχές με Διαρθρωτικά Προβλήματα). Ένα τρίτο εργαλείο πολιτικής είναι η Κοινοτική Πρωτοβουλία Leader+

46 Απασχόληση και Ύπαιθρος Το σύνολο των εργαλείων πολιτικής για την ύπαιθρο συμπεριλαμβάνουν παράλληλα τομεακές και γεωγραφικές λειτουργίες. Πρόκειται για παλαιά μέσα πολιτικής που αντιπροσωπεύουν άμεσες παρεμβάσεις που έχουν διαμορφωθεί ιστορικά και δεν συνιστούν έναν συνολικό και συνεκτικό γενικό σχεδιασμό Η τρέχουσα πολιτική για την ύπαιθρο δεν προσδιορίζει τον χαρακτήρα της επιθυμητής διαρθρωτικής προσαρμογής των εκμεταλλεύσεων και δεν προτείνει συγκεκριμένες γεωργικές πρακτικές Παραμένουν σε ισχύ οι υποθέσεις ότι οι αγροτικές περιοχές δεν διαφοροποιούνται μεταξύ τους καθώς και ότι οι περιοχές αυτές εξαρτώνται από την αγροτική παραγωγή για την εξασφάλιση απασχόλησης και εισοδήματος Η εμμονή στην γεωργική δραστηριότητα ως μόνης και κύριας δραστηριότητας που δικαιολογεί στήριξη, οδηγεί σε μεγαλύτερες απαιτήσεις για αύξηση της στήριξης, σε ένα μικρότερο αριθμό μεγαλύτερων αγροτικών εκμεταλλεύσεων, μείωση της απασχόλησης, απερημωμένες αγροτικές περιοχές και ενδυνάμωση των μεγάλων παραγωγών που επηρεάζουν και τους μικρότερους