ΣΧΕΔΙΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΩΝ ΥΠΕΡΘΕΡΜΙΑ. Συντάκτης: Πέτρος Κολοβός

Transcript

1 ΣΧΕΔΙΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΩΝ ΥΠΕΡΘΕΡΜΙΑ Συντάκτης: Πέτρος Κολοβός

2 Περιεχόμενα 10.ΥΠΕΡΘΕΡΜΙΑ... Error! Bookmark not defined. Συντάκτης: Πέτρος Κολοβός... Error! Bookmark not defined. ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΒΑΣΗ... Error! Bookmark not defined. Α. Εισαγωγή... Error! Bookmark not defined. Β. Αίτια... Error! Bookmark not defined. Γ. Αξιολόγηση... Error! Bookmark not defined. Δ. Διαχείριση... Error! Bookmark not defined. Βιβλιογραφία... Error! Bookmark not defined. ΣΧΕΔΙΟ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ... Error! Bookmark not defined. Α. Νοσηλευτική Διάγνωση:Υπερθερμία... Error! Bookmark not defined. Σχετιζόμενοι παράγοντες... Error! Bookmark not defined. Προσδιοριστικά Χαρακτηριστικά... Error! Bookmark not defined. Β. Επιθυμητές Εκβάσεις:... Error! Bookmark not defined. Γ. Ενέργειες / Παρεμβάσεις... Error! Bookmark not defined. 1ης ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ: Αξιολόγηση των αιτιολογικών/ συμμετεχόντων παραγόντων... Error! Bookmark not defined. 2ης ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ: Εκτίμηση των επιπτώσεων/ του βαθμού της υπερθερμίας... Error! Bookmark not defined. 3ης ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ: Συνεργασία σε μέτρα μείωσης θερμοκρασίας σώματος/ επαναφορά ομαλής λειτουργικότητας σώματος οργανισμού... Error! Bookmark not defined. 4ης ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ: Προαγωγή της ευεξίας/ (Εκπαίδευση/ Παράγοντες σχεδιασμού εξόδου)... Error! Bookmark not defined. Βιβλιογραφία... Error! Bookmark not defined. ΕΝΤΥΠΑ... Error! Bookmark not defined. Α. Έντυπο επικεντρωμένης αξιολόγησης υπερθερμίας... Error! Bookmark not defined. Υποκειμενικά Δεδομένα (Προσωπικές Αναφορές)... Error! Bookmark not defined. Αντικειμενικά Δεδομένα (Ευρήματα)... Error! Bookmark not defined. Β. Έντυπο διατύπωσης νοσηλευτικής διάγνωσης... Error! Bookmark not defined. Γ. Έντυπο καταγραφής επιθυνητών εκβάσεων... Error! Bookmark not defined. Δ. Νοσηλευτικές παρεμβάσεις... Error! Bookmark not defined.

3 ΥΠΕΡΘΕΡΜΙΑ Συντάκτης: Πέτρος Κολοβός ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΒΑΣΗ Α. Εισαγωγή Η θερμοκρασία του σώματος αποτελεί μέτρο της περιεχόμενης θερμότητάς του και μετράται σε βαθμούς (Κελσίου ή Φαρενάιτ). Αντανακλά τη διαφορά μεταξύ της παραγόμενης και της αποβαλλόμενης θερμότητας από τον οργανισμό. Η θερμοκρασία του σώματος συνήθως αναφέρεται στη θερμοκρασία του πυρήνα του σώματος και φυσιολογικά σ έναν ενήλικα διατηρείται σταθερή στο επίπεδο των 37 ο C. Η διατήρηση της θερμοκρασίας εντός στενών ορίων αποτελεί μια απαραίτητη για την ομοιόσταση λειτουργία του αυτόνομου νευρικού συστήματος και ρυθμίζεται με την εξισορρόπηση της παραγωγής και της απώλειας θερμότητας (Κιέκκας και συν. 2010). Το κέντρο ρύθμισης της θερμοκρασίας του σώματος βρίσκεται στον πρόσθιο υποθάλαμο και υπό φυσιολογικές συνθήκες διατηρεί τη θερμοκρασία του σώματος ανάμεσα στους 35,9 ο C και τους 37,4 ο C. Το ανώτατο φυσιολογικό όριο της θερμοκρασίας του σώματος είναι 37,7 ο C για του ενήλικες και 37,9 ο C για τα παιδιά, ενώ διακυμάνσεις συμβαίνουν σε κάθε άτομο (κυμαίνονται από 0,3 ο C έως 0,6 ο C), καθώς και φυσιολογικές μεταβολές κατά τη διάρκεια της ημέρας (χαμηλότερες νωρίς το πρωί και υψηλότερες αργά το απόγευμα) (Taylor, Lillis and LeMone, 2006). Η θερμοκρασία εσωτερικού του σώματος μπορεί να μετρηθεί από την τυμπανική μεμβράνη, τον πρωκτό ή την ουροδόχο κύστη (επεμβατική μέθοδος). Οι θερμοκρασίες της επιφάνειας του σώματος μετρώνται στο στόμα (υπογλωσσίως), τη μασχάλη και σε άλλες περιοχές της επιφάνειας του δέρματος. Για τη μέτρηση της θερμοκρασίας σώματος χρησιμοποιείται μια ποικιλία θερμοευαίσθητων οργάνων (θερμόμετρα ηλεκτρονικά, υπέρυθρης ακτινοβολίας, χάρτινο θερμόμετρο μιας χρήσης, θερμόμετρο τυμπανικού υμένα). Τα γυάλινα θερμόμετρα με υδράργυρο δεν χρησιμοποιούνται πλέον στους χώρους υγείας σύμφωνα με τις τελευταίες συστάσεις ασφαλείας (Berman, Snyder and Jackson, 2009; Lynn, 2012). Παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν τη θερμοκρασία του σώματος είναι ο κιρκάρδιος ρυθμός, το φύλο (φάση του εμμήνου κύκλου, εγκυμοσύνη), το στρες, οι μεταβολικές διαταραχές, η άσκηση και η θερμοκρασία του περιβάλλοντος (Taylor, Lillis and LeMone, 2006). Δεδομένου ότι η θερμοκρασία του περιβάλλοντος ποικίλλει σημαντικά, ο οργανισμός διαθέτει μηχανισμούς που συντονίζονται από τον πρόσθιο υποθάλαμο, τόσο για την παραγωγή θερμότητας όσο και για την απώλεια θερμότητας, ώστε να διατηρείται σταθερή η θερμοκρασία του σώματος. Το κέντρο ρύθμισης της θερμοκρασίας λαμβάνει πληροφορίες για τη θερμοκρασία περιβάλλοντος από τους αισθητήρες θερμότητας του δέρματος και για τη θερμοκρασία του πυρήνα από τους αισθητήρες θερμότητας που βρίσκονται στον ίδιο τον υποθάλαμο. Στη συνέχεια ο πρόσθιος υποθάλαμος συντονίζει την εκδήλωση των κατάλληλων απαντήσεων, οι οποίοι περιλαμβάνουν μηχανισμούς παράγωγης ή διασποράς της θερμότητας. Παρόλα αυτά οι δυνατότητές του θερμορυθμιστικού μηχανισμού του σώματος δεν είναι περιορισμένες.

4 Οποιοσδήποτε παράγοντας προκαλεί μεγάλες μετατοπίσεις (θετικές ή αρνητικές) στο ρυθμό αποθήκευσης της θερμότητας, μπορεί να προκληθούν αλλαγές στη θερμοκρασίας του σώματος που αποτελούν απειλητικές για τη ζωή καταστάσεις (Ignatavicius and Workman, 2008). Η υπερθερμία αποτελεί μια τέτοια κατάσταση και δυνητικά εμφανίζεται όταν η θερμοκρασία του περιβάλλοντος είναι μεγαλύτερη από αυτή του σώματος. Β. Αίτια Η υπερθερμία ορίζεται ως η ανώμαλα αυξημένη κεντρική θερμοκρασία σώματος (απουσία θερμορρυθμιστικής ομοιόστασης), λόγω ανεξέλεγκτης παραγωγής θερμότητας και αδυναμίας αποβολής της προς το περιβάλλον. Ακραίες τιμές θερμοκρασίας σώματος είναι οι πάνω από 40 ο C στον ενήλικα (Haist and Robbins, 2009). Στα αίτια της υπερθερμίας περιλαμβάνεται η ηλίαση, ορισμένα μεταβολικά σύνδρομα, βλάβες του κεντρικού νευρικού συστήματος από αιμορραγίες ή όγκους, ενδογενής δυσλειτουργία του υποθαλάμου και διάφορα φάρμακα. Η έκθεση σε εξωγενή θερμότητα και η παραγωγή ενδογενούς θερμότητας είναι δύο μηχανισμοί μέσω των οποίων η υπερθερμία μπορεί να προκαλέσει υψηλές θερμοκρασίες σώματος (Rakel and Bope, 2007). Η πιο κοινή περιβαλλοντική συνθήκη που οδηγεί σε υπερβολική υπερθερμία είναι η παρατεταμένη έκθεση σε ζέστη και υψηλή περιβαλλοντική υγρασία, ιδίως όταν συνοδεύεται από σωματική δραστηριότητα. Η ικανότητα αποβολής θερμότητας με ακτινοβολία πέφτει καθώς η ακτινοβολούσα θερμοκρασία των κοντινών αντικειμένων αυξάνεται και η ικανότητα αποβολής θερμότητας με μεταφορά μειώνεται καθώς η περιβαλλοντική θερμοκρασία αυξάνει. Όταν η περιβαλλοντική θερμοκρασία φθάνει στο μέσο της δεκάδας των 30 ο C, η εξάτμιση χρησιμεύει για την αποβολή θερμότητας. Ωστόσο, σε συνθήκες υψηλής περιβαλλοντικής υγρασίας η εξάτμιση μειώνεται, με αποτέλεσμα προοδευτική υπερθερμία. Η υπερθερμία μπορεί να οδηγήσει ταχέως στο θάνατο και η αντιμετώπισή της διαφέρει από αυτή του πυρετού (Ignatavicius and Workman, 2008). Ο πυρετός διαφέρει από τους άλλους τύπους υπερθερμίας στο ότι αντιπροσωπεύει μια αύξηση του σταθερού σημείου ρύθμισης του θερμοστάτη. Πρόκειται για μια ρυθμισμένη ανύψωση της θερμοκρασίας του πυρήνα του σώματος, η οποία αποτελεί μέρος της αμυντικής αντίδρασης των πολυκύτταρων οργανισμών στην εισβολή μικροοργανισμών ή ανόργανης ύλης. Στην αιτιολογία δεν περιλαμβάνονται μόνο λοιμώξεις, αλλά και μη λοιμώδη αίτια, όπως φάρμακα, τραυματικές κακώσεις και κακοήθεις νεοπλασίες. Στον πυρετό η αύξηση της κεντρικής θερμοκρασίας σώματος αποδίδεται στην επαναρρύθμιση του θερμορρυθμιστικού κέντρου σε υψηλότερο επίπεδο, που οφείλεται στη δράση των κυτταροκινών και της σύνθεσης κεντρικών μεσολαβητών (Κιέκκας και συν. 2010). Γ. Αξιολόγηση Όταν η θερμοκρασία του περιβάλλοντος αυξάνεται, ενεργοποιούνται μηχανισμοί οι οποίοι έχουν σαν αποτέλεσμα την αύξηση της απώλειας θερμότητας από το σώμα διαμέσου της ακτινοβολίας και της μεταγωγής. Οι μηχανισμοί αυτοί περιλαμβάνουν την αγγειοχάλαση των αιμοφόρων αγγείων του δέρματος με αποτέλεσμα το θερμό αίμα να εκτρέπεται από τα εν τω βάθει στρώματα προς την επιφάνεια του σώματος (αυξημένη ερυθρότητα και θερμοκρασία δέρματος), καθώς και την αύξηση της δραστηριότητας των συμπαθητικών χολινεργικών ινών στους ιδρωτοποιούς αδένες με αποτέλεσμα την εφίδρωση. Επίσης, η τροποποίηση της συμπεριφοράς για τη διευκόλυνση της αποβολής θερμότητας σχετίζεται με αύξηση της έκθεσης του δέρματος στον αέρα (αφαίρεση ρούχων, χρήση ανεμιστήρα) (Ignatavicius and Workman, 2008).

5 Δ. Διαχείριση Οι στόχοι της θεραπευτικής διαχείρισης της υπερθερμίας είναι η άμεση ψύξη του ατόμου και η υποστήριξη των ζωτικών του λειτουργιών. Η ψύξη πρέπει να αρχίζει αμέσως μετά την ανακάλυψη της υπερθερμικής κατάστασης και πρέπει να προχωρά γρήγορα. Για την επιτυχή έκβαση της υπερθερμικής κατάστασης η θερμοκρασία πρέπει να ελαττωθεί στους 39 ο C ή λιγότερο μέσα σε μία ώρα από την έναρξη της θεραπευτικής αντιμετώπισης. Η χρήση αντιπυρετικών δεν μειώνει την αυξημένη θερμοκρασία που οφείλεται σε υπερθερμία (Μπαλτόπουλος, 2009). Βιβλιογραφία Berman, A., Snyder, S., Jackson Ch. (2009). Η Νοσηλευτική στην Κλινική Πράξη. 6 η Έκδοση. Επιστημονική Επιμέλεια Η. Πανανουδάκη-Μπροκαλάκη. Ιατρικές Εκδόσεις Λαγός: Αθήνα. Haist, S., Robbins, J. (2009). Εσωτερική Παθολογία on call. Τόμος 1. Επιμέλεια μετάφραση Γ. Βαιόπουλος, Ι. Ελευσινιώτης, Μ. Τσιρώνη. Εκδόσεις Π.Χ. Πασχαλίδης: Αθήνα. Ignatavicius, D., Workman, L. (2008). Παθολογική-Χειρουργική Νοσηλευτική Κριτική Σκέψη για Συνεργατική Φροντίδα. Τόμος 4 ος. 5η Έκδοση. Επιμέλεια Ελληνικής Έκδοσης Α. Βασιλειάδου. Εκδόσεις Βήτα: Αθήνα. Κιέκκας, Π., Αρέθα, Α., Τσώτας, Δ., Κάργα, Μ. (2010). Εκτίμηση και Αντιμετώπιση ασθενούς με πυρετό. Στο: Εντατική Θεραπεία & Επείγουσα Ιατρική Κατευθυντήριες Οδηγίες, Μπαλτόπουλος Γ. (Επιμέλεια). Εκδόσεις Π.Χ. Πασχαλίδη: Αθήνα. Lynn, P. (2012). Κλινικές Νοσηλευτικές Δεξιότητες & Νοσηλευτική Διεργασία Έγχρωμος Άτλας. Γενικής Επιμέλεια Ελληνικής Έκδοσης Χρ. Λεμονίδου. Εκδόσεις Π.Χ. Πασχαλίδης: Αθήνα. Μπαλτόπουλος, Γ. (2009). Πρώτες Βοήθειες & Πρακτική Θεραπευτική Συνήθων Καταστάσεων. 2 η Έκδοση. Εκδόσεις Π.Χ. Πασχαλίδη: Αθήνα. Rakel, R., Bope, E. (2007). Σύγχρονη Θεραπευτική. Τόμος 1. Γενική Επιμέλεια Χρ. Σταφανάδης. Εκδόσεις Π.Χ. Πασχαλίδη: Αθήνα. Taylor, C., Lillis, C., LeMone, Pr. (2006). Θεμελιώδεις Αρχές της Νοσηλευτικής, Η Επιστήμη και η Τέχνη της Νοσηλευτικής Φροντίδας. Τόμος ΙΙ. Επιμέλεια Χρ. Λεμονίδου Ε. Πατηράκη-Κουρμπάνη. Εκδόσεις Π.Χ. Πασχαλίδης: Αθήνα.

6 ΣΧΕΔΙΟ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ Α. Υπερθερμία Ορισμός: Η απουσία θερμορυθμιστικής ομοιόστασης λόγω ανεξέλεγκτης θερμότητας και αδυναμία αποβολής της προς το περιβάλλον (κεντρική θερμοκρασία σώματος πάνω από 40 ο C στον ενήλικα). Σχετιζόμενοι παράγοντες Έκθεση σε θερμό και υγρό περιβάλλον. Ακατάλληλη ένδυση. Απουσία εγκλιματισμού. Έντονη φυσική δραστηριότητα. Αφυδάτωση. Ακραίες ηλικίες. Μειωμένη εφίδρωση. Λήψη φαρμάκων (διουρητικά, ρύθμισης της αρτηριακής πίεσης), αλκοόλ και άλλες ουσίες (κοκαΐνη, αμφεταμίνες). Παθολογικά αίτια (καρδιαγγειακές παθήσεις, βλάβες στο νωτιαίο μυελό ή τον εγκέφαλο, κακόηθες νευροληπτικό σύνδρομο), τραύμα, αυξημένος μεταβολικός ρυθμός. Προσδιοριστικά Χαρακτηριστικά Αντικειμενικά Υποκειμενικά Αύξηση θερμοκρασίας σώματος πάνω από τα φυσιολογικά όρια (>40 ο C). Δέρμα εξέρυθρο, θερμό στην αφή. Εφίδρωση. Ταχυκαρδία. Ταχύπνοια. Ασταθής αρτηριακή πίεση (υπόταση). Μυϊκή ακαμψία, απώλεια συντονισμού. Συσπάσεις, σπασμοί. Σύγχυση, παράξενη συμπεριφορά, παραλήρημα. Απώλεια συνείδησης. Πονοκέφαλος. Πληθυσμοί υψηλού κινδύνου Τα πολύ νέα και τα πολύ ηλικιωμένα άτομα είναι επιρρεπή σε υπερθερμία λόγω περιβαλλοντικής έκθεσης.

7 Β. Επιθυμητές Εκβάσεις: Το άτομο θα: Διατηρεί θερμοκρασία σώματος εντός των φυσιολογικών ορίων για την ηλικία και την κατάστασή του. Είναι ελεύθερο από επιπλοκές (εγκεφαλική/νευρολογικήή βλάβη, οξεία νεφρική ανεπάρκεια). Αναγνωρίζει τους αιτιολογικούς/συμμετέχοντες παράγοντες που υπόκεινται στον έλεγχο του ατόμου. Αναγνωρίζει τα σημεία και τα συμπτώματα που απαιτούν περαιτέρω εκτίμηση ή παρέμβαση. Εκφράζει λεκτικά την κατανόηση συγκεκριμένων παρεμβάσεων για την αποφυγή και αντιμετώπιση της υπερθερμίας. Επιδεικνύει συμπεριφορές για την παρακολούθηση και προαγωγή της φυσιολογικής θερμοκρασία σώματος. Γ. Ενέργειες / Παρεμβάσεις 1 ΗΣ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ: Αξιολόγηση των αιτιολογικών/ συμμετεχόντων παραγόντων: Επισήμανση της υποκείμενης αιτίας: έκθεση σε θερμό και υγρό περιβάλλον, αύξηση του ρυθμού παραγωγής θερμότητας (σωματική δραστηριότητα, υπερθυρεοειδική κατάσταση), διαταραγμένη αποβολή θερμότητας (θερμοπληξία), αφυδάτωση, συνυπάρχοντα παθολογικά προβλήματα (λοίμωξη, δυσλειτουργία υποθαλάμου). Καταγραφή συμμετεχόντων παραγόντων, όπως ηλικία ατόμου, κατανάλωση αλκοόλ, υπερδοσολογία φαρμάκων. 2ΗΣ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ: Εκτίμηση των επιπτώσεων/του βαθμού της υπερθερμίας: Παρακολούθηση της θερμοκρασίας σώματος. Αξιολόγηση της νευρολογικής ανταπόκρισης (επίπεδο συνείδησης και προσανατολισμού, αντίδραση σε ερεθίσματα, αντίδραση της κόρης, στάση σώματος και ύπαρξη σπασμών). Παρακολούθηση της αρτηριακής πίεσης, της καρδιακής συχνότητας και του καρδιακού ρυθμού (δυσαρρυθμίες και αλλαγές στο ΗΚΓ είναι συνηθισμένες λόγω ηλεκτρολυτικών διαταραχών, αφυδάτωσης, δράσης κατεχολαμινών και άμεσων επιπτώσεων της υπερθερμίας σε αίμα και μυοκάρδιο).

8 Παρακολούθηση της αναπνοής και ακρόαση των αναπνευστικών ήχων, σημειώνοντας τους παθολογικούς ήχους (μη μουσικούς τρίζοντες/ρόγχοι). Παρακολούθηση/καταγραφή τρόπων απώλειας υγρών, όπως ούρα (ολιγουρία και/ή νεφρική ανεπάρκεια μπορεί να συμβούν λόγω υπότασης, αφυδάτωσης, καταπληξίας και νέκρωσης ιστών), έμετοι και διάρροιες, τραύματα/συρίγγια και ανεπαίσθητες απώλειες (προκαλώντας απώλειες υγρών και ηλεκτρολυτών). Παρακολούθηση (παρουσία/απουσία) της εφίδρωσης, ως μηχανισμού απώλειας θερμότητας μέσω εξάτμισης, αγωγιμότητας και διάχυσης (η εξάτμιση μειώνεται από περιβαλλοντικούς παράγοντες-υψηλή θερμοκρασία και υγρασία περιβάλλοντος, καθώς και από σωματικούς παράγοντες που προκαλούν απώλεια της ικανότητας εφίδρωσης ή δυσλειτουργία των ιδρωτοποιών αδένων-κυστική ίνωση, αφυδάτωση, αγγειοσύσπαση). Παρακολούθηση εργαστηριακών εξετάσεων, όπως τιμές αερίων αίματος, ηλεκτρολύτες, καρδιακά και ηπατικά ένζυμα (μπορεί να αποκαλύψουν εκφυλισμό ιστών), γλυκόζη, γενική ούρων (μπορεί να αποκαλύψουν ιστική νέκρωση) και έλεγχος πηκτικότητας (μπορεί να αποκαλύψουν διάχυτη ενδαγγειακή πήξη). 3ΗΣ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ: Συνεργασία σε μέτρα μείωσης θερμοκρασίας σώματος/ επαναφοράς ομαλής λειτουργικότητας σώματος οργανισμού: Εξασφάλιση άμεσης ψύξης της επιφάνειας του σώματος με τη λήψη μέτρων όπως: απομάκρυνση από το θερμό περιβάλλον, αφαίρεση ενδυμάτων (απώλεια θερμότητας λόγω ακτινοβολίας και αγωγιμότητας), ψύξη περιβάλλοντος με κλιματισμό και/ή χρήση ανεμιστήρων (απώλεια θερμότητας μέσω αγωγιμότητας), μπάνιο με κρύο νερό, επιθέματα ή διαβροχή με νερό και παράλληλη χρήση ανεμιστήρα (απώλεια θερμότητας μέσω εξάτμισης και αγωγιμότητας), τοπική εφαρμογή παγοκύστης, ειδικά στη βουβωνική χώρα, τον αυχένα και τις μασχάλες (περιοχές με μεγάλη αιματική ροή). Σε παιδιά το χλιαρό μπάνιο είναι προτιμότερο. Η εμβυθίση σε κρύο νερό δε συστήνεται γιατί προκαλεί ρίγος, που αυξάνει την ενδογενή παραγωγή θερμότητας. Να αποφεύγεται η κάλυψη του σώματος με δροσερά πανιά ή σεντόνια γιατί εμποδίζεται η απομάκρυνση της θερμότητας με εξάτμιση. Η εξάτμιση είναι η πιο αποτελεσματική μέθοδος ψύξης. Εξωτερική ψύχρανση με ηλεκτρική κουβέρτα, κάλυψη των άκρων για ελαχιστοποίηση του ρίγους και διακοπή της λειτουργίας της όταν η θερμοκρασία του σώματος έχει 1-3 βαθμούς διαφορά από την επιθυμητή θερμοκρασία. Περιορισμός της δραστηριότητας του ατόμου για τη μείωση των μεταβολικών απαιτήσεων και της κατανάλωσης οξυγόνου. Χορήγηση οξυγόνου για την αντιμετώπιση των αυξημένων απαιτήσεων και κατανάλωσης οξυγόνου, αν ενδείκνυται. Παροχή υψηλής θερμιδικά δίαιτας για την κάλυψη των αυξημένων μεταβολικών απαιτήσεων σε άτομο με ικανότητα κατάποσης. Χορήγηση υγρών και ηλεκτρολυτών αναπλήρωσης για υποστήριξη του κυκλοφορούντος όγκου αίματος και της ιστικής αιμάτωσης, αν ενδείκνυται. Χορήγηση φαρμάκων για την αντιμετώπιση της υποκείμενης αιτίας (λοίμωξη, θυρεοειδική κρίση), για έλεγχο του ρίγους και των σπασμών, καθώς και αντιπυρετικών (αποφυγή χρήσης σκευασμάτων ασπιρίνης σε παιδιά-μπορεί να προκληθεί σύνδρομο

9 Reye- και σε ενήλικες με διαταραχές πήξης ή σε αυτούς που λαμβάνουν αντιπηκτική αγωγή). Εξασφάλιση βατού αεραγωγού και παροχή ΚΑΡΠΑ, αν ενδείκνυται.

10 4 ΗΣ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ: Προαγωγή της ευεξίας (Εκπαίδευση/ Παράγοντες σχεδιασμού εξόδου): Επισήμανση των παραγόντων κινδύνου/αιτιών, που προκαλούν υπερθερμία. Προσδιορισμός των παραγόντων που το άτομο/οικογένεια μπορεί να ελέγξει, όπως λήψη μέτρων προστασίας από την υπερβολική έκθεση σε περιβαλλοντική θερμότητα (κατάλληλη ένδυση, περιορισμός δραστηριότητας, αποφυγή εξόδου τις ζεστές ώρες της ημέρας, χρήση ανεμιστήρα/κλιματισμού, αποφυγή θερμών χώρων, λήψη υγρών ροφημάτων), συμμόρφωση με το θεραπευτικό σχήμα. Διδασκαλία του ατόμου/οικογένειας σχετικά με τη σημασία της επαρκούς πρόληψης υγρών για την πρόληψη της αφυδάτωσης. Διδασκαλία του ατόμου/οικογένειας σχετικά με την αναγνώριση σημείων και συμπτωμάτων υπερθερμίας, όπως εξέρυθρο δέρμα, αυξημένη θερμοκρασία σώματος, αυξημένη αναπνευστική/καρδιακή συχνότητα, λιποθυμία, απώλεια συνείδησης, σπασμοί (αποτελούν ενδείξεις για άμεση παρέμβαση). Ενημέρωση και εκπαίδευση των πολιτών σε πρακτικές πρόληψης και αντιμετώπισης καταστάσεων που σχετίζονται με την υπερβολική έκθεση σε υψηλή θερμοκρασία και υγρασία περιβάλλοντος. Αξιοποίηση κοινοτικών πηγών για την εκπλήρωση συγκεκριμένων αναγκών (πρόβλεψη για εξασφάλιση ανεμιστήρων, λειτουργία κλιματιζόμενων χώρων σε κοινόχρηστους χώρους κατά τη διάρκεια κυμάτων καύσωνα, εξασφάλιση τηλεφωνικής επικοινωνίας με κοινοτικές δομές, προγραμματισμός κατ οίκον επισκέψεων ιδίως σε ηλικιωμένα άτομα). Βιβλιογραφία Marjory, G. (2009). Eγχειρίδιο Νοσηλευτικής Διαγνωστικής. 11η έκδοση. Εκδόσεις ΒΗΤΑ: Αθήνα. McCullough, L., Arora, S. (2004). Diagosis and Treatment of Hyperthermia. American Family Physician, 70 (12), p Πατηράκη Κουρμπάνη, Ε. (2009). Οδηγός Ανάπτυξης Σχεδίου Νοσηλευτικής Φροντίδας Διαγνώσεις, Παρεμβάσεις και Αιτιολογήσεις. 11η Αγγλική Έκδοση 1η Ελληνική Έκδοση. Εκδόσεις Π.Χ. Πασχαλίδης: Αθήνα. Επιμέλεια του: Doenges, M. E., Moorhouse, M. F., Murr, A. (2008). Nurse s pocket guide diagnoses, prioritized interventions and rationales. 11 th edition. F. A. Davis Company: Philadelphia.

11 ΕΝΤΥΠΑ Α. Έντυπο επικεντρωμένης αξιολόγησης υπερθερμίας Υποκειμενικά Δεδομένα (Προσωπικές Αναφορές) Πονοκέφαλος. Αντικειμενικά Δεδομένα (Ευρήματα) Αύξηση θερμοκρασίας σώματος πάνω από τα φυσιολογικά όρια (>40 ο C). Δέρμα εξέρυθρο, θερμό στην αφή. Εφίδρωση. Ταχυκαρδία. Ταχύπνοια. Ασταθής αρτηριακή πίεση (υπόταση). Μυϊκή ακαμψία, απώλεια συντονισμού. Συσπάσεις, σπασμοί. Σύγχυση, παράξενη συμπεριφορά, παραλήρημα. Απώλεια συνείδησης. Β. Έντυπο διατύπωσης νοσηλευτικής διάγνωσης Υπερθερμία που σχετίζεται με: Έκθεση σε θερμό και υγρό περιβάλλον. Ακατάλληλη ένδυση. Απουσία εγκλιματισμού. Έντονη φυσική δραστηριότητα. Αφυδάτωση. Ακραίες ηλικίες. Μειωμένη εφίδρωση. Λήψη φαρμάκων (που αυξάνουν το μυϊκό ρυθμό ή μειώνουν την απώλεια θερμότητας). Παθολογικά αίτια (καρδιαγγειακές παθήσεις, βλάβες στο νωτιαίο μυελό ή τον εγκέφαλο, κακόηθες νευροληπτικό σύνδρομο), τραύμα, αυξημένος μεταβολικός ρυθμός. Γ. Έντυπο καταγραφής επιθυμητών εκβάσεων Προηγούμενη Βαθμολόγηση κλίμακας εκβάσεων:

12 Βαθμολόγηση με 1: σοβαρή απόκλιση από τα φυσιολογικά όρια, 2: ουσιώδης απόκλιση από τα φυσιολογικά όρια, 3: μέτρια απόκλιση από τα φυσιολογικά όρια, 4: ήπια απόκλιση από τα φυσιολογικά όρια, 5: καμία απόκλιση από τα φυσιολογικά όρια, ΜΕ: μη εφαρμόσιμο) Αρχική βαθμολογία:...τελική βαθμολογία: Δείκτες σοβαρή απόκλιση 1 ουσιώδης απόκλιση 2 μέτρια απόκλιση 3 ήπια απόκλιση 4 καμία απόκλιση 5 μη εφαρμόσιμο ΜΕ Θερμοκρασία σώματος Νευρολογική ανταπόκριση Αναπνευστική συχνότητα Αναπνευστικός ρυθμός Παθολογικοί αναπνευστικοί ήχοι Καρδιακή συχνότητα Καρδιακός ρυθμός Αρτηριακή Πίεση Μέτρηση υγρών αποβαλλόμενων Κατάσταση Δέρματος Κινητικότητα ορθώσεων Μυϊκός συντονισμός Εφίδρωση Εργαστηριακά ευρήματα: 1. αέρια αίματος 2.. Δείκτες Το άτομο/οικογένεια: καθόλου 1 σπάνια 2 μερικές φορές 3 συχνά 4 συνεχώς 5 μη εφαρμόσιμο ΜΕ

13 Αναγνωρίζει τους αιτιολογικούς/συμμετέχοντες παράγοντες που υπόκεινται στον έλεγχό του Αναγνωρίζει τα σημεία και τα συμπτώματα που απαιτούν περαιτέρω εκτίμηση ή παρέμβαση Εκφράζει λεκτικά την κατανόηση συγκεκριμένων παρεμβάσεων για την αποφυγή και αντιμετώπιση της υπερθερμίας Επιδεικνύει συμπεριφορές για την παρακολούθηση και προαγωγή της φυσιολογικής θερμοκρασία σώματος Εκφράζει λεκτικά την κατανόηση συμμόρφωσης στο θεραπευτικό σχήμα Δ. Νοσηλευτικές παρεμβάσεις Παρακολούθηση της θερμοκρασίας σώματος. Παρακολούθηση/αξιολόγηση της αναπνευστικής και καρδιαγγειακής λειτουργίας. Αξιολόγηση της νευρολογικής ανταπόκρισης. Παρακολούθηση (παρουσία/ απουσία) της εφίδρωσης και των άλλων απωλειών σε σωματικά υγρά. Παρακολούθηση εργαστηριακών εξετάσεων. Μεταφορά σε δροσερό μέρος και άμεση διακοπή οποιασδήποτε δραστηριότητας. Αφαίρεση ενδυμάτων. Ψύξη περιβάλλοντος με κλιματισμό και/ή χρήση ανεμιστήρων. Εξασφάλιση άμεσης ψύξης της επιφάνειας του σώματος με τοποθέτηση παγοκύστεων (ειδικά στη βουβωνική χώρα, τον αυχένα και τις μασχάλες), διαβροχής ή μπάνιου με κρύο νερό και παράλληλη χρήση ανεμιστήρα. Αποφυγή κάλυψης του σώματος με δροσερά πανιά ή σεντόνια. Εφαρμογή μέτρων εξωτερικής ψύχρανσης (χρήση ηλεκτρικής κουβέρτας).

14 Περιορισμός της δραστηριότητας του ατόμου για τη μείωση των μεταβολικών απαιτήσεων και της κατανάλωσης οξυγόνου. Ενθάρρυνση για λήψη υγρών με ταυτόχρονη λήψη άλατος. Χορήγηση οξυγόνου για την αντιμετώπιση των αυξημένων απαιτήσεων και της κατανάλωσης οξυγόνου, αν ενδείκνυται. Ενθάρρυνση συμμόρφωσης με το προτεινόμενο θεραπευτικό σχήμα. Ενθάρρυνση στη λήψη μέτρων προστασίας από την υπερβολική έκθεση σε περιβαλλοντική θερμότητα. Παροχή υψηλής θερμιδικά δίαιτας για την κάλυψη των αυξημένων μεταβολικών απαιτήσεων σε άτομο με ικανότητα κατάποσης. Εξασφάλιση βατού αεραγωγού και παροχή ΚΑΡΠΑ, αν ενδείκνυται. Εκπαίδευση Ενημέρωση του ατόμου/οικογένειας σχετικά με τους παράγοντες κινδύνου/αιτίες, που προκαλούν υπερθερμία. Διδασκαλία του ατόμου/οικογένειας σχετικά με την αναγνώριση σημείων και συμπτωμάτων υπερθερμίας. Διδασκαλία του ατόμου/οικογένειας σχετικά με τη σημασία της επαρκούς πρόληψης υγρών για την πρόληψη της αφυδάτωσης. Ενημέρωση και εκπαίδευση των πολιτών σε πρακτικές πρόληψης και αντιμετώπισης καταστάσεων που σχετίζονται με την υπερβολική έκθεση σε υψηλή θερμοκρασία και υγρασία περιβάλλοντος. Ενημέρωση ατόμου/οικογένειας σχετικά με τις διαθέσιμες κοινοτικές πηγές για την εκπλήρωση συγκεκριμένων αναγκών.