Όρια απλής και άμεσης συνέργειας

Transcript

1 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΡΑΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ Τομέας Ποινικών & Εγκληματολογικών Επιστημών Κατεύθυνση: Ουσιαστικό Ποινικό Δίκαιο Διπλωματική εργασία με θέμα Όρια απλής και άμεσης συνέργειας Η νομολογία ως πεδίο οριοθέτησης της απλής συνέργειας Τριμελής επιτροπή διδασκόντων: Αριστοτέλης Χαραλαμπάκης Γιάννης Μπέκας Γιώργος Δημήτραινας Επιβλέπων καθηγητής: Γιώργος Δημήτραινας Επιμέλεια: Άννα Θεοδώρογλου (Α.Μ.: 1960/12) Κομοτηνή, Οκτώβριος 2015

2 Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α I. Έννοια της συνδρομής 6 i. Από τη διάταξη του άρθρου 72 ΠΝ στη σημερινή διάταξη του άρθρου 47 ΠΚ 6 ii. «Οποιαδήποτε συνδρομή».8 iii. Αποτελεί αξιόποινη συνδρομή μια «ουδέτερη ενέργεια»;..10 Θεωρητικές λύσεις - Η θέση της νομολογίας Συμπέρασμα 11 II. Αιτιώδης σύνδεσμος μεταξύ συνδρομής και επέλευσης του αποτελέσματος.17 i. Προσέγγιση του ζητήματος - Θεωρητικές λύσεις.17 ii. Τι συμβαίνει στην πράξη 22 III. IV. Ορισμός απλής συνέργειας κατά τη νομολογία 24 i. Διάκριση της υλικής συνέργειας από την ψυχική συνέργεια 24 ii. Απλή versus ενεργός παρουσία στον τόπο του εγκλήματος.30 iii. Ο διπλός δόλος του απλού συνεργού 35 Α. Η εξέταση του «υποκειμενικού στοιχείου» του συνεργού μετά το «αντικειμενικό στοιχείο»..37 Β. Ειδική αιτιολόγηση της γνώσης και της βούλησης του συνεργού να ενισχύσει τον αυτουργό 40 Γ. Ειδική αιτιολόγηση του βαθμού του δόλου του συνεργού...42 Απλή συνέργεια με παράλειψη 43 i. Γενικός ορισμός αποθετικής συνέργειας...43 ii. Διάκριση αποθετικής συνέργειας από την αυτουργική τέλεση εγκλήματος διά παραλείψεως.46 Θεωρητικές λύσεις Συμπέρασμα - Τι συμβαίνει στην πράξη 47 iii. Διάκριση άμεσης συνέργειας διά παραλείψεως από την απλή συνέργεια διά παραλείψεως.57 V. Οριακά ζητήματα απλής και άμεσης συνέργειας 62 i. Οριακές περιπτώσεις στην πράξη..62 ii. Θεωρητικές λύσεις. Η πράξη «χαλαρή στη δομή της»...65 iii. Το ζήτημα διακοπής της σωστικής αιτιώδους διαδρομής. Ένα σύνηθες οριακό ζήτημα στην πράξη.67 1

3 VI. VII. VIII. ΙΧ. Συνέργεια μετά την τέλεση της κύριας πράξης; 70 i. Σύγχρονα ερμηνευτικά ζητήματα «μεθεπόμενης συνέργειας» 70 Το ιδιώνυμο έγκλημα του άρ. 1 2 ν.1608/1950 ως απολίθωμα της «μεθεπόμενης συνέργειας» του ΠΝ 70 ii. Χρόνος παροχής της «μεθεπόμενης συνέργειας» κατά τη νομολογία 73 iii. Προκαταβολική υπόθαλψη εγκληματία ή προεξασφάλιση της ματαίωσης διώξεως 74 iv. Συνέργεια στο στάδιο ουσιαστικής αποπεράτωσης του εγκλήματος (;) 76 Σύγχρονα προβλήματα ex lege προκαθορισμού ή «αναβάθμισης» της συμμετοχικής ευθύνης..79 i. Η περίπτωση του άρ ν. 2523/ ii. Η περίπτωση του άρ. 394 ΠΚ.83 Επίμετρο: Η πρόβλεψη του ΣχΠΚ για την απλή συνέργεια.86 Βιβλιογραφία 90 2

4 Συντομογραφίες Ελληνικές: Αναθ ΑΠ άρ. αριθ. Αρμεν βλ. Βούλ. Γνμδ Διατ Δικ ΔΣΑ εδ. Εισ έκδ. Εφ. κ.ε. ΚΠΔ κ.λπ. λ.χ. ΜΟΔ ΜΟΕ Μον Μτφρ. Αναθεωρητικό Άρειος Πάγος άρθρο αριθμός Αρμενόπουλος βλέπε Βούλευμα Γνωμοδότηση Διάταξη Δικαστήριο Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών εδάφιο Εισαγγελέας έκδοση Εφετείο και επόμενα Κώδικας Ποινικής Δικονομίας και τα λοιπά λόγου χάρη Μικτό Ορκωτό Δικαστήριο Μικτό Ορκωτό Εφετείο Μονομελές μετάφραση 3

5 Ν. Νόμος ΝΔ ΝοΒ ό.π. παρ. ΠΔ Πεντ ΠΚ Πλημ ΠΝ ΠοινΔικ ΠοινΛογ ΠραξΛογΠΔ προτ Πρβλ. π.χ. ΠοινΧρ Σ σελ. Συμβ συνδ. ΣχΠΚ τεύχ. ΤΝΠ τόμ. Τριμ Υπερ νομοθετικό διάταγμα Νομικό Βήμα όπως παραπάνω Παράγραφος Ποινικό Δίκαιο Πενταμελές Ποινικός Κώδικας Πλημμελειοδικείο Ποινικός Νόμος Ποινική Δικαιοσύνη Ποινικός Λόγος Πράξη και Λόγος Ποινικού Δικαίου πρόταση παράβαλε παραδείγματος χάρη Ποινικά Χρονικά Σύνταγμα σελίδα Συμβούλιο συνδυασμό Σχέδιο Ποινικού Κώδικα τεύχος Τράπεζα Νομικών Πληροφοριών τόμος Τριμελές Υπεράσπιση 4

6 υποσημ. ΦΕΚ υποσημείωση Φύλλο Εφημερίδας της Κυβερνήσεως Ξενόγλωσσες: BGH LG NStZ OLG RGSt Bundesgerichtshof Landgericht Neue Zeitschrift fűr Strafrecht Oberlandesgericht Reichsgericht S. Seite StGB StPO Strafgesetzbuch Strafprozessordnung 5

7 Ι. Έννοια της συνδρομής i. Από τη διάταξη του άρθρου 72 ΠΝ στη σημερινή διάταξη του άρθρου 47 ΠΚ Υπό την ισχύ του ΠΝ η απλή συνέργεια διακρινόταν σε α) υλική και ψυχική ή πνευματική ή ηθική, β) θετική και αρνητική, γ) προηγούμενη, σύγχρονη και μεθεπόμενη 1. Από αυτές τις μορφές συνέργειας η μόνη που δεν αποδέχεται το σύγχρονο Ποινικό Δίκαιο είναι η μεθεπόμενη συνέργεια, καθότι με βάση το γράμμα του νόμου (άρ. 47 ΠΚ) δε νοείται συνέργεια μετά την τέλεση του εγκλήματος, ενώ ο δράστης που ενεργεί μετά την τέλεση του εγκλήματος προς εξασφάλιση ή συγκάλυψή του χωρίς προηγούμενη συμφωνία με τον φυσικό αυτουργό θεωρείται ότι διαπράττει διαφορετικό αδίκημα (λ.χ. 231, 394 ΠΚ) ως μοναυτουργός 2. Ο παλαιότερος νομοθέτης απαρίθμησε ενδεικτικώς στη διάταξη του άρ. 72ω ΠΝ τις εξής ειδικές περιπτώσεις συνέργειας 3 : α) πράξεις του συνεργού που διευκολύνουν την προπαρασκευή ή την εκτέλεση της πράξης διά της παροχής ή υποδείξεως του κατάλληλου για να τελεστεί το έγκλημα τόπου και χρόνου, β) συμβουλές ή παραινέσεις για τη διάπραξη του εγκλήματος ή χορήγηση όπλων, μέσων και άλλων εργαλείων, γ) κάθε συνδρομή κατά τη διάρκεια τέλεσης του εγκλήματος, δ) i. η μεθεπόμενη συνέργεια η οποία παρέχεται ένεκα υπόσχεσης του συνεργού που εδόθη στον αυτουργό πριν από την τέλεση του εγκλήματος (ψυχική συνέργεια) και ii. η λήψη αμοιβής μετά την τέλεση της πράξης η οποία καταβάλλεται κατόπιν προηγηθείσας συνεννόησης με τον αυτουργό 4, ε) μεθεπόμενη συνέργεια χωρίς προηγούμενη συνεννόηση με τον αυτουργό (!), στ) αρνητική συνέργεια με την έννοια της μη παρεμπόδισης τέλεσης αξιόποινων πράξεων και ζ) αρνητική συνέργεια με την μορφή της παράλειψης καταγγελίας 1 Βλ. Ηλιόπουλου, Ποινικόν Δίκαιον Ι, έκδ. 4η, 1927, σελ. 335 κ.ε., Γάφου, Συμμετοχή εις το έγκλημα, 1937, σελ Πρβλ. Χαραλαμπάκη, Σύνοψη Ποινικού Δικαίου, Γενικό Μέρος, Ι, 2010, σελ. 873 κ.ε., Μυλωνόπουλου, Γενικό Μέρος, ΙΙ, 2008, σελ. 293 κ.ε., Ανδρουλάκη, Γενικό Μέρος, ΙΙ, 2004, σελ. 250 κ.ε., Μανωλεδάκη, Επιτομή, 2001, σελ. 460, Μπιτζιλέκη, Η συμμετοχική πράξη, 1990, σελ. 198 κ.ε., ΑΠ 214/2001, ΠοινΛογ Α, σελ. 535, ΑΠ 323/1994, Υπερ 1994, σελ. 847, ΕφΑθ 3342/1991, ΠοινΧρ ΜΒ, σελ. 728, ΑΠ 192/1981, ΠοινΧρ ΛΑ, σελ Πρβλ. Τσαούση, Ποινικός Νόμος, 1921, σελ. 83 κ.ε. 4 Προβληματικό το περιεχόμενο του αντίστοιχου τέταρτου εδαφίου του άρ. 72 ΠΝ, καθότι γεννάται εύλογα το ερώτημα για ποιον λόγο τιμωρείται ως συνεργός αυτός που μετά τη διάπραξη του εγκλήματος λαμβάνει την αμοιβή που προσυμφώνησε με τον αυτουργό χωρίς ωστόσο να του έχει δώσει καμία βοήθεια. Παρατηρείται ότι η μόνη διαφορά του από το έγκλημα του άρ. 74 παρ. 3 ΠΝ είναι το στοιχείο του κέρδους, ήτοι της αμοιβής για την παράλειψη παρεμπόδισης της κύριας πράξης 6

8 αξιόποινων πράξεων από τους δημόσιους υπαλλήλους και υπηρέτας οι οποίοι έχουν συνεννοηθεί 5 για τούτη την παράλειψη με τον αυτουργό. Ωστόσο, ο νομοθέτης του ΠΚ δεν προέβη σε ενδεικτική απαρίθμηση των περιπτώσεων συνέργειας. Όπως σημειώνεται χαρακτηριστικά στην αιτιολογική έκθεση ΣχΠΚ 1924 «μετά τον δοθέντα γενικόν ορισμόν της συνεργείας περιττήν κρίνομεν πάσαν εν τω νόμω αναγραφήν ειδικών περιπτώσεων, πολλώ δε μάλλον της εν τω ισχύοντι νόμω μακράς περιπτωσιολογίας (άρθρ. 72), ήτις ουδένα εκπληροί σκοπόν δι ο και εν ουδεμία άλλη των νεώτερων νομοθεσιών απαντά. Διότι ως έργον της Επιστήμης εθεωρήθη πανταχού η διάκρισις των διαφόρων μορφών της συνεργείας, ως έργον δε του Δικαστού, ίνα εν εκάστη ειδική περιπτώσει εξεύρη αν αύτη πληροί τους όρους του νόμου». Ειδικότερα, σήμερα ο νόμος κατά γράμμα ορίζει ότι όποιος, εκτός από την περίπτωση της παρ. 1 στοιχ. β του προηγούμενου άρθρου, παρέσχε με πρόθεση σε άλλον οποιαδήποτε συνδρομή πριν από την τέλεση ή κατά την τέλεση της άδικης πράξης που διέπραξε, τιμωρείται ως συνεργός με ποινή ελαττωμένη (άρθρο 83). Ως συνδρομή υπό την ισχύ του σημερινού άρ. 47 ΠΚ καλείται δηλαδή κάθε ενέργεια με την οποία καθίσταται δυνατή ή διευκολύνεται ή επιτάσσεται ή εξασφαλίζεται η πράξη του αυτουργού. Ειδικότερα, η συμμετοχική πράξη βρίσκεται σε λειτουργική σύνδεση με την κύρια πράξη, καθότι τελείται εξαιτίας και ενόψει αυτής. 5 Άλλως αν ελλείπει η προηγούμενη αυτή συμφωνία οι υπόχρεοι δημόσιοι υπάλληλοι τελούν παράβαση καθήκοντος. 7

9 ii. «Οποιαδήποτε συνδρομή» Η διάταξη του αρ. 47 ΠΚ όπως ισχύει σήμερα αρκείται σε οποιαδήποτε συνδρομή 6 για την κατάφαση της απλής συνέργειας. Αυτονοήτως το Ποινικό Δίκαιο ενδιαφέρει μόνο η πρόσφορη συνδρομή 7 που παρέχει ο συνεργός στον αυτουργό της κυρίας πράξεως, ήτοι η παροχή πρόσφορου μέσου προς ενίσχυση ή διευκόλυνση του αποτελέσματος (παροχή κλειδιού που ταιριάζει στην κλειδαριά του σπιτιού του υποψήφιου θύματος κλοπής). Αντιθέτως, δεν είναι ποινικά κολάσιμη η απρόσφορη συνδρομή η οποία παρέχεται χωρίς να γνωρίζει ο φερόμενος ως συνεργός το απρόσφορο του μέσου ή του αντικειμένου 8. Επιπλέον, το Ποινικό Δίκαιο δεν ενδιαφέρει ούτε η συμμετοχή σε απρόσφορη απόπειρα του εγκλήματος, επειδή στην περίπτωση αυτή δεν ενισχύθηκε, ούτε διευκολύνθηκε ο αυτουργός ως προς την επέλευση του εγκληματικού αποτελέσματος από τη συνδρομή του συμμετέχοντος (π.χ. μεταφορά του αυτουργού με το όχημα του φερόμενου ως συνεργού στον τόπο του εγκλήματος όπου τελικά ο αυτουργός δε σκοτώνει το θύμα επειδή το όπλο που έφερε μαζί του ήταν άδειο) 9. Αντιθέτως, αξιόποινη συνέργεια σε απόπειρα υπάρχει σε κάθε περίπτωση που ο αποδέκτης της συνδρομής προέβη μεν σε (πρόσφορη) απόπειρα τέλεσης του εγκλήματος, όμως δεν κατάφερε να το ολοκληρώσει ή δε θέλησε να το ολοκληρώσει 10. Περαιτέρω, το ερώτημα που προκύπτει είναι αν καθεαυτή η συνέργεια πρέπει να είναι επικίνδυνη για το έννομο αγαθό που προσβάλλεται με την κύρια 6 Βλ. χαρακτηριστικά Χαραλαμπάκη, Η ψυχική συνέργεια - Οριακό σημείο του αξιοποίνου, ΠοινΧρ ΝΗ /2008, σελ. 673 κ.ε.: «με το να αρκείται ο ποινικός νομοθέτης σε οποιαδήποτε συνδρομή για τη θεμελίωση της απλής συνέργειας έχει καταφέρει να προσδώσει σε μια ήδη ασαφή και αόριστη έννοια το ευρύτερο δυνατό περιεχόμενο». 7 Σύμφωνα με την υπ αριθμ. 2512/1971 ΠλημΑθ, ΝοΒ 1972, σελ. 119: «Η κατ είδος και χρόνον συνδρομή δέον να είναι αντικειμενικώς πρόσφορος και κατάλληλος άγουσα ευθέως εις υποβοήθησιν του αυτουργού». 8 Δημάκη, Συστηματική Ερμηνεία του Ποινικού Κώδικα, Ευθύνη-Εποπτεία: Ανδρουλάκη, Μαγκάκη, Μανωλεδάκη, Σπινέλλη, Σταμάτη, Ψαρούδα-Μπενάκη, άρ , 2005, σελ Να σημειωθεί ότι η απλή απόπειρα συνδρομής δεν αρκεί για την τιμώρηση κάποιου ως συνεργού, εφόσον δεν είναι αξιόποινη η απόπειρα συνέργειας. Βλ. Μυλωνόπουλου, Ποινικό Δίκαιο, Γενικό Μέρος ΙΙ, 2008, σελ , Μπουρμά σε Χαραλαμπάκη, Ποινικός Κώδικας, Ερμηνεία κατ άρθρο, τόμ. Ι, 2011, σελ Εξάλλου η υπαναχώρηση αποτελεί προσωπικό λόγο απαλλαγής από την ποινή και δεν αφορά τους συμμετόχους. Βλ. Κοτσαλή, Ποινικό Δίκαιο, Γενικό Μέρος ΙΙ, 2006, σελ. 870, υποσημ. 457, Μπιτζιλέκη, Η συμμετοχική πράξη, 1990, σελ Βλ. σχετικά την υπ αριθμόν ΑΠ 216/1987, ΠοινΧρ ΛΖ, σελ. 399 κ.ε. σύμφωνα με την οποία γίνεται δεκτή η αναίρεση του αναιρεσείοντος απλού συνεργού σε απόπειρα βαριάς σκοπούμενης σωματικής βλάβης, επειδή υπάρχει ασάφεια ως προς το είδος της απαλλαγής του αυτουργού (από τον οποίο ο συνεργός δανείστηκε το άδικο της πράξης του), αν δηλαδή αθωώθηκε για προσωπικό λόγο κ.λπ. Βλ. επίσης στον Βαρελά, Η απλή συνέργεια, ΝοΒ 1989, σελ. 205: «Μόνο το πρόσωπο του αυτουργού και όχι του συμμετόχου αφορούν και οι λόγοι εξάλειψης του αξιοποίνου (βλ. παραγραφή, έμπρακτη μετάνοια κ.λπ.)». 8

10 πράξη του αυτουργού 11 (σχολικό παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση κατά την οποία ο φερόμενος ως συνεργός δίνει στον φυσικό αυτουργό ένα αναψυκτικό κατά τη διάρκεια της διάρρηξης). Ωστόσο, ποικιλία απόψεων έχει διατυπωθεί για το κατά πόσο μπορεί να διευρυνθεί η έννοια της αξιόποινης, επικίνδυνης για το έννομο αγαθό, συνδρομής. Όπως πολύ χαρακτηριστικά έχει επισημανθεί 12 χωρίς το στοιχείο του κινδύνου για την προσβολή ενός εννόμου αγαθού από το οποίο προσλαμβάνει η συμμετοχική πράξη «αξιόποινο χρώμα» θα μπορούσε κάθε σύμπραξη να θεωρηθεί ότι «προκαλεί την εντύπωση» ή «διαταράσσει την ειρήνευση του εννόμου αγαθού». Σύμφωνα με μια άποψη που διευρύνει υπερβολικά το αξιόποινο σε βάρος του κατηγορουμένου πρόκειται για απλή συνέργεια εάν ο δράστης δε θα μπορούσε να πραγματοποιήσει τη διάρρηξη δίχως να πιει το αναψυκτικό ή αν με την κατάποσή του κατέστη αποτελεσματικότερη η επιχείρηση της διάρρηξης 13. Πιο ευνοϊκή για τον κατηγορούμενο άποψη ερμηνεύει συσταλτικά την έννοια της συνδρομής αποκλείοντας από τον πυρήνα της πράξεις που δεν έχουν καμία εννοιολογική σχέση με την κύρια πράξη, δηλαδή που δεν μπορεί να θεωρηθούν ότι ανήκουν στον «εννοιολογικό περίγυρο» της τελευταίας 14. Έτσι, λοιπόν, αυτός που δίνει το αναψυκτικό στον φυσικό αυτουργό της κλοπής δεν ευθύνεται ως απλός συνεργός, διότι ο εφοδιασμός του δράστη με αναψυκτικό δεν ανήκει στον εννοιολογικό περίγυρο μιας διαρρήξεως στον οποίο αναντίρρητα λ.χ. ανήκει ο εφοδιασμός δράστη με αντικλείδι. Σε κάθε περίπτωση, είναι κοινώς αποδεκτό 15 ότι δεν αρκεί οποιαδήποτε, αντικειμενικά έστω, βοηθητική προς τον φυσικό αυτουργό εκδήλωση για την κατάφαση αξιόποινης συνδρομής. 11 ΑΠ 2/2003, ΠοινΛογ 2003, σελ Μπιτζιλέκη, Η συμμετοχική πράξη, 1990, σελ Βαθιώτη, Στοιχεία Ποινικού Δικαίου, Γενικό Μέρος, έκδ. γ, 2007, σελ. 499 με περαιτέρω παραπομπές 14 Χαραλαμπάκη, Σύνοψη Ποινικού Δικαίου, Γενικό Μέρος Ι, 2010, σελ. 885 με περαιτέρω παραπομπές 15 Μανωλεδάκη, Επιτομή, 2005, σελ. 564, Μπιτζιλέκη, Η συμμετοχική πράξη, 1990, σελ , ΑΠ 1675/1991, Υπερ 1992, σελ. 570 κ.ε. με παρατηρ. Συμεωνίδου-Καστανίδου, ΑΠ 878/1993, Υπερ 1993, σελ. 1127, με παρατηρ. Παπαδαμάκη, Μπουρμά σε Χαραλαμπάκη, Ποινικός Κώδικας, Ερμηνεία κατ άρθρο, 2011, σελ

11 iii. Αποτελεί αξιόποινη συνδρομή μια «ουδέτερη ενέργεια»; Άκρως εριζόμενη στην ποινική επιστήμη είναι η προβληματική της συνέργειας μέσω «ουδέτερων ενεργειών» (neutrale Handlungen). Το ερώτημα εν προκειμένω είναι αν μια κοινωνικά πρόσφορη συμπεριφορά, καθημερινού ή επαγγελματικού τύπου, καθεαυτή ακίνδυνη, δηλαδή «ουδέτερη» η οποία συνδέεται αιτιωδώς με εγκληματική ενέργεια μπορεί να καταστεί αξιόποινη συνέργεια. Σε πρώτο χρόνο, θα έπρεπε κανείς άνευ ετέρου να εντάξει τις εν λόγω συμπεριφορές στο πεδίο της αξιόποινης συνέργειας με βάση τη θεωρία του ισοδυνάμου των όρων (: αίτιο ενός αξιόποινου αποτελέσματος είναι κάθε όρος ο οποίος αν εξέλιπε θα απελείπετο και το αξιόποινο αποτέλεσμα). Σε δεύτερο, όμως, χρόνο κατά την εξέταση του υποκειμενικού στοιχείου του φερόμενου ως συνεργού τα πράγματα αλλάζουν τούτο συμβαίνει, διότι όπως σωστά παρατηρείται 16, η ψυχική στάση του προβαίνοντος σε μια τέτοια ενέργεια θα προσδώσει τελικά σε μια αντικειμενικά δεδομένη πράξη συνδρομής τον χαρακτήρα αξιόποινης συνέργειας. Αναφέρεται στο σημείο αυτό το πολυσυζητημένο παράδειγμα του ταξιτζή που μεταφέρει τον δολοφόνο στον τόπο του εγκλήματος σε περίπτωση που ο ταξιτζής γνωρίζει τις προθέσεις του δολοφόνου 17 και συμφωνεί να τρέξει με υπερβολική ταχύτητα προκειμένου να προλάβουν να φτάσουν εκεί όπου βρίσκεται το υποψήφιο θύμα, τότε ευθύνεται για απλή συνέργεια. 16 Ανδρουλάκη, Ποινικό Δίκαιο, Γενικό Μέρος ΙΙ, 2004, σελ. 248, 271, Χαραλαμπάκη, ό.π., σελ Πρβλ. Βούλ.ΣυμβΑΠ 998/1980, ΠοινΧρ ΛΑ, σελ. 148 κ.ε. σύμφωνα με το οποίο ο ταξιτζής που μεταφέρει τον αυτουργό με τη συμφωνία να τον περιμένει να τελέσει τη ληστεία και να λάβει εν συνεχεία για τον εαυτό του μέρος της λείας είναι αναντίρρητα απλός συνεργός στην τελεσθείσα ληστεία. 10

12 Θεωρητικές λύσεις Μεγάλος επιστημονικός διάλογος σχετικά με τη φύση και την ποινική μεταχείριση των ουδέτερων ενεργειών έχει αναπτυχθεί στο πλαίσιο της γερμανικής κυρίως βιβλιογραφίας. Στη Γερμανία είναι γνωστό ότι εφαρμόζεται η θεωρία του αντικειμενικού καταλογισμού 18 με βάση την οποία κρίνεται κάθε φορά in concreto αν οι φερόμενες ως «ουδέτερες» πράξεις μπορούν να καταλογιστούν αντικειμενικά στον «συμμέτοχο» και να τον καταστήσουν συνεργό στο έγκλημα που τελείται. Ειδικότερα, έχει υποστηριχθεί ότι η «ουδέτερη» ενέργεια μετατρέπεται σε αξιόποινη συνέργεια στις εξής ενδεικτικώς αναφερόμενες περιπτώσεις: όταν ο φερόμενος ως συμμέτοχος γνωρίζει με βεβαιότητα ότι η πράξη του θα χρησιμεύσει στην τέλεση του εγκλήματος, δηλαδή όταν αυτός δρα σ ένα μονοσήμαντα εγκληματικό νοηματικό πλαίσιο 19, όταν έχει άμεσο δόλο (dolus directus) να γίνει το έγκλημα 20, δηλαδή όταν η πράξη του γνωρίζει ότι έχει υποστηρικτική επιρροή σε μια εγκληματική πράξη, όταν η πράξη του υπερβαίνει τα όρια του «κοινωνικώς προσφόρου της συμπεριφοράς» 21, όταν η πράξη του παρουσιάζει ένα «εγκληματικό εννοιολογικό περιεχόμενο», όταν τάσσεται φανερά υπέρ του αδίκου 22 κ.λπ. 18 Με βάση τη θεωρία του αντικειμενικού καταλογισμού, το αποτέλεσμα μιας ανθρώπινης πράξης μπορεί να καταλογιστεί αντικειμενικά στο πρόσωπο του δράστη μόνον όταν από την πράξη αυτή δημιουργήθηκε ένας δικαιϊκά απαγορευμένος κίνδυνος για το προστατευόμενο έννομο αγαθό, ο οποίος μετουσιώθηκε στο επελθόν αποτέλεσμα (βλ. Jescheck/ Weigend, AT, 1996, σελ.287). 19 Βλ. αναλυτικά Βαθιώτη, ό.π., σελ. 509 κ.ε. όπου περαιτέρω παραπομπές 20 Στην περίπτωση που ο συμμέτοχος δεν έχει δόλο άμεσο, αλλά ενδεχόμενο δόλο, θα πρέπει να εφαρμοστεί η αρχή της εμπιστοσύνης και να μη γίνει κατηγορία για αξιόποινη συνέργεια, καθώς, σύμφωνα με την αρχή αυτή, ο καθένας δικαιούται κατ αρχήν να πιστεύει ότι οι άλλοι δεν πρόκειται να τελέσουν αξιόποινες πράξεις. βλ. Roxin, Μελέτη σχετικά με τον λόγο τιμώρησης της συμμετοχής, απόδοση στα ελληνικά Συμεωνίδη, Υπερ 1994, σελ. 18: «αν ο συμπράττων δεν γνωρίζει ότι η πράξη του έχει υποστηρικτική επιρροή σε εγκληματική συμπεριφορά, αλλά μόνο το λαμβάνει υπόψη του, δεν ενεργεί δηλαδή με dolus directus, αλλά με ενδεχόμενο δόλο (dolus eventualis), τότε ισχύει η αρχή της εμπιστοσύνης, σύμφωνα με την οποία ο καθένας επιτρέπεται καταρχήν να στηρίζεται στο ότι οι άλλοι δε διαπράττουν αξιόποινες πράξεις Γιατί εφόσον σχεδόν όλα τα αντικείμενα μπορούν να χρησιμοποιηθούν καταχρηστικά με εγκληματικό σκοπό δε θα ήταν πια δυνατή μια κανονική ζωή, αν θα έπρεπε να προσαρμόζεται κανείς σ αυτό εκ των προτέρων». Βλ. σχετικά και Roxin, Strafrecht, Allgemeiner Teil, Band II, 2003, σελ Welzel, Strafrecht, Allgemeiner Teil, 1969, σελ. 56 κ.ε. 22 Βλ. Roxin, Μελέτη σχετικά με τον λόγο τιμώρησης της συμμετοχής, απόδοση στα ελληνικά Συμεωνίδη, Υπερ 1994, σελ : «Για τον Jakobs οι συνήθεις συναλλαγές της καθημερινής ζωής δεν μπορούν να θεμελιώσουν αξιόποινη συνέργεια, αν η εγκληματική δράση δε γίνει κοινό περιεχόμενο της πράξης. Για τον Schumann μια αξιόποινη συνέργεια προϋποθέτει ότι ο συνεργός τάσσεται αλληλέγγυος με την πράξη του άλλου, δηλαδή τάσσεται φανερά με το μέρος του αδίκου». Ειδικότερα, σύμφωνα με τον Roxin, για να έχουμε αξιόποινη συνέργεια δεν αρκεί μόνο μια αιτιώδης υποστήριξη, αλλά ότι πρόσθετα πρέπει να συντρέχει ένα «εγκληματικό εννοιολογικό περιεχόμενο» το οποίο είναι αυτό που τρέπει μια ουδέτερη συμπεριφορά σε προσβολή εννόμου αγαθού. Π.χ. δεν τελεί αξιόποινη συνέργεια αυτός που αναθέτει έργο σε τεχνίτη, γιατί η ανάθεση έργου δεν έχει από μόνη της κανένα εγκληματικό περιεχόμενο. Ούτε και αυτός που προμηθεύει υλικά σε κατασκευαστή που παραβιάζει κατά την παραγωγή των προϊόντων του μόνιμα τις διατάξεις για την προστασία του περιβάλλοντος τελεί αξιόποινη 11

13 Υπέρ της άποψης ότι οι ουδέτερες ενέργειες εξαιρούνται του πεδίου του αντικειμενικού καταλογισμού και συνεπώς δε συνιστούν αξιόποινες συνέργειες φαίνεται πως τάσσεται μια μερίδα θεωρητικών της ελληνικής ποινικής επιστήμης. Ειδικότερα, έχει υποστηριχθεί, αφενός, ότι «σε μια σύγχρονη φιλελεύθερη κοινωνία, η απρόσκοπτη λειτουργία της οποίας προϋποθέτει την σαφή οριοθέτηση των ρόλων που κατέχουν τα μέλη της, είναι απαραίτητο να μπορεί ο καθένας να εκπληρώνει τον εκάστοτε ρόλο του, δηλαδή να κάνει τη δουλειά του, ανεξάρτητα από το αν η δουλειά του εξυπηρετεί τελικώς και τη δουλειά ενός εγκληματία» 23, αφετέρου ότι, «η τιμώρηση όλων των υπό κρίση συνεργών όταν αυτοί δε γνωρίζουν με βεβαιότητα αλλά απλώς υποψιάζονται τις εγκληματικές προθέσεις του αυτουργού οδηγεί σε μια αφόρητη διεύρυνση του αξιοποίνου και ανυπόφορη διαταραχή των σχέσεων εμπιστοσύνης στην κοινωνική ζωή, με επιβολή διαρκούς καχυποψίας στις διανθρώπινες σχέσεις και υποχρέωση διερεύνησης της νομιμότητας των προθέσεων του άλλου σε κάθε συναλλαγή και κοινωνική επαφή, πράγμα που καταλήγει στο να επιφορτίζονται οι πολίτες με αστυνομικά καθήκοντα, δηλαδή σε μια εφιαλτική αστυνομική κοινωνία» 24. Ενδιάμεση άποψη τηρεί σχετικά με το υπό συζήτηση θέμα ο Μπιτζιλέκης, σύμφωνα με τον οποίο όταν η «ουδέτερη» συμπεριφορά συνιστά άσκηση μιας επαγγελματικής δραστηριότητας με αυτοτελές νόημα και υπόσταση που υπάρχει και συνεχίζεται έξω και πέρα από την εγκληματική πράξη που ακολουθεί 25, τότε δεν συνιστά αξιόποινη συνέργεια. Δηλαδή, στην πράξη, ο κλειδαράς που πωλεί το αντικλείδι στον αυτουργό της κλοπής ασκεί την επαγγελματική του δραστηριότητα με αυτοτελές νόημα και υπόσταση που υπάρχει και συνεχίζεται έξω και πέρα από το έγκλημα που ακολουθεί. Με άλλες λέξεις, ο κλειδαράς είναι μη αξιόποινος γιατί θα συνεχίσει να κάνει τη δουλειά του κλειδαρά, ενώ η συμπεριφορά του δεν εξυπηρετεί αποκλειστικά την εγκληματική πράξη (φυσικά τα πράγματα αλλάζουν όταν ο κλειδαράς παρέχει οδηγίες σχετικά με το άνοιγμα της κλειδαριάς της ξένης οικίας!) συνέργεια, καθότι η προμήθεια υλικών παραμένει απεριόριστα εύλογη δίχως κανένα εγκληματικό περιεχόμενο. Τελεί, όμως, αξιόποινη συνέργεια ο οδηγός ταξί που μεταφέρει νύχτα τους διαρρήκτες στον τόπο του εγκλήματος ή τους παραλαμβάνει από εκεί αν γνωρίζει τον σκοπό που υπηρετούν οι διαδρομές του. 23 Βλ. όμως Βαθιώτη, Στοιχεία Ποινικού Δικαίου, Γενικό Μέρος, έκδ. γ, 2007, σελ «Επί παραδείγματι, ο ρόλος του ταξιτζή είναι να εκτελεί το δρομολόγιο καθ υπόδειξιν του πελάτη, η τυχαίως αποκτηθείσα γνώση τους περί των εγκληματικών σχεδίων εκείνου με τον οποίον έρχονται σε επαφή δεν μπορεί να περιστέλλει τα κατοχυρωμένα όρια του ρόλου τους, διότι διαφορετικά θα υπονομευόταν η εύρυθμη λειτουργία της κοινωνίας η οποία εδράζεται ακριβώς στην κατανομή συγκεκριμένων επαγγελματικών ρόλων μεταξύ των μελών της, και παραλλήλως θα συρρικνωνόταν αδικαιολόγητα η ελευθερία του ατόμου». 24 Βλ. Μυλωνόπουλου, Ποινικό Δίκαιο, Γενικό Μέρος ΙΙ, 2008, σελ Μπιτζιλέκη, Η συμμετοχική πράξη, 1990, σελ. 116 κ.ε. 12

14 Η θέση της νομολογίας συμπέρασμα Παρά τις ανωτέρω εκτιθέμενες θεωρητικές απόψεις, η ελληνική νομολογία 26 μέχρι σήμερα τουλάχιστον ουδέποτε έχει αναφερθεί σε ενέργειες με ουδέτερο περιεχόμενο, ενώ κάθε φορά που προκύπτει ζήτημα υπαγωγής ή μη υπαγωγής στο πεδίο της αξιόποινης συνέργειας μιας κοινωνικά πρόσφορης συμπεριφοράς συνδεδεμένης με εγκληματική πράξη, αυτό επιλύεται σε επίπεδο υποκειμενικής υπόστασης από τα ελληνικά δικαστήρια. Επειδή, λοιπόν, πουθενά στην ελληνική νομολογία δεν αναφέρεται ο όρος «ουδέτερη ενέργεια» και επειδή τα αναφυόμενα προβλήματα επιλύονται σε επίπεδο υποκειμενικής υπόστασης 27, είναι ορθός ο προβληματισμός του Χαραλαμπάκη 28 αν τελικά έχει κάποια αξία η κατασκευή των «ουδέτερων ενεργειών», αλλά και η παρατήρησή του ότι κριτήρια όπως αυτά του «λειτουργικού συνδέσμου» 29 της βοηθητικής με την κύρια πράξη ή του «επικοινωνιακού νοήματος» 30 της βοηθητικής πράξεως δεν είναι αμελητέα, αλλά αντίθετα μπορούν κάλλιστα να αξιοποιηθούν προκειμένου να περιορισθεί ο ατέρμων αριθμός συναφών προς την κύρια πράξη ενεργειών που θεωρητικά βάσει της εφαρμογής της condition sine qua non συνδέονται αιτιωδώς με αυτήν. Άλλωστε σε επίπεδο υποκειμενικής υπόστασης επιλύθηκαν τα ζητήματα φαινομενικά «ουδέτερων συμπεριφορών» και στις κάτωθι ενδεικτικά αναφερόμενες περιπτώσεις: 26 Βλ. ΕφΚερκ 26/1999, ΠοινΧρ Ν, σελ. 1009, παρατ. Βαθιώτη. Πρβλ. και BGH 5 StR 729/1998, ΠοινΧρ Ν, σελ Βλ. τη χαρακτηριστική υπ αριθμ. ΕφΚερκ 26/1999, ΠοινΧρ Ν, σελ. 1009, η οποία έκρινε ότι δεν πρέπει να γίνει κατηγορία σε βάρος του κατηγορουμένου ιατρού για τη με οποιονδήποτε τρόπο συντέλεση στη διάδοση των ναρκωτικών ουσιών, καθότι από κανένα στοιχείο της κατηγορίας δεν προέκυψε ότι ο κατηγορούμενος τελούσε εν γνώσει ότι ο υπερήλικας Μ. που υπέφερε πράγματι από βαριά πνευμονική πάθηση, διέθετε μέρος των φαρμάκων που του παρεδίδοντο σε νέους και σε νέες Ουδόλως δε προέκυψε πρόθεση αλλά ούτε και αμέλεια του κατηγορουμένου ιατρού να διάπραξει το αδίκημα για το οποίο κατηγορείται...» 28 Σύνοψη Ποινικού Δικαίου, σελ. 883, του ιδίου, Ποινικό Δίκαιο & Νομολογία, 2014, σελ Πρβλ. σχετικά τη μελέτη του Γερμανού θεωρητικού Schneider ο οποίος καταλήγει ότι οι ουδέτερες ενέργειες δε χρήζουν ιδιαίτερης δογματικής αντιμετώπισης («Ουδέτερες ενέργειες: Ένα οξύμωρο του Ποινικού Δικαίου; - Σχετικά με την οριοθετική γραμμή της συνέργειας», NStZ 2004, σελ , ΠοινΧρ ΝΔ /2004, σελ ). 29 Βλ. για το κριτήριο του λειτουργικού συνδέσμου Μπιτζιλέκη, Συμμετοχική πράξη, σελ. 116 (αν η συμμετοχική πράξη λαμβάνει χώρα με αφορμή και χάριν της κύριας πράξης τότε πρόκειται για αξιόποινη συνέργεια π.χ. το δόσιμο του κλειδιού σε ορισμένο τόπο και χρόνο συνιστά αξιόποινη συνέργεια που γίνεται χάριν της εγκληματικής πράξης και εξαντλείται σε αυτήν). Βλ. ωστόσο την υπ αριθμόν ΑΠ 706/2004 απόφαση (ΠοινΧρ ΝΕ /2005, σελ. 240, με παρατηρ. Βαθιώτη), στην οποία ουδόλως αναφέρθηκε πώς συγκροτήθηκε ο λειτουργικός σύνδεσμος μεταξύ της συμμετοχικής συμπεριφοράς (μεταφορά με το ταξί) και της κύριας πράξης (κατοχή ναρκωτικών), ποιο εμπόδιο ήρθη με τη μεταφορά του αυτουργού κ.λπ. 30 Βλ. για το κριτήριο του επικοινωνιακού νοήματος Βαθιώτη, Απαγόρευση αναδρομής και αντικειμενικός καταλογισμός, 1999, σελ. 250 (όταν η συγκεκριμένη συμπεριφορά αποκτά εγκληματική χροιά τότε πρόκειται για αξιόποινη συνέργεια π.χ. όταν ο κλειδαράς παρέχει και οδηγίες για το άνοιγμα της θύρας). 13

15 1. Μόνον η θεωρία έκανε λόγο για φαινομενικά «ουδέτερη» συμπεριφορά κατά την άσκηση του επαγγέλματος του τραπεζίτη στην περίπτωση του αναιρεσείοντος, ο οποίος με βάση το υπ αριθμ. 544/2003 βούλευμα του Συμβουλίου του ΑΠ 31 φέρεται ότι εκταμίευσε τα χρήματα από τον τραπεζικό λογαριασμό του μηνυτή και τα κατέθεσε σε έτερο λογαριασμό. Το Συμβούλιο, εν προκειμένω, ουδόλως αναφέρθηκε σε ουδέτερες ενέργειες, ενώ επέλυσε το ζήτημα σε επίπεδο υποκειμενικής υπόστασης. Ειδικότερα, παρέπεμψε τον ανωτέρω κατηγορούμενο να δικαστεί για τα κατωτέρω αδικήματα, καθότι, όπως χαρακτηριστικά ανέφερε στο ως άνω βούλευμά του, ο τραπεζίτης - αναιρεσείων δεν καταλήφθηκε εξ απήνης, ούτε ήταν ανυποψίαστος, διότι γνώριζε ότι τότε ο μηνυτής βρισκόταν στην Καστοριά μάλιστα τον επισκέφθηκε του έδωσε σαφή και ρητή εντολή να μην πειραχθούν οι λογαριασμοί του και παρά ταύτα κατά παράβαση της τραπεζικής λογικής και δεοντολογίας προχώρησε στην εκταμίευση των χρημάτων αποδεχόμενος από το επιδεικνυόμενο από τον φυσικό αυτουργό συμβολαιογραφικό πληρεξούσιο δεκατετραετίας (!) και χωρίς να λάβει την έγκριση του μηνυτή έστω και τηλεφωνικά. Για τους λόγους αυτούς η αίτηση αναιρέσεως του κατηγορούμενου τραπεζίτη απορρίφθηκε και ο ίδιος παραπέμφθηκε να δικαστεί με την κατηγορία της άμεσης συνέργειας σε κακουργηματική υπεξαίρεση κατά κατάχρηση ιδιαίτερης εμπιστοσύνης. 2. Πολύ πρόσφατα στην αρεοπαγιτική νομολογία 32 ετέθη το ερώτημα αν υπέχουν ποινική ευθύνη για απλή συνέργεια σε λαθρεμπορία ο ναυπηγός μηχανολόγος-μηχανικός και ο πρακτικός μηχανικός ναυπηγείου οι οποίοι πραγματοποίησαν εργασίες τεχνικής υποστήριξης επί ενός λαθρεμπορικού πλοίου, οι οποίες δεν υπερέβαιναν τη συνήθη επαγγελματική δράση 33, αλλά εντάσσονταν στα όρια της νόμιμης επαγγελματικής τους δραστηριότητας, καθώς δεν περιλάμβαναν κατασκευή κρυπτών ή άλλων ύποπτων εργασιών. 31 ΠοινΧρ ΝΔ/2004, σελ. 301 κ.ε., παρατηρ. Χριστόπουλου 32 ΑΠ 1389/2009, ΠοινΧρ Ξ /2010, σελ. 472 κ.ε., παρατ. Χριστόπουλου 33 Στην περίπτωση της υπ αριθμόν LG Bremen StR729/98 (NStZ 2000, σελ. 34, μτφρ. Βαθιώτη, ΠοινΧρ Ν /2000, σελ ), κρίθηκε ότι υπερέβαινε τη συνήθη δικηγορική δραστηριότητα η παράδοση φυλλαδίων από το νομικό σύμβουλο της εταιρίας - κατηγορούμενο στους επενδυτές προς ενημέρωσή τους σχετικά με τους κινδύνους που εγκυμονούσε η σύναψη πωλήσεων υπό προθεσμία, επειδή ο ως άνω κατηγορούμενος δεν περιορίσθηκε να ενεργήσει στο πλαίσιο της συμβουλευτικής του δράσεως ως δικηγόρος λ.χ. εκθέτοντας απλώς με αφηρημένο τρόπο και για εσωτερική κατανάλωση το νομικό καθεστώς σχετικά με τη σύναψη πωλήσεων υπό προθεσμία ή συντάσσοντας μια γνωμοδότηση. 14

16 Ο ΑΠ ουδόλως αναφέρθηκε στην ανωτέρω προβληματική των «ουδέτερων ενεργειών», ενώ τελικά ανήρεσε την εφετειακή απόφαση ελλείψει αιτιολογίας και εσφαλμένης ερμηνείας του άρ. 47 ΠΚ, επειδή δεν εξετίθεντο τα πραγματικά περιστατικά από τα οποία συνάγεται ότι οι δύο κατηγορούμενοι γνώριζαν ότι το πλοίο ήταν λαθρεμπορικό και επειδή δεν προέκυψε με σαφήνεια ότι οι ενέργειές τους υπερέβαιναν τη συνήθη επαγγελματική τους δράση ώστε να συναχθεί η γνώση και ο δόλος τους. Ενόψει των ανωτέρω συνάγεται ότι το Ακυρωτικό επέλυσε το ζήτημα σε επίπεδο υποκειμενικής υπόστασης (ανήρεσε ελλείψει δόλου) χωρίς να εξετάσει ενδελεχώς τα αντικειμενικά στοιχεία της συμπεριφοράς, ήτοι κατά πόσο οι τεχνικές ενέργειες συνέβαλαν τω όντι στα εγκληματικά σχέδια των αυτουργών του κύριας εγκληματικής πράξης ώστε η τελευταία να αντλεί εγκληματικό νόημα από την φερόμενη ως αξιόποινη «ουδέτερη» συνδρομή Η προβληματική των «ουδετέρων ενεργειών» απασχόλησε την επιστήμη - αλλά όχι και τη νομολογία όπως τελικά αποδείχθηκε - με αφορμή την υπ αριθμ. ΑΠ 1496/2009 απόφαση 35. Με την απόφαση αυτή καταδικάστηκε η κατηγορουμένη ως άμεση (!) συνεργός πώλησης ναρκωτικών, διότι σύμφωνα με τα δεκτά γενόμενα πραγματικά περιστατικά, ο αυτουργός «είχε τοποθετήσει στην τσάντα της ένα φιξάκι ηρωίνης, που βρέθηκε από τους αστυνομικούς όταν την συνέλαβαν». 34 Είναι αυτονόητο ότι εξετάζεται πρώτα αν στοιχειοθετείται η αντικειμενική υπόσταση και ύστερα η υποκειμενική υπόσταση ενός εγκλήματος. Ωστόσο, εν προκειμένω, το Ακυρωτικό ανήρεσε την προσβαλλόμενη απόφαση μόνο για «υποκειμενικούς» λόγους δημιουργώντας την εντύπωση ότι το αξιόποινο στις περιπτώσεις τέτοιων «ουδέτερων» συμπεριφορών θεμελιώνεται ακριβώς επειδή ο δράστης γνωρίζει ή υποψιάζεται ότι ένας τρίτος θα τις αξιοποιήσει καταχρηστικώς για την τέλεση μιας κύριας άδικης πράξης. Ο Χριστόπουλος σχολιάζοντας την εν λόγω απόφαση τονίζει ότι η καταλληλότερη μέθοδος για την επίλυση του προβλήματος των ουδέτερων ενεργειών είναι η «θεωρία της εγκληματικής νοηματικής συνάφειας» (η οποία εντάσσεται στη γενικότερη διδασκαλία περί αντικειμενικού καταλογισμού), σύμφωνα με την οποία μια ουδέτερη συμπεριφορά αποβάλλει τον ουδέτερο χαρακτήρα της και παύει να θεωρείται ακίνδυνη όταν τελεί σε μια τέτοια συνάφεια προς την κύρια άδικη πράξη, ώστε να αντλεί και η ίδια εγκληματικό νόημα από αυτήν. Ειδικότερα, για τον συγγραφέα θα έπρεπε ο ΑΠ να κρίνει σε αντικειμενικό επίπεδο κατ αρχάς αν οι κατηγορούμενοι προσάρμοσαν τη συμπεριφορά τους στον εγκληματικό σχεδιασμό των λαθρεμπόρων φυσικών αυτουργών, πράγμα που λ.χ. θα μπορούσε με βεβαιότητα να καταφαθεί στην περίπτωση που οι κατηγορούμενοι κατασκεύαζαν κρύπτες στο λαθρεμπορικό πλοίο προσαρμόζοντας έτσι τη συμπεριφορά τους στα εγκληματικά σχέδια των αυτουργών. 35 βλ. Βαθιώτη, Πειραϊκή Νομολογία 2/2010, σελ. 234, του ιδίου, Εμβάθυνση σε ειδικά ζητήματα ποινικού δικαίου, Από την πράξη στη θεωρία, 2014, σελ. 197 κ.ε. 15

17 Το πρώτο, βέβαια, που παρατηρείται εν προκειμένω είναι ότι ο ΑΠ διαστρέβλωσε την έννοια της άμεσης συνέργειας 36 και κήρυξε ένοχη την κατηγορουμένη για άρ. 46 παρ. 1β ΠΚ σε συνδ. με Ν. 3459/2006 χωρίς να λάβει υπόψη του ότι θα μπορούσε να τελεστεί το έγκλημα ακόμη και χωρίς τη συνδρομή της, καθόσον είναι άλλο πράγμα η (απόλυτη) αδυναμία πωλήσεως ναρκωτικών και άλλο πράγμα η (σχετική) αδυναμία ακίνδυνης πωλήσεως 37. Το ακόλουθο που παρατηρείται είναι ότι το Ακυρωτικό δεν εξέτασε καν στο σκεπτικό του το ενδεχόμενο τέλεσης απλής συνέργειας, κατηγορία που προβληματίζει την επιστήμη αν ευσταθεί, διότι, κατ αρχάς, δεν προκύπτει με σαφήνεια αν η τοποθέτηση ηρωίνης σχετίζεται με την λειτουργία της τσάντας ως αποθηκευτικού χώρου των υπό πώληση ναρκωτικών, ούτε προκύπτει αν η αναιρεσείουσα γνώριζε ότι το «φιξάκι» υπήρχε στην τσάντα της. Στη θεωρία 38 μάλιστα υποστηρίχθηκε ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση ισοδυναμεί με ουδέτερη ενέργεια η συμπεριφορά της κατηγορουμένης η οποία βγήκε για να «απολαύσει» την βόλτα με τον ερωτικό της σύντροφο, ακόμη και αν γίνει δεκτό ότι του προσέφερε ταυτοχρόνως κάλυψη στην πώληση των ναρκωτικών ουσιών, διότι η απλή παρουσία της δίπλα από τον αυτουργό δεν έχει αποκλειστικώς εγκληματικό νόημα 39, καθόσον η ίδια ασκεί ένα καθημερινό νόμιμο δικαίωμά της συνταγματικά κατοχυρωμένο (άρ. 5Σ). 36 Άμεσος συνεργός είναι εκείνος που παρέχει άμεση συνδρομή στον αυτουργό κατά την εκτέλεση και τη διάρκεια της κυρίας πράξεως, κατά τέτοιο τρόπο, ώστε, χωρίς αυτήν την συνδρομή, δεν θα ήταν με βεβαιότητα δυνατή η τέλεση του εγκλήματος υπό τις περιστάσεις που διαπράχθηκε βλ ΑΠ 956/2009, ΠοινΔικ 2010, σελ. 667, παρατ. Βαθιώτη, ΑΠ 971/2007, ΠοινΧρ ΝΗ, σελ. 320, ΑΠ 1397/2006, ΠοινΧρ ΝΖ, σελ Βλ. ad hoc Βαθιώτη, Εμβάθυνση σε ειδικά ζητήματα ποινικού δικαίου, Από την πράξη στη θεωρία, 2014, σελ. 197 κ.ε. 38 Πρβλ. Βαθιώτη, ό.π., σελ. 197 κ.ε. όπου ανάλυση συμπεριφορών με δισημία (: ο εμπλεκόμενος τελεί μια ενέργεια, της οποίας γίνεται ταυτοχρόνως νόμιμη και παράνομη χρήση από τον αυτουργό) 39 Σύμφωνα με ιδιαίτερα διαδεδομένη άποψη όταν ο φερόμενος ως συμμέτοχος δρα μέσα σε ένα νοηματικό πλαίσιο που είναι αποκλειστικώς εγκληματικό για τον αυτουργό και ο πρώτος γνωρίζει με βεβαιότητα (άμεσος δόλος β βαθμού) ότι η per se «ουδέτερη ενέργειά» του θα χρησιμεύσει στην τέλεση εγκλήματος ή, εν πάση περιπτώσει, όταν οι εγκληματικοί σκοποί του ρέποντος προς το έγκλημα αυτουργού είναι διαγνώσιμοι, ειδικότερα: όταν κατά την τέλεση της επίμαχης ενέργειας υπάρχουν συγκεκριμένες ενδείξεις που καθιστούν εύλογη την πιθανότητα κατάχρησής της για εγκληματικούς σκοπούς (δεν αρκεί, εν προκειμένω, ένα ύποπτο παρουσιαστικό ή μια απλή εικασία ) και παρ όλα αυτά ο εμφορούμενος από ενδεχόμενο δόλο δεν αναστέλλεται, αλλά προχωρεί στην τέλεση της, τότε πρόκειται για συνεργό. Βλ. π.χ. Roxin, Μελέτη σχετικά με τον λόγο τιμώρησης της συμμετοχής, απόδοση στα ελληνικά Συμεωνίδη, Υπερ. 1994, σελ. 18, του ιδίου, StrafR, AT II, 2003, 26, Rdn. 221 κ.ε, Ανδρουλάκη, ό.π., σελ. 273 κ.ε., Χαραλαμπάκη, Η ψυχική συνέργεια Οριακό σημείο του αξιοποίνου, ΠοινΧρ ΝΗ, σελ

18 II. Αιτιώδης σύνδεσμος μεταξύ συνδρομής και επέλευσης του αποτελέσματος i. Προσέγγιση του ζητήματος Θεωρητικές λύσεις Άραγε για να έχουμε αξιόποινη συνέργεια απαιτείται η συνδρομή του συνεργού να συνδέεται αιτιωδώς με την επέλευση του εγκληματικού αποτελέσματος; Με μια προσεκτική ανάγνωση των διατάξεων του ΠΚ για τη συμμετοχή συνειδητοποιεί κανείς ότι ο νομοθέτης επέλεξε τη λέξη «συν-δρομή» προκειμένου να αποδώσει την πράξη συμμετοχής που τέλεσε ο συμμέτοχος πριν ή κατά την τέλεση του εγκλήματος για να ενισχύσει τον φυσικό αυτουργό. Από αυτή την παρατήρηση συνάγεται ότι η πράξη του συνεργού πρέπει να συνδράμει, να ενισχύει με οποιονδήποτε τρόπο την κύρια πράξη ή με άλλα λόγια να συνδέεται αιτιωδώς με το αξιόποινο αποτέλεσμα 40. Ως σχολικό παράδειγμα σημειώνεται σχετικά με το ανωτέρω ζήτημα αιτιώδους συνδέσμου συνδρομής και αποτελέσματος η περίπτωση κατά την οποία, ενώ ο Χ παραδίδει στον φυσικό αυτουργό Φ αντικλείδι για να διαρρήξει την οικία τρίτου προσώπου, ο Φ τελικά πραγματοποιεί τη διάρρηξη εισερχόμενος από το ανοιχτό παράθυρο. Εν προκειμένω, δεν τηρείται ο τύπος της conditio sine qua non 41, με αποτέλεσμα να μη θεωρείται απλός συνεργός ο παραδώσας το αντικλείδι κατά μεγάλη μερίδα της ελληνικής επιστήμης 42. Επιπλέον, για τον ίδιο λόγο, μόνον ως απλός συνεργός σε απόπειρα κλοπής μπορεί να τιμωρηθεί αυτός που έδωσε το αντικλείδι στον αυτουργό, ο οποίος, όμως, τελικώς εισήλθε στο σπίτι από το 40 Βλ. Χαραλαμπάκη, Ποινικό Δίκαιο & Νομολογία, 2014, σελ Βλ. δριμύτατη κριτική Μπιτζιλέκη (Η συμμετοχική πράξη, 1990, σελ. 93 κ.ε.) κατά της θεωρίας του ισοδυνάμου των όρων. Κατά την άποψη του συγγραφέα, η θεωρία αυτή αποτελεί αντιστροφή του δεδομένου με το ζητούμενο, αφ ης στιγμής πρέπει να γνωρίζει κανείς την αιτιότητα ήτοι τι προκαλεί ένα αποτέλεσμα για να μπορεί να πει ότι χωρίς κάποιο γεγονός θα έλειπε το αποτέλεσμα. 42 Πρβλ. Χωραφά, Ποινικόν Δίκαιον, Τόμος Ι, 1978, σελ. 355, Μπουρόπουλου, Ερμηνεία Ποινικού Κώδικος, 1959, σελ. 148, Μυλωνόπουλου, Εφαρμογές Ποινικού Δικαίου,1997, σελ Βλ. και Μπιτζιλέκη, Η συμμετοχική πράξη, 1990, σελ. 107, για τον οποίο η δόση λ.χ. του όπλου στον υποψήφιο δολοφόνο ως καθαυτή επικίνδυνη πράξη δε συνιστά πράξη συνέργειας, αλλά ατιμώρητη απόπειρα συνέργειας αν ο δράστης δεν κάνει τελικά χρήση αυτού. Αντίθετος ο Ανδρουλάκης (βλ. Ποινικό Δίκαιο, Γενικό Μέρος ΙΙ, 2004, σελ. 238 κ.ε.), ο οποίος καταλήγει στο συμπέρασμα ότι το άρθρο 47 ΠΚ περιλαμβάνει σήμερα τόσο αιτιώδεις όσο και αναιτιώδεις συνδρομές με τη μόνη διαφορά ότι η αιτιώδης απλή συνέργεια θα πρέπει προφανώς να τιμωρείται βαρύτερα από τη μη αιτιώδη. 17

19 ανοιχτό παράθυρο διότι το αντικλείδι έσπασε κατά την προσπάθεια του αυτουργού να διαρρήξει την κλειδαριά 43. H τιμώρηση, λοιπόν, του απλού συνεργού είναι κατ αρχάς δεδομένη μόνο αν η προσβολή του οικείου εννόμου αγαθού προκαλείται και εξαρτάται από αυτή τη συνέργεια. Αντίθετα, δεν πρόκειται για αξιόποινη συνδρομή, όταν αυτή τελικά αποκρούεται από τον φυσικό αυτουργό 44 ή όταν δε φθάνει σε αυτόν ή όταν είναι αντικειμενικώς απρόσφορη να συμβάλει στην κύρια αυτουργική πράξη 45. Ωστόσο, μέρος της θεωρίας και της νομολογίας στη Γερμανία 46 χαρακτηρίζει την ως άνω συμπεριφορά του Χ ως «ψυχική συνέργεια» 47 στην πράξη του Φ, διότι με την παροχή του αντικλειδιού ενδυνάμωσε τη θέληση του τελευταίου να διαρρήξει το σπίτι. Είναι δε χαρακτηριστικό ότι για τους Γερμανούς αρκεί και μόνο το γεγονός ότι ο συμμέτοχος βοήθησε κατά κάποιο τρόπο στην πράξη του αυτουργού ανεξαρτήτως επίδρασης της συμμετοχικής πράξης επί του εγκληματικού αποτελέσματος. Με άλλα λόγια, στο γερμανικό δίκαιο, ο συμμέτοχος τιμωρείται, επειδή ενισχύεται ο φυσικός αυτουργός στην τέλεση της κύριας πράξης χωρίς να απαιτείται κάποια συγκεκριμένη σχέση και σύνδεση της βοηθητικής πράξης με το εγκληματικό αποτέλεσμα Δημάκη, Συστηματική Ερμηνεία του Ποινικού Κώδικα, Ευθύνη-Εποπτεία: Ανδρουλάκη, Μαγκάκη, Μανωλεδάκη, Σπινέλλη, Σταμάτη, Ψαρούδα-Μπενάκη, άρ , 2005, σελ Ανδρουλάκη, Ποινικόν Δίκαιον, 1970, σελ Πρβλ. και Γάφου, Συμμετοχή εις το έγκλημα, 1937, σελ. 328, σύμφωνα με τον οποίο αφήνεται στην κρίση του δικαστή να κρίνει αν η συνδρομή ενίσχυσε την εγκληματική απόφαση. 45 Για παράδειγμα, αυτός που προσφέρει στον αυτουργό έναν λοστό για να τελέσει τη κλοπή, αλλά ο αυτουργός δεν τον δέχεται, μόνον απόπειρα συνέργειας σε κλοπή τελεί, η οποία, ωστόσο, είναι μη αξιόποινη στο Ποινικό μας Δίκαιο. Πρβλ. Μπιτζιλέκη, Η συμμετοχική πράξη, 1990, σελ , Ανδρουλάκη, Ποινικό Δίκαιο, Γενικό Μέρος ΙΙ, 2004, σελ. 203, Μανωλεδάκη, Επιτομή, 1989, σελ. 350, Χωραφά, Ποινικόν Δίκαιον, Τόμος Ι, 1978, σελ. 355, Μυλωνόπουλου, Γενικό Μέρος, ΙΙ, 2008, σελ Χαραλαμπάκη, Σύνοψη Ποινικού Δικαίου, Γενικό Μέρος Ι, 2010, σελ. 874 με περαιτέρω παραπομπές, του ιδίου, Η ψυχική συνέργεια - Οριακό σημείο του αξιοποίνου, ΠοινΧρ ΝΗ/2008, σελ Βλ. κατωτέρω επιμέρους κεφάλαιο. Για ψυχική συνέργεια ομιλεί εν προκειμένω και ο Ανδρουλάκης, Γενικό Μέρος ΙΙ, 2004, σελ. 242: η αιτιολόγηση αποδοχής ψυχικής συνέργειας συνίσταται στο ότι η βοήθεια που παρασχέθηκε υπήρξε αποτελεσματική με την έννοια της άρσης εμποδίου όχι στον εξωτερικό αλλά στον εσωτερικό κόσμο του αυτουργού, δηλ. με τον παραμερισμό των όποιων αναστολών προξενεί ο προγραμματισμένος τρόπος τελέσεως του εγκλήματος. Αντίθετος ο Μπιτζιλέκης (Η συμμετοχική ευθύνη, 1990, σελ. 108), ο οποίος τονίζει ότι η ψυχική συνέργεια δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως αντικατάστατο της αποτυχημένης φυσικής, έτσι ώστε κάθε μη αξιόποινη απόπειρα φυσικής συνέργειας να μετατρέπεται σε αξιόποινη ψυχική συνέργεια. Κατά τον συγγραφέα, θα πρέπει ο δράστης να συνδέει την ύπαρξη ενός πράγματος που φέρει μαζί του και δε χρησιμοποιεί με τη δυνατότητα χρήσης του ως εφεδρικού μέσου. 48 Βλ. ανάλυση της ανωτέρω θέσης των Γερμανών σε Χαραλαμπάκη, Ποινικό Δίκαιο & Νομολογία, 2014, σελ. 335, όπου γίνεται παραπομπή από τον συγγραφέα στην υπ αριθμ. RGSt 6, 170, απόφαση γερμανικού Δικαστηρίου, σύμφωνα με την οποία κάθε ενέργεια η οποία 18

20 Στην ελληνική ποινική επιστήμη, έχει αναπτυχθεί η θεωρία της στήριξης της κύριας άδικης πράξης, η οποία εστιάζει την προσοχή της, σε αντίθεση με την ανωτέρω δεσπόζουσα θεωρία στη γερμανική επιστήμη, στην επίδραση της συμμετοχικής πράξης επί της πράξης του αυτουργού. Ειδικότερα, για τούτη τη θεωρία αρκεί ο συνεργός να στήριξε κατά έναν όχι εντελώς ασήμαντο τρόπο την πράξη του φυσικού αυτουργού (χωρίς να ενδιαφέρει αν στήριξε και το αποτέλεσμα) προκειμένου να τιμωρηθεί κατ άρ. 47 ΠΚ. Ενόψει αυτών είναι φανερό ότι η ανωτέρω θεωρία διευρύνει το αξιόποινο σε βάρος του κατηγορουμένου. Καθ όμοιο τρόπο διευρύνεται το αξιόποινο σε βάρος του κατηγορουμένου και με βάση την ακολούθως εκτιθέμενη θεωρία της επιτάσεως του κινδύνου για την τελευταία αυτή θεωρία απαιτείται και αρκεί για την ύπαρξη αξιόποινης συνέργειας να επιτάθηκε ο κίνδυνος πληρώσεως της αντικειμενικής υποστάσεως με την παροχή της συνδρομής. Η επίταση αυτή διαπιστώνεται με βάση την ex ante κρίση του αντικειμενικού παρατηρητή 49 και τούτο ακριβώς είναι που καθιστά την εν λόγω θεωρία προβληματική, διότι δέχεται μεν απλή συνέργεια όταν διαπιστώνεται εκ των προτέρων ότι η συνέργεια επέτεινε σε μεγάλο ποσοστό τον κίνδυνο επέλευσης του εγκληματικού αποτελέσματος, ενώ δεν εξετάζει καθόλου αυτό που μπορεί να εξεταστεί ex post, αν δηλαδή η συμμετοχική πράξη συνέβαλε τω όντι τελικά στην επέλευση του εγκληματικού αποτελέσματος. Από τις ως άνω θεωρίες αποκλίνει η μεμονωμένη θέση του Μυλωνόπουλου 50 ο οποίος υποστηρίζει την ατιμωρησία του δράστη, όταν αυτός δεν συμβάλει εν τέλει αιτιωδώς στην πραγμάτωση του εγκλήματος. Για τον συγγραφέα αυτός ο δράστης τελεί μόνο ατιμώρητη απόπειρα συνέργειας. αποσκοπεί στην ενίσχυση ή τη διευκόλυνση της κυρίας πράξεως αρκεί για να χαρακτηρισθεί αξιόποινη συνέργεια, ενώ είναι εντελώς αδιάφορο το εάν η συνδρομή αυτή δεν επηρέασε το τελικό αποτέλεσμα. Βλ. κριτική επί της ανωτέρω άποψης των Γερμανών στον Μπιτζιλέκη, Η συμμετοχική πράξη, 1990, σελ. 87 κ.ε. («Προβληματικό είναι πώς θα μπορούσε να αντιδιαστείλει κανείς την πρόκληση της κύριας πράξης από την πρόκληση του αποτελέσματος αυτής Εάν το αποτέλεσμα αποτελεί με άλλα λόγια συστατικό στοιχείο αναπόσπαστα δεμένο με την πράξη τότε δύσκολα μπορεί να φανταστεί κανείς κάποια αιτία που θα επιδρά μεν στην πράξη χωρίς να επιδρά συγχρόνως και στο αποτέλεσμα αυτής. Και αντίστροφα μια αιτία που δεν εκφράζεται στο αποτέλεσμα αφήνει αδιάφορη και την πράξη που παρήγαγε αυτό») 49 Μπιτζιλέκη, Η συμμετοχική πράξη, σελ. 89. Βλ. αναλυτικά όλες τις σχετικές θεωρίες σε Βαθιώτη, Στοιχεία Ποινικού Δικαίου, Γενικό Μέρος, έκδ. γ, 2007, σελ. 496 κ.ε. και παραπομπές σε Γερμανούς θεωρητικούς σε Χαραλαμπάκη, Σύνοψη Ποινικού Δικαίου, Γενικό Μέρος Ι, 2010, σελ Μυλωνόπουλου, Εφαρμογές Ποινικού Δικαίου,1997, σελ

21 Ίσως τη μεγαλύτερη απήχηση σε επιστήμη και νομολογία βρίσκει η θεωρία της «ενισχυτικής ή διευκολυντικής αιτιότητας», σύμφωνα με την οποία η δράση του συμμετόχου συνιστά μια διευκόλυνση ή ενίσχυση της δραστηριότητας του φυσικού αυτουργού, χωρίς να είναι απαραίτητο να τηρείται αυστηρά ο τύπος της conditio sine qua non 51. Τούτο συμβαίνει, διότι η θέση αυτή συμπορεύεται μεν με τον κοινώς αποδεκτό ορισμό για την έννοια της «συνδρομής» (συνδρομή είναι η ενέργεια του τρίτου που είτε καθιστά δυνατή είτε διευκολύνει είτε επιτείνει είτε εξασφαλίζει την πράξη του αυτουργού), ενώ δεν απαιτεί αυστηρή εφαρμογή της θεωρίας του ισοδυνάμου των όρων. Ακολουθώντας τη, λοιπόν, δε λαμβάνεται υπόψη η υποθετική αιτιότητα, η οποία γενικότερα κατά την κρατούσα γνώμη είναι αδιάφορη για την κατάφαση της αιτιώδους συνάφειας 52, ενώ εστιάζεται η προσοχή στο αν ο φυσικός αυτουργός εκ του αποτελέσματος διευκολύνθηκε ή ενισχύθηκε 53 σε σχέση με το συγκεκριμένο εγκληματικό αποτέλεσμα από τον συνεργό χωρίς να ενδιαφέρει αν θα μπορούσε και μόνος του χωρίς βοήθεια να τελέσει ή να τελέσει εξίσου καλά το έγκλημα Μανωλεδάκη, Ποινικό Δίκαιο, Επιτομή Γενικού Μέρους, έκδ. ΣΤ, αρ περ. 689, του ιδίου, Γενική Θεωρία, 2005, σελ. 686, Μπιτζιλέκη, Η συμμετοχική πράξη, 1990, σελ. 99 κ.ε., Χαραλαμπάκη Γιαννίδη, Ποινικός Κώδικας & Νομολογία, 2009, σελ. 298, Χαραλαμπάκη, Σύνοψη Ποινικού Δικαίου, Γενικό Μέρος Ι, 2010, σελ. 874 κ.ε., του ιδίου, Η ψυχική συνέργεια Οριακό σημείο του αξιοποίνου, ΠοινΧρ ΝΗ, σελ. 673 κ.ε., Μπουρμά σε Χαραλαμπάκη, Ποινικός Κώδικας, Ερμηνεία κατ άρθρο, 2011, σελ. 752, Μυλωνόπουλου, Γενικό Μέρος, ΙΙ, 2008, σελ , του ιδίου, Εφαρμογές Ποινικού Δικαίου, 1997, σελ. 114, ΣυμβΕφΘεσ 1754/2004, ό.π., σελ. 21, ΑΠ 1303/1998, ΠοινΧρ 1999, σελ. 713, ΠλημΗρακλ 367/1995, ΠοινΧρ ΜΣΤ, σελ. 707 κ.ε., με παρατηρ. Τζαννετή. Πρβλ. και Κοτσαλή, Ποινικό Δίκαιο, Γενικό Μέρος ΙΙ, 2006, σελ , σύμφωνα με τον οποίο «η άποψη ότι απλή συνέργεια θεμελιώνει η πράξη συνδρομής οσάκις διαπιστώνεται ότι αυτή αύξησε τις πιθανότητες επιτυχίας της κυρίας πράξεως ή κατέστησε εντονότερο τον κίνδυνο της πλήρωσης από την κύρια πράξη της ποινικής ειδικής υποστάσεως του εγκλήματος αποκρούεται». 52 Εν προκειμένω δε λαμβάνεται υπόψη ότι ο φυσικός αυτουργός θα μπορούσε να προμηθευτεί το κλειδί από άλλον κλειδαρά. 53 Βλ. Κοτσαλή, Ποινικό Δίκαιο, Γενικό Μέρος ΙΙ, 2006, σελ. 868: «εάν η συνδρομή του συνεργού δεν οδηγεί σε «ενίσχυση» της κύριας πράξης τότε βρισκόμαστε προ μη τιμωρητής από τον ΠΚ απόπειρας συνέργειας». Πρβλ. από τη νομολογία την ΑΠ 89/1994, ΠοινΧρ ΜΔ, σελ. 314, με την οποία αναιρέθηκε η προσβαλλομένη απόφαση (η οποία καταδίκασε τον κατηγορούμενο για απλή συνέργεια σε απάτη), καθότι στο σκεπτικό της απόφασης αναφερόταν ότι ο αυτουργός της απάτης δε χρησιμοποίησε τη βεβαίωση που χρησιμοποίησε ο αναιρεσείων, αλλά άλλη βεβαίωση που είχε καταρτίσει τρίτο πρόσωπο και ως εκ τούτου ο φερόμενος ως συνεργός ουδόλως ενίσχυσε την κύρια πράξη του αυτουργού εν προκειμένω. 54 Βλ. Μπιτζιλέκη, Η συμμετοχική πράξη, 1990, σελ. 102 κ.ε., 112, όπου αναφέρεται ότι είναι παντελώς παράλογο να απαιτείται προκειμένου να απαλλαγεί ο φαρμακοποιός που προμηθεύει κάποια έγκυο με μέσα άμβλωσης να αποδεικνύεται κάθε φορά ότι υπήρχε άλλο φαρμακείο από το οποίο η έγκυος θα μπορούσε την ίδια ώρα να προμηθευτεί τα ίδια μέσα άμβλωσης (κάτι τέτοιο ούτε ο δράστης είναι σε θέση να το γνωρίζει ούτε το Δικαστήριο κατά την εκδίκαση της υπόθεσης είναι εύκολο να το διαπιστώσει)! 20

22 Για παράδειγμα, με βάση το ανωτέρω κριτήριο ενισχυτικής ή διευκολυντικής αιτιότητας, στην περίπτωση που ο δράστης παρέχει φαγητό και νερό στους καλλιεργητές κάνναβης σε απομακρυσμένο χωράφι για να σπείρουν όσο γρηγορότερα γίνεται και να μην τους αντιληφθεί κανείς, αυτός θα τιμωρηθεί για συνέργεια στην καλλιέργεια ναρκωτικών ουσιών, επειδή ακριβώς επιτάχυνε, εξασφάλισε και κατέστησε αποτελεσματικότερη την τέλεση του κύριου εγκλήματος 55. Καταληκτικά, συντασσόμενοι με την ανωτέρω θέση, θα ήταν παράλογο στο ελληνικό Ποινικό Δίκαιο που είναι προσανατολισμένο στο εγκληματικό αποτέλεσμα 56 και υπό το πρίσμα ενός συστήματος περιορισμένης εξάρτησης του αδίκου του συνεργού από το άδικο του αυτουργού, να τιμωρείται ο φερόμενος ως συμμέτοχος για αξιόποινη συνέργεια ο οποίος δανείζεται το άδικο του αυτουργού, μολονότι δεν ενίσχυσε ούτε διευκόλυνε την τέλεση του εγκλήματος. 55 Δημάκη, Συστηματική Ερμηνεία του Ποινικού Κώδικα, Ευθύνη-Εποπτεία: Ανδρουλάκη, Μαγκάκη, Μανωλεδάκη, Σπινέλλη, Σταμάτη, Ψαρούδα-Μπενάκη, άρ , 2005, σελ Βλ. Μπιτζιλέκη, Η συμμετοχική πράξη, 1990, σελ. 102 : «Πράξεις που δεν ασκούν καμία επίδραση στο αποτέλεσμα είναι εντελώς αδιάφορες γι αυτό δε συνιστούν πράξεις συνέργειας». 21

23 ii. Τι συμβαίνει στην πράξη Στην πράξη η νομολογία πολλές φορές δε λαμβάνει υπόψη της το σύνολο των πραγματικών περιστατικών και χωρίς να εξετάσει την ύπαρξη αιτιώδους συνάφειας μεταξύ της συνδρομής και της αυτουργικής πράξης οδηγείται στην καταδίκη του φερόμενου ως συνεργού. 1. Πρόσφατα αναπτύχθηκε ζωηρός επιστημονικός διάλογος με αφορμή ζητήματα αιτιώδους συνάφειας στην πολύκροτη υπόθεση Γρηγορόπουλου 57. Στην υπόθεση αυτή το Συμβούλιο Πλημμελειοδικών παρέπεμψε τον αστυνομικό (β κατηγορούμενο) για απλή συνέργεια στην ανθρωποκτονία με ενδεχόμενο δόλο που τέλεσε ο συνάδελφός του (α κατηγορούμενος) σε βάρος του ανηλίκου, διότι παρείχε ψυχική συνδρομή σε αυτόν ευρισκόμενος στον τόπο του εγκλήματος κατά την τέλεσή του. Εν τούτοις προκύπτει το ζήτημα πώς συνδέονται αιτιωδώς οι φωνές, ύβρεις και εν γένει προκλήσεις του δεύτερου κατηγορουμένου κατά των ανηλίκων με τον πυροβολισμό εκ μέρους του πρώτου κατηγορουμένου (φυσικού αυτουργού), ο οποίος κατά κοινή ομολογία ήταν πυροβολισμός εξουδετέρωσης 58. Μάλιστα πρέπει να σημειωθεί στο σημείο αυτό ότι ο Μπουρμάς 59, προχωρώντας τις σκέψεις αυτές ένα βήμα παραπέρα, παρατηρεί ότι η συνδρομή του φερόμενου ως απλού συνεργού συνίστατο μόνο στη γενικότερη έμπρακτη επιδοκιμασία της κύριας πράξης του δράστη, με αποτέλεσμα να μην αποτελεί (ούτε καν ψυχική) συνέργεια, καθόσον ο αυτουργός ούτε ηθικές αναστολές είχε, ούτε ανάγκη από ενθάρρυνση Ενόψει της έλλειψης αυτής της διευκολυντικής ή ενισχυτικής αιτιότητας της συνδρομής ο συγγραφέας καταλήγει ότι ο φερόμενος ως απλός συνεργός στην ανθρωποκτονία του ανηλίκου τέλεσε το πολύ εγκωμιασμό κακουργήματος κατ αρ 185 ΠΚ! Ωστόσο, στη νομολογία δεν ακολουθείται πάντα η ως άνω επιδερμική διαχείριση των ζητημάτων αιτιώδους συνδέσμου. 2. Άξια επαίνου είναι η υπ αριθμ. 276/2009 απόφαση ΑΠ 60, η οποία έκανε δεκτή την αίτηση αναίρεσης διότι «δεν εκτίθενται στην προσβαλλόμενη απόφαση πραγματικά περιστατικά από τα οποία να προκύπτει α) με 57 ΣυμβΠλημΑθ 1847/2009, ΠοινΔικ 8-9/2009, σελ. 887 κ.ε. το οποίο επικυρώθηκε με το υπ αριθμ. 1511/2009 ΣυμβΕφΑθ, ΠοινΔικ 1/2010, σελ. 10 κ.ε. (υπόθεση Γρηγορόπουλου). 58 Βλ. σκέψεις για Εποστρακισμό βλήματος και απόκλιση αιτιώδους διαδρομής σε Βαθιώτη, ΠοινΔικ 8-9/2009, σελ. 900 κ.ε. (προδημοσίευση σε Τιμητικό Τόμο Καρρά). 59 Βλ. σχόλιό του επί του ανωτέρω εφετειακού υπ αριθμ. 1511/2009 Βουλεύματος της υπόθεσης Γρηγορόπουλου 60 ΠοινΧρ Ξ/2010, σελ

24 ποιον τρόπο η παρουσία της (αναιρεσείουσας) στις συναντήσεις του συζύγου της (συγκατηγορούμενου για απλή συνέργεια σε απάτη κατ εξακολούθηση, κατά συνήθεια και κατ επάγγελμα) με τους παθόντες ενθάρρυνε αντικειμενικά την τέλεση της πράξεως από τον αυτουργό». 3. Περαιτέρω, αξίζει εν προκειμένω να αναφερθεί και η υπ αριθμ. ΑΠ 878/1993 ορθή απόφαση 61, σύμφωνα με την οποία το γεγονός της απλής επιβιβάσεως στη θέση του συνοδηγού σε στρατιωτικό όχημα και της συμφωνίας του κατηγορουμένου σε συγκεκριμένο προορισμό ως πράξεις υλικές, θετικές δε θεμελιώνουν κατά την έννοια του άρθρου 47 παρ. 1 ΠΚ απλή συνέργεια στην αξιόποινη πράξη χρησιμοποίησης από στρατιωτικούς αυτοκινήτων του δημοσίου για σκοπούς αλλότριους αυτών για τους οποίους παραχωρήθηκε το όχημα που διέπραξε ο οδηγός του αυτοκινήτου, αφού δε συνδέονται αιτιωδώς με την πράξη αυτή ως επιβοηθητικές και ενισχυτικές τελέσεώς της με τις οποίες αυτός ως απλός συνεργός να θέλησε να συνδράμει τον δράστη στην πραγμάτωση της ως άνω πράξης. 61 Υπερ 1993, σελ κ.ε. με παρατηρήσεις Παπαδαμάκη. 23