Χωροθέτηση Αιολικού Πάρκου στο Νομό Βοιωτίας: Εφαρμογές Ποιοτικής Αξιολόγησης

Transcript

1 Χωροθέτηση Αιολικού Πάρκου στο Νομό Βοιωτίας: Εφαρμογές Ποιοτικής Αξιολόγησης ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΟΓΙΑΝΝΗΣ ΗΛΙΑΣ 1 Υπ. Διδάκτορας, Σχολή Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών, Ε.Μ.Π. Εισαγωγή Σε μια εποχή που ο πλανήτης βάλλεται από την ανθρώπινη δραστηριότητα, αποτελεί κεντρική επιλογή η προώθηση πολιτικών που διαφυλάσσουν και προστατεύουν τον πλανήτη. Η παρούσα εργασία εστιάζει στην επιλογή εναλλακτικών τόπων χωροθέτησης αιολικών πάρκων στο νομό Βοιωτίας, με στόχο τόσο τη μείωση των εκπομπών που συμβάλλουν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου όσο και την τροφοδότηση με ενέργεια της σχεδιαζόμενης βιομηχανικής περιοχής της Τανάγρας. Στο πρώτο κεφάλαιο, εξετάζεται η περιοχή μελέτης με έμφαση στην κοινωνικοοικονομική και ενεργειακή πραγματικότητα της χώρας. Στο δεύτερο γίνεται η επιλογή των υποψήφιων θέσεων με βάση τις προτεινόμενες θέσεις από το Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τις Α.Π.Ε., οι οποίες χαρακτηρίζονται ως Περιοχές Αιολικής Προτεραιότητας (Π.Α.Π.). Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται η αξιολόγηση των θέσεων που θεωρούνται ως οι πλέον κατάλληλες για να συμπεριληφθούν στη διαδικασία της αξιολόγησης, με τη χρήση της μεθόδου πολυκριτηριακής ανάλυσης ELECTRE I. Τέλος παρατίθενται συμπεράσματα που εστιάζουν τόσο σε μεθοδολογικές αδυναμίες της μεθόδου που έχει υιοθετηθεί, όσο και σε κατευθύνσεις πολιτικής που υποβοηθούν τον επιδιωκόμενο στόχο. 1. Περιοχή Μελέτης Η περιοχή μελέτης είναι ο νομός Βοιωτίας που γεωγραφικά εντοπίζεται βορείως του νομού Αττικής, ενώ ανήκει διοικητικά στην Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας. Η γειτνίαση με το νομό Αττικής έχει ωθήσει στην ανάπτυξη στα νότια του νομού βιομηχανικών μονάδων, καθώς η μικρή απόσταση από τη μητροπολιτική πρωτεύουσα καθιστά την περιοχή άκρως ελκυστική. Εικόνα 1. 1: Διοικητικά όρια νομού Βοιωτίας Πηγή: Επεξεργασία Μελετητή Η χωροθέτηση σημαντικού αριθμού βιομηχανικών επιχειρήσεων στο νομό έχει διαμορφώσει ένα συγκεκριμένο οικονομικό και κοινωνικό πρότυπο, αλλά και μία ενεργειακή πραγματικότητα η οποία έχει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά. 1 Τομέας Γεωγραφίας και Περιφερειακού Σχεδιασμού - 1 -

2 1.1. Κοινωνική Πραγματικότητα Πληθυσμός Ο νομός Βοιωτίας κατατάσσεται στην 23 η θέση με βάση τον πληθυσμό του, στο σύνολο της χώρας. Ο μόνιμος πληθυσμός του νομού Βοιωτίας ήταν το 2001, όπως αυτός εμφανίζεται στα επίσημα στοιχεία της Ε.Σ.Υ.Ε., άτομα. Όσον αφορά στον πραγματικό πληθυσμό, αυτός διαμορφώνεται στα άτομα. Από τα στοιχεία της απογραφής του 2001 φαίνεται ότι οι παραγωγικές ηλικίες του νομού (30 έως 50 ετών) έχουν σημαντική παρουσία, δίνοντας την εικόνα μίας κανονικής πληθυσμιακής κατανομής. Διάγραμμα 1. 1: Πληθυσμός 2001, Πυραμίδα των ηλικιών Πηγή: Ε.Σ.Υ.Ε Κοινωνική δομή Η σημαντική βιομηχανική συγκέντρωση στα όρια του νομού δεν έχει αποφέρει τα αναμενόμενα οφέλη στην τοπική κοινωνία. Η συγκέντρωση αυτή οφείλεται στην εγγύτητα της περιοχής με τη μητροπολιτική περιφέρεια της Αθήνας, από την οποία αντλεί σημαντικό μέρος του ανθρώπινου δυναμικού, ιδιαίτερα του εξειδικευμένου, που απασχολείται στην τοπική οικονομία. Αποτέλεσμα είναι ότι η συγκέντρωση της βιομηχανίας δεν έχει αποφέρει σημαντική βελτίωση στον τοπικό πληθυσμό σε θέματα απασχόλησης, εισοδήματος κ.λπ Οικονομική Πραγματικότητα Οικονομικά μεγέθη Ο νομός Βοιωτίας εμφανίζεται ως ο πλουσιότερος νομός, με παραγωγή Α.Ε.Π. το 2004 στα 34.3 χιλ. ευρώ/άτομο, ένα μέγεθος το οποίο αντιστοιχεί περίπου στο 170% του μέσου όρου της χώρας. Ο δείκτης των αποταμιευτικών καταθέσεων είναι μόλις 7.4 χιλιάδες ευρώ, κατατάσσοντας το νομό στην 38η θέση. Συγκρίνοντας τους δύο αυτούς δείκτες, εξάγεται το συμπέρασμα ότι ο πλούτος του νομού δεν διαχέεται στους κατοίκους του. Η υπόθεση αυτή αποτελεί γεγονός, δεδομένου ότι τα υψηλά ποσοστά Α.Ε.Π. που εμφανίζονται στο νομό, οφείλονται στην έντονη βιομηχανική δραστηριότητα. Όσον αφορά στη συμβολή του νομού στα οικονομικά μεγέθη της χώρας, πρέπει να τονιστεί ότι συμμετέχει με 2% στο Α.Ε.Π. της χώρας, ήτοι 4 δις ευρώ το χρόνο, δίνοντάς του έτσι την έβδομη θέση. Οι υπόλοιποι δείκτες όπως, δηλωθέν εισόδημα, φόρος εισοδήματος και αποταμιευτικές καταθέσεις, φανερώνουν ότι ο νομός βρίσκεται σε μια μέση οικονομική κατάσταση σε σχέση με τους υπόλοιπους νομούς της χώρας Η Βιομηχανική Περιοχή της Τανάγρας Η απόφαση της δημιουργίας μιας νέας Βιομηχανικής Περιοχής (ΒΙ.ΠΕ.) στην Τανάγρα Βοιωτίας εντάσσεται στο πλαίσιο της στήριξης των δραστηριοτήτων του δευτερογενούς τομέα σε μία περιοχή όπου ο συγκεκριμένος τομέας έχει σημαντικότατη παρουσία. Η ορθολογική οργάνωση και ανάπτυξη της παραγωγικής δραστηριότητας του δευτερογενούς τομέα στην περιοχή μελέτης, τοποθετείται εντός του πλαισίου της δημιουργίας και αξιοποίησης συγκριτικών πλεονεκτημάτων που προκύπτουν από την οργανωμένη λειτουργία βιομηχανικών υποδομών. Η δημιουργία της ΒΙ.ΠΕ. στην περιοχή θα αποτελέσει πόλο συγκέντρωσης επιχειρήσεων και ανάπτυξης για την περιοχή, προσελκύοντας επενδύσεις και συμβάλλοντας στην απασχόληση και τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων της

3 Τα αναμενόμενα οφέλη της επένδυσης αυτής είναι αφενός μακροπρόθεσμα, που σχετίζονται με τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του τομέα και των επιχειρήσεων της συγκεκριμένης παραγωγικής υποδομής, και αφετέρου μεσοπρόθεσμα που σχετίζονται με (Υπουργείο Ανάπτυξης, δελτίου τύπου 4/7/2006): τη σημαντική βελτίωση των επιχειρηματικών υποδομών της τοπικής οικονομικής δομής με επιπτώσεις στη δυνατότητα προσέλκυσης νέων επενδύσεων στην περιοχή, την ενίσχυση της αναπτυξιακής προοπτικής της τοπικής οικονομίας, και την ενίσχυση της απορροφητικότητας των ευρωπαϊκών πόρων. Επί της ουσίας η αξιοποίηση θα επιτευχθεί μέσα από την συγκέντρωση και οργάνωση των διάσπαρτων βιομηχανιών που υπάρχουν στην περιοχή, στο συγκεκριμένο χώρο της ΒΙ.ΠΕ. όπου έχουν προβλεφθεί να κατασκευαστούν όλες οι απαραίτητες υποδομές, (δίκτυο ύδρευσης, αποχέτευσης, παροχής φυσικού αερίου κ.α.). Η θέση που θα δημιουργηθεί η ΒΙ.ΠΕ. χωροθετείται στην περιοχή Κέδρα, η οποία εντοπίζεται νοτίως της Τανάγρας σε απόσταση μέτρων σε ευθεία γραμμή, νοτίως του Κηρύκιου Όρους και μεταξύ των ρεμάτων Χαρουπιάς και Γάτας. Όπως φαίνεται και στην Εικόνα 1.2, η ΒΙ.ΠΕ. απέχει σε ευθεία γραμμή 8500 μέτρα από τα Οινόφυτα, μέτρα από το Σχηματάρι και μέτρα από την Ασωπία. ΒΙ.ΠΕ. Εικόνα 1. 2: Θέση της ΒΙ.ΠΕ. Τανάγρας - Κλίμακα 1: Πηγή: Επεξεργασία Η. Γραμματικογιάννης Ακολουθεί φωτορεαλιστική απεικόνιση της βορειοανατολικής όψης της ΒΙ.ΠΕ. για να παρουσιαστεί με καλύτερο τρόπο η γεωμορφολογία της περιοχής: Εικόνα 1. 3: Φωτορεαλιστική απεικόνιση ΒΙ.ΠΕ. Τανάγρας, βορειοανατολική όψη Πηγή: Επεξεργασία Η. Γραμματικογιάννης Εκτός της αποδοτικότερης λειτουργίας των βιομηχανικών μονάδων στο νομό, στόχος της δημιουργίας της ΒΙ.ΠΕ. είναι και η περιβαλλοντική προστασία. Αυτό επιτυγχάνεται με τη συγκέντρωση των βιομηχανιών στο συγκεκριμένο χώρο, όπου υπάρχουν υποδομές για την επεξεργασία των βιομηχανικών λυμάτων. Με τον τρόπο αυτό περιορίζεται η διοχέτευση των λυμάτων αυτών στον Ασωπό ποταμό, από την ανεξέλεγκτη βιομηχανική δραστηριότητα στην περιοχή

4 1.3. Ενεργειακή Πραγματικότητα Ενεργειακή κατανάλωση στην περιοχή Η βασική ενεργειακή κατανάλωση στην περιοχή προέρχεται από την οικιακή χρήση, την εμπορική, τη βιομηχανική, τη γεωργική, το δημόσιο φορέα καθώς και διάφορες κοινόχρηστες χρήσεις όπως π.χ. ο φωτισμός των οδών. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, η κύρια πηγή κατανάλωσης ενέργειας στην περιοχή αφορά στη βιομηχανία, η οποία καταναλώνει κατά τα έτη 1998 έως 2000 το 87% της συνολικής ενέργειας που καταναλώνει στο νομό. Ακολουθεί με τεράστια διαφορά η γεωργική χρήση, με ποσοστό 5%, η οικιακή χρήση με 4%, η εμπορική χρήση με 3% και οι υπόλοιπες χρήσεις με συνολική κατανάλωση μικρότερη του 1%. Συνεπώς, εξάγεται το συμπέρασμα ότι οι ενεργειακές ανάγκες του νομού σχετίζονται απόλυτα με το βιομηχανικό προφίλ του, με τις υπόλοιπες χρήσεις να καταναλώνουν συγκριτικά πολύ μικρότερες ποσότητες ηλεκτρικής ενέργειας. Τα στοιχεία της κατανάλωσης ενέργειας για τα έτη 1998, 1999 και 2000 παρουσιάζονται στον Πίνακα 1.1: ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ (σε MWh) Συνολική κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας Οικιακή χρήση ηλεκτρικής ενέργειας (%) (%) Εμπορική χρήση Βιομηχανική χρήση ηλεκτρ. ενέργειας Γεωργική χρήση Δημόσιες αρχές Φωτισμός οδών Πίνακας 1. 1: Πρότυπα κατανάλωσης ενέργειας στο νομό Βοιωτίας Πηγή: Το Δίκτυο Ηλεκτρικής Ενέργειας στο Νομό Βοιωτίας Κρίνεται σκόπιμο στο σημείο αυτό, η περιγραφή του δικτύου ηλεκτρικής ενέργειας στο νομό, ούτως ώστε να παρουσιαστούν οι ενεργειακοί οδοί στο νομό, προκειμένου αυτοί στη συνέχεια να χρησιμοποιηθούν για τροφοδοσία της ΒΙ.ΠΕ. Τανάγρας. Έτσι, το δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας του νομού, ψηφιοποιήθηκε σύμφωνα με τις πληροφορίες που παρέχει το Εθνικό Πληροφοριακό Σύστημα για την ενέργεια στο νομό Βοιωτίας και παρουσιάζεται στην Εικόνα 1.4. (%) Εικόνα 1. 4: Δίκτυο διανομής ηλεκτρικής ενέργειας νομού Βοιωτίας. Πηγή: Εθνικό Πληροφοριακό Σύστημα για την Ενέργεια

5 Στην Εικόνα 1.5 παρουσιάζεται το δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας του νομού, όπως αυτό διέρχεται από το νομό και από την προτεινόμενη βιομηχανική περιοχή της Τανάγρας. Είναι φανερό, ότι ο νομός Βοιωτίας εξαιτίας της γεωγραφικής του θέσης αποτελεί κόμβο διανομής ενέργειας, καθότι ενώνει γεωγραφικά την Αττική με την υπόλοιπη ηπειρωτική Ελλάδα. Για το λόγο αυτό, από το έδαφος του νομού διέρχονται γραμμές υψηλής και υπερυψηλής τάσης, γεγονός που διευκολύνει τη μεταφορά της ηλεκτρικής ενέργειας από τις περιοχές όπου αυτή παράγεται, όπως τα αιολικά πάρκα, στις περιοχές κατανάλωσης, δηλαδή στη ΒΙ.ΠΕ. Τανάγρας. Π.Α.Π. ΒΙ.ΠΕ. Τανάγρας Εικόνα 1.5: Δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας και θέση ΒΙ.ΠΕ. Τανάγρας Πηγή: Γραμματικογιάννης, Προτεινόμενες Θέσεις Χωροθέτησης Αιολικού Πάρκου Στο κεφάλαιο αυτό μελετώνται οι πιθανές θέσεις χωροθέτησης του αιολικού πάρκου, το οποίο σχεδιάζεται για να καλύψει μέρος των ενεργειακών αναγκών της Βιομηχανικής Περιοχής (ΒΙ.ΠΕ.) Τανάγρας. Τη βάση για την επιλογή των πιθανών αυτών θέσεων στην παρούσα εργασία αποτελεί το Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (Α.Π.Ε.), (Ε.Π.Χ.Σ. & Α.Α. για τις Α.Π.Ε.)το οποίο δίνει τις γενικές κατευθύνσεις για τη χωροθέτηση αιολικών πάρκων Προτεινόμενες Περιοχές Βάσει του Ε.Π.Χ.Σ. για τις ΑΠΕ Περιοχές Αιολικής Προτεραιότητας Το Ε.Π.Χ.Σ. & Α.Α. για τις Α.Π.Ε., εντοπίζει σε εθνικό επίπεδο, περιοχές που έχουν συγκριτικά πλεονεκτήματα για την ανάπτυξη αιολικών πάρκων. Οι περιοχές αυτές ονομάζονται Περιοχές Αιολικής Προτεραιότητας (Π.Α.Π.) και τα συγκριτικά τους πλεονεκτήματα είναι η ύπαρξη εκμεταλλεύσιμου αιολικού δυναμικού, η αυξημένη ζήτηση για εγκατάσταση αιολικών πάρκων, κ.α.. Οι Π.Α.Π. προσδιορίζονται σε επίπεδο Οργανισμού Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Ο.Τ.Α.), με τη χρήση τριών κριτηρίων. Το πρώτο κριτήριο εξετάζει το εκμεταλλεύσιμο αιολικό δυναμικό σε έναν Ο.Τ.Α. και το οποίο καθορίζεται ως εξής. Ένας Ο.Τ.Α. μπορεί να αποτελεί Π.Α.Π. όταν το εμβαδόν των ζωνών με εκμεταλλεύσιμο αιολικό δυναμικό μεγαλύτερο των 7m/s, είναι μεγαλύτερο του 30% του συνολικού εμβαδού των ζωνών με εκμεταλλεύσιμο αιολικό δυναμικό μεγαλύτερο των 5.5m/s. Το δεύτερο κριτήριο έχει να κάνει με τη ζήτηση για εγκατάσταση αιολικών πάρκων, η οποία εκφράζεται ως ο αριθμός των αιτήσεων για άδειες παραγωγής, άδειες εγκατάστασης και λειτουργίας συνολικής ισχύος μεγαλύτερης των 80 MWe. Με τον τρόπο αυτό εξετάζεται πέρα του αιολικού δυναμικού, το μελετητικό και επενδυτικό ενδιαφέρον για εγκατάσταση αιολικών πάρκων. Το επενδυτικό ενδιαφέρον προσδιορίζει επί της ουσίας, τη δυνατότητα εγκατάστασης αιολικών μονάδων, βάση της διαθέσιμης τεχνολογίας. Τέλος το τρίτο κριτήριο επιχειρεί να επιτύχει τη γεωγραφική ενοποίηση των περιοχών Π.Α.Π.. Έτσι, εξετάζονται οι όμοροι Ο.Τ.Α. των Π.Α.Π. που έχουν ήδη επιλεγεί στη βάσει των δύο προηγούμενων κριτηρίων. Οι όμοροι Ο.Τ.Α. πρέπει να διαθέτουν ζώνες εκμεταλλεύσιμου αιολικού δυναμικού μεγαλύτερο των 7m/s, που να είναι μεγαλύτερες του 20% των ζωνών με διαθέσιμο δυναμικό - 5 -

6 μεγαλύτερο των 5m/s. Επιπροσθέτως, οι περιοχές αυτές, πρέπει να είναι μεγαλύτερες των 2 τετραγωνικών χιλιομέτρων Περιοχές Αιολικής Καταλληλότητας Εκτός από τις Π.Α.Π. η χωροθέτηση αιολικών εγκαταστάσεων επιτρέπεται και σε περιοχές που διαθέτουν λιγότερο αλλά εκμεταλλεύσιμο αιολικό δυναμικό, σε σχέση με τις Π.Α.Π.. Οι περιοχές αυτές ονομάζονται Περιοχές Αιολικής Καταλληλότητας (Π.Α.Κ.) και βρίσκονται εκτός Π.Α.Π.. Ο λόγος για τον οποίο ορίζονται οι Π.Α.Κ. είναι για να επιτευχθούν οι εθνικοί στόχοι της εισαγωγής της ηλεκτρικής ενέργειας παραγόμενης από Α.Π.Ε. στο ενεργειακό ισοζύγιο Προτεινόμενες περιοχές Έχοντας ως στόχο την επίτευξη της μέγιστης δυνατής παραγωγής ενέργειας από τη χωροθέτηση του αιολικού πάρκου, επιλέγεται να αναζητηθούν αυτές οι περιοχές που βρίσκονται εντός Π.Α.Π.. Οι Π.Α.Κ. δεν λαμβάνονται υπ όψιν και δεν εξετάζονται. Στο νομό Βοιωτίας, βάσει του Ε.Π.Χ.Σ. & Α.Α., οι Ο.Τ.Α. που χαρακτηρίζονται ως Π.Α.Π. είναι: Δαυλείας, Διστόμου, Λεβαδέων, Ορχομενού, Χαιρώνειας, Αραχώβης και Κυριακίου. Στις περιοχές αυτές θα αναζητηθούν οι θέσεις για την χωροθέτηση του αιολικού πάρκου. Οι περιοχές αυτές εντάσσονται σε εθνικό επίπεδο στις Π.Α.Π. 2 και περιλαμβάνουν και τους νομούς Ευβοίας, Ευρυτανίας και Λακωνίας. Στην Εικόνα 2.1 εμφανίζονται οι Π.Α.Π. του νομού Βοιωτίας. Εικόνα 2. 1: Περιοχές Αιολικής Προτεραιότητας Πηγή: Επεξεργασία Μελετητή 2.2. Αιολικό Δυναμικό Εξετάζοντας το Ε.Π.Χ.Σ. και Α.Α. για τις Α.Π.Ε. έχει εντοπιστεί η χωρική ενότητα στην οποία θα αναζητηθούν οι περιοχές χωροθέτησης του αιολικού πάρκου. Η χωρική αυτή ενότητα που περιλαμβάνει επτά Ο.Τ.Α., περιέχει θέσεις στις οποίες το αιολικό δυναμικό διαφοροποιείται αισθητά. Ακολούθως παρουσιάζεται το αιολικό δυναμικό στο νομό Βοιωτίας, όπου εμφανίζεται στους χάρτες αιολικού δυναμικού του Κέντρου Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (Κ.Α.Π.Ε.). Εικόνα 2. 2: Αιολικό δυναμικό του νομού Βοιωτίας Πηγή: Γραμματικογιάννης,

7 Έχοντας ως στόχο τη μέγιστη παραγόμενη ενέργεια, επιλέγονται εκείνες οι περιοχές που η ταχύτητα του ανέμου είναι μεγαλύτερη από 7m/s και βρίσκονται εντός των Π.Α.Π. Οι περιοχές αυτές εντοπίζονται στα βορειοδυτικά του νομού Βοιωτίας, κυρίως εντός των Ο.Τ.Α. Αραχώβης, Ορχομενού, Δαυλείας, Χαιρώνειας και Διστόμου. Εικόνα 2. 3: Π.Α.Π. και αιολικό δυναμικό Πηγή: Γραμματικογιάννης, Πυκνότητα Χωροθέτησης Ανεμογεννητριών Πλέον οι προτεινόμενες περιοχές για την χωροθέτηση αιολικών μονάδων, μπορεί να ομαδοποιηθούν σε τέσσερις. τη βόρεια περιοχή της Χαιρώνειας και του Ορχομενού, την περιοχή του Διστόμου και τη βορειοδυτική περιοχή της Αραχώβης και της Δαυλείας. Προτού οι περιοχές αυτές επιλεγούν και εισαχθούν στην διαδικασία της αξιολόγησης εξετάζεται η πυκνότητα χωροθέτησης ανεμογεννητριών στο έδαφός τους. Η πυκνότητα χωροθέτησης ανεμογεννητριών σε ένα Ο.Τ.Α. εξαρτάται από δύο δείκτες, το δείκτη αστικοποίησης και το δείκτη τουριστικής ανάπτυξης. Ο πρώτος εκφράζεται από την πληθυσμιακή πυκνότητα, ενώ ο δεύτερος από το διεθνή δείκτη τουριστικής λειτουργίας. Ο δείκτης τουριστικής λειτουργίας ορίζεται ως ο αριθμός των κλινών ανά κάτοικο και προσδιορίζει την ένταση της τουριστικής ανάπτυξης σε ένα Ο.Τ.Α.. Οι κατ αρχήν επιλεγμένες περιοχές δεν αποτελούν περιοχές με υψηλό δείκτη αστικοποίησης, ωστόσο ο δείκτης τουριστικής λειτουργίας για την περιοχής του Δήμου Αραχώβης υπερβαίνει το μέσο όρο της χώρας. Αυτό έχει σαν συνέπεια στην περιοχή αυτή η πυκνότητα χωροθέτησης ανεμογεννητριών να είναι 0.53 τυπικές ανεμογεννήτριας ανά 1000 στρέμματα. Αντιθέτως στις υπόλοιπες περιοχές η πυκνότητα χωροθέτησης ανέρχεται στις 1.05 τυπικές ανεμογεννήτριες ανά 1000 στέμματα. Συνεπώς, οι τελικές περιοχές που θα εισέλθουν στην διαδικασία της αξιολόγησης, έπειτα από τον αποκλεισμό της βορειοδυτικής περιοχής του Δήμου Αραχώβης είναι οι ακόλουθες: Εικόνα 2. 4: Προτεινόμενες περιοχές χωροθέτησης αιολικού πάρκου Πηγή: Γραμματικογιάννης,

8 3. Η Πολυκριτηριακή Μέθοδος ELECTRE I Η ELECTRE I, είναι μία πολυκριτηριακή μέθοδος η οποία εφαρμόζεται για την αξιολόγηση εναλλακτικών λύσεων/προτάσεων, με σκοπό την επιλογή της βέλτιστης δυνατής. Η μέθοδος αυτή, ανήκει σε μία ευρύτερη οικογένεια μεθόδων λήψης αποφάσεων, τις μεθόδους ELECTRE, που αποτελείται από τις μεθόδους ELECTRE I, II, III και IV. Οι μέθοδοι αυτές ανήκουν στην κατηγορία των μεθόδων υπεροχής Βασικές Έννοιες Η λογική του αλγορίθμου είναι οι συγκρίσεις κατά ζεύγη με συμφωνία (Concordance) ή διαφωνία (Discordance). Επί της ουσίας συγκρίνονται μεταξύ τους οι εναλλακτικές στη βάση των κριτηρίων που έχουν τεθεί. Έτσι, ανάλογα με τη βαθμολογία των κριτηρίων, από τη σύγκριση μεταξύ τους, προκύπτουν οι πίνακες συμφωνίας και ασυμφωνίας. Σύμφωνα με τον Μουρμούρη (2007), συμφωνία είναι ο δείκτης των σχέσεων υπεροχής των κατά ζεύγη συγκρίσεων των εναλλακτικών λύσεων, ενώ διαφωνία είναι ο δείκτης έλλειψης σχέσεων υπεροχής στις κατά ζεύγη συγκρίσεις. 3.2 Η Μέθοδος ELECTRE I Για την καλύτερη παρουσίαση της μεθόδου και του τρόπου επιλογής της βέλτιστης εναλλακτικής, παρουσιάζεται το ακόλουθο διάγραμμα ροής των εργασιών: Εικόνα 3. 1: Διάγραμμα ροής της πολυκριτηριακής μεθόδου Electre I Καθορισμός προβλήματος Το πρόβλημα το οποίο η πολυκριτηριακή μέθοδος Electre I, θα κληθεί να επιλύσει, είναι η επιλογή της βέλτιστης θέσης χωροθέτησης αιολικού πάρκου. Αυτό γίνεται μέσα από την ιεράρχηση των εναλλακτικών θέσεων, με σκοπό να επιλεγεί η κατάλληλη ή οι κατάλληλες θέσεις για την χωροθέτησης της αιολικής μονάδος Καθορισμός εναλλακτικών λύσεων και κριτηρίων Εξετάζοντας τις δεσμεύσεις του Ε.Π.Χ.Σ. και Α.Α. για τις Α.Π.Ε., το αιολικό δυναμικό αλλά και την πυκνότητα χωροθέτησης έχουν προταθεί τρεις θέσεις για την χωροθέτηση του σχεδιαζόμενου αιολικού πάρκου. Για τις θέσεις αυτές που εμφανίζονται στην Εικόνα 2.4 καθορίζονται τα ακόλουθα κριτήρια, με σκοπό οι εναλλακτικές αυτές θέσεις να αξιολογηθούν και να ιεραρχηθούν. Ο πίνακας περιγραφής των κριτηρίων αυτών είναι: Κριτήριο Περιγραφή Είδος Κριτηρίου Κ1 Πρόσβαση της τοποθεσίας Ποιοτικό Κ2 Παραγόμενη ενέργεια Ποσοτικό Κ3 Ελάχιστη απόσταση από δίκτυο Δ.Ε.Η. 400kv dc Ποσοτικό - 8 -

9 Κριτήριο Περιγραφή Είδος Κριτηρίου Κ4 Απόσταση από το σημείο διάθεσης της παραγόμενης ενέργειας Ποσοτικό Κ5 Πυκνότητα πληθυσμού στη ζώνη οπτικής επιρροής των Α/Γ Ποσοτικό Κ6 Επίπτωση στη χλωρίδα Ποιοτικό Κ7 Επίπτωση στην πανίδα Ποιοτικό Κ8 Μείωση εκπομπών CO2 Ποσοτικό Πίνακας 3. 1: Κριτήρια αξιολόγησης αιολικού πάρκου Είσοδος βαρών και βαθμολογία κριτηρίων Είσοδος βαρών Τα κριτήρια του Πίνακα 3.1 ιεραρχούνται και αυτά με τη σειρά τους, ως προς τη σημαντικότητα που έχουν, για τον προσδιορισμό της βέλτιστης λύσης. Προτού στα κριτήρια δοθεί το βάρος που θα τα διακρίνει μεταξύ τους, αυτά ομαδοποιούνται σε τρεις γενικές κατηγορίες. Έτσι, τα κριτήρια αυτά χαρακτηρίζονται ανάλογα με την κατηγορία που ανήκουν σε ενεργειακά, περιβαλλοντικά και χωροταξικά. Συγκεκριμένα τα κριτήρια και το βάρος τους ανά κατηγορία είναι: Ιεράρχηση κριτηρίων Ομάδες Κριτηρίων Βάρος (%) Ενεργειακά Κ2, Κ3 45 Περιβαλλοντικά Κ6, Κ7, Κ8 35 Χωροταξικά Κ1, Κ4, Κ5 20 Πίνακας 3. 2: Βάρη κριτηρίων Βαθμολογία κριτηρίων Το στάδιο της βαθμολογίας των κριτηρίων αποτελεί μαζί με τον ορισμό των βαρών, ένα στάδιο καθοριστικής σημασίας για τα εξαγόμενα αποτελέσματα. Για να είναι δυνατή η λειτουργία της μεθόδου Electre I με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, τα κριτήρια θα βαθμολογηθούν όλα στην κλίμακα 0 έως 20. Είναι φανερό ότι μία τέτοια βαθμολόγηση παρουσιάζει δυσκολίες, εξαιτίας του γεγονότος της παρουσίας ποιοτικών και ποσοτικών κριτηρίων, όπου τα μεν ποιοτικά κριτήρια δεν βρίσκονται σε αριθμητική κλίμακα, ενώ τα ποσοτικά βρίσκονται σε κλίμακα διαφορετική της επιθυμητής, (0-20). Για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα αυτό, ακολουθείται ένα ενδιάμεσο στάδιο, αυτό της καταρχήν βαθμολόγησης των ποιοτικών και ποσοτικών κριτηρίων με τον αντίστοιχο ποιοτικό και ποσοτικό τρόπο. Οι κλίμακες που χρησιμοποιούνται στην βαθμολόγηση των ποιοτικών κριτηρίων είναι δύο: Α) καθόλου, - - πολύ λίγο, - λίγο, + μέτριο, ++ πολύ, +++ παρά πολύ Β) 1 = καθόλου, 2 = λίγο, 3 = μέτριο, 4 = αρκετά, 5 πολύ. Στον πίνακα που ακολουθεί, παρουσιάζονται οι τιμές των κριτηρίων, όπως αυτές βαθμολογήθηκαν βάσει της ποιοτικής και ποσοτικής τους διάκρισης. Κριτήριο Ε1 Ε2 Ε3 Είδος κριτηρίου Κ1 Πρόσβαση της τοποθεσίας Ποιοτικό Κ2 Παραγόμενη ενέργεια MWh MWh MWh Ποσοτικό Κ3 Ελάχιστη απόσταση από δίκτυο Δ.Ε.Η. 400kv dc 3.7 Km 0 Km 2.9 Km Ποσοτικό Κ4 Απόσταση από το σημείο διάθεσης της παραγόμενης 77 Km 73 Km 60 Km Ποσοτικό ενέργειας Κ5 Πυκνότητα πληθυσμού στη ζώνη οπτικής επιρροής των Α/Γ Ποιοτικό 2 Η παραγόμενη ενέργεια υπολογίζεται με τη χρήση του μοντέλου RETScreen. Αναλυτικότερα βλ. Γραμματικογιάννης

10 Κριτήριο Ε1 Ε2 Ε3 Είδος κριτηρίου Κ6 Επίπτωση στη χλωρίδα Ποιοτικό Κ7 Επίπτωση στην πανίδα Ποιοτικό Κ8 Μείωση εκπομπών CO τον τον τον. Ποσοτικό Πίνακας 3. 3: Τιμές ποιοτικών και ποσοτικών κριτηρίων Μετατροπή όλων των κριτηρίων στην κλίμακα 0 20 Με την ολοκλήρωση της καταρχήν βαθμολόγησης των ποιοτικών και ποσοτικών κριτηρίων ακολουθεί η μετατροπή τους στην κλίμακα 0 έως 20. Αυτό επιτυγχάνεται, για μεν τα ποσοτικά με τον ορισμό ανώτατων και κατώτατων τιμών, ενώ για δε τα ποιοτικά με τον υπολογισμό του βήματος = 20 / αριθμός των κλάσεων. Αναλυτικά είναι: Ποσοτικά κριτήρια: α/α Κριτήριο Περιγραφή Κ2 Κ3 Κ4 Κ8 Παραγόμενη ενέργεια Ελάχιστη απόσταση από δίκτυο Δ.Ε.Η. 400kv dc Απόσταση από το σημείο διάθεσης της παραγόμενης ενέργειας Μείωση εκπομπών Ιδανική θεωρείται η ενέργεια ΜWh και βαθμολογείται με 20. H ελάχιστη απόσταση βαθμολογείται με 20, ενώ η μέγιστη θεωρείται τα 15km και βαθμολογείται με 0. Η ελάχιστη απόσταση είναι η βέλτιστη, βαθμολογείται με 20, ενώ η μέγιστη θεωρείται η 200Km. Βέλτιστη η μείωση των εκπομπών CO2, στους τόνους Πίνακας 3. 4: Παραδοχές για την αναγωγή των ποσοτικών κριτηρίων στην κλίμακα 0 έως 20 Ποιοτικά κριτήρια: Στα ποιοτικά κριτήρια, θεωρώντας στην πρώτη κλίμακα που περιγράφηκε ότι το --- ισοδυναμεί με καθόλου, βαθμολογείται με μηδέν και το πάρα πολύ με 20, έχοντας βήμα τέσσερα. Αντίστοιχα γίνεται η μετατροπή στην κλίμακα 1 έως 5, το βήμα είναι πέντε. Λαμβάνοντας υπ όψιν τα παραπάνω προκύπτει ο πίνακας βαθμολογίας των κριτηρίων στην κλίμακα 0 έως 20: Κριτήριο Ε1 Ε2 Ε3 Βάρος Κριτηρίου Κ1 Πρόσβαση της τοποθεσίας /3 = 6.67 Κ2 Παραγόμενη ενέργεια 13.67~ ~ ~ /2 = 22.5 Κ3 Ελάχιστη απόσταση από δίκτυο Δ.Ε.Η. 400kv dc 15.07~ ~ /2 = 22.5 Κ4 Απόσταση από το σημείο διάθεσης της παραγόμενης 20/3 = 6.67 ενέργειας 12.30~ ~ Πυκνότητα πληθυσμού στη Κ5 ζώνη οπτικής επιρροής των 20/3 = 6.67 Α/Γ Κ6 Επίπτωση στη χλωρίδα /3 = Κ7 Επίπτωση στην πανίδα /3 = Κ8 Μείωση εκπομπών CO ~ ~ ~ /3 = Πίνακας 3. 5: Βαθμολογία κριτηρίων στην κλίμακα 0 έως Υπολογισμός συμφωνίας ασυμφωνίας Με την ολοκλήρωση του πίνακα εισαγωγής δεδομένων, που περιέχει τα βάρη, αλλά και τη βαθμολογία των κριτηρίων στις διάφορες εναλλακτικές λύσεις, σειρά έχει η κατασκευή των πινάκων συμφωνίας και ασυμφωνίας. 3 Εισάγεται ως κριτήριο η μείωση του διοξειδίου του άνθρακα διότι είναι το αέριο που συμβάλλει περισσότερο στο φαινόμενο του θερμοκηπίου

11 Πίνακας συμφωνίας Τα στοιχεία του πίνακα συμφωνίας δίνονται από τη σχέση (Ψαρράς, 2008): C όπου w είναι το βάρος κάθε κριτηρίου 1 w και g i (a) η τιμή του κριτηρίου j στην εναλλακτική a ( a, b) = Σwj gj ( a) gj( b), (3.1) Επί της ουσίας αθροίζεται το βάρος των κριτηρίων, στα οποία η μία εναλλακτική υπερέχει της άλλης στο αντίστοιχο κριτήριο. Στη συνέχεια το βάρος που έχει αθροιστεί διαιρείται με το άθροισμα των βαρών, όλων των κριτηρίων. Αξίζει να σημειωθεί ότι ισχύει: 0 C ( a, b) 1,(3.2), ενώ οι διαστάσεις του πίνακα είναι n x n, όπου n ο αριθμός των εναλλακτικών λύσεων. Πίνακας ασυμφωνίας Η σχέση που ορίζει τα στοιχεία του πίνακα ασυμφωνίας είναι (Ψαρράς, 2008): 1 D( a, b) = max j ( g j ( b) g j ( a)) (3.3), όπου = max ( ( ) ( )) δ c, d, j g j c g j d δ (3.4) Για τη δημιουργία του πίνακα ασυμφωνίας, υπολογίζεται η μέγιστη διαφορά ανά κριτήριο μεταξύ των δύο συγκρινόμενων κάθε φορά εναλλακτικών και στη συνέχεια διαιρείται με τη μέγιστη διαφορά μεταξύ των κριτηρίων ανά εναλλακτική, στο σύνολο των κριτηρίων (δ). Όπως στον πίνακα συμφωνίας, έτσι και για τον πίνακα ασυμφωνίας ισχύει: 0 D ( a, b) 1(3.5), με τις διαστάσεις του πίνακα να είναι n x n, όπου n ο αριθμός των εναλλακτικών λύσεων Κατασκευή πυρήνα και επιλογή βέλτιστης λύσης Για τον σχηματισμό του πυρήνα, χρησιμοποιείται η σχέση επικράτησης μίας εναλλακτικής λύσης έναντι μίας άλλης. Η σχέση αυτή έχει ως εξής (Ψαρράς, 2008): asb C( a, b) cˆ (3.6) και ˆ (3.7) D( a, b) d Το καινούριο στοιχείο που εισάγει η σχέση επικράτησης είναι η μεταβλητές ĉ, dˆ που ονομάζονται κατώφλι συμφωνίας (concordance threshold) και κατώφλι βέτο (discordance threshold) αντίστοιχα. Μέσα από τη σχέση επικράτησης, εξηγείται πως η α εναλλακτική επικρατεί της b, όταν η αντίστοιχή τιμή που συνδέει τις δύο εναλλακτικές στον πίνακα C, είναι μεγαλύτερη ή ίση με ένα κατώφλι συμφωνίας. Επίσης, ταυτόχρονα πρέπει να ισχύει πως η τιμή που συνδέει τις εναλλακτικές a,b στον πίνακα ασυμφωνίας να είναι μικρότερη η ίση με ένα κατώφλι βέτο. Ορίζοντας λοιπόν, το κατώφλι συμφωνίας και το κατώφλι βέτο, σιγά σιγά αρχίζουν οι εναλλακτικές και ιεραρχούνται, καθότι ορισμένες θα υπερτερούν των άλλων καταλήγοντας εν τέλει σε μία εναλλακτική η οποία θα υπερτερεί έναντι των υπολοίπων. Η εναλλακτική αυτή αποτελεί και τον πυρήνα. Είναι πιθανό στον πυρήνα αυτό να υπάρχουν περισσότερες της μιας εναλλακτικής, υποδηλώνοντας ότι η διάκριση μεταξύ των εναλλακτικών αυτών που βρίσκονται στον πυρήνα δεν είναι δυνατή, για το κατώφλι συμφωνίας και βέτο που έχει επιλεγεί Ανάπτυξη Λογισμικού ELECTRE I Για την επιλογή της βέλτιστης θέσης χωροθέτησης του αιολικού πάρκου, αναπτύχθηκε λογισμικό που εφαρμόζει την πολυκριτηριακή μέθοδο Electre I. Το πρόγραμμα αναπτύχθηκε στο περιβάλλον του προγράμματος Matlab. Τα τρία βασικά στάδια της διαδικασία είναι η εισαγωγή των στοιχείων, η επεξεργασία και η εξαγωγή των αποτελεσμάτων Εισαγωγή των αρχείων των βαρών και της βαθμολογίας κριτηρίων Η είσοδος των βαρών και της βαθμολογίας των κριτηρίων γίνεται με δύο ξεχωριστές εντολές από μενού Inputs και απαιτεί από τα στοιχεία να είναι σε προκαθορισμένη μορφή αρχείου txt. Η εικόνα του προγράμματος είναι η ακόλουθη:

12 Εικόνα 3. 2: Εισαγωγή δεδομένων Η διαδικασία αυτή εισάγει προς επεξεργασία τα απαραίτητα δεδομένα για την εφαρμογή του αλγορίθμου της Electre I. Ακολουθεί το στάδιο της επεξεργασίας Κατασκευή πυρήνα Το στάδιο της επεξεργασίας αφορά στον υπολογισμό του πυρήνα. Επιλέγοντας Processing, Calculate Core, εκτελούνται οι σχέσεις της παραγράφου και υπολογίζονται οι πίνακες συμφωνίας και ασυμφωνίας. Εικόνα 3. 3: Υπολογισμός πινάκων συμφωνίας, ασυμφωνίας Εικόνα 3. 4: Πίνακες συμφωνίας ασυμφωνίας Στη συνέχεια ο χρήστης καλείται να δώσει το κατώφλι συμφωνίας και το κατώφλι βέτο, όπου βάσει αυτών υπολογίζεται ο πυρήνας. Βέβαια η διαδικασία είναι επαναλαμβανόμενη, αρχίζοντας για τιμές

13 c κοντά στη μονάδα και κατώφλι βέτο αυξάνεται. Συγκεκριμένα: dˆ κοντά στο μηδέν. Το μεν κατώφλι συμφωνίας κάθε φορά μειώνεται και το Κατώφλι συμφωνίας ĉ = 0.9 και Κατώφλι βέτο dˆ = 0.1 Εικόνα 3. 5: Επιλογή κατωφλίου συμφωνίας, βέτο, κατασκευή πυρήνα Κατά την εκτέλεση του προγράμματος προκύπτει ότι επικρατεί η 2 η εναλλακτική λύση έναντι της 1 ης, χωρίς να είναι γνωστή η σχέση μεταξύ της 1 ης εναλλακτικής και της 3 ης, οπότε διαμορφώνεται ο πυρήνας επιλογών, Π = { Ε2, Ε3}. Κατώφλι συμφωνίας ĉ = 0.6 και Κατώφλι βέτο dˆ = 0.3 Σε αυτά τα επίπεδα, προκύπτει ότι επικρατεί η 2 η εναλλακτική λύση έναντι της 1 ης, αλλά και η 3 η εναλλακτική της 1 ης, έτσι ο πυρήνας παραμένει Π = { Ε2, Ε3}. Κατώφλι συμφωνίας ĉ = 0.6 και Κατώφλι βέτο dˆ = 0.5 Στο επίπεδο αυτό έχει προκύψει λύση, αφού πλέον σε αυτά τα επίπεδα η εναλλακτική Ε2 υπερισχύει και της Ε1 και συγκεκριμένα ο πυρήνας είναι Π = {Ε2}. 4. Φωτορεαλιστική Απεικόνιση Αιολικού Πάρκου Με τη ολοκλήρωση της εφαρμογής της πολυκριτηριακής μεθόδου Electre I και την επιλογή της βέλτιστης εναλλακτικής λύσης για τη χωροθέτηση του Αιολικού Πάρκου, ακολουθεί η φωτορεαλιστική του απεικόνιση. Σκοπός είναι να απεικονιστεί η θέση του Αιολικού Πάρκου στο χώρο, αλλά και το πώς αυτό σχετίζεται με το ανάγλυφο της επιλεγείσας περιοχής. Η φωτορεαλιστική απεικόνιση γίνεται στο περιβάλλον του Google Earth και παρουσιάζονται ακολούθως οι εν λόγω απεικονίσεις:

14 Εικόνα Π.1: Νότιο Ανατολική όψη αιολικού πάρκου. Πηγή: Γραμματικογιάννης, 2007 Εικόνα Π.2.: Νότια όψη αιολικού πάρκου. Πηγή: Γραμματικογιάννης, Συμπεράσματα Η χωροθέτηση ενός αιολικού πάρκου για την ενεργειακή κάλυψη των αναγκών μιας σχεδιαζόμενης ΒΙ.ΠΕ., αποτελεί μία επιλογή η οποία συνδυάζει με ιδανικό τρόπο τόσο την ανάπτυξη, όσο και την προστασία του περιβάλλοντος. Για το λόγο αυτό κινείται πλήρως στις αρχές που ορίζει η βιώσιμη ανάπτυξη και τέτοιες επιλογές θα πρέπει να αποκτήσουν ένα μεθοδολογικό πλαίσιο που θα εξασφαλίζει την επιτυχία τους. Μέρος του μεθοδολογικού αυτού πλαισίου αποτελεί και η εφαρμογή πολυκριτηριακών μεθόδων. Η εφαρμογή της πολυκριτηριακής μεθόδου Electre I, έδειξε πως μπορεί να λειτουργήσει αποτελεσματικά σε ζητήματα όπως η χωροθέτηση ενός αιολικού πάρκου. Βοήθησε στην ιεράρχηση των εναλλακτικών θέσεων, ορίζοντας τις σχέσεις υπεροχής μεταξύ των εναλλακτικών. Όσων αφορά στην τελική επιλογή της θέσης χωροθέτησης του αιολικού πάρκου, κατέστη δυνατό να καταδειχθεί και το μέγεθος των

15 υπεροχών μεταξύ των εναλλακτικών. Η δυνατότητα αυτή παρέχεται από το επίπεδο που ορίζουν το κατώφλι συμφωνίας και το κατώφλι βέτο. Σημαντικό σημείο για την καλύτερη εφαρμογή της Electre Ι, είναι η σαφήνεια με την οποία ορίζονται τα κριτήρια, διότι στην βάσει αυτών διακρίνονται οι εναλλακτικές θέσεις. Έτσι, απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή η επιλογή των κριτηρίων και της σημαντικότητάς τους, η οποία ορίζεται με το βάρος τους. Όσο πιο ξεκάθαρα αποτυπωθούν τα κριτήρια, όσο μικρότερος είναι ο βαθμός που το ένα επηρεάζει/σχετίζεται με το άλλο, τόσο πιο ξεκάθαρη θα είναι η επιλεχθείσα εναλλακτική λύση. Είναι φανερό ότι τα μεθοδολογικά εργαλεία για την λήψη αποφάσεων τόσο σημαντικών για την ανάπτυξη και το περιβάλλον υπάρχουν. Επιβεβλημένη ωστόσο είναι και η προώθηση σε επίπεδο πολιτικής, κατευθύνσεων που συμβάλουν στην επίτευξη του στόχου της αποτελεσματικότερης ανάπτυξης και της περιβαλλοντικής προστασίας. Πλαίσιο πολιτικής για την χωροθέτηση των Α.Π.Ε. στην Ελλάδα αποτελεί το Ε.Π.Χ.Σ. και Α.Α. για της Α.Π.Ε.. Το πλαίσιο αυτό παρέχει δυνατότητες εγκατάστασης αιολικών μονάδων με τρόπο οργανωμένο και λειτουργικό, γεγονός που εξασφαλίζει την περιβαλλοντική προστασία. Βιβλιογραφία Ασημακόπουλος Γ., (2007), Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (Ν.2742/1999), Υποστηρικτική μελέτη, Αθήνα. Γραμματικογιάννης Η., (2007), Αξιολόγηση Εναλλακτικών Θέσεων Χωροθέτησης Αιολικού Πάρκου στο Ν. Βοιωτίας: Μία Μεθοδολογική Προσέγγιση, Διπλωματική Εργασία, Ε.Μ.Π., Αθήνα. Μουρμούρης Ι., (2007), Εφαρμογές Θεωρίας Αποφάσεων Πολλαπλών Κριτηρίων, Εκδόσεις Σταμούλης, Αθήνα. Ψαρράς Ι., (2008), Συστήματα Λήψης Αποφάσεων, Διδακτικές Σημειώσεις, Ε.Μ.Π., Αθήνα Υπουργείο Ανάπτυξης, Δελτίου Τύπου 4/7/2006 Δικτυακοί Τόποι: (Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας)