into the gap exploring skills and mismatches Ernest Berkhout Michael Sattinger Jules Theeuwes Maikel Volkerink

Transcript

1

2 into the gap exploring skills and mismatches Ernest Berkhout Michael Sattinger Jules Theeuwes Maikel Volkerink * Το έγγραφο που ακολουθεί αποτελεί μετάφραση του πρωτότυπου Αγγλικού κειμένου. Στην περίπτωση που υπάρχει οποιαδήποτε αμφιβολία το Αγγλικό κείμενο θα υπερισχύσει. Amsterdam, 2012 Commissioned by Randstad

3 σύνοψη Η αγορά εργασίας στο μέλλον θα χαρακτηρίζεται από ποσοτική και ποιοτική αναντιστοιχία. Η ποσοτική αναντιστοιχία είναι το αποτέλεσμα δημογραφικών αλλαγών. Στις επόμενες δεκαετίες, όλο και λιγότεροι εργαζόμενοι θα είναι διαθέσιμοι στην αγορά εργασίας, καθώς μεγάλος αριθμός εργαζομένων θα συνταξιοδοτηθεί και λιγότεροι από αυτούς που θα εγκαταλείπουν το σχολείο θα εισέρχονται σε αυτήν. Με την πάροδο του χρόνου ο αριθμός των θέσεων εργασίας θα ρυθμιστεί ανάλογα με το διαθέσιμο αριθμό εργαζομένων. Προηγούμενες μελέτες (Mind the gap και Bridging the gap) υπολόγισαν τις ποσοτικές αναντιστοιχίες, μετρώντας το έλλειμμα στον αριθμό των εργαζομένων σε σχέση με τον αριθμό των θέσεων εργασίας και κατέληξαν σε μία πιθανή έλλειψη 35 εκατομμυρίων εργαζομένων στην ΕΕ 27 το Αυτό είναι ένα εντυπωσιακό στοιχείο, αλλά υπάρχει και κάτι παραπάνω. Η αγορά εργασίας ταιριάζει εργαζομένους με θέσεις εργασίας. Αυτός ο συνδυασμός όμως δεν είναι πάντα τέλειος. Μία ποιοτική αναντιστοιχία προκύπτει όταν οι δεξιότητες και οι ικανότητες του εργαζομένου δεν αντιστοιχούν σε ότι απαιτείται από την εργασία. Η εργασία θα μπορούσε, για παράδειγμα, να απαιτεί ένα υψηλότερο ή χαμηλότερο μορφωτικό επίπεδο ή διαφορετικές ακαδημαϊκές γνώσεις από αυτές που κατέχει ο εργαζόμενος. Η μέτρηση της ποιοτικής αναντιστοιχίας τοποθετεί τις δεξιότητες στο επίκεντρο και επεκτείνεται πέρα από τη διαφορά μεταξύ του αριθμού των εργαζομένων και των θέσεων εργασίας. Οι ποιοτικές αναντιστοιχίες προκύπτουν αρκετά συχνά και αυτή η έκθεση μετράει την έκτασή τους σε ένα μεγάλο αριθμό χωρών από το σήμερα έως και το Οι ποιοτικές αναντιστοιχίες επηρεάζουν τους πάντες: τους εργαζόμενους, τους εργοδότες και την κοινωνία στο σύνολό της. Αν μία εργασία καλυφτεί από έναν εργαζόμενο που δεν διαθέτει τις απαιτούμενες ικανότητες, είναι πιθανόν ο εργαζόμενος να λαμβάνει χαμηλότερες αποδοχές και να νιώθει μικρότερη εργασιακή ικανοποίηση. Οι εργοδότες επηρεάζονται επειδή ένας μη-κατάλληλος εργαζόμενος μπορεί να είναι λιγότερο παραγωγικός. Ένας λιγότερο παραγωγικός εργαζόμενος συνεπάγεται υψηλότερο κόστος εργασίας, που ενδεχομένως να οδηγήσει σε υψηλότερες τιμές προϊόντων και την απώλεια μεριδίου αγοράς του προϊόντος. Σημαντική ποιοτική αναντιστοιχία στην αγορά εργασίας συνεπάγεται σπατάλη ανθρώπινων πόρων και απώλεια παραγωγικότητας, κάτι το οποίο πρόκειται να θέσει την οικονομία σε μια χαμηλότερη αναπτυξιακή πορεία. Πηγές αναντιστοιχίας Οι ποιοτικές αναντιστοιχίες μπορεί να προκύψουν για διάφορους λόγους αλλά υπάρχουν τρεις κύριες πηγές αναντιστοιχίας: οι επιχειρηματικοί κύκλοι, η δημιουργική εξάλειψη θέσεων στην αγορά εργασίας και η μακροπρόθεσμη απόκλιση μεταξύ των εκπαιδευτικών επιλογών των εργαζομένων και των μεταβολών στις εργασιακές απαιτήσεις που επέρχονται εξαιτίας των αλλαγών στην τεχνολογία παραγωγής. Μία πρώτη πηγή είναι ο επιχειρηματικός κύκλος. Σε μία εποχή όπου η ανεργία είναι υψηλή και οι θέσεις απασχόλησης είναι λιγότερες, κάποιος με υψηλό επίπεδο προσόντων είναι πιθανόν να αποφασίσει να αποδεχθεί μια εργασία που είναι κατώτερη των προσόντων του, από το να συνεχίσει να ψάχνει για μια δουλειά που θα του ταίριαζε καλύτερα. Αν συμβεί κάτι τέτοιο, ο εργαζόμενος θα διαθέτει περισσότερα προσόντα από ότι απαιτεί η θέση. Σε άλλες εποχές, όταν η ανεργία είναι χαμηλή και η αγορά εργασίας είναι περιορισμένη, ένας εργοδότης μπορεί να αντιμετωπίσει δυσκολία στην εύρεση ενός εργαζομένου με προσόντα για να καλύψει μια θέση εργασίας που έχει μείνει ανοικτή για αρκετό διάστημα. Ο εργοδότης τότε μπορεί να αποφασίσει να προσφέρει την εργασία σε ένα λιγότερο εξειδικευμένο εργαζόμενο. Αν συμβεί αυτό, ο εργαζόμενος έχει ελλιπή προσόντα για τη συγκεκριμένη εργασία. Τα ελλιπή και τα πλεονάζοντα προσόντα θεωρούνται ως μια κάθετη αναντιστοιχία. Αναντιστοιχία μπορεί επίσης να προκύψει όσον αφορά στις ακαδημαϊκές σπουδές, όταν ο εργαζόμενος έχει αποκτήσει πτυχίο σε διαφορετικό τομέα της εκπαίδευσης (αστρονομία), από αυτό που απαιτείται για την εργασία (χρηματοοικονομικά). Η αναντιστοιχία αυτή στον τομέα της εκπαίδευσης ονομάζεται οριζόντια αναντιστοιχία. Η οριζόντια αναντιστοιχία μπορεί επίσης να οριστεί με βάση τον τύπο της απασχόλησης. Εάν ένας εργαζόμενος βρίσκεται σε μια θέση εργασίας διαφορετική (γραμματειακή υποστήριξη) από ότι απαιτεί η εργασία (υπεύθυνος παραγωγής), αυτό αποτελεί ένα ακόμη παράδειγμα μιας οριζόντιας αναντιστοιχίας. summary: exploring skills and mismatches i

4 Η κάθετη και η οριζόντια αναντιστοιχία είναι πάντα το αποτέλεσμα ενός συμβιβασμού είτε από την μεριά του εργαζόμενου είτε από την μεριά του εργοδότη. Αντί να συνεχίσει την αναζήτηση για μια θέση, στην οποία θα ταιριάζει καλύτερα, ο εργαζόμενος κάποια στιγμή αποφασίζει ότι η συγκεκριμένη εργασία είναι επαρκής. Αντίστοιχα ο εργοδότης έχει προβεί σε μια παρόμοια απόφαση, ότι ο εργαζόμενος που υπέβαλε αίτηση για μια θέση είναι αρκετά παραγωγικός. Οι αναντιστοιχίες δεν είναι απαραίτητα μόνιμες και οι εργαζόμενοι και οι εργοδότες συχνά θα αναζητήσουν καλύτερες επιλογές. Η αναντιστοιχία οδηγεί σε συνεχή αναδιαμόρφωση της αγοράς εργασίας. Μία δεύτερη πηγή αναντιστοιχίας είναι η διαδικασία της δημιουργίας και εξάλειψης θέσεων εργασίας σε μία οικονομία. Η απασχόληση βρίσκεται σε συνεχή κινητικότητα σε μια οικονομία. Νέες επιχειρηματικές δραστηριότητες ξεκινούν καθημερινά, ενώ ανεπιτυχείς επιχειρήσεις παύουν την δραστηριότητα τους. Υφιστάμενες επιχειρήσεις επεκτείνουν την παραγωγή τους, ενώ άλλες την μειώνουν. Αυτή η συνεχής κινητικότητα μεταξύ δημιουργίας και εξάλειψης θέσεων εργασίας σε μια οικονομία λέγεται δημιουργική εξάλειψη. Η ανάπτυξη σε μια οικονομία είναι το αποτέλεσμα συνεχόμενων αλλαγών, όπου εμφανίζονται νέα προϊόντα, τα παλιά γίνονται περιττά και προκύπτει μεγαλύτερη παραγωγή για τα νέα προϊόντα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, ευκαιρίες απασχόλησης να προκύπτουν σε ένα κομμάτι της αγοράς εργασίας, ενώ σε κάποιο άλλο κομμάτι εργαζόμενοι να χάνουν την εργασία τους. Οι εργαζόμενοι που χάνουν την εργασία τους θα πρέπει να μετακινηθούν σε θέσεις εργασίας σε νέους τομείς. Γίνονται συνεπώς νέοι συνδυασμοί εργαζομένων και θέσεων εργασίας, ενώ οι παλιότεροι παύουν να υπάρχουν. Υπάρχει σε εξέλιξη μια μόνιμη αναδιαμόρφωση της αγοράς εργασίας και δεν είναι εφικτό όλοι οι νέοι συνδυασμοί να είναι εξαρχής τέλειοι. Η τρίτη πηγή αναντιστοιχίας έχει σχέση με τις εκπαιδευτικές επιλογές που κάνουν οι μαθητές ως προς το επίπεδο και τον τομέα της εκπαίδευσης. Οι εκπαιδευτικές επιλογές τους δεν είναι πάντα συγχρονισμένες με τις μελλοντικές ανάγκες για δεξιότητες στην οικονομία. Με την πάροδο του χρόνου, νέες τεχνολογικές εξελίξεις (π.χ. μηχανογράφηση ή ρομποτοποίηση) και αλλαγές στις διεθνείς εμπορικές συναλλαγές θα προκαλέσουν αλλαγές στις αρμοδιότητες των θέσεων εργασίας, καθώς και στις ανάγκες για δεξιότητες από τους εργοδότες. Κανένας δεν μπορεί να εγγυηθεί ότι οι εκπαιδευτικές αποφάσεις που παίρνουν οι φοιτητές ταιριάζουν πλέον στις απαιτήσεις της μελλοντικής αγοράς εργασίας. Η απόκλιση που προκύπτει στην εκπαίδευση και τις ανάγκες στην αγορά εργασίας είναι δυνατόν να προκαλέσει αναντιστοιχία. Για παράδειγμα, είναι γενικά αναμενόμενο ότι η παραγωγική διαδικασία στις μελλοντικές αγορές εργασίας θα χρειαστεί εργαζομένους με πολύ καλύτερη εκπαίδευση από ότι προσφέρει ο εκπαιδευτικός τομέας αυτή τη στιγμή και θα επακολουθήσει «ένας πόλεμος ταλέντων». Η κάλυψη όλων των θέσεων εργασίας με εργαζόμενους ανώτερου μορφωτικού επιπέδου που απαιτούνται για αυτές δεν θα είναι δυνατή. Οι επιχειρηματικοί κύκλοι, η δημιουργία και η εξάλειψη θέσεων εργασίας και η ανισότητα μεταξύ των αλλαγών στην εκπαίδευση και την τεχνολογία οδηγεί σε μια ασταμάτητη διαδικασία αναδιαμόρφωσης της αγοράς εργασίας. Σε περιπτώσεις νέων προσλήψεων δεν έχουμε άμεσα το τέλειο αποτέλεσμα, το οποίο συχνά οδηγεί σε αναντιστοιχίες. Γιατί συμβαίνει αυτό; Λόγοι αναντιστοιχίας Με την χρήση των ακόλουθων παραδειγμάτων γίνεται ανάλυση στους λόγους που προκαλούν αναντιστοιχίες κατά την διάρκεια της εύρεσης εργασίας και κατά την διάρκεια της πρόσληψης. Ξεκινήστε με ένα άνεργο που ψάχνει για μια δουλειά. Θα ρωτήσει παντού για νέες θέσεις εργασίας, θα αναζητήσει αγγελίες για εργασία σε εφημερίδες και site στο internet, καθώς και σε γραφεία εύρεσης εργασίας. Εφόσον βρεθεί η κατάλληλη θέση εργασίας, θα κάνει ότι καλύτερό μπορεί για να κληθεί σε μια συνέντευξη και αν είναι τυχερός θα λάβει μια προσφορά για εργασία. Συχνά θα χρειαστεί να συνεχίσει την αναζήτηση, την έρευνα, τα τηλέφωνα, καθώς και να πηγαίνει και σε άλλες συνεντεύξεις εργασίας. Η αναζήτηση για μια νέα θέση εργασίας απαιτεί προσπάθεια, χρόνο και υπομονή. Εάν σε κάποιο σημείο σε αυτή τη διαδικασία αναζήτησης ένας εργοδότης προσφέρει μια θέση εργασίας, πρέπει να αποφασίσει εάν θα δεχτεί αυτή την προσφορά ή θα συνεχίσει την αναζήτηση. Η αναζήτηση θα συνεχιστεί, εφόσον θεωρεί ότι υπάρχουν διαθέσιμες καλύτερες θέσεις εργασίας. Αυτό προϋποθέτει ότι ο συγκεκριμένος υποψήφιος είναι πρόθυμος να καταβάλει πρόσθετη προσπάθεια και χρόνο για να συνεχίσει να ψάχνει για αυτή την καλύτερη εργασία. Σε κάποιο σημείο, αυτός που ψάχνει για δουλειά θα αποφασίσει ότι τα πιθανά οφέλη του να βρει μια καλύτερη δουλειά δεν αντισταθμίζονται με το χρόνο και την προσπάθεια που θα καταβάλει για να συνεχίσει την αναζήτηση. Θα δεχθεί την προσφορά εργασίας που του έχει γίνει και η αναζήτηση του θα ολοκληρωθεί. Δεν υπάρχει καμία βεβαιότητα ότι η εργασία που δέχτηκε είναι η καλύτερη δυνατή. Ποτέ δεν θα είναι σίγουρος γιατί δεν θα έχει αξιολογήσει όλες τις διαθέσιμες θέσεις εργασίας. Η προσφορά εργασίας που έχει λάβει το συγκεκριμένο διάστημα αρκεί. Φυσικά, κάποιος πολύ ii into the gap

5 τυχερός κατά την αναζήτηση εργασίας είναι πιθανόν να «σκοντάψει» τυχαία στην ιδανική εργασία. Τις περισσότερες φορές όμως καταλήγει όχι με την καλύτερη εργασία, αλλά με μια αρκετά καλή εργασία. Μια παρόμοια ιστορία υπάρχει και από την πλευρά του εργοδότη. Ο εργοδότης ο οποίος έχει μια κενή θέση εργασίας θα τη διαφημίσει στην ιστοσελίδα του και σε site ευρέσεως εργασίας, θα πληρώσει για μια αγγελία σε μια εφημερίδα, θα απευθυνθεί σε γραφεία ευρέσεως εργασίας και θα κοιτάξει το δίκτυό του. Οι υποψήφιοι εργαζόμενοι θα κάνουν αιτήσεις, θα γίνει μια επιλογή και αυτοί που συγκεντρώνουν τα καλύτερα επαγγελματικά χαρακτηριστικά θα κληθούν για συνέντευξη. Θα υπάρξει προφορική αξιολόγηση, θα γίνουν τεστ και θα πρέπει να ληφθεί η απόφαση σχετικά με την τελική επιλογή. Το κατά πόσο θα γίνει επιλογή εξαρτάται από την εξισορρόπηση του κόστους μεταξύ του να συνεχίσει η εταιρεία την αναζήτηση και την πιθανότητα του να βρεθεί ένας καλύτερος υποψήφιος από την παρούσα ομάδα υποψηφίων. Υπάρχουν άμεσα κόστη σχετικά με την συνέχιση της αναζήτησης, όπως το κόστος για αγγελίες ή τα κόστη της διοργάνωσης συνεντεύξεων και τεστ αξιολόγησης, καθώς και έμμεσα κόστη, όπως είναι η μειωμένη παραγωγή με το να παραμένει κενή η θέση εργασίας. Σε κάποιο σημείο ο εργοδότης θα αποφασίσει ότι τα πιθανά οφέλη του να βρει έναν καλύτερο υποψήφιο δεν αντισταθμίζονται με το επιπρόσθετο κόστος της συνέχισης της αναζήτησης. Θα προσφέρει την εργασία στον καλύτερο εργαζόμενο μέχρι εκείνη την στιγμή και η αναζήτηση θα ολοκληρωθεί. Δεν υπάρχει καμία βεβαιότητα ότι αυτός ο εργαζόμενος είναι ο καλύτερος από όλους τους δυνατούς εργαζομένους στην αγορά εργασίας. Το βασικό πρόβλημα σε αυτή την ιστορία είναι η «έλλειψη πληροφόρησης». Εάν αυτοί που αναζητούν εργασία είχαν πλήρη πληροφόρηση σχετικά με όλες τις θέσεις εργασίας, θα πήγαιναν απευθείας στην ιδανική εργασία. Εάν οι εργοδότες γνώριζαν τα χαρακτηριστικά όλων των διαθέσιμων εργαζομένων, θα μπορούσαν να πάρουν τον ιδανικό εργαζόμενο αμέσως. Η ελλιπής ενημέρωση κάνει απαραίτητη τη διαδικασία αναζήτησης τόσο για τους υποψήφιους για εργασία, όσο και για τους εργοδότες, όπως επίσης και την αφιέρωση χρόνου και προσπάθειας για να ανακαλύψουν τι υπάρχει διαθέσιμο στην αγορά εργασίας. Η έλλειψη πληροφοριών προκαλεί δυσλειτουργία στην αγορά εργασίας, όπου η προώθηση των υποψηφίων στις καλύτερες δυνατές εργασίες δεν είναι εφικτή. Αυτό επίσης οδηγεί τους εργαζόμενους σε θέσεις εργασίας που είναι στην καλύτερη περίπτωση ικανοποιητικές, αλλά δεν είναι οι βέλτιστες. Η ελλιπής ενημέρωση οδηγεί γενικότερα σε ποιοτικές αναντιστοιχίες. Ο τρέχων συνδυασμός εργαζόμενου και εργοδότη δεν χρειάζεται να είναι και ο τελικός συνδυασμός. Ένα μη τέλειο ταίριασμα θα παρακινήσει συχνά τον εργαζόμενο αλλά και τον εργοδότη να αναζητήσουν μια καλύτερη αντιστοιχία. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να δημιουργούνται πολλές μεταβολές στην αγορά εργασίας. Υπάρχει για παράδειγμα σημαντική κινητικότητα των εργαζομένων, οι οποίοι άλλαζαν εθελοντικά την εργασία τους με μια άλλη, σε περιόδους που η οικονομία αναπτύσσεται και οι εργοδότες προσφέρουν πολλές νέες θέσεις εργασίας. Από την πλευρά των εργοδοτών, σε ετήσια βάση υπάρχουν κατά μέσο όρο πολλές προσλήψεις και αποχωρήσεις. Σε όλες τις χώρες, σε ποσοστό μεταξύ 13% και 33% των εργαζομένων προσλαμβάνονται τουλάχιστον μία φορά από έναν εργοδότη, ενώ σε ποσοστό μεταξύ 13% και 27% οι εργαζόμενοι αποχωρούν τουλάχιστον μία φορά από έναν εργοδότη. Γενικότερα οι χώρες που διαθέτουν πιο ευέλικτες αγορές εργασίας έχουν μεγαλύτερα ποσοστά αποχωρήσεων και προσλήψεων από τις λιγότερο ευέλικτες χώρες. Αποτέλεσμα των παραπάνω είναι ότι λιγότερες από τις μισές θέσεις εργασίας (περίπου 40%) διαρκούν για 10 έτη ή περισσότερο. Η έλλειψη ενημέρωσης δημιουργεί επίσης ένα ρόλο για τους μεσάζοντες στην αγορά εργασίας, όπως είναι οι δημόσιες και ιδιωτικές υπηρεσίες απασχόλησης που βοηθούν στο σύνολο της διαδικασίας, η οποία δεν ολοκληρώνεται ποτέ, καθώς η ζήτηση και η προσφορά εργατικού δυναμικού μεταβάλλονται διαρκώς. Ιδιωτικές και δημόσιες υπηρεσίες απασχόλησης δεν αποτελούν μόνο βοήθεια στην εύρεση του κατάλληλου εργαζόμενου για τον κατάλληλο εργοδότη. Γνωρίζουν πολύ καλά και τις δυο πλευρές της αγοράς και με αυτόν τον τρόπο μπορούν να βοηθήσουν στο να μειωθεί η έλλειψη ενημέρωσης και να βελτιωθεί η ποιότητα στα κενά που δημιουργούνται. Η έρευνα δείχνει ότι ο επανασχεδιασμός βελτιώνει τη λειτουργία της αγοράς εργασίας, καθώς συχνά μετακινεί τους εργαζομένους από τις λιγότερο παραγωγικές στις πιο παραγωγικές θέσεις εργασίας και σε θέσεις που είναι περισσότερο ικανοποιητικές για τους εργαζόμενους. Η αγορά εργασίας βελτιώνεται με την πάροδο του χρόνου, με την έννοια ότι μέσα από την αναδιαμόρφωση της αγοράς εργασίας, έχουμε καλύτερη αντιστοίχιση θέσεων με ανθρώπους. summary: exploring skills and mismatches iii

6 Πρώτες μετρήσεις της αναντιστοιχίας Στην πρόσφατη βιβλιογραφία των ανθρωπίνων πόρων ο όρος "ικανότητα" χρησιμοποιείται συχνά για να υποδηλώσει το συνδυασμό γνώσεων, δεξιοτήτων και συμπεριφορών που απαιτούνται για τη βελτίωση της απόδοσης ενός εργαζομένου σε μια θέση εργασίας. Ένα τέλειο ταίριασμα από την άποψη των ικανοτήτων θα συμβεί όταν ο εργαζόμενος έχει τον απολύτως σωστό συνδυασμό γνώσεων, δεξιοτήτων και συμπεριφορών ώστε να πετυχαίνει τη μέγιστη απόδοση σε μια εργασία. Αυτό που είναι ενδιαφέρον για τον όρο ικανότητα είναι ότι η τέλεια αντιστοιχία προκύπτει από ένα συνδυασμό χαρακτηριστικών. Ένα απόλυτος τρόπος μέτρησης της έκτασης της αναντιστοιχίας θα απαιτούσε γνώση όλων των σχετικών στοιχείων και ικανοτήτων. Δυστυχώς δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία ώστε να καταστεί αυτό δυνατό. Για πρακτικούς λόγους, η μέτρηση της αναντιστοιχίας βασίζεται σε αυτό που είναι διαθέσιμο σε επίπεδο δεδομένων. Αυτό που είναι διαθέσιμο στις περισσότερες χώρες και για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα είναι οι πληροφορίες σχετικά με το επίπεδο και τον τομέα της εκπαίδευσης, αλλά και της απασχόλησης, τόσο σε επίπεδο ζήτησης, όσο και σε επίπεδο προσφοράς. Αυτό εξηγεί τις μετρήσεις που γίνονται βάσει της εκπαίδευσης και της απασχόλησης. Παρά την ανάγκη για περισσότερο εξειδικευμένους δείκτες μέτρησης της αναντιστοιχίας, οι πληροφορίες που παρέχονται από τους συγκεκριμένους δείκτες, οι οποίοι βασίζονται μόνο στην εκπαίδευση ή το επάγγελμα, είναι πολύ διορατικές. Η μέτρηση των ποιοτικών αναντιστοιχιών απαιτεί δεδομένα της αγοράς εργασίας τα οποία δεν είναι διαθέσιμα για πολλές χώρες. Οι χώρες της ΕΕ και οι ΗΠΑ διαθέτουν βάσεις δεδομένων που επιτρέπουν μετρήσεις της αναντιστοιχίας και είναι αυτές που χρησιμοποιήθηκαν στην παρούσα μελέτη και δείχνουν ότι σωστό ταίριασμα γίνεται σε περίπου 3 από τις 5 θέσεις εργασίας. Όσον αφορά στο επίπεδο εκπαίδευσης, τόσο στην Ευρώπη, όσο και στις ΗΠΑ, υπάρχει κάθετη αναντιστοιχία σε 2 από τις 5 θέσεις εργασίας. Τα πλεονάζοντα προσόντα, είναι λίγο περισσότερο εμφανή στις ΗΠΑ από ότι στην ΕΕ (23% έναντι 18%). Τα ελλιπή προσόντα, είναι λιγότερη εμφανή (16% έναντι 19%). Εξετάζοντας τα αποτελέσματα σε όλες τις χώρες, αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι η αγορά εργασίας στην ανατολική Ευρώπη έχει λιγότερη κάθετη αναντιστοιχία από ότι στις άλλες χώρες της ΕΕ. Η μέτρηση της οριζόντιας αναντιστοιχίας, η οποία ορίζεται ως η διαφορά ανάμεσα στις σπουδές που διαθέτει ο εργαζόμενος και σε αυτό που απαιτεί η εργασία, εμφανίζεται μόνο σε 1 από τις 5 θέσεις εργασίας. Ή να το θέσουμε διαφορετικά: περίπου 4 στις 5 θέσεις εργασίας έχουν σωστή αντιστοίχηση, όσον αφορά στο πεδίο της εκπαίδευσης στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν ένα χαμηλότερο επίπεδο από ότι στην ΕΕ: 19% έναντι 23%. Οι αγγλοσαξονικές χώρες (Ιρλανδία, ΗΒ, ΗΠΑ) και οι χώρες της Μεσογείου (Ισπανία, Ελλάδα και Ιταλία) προβάλουν αρκετά καλά αποτελέσματα σε ότι αφορά τις χαμηλές οριζόντιες αναντιστοιχίες Συνδυάζοντας την οριζόντια και την κάθετη αναντιστοιχία μεταξύ των χωρών φαίνεται ότι οι χώρες με την υψηλότερη οριζόντια αναντιστοιχία συχνά έχουν μικρότερη κάθετη αναντιστοιχία και το αντίστροφο. Οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης είναι πιθανότερο να έχουν σχετικά υψηλά επίπεδα οριζόντιας αναντιστοιχίας και χαμηλά επίπεδα κάθετης αναντιστοιχίας. Το αντίστροφο ισχύει για τις μεσογειακές χώρες και τις αγγλοσαξονικές χώρες. Το αποτέλεσμα αυτό υποδηλώνει ότι μπορεί να υπάρχει μια αντιστάθμιση μεταξύ των δύο τύπων αναντιστοιχιών. Οι χώρες που παρουσιάζουν καλά αποτελέσματα σχετικά με το επίπεδο της εκπαίδευσης και συνεπώς έχουν καλά αποτελέσματα όσον αφορά στην κάθετη αναντιστοιχία, φαίνεται να μην μπορούν να έχουν ταύτιση με τον εκπαιδευτικό τομέα και έτσι δεν έχουν καλά αποτελέσματα σε ότι αφορά την οριζόντια αναντιστοιχία, αλλά και το αντίστροφο. Ένα εντυπωσιακό αποτέλεσμα για την ΕΕ είναι ότι με την πάροδο του χρόνου, το ποσοστό των εργαζομένων με ελλιπή προσόντα έχει μειωθεί περίπου πέντε ποσοστιαίες μονάδες κατά την τελευταία δεκαετία, ενώ οι περιπτώσεις ανθρώπων με πλεονάζοντα προσόντα έχει αυξηθεί κατά περίπου το ίδιο ποσοστό. Κοιτάζοντας με μεγαλύτερη προσοχή τα δεδομένα γίνεται σαφές ότι τα συνολικά αποτελέσματα της ΕΕ επηρεάζονται από την μεσογειακή κουλτούρα. Αυτό όμως δεν συμβαίνει στις αγγλοσαξονικές χώρες, την Αυστρία, την Γερμανία και τις Κάτω Χώρες. Αυτά τα διαφορετικά πρότυπα για τα γκρουπ των χωρών, αποτελούν την εξήγηση για την αύξηση των ατόμων με παραπάνω προσόντα κατά την πάροδο του χρόνου. Η ανεργία γενικά, και η ανεργία των νέων ειδικότερα, είναι σταθερά υψηλή σε χώρες της νότιας Ευρώπης κατά την τελευταία δεκαετία. Σε κάθε περίπτωση υψηλότερη από ότι στις χώρες της βόρειας Ευρώπης. Όταν οι νέοι αναζητούν εργασία για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα και τελικά βρουν μια απασχόληση σε μια αβέβαιη αγορά εργασίας, συχνά αναγκάζονται να αποδεχθούν χαμηλότερου επίπεδου θέσεις εργασίας, που είναι σαφώς πιο κάτω iv into the gap

7 από τα ακαδημαϊκά τους προσόντα. Καθώς στους νέους η ανεργία παραμένει σε υψηλά επίπεδα για μεγάλο χρονικό διάστημα, οι περισσότεροι νέοι εργαζόμενοι διαθέτουν παραπάνω προσόντα από αυτά που απαιτούνται με αποτέλεσμα στην αγορά εργασίας να υπάρχει αύξηση στα επίπεδα των ατόμων με πλεονάζοντα προσόντα. Οι χώρες με σταθερά χαμηλότερα επίπεδα ανεργίας στους νέους, όπως η Αυστρία, η Γερμανία και οι Κάτω Χώρες, δεν παρουσιάζουν αύξηση σε τέτοια άτομα. Εάν οι συνθήκες στην αγορά εργασίας βελτιωθούν, τότε οι νέοι εργαζόμενοι σε θέσεις εργασίας χαμηλότερου επιπέδου θα συναντήσουν καλύτερες ευκαιρίες απασχόλησης. Αν όμως η αγορά εργασίας δεν ανακάμψει στο μέλλον, οι νέοι εργαζόμενοι θα παραμείνουν σε χαμηλού επίπεδου θέσεις εργασίας και δεν θα έχουν την ευκαιρία να κάνουν χρήση των ακαδημαϊκών τους γνώσεων. Η αγορά εργασίας το 2020: ένα υψηλό και χαμηλό σενάριο για την ανάπτυξη Από το σήμερα έως το 2020, οι δεξιότητες που απαιτούν οι εργοδότες για την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών θα μεταβληθεί. Από την πλευρά της προσφοράς στην αγορά εργασίας, οι εργαζόμενοι που θα συνταξιοδοτηθούν, θα εγκαταλείψουν την εργασία παίρνοντας μαζί τους την εμπειρία τους και τις δεξιότητές τους. Οι νέοι εργαζόμενοι θα εισέλθουν στην αγορά εργασίας με νέες δεξιότητες που θα αποκτήσουν μέσα από τις σπουδές τους οι οποίες αναμένεται ότι δεν θα είναι πάντα στο ίδιο επίπεδο με τις ικανότητες που απαιτούνται από τους εργοδότες, αλλά και με αυτές που παρέχονται από τους εργαζόμενους. Συνεπώς θα προκύψουν ποιοτικές αναντιστοιχίες. Η ποιοτική αναντιστοιχία μπορεί να μετρηθεί με τον δείκτη πλεονάσματος αγοράς εργασίας (LMS). Αυτός ο δείκτης, ο οποίος καταγράφει την αναλογία μεταξύ της προσφοράς και της ζήτησης της εργασίας για συγκεκριμένα τμήματα στην αγορά εργασίας, τα οποία σε αυτήν την έκθεση ορίζονται από τον κλάδο, το επίπεδο εκπαίδευσης, τον εκπαιδευτικό τομέα και το επάγγελμα. Όταν η προσφορά σε ένα συγκεκριμένο κλάδο της αγοράς εργασίας - για παράδειγμα των υψηλά εκπαιδευμένων τεχνικών της βιομηχανίας στις ΗΠΑ - είναι υψηλότερη από τη ζήτηση για τις δεξιότητες στον τομέα αυτό, ο δείκτης LMS θα εμφανίσει μια τιμή υψηλότερη από 1, πράγμα που δείχνει ότι υπάρχει πλεονάζουσα προσφορά της εν λόγω δεξιότητας στο συγκεκριμένο κλάδο. Όταν η προσφορά υπολείπεται της ζήτησης, ο δείκτης LMS έχει αξία μικρότερη από 1, που σημαίνει ότι υπάρχει έλλειψη προσφοράς. Αναντιστοιχία εμφανίζεται για διαφορετικές τιμές από το ένα. Μια μεγάλη απόκλιση από το ένα είναι ένδειξη μιας εκτεταμένης αναντιστοιχίας. Σε μια πρόβλεψη των εξελίξεων στην αγορά εργασίας μέχρι το 2020 και με σκοπό την καλύτερη δυνατή απεικόνιση της αβεβαιότητας που θα προκύψει, υπάρχουν δυο σενάρια, τα οποία παρουσιάζονται σχετικά με την ανάπτυξη της απασχόλησης. Τα δυο αυτά σενάρια για χαμηλή και υψηλή ανάπτυξη προσδιορίζονται από τις προβλέψεις του Cedefop για την Ευρώπη, την Στατιστική Αρχή για την εργασία στις ΗΠΑ, καθώς και από την ανάλυση των ποσοστών αύξησης της απασχόλησης τις τελευταίες δεκαετίες σε διάφορες χώρες. Στις χώρες της ΕΕ το σενάριο χαμηλής ανάπτυξης υπολογίζεται ότι θα αυξηθεί με ετήσιο ρυθμό 0,11% κατά την επόμενη δεκαετία. Αντίστοιχα στις ΗΠΑ αναμένεται 0,23% ανάπτυξη της απασχόλησης. Σύμφωνα με το σενάριο χαμηλής ανάπτυξης ορισμένες ομάδες χωρών εμφανίζουν ακόμη και αρνητικούς ρυθμούς αύξησης της απασχόλησης. Το σενάριο υψηλής ανάπτυξης δείχνει ρυθμό αύξησης της απασχόλησης κατά 0,66% ετησίως για την ΕΕ και 1,55% για τις ΗΠΑ. Σύμφωνα με το ίδιο σενάριο σε όλες τις χώρες θα εμφανιστεί θετική αύξηση της απασχόλησης. Η βασική διαφορά μεταξύ αυτών των δύο σεναρίων βασίζεται στο γεγονός ότι η πρόσφατη οικονομική κρίση θα έχει μακροχρόνιες αρνητικές και ουσιαστικές επιπτώσεις στην προοπτική ανάπτυξης της απασχόλησης. Το σενάριο υψηλής ανάπτυξης είναι λιγότερο απαισιόδοξο και υποθέτει ότι ορισμένες από τις απώλειες θέσεων εργασίας, θα επανακάμψουν στα επόμενα χρόνια. summary: exploring skills and mismatches v

8 Διαφορετικές πορείες αύξησης της απασχόλησης μετά το πέρασμα της ύφεσης: Σενάριο χαμηλής ανάπτυξης (σεν.1) έναντι σεναρίου υψηλής ανάπτυξης της απασχόλησης (σεν.2) Πηγή: SEO Economic Research βασισμένο σε στοιχεία από το Cedefop (2010), BLS (2012), Eurostat (2012) και το OECD (2012) Σενάριο χαμηλής και υψηλής ανάπτυξης της απασχόληση Πηγή: σενάριο 1, Cedefop (2010) και BLS (2012), σενάριο 2, Eurostat (2012) και OECD (2012) Οι υπολογισμοί των δυο υποθέσεων ξεκινούν από το έτος Καθώς προετοιμαζόταν η συγκεκριμένη έκθεση, αυτό ήταν το πιο πρόσφατο έτος για το οποίο υπήρχαν διαθέσιμα στοιχεία για τις χώρες της ΕΕ και τις ΗΠΑ. Μέχρι τη στιγμή της δημοσίευσης, στοιχεία για το 2010 θα είναι επίσης διαθέσιμα, τα οποία όμως δεν ήταν δυνατόν να χρησιμοποιηθούν. Είναι απαραίτητο να σημειωθούν μερικές σημαντικές διαφορές μεταξύ της δομής των κλάδων ανάμεσα σε ΕΕ και ΗΠΑ, καθότι αυτό έχει επίδραση στα αποτελέσματα του σεναρίου. Η ΕΕ έχει μεγαλύτερο μεταποιητικό κλάδο από τις ΗΠΑ (17% έναντι 11%) και ο κλάδος της γεωργίας είναι πέντε φορές μεγαλύτερος από ότι στις ΗΠΑ (5% έναντι 1%). Οι κλάδοι της υγείας και της εκπαίδευσης από την άλλη πλευρά είναι μεγαλύτεροι στις ΗΠΑ από ότι στην ΕΕ. Ενδιαφέρουσες διαφορές παρουσιάζονται επίσης μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών. Οι χώρες της ανατολικής Ευρώπης έχουν σχετικά περισσότερους εργαζόμενους στους κλάδους της γεωργίας, της μεταποίησης και των υπηρεσιών κοινής ωφελείας, ενώ οι χώρες της δυτικής Ευρώπης έχουν σχετικά περισσότερους ανθρώπους στον κλάδο των οικονομικών και επιχειρηματικών υπηρεσιών. Το vi into the gap

9 Λουξεμβούργο είναι μια ειδική περίπτωση με 13% των εργαζομένων να απασχολούνται στον τομέα των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών. Σημαντικό επίσης για τις προβλέψεις είναι το ποσοστό των εργαζομένων ηλικίας 55 ετών και άνω οι οποίοι αναμένεται να συνταξιοδοτηθούν στην επόμενη δεκαετία. Ένα υψηλό ποσοστό σε αυτήν την κατηγορία εργαζομένων σημαίνει ότι θα προκύψουν θέσεις εργασίας για τις οποίες οι εργοδότες θα πρέπει να αποφασίσουν εάν θα καλυφθούν με νέους εργαζόμενους. Οι Βόρειο-ευρωπαϊκές χώρες και οι ΗΠΑ έχουν μεγάλο ποσοστό εργαζομένων ηλικίας 55 ετών και άνω Πηγή: σενάριο 1, Cedefop (2010) και BLS (2012), σενάριο 2, Eurostat (2012) και OECD (2012) Αναδεικνύεται ότι οι ΗΠΑ έχουν μεγαλύτερο ποσοστό εργαζομένων ηλικίας 55 ετών και άνω από την ΕΕ, καθώς και από τις περισσότερες επιμέρους ευρωπαϊκές χώρες. Στις ΗΠΑ, 16% των εργαζομένων είναι 55 ετών και άνω, ενώ ο μέσος όρος της ΕΕ είναι 13%. Μέσα στην Ευρώπη οι διαφορές είναι αρκετά μεγάλες. Το Λουξεμβούργο έχει το χαμηλότερο ποσοστό με μόνο 9%. Η Σουηδία έχει το υψηλότερο με 20%. Στη Σουηδία, ένας στους πέντε εργαζομένους θα εγκαταλείψει το εργατικό δυναμικό μέσα στην επόμενη δεκαετία. Στις άλλες χώρες όπου το ποσοστό των εργαζομένων ηλικίας 55 ετών και άνω είναι 15% ή υψηλότερο (Ολλανδία, Ηνωμένο Βασίλειο, Δανία, Εσθονία, Φινλανδία, Νορβηγία, ΗΠΑ), ένας στους έξι ή επτά εργαζόμενους θα συνταξιοδοτηθεί. Επανεξέταση των προβλέψεων για το χάσμα απασχόλησης Για να παραχθεί το σχετικό υπόβαθρο για τη μέτρηση της ποσοτικής αναντιστοιχίας, αρχικά παρουσιάζονται οι νέες προβλέψεις για τις διαφορές στο συνολικό αριθμό προσφοράς και ζήτησης (ποσοτική αναντιστοιχία), που αναμένονται για το Οι προβλέψεις σχετικά με τις ποιοτικές αναντιστοιχίες που θα παρουσιαστούν στη συνέχεια, επηρεάζονται από την ύπαρξη μεγάλων αριθμητικών πλεονασμάτων ή ελλείψεων στην αγορά εργασίας λαμβάνοντας υπόψη τις επιπτώσεις της σοβαρής και μακροχρόνιας ύφεσης που πλήττει την παγκόσμια οικονομία από το Το ερώτημα που δημιουργείται είναι αν θα υπάρξουν αρκετοί εργαζόμενοι για να καλύψουν όλες τις θέσεις εργασίας το Και στα δυο σενάρια τα οποία αναλύθηκαν, η αύξηση της απασχόλησης βρίσκεται σε τέτοιο επίπεδο ώστε ξεπερνά την αύξηση του εργατικού δυναμικού για τα επόμενα χρόνια. Συνήθως υπάρχουν περισσότεροι εργαζόμενοι οι οποίοι επιθυμούν να εργαστούν, από τις διαθέσιμες θέσεις εργασίας. Γενικότερα τα πλεονάσματα στον αριθμό των εργαζομένων θα κυριαρχήσουν, εκτός από λίγες περιπτώσεις, όπως στο σενάριο υψηλής αύξησης της απασχόλησης στις ΗΠΑ, αλλά και στον κλάδο της υγείας και των επιχειρησιακών υπηρεσιών σε χώρες της δυτικής Ευρώπης, όπου η προσφορά εργατικού δυναμικού υπολείπεται με συνέπεια να δημιουργούνται ελλείψεις. Στο σενάριο χαμηλής αύξησης της απασχόλησης για το 2020, το πλεόνασμα του εργατικού δυναμικού δεν αλλάζει σημαντικά σε ποσοστιαία βάση σε σύγκριση με το 2009 και θα είναι περίπου 8,8% για την ΕΕ (20,4 εκατ. πλεόνασμα σε ένα εργατικό δυναμικό 231,5 εκατ. εργαζομένων). Αντίστοιχα το πλεόνασμα στις ΗΠΑ θα αυξηθεί στο 11,3% για τις ΗΠΑ (16,9 εκατ. πλεόνασμα από 149,1 εκατ.). Στο σενάριο ταχύτερης ανάπτυξης, το πλεόνασμα μετατρέπεται σε ένα μικρό έλλειμμα για τις ΗΠΑ (κατά 3,6 θέσεις εργασίας), ενώ στις χώρες της δυτικής Ευρώπης θα υπάρχει ένα μικρό πλεόνασμα εργαζομένων (κατά 0,6 εκατομμύρια). Συνολικά όμως στην ΕΕ το πλεόνασμα θα μειωθεί σε 7,1 εκατομμύρια και θα αποτελέσει το 3,1% του συνολικού εργατικού δυναμικού. Αυτό είναι ένα σχετικά μικρό ποσοστό και είναι χαμηλότερο από το σύνηθες επίπεδο της ανεργίας τριβής, η οποία παρουσιάζεται συνήθως σε μία δυναμική αγορά εργασίας. Μια αγορά με ένα τόσο μικρό πλεόνασμα μπορεί ακόμα και να χαρακτηριστεί ως μια αγορά εργασίας με στενότητα. summary: exploring skills and mismatches vii

10 Αυτό που καταστούν σαφές αυτές οι νέες προβλέψεις, είναι ότι οι προσδοκίες που υπήρχαν πριν από την πρόσφατη οικονομική κρίση, σχετικά με την εμφάνιση των ελλείψεων σε επίπεδο εργατικού δυναμικού ήταν πρώιμες. Η κρίση έχει αλλάξει τις τύχες της παγκόσμιας οικονομίας. Στον απόηχό της, η ύφεση είναι σε τέτοιο επίπεδο που τα πλεονάσματα θα εμφανίζονται πιο συχνά από τις ελλείψεις. Τα δημογραφικά στοιχεία δείχνουν ότι η αύξηση του πληθυσμού θα συνεχίσει να επιβραδύνεται και θα γίνει αρνητική. Μόλις η αύξηση της απασχόλησης ανακάμψει και πάλι στις επόμενες δεκαετίες, είναι σίγουρο ότι θα υπάρξουν πλεονάσματα. Το αποτέλεσμα του σεναρίου υψηλής ανάπτυξης ήδη οδηγεί προς τη δημιουργία μιας αγοράς εργασίας που παρουσιάζει στενότητα. Πλεόνασμα και έλλειμμα σε κλαδικό επίπεδο Το πλεόνασμα εργατικού δυναμικού σε εθνικό επίπεδο είναι δυνατόν να συνυπάρξει με ελλείψεις σε ορισμένους κλάδους εντός της ίδιας χώρας. Όπως είναι γνωστό, σχεδόν όλες οι χώρες βιώνουν μια διαρθρωτική μετάβαση από πρωτογενείς κλάδους, όπως η γεωργία και η βιομηχανία, σε κλάδους υπηρεσιών. Σε πολλές χώρες οι επιχειρηματικές υπηρεσίες αντιμετωπίζουν ελλείψεις, ενώ στο βιομηχανικό κλάδο υπάρχει άφθονο εργατικό δυναμικό. Στην ΕΕ, η μετακίνηση από την πρωτογενή παραγωγή στις υπηρεσίες φαίνεται στο σύνολο της οικονομικής δραστηριότητας, όπου η συμμετοχή της γεωργίας (-1,1% ) και των κατασκευών (-1,6%) μειώθηκε. Ταυτόχρονα, το ποσοστό απασχόλησης των επιχειρηματικών υπηρεσιών (+1,8%) και του εμπορίου (+0,7%) αυξάνεται. Στις Ηνωμένες Πολιτείες η κλαδική μετατόπιση είναι ακόμη πιο εμφανής. Το μερίδιο του κλάδου της παραγωγής μειώνεται κατά 2 ποσπστιαίες μονάδες, ενώ οι κλάδοι των επιχειρηματικών υπηρεσιών (0,8%), της υγείας (2,4%) και της εκπαίδευσης (1,6%), παρουσιάζουν αύξηση. Σε όλους τους κλάδους, οι ελλείψεις και τα πλεονάσματα συνυπάρχουν. Για παράδειγμα, στην ΕΕ ο κλάδος των υπηρεσιών θα αντιμετωπίσει ελλείψεις το 2020 (ακόμα και κατά το σενάριο χαμηλής ανάπτυξης), ενώ οι κατασκευές θα έχουν πλεονάσματα (ακόμη και στο σενάριο υψηλής ανάπτυξης). Στους περισσότερους κλάδους παρουσιάζονται ελλείψεις στην περίπτωση του σεναρίου υψηλής ανάπτυξης. Συνύπαρξη των ελλείψεων και των πλεονασμάτων παρατηρείται επίσης στις ΗΠΑ, όπου ο κλάδος της υγείας θα έχει ελλείψεις, ενώ ο κλάδος της μεταποίησης και του εμπορίου θα εμφανίσουν πλεόνασμα. Σε αντίθεση με την ΕΕ, οι ΗΠΑ έχουν είτε έλλειμμα ή πλεόνασμα στον κλάδο των επιχειρήσεων ανάλογα με το σενάριο για την ανάπτυξη. Για τις χώρες της δυτικής Ευρώπης, της περιοχής της Ρηνανίας και της ανατολικής Ευρώπης, περισσότερο από το ήμισυ των κλάδων μεταβαίνουν σε κατάσταση έλλειψης εργατικού δυναμικού στην περίπτωση της υψηλής αύξησης της απασχόλησης. Κάθετη αναντιστοιχία Για να μετρήσει την έκταση των πιθανών αναντιστοιχιών ανάμεσα στην εκπαίδευση και το επάγγελμα, η έκθεση βασίζεται στο δείκτη πλεονάσματος αγοράς εργασίας (LMS). Μία τιμή πάνω από 1, δείχνει ότι θα υπάρξει πλεόνασμα των εργαζομένων για το συγκεκριμένο εκπαιδευτικό επίπεδο και στο συγκεκριμένο κλάδο απασχόλησης. Αντίθετα, εάν η τιμή του δείκτη είναι μικρότερη της μονάδας, τότε αναμένεται να εμφανιστεί έλλειψη. Κατά την ερμηνεία της αξίας του δείκτη LMS θα πρέπει να ληφθεί υπόψη η ύπαρξη του πραγματικού ποσοστού της ανεργίας στην αγορά εργασίας. Το επίπεδο της ανεργίας κυμαίνεται ανάλογα με τον κύκλο στον οποίο βρίσκεται η αγορά, ενώ πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι πάντα θα υπάρχει ένα διαρθρωτικά αναπόφευκτο ελάχιστο επίπεδο ανεργίας. Το διαρθρωτικό επίπεδο της ανεργίας παρουσιάζεται μέσω της ανεργίας τριβής, του φυσικού ποσοστού ανεργίας ή του δείκτη NAIRU (ποσοστό ανεργίας, το οποίο δεν επιταχύνει τον πληθωρισμό). Πιο συγκεκριμένα ο δείκτης NAIRU ορίζει το ελάχιστο ποσοστό ανεργίας, που αποτρέπει τον πληθωρισμό των μισθών και των τιμών. Το διαρθρωτικό επίπεδο ανεργίας ποικίλλει ανάλογα με το χρονικό διάστημα και τη χώρα, ενώ εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό και από τον τρόπο με τον οποίο έχει ρυθμιστεί από τα θεσμικά όργανα η εκάστοτε αγορά εργασίας (π.χ. ένα υψηλό ποσοστό εργαζομένων που λαμβάνουν επιδόματα ανεργίας θα αυξήσει το διαρθρωτικό επίπεδο της ανεργίας). Αν υποθέσουμε ότι το διαρθρωτικό επίπεδο ανεργίας είναι τουλάχιστον 6% και ο δείκτης LMS ήταν ίσος ή μικρότερος από 1,06, τότε θα είχαμε μια αγορά εργασίας με μεγαλύτερη συνοχή. Επομένως, είτε θα υπάρξουν περισσότεροι εργαζόμενοι με ένα συγκεκριμένο μορφωτικό επίπεδο στην αγορά εργασίας το 2020 από ότι χρειάζονται οι εργοδότες, οπότε θα προκύψει ένα πλεόνασμα εργαζομένων με το συγκεκριμένο μορφωτικό επίπεδο (ο δείκτης LMS για αυτούς τους εργαζομένους θα είναι μεγαλύτερος από 1), ή θα υπάρξουν λιγότεροι εργαζόμενοι με το απαιτούμενο μορφωτικό επίπεδο σε σχέση με τη ζήτηση και στη συνέχεια θα προκύψει έλλειψη εργατικού δυναμικού (ο δείκτης LMS θα είναι μικρότερος του 1). viii gap into the

11 Για το 2009 στην ΕΕ υπήρξαν πλεονάσματα σε όλα τα εκπαιδευτικά επίπεδα και ο δείκτης LMS είναι πάνω από 1. Το εργατικό δυναμικό με χαμηλότερο επίπεδο μόρφωσης είναι πλεονάζων (τιμή δείκτη LMS 1,15), ενώ το πλεόνασμα για το εργατικό δυναμικό με ανώτερο επίπεδο μόρφωσης είναι το μικρότερο (τιμή δείκτη LMS 1,05). Το ίδιο ισχύει και για τις ΗΠΑ για το 2009 όπου υπάρχουν πλεονάσματα σε όλα τα εκπαιδευτικά επίπεδα. Το μεγαλύτερο πλεόνασμα είναι μεταξύ των χαμηλότερα μορφωμένων εργαζομένων (τιμή δείκτη LMS 1,22), ενώ το μικρότερο μεταξύ των υψηλότερα μορφωμένων (τιμή δείκτη LMS 1,05). Διαφορετικά αποτελέσματα του δείκτη LMS για την ΕΕ και τις ΗΠΑ 2009 σενάριο 1 σενάριο 2 (χαμηλή ανάπτυξη) (υψηλή ανάπτυξη) EΕ Χαμηλό 1,15 1,13 1,07 Μεσαίο 1,09 1,15 1,08 Υψηλό 1,05 1,02 0,96 ΗΠΑ Χαμηλό 1,22 1,65 1,43 Μεσαίο 1,11 1,23 1,06 Υψηλό 1,05 0,99 0,86 Πηγή: SEO Economic Research βασισμένο σε στοιχεία από το Cedefop (2010), BLS (2012), Eurostat (2012) και το OECD (2012) Και στα δυο σενάρια, η αυξημένη ζήτηση για εργαζομένους με ανώτερη μόρφωση που υπήρχε τα προηγούμενα χρόνια, αναμένεται να συνεχιστεί και στο μέλλον, εκτίμηση που αντανακλάται σαφώς και από τα αποτελέσματα για το 2020, τόσο για την ΕΕ, όσο και για τις ΗΠΑ, όπου τα πλεονάσματα για αυτούς τους εργαζομένους μειώνονται και στα δύο σενάρια. Συγκεκριμένα το πλεόνασμα για υψηλότερα μορφωμένους εργαζομένους μεταβάλλεται σε έλλειψη στο σενάριο υψηλής ανάπτυξης στην ΕΕ, ενώ στις ΗΠΑ, ακόμη και το σενάριο χαμηλής ανάπτυξης οδηγεί σε έλλειψη εργαζομένων με υψηλή εκπαίδευση για το Για το διαφορετικά επίπεδα εκπαίδευσης, ο δείκτης LMS εμφανίζει διαφορετικά χαρακτηριστικά μεταξύ της ΕΕ και των ΗΠΑ, αλλά και μεταξύ διαφορετικών σεναρίων. Στην ΕΕ το πλεόνασμα εργαζομένων με μεσαίο μορφωτικό επίπεδο αυξάνεται (από 1,09 σε 1,15) μεταξύ 2009 και 2020, ενώ των χαμηλότερα μορφωμένων μειώνεται (από 1,15 σε1,13) στο σενάριο χαμηλής ανάπτυξης. Στις ΗΠΑ, το πλεόνασμα των χαμηλότερα μορφωμένων εργαζομένων αυξάνεται σημαντικά στο σενάριο χαμηλής ανάπτυξης (από 1,22 σε 1,65), ενώ στο σενάριο υψηλής ανάπτυξης παραμένει σε υψηλά επίπεδα (και σε κάθε περίπτωση, υψηλότερα σε σύγκριση με την ΕΕ). Το 2009 το πλεόνασμα των υψηλότερα μορφωμένων εργαζομένων μετατρέπεται σε έλλειμμα και στα δύο σενάρια για τις ΗΠΑ και στο σενάριο υψηλής ανάπτυξης για την ΕΕ. Χρησιμοποιώντας τον δείκτη LMS με αξία μικρότερη από το 1,06, τότε γίνεται κατανοητό ότι θα προκύψει μια μεγάλη έλλειψη εκπαιδευμένου εργατικού δυναμικού στην ΕΕ, ακόμη και στο σενάριο χαμηλής ανάπτυξης. Μέσα από την έρευνα είναι επίσης δυνατό να προβλεφθούν οι ελλείψεις και τα πλεονάσματα στον αριθμό των εργαζομένων ανά κλάδο και ανά μορφωτικό επίπεδο για το 2020, τόσο για το χαμηλό, όσο και για το υψηλό σενάριο ανάπτυξης της απασχόλησης. Όπως μπορεί κανείς να δει στο παρακάτω γράφημα, υπάρχει πλεόνασμα εργαζομένων στον τομέα της μεταποίησης για όλα τα εκπαιδευτικά επίπεδα και στα δύο σενάρια, τόσο στην ΕΕ, όσο και στις ΗΠΑ. Οι επιχειρηματικές υπηρεσίες παρουσιάζουν ελλείψεις για εργαζόμενους με ανώτερο μορφωτικό επίπεδο και στα δύο σενάρια και στις δύο ηπείρους. Στο σενάριο υψηλής ανάπτυξης αρκετοί κλάδοι παρουσιάζουν ελλείψεις, ειδικότερα για τους υψηλότερα μορφωμένους εργαζόμενους και σε πολλές περιπτώσεις και για τους μεσαία μορφωμένους εργαζόμενους. Οριζόντια αναντιστοιχία ανά εκπαιδευτικό επίπεδο Η οριζόντια αναντιστοιχία ανά τομέα εκπαίδευσης αναμένεται να παρουσιαστεί το 2020, όταν θα υπάρχουν περισσότεροι εργαζόμενοι σε ένα συγκεκριμένο τομέα εκπαίδευσης σε σχέση με τις διαθέσιμες θέσεις εργασίας. Για παράδειγμα, είναι δυνατόν να υπάρχουν περισσότεροι εργαζόμενοι με πτυχίο στις κοινωνικές επιστήμες από ότι θα χρειαστούν μελλοντικά οι εργοδότες. Στην περίπτωση αυτή θα υπάρξει πλεόνασμα εργαζομένων με πτυχίο κοινωνικών επιστημών και ο δείκτης LMS θα είναι υψηλότερος από 1. Για άλλους τομείς της εκπαίδευσης θα μπορούσε να ισχύει το αντίθετο. Για παράδειγμα μπορεί να υπάρχουν στο μέλλον λιγότεροι εργαζόμενοι με πτυχίο μηχανικού από ότι θα ζητά η αγορά. Στην περίπτωση αυτή θα υπάρξει έλλειψη και οι δείκτες LMS θα είναι μικρότεροι από 1 για τους εργαζόμενους που έχουν σπουδάσει στον τομέα αυτό. summary: exploring skills and mismatches ix

12 Για το 2009 υπάρχει πλεόνασμα για όλους τους τομείς εκπαίδευσης. Στην ΕΕ, το υψηλότερο πλεόνασμα παρουσιάζεται για τα άτομα με γενική εκπαίδευση. Μεταξύ των άλλων τομέων εκπαίδευσης ο δείκτης LMS διαμορφώνεται ανάμεσα στο 1,07 και στο 1,08. Στις ΗΠΑ, τα αποτελέσματα είναι διαφορετικά και παρουσιάζουν πλεόνασμα γιατους εργαζόμενους με πτυχίο στις κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες, στη μηχανική αλλά και για όσους απασχολούνται στον κλάδο της γεωργίας. Η οριζόντια αναντιστοιχία είναι πιο σταθερή στην ΕΕ από ότι στις ΗΠΑ σενάριο σενάριο 2 ΕΕ 27 Γενικές ειδικότητες 1,13 1,13 1,07 Παιδαγωγικές και κοινωνικές επιστημές 1,07 1,07 1,01 Θετικες επιστήμες & Μηχανικοί 1,08 1,10 1,03 Επιστήμες σχετικα με την Υγεία και την Πρόνοια 1,07 1,06 1,00 Ειδικότες σχετικές με την παροχή υπηρεσιών 1,08 1,11 1,04 ΗΠΑ Γενικές ειδικότητες 1,03 1,30 1,12 Παιδαγωγικές και κοινωνικές επιστημές 1,21 0,99 0,86 Θετικες επιστήμες & Μηχανικοί 1,16 1,09 0,94 Επιστήμες σχετικα με την Υγεία και την Πρόνοια 1,08 0,91 0,79 Ειδικότες σχετικές με την παροχή υπηρεσιών 1,00 1,18 1,03 Πηγή: SEO Economic Research βασισμένο σε στοιχεία από το Cedefop (2010), BLS (2012), Eurostat (2012) και το OECD (2012) x into the gap

13 Για κάποιους κλάδους τα ελλείμματα και τα πλεονάσματα θα συνυπάρξουν summary: exploring skills and mismatches xi

14 Στο σενάριο χαμηλής ανάπτυξης τα πλεονάσματα παρουσιάζουν μικρή αύξηση στην ΕΕ, καθώς η αύξηση της απασχόλησης είναι περιορισμένη. Μόνο για τους εργαζόμενους με πτυχίο στον κλάδο της υγείας, ο δείκτης LMS φαίνεται να πέφτει ελάχιστα (από 1,07 σε 1,06), ενώ σήμερα κυμαίνεται μεταξύ 1,06 (για την υγεία) και 1,13 (για τους εργαζόμενους γενικής μόρφωσης). Το 2009 ο δείκτης LMS κυμαίνονταν μεταξύ 1,07 και 1,13. Ως εκ τούτου, η συχνότητα εμφάνισης των οριζόντιων αναντιστοιχιών δεν μεταβάλλεται ιδιαίτερα. Τα αποτελέσματα παρουσιάζουν μεγαλύτερη ποικιλία στις ΗΠΑ, όπου υπάρχουν ελλείψεις για άτομα με πτυχίο στον κλάδο της υγείας και των κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών. Για τους εργαζόμενους με μόρφωση και τους πτυχιούχους που εργάζονται στον τομέα των υπηρεσιών, ο δείκτης LMS αυξάνεται. Το εύρος του δείκτη LMS για το 2009, ήταν μεταξύ 1,09 και 1,21, ενώ για το 2020 ο δείκτης κυμαίνεται μεταξύ 0,91 (για την υγεία) και 1,30 (για τους εργαζόμενους γενικής μόρφωσης). Το ευρύτερο φάσμα υπονοεί μια μικρή αύξηση σε πιθανή οριζόντια αναντιστοιχία. Στο σενάριο υψηλής ανάπτυξης, ο δείκτης LMS μειώνεται στην ΕΕ για όλους τους κλάδους της εκπαίδευσης λόγω της υψηλότερης αύξησης της απασχόλησης. Ειδικά ωφελούνται οι εργαζόμενοι με πτυχία στον κλάδο της υγείας και των κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών, όπου ο δείκτης LMS είναι κοντά στο 1. Το εύρος των τιμών του δείκτη LMS για τα υπόλοιπα επίπεδα εκπαίδευσης παραμένει σχετικά περιορισμένο. Γενικότερα παρουσιάζεται μια σχετική αλλαγή στη συχνότητα εμφάνισης των οριζόντιων αναντιστοιχιών. Ο δείκτης LMS αυξάνεται για τους εργαζομένους με πτυχία σε προγράμματα xii gap into the

15 γενικής εκπαίδευσης και στις υπηρεσίες. Για όλους τους άλλους κλάδους, ο δείκτης LMS μειώνεται σημαντικά, κάτι το οποίο συνδέεται άμεσα με το εκπαιδευτικό επίπεδο. Οριζόντια αναντιστοιχία ανά επάγγελμα Η οριζόντια αναντιστοιχία ανά επάγγελμα θα προκύψει το 2020 όταν και θα υπάρχουν περισσότεροι εργαζόμενοι σε ένα συγκεκριμένο είδος απασχόλησης σε σχέση με τις διαθέσιμες θέσεις εργασίας. Για παράδειγμα, είναι δυνατόν να υπάρχουν περισσότεροι υποστηρικτικοί υπάλληλοι αναλογικά με την ζήτηση για την συγκεκριμένη απασχόληση στο μέλλον. Στην περίπτωση αυτή θα υπάρξει πλεόνασμα εργαζομένων και ο δείκτης LMS για υποστηρικτικούς υπαλλήλους θα είναι υψηλότερος από 1. Για άλλους τύπους απασχόλησης όμως, μπορεί να ισχύει το αντίθετο. Στην περίπτωση αυτή ο δείκτης LMS για τα άλλα επαγγέλματα θα είναι μικρότερος από το 1 για το Το πιο σημαντικό αποτέλεσμα για την επαγγελματική αναντιστοιχία είναι ότι θα υπάρξει για το 2020 παγκόσμια έλλειψη για ανειδίκευτους εργαζόμενους και στα δύο σενάρια. Ο δείκτης LMS είναι πάνω από 1 μόνο για τις ΗΠΑ στο σενάριο χαμηλής ανάπτυξης. Θα πρέπει να σημειωθεί όμως, ότι θέσεις για ανειδίκευτους εργαζομένους, δεν καλύπτονται μόνο από όσους έχουν χαμηλό επίπεδο μόρφωσης. Περίπου οι μισοί από τους εργαζόμενους που απασχολούνται σε αυτές τις θέσεις εργασίας έχουν μεσαίο επίπεδο εκπαίδευσης. Ολοένα και περισσότερο οι οικονομίες στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ κινούνται προς τις υπηρεσίες, κάτι το οποίο, ειδικά όσον αφορά την απασχόληση, σημαίνει μείωση του πρωτογενούς τομέα(γεωργία, κατασκευές και υπηρεσίες κοινής ωφελείας). Στις περισσότερες περιοχές η απασχόληση θα αυξηθεί σημαντικά στον κλάδο της υγείας και των επιχειρηματικών υπηρεσιών, κάτι το οποίο για τους υπόλοιπους κλάδους, μπορεί να διαφέρει μεταξύ χωρών. Συνδυάζοντας όλα τα παραπάνω αποτελέσματα σχετικά με τις ελλείψεις σε ανώτερα μορφωμένους και ανειδίκευτους εργαζομένους, υποστηρίζεται ότι μελλοντικά θα υπάρξει μεγαλύτερη συγκέντρωση στο μεσαίο επίπεδο της αγοράς εργασίας summary: exploring skills and mismatches xiii