ENA ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΑΠΟ ΤΗ ΦΥΣΗ

Transcript

1 ΕΝΟΤΗΤΑ 17 ENA ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΑΠΟ ΤΗ ΦΥΣΗ Πλάνο εργασίας Στην ενότητα αυτή θα διδαχθείς: Στο Α μέρος, ένα απόσπασμα από το έργο Ὁμιλίαι εἰς τήν Ἑξαήμερον του Μ. Βασιλείου. Στο Β μέρος, 1. Τα ομόρριζα (απλά και σύνθετα) του ουσιαστικού σάρξ, ἡ και 2. Την παραγωγή επιρρημάτων. Στο Γ μέρος, 1. Τα απαρέμφατα και τις μετοχές της Μ.Φ. των βαρύτονων ρημάτων και 2. Το υποκείμενο του απαρεμφάτου και της μετοχής. 1

2 Α ΚΕΙΜΕΝΟ Ὁ καρκῖνος τῆς σαρκός ἐπιθυμεῖ τοῦ ὀστρέου ἀλλά δυσάλωτος ἡ ἄγρα αὐτῷ διά τήν περιβολήν τοῦ ὀστράκου γίνεται. Ἀρραγεῖ γάρ ἑρκίῳ τό ἁπαλόν τῆς σαρκός ἡ φύσις κατησφαλίσατο. Διό καί ὀστρακόδερμον προσηγόρευεται. Καί ἐπειδή δύο κοιλότητες ἀκριβῶς ἀλλήλαις προσηρμοσμέναι τό ὄστρεον περιπτύσσονται, ἀναγκαίως ἄπρακτοί εἰσιν αἱ χηλαί τοῦ καρκίνου. Τί οὖν ποιεῖ; Ὅταν ἴδῃ ἐν ἀπηνέμοις χωρίοις μεθ ἡδονῆς διαθαλπόμενον, καί πρός τήν ἀκτῖνα τοῦ ἡλίου τάς πτυχάς ἑαυτοῦ διαπλώσαντα, τότε δή λάθρᾳ ψηφῖδα παρεμβαλών, διακωλύει τήν σύμπτυξιν, καί εὑρίσκεται τό ἐλλεῖπον τῆς δυνάμεως διά τῆς ἐπινοίας περιεχόμενος. [ ] Ἐγώ δέ σε βούλομαι τό ποριστικόν καί εὐμήχανον τῶν καρκίνων ζηλοῦντα, τῆς βλάβης τῶν πλησίον ἀπέχεσθαι. Τοιοῦτός ἐστιν ὁ πρός τόν ἀδελφόν πορευόμενος δόλῳ, καί ταῖς τῶν πλησίον ἀκαιρίαις ἐπιτιθέμενος, καί ταῖς ἀλλοτρίαις συμφοραῖς ἐντρυφῶν. Μέγας Βασίλειος, Ὁμιλίαι εἰς τήν Ἑξαήμερον 7.3 Σημείωση Ο Μ. Βασίλειος ( ) υπήρξε επίσκοπος της Καισάρειας της Καππαδοκίας, ένας από τους τρεις ιεράρχες της Εκκλησίας μας και δάσκαλος της οικουμένης. Καταγόταν από οικογένεια με βαθιά πίστη και δέχθηκε επιμελημένη μόρφωση στην Καισάρεια, στην Κωνσταντινούπολη και στην Αθήνα όπου συνδέθηκε με τον Γρηγόριο Ναζιανζηνό. Περιόδευσε πολύ για να γνωρίσει το μοναχισμό κι όταν επέστρεψε, αποτραβήχτηκε σ ένα ερημητήριο τον Πόντο, όπου ασκήτευσε για μια πενταετία. Εκεί συνέταξε μαζί με τον Γρηγόριο ένα απάνθισμα από τα έργα του Θεολόγου Ωριγένη, τη «Φιλοκαλία», καθώς και τους μοναστικούς κανόνες που αποτελούν τη βάση του ορθόδοξου μοναχισμού. Το κοινωνικό του έργο ήταν τεράστιο. Η «Βασιλειάδα», το περίφημο φιλανθρωπικό του ίδρυμα, περιλάμβανε γηροκομείο, νοσοκομείο, πτωχοκομείο, ορφανοτροφείο και ξενώνα και φανερώνει αληθινό ποιμένα. Ο Μ. Βασίλειος πέθανε πολύ νέος, μόλις 49 ετών. Η εκκλησία τον ανακήρυξε άγιο και τιμά τη μνήμη του την 1 η Ιανουαρίου και στις 30 του ίδιου μήνα, στη γιορτή των Τριών Ιεραρχών. 2

3 Λεξιλόγιο καρκῖνος, ὁ: ο κάβουρας ὀστρέου: γενική εν. του ουσ. β κλίσης ὄστρεον, τό = στρείδι ὁ ἡ δυσάλωτος / τό δυσάλωτον (επίθετο β κλίσης) = δύσκολος στη σύλληψη ἄγρα, ἡ (ουσ. α κλίσης) = το κυνήγι περιβολήν: αιτιατική εν. του ουσ. α κλίσης περιβολή, ἡ = περίβλημα ἁπαλόν: αιτιατική εν., ουδετέρου γένους του επιθ. β κλίσης ἁπαλός ή όν σαρκός: γενική εν., του ουσ. γ κλίσης σάρξ, ἡ (γεν. σαρκός) = σάρκα τό ἁπαλόν τῆς σαρκός = την απαλή του σάρκα φύσις, ἡ (γεν. φύσεως): ουσ. γ κλίσης κατησφαλίσατο: γ εν. οριστικής αορ. του ρ. κατασφαλίζομαι = διασφαλίζω διό = γι αυτό προσηγόρευται: γ εν. οριστικής παρακ. του ρ. προσαγορεύομαι = ονομάζομαι, αποκαλούμαι κοιλότητες: ονομαστική πληθ. του ουσ. γ κλίσης κοιλότης, ἡ (γεν. κοιλότητος) = κέλυφος προσηρμοσμέναι: ονομαστική πληθ., θηλυκού γένους της μετοχής παρακ. του ρ. προσαρμόζομαι = συναρμόζομαι περιπτύσσονται: γ πληθ. οριστικής ενεστ. του ρ. περιπτύσσομαι = περιβάλλω, αγκαλιάζω ἀναγκαίως (επίρρ.) = αναγκαστικά, κατ ανάγκη ἄπρακτοι: ονομαστική πληθ., θηλυκού γένους του επιθ. β κλίσης ὁ ἡ ἄπρακτος / τό ἄπρακτον = αναποτελεσματικός χηλαί: ονομαστική πληθ. του ουσ. α κλίσης χηλή, ἡ = δαγκάνα ποιεῖ: γ εν. οριστικής ενεστ. του ρ. ποιέω ῶ = κάνω ἴδῃ: γ εν. υποτακτικής αορ. β του ρ. ὁράω ῶ = βλέπω 3

4 ἀπηνέμοις: δοτική πληθ., ουδετέρου γένους του επιθ. β κλίσης ὁ ἡ ἀπήνεμος / τό ἀπήνεμον = απάνεμος χωρίοις: δοτική πληθ. του ουσ. β κλίσης χωρίον, τό = μέρος, τόπος διαθαλπόμενον: αιτιατική εν., αρσενικού γένους της μετοχής ενεστ. του ρ. διαθάλπομαι = θερμαίνομαι από τον ήλιο, απολαμβάνω τον ήλιο ἀκτῖνα: αιτιατική εν. του ουσ. γ κλίσης ἀκτίς, ἡ (γεν. ἀκτῖνος) πτυχάς: αιτιατική πληθ. του ουσ. γ κλίσης πτύξ, ἡ (γεν. πτυχός) = πτυχή, κέλυφος διαπλώσαντα: αιτιατική εν., αρσενικού γένους της μτχ. ενεστ. του ρ. διαπλόω ῶ = απλώνω, ανοίγω λάθρᾳ (επίρρ.) = κρυφά ψηφῖδα: αιτιατική εν. του ουσ. γ κλίσης ψηφίς, ἡ (γεν. ψηφῖδος) = πετραδάκι παρεμβαλών: ονομαστική εν., αρσενικού γένους της μετοχής αορ. β του ρ. παρεμβάλλω = βάζω ανάμεσα διακωλύει: γ εν. οριστικής ενεστ. του ρ. διακωλύω = εμποδίζω σύμπτυξιν: αιτιατική εν. του ουσ. γ κλίσης σύμπτυξις, ἡ = κλείσιμο εὑρίσκεται: γ εν. οριστικής ενεστ. του ρ. εὑρίσκομαι = βρίσκομαι να, κατορθώνω να ἐλλεῖπον: αιτιατική εν., ουδετέρου γένους της μετοχής ενεστ. του ρ. ἐλλείπω = έχω έλλειψη ἐπινοίας: γενική εν. του ουσ. α κλίσης ἐπίνοια, ἡ = εφευρετικότητα περιεχόμενος: ονομαστική εν., αρσενικού γένους της μετοχής ενεστ. του ρ. περιέχομαι = αποκτώ, κατέχω βούλομαι = θέλω ποριστικόν: αιτιατική εν., ουδετέρου γένους του επιθ. β κλίσης ποριστικός ή όν = εφευρετικός. Το ουδέτερο γένος ως ουσιαστικοποιημένο επίθετο ποριστικόν, τό = η εφευρετικότητα. 4

5 εὐμήχανον: αιτιατική εν., ουδετέρου γένους του επιθ. β κλίσης ὁ ἡ εὐμήχανος / τό εὐμήχανονν = εφευρετικός. Το ουδέτερο γένος ως ουσιαστικοποιημένοο επίθετο εὐμήχανον, τό = η επινοητικότητα. ζηλοῦντα: αιτιατική εν., αρσενικού γένους της μτχ.. ενεστ. του ρ. ζηλόω ῶ = θαυμάζω πλησίον (επίρρ.): κοντά. Ὁ πλησίον = ο διπλανός, ο συνάνθρωπος. πορευόμενος: ονομαστική εν., αρσενικού γένους της μετοχής ενεστ. του ρ. πορεύομαι = βαδίζω δόλῳ: δοτική εν. του ουσ. β κλίσης δόλος, ὁ ἀκαιρίαις: δοτική πληθ., θηλυκού γένους του ουσ. α κλίσης ἀκαιρία, ἡ = κακοτυχία ἐπιτιθέμενος: ονομαστική εν.., αρσενικού γένους της μετοχής ενεστ. του ρ. ἐπιτίθεμαι ἀλλοτρίαις: δοτική πληθ., θηλυκού γένους του επιθέτου β κλίσης ἀλλότριος α ονν = ξένος συμφοραῖς: δοτική πληθ. του ουσ. α κλίσης συμφορά, ἡ ἐντρυφῶν: ονομαστική εν.,, αρσενικού γένους της μετοχής ενεστ. του ρ. ἐντρυφάω ῶ = ευχαριστιέμαι, χαίρομαι Χρονικές αντικαταστάσεις Ενεστώτας προσαρμοττόμεναι διακωλύει πορευόμενος Παρατατικός διεκώλυε Μέλλοντας προσαρμοσόμεναι διακωλύσει πορευσόμενος Αόριστος προσαρμοσάμεναι διεκώλυσε πορευσάμενος Παρακείμενος προσηρμοσμέναι διακεκώλυκε πεπορευμένος Υπερσυντέλικος διεκεκωλύκει 5

6 Συντακτική ανάλυση 1. Ὁ καρκῖνος τῆς σαρκός ἐπιθυμεῖ τοῦ ὀστρέου: κύρια πρόταση ἐπιθυμεῖ: ρήμα, ὁ καρκῖνος: υποκ. στο ρ., τῆς σαρκός: αντικ. στο ρ. 2. ἀλλά δυσάλωτος γίνεται: κύρια πρόταση γίνεται: ρήμα, ἡ ἄγρα: υποκ. στο ρ., δυσάλωτος: κατηγορούμενο στο υποκ. ἡ ἄγρα 3. ἀρραγεῖ γάρ ἑρκίῳ κατησφαλίσατο: κύρια πρόταση κατησφαλίσατο: ρήμα, ἡ φύσις: υποκ. στο ρ., τό ἁπαλόν: αντικ. στο ρ., ἀρραγεῖ: επιθετικός προσδιορισμός στη λ. ἑρκίῳ 4. Διό καί ὀστρακόδερμον προσηγόρευται: κύρια πρόταση προσηγόρευται: ρήμα, τοῦτο: ενν. ως υποκ. στο ρ., ὀστρακόδερμον: κατηγορούμενο στο υποκ. 5. ἐπειδή δύο κοιλότητες περιπτύσσονται: δευτερεύουσα αιτιολογική πρόταση περιπτύσσονται: ρήμα, κοιλότητες: υποκ. στο ρ., δύο: επιθετικός προσδιορ. στη λ. κοιλότητες, τό ὄστρεον: αντικ. στο ρ., προσηρμοσμέναι: επιθετική μετοχή με υποκ. τη λ. κοιλότητες, ἀλλήλαις: αντικ. στη μετοχή 6. ἀναγκαίως ἄπρακτοί εἰσιν αἱ χηλαί τοῦ καρκίνου: κύρια πρόταση εἰσίν: ρήμα, αἱ χηλαί: υποκ. στο ρ., ἄπρακτοι: κατηγορούμενο στο υποκ. 7. Τί οὖν ποιεῖ;: κύρια πρόταση, ευθεία ερώτηση ποιεῖ: ρήμα, οὗτος (= ὁ καρκῖνος): ενν. ως υποκ. στο ρ., τί: σύστοιχο αντικ. στο ρ. 8. Ὅταν ἴδῃ διαπλώσαντα: δευτερεύουσα χρονικοϋποθετική πρόταση ἴδῃ: ρήμα, οὗτος (= ὁ καρκῖνος): ενν. ως υποκ. στο ρ., αὐτόν: ενν. ως αντικ. στο ρ., διαθαλπόμενον διαπλώσαντα: κατηγορηματικές μετοχές, συνημμένες στο αντικ. του ρ. αὐτόν (που είναι και δικό τους υποκ.), τάς πτυχάς: αντικ. στη μετοχή διαπλώσαντα 6

7 9. τότε δή λάθρᾳ τήν σύμπτυξιν: κύρια πρόταση διακωλύει: ρήμα, οὗτος (= ὁ καρκῖνος): ενν. ως υποκ. στο ρ., τήν σύμπτυξιν: αντικ. στο ρ., παρεμβαλών: χρονική μετοχή, συνημμένη στο υποκ. του ρ. οὗτος, ψηφῖδα: αντικ. στη μετοχή 10. καί εὑρίσκεται περιεχόμενος: κύρια πρόταση εὑρίσκεται: ρήμα, οὗτος (= ὁ καρκῖνος): ενν. ως υποκ. του ρ., περιεχόμενος: κατηγορηματική μετοχή, συνημμένη στο υποκ. του ρ. οὗτος (που είναι και δικό της υποκείμενο), τό ἐλλεῖπον: επιθετική μετοχή, αντικ. στη μτχ. περιεχόμενος 11. Ἐγώ δέ σε βούλομαι ἀπέχεσθαι: κύρια πρόταση βούλομαι: ρήμα, ἐγώ: υποκ. στο ρ., ἀπέχεσθαι: τελικό απαρέμφ., αντικ. στο ρ., σέ: υποκ. στο απαρέμφατο (ετεροπροσωπία), τῆς βλάβης: αντικ. στο απαρέμφ., ζηλοῦντα: εναντιωματική μετοχή, συνημμένη στο σε, τό ποριστικόν καί εὐμήχανον: αντικ. στη μετοχή 12. Τοιοῦτός ἐστιν ἐντρυφῶν: κύρια πρόταση ἐστί: ρήμα, ὁ πορευόμενος καί ἐπιτιθέμενος καί ἐντρυφῶν: επιθετικές μετοχές, υποκ. στο ρ., τοιοῦτος: κατηγορούμενο στα υποκ., ταῖς ἀκαιρίαις: αντικ. στη μτχ. ὁ ἐπιτιθέμενος, ταῖς συμφοραῖς: αντικ. στη μτχ. ὁ ἐντρυφῶν, ταῖς ἀλλοτρίαις: επιθετικός προσδ. στη λ. συμφοραῖς 7

8 Λογική σύνταξη Μετάφραση Ὁ καρκῖνος ἐπιθυμεῖ Ο κάβουρας επιθυμεί τῆς σαρκός τοῦ ὀστρέου τη σάρκα από το στρείδι ἀλλά ἡ ἄγρα δυσάλωτος αὐτῷ γίνεται αλλά το κυνήγι τού είναι δύσκολο διά τήν περιβολήν τοῦ ὀστράκου. εξαιτίας του περιβλήματος των οστρακόδερμων. Ἡ φύσις γάρ κατησφαλίσατο Γιατί η φύση διασφάλισε τό ἁπαλόν τῆς σαρκός την απαλή του σάρκα ἀρραγεῖ ἑρκίῳ. με άθραυστο περίβλημα. Διό καί προσηγόρευται ὀστρακόδερμον. Γι αυτό και έχει ονομαστεί οστρακόδερμο. Καί ἐπειδή δύο κοιλότητες Και επειδή τα δύο κελύφη προσηρμοσμέναι ἀκριβῶς ἀλλήλαις που συναρμόζονται απόλυτα μεταξύ τους περιπτύσσονται τό ὄστρεον, αγκαλιάζουν το στρείδι, ἀναγκαίως αἱ χηλαί τοῦ καρκίνου αναγκαστικά οι δαγκάνες του κάβουρα ἄπρακτοί εἰσιν. είναι αναποτελεσματικές. Τί οὖν ποιεῖ; Τι κάνει λοιπόν (ο κάβουρας); Ὅταν ἴδῃ διαθαλπόμενον Όταν το δει να απολαμβάνει τον ήλιο μεθʹ ἡδονῆς ἐν ἀπηνέμοις χωρίοις, με ευχαρίστηση σε απάνεμα μέρη καί διαπλώσαντα τάς πτυχάς ἑαυτοῦ και να έχει ανοίξει το κέλυφός του πρός τήν ἀκτῖνα τοῦ ἡλίου, στις ακτίνες του ήλιου, τότε δή λάθρᾳ παρεμβαλών ψηφῖδα, τότε, λοιπόν, αφού βάλει κρυφά ανάμεσα (στις πτυχές) ένα πετραδάκι, 8

9 διακωλύει τήν σύμπτυξιν, εμποδίζει το κλείσιμο καί εὑρίσκεται περιεχόμενος κι έτσι παρουσιάζεται να αποκτά τό ἐλλεῖπον τῆς δυνάμεως τη δύναμη που του λείπει διά τῆς ἐπινοίας.[ ] με την εφευρετικότητά του. Ἐγώ δέ βούλομαι σε Εγώ, όμως, θέλω εσύ ζηλοῦντα τό ποριστικόν ενώ θαυμάζεις την εφευρετικότητα καί εὐμήχανον τῶν καρκίνων, και την επινοητικότητα του κάβουρα, ἀπέχεσθαι τῆς βλάβης τῶν πλησίον. να αποφεύγεις να κάνεις κακό στο διπλανό σου. Τοιοῦτός ἐστιν Γιατί τέτοιος είναι ὁ πορευόμενος πρός τόν ἀδελφόν αυτός που πλησιάζει το συνάνθρωπό του δόλῳ, με δόλο καί ἐπιτιθέμενος και επωφελείται ταῖς ἀκαιρίαις τῶν πλησίον από τις κακοτυχίες των άλλων καί ἐντρυφῶν και ευχαριστιέται ταῖς ἀλλοτρίαις συμφοραῖς. με τις ξένες συμφορές. 9

10 Ερμηνευτικά σχόλια ὁ καρκῖνος τῆς σαρκός ἐπιθυμεῖ τοῦ ὀστρέου: Ο Μ. Βασίλειος, όπως και οι άλλοι Πατέρες της Εκκλησίας, χρησιμοποιεί μια αλληγορία από τον κόσμο της φύσης για να κάνει εναργέστερη και πιο πειστική την ηθική του διδασκαλία. Στο απόσπασμά μας, που προέρχεται από την 7η ομιλία με υπότιτλο Περί ἑρπετῶν, παρουσιάζεται το τέχνασμα του κάβουρα ώστε να γευτεί το στρείδι. Η εικόνα αυτή αντιστρέφεται στο τέλος και η έξυπνη ενέργεια του κάβουρα λειτουργεί ως παράδειγμα προς αποφυγή. ὁ πρός τόν ἀδελφόν πορευόμενος δόλῳ: Η δόλια προσέγγιση του συνανθρώπου, κατά το παράδειγμα του κάβουρα, αντιτίθεται στη χριστιανική διδασκαλία της αγάπης. Ο χριστιανός δεν θα πρέπει να επωφελείται από τις κακοτυχίες των άλλων ούτε να χαίρεται με τις ξένες δυστυχίες. Πολύ περισσότερο δεν είναι σωστό να χρησιμοποιεί την εξυπνάδα του για να κερδίσει κάτι από την αδυναμία των άλλων. 10

11 Απαντήσεις στις ερωτήσεις 1. Ποιο τέχνασμα χρησιμοποιεί ο Αππάάν Α άννττηησσηη κάβουρας προκειμένου να γευθεί τη σάρκα του οστράκου; Τα οστρακόδερμα από τη φύση τους είναι φτιαγμένα έτσι ώστε να προφυλάσσουν την τρυφερή τους σάρκα μέσα σε σκληρά κελύφη που κλείνουν ερμητικά. Οι δαγκάνες του κάβουρα δεν τον βοηθούν για να τα ανοίξει και να γευθεί τη σάρκα τους. Η λύση που βρίσκει για να πετύχει το σκοπό του είναι να τοποθετήσει κρυφά ένα πετραδάκι ανάμεσαα στα κελύφη, όταν το στρείδι λιάζεται με ανοιχτό το όστρακό του. Εκμεταλλεύεται δηλαδή τη συνήθεια του απάνεμα μέρη, παραμονεύει και με το τέχνασμα που κατακτά. οστρακόδερμου να απολαμβάνει τον ήλιο περιγράψαμε, το εμποδίζει να κλείσει και σε το 2. Ποια συμπεριφορά αναμένει ο Μέγας Βασίλειος από όσους παρακολουθούν την ομιλία του; Αππάάν Α άννττηησσηη Ο Μ. Βασίλειος χρησιμοποιεί μια αλληγορία από τη φύση με διδακτικό σκοπό. Περιγράφει το τέχνασμα του κάβουρα που αναπληρώνει τη φυσική του αδυναμία με την εφευρετικότητα και την πονηριά, για να μας πείσει ότι δεν πρέπει να προσεγγίζουμε κάποιον με δόλο. Το παράδειγμαα δηλαδή αντιστρέφεται: καλό είναι να θαυμάζουμε την επινοητικότητα και τη μεθοδικότητα του κάβουρα, αλλά να μην χρησιμοποιούμε την ευφυΐα μας για να βλάψουμε το συνάνθρωπ ό μας. Όποιος εκμεταλλεύεται την κακοτυχία του άλλου και χαίρεται με τις ξένες συμφορές απέχει πολύ από τη χριστιανική διδασκαλία της αγάπης για τον πλησίον. Τέτοιες συμπεριφορές που θυμίζουν τον κάβουρα, είναι καταδικαστέες. Αυτό που αναμένει ο Μ. Βασίλειος είναι η άδολη αγάπη, η ανυστερόβουλη διάθεση για συμπαράσταση στο συνάνθρωπο. 11

12 3. Θέλοντας να αποτρέψει τους ακροατές του από συμπεριφορές που αρμόζουν σε άλογα όντα, ο Μέγας Βασίλειος χρησιμοποιεί το παράδειγμα του κάβουρα και του στρειδιού. Να σκεφτείτε ένα παρόμοιο παράδειγμα και να το παρουσιάσετε στην τάξη. Α Αππάάννττηησσηη Επιλέξαμε τον αισώπειο μύθο «Η Αλεπού και το κοράκι» που παρουσιάζει την πονηρή αλεπού να ξεγελά τον κόρακα επαινώντας την καλλιφωνία του. Ένας κόρακας με την τροφή του στο στόμα κάθισε στο ψηλό κλαδί ενός δέντρου. Η αλεπού, που τον είδε, άρχισε με περισσή καλοσύνη να επαινεί τα προτερήματά του που δήθεν ήταν τόσα, ώστε θα μπορούσε να γίνει βασιλιάς των πουλιών. Με μια προϋπόθεση: αν είχε και καλή φωνή. Ο κόρακας που ξεγελάστηκε, θέλησε να αποδείξει την καλλιφωνία του και έκραξε δυνατά. Τότε του έπεσε από το στόμα η τροφή. Η αλεπού σαρκάζοντας του είπε: «Όλα τα έχεις μόνον το μυαλό σού λείπει!». Ο μύθος παρουσιάζει μια δόλια συμπεριφορά, αυτήν της αλεπούς που πετυχαίνει με την ευφυΐα της και τη συστηματικότητά της το ακατόρθωτο, δηλαδή να αρπάξει την τροφή του κόρακα εκμεταλλευόμενη την ανοησία του. 12

13 Β 1. ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ Στο κείμενο του Α μέρους συναντήσαμε τη γενική ενικού αριθμού τῆς σαρκός, που προέρχεται από το συμφωνόληκτο τριτόκλιτο ουσιαστικό ἡ σάρξ = η σάρκα. Θα παρουσιάσουμε τώρα τα ομόρριζα, απλά και σύνθετα, της λ. σάρξ τόσο στην αρχαία, όσο και στη νέα ελληνική. Οι αρχαιοελληνικές λέξεις του Λεξιλογικού Πίνακα είναι οι εξής: σαρκόω ῶ = 1. κάνω σαρκώδες ή ισχυρό, ενδυναμώνω 2. παράγω σάρκα και κλείνω την πληγή σαρκολιπής ής ές = ισχνός, λιγόσαρκος σαρκοποιός ός όν = αυτός που κάνει κάτι σαρκώδες, αυτός που τρέφει και παχαίνει σαρκοφόρος ος ον = αυτός που περιβάλλεται από σάρκα σαρκοφθόρος ος ον = αυτός που φθείρει, που καταστρέφει τη σάρκα σαρκοφαγέω ῶ = τρώω σάρκες, είμαι σαρκοφάγος σαρκοφυΐα, ἡ = δημιουργία και ανάπτυξη σάρκας (σε τραύμα) Λέξεις της αρχαίας που παραμένουν και στη ν.ε. είναι οι εξής: σαρκάζω = (α.ε) τρώω σάρκα / (ν.ε) ειρωνεύομαι ΣΥΝ. κοροϊδεύω, χλευάζω, περιπαίζω σαρκασμός, ὁ = (α.ε) / (ν.ε) εμπαιγμός, ειρωνεία ΣΥΝ. κοροϊδία, χλευασμός σαρκικός ή όν = (α.ε) / (ν.ε) 1. αυτός που ανήκει στη σάρκα ή που αποτελείται από σάρκα 2. (μτφ.) προσκολλημένος στην ύλη ΣΥΝ. υλικός ΑΝΤ. πνευματικός σάρκινος η ον: (α.ε) / (ν.ε) 1. αυτός που αποτελείται από σάρκα, σαρκώδης 2. σωματώδης σαρκώδης ης ες: (α.ε) / (ν.ε) 1. αυτός που έχει άφθονη σάρκα 2. παχύσαρκος, χοντρός σάρκωμα, τό: (α.ε.) / (ν.ε) (ιατρ.) κακοήθης όγκος που μοιάζει με οστό, χόνδρο, μυ ή λίπωμα 13

14 σάρκωσις, ἡ: (α.ε.) / (ν.ε) 1. η δημιουργία και ανάπτυξη σάρκας 2. η ανθρώπινη υπόσταση του Ιησού σαρκίον, τό (υποκοριστικό της λ. σάρξ, ἡ) = (α.ε) / (ν.ε) 1. κομμάτι σάρκας 2. το ανθρώπινο σώμα (ως ύλη μόνον) σαρκοβόρος ος ον (α.ε.) / (ν.ε) αυτός που τρώει σάρκες ΣΥΝ. σαρκοφάγος σαρκοφάγος ος ον: (α.ε.) / (ν.ε) αυτός που τρώει σάρκες ΣΥΝ. σαρκοβόρος ΑΝΤ. φυτοφάγος σαρκοφάγος, ἡ = λάρνακα, θήκη από λίθο, ξύλο ή πηλό, όπου τοποθετούσαν οι αρχαίοι το νεκρό λιπόσαρκος ος ον = (α.ε.) / (ν.ε) ισχνός, λεπτός, αδύνατος, κοκαλιάρης ΑΝΤ. ευτραφής, παχύσαρκος παχύσαρκος ος ον = (α.ε.) / (ν.ε) ευτραφής, χοντρός ΑΝΤ. λιπόσαρκος λευκόσαρκος ος ον = (α.ε.) / (ν.ε) με λευκή σάρκα Στη ν.ε. απαντώνται επίσης οι εξής λέξεις: σαρκαστής, ὁ = αυτός που σαρκάζει ΣΥΝ. χλευαστής σαρκαστικός ή ό = αυτός που κρύβει σαρκασμό ΣΥΝ. χλευαστικός, ειρωνικός ενσαρκώνω = 1. δίνω ανθρώπινη υπόσταση 2. (μτφ.) αισθητοποιώ μια αφηρημένη έννοια, δίνω την αισθητή έκφρασή της κατάσαρκα (επίρρ.) = κολλητά στη σάρκα, ακριβώς επάνω στη σάρκα μετενσάρκωση, η = μετάβαση της ψυχής από ένα σώμα σε άλλο ΣΥΝ. μετεμψύχωση 14

15 ΑΣΚΗΣΕΙΣ 1. α. Να γράψετε τι δηλώνουν (ύλη, πλησμονή κτλ.) τα α.ε. παράγωγα επίθετα του ουσιαστικού ἡ σάρξ: σαρκικός, σάρκινος, σαρκώδης. β. Να γράψετε σε ποια κατηγορία ανήκει το παράγωγο ουσιαστικό σαρκίον (υποκοριστικό, περιεκτικό, τοπικό κτλ.) Α Αππάάννττηησσηη α. σαρκικός: αυτός που ανήκει σε ό,τι εκφράζει η πρωτότυπη λέξη (= αυτός που ανήκει στη σάρκα ή αφορά τη σάρκα) σάρκινος: δηλώνει ύλη (= αυτός που είναι από σάρκα) σαρκώδης: δηλώνει αφθονία / πλησμονή (= γεμάτος σάρκα, πλούσιος σε σάρκα) β. σαρκίον: είναι υποκοριστικό του ουσ. γ κλίσης σάρξ, ἡ (γεν. σαρκός). Σημαίνει: μικρό κομμάτι σάρκας. 2. Να συμπληρώσετε τα κενά με την κατάλληλη λέξη από αυτές που σας δίνονται στο πλαίσιο, αφού τις μεταφέρετε στον σωστό τύπο: α. Τα σχόλια του δημοσιογράφου εις βάρος του σαρξ προσκεκλημένου του προκάλεσαν την αντίδραση του κοινού. β. Στο Μουσείο του Καΐρου εντυπωσιακό έκθεμα είναι και οι των σαρκαστικός φαραώ. γ. Προσκάλεσα τον παππού μου στην εκδρομή, αλλά αυτός μου απάντησε: «Το σαρκοβόρος μεν πνεύμα πρόθυμον, η δε. ασθενής». δ. Το λιοντάρι είναι ζώο. κατάσαρκα ε. Φόρεσε τη μάλλινη μπλούζα του. και ζεστάθηκε. σαρκοφάγος 15

16 Αππάάν Α άννττηησσηη α. Τα σαρκαστικά σχόλια του δημοσιογράφου εις βάρος του προσκεκλημένου του προκάλεσαν την αντίδραση του κοινού. β. Στο Μουσείο του Καΐρου εντυπωσιακό έκθεμα είναι και οι σαρκοφάγοι των φαραώ.. γ. Προσκάλεσα τον παππού μου στην εκδρομή, αλλά αυτός μου απάντησε: «Το μεν πνεύμα πρόθυμον, η δε σάρξ ασθενής». δ. Το λιοντάρι είναι σαρκοβόροο ζώο. ε. Φόρεσεε τη μάλλινη μπλούζα του κατάσαρκα και ζεστάθηκε. 3. Να αναζητήσετε σε λεξικό τη σημασία και την προέλευση της φράσης «σάρκα από τη σάρκα μου» και να σχηματίσετε με αυτή μία πρόταση στη ν.ε. Αππάάν Α άννττηησσηη Η φράση «σάρκα από τη σάρκα μου» είναι η απόδοση της λόγιας φράσης «σάρξ ἐκ τῆς σαρκός μου» (Παλαιάά Διαθήκη, Γένεσις 2,23) και σημαίνει «δικόό μου γέννημα, παιδί μου». Δηλώνει την πολύ στενή σχέση,, τη σύνδεση μεταξύ δύο ατόμων. Πρόταση: Δεν είναι δυνατό να σε προδώσω σε νιώθω σάρκα από τη σάρκα μου. 16

17 B 2. ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΑ Στην ενότητα αυτή θα γνωρίσουμε την παραγωγή επιρρημάτων, που ανήκουν στα άκλιτα μέρη του λόγου. Επιρρήματα παράγονται από: α. κλιτά μέρη του λόγου (ουσιαστικά, επίθετα, αντωνυμίες) π.χ. ἀγέλη > ἀγεληδόν (τροπικό επίρρ.), δίκαιος > δικαίως (τροπικό επίρρ.), ἄλλος > ἄλλοτε (χρονικό επίρρ.) και ἄλλοθι (= αλλού, τοπικό επίρρ.) και ἄλλως (= αλλιώς, τροπικό επίρρ.) β. προθέσεις π.χ. πρός > πρόσω / πόρρω (τοπικό επίρρ., κίνηση σε τόπο) γ. επιρρήματα π.χ. ἐκεῖ > ἐκεῖσε (= προς τα εκεί, τοπικό επίρρ. κίνηση σε τόπο) και ἐκεῖθεν (= από εκεί, τοπικό επίρρ., κίνηση από τόπο) Πρόσεξε τώρα τον πίνακα παρακάτω με τις παραγωγικές καταλήξεις των επιρρημάτων και τη σημασία τους: Σημασία Καταλήξεις Παραδείγματα Τοπικά θι, σι(ν), οι ἄλλοθι (= αλλού) < ἄλλος (στάση σε τόπο) Ἀθήνησι(ν) < Ἀθῆναι Μεγαροῖ < Μέγαρα ω, σε, δε ( ζε) κάτω < κατά (κίνηση προς τόπο) ἄλλοσε (= προς άλλο μέρος) < ἄλλος Ἀθήναζε (Ἀθήνασ δε) < Ἀθῆναι θεν: οθεν, ωθεν ἄλλοθεν (= από άλλο μέρος) < ἄλλος (κίνηση από τόπο) πάντοθεν (= από παντού) < πᾶς (γεν. παντ ός) ἄνωθεν (= από πάνω) < ἄνω 17

18 Τροπικά ως ( ῶς) δικαίως < δίκαιος (παραγωγική κατάληξη για το σχηματισμό επιρρημάτων από επίθετα, αντωνυμίες και μετοχές) σαφῶς < σαφής ἄλλως (= αλλιώς) < ἄλλος ὁμολογουμένως < ὁμολογούμενος (ὁμολογέω, ῶ) δην: άδην, ίνδην βάδην < βαίνω (θ. βα ) (η)δόν τροχάδην < τρέχω (τ)ί ἀριστίνδην < ἄριστος εί ἀγεληδόν < ἀγέλη ς ἀμισθί < ἄμισθος (παραγωγικές καταλήξεις για το σχηματισμό επιρρημάτων από άλλα κλιτά μέρη του λόγου) ὀνομαστί < ὀνομάζω πανδημεί < πάνδημος ἐναλλάξ (<ἐναλλάγ ς) < ἐναλλάσσομαι Ποσοτικά ς τρίς < τρεῖς, τρία κις δεκάκις < δέκα άκις πεντάκις < πέντε Χρονικά τε ἄλλοτε < ἄλλος 18

19 ΑΣΚΗΣΕΙΣ 1. Να σχηματίσετε παράγωγα επιρρήματα από τις παρακάτω λέξεις. Για τον σχηματισμό των τοπικών επιρρημάτων να λάβετε υπόψη σας τα δεδομένα της τρίτης στήλης: πρωτότυπη λέξη παράγωγο επίρρημα δηλώνει Πλαταιαί > στάση σε τόπο πρός > κίνηση προς τόπο ἑκάτερος > κίνηση από τόπο καλός > τρόπο ἀληθής > τρόπο ἀναφαίνω > τρόπο ἑλληνίζω > τρόπο Α Αππάάννττηησσηη πρωτότυπη λέξη παράγωγο επίρρημα δηλώνει Πλαταιαί > Πλαταιᾶσιν στάση σε τόπο πρός > πρόσω / πόρρω κίνηση προς τόπο ἑκάτερος> ἑκατέρωθεν κίνηση από τόπο καλός > καλῶς τρόπο ἀληθής> ἀληθῶς τρόπο ἀναφαίνω> ἀναφανδόν τρόπο ἑλληνίζω> ἑλληνιστί τρόπο 19

20 2. Χρησιμοποιώντας τις κατάλληλες καταλήξεις από τη στήλη Β να σχηματίσετε επιρρήματα παράγωγα από τις λέξεις της στήλης Α και να γράψετε δίπλα τη σημασία τους: Α Β σημασία 1. ἕκαστος α...ί 2. πονηρός β. κις. 3. ἀμάχητος γ..οῖ.. 4. ἑπτά δ. τε.. 5. Πυθώ (= οι Δελφοί) ε...εί.. 6. νήποινος (= ατιμώρητος) στ. ῶς.. Α Αππάάννττηησσηη Α Β μετάφραση σημασία 1. ἕκαστος α. ἑκάστοτε κάθε φορά χρόνος 2. πονηρός β. πονηρῶς με πονηριά τρόπος 3. ἀμάχητος γ. ἀμαχητί χωρίς μάχη τρόπος 4. ἑπτά δ. ἑπτάκις επτά φορές ποσό 5. Πυθώ (= οι Δελφοί) ε. Πυθοῖ στους Δελφούς στάση σε τόπο 6. νήποινος (= ατιμώρητος) στ. νηποινεί χωρίς τιμωρία τρόπος 20

21 3. Να βρείτε τη διαφορά σημασίας μεταξύ των παρακάτω επιρρημάτων και να γράψετε από ποιες λέξεις παράγονται: αὐτόθι αὐτόθεν οἴκοι οἴκαδε ή οἰκόνδε οἴκοθεν ἐκεῖσε ἐκεῖθεν πάντοθεν πάντως Α Αππάάννττηησσηη α. αὐτόθι: στάση σε τόπο αὐτόθεν: κίνηση από τόπο Και τα δύο επιρρήματα παράγονται από την αντωνυμία αὐτός. β. οἴκοι: στάση σε τόπο οἴκαδε ή οἰκόνδε: κίνηση σε τόπο οἴκοθεν: κίνηση από τόπο Και τα τρία επιρρήματα παράγονται από το ουσ. οἶκος. γ. ἐκεῖσε: κίνηση σε τόπο ἐκεῖθεν: κίνηση από τόπο Και τα δύο επιρρήματα παράγονται από το επίρρ. ἐκεῖ. δ. πάντοθεν: κίνηση από τόπο πάντως: τρόπος Και τα δύο επιρρήματα παράγονται από την αντωνυμία πᾶς. 21

22 4. Με ποια σημασία χρησιμοποιούνται στη ν.ε. τα παρακάτω επιρρήματα και φράσεις της α.ε.; φύρδην μ(ε)ίγδην πύξ λάξ. ἄλλοθι. Α Αππάάννττηησσηη - φύρδην μ(ε)ίγδην = ανακατεμένα, χωρίς τάξη - πύξ λάξ = με γροθιές και κλοτσιές - ἄλλοθι = ν.ε. (ως ουσιαστ.) 1. ο ισχυρισμός του κατηγορουμένου ότι βρισκόταν αλλού, όταν διαπράχθηκε το αδίκημα 2. δικαιολογία που λειτουργεί ως ελαφρυντικό για μια πράξη μας 22

23 Γ 1. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Αφού ολοκληρώθηκε η διδασκαλία της Οριστικής όλων των χρόνων της μέσης φωνής, έφτασε η ώρα να γνωρίσεις το απαρέμφατο και τη μετοχή. Σου υπενθυμίζουμε ότι το απαρέμφατο είναι άκλιτος τύπος του ρήματος ενώ η μετοχή, πέρα από τη ρηματική της φύση, μετέχει και στη φύση των ονομάτων δηλαδή έχει γένη, αριθμούς και πτώσεις. Διάβασε προσεκτικά τους παρακάτω πίνακες: Καταλήξεις απαρεμφάτων ενεστώτας μέλλοντας αόριστος παρακείμενος Φωνηεντόληκτα εσθαι σεσθαι σασθαι σθαι βουλεύεσθαι βουλεύσεσθαι βουλεύσασθαι βεβουλεῦσθαι Ουρανικόληκτα εσθαι ξεσθαι ξασθαι χθαι πράττεσθαι πράξεσθαι πράξασθαι πεπρᾶχθαι Συφωνόληκτα Χειλικόληκτα εσθαι γράφεσθαι ψεσθαι γράψεσθαι ψασθαι γράψασθαι φθαι γεγράφθαι Οδοντικόληκτα εσθαι σεσθαι σασθαι σθαι πείθεσθαι πείσεσθαι πείσασθαι πεπεῖσθαι 23

24 Καταλήξεις μετοχών ενεστώτας μέλλοντας αόριστος παρακείμενος Φωνηεντόληκτα όμενος, η, ον σόμενος, η, ον σάμενος, η, ον μένος, η, ον ὁ βουλευόμενος ὁ βουλευσόμενος ὁ βουλευσάμενος ὁ βεβουλευμένος ἡ βουλευομένη ἡ βουλευσομένη ἡ βουλευσαμένη ἡ βεβουλευμένη τό βουλευόμενον τό βουλευσόμενον τό βουλευσάμενον τό βεβουλευμένον Ουρανικόληκτα όμενος, η, ον ξόμενος, η, ξάμενος, η, γμένος, η, ον ὁ πραττόμενος ον ον ὁ πεπραγμένος ἡ πραττομένη ὁ πραξόμενος ὁ πραξάμενος ἡ πεπραγμένη τό ἡ πραξομένη ἡ πραξαμένη τό πραττόμενον τό πραξόμενον τό πραξάμενον πεπραγμένον Χειλικόληκτα όμενος, η, ον ψόμενος, η, ψάμενος, η, μμένος, η, ον Συμφωνόληκτα ὁ γραφόμενος ἡ γραφομένη τό γραφόμενον ον ὁ γραψόμενος ἡ γραψομένη ον ὁ γραψάμενος ἡ γραψαμένη ὁ γεγραμμένος ἡ γεγραμμένη τό τό γραψόμενον τό γραψάμενον γεγραμμένον Οδοντικόληκτα όμενος, η, ον σόμενος, η, σάμενος, η, σμένος, η, ον ὁ ὀνομαζόμενος ον ον ὁ ὠνομασμένος ἡ ὀνομαζομένη ὁ ὀνομασόμενος ὁ ὀνομασάμενος ἡ ὠνομασμένη τό ὀνομαζόμενον ἡ ὀνομασομένη ἡ ὀνομασαμένη τό ὠνομασμένον τό ὀνομασόμενον τό ὀνομασάμενον 24

25 Παρατήρηση 1. Όπως συμβαίνει και στην ενεργητική φωνή το απαρέμφατο και η μετοχή του αορίστου δεν έχουν αύξηση. Αντίθετα το απαρέμφατο και η μετοχή του παρακειμένου διατηρούν τον αναδιπλασιασμό. Δηλαδή: Απαρέμφατο Μετοχή Αόριστος βουλεύσασθαι βουλευσάμενος η ον αλλά Παρακείμενος βε βουλεῦσθαι βε βουλευμένος η ον 2. Το αι στην κατάληξη των απαρεμφάτων είναι βραχύ. 3. Το απαρέμφατο του παρακειμένου τονίζεται πάντοτε στην παραλήγουσα. π.χ. πεπρᾶχθαι, γεγράφθαι, πεπεῖσθαι 4. Το αρσενικό και ουδέτερο γένος της μετοχής, σε όλους τους χρόνους, κλίνονται σύμφωνα με τη β κλίση του ουσιαστικού, ενώ το θηλυκό σύμφωνα με την α κλίση. 25

26 Γ 2. ΣΥΝΤΑΞΗ 1. ΤΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟΥ Είδαμε σε προηγούμενο κεφάλαιο ότι το υποκείμενο του ρήματος μπαίνει πάντοτε σε πτώση ονομαστική. Το υποκείμενο του απαρεμφάτου όμως μπορεί, ανάλογα με την περίπτωση, να τίθεται σε πτώση ονομαστική ή αιτιατική. Κοίταξε προσεκτικά τα παρακάτω παραδείγματα: α) Πρωταγόρας ἔλεγε σοφός εἶναι. (Ο Πρωταγόρας έλεγε ότι είναι σοφός). ἔλεγε: ρήμα, Πρωταγόρας: υποκείμενο στο ρήμα, εἶναι: αντικείμενο στο ρήμα και ειδικό απαρέμφατο (γιατί εξαρτάται από λεκτικό ρήμα), Πρωταγόρας: υποκείμενο του απαρεμφάτου, σοφός: κατηγορούμενο στο Πρωταγόρας. Όπως βλέπεις, το υποκείμενο του ρήματος είναι ίδιο με το υποκείμενο του απαρεμφάτου. Σ αυτήν την περίπτωση, φυσικά, το υποκείμενο του απαρεμφάτου εννοείται σε ονομαστική πτώση. Εδώ, δηλαδή, έχουμε το φαινόμενο της ταυτοπροσωπίας. Ταυτοπροσωπία ονομάζουμε το συντακτικό φαινόμενο κατά το οποίο το υποκείμενο του απαρεμφάτου είναι το ίδιο (τό αὐτό) με το υποκείμενο του ρήματος. Στην ταυτοπροσωπία το υποκείμενο του απαρεμφάτου βρίσκεται σε ονομαστική πτώση. β) Ἀριστοτέλης ἔλεγε τήν παιδείαν εἶναι κόσμον. (Ο Αριστοτέλης έλεγε ότι η παιδεία είναι στολίδι). ἔλεγε: ρήμα, Ἀριστοτέλης: υποκείμενο στο ρήμα, εἶναι: αντικείμενο στο ρήμα και ειδικό απαρέμφατο (γιατί εξαρτάται από λεκτικό ρήμα), τήν παιδείαν: υποκείμενο στο απαρέμφατο, κόσμον: κατηγορούμενο στο παιδείαν. Όπως παρατηρείς, το υποκείμενο του ρήματος, Ἀριστοτέλης δηλαδή, είναι διαφορετικό από το υποκείμενο του απαρεμφάτου, που είναι τήν παιδείαν. Σ αυτήν την περίπτωση, το υποκείμενο του απαρεμφάτου τίθεται σε αιτιατική πτώση. Εδώ, δηλαδή, έχουμε το φαινόμενο της ετεροπροσωπίας. Ετεροπροσωπία ονομάζουμε το συντακτικό φαινόμενο κατά το οποίο το υποκείμενο του απαρεμφάτου είναι διαφορετικό από το υποκείμενο του ρήματος. Στην ετεροπροσωπία το υποκείμενο του απαρεμφάτου βρίσκεται σε αιτιατική πτώση. 26

27 2. ΤΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΜΕΤΟΧΗΣ Είναι πολύ σημαντικό να καταλάβεις ότι το υποκείμενο μιας μετοχής βρίσκεται στο ίδιο γένος, στον ίδιο αριθμό και στην ίδια πτώση με τη μετοχή. Για παράδειγμα: Ἀθηναῖοι νενικηκότες τρόπαιον ἔστησαν. (Οι Αθηναίοι επειδή νίκησαν, έστησαν μνημείο νίκης). Το υποκείμενο της μετοχής νενικηκότες είναι αρσενικού γένους, πληθυντικού αριθμού και ονομαστικής πτώσης (Ἀθηναῖοι), δηλαδή συμφωνεί με τη μετοχή σε γένος, αριθμό και πτώση. Η μετοχή αυτή χαρακτηρίζεται συνημμένη. Ας δούμε λοιπόν τι σημαίνει αυτό. Η λ. συνημμένη είναι μετοχή παρακειμένου του ρ. συν άπτομαι, που θα πει «κολλώ μαζί». Έτσι η αιτιολογική μετοχή νενικηκότες κολλάει στο υποκείμενο του ρήματος Ἀθηναῖοι, που είναι και δικό της υποκείμενο! Άρα: Συνημμένη θα χαρακτηρίσω μια μετοχή που το υποκείμενό της έχει και άλλη συντακτική θέση μέσα στην πρόταση. Δες κι άλλο ένα παράδειγμα: Ἀκούσαντες ταῦτα οἱ στρατιῶται παρεσκευάσαντο πρός μάχην. (Όταν τα άκουσαν αυτά οι στρατιώτες ετοιμάστηκαν για μάχη). Το υποκείμενο της μετοχής ἀκούσαντες είναι οἱ στρατιῶται που ταυτόχρονα είναι και υποκείμενο του ρ. παρεσκευάσαντο. Άρα η μετοχή είναι συνημμένη. Πρόσεξε τώρα την περίπτωση της απόλυτης μετοχής στο παρακάτω παράδειγμα: Ἐστράτευσαν ἐπ αὐτούς οὐδεμιᾶς διαφορᾶς πρότερον ὑπαρχούσης. (Μετάφραση: Εξεστράτευσαν εναντίον τους παρόλο που δεν υπήρχε καμιά διαφορά μεταξύ τους από πριν). 27

28 Το υποκ. της μετοχής ὑπαρχούσης είναι η λ. διαφορᾶς που συμφωνεί με τη μετοχή σε γένος, αριθμό και πτώση. Παρατηρώ όμως ότι δεν έχει καμιά άλλη συντακτική θέση μέσα στην πρόταση, δεν είναι δηλαδή υποκ. ή αντικ. του ρήματος ή άλλος προσδιορισμός. Άρα: Απόλυτη θα χαρακτηρίσω μια μετοχή που το υποκείμενό της δεν έχει άλλη συντακτική θέση μέσα στην πρόταση. Σε μια τέτοια περίπτωση, αν παραλείψουμε τη μετοχή, το υποκείμενό της περιττεύει στην πρόταση, δηλ. αν πούμε Ἐστράτευσαν ἐπ αὐτούς οὐδεμιᾶς διαφορᾶς πρότερον, δε βγαίνει νόημα. Παρατηρήσεις 1. Απόλυτη μπορεί να είναι μόνο μια επιρρηματική μετοχή, όχι η κατηγορηματική (που είναι πάντα συνημμένη) ούτε η επιθετική μετοχή. 2. Η απόλυτη μετοχή βρίσκεται σε γενική πτώση, αν ανήκει σε προσωπικό ρήμα. Αν ανήκει σε απρόσωπο ρήμα, τότε μπαίνει σε αιτιατική πτώση. 28

29 Ασκήσεις 1. Να εντοπίσετε το απαρέμφατο μ.φ. του κειμένου της Ενότητας, να δηλώσετε το είδος του και να δικαιολογήσετε την πτώση του υποκειμένου του. Αππάάν Α άννττηησσηη ἀπέχεσθαι: τελικό απαρέμφατο, αντικείμενο στο ρ. βούλομαι (βουλητικό ρήμα) σε: υποκείμενο στο απαρέμφ. ἀπέχεσθαι. Είναι σε πτώση αιτιατική για να δηλωθεί η ετεροπροσωπία (καθώς το υποκ. του ρ. είναι το ἐγώ). 2. Να εντοπίσετε τις μετοχές μ.φ. του κειμένου και να βρείτε τα υποκείμενά τους. Να εξετάσετε, όπου είναι απαραίτητο, αν είναι συνημμένες ή απόλυτες. Αππάάν Α άννττηησσηη προσηρμοσμέναι: επιθετική μετοχή /υποκ.: κοιλότητες διαθαλπόμενον: κατηγορηματική μετοχή, συνημμένη στο εννοούμενο αντικ. αὐτόν του ρ. ἴδῃ (= αίσθησης σημαντικό) / υποκ.: αὐτόν περιεχόμενος: κατηγορηματική μετοχή, συνημμένη στο εννοούμενο υποκ. οὗτος (= ὁ καρκῖνος) του ρ. εὑρίσκεται / υποκ..: οὗτος ὁ πορευόμενος καί (ὁ) ἐπιτιθέμενος: επιθετικές μετοχές / υποκ.: το άρθρο ὁ. Οι μετοχές είναι υποκείμενα στο ρ. ἐστιν. 29

30 3. Να γράψετε σε όλους τους άλλους χρόνους, διατηρώντας τη φωνή, το γένος, τον αριθμό και την πτώση, τη μετοχή προσηρμοσμέναι. Α Αππάάννττηησσηη Ενεστώτας προσαρμοττόμεναι Μέλλοντας προσαρμοσόμεναι Αόριστος προσαρμοσάμεναι Παρακείμενος προσηρμοσμέναι 4. Να εντοπίσετε τις μετοχές ε.φ. και μ.φ. στις παρακάτω προτάσεις, να βρείτε αν είναι συνημμένες ή απόλυτες και να τις κλίνετε στον χρόνο και στο γένος που βρίσκονται: α. Καί οἱ μέν πολέμιοι οὕτω πράξαντες ἀπῆλθον, οἱ δέ Ἕλληνες ἀσφαλῶς πορευόμενοι τό λοιπόν τῆς ἡμέρας ἀφίκοντο ἐπί τόν Τίγρητα ποταμόν. β. Ἥλιον δέ νεφέλη προκαλύψασα ἠφάνισε μέχρι ἐξέλιπον ἄνθρωποι, καί οὕτως ἡ πόλις ἑάλω (= καταλήφθηκε). Α Αππάάννττηησσηη α. Καί οἱ μέν πολέμιοι οὕτω πράξαντες ἀπῆλθον, οἱ δέ Ἕλληνες ἀσφαλῶς πορευόμενοι τό λοιπόν τῆς ἡμέρας ἀφίκοντο ἐπί τόν Τίγρητα ποταμόν. Μετάφραση: Και οι εχθροί, αφού έπραξαν έτσι, αποχώρησαν, ενώ οι Έλληνες προχωρώντας με ασφάλεια την υπόλοιπη ημέρα έφτασαν στον Τίγρη ποταμό. - πράξαντες: χρονική μετοχή, συνημμένη στο υποκ. του ρ. ἀπῆλθον, δηλ. συνημμένη στο οἱ πολέμιοι - πορευόμενοι: τροπική μετοχή, συνημμένη στο υποκ. του ρ. ἀφίκοντο, δηλ. συνημμένη στο οἱ Ἕλληνες 30

31 β. Ἥλιον δέ νεφέλη προκαλύψασα ἠφάνισε μέχρι ἐξέλιπον ἄνθρωποι, καί οὕτως ἡ πόλις ἑάλω. Μετάφραση: Ένα σύννεφο,, αφού κάλυψε τον ήλιο, τον έκρυψε μέχρι που χάθηκαν οι άνθρωποι και έτσι καταλήφθηκε η πόλη. προκαλύψασα: χρονική μετοχή, συνημμένη στο νεφέλη υποκ. του ρ. ἠφάνισε, δηλ. συνημμένη στο ΚΛΙΣΗ Αόριστος Ενεστώτας Αόριστος Ενικός αριθμός Ον. πράξας πορευόμενος προκαλύψασα Γεν. πράξαντος πορευομένου προκαλυψάσης οτ. πράξαντι πορευομένῳ προκαλυψάσῃ Αιτ. πράξαντα πορευόμενον προκαλύψασαν Κλητ. πράξας πορευόμενε προκαλύψασα Πληθυντικός αριθμός Ον. πράξαντες πορευόμενοι προκαλύψασαι Γεν. πραξάντων πορευομένων προκαλυψασῶν οτ. πράξασι πορευομένοις προκαλυψάσαις Αιτ. πράξαντας πορευομένους προκαλυψάσας Κλητ. πράξαντες πορευόμενοι προκαλύψασαι 31

32 5. Να αναγνωρίσετε το είδος των απαρεμφάτων στις παρακάτω προτάσεις, να δικαιολογήσετε την πτώση του υποκειμένου τους και να τα μεταφέρετε στους άλλους χρόνους στη φωνή που βρίσκονται: α. Οἱ στρατιῶται ἠναγκάζοντο προφυλάττεσθαι τά βέλη. β. Οὐ πένητα κατέλιπέν μ (=με άφησε) ὁ πατήρ οὐδέ πολλήν οὐσίαν κεκτημένον, ἀλλά τοσαύτην ὅσην οὐδ αὐτοί οὗτοι ἀποκρύψασθαι πρός τήν πόλιν ἐδυνήθησαν. Α Αππάάννττηησσηη α. Οἱ στρατιῶται ἠναγκάζοντο προφυλάττεσθαι τά βέλη. Μετάφραση: Οι στρατιώτες αναγκάζονταν να προφυλάγονται από τα βέλη. προφυλάττεσθαι: τελικό απαρέμφατο, αντικείμενο στο ρ. ἠναγκάζοντο. Το υποκ. του απαρεμφάτου είναι οἱ στρατιῶται σε ονομαστική, γιατί έχουμε ταυτοπροσωπία. β. Οὐ πένητα κατέλιπέν μ ὁ πατήρ οὐδέ πολλήν οὐσίαν κεκτημένον, ἀλλά τοσαύτην ὅσην οὐδ αὐτοί οὗτοι ἀποκρύψασθαι πρός τήν πόλιν ἐδυνήθησαν. Μετάφραση: Ο πατέρας μου δεν με άφησε φτωχό ούτε να έχω πολλή περιουσία, αλλά τόση όση ούτε αυτοί οι ίδιοι δεν μπόρεσαν να αποκρύψουν ενώπιον των πολιτών. ἀποκρύψασθαι: τελικό απαρέμφ., αντικείμενο στο ρ. ἐδυνήθησαν. Το υποκ. του απαρεμφάτου είναι οὗτοι σε ονομαστική, γιατί έχουμε ταυτοπροσωπία. Χρονική Αντικατάσταση Ενεστώτας προφυλάττεσθαι ἀποκρύπτεσθαι Μέλλοντας προφυλάξεσθαι ἀποκρύψεσθαι Αόριστος προφυλάξασθαι ἀποκρύψασθαι Παρακείμενος προπεφυλάχθαι ἀποκεκρύφθαι 32

33 6. Να συμπληρώσετε τα κενά στις παρακάτω προτάσεις με τους τύπους που ζητούνται στις παρενθέσεις: α. Αὕτη τῷ οἰκέτῃ (= τον υπηρέτη) προσέταξεν.. (απαρ. ενεστ. ρ. ἀπάγω) ἔξω τόν κύνα. (απαρ. ενεστ. ρ. βούλομαι) γάρ.. (απαρ. ενεστ. ρ. ἀναπαύομαι) μεθ ἡσυχίας Ἀλέξανδρον ἔφη. β. Βούλομαι τοίνυν καί ὅλως (μτχ. ενεστ. ρ. ψεύδομαι) αὐτούς ἐπιδεῖξαι (= να αποδείξω). γ. Δεῖ με, περί ὧν οὗτος.. (ονομ. εν. αρσ. μτχ. παρακ. ρ. ἐπιβουλεύω) ἥκει (= έχει έρθει), περί τοῦ πράγματος (αιτ. εν. αρσ. μτχ. αορ. ρ. ἀκούω) καί περί τῆς πατρίδος καί περί τῆς οὐσίας.. (απαρ. αορ. ρ. ἀγωνίζομαι). δ. Λέγουσι δ οἱ νῦν Ἰλιεῖς καί τοῦτο, ὡς οὐδέ τελέως (απαρ. παρακ. ρ. ἀφανίζομαι) συνέβαινεν τήν πόλιν κατά τήν ἅλωσιν ὑπό τῶν Ἀχαιῶν, οὐδ ἐξελείφθη οὐδέποτε. Αππάάννττηησσηη Α α. Αὕτη τῷ οἰκέτῃ προσέταξεν ἀπάγειν ἔξω τόν κύνα βούλεσθαι γάρ ἀναπαύεσθαι μεθ ἡσυχίας Ἀλέξανδρον ἔφη. Μετάφραση: Αυτή πρόσταξε τον υπηρέτη να βγάλει έξω το σκύλο (είπε) ότι ο Αλέξανδρος ήθελε να αναπαυθεί με ησυχία. β. Βούλομαι τοίνυν καί ὅλως ψευδομένους αὐτούς ἐπιδεῖξαι. Μετάφραση: Θέλω λοιπόν να αποδείξω ότι αυτοί λένε εντελώς ψέματα. γ. Δεῖ με, περί ὧν οὗτος ἐπιβεβουλευκώς ἥκει, περί τοῦ πράγματος ἀκούσαντα καί περί τῆς πατρίδος καί περί τῆς οὐσίας ἀγωνίσασθαι. Μετάφραση: Πρέπει εγώ, για όσα αυτός με εχθρικές διαθέσεις έχει έρθει, αφού ακούσω την υπόθεση, να αγωνιστώ και για την πατρίδα και για την περιουσία μου. δ. Λέγουσι δ οἱ νῦν Ἰλιεῖς καί τοῦτο, ὡς οὐδέ τελέως ἠφανίσθαι συνέβαινεν τήν πόλιν κατά τήν ἅλωσιν ὑπό τῶν Ἀχαιῶν, οὐδ ἐξελείφθη οὐδέποτε. Μετάφραση: Λένε οι τωρινοί κάτοικοι της Τροίας και το εξής, ότι δηλαδή ούτε συνέβη η πόλη να έχει αφανιστεί ολοκληρωτικά κατά την άλωση από τους Αχαιούς, ούτε χάθηκε ποτέ. 33

34 ΤΟ ΑΠΟΦΘΕΓΜΑ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ Φθείρουσιν ἤθη χρήσθ ὁμιλίαι κακαί Μένανδρος, Γνῶμαι Μονόστιχοι Σημείωση Ο Μένανδρος ( π.χ.) ήταν Αθηναίος ποιητής, κύριος εκπρόσωπος της «νέας» κωμωδίας. Συνέθεσε πάνω από 108 κωμωδίες αλλά νίκησε μόνον οκτώ φορές. Το έργο του το διακρίνει μια διάθεση φιλοσοφική χωρίς πρόθεση για επίδειξη σοφίας. Ζωγράφισε τα ήθη της εποχής σε γλώσσα που αποπνέει αλήθεια και ειλικρίνεια. Ολόκληρη σώζεται η κωμωδία του Δύσκολος. Το έργο Γνῶμαι Μονόστιχοι αποτελεί συλλογή από μεμονωμένους στίχους με αποφθεγματικό χαρακτήρα. Λεξιλόγιο φθείρουσιν: γ πληθ. οριστικής ενεστ. του ρ. φθείρω = καταστρέφω ἤθη: αιτιατική πληθ. του ουσ. γ κλίσης ἦθος, τό χρήσθ = χρηστά: αιτιατική πληθ., ουδετέρου γένους του επιθ. β κλίσης χρηστός ή όν = ηθικός, ακέραιος, άψογος ὁμιλίαι: ονομαστική πληθ. του ουσ. α κλίσης ὁμιλία, ἡ = συναναστροφή Μετάφραση «Οι κακές συναναστροφές φθείρουν τα χρηστά ήθη». 34

35 ΕΠΙΜΕΤΡΟ Πρώτο Παράλληλο κείμενο Ἐλλοχῶσι δέ οἱ πολύποδες καί τούς ἰχθῦς τόν τρόπον τοῦτον. Ὑπό ταῖς πέτραις κάθηνται, καί ἑαυτούς ἐς τήν ἐκείνων μεταμορφοῦσι χρόαν, καί τοῦτο εἶναι δοκοῦσιν, ὅπερ οὖν καί πεφύκασιν αἱ πέτραι. Οἱ τοίνυν ἰχθῦς προσνέουσιν οἱονεί τῇ πέτρᾳ τοῖς πολύποσιν, οἵ δέ ἀφυλάκτους ὄντας αὐτούς περιβάλλουσι ταῖς ἐξ ἑαυτῶν ἄρκυσι ταῖς πλεκτάναις. Αἰλιανός, Ποικίλη Ἱστορία 1.1 Σημείωση Ο Κλαύδιος Αιλιανός (περ μ.χ.) ήταν Ρωμαίος στην καταγωγή, αλλά έγραψε στην ελληνική γλώσσα, την οποία έμαθε κοντά στο σοφιστή Παυσανία. Διακρινόταν για την ευρυμάθειά του. Βασισμένος σε προγενέστερες συλλογές συγκέντρωσε ποικίλες ιστορίες και ανέκδοτα από τον κόσμο των ζώων και των ανθρώπων. Τα έργα του Περί ζῴων ἰδιότητος και Ποικίλη Ἱστορία (που σώζεται τμηματικά) περιλαμβάνουν ιστορίες με ηθικολογικές προεκτάσεις. 35

36 Λεξιλόγιο ἐλλοχῶσι: γ πληθ. οριστικής ενεστ. του ρ. ἐλλοχάω ῶ = παραμονεύω, ενεδρεύω πολύποδες: ονομαστική πληθ. του ουσ. γ κλίσης πολύπους, ὁ = χταπόδι μεταμορφοῦσι: γ πληθ. οριστικής ενεστ. του ρ. μεταμορφόω ῶ = μεταμορφώνω ἑαυτούς ἐς τήν ἐκείνων μεταμορφοῦσι χρόαν = μεταμορφώνονται παίρνοντας το χρώμα εκείνων (= των βράχων) ὅπερ πεφύκασιν αἱ πέτραι = το οποίο είναι απ τη φύση τους οι πέτρες ὅπερ (αναφορική αντωνυμία) = το οποίο πεφύκασιν: γ πληθ. οριστικής παρακ. του ρ. φύομαι = είμαι απ τη φύση προσνέουσιν: γ πληθ. οριστικής ενεστ. του ρ. προσνέω = πλησιάζω κολυμπώντας, κολυμπώ κοντά οἱονεί τῇ πέτρᾳ: σα να είναι βράχος ἀφυλάκτους: αιτιατική πληθ. αρσενικού γένους του επιθέτου β κλίσης ὁ ἡ ἀφύλακτος / τό ἀφύλακτον περιβάλλουσι: γ πληθ. οριστικής ενεστ. του ρ. περιβάλλω = περικυκλώνω, τυλίγω ἄρκυσι: δοτική πληθ. του ουσ. γ κλίσης ἄρκυς, ἡ (γεν. ἄρκυος) = δίχτυ πλεκτάναις: δοτική πληθ. του ουσ. α κλίσης πλεκτάνη, ἡ = πλοκάμι 36

37 Λογική σύνταξη Μετάφραση Οἱ πολύποδες δέ ἐλλοχῶσι Τα χταπόδια στήνουν ενέδρα καί τούς ἰχθῦς τόν τρόπον τοῦτον. και στα ψάρια με τον εξής τρόπο. Κάθηνται ὑπό ταῖς πέτραις, Κάθονται κάτω από τους βράχους καί μεταμορφοῦσι ἑαυτούς και μεταμορφώνονται ἐς τήν ἐκείνων χρόαν, παίρνοντας το χρώμα εκείνων (των βράχων) καί δοκοῦσιν εἶναι τοῦτο, και φαίνονται ότι είναι έτσι, ὅπερ οὖν καί αἱ πέτραι πεφύκασιν. όπως ακριβώς είναι απ τη φύση τους οι βράχοι. Οἱ τοίνυν ἰχθῦς Τα ψάρια λοιπόν προσνέουσιν τοῖς πολύποσιν πλησιάζουν κολυμπώντας στα χταπόδια οἱονεῖ τῇ πέτρᾳ, σαν να πρόκειται για βράχο οἵ δέ ἀφυλάκτους ὄντας αὐτούς και αυτά, όπως είναι αφύλακτα τα ψάρια, περιβάλλουσι ταῖς ἐξ ἑαυτῶν ἄρκυσι τα τυλίγουν με τα δικά τους δίχτυα, ταῖς πλεκτάναις. δηλαδή τα πλοκάμια. Δεύτερο Παράλληλο κείμενο Μηδενί μηδέν ὀφείλετε εἰ μή τό ἀγαπᾶν ἀλλήλους ὁ γάρ ἀγαπῶν τόν ἕτερον νόμον πεπλήρωκε τό γάρ οὐ μοιχεύσεις, οὐ φονεύσεις, οὐ κλέψεις, οὐκ ἐπιθυμήσεις, καί εἴ τις ἑτέρα ἐντολή, ἐν τούτῳ τῷ λόγῳ ἀνακεφαλαιοῦται, ἐν τῷ ἀγαπήσεις τόν πλησίον σου ὡς σεαυτόν. Ἡ ἀγάπη τῷ πλησίον κακόν οὐκ ἐργάζεται πλήρωμα οὖν νόμου ἡ ἀγάπη. Ἀπόστολος Παῦλος, Ἐπιστολή πρός Ῥωμαίους

38 Σημείωση Ο Απόστολος Παύλος (1 ος αι. μ.χ.) γεννήθηκε στην Ταρσό της Κιλικίας από πατέρα Ρωμαίο πολίτη. Το εβραϊκό του όνομα ήταν Σαούλ ή εξελληνισμένο Σαύλος, ενώ Παύλος ήταν το όνομα πολλών επιφανών Ρωμαίων πολιτών. Στη διάρκεια ενός διωγμού κατά των χριστιανών, ο Παύλος ταξίδευε προς τη Δαμασκό όταν του αποκαλύφθηκε ο Χριστός κι από διώκτης μεταβλήθηκε όχι μόνον σε οπαδό του Χριστού αλλά και σε κήρυκα της διδασκαλίας του. Μετά τη βάφτιση και την κατήχησή του κι αφού εμβάθυνε στη νέα θρησκεία, έκανε τέσσερις περιοδείες φτάνοντας και στην Ελλάδα και ίδρυσε πολλές τοπικές εκκλησίες, όπως μαθαίνουμε από τις «Πράξεις». Επειδή συνέβαλε στην εξάπλωση του χριστιανισμού στους ειδωλολάτρες, χαρακτηρίστηκε «Απόστολος των Εθνών». Μαρτύρησε με αποκεφαλισμό κατά το διωγμό του Νέρωνα (περίπου μ.χ.). Ο Απόστολος Παύλος άφησε 14 επιστολές που περιλήφθηκαν στην Αγία Γραφή. Αποσπάσματά του διαβάζονται στη θεία Λειτουργία. Η μνήμη του γιορτάζεται μαζί με του Πέτρου, στις 29 Ιουνίου. Λεξιλόγιο ὀφείλετε: β πληθ. προστακτικής ενεστ. του ρ. ὀφείλω εἰ μή τό ἀγαπᾶν ἀλλήλους = εκτός από το να αγαπά ο ένας τον άλλο ἀγαπᾶν: απαρέμφ. ενεστ. του ρ. ἀγαπάω ῶ νόμον πεπλήρωκε = έχει τηρήσει το νόμο πεπλήρωκε: γ εν. οριστικής παρακ. του ρ. πληρόω ῶ = τηρώ εἴ τις ἑτέρα ἐντολή = και κάθε άλλη εντολή ἀνακεφαλαιοῦται: γ εν. οριστικής ενεστ. του ρ. ἀνακεφαλαιόομαι οῦμαι = συνοψίζομαι κακόν οὐκ ἐργάζεται = δεν κάνει κακό πλήρωμα, τό (ουσ. γ κλίσης) = εκπλήρωση 38

39 α απόσπασμα Λογική σύνταξη Μετάφραση Μηδενί μηδέν ὀφείλετε Σε κανέναν τίποτε μη χρωστάτε εἰ μή τό ἀγαπᾶν ἀλλήλους εκτός από το να αγαπά ο ένας τον άλλο ὁ γάρ ἀγαπῶν τόν ἕτερον γιατί αυτός που αγαπά τον άλλο πεπλήρωκε νόμον τηρεί το νόμο τό γάρ οὐ μοιχεύσεις, οὐ φονεύσεις, γιατί το «μη μοιχεύσεις», «μη φονεύσεις», οὐ κλέψεις, «μην κλέψεις», οὐκ ἐπιθυμήσεις, «μην επιθυμήσεις τα αγαθά του άλλου» καί εἴ τις ἑτέρα ἐντολή, και κάθε άλλη εντολή ἀνακεφαλαιοῦται ἐν τούτῳ τῷ λόγῳ, συνοψίζονται σ αυτόν το λόγο, ἐν τῷ ἀγαπήσεις στο να αγαπήσεις τόν πλησίον σου ὡς σεαυτόν. τον πλησίον σου όπως τον εαυτό σου. Ἡ ἀγάπη τῷ πλησίον Η αγάπη για τον πλησίον κακόν οὐκ ἐργάζεται δεν προξενεί κακό πλήρωμα οὖν νόμου ἡ ἀγάπη. η αγάπη λοιπόν (είναι) εκπλήρωση του νόμου. 39

40 Ερωτήσεις 1. Ποιες ομοιότητες παρουσιάζει η τεχνική των χταποδιών, όπως περιγράφεται στο πρώτο απόσπασμα, με την τεχνική του κάβουρα που περιγράφεται στο κείμενο της Ενότητας; Α Αππάάννττηησσηη Το χταπόδι εφαρμόζει την εξής τεχνική: εξομοιώνεται με το βράχο, προσαρμόζεται δηλαδή στο φυσικό περιβάλλον και παραμονεύει υπομονετικά τη λεία του, ώσπου να πέσει ανυποψίαστη στην παγίδα. Χρησιμοποιεί, όπως αντιλαμβανόμαστε, το δόλο προκειμένου να επιβιώσει. Το ίδιο κάνει και ο κάβουρας παγιδεύει το στρείδι όταν ανυποψίαστο ανοίγει το κέλυφός του στον ήλιο. Και στις δύο περιπτώσεις ο φαινομενικά ισχυρότερος αντίπαλος (χταπόδι κάβουρας) αναγκάζεται να καταφύγει στο δόλο και με υπομονή και μεθοδικότητα να κερδίσει τη λεία του. 2. Να αναζητήσετε κοινά σημεία ανάμεσα στις προτροπές που απευθύνει ο Μέγας Βασίλειος στο κείμενο της Ενότητας και σε αυτές του αποστόλου Παύλου στο δεύτερο παράλληλο κείμενο. Α Αππάάννττηησσηη Ο Μέγας Βασίλειος με την αλληγορία τού κάβουρα που την αντιστρέφει, προσπαθεί να αποτρέψει τους χριστιανούς από τη δόλια συμπεριφορά απέναντι στο συνάνθρωπό τους. Σκοπός του είναι να υπογραμμίσει ότι εκμετάλλευση του αδύναμου από τον ισχυρό παρατηρείται στο ζωικό βασίλειο και υπαινίσσεται ότι κάτι τέτοιο δε θα πρέπει να συμβαίνει στις χριστιανικές κοινότητες. Ανάμεσα στους ανθρώπους πρέπει να κυριαρχεί η άδολη χριστιανική αγάπη. Ο Απόστολος Παύλος με την Πρός Ρωμαίους επιστολή του (58 μ.χ.) κήρυξε την αγάπη προς τον συνάνθρωπο ως τέλεια εκπλήρωση όλων των εντολών του Θεού στον άνθρωπο. Η προτροπή του είναι σαφής: να αγαπήσεις τον άλλο όπως - κι όσο - τον εαυτό σου. Αυτή η ειλικρινής αγάπη διώχνει κάθε σκέψη για εκμετάλλευση του άλλου (κακόν οὐκ ἐργάζεται) και αποτελεί τη μεγαλύτερη αρετή του χριστιανού. 40

41 ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΕΜΠΕ ΩΣΗΣ (ΕΝΟΤΗΤΑ 17) 1. Να συμπληρώσεις τα κενά με την κατάλληλη λέξη από αυτές που δίνονται παρακάτω: κατάσαρκα, σάρκα,, λιπόσαρκα, σαρκαστική, λευκόσαρκα - Πολλά φωτομοντέλα έχουν εξαιρετικά σώμα προκειμένου να επιβιώσουν στο χώρο της μόδας. - Η συμπεριφορά του τον κάνει αντιπαθητικό σε όλους. - Το πορτοκάλι είναι ένα φρούτο με χυμώδη... - Τα.. ροδάκινα είναι μια εξαιρετική ποικιλία ροδακίνων. - Φορούσε το βαφτιστικό σταυρό του, για να τον προστατεύει στις δύσκολες ώρες. 2. Να επιλέξεις τη σωστή λέξη από αυτές που δίνονται στην παρένθεση: Θα την αναγνωρίσεις εύκολα από τα σγουρά καστανά μαλλιά και τα. (σαρκώδη, σάρκινα, σαρκαστικά) χείλη της. Είναι άνθρωπος που ενδιαφέρεται μόνο για τις.. (σαρκώδεις, σάρκινες, σαρκικές) απολαύσεις και καθόλου για τις πνευματικές. Πολλές (παχύσαρκες, λιπόσαρκες, σαρκοβόρες) γυναίκες καταφεύγουν σε ινστιτούτα αδυνατίσματος για να βελτιώσουν την εμφάνισή τους. Οι ηθοποιοί (σαρκάζουν, ενσαρκώνουν, μετενσαρκώνουν) διάφορους τύπους ανθρώπων στη διάρκεια της καλλιτεχνικής τους καριέρας. Μεριμνά μόνον για (το σάρκωμα, τη σάρκωση, το σαρκίο) του χωρίς να τον ενδιαφέρει τίποτε άλλο. 41

42 3. Να δώσεις τα συνώνυμα των παρακάτω λέξεων: σαρκοφάγος σάρκωση σαρκικός σαρκασμός ενσαρκώνω 4. Να δώσεις τα αντώνυμα των παρακάτω λέξεων: σάρκα σαρκοφάγος λιπόσαρκος σαρκικός παχύσαρκος 5. Να σχηματίσεις παράγωγα επιρρήματα από τις παρακάτω λέξεις λαμβάνοντας υπόψη και τη σημασία του κάθε επιρρήματος: Πρωτότυπη λέξη Παράγωγο επίρρημα Σημασία βαρύς αὐτός οἶκος ἔνιοι (= μερικοί) μύριοι 42

43 6. Χρησιμοποιώντας τις καταλήξεις από τη στήλη Β να σχηματίσεις επιρρήματα παράγωγα από τις λέξεις της στήλης Α και να γράψεις στη στήλη Γ τη σημασία τους. Α Β Γ πολύς κις ἕκαστος τε οὐρανός θεν συνεπής ῶς ἀμάχητος ί 7. Στις παρακάτω προτάσεις να βρεις πού έχουμε ταυτοπροσω ωπία και πού ετεροπροσωπία. Σε ποια πτώση μπαίνει το υποκείμενο του απαρεμφάτου στην κάθε περίπτωση; 1. Ἀγησίλαος ἐβούλετο τάς πόλεις αὐτονόμους εἶναι. 2. Πολλοί νέοι φιλοσοφεῖν νομίζουσιν. 3. Ὁμολογεῖς με ἀγαθόν εἶναι. 4. Οὗτος ἔλεγε τούτων ἐπιθυμεῖν. 5. Ἔλεγον δ οὗτοι οὐδεμίαν εἶναι σωτηρίαν τῇ πόλει. 43

44 8. Στις παρακάτω προτάσεις να επισημάνεις ποια απαρέμφατα είναι ειδικά και ποια τελικά. Επίσης να δηλώσεις αν υπάρχει ταυτοπροσωπία ή ετεροπροσωπία. α. Τόν καλόν κἀγαθόν ἄνδρα εὐδαίμονα εἶναί φημι. β. Οὐκ ἐπίσταμαι κιθαρίζειν. γ. Λέξουσί με σοφόν εἶναι. δ. Νομίζεις δυστυχεῖν ἐμέ; ε. Δοκεῖτέ μοι πάντες γιγνώσκειν. στ. Ἐβουλεύοντο τήν πόλιν τειχίζειν. ζ. Αἰσχύνομαι ὑμῖν εἰπεῖν τἀληθῆ. η. Ἔλεγον οὐκ εἶναι αὐτόνομοι. θ. Ἐγώ δ ὑμᾶς ἐρωτῆσαι βούλομαι. 9. Να συμπληρώσεις τις επόμενες προτάσεις με το σωστό τύπο απαρεμφάτου ή μετοχής αορίστου μέσης φωνής: 1. Τό. τἀγαθά χαλεπώτερον (= δυσκολότερο) τοῦ κτήσασθαί ἐστιν. α) φυλάττεσθαι, β) φυλάξεσθαι, γ) φυλάξασθαι 2. Κυμαῖος μέλι ἐπίπρασκεν (= πουλούσε). Ἐλθόντος δέ τινος καί καί εἰπόντος ὅτι πάνυ καλόν (= πολύ καλό), ἔφη (= είπε): εἰ μή γάρ μῦς ἐνέπεσεν εἰς αὐτό, οὐκ ἄν ἐπώλουν! α) γευομένου, β) γευσαμένου, γ) γευσομένου 3. Ἀπό θεοῦ.. α) ἄρξεσθαι, β) ἄρχεσθαι, γ) ἄρξασθαι 4. δέ τοῦ χειμῶνος (= κακοκαιρία) καί πάλιν γαλήνης γενομένης εἰς εὐωχίαν (= γλέντι) τραπέντες ὠρχοῦντο (= χόρευαν) καί ἐσκίρτων (= πηδούσαν). α) Παυομένου, β) Παυσομένου, γ) Παυσαμένου 44

45 10. Να συμπληρώσεις τις επόμενες προτάσεις με το σωστό τύπο απαρεμφάτου ή μετοχής παρακειμένου μέσης φωνής: 1. Τίς οὐ νομίζει ταῦτα ὑπό Σωκράτους ἄριστα.; α) πράξασθαι, β) πράξεσθαι, γ) πεπρᾶχθαι, δ) πράττεσθαι 2. Ἀγησίλαος ἔλεγεν ἀπίστων ὅρκον εἰς ὕδωρ. α) γράφεσθαι, β) γεγράφθαι, γ) ) γράψασθαι, δ) γράψεσθαι 3. Ἀμαζόνες οἰκοῦσιν (= κατοικούν) παρά τόν ποταμόν Θερμώδοντα σιδήρῳ. α) ὡπλισμέναι,, β) ὁπλιζόμεναι, γ) ὁπλισόμεναι, δ) ὁπλισάμεναι 4. Δεῦτεε οἱ εὐλογημένοι τοῦ πατρός μου, κληρονομήσατε τήν. ὑμῖν βασιλείαν ἀπό καταβολῆς κόσμου. α) ἑτοιμαζομένην, β) ἑτοιμασομένην, γ) ἑτοιμασαμένην, δ) ἡτοιμασμένηνν 11. Να συμπληρώσεις τα κενά με τον κατάλληλο τύπο του ρήματος που ζητείται στην παρένθεση και να μεταφράσεις τις προτάσεις: α) Ὁρῶ τόν νεανίανν τά ἑλληνικά γράμματα. (διδάσκομαι, μτχ. ενεστ.) β) Οἱ Ἀθηναῖοι ἐβούλοντο καλοί κἀγαθοί πολῖται.. (εἰμί, απαρ. μέλλ.) γ) Ὁ στρατηγός ἐκέλευε τούς στρατιώτας.. (μάχομαι, απαρ. ενεστ.) δ) Οἱ ναῦται ἑώρων τήν θάλατταν καί οὐκ ἐδύναντο πλεῖν. (ταράττομαι,, μτχ. ενεστ.) ε) Χρή. τά ἄριστα τῇ πόλει. (ψηφίζομαι, απαρ. ενεστ.) 45

46 12. Να μεταφέρεις τις ακόλουθες προτάσεις από τον πληθυντικό στον ενικό αριθμό και να τις μεταφράσεις: α) Ἡμεῖς ηὑρήκαμεν τά κεκλεμμένα δῶρα. β) Οἱ ῥήτορες συνεβούλευον τοῖς ἠθροισμένοις πολίταις τά δέοντα. γ) Οἱ μή ἐργαζόμενοι οὐκ ἔχουσι τά ἐπιτήδεια. δ) Ὑμεῖς ὁρᾶτε τούς πολεμίους διαλυσαμένους τάς σπονδάς. 13. Να συμπληρώσεις τις επόμενες φράσεις με τους κατάλληλους τύπους της μετοχής: α) Οἱ Ἀθηναῖοι μετεμέλοντο ἐκεχειρίαν οὐ.. (δέχομαι μετοχή αορίστου). β) Ὁρῶν ὁ Διογένης τούς ἄλλους ἀνθρώπους ἅπαντα τόν μετοχή ενεστώτα), ἐθαύμαζεν ὅτι μόνος ἀτάραχός ἐστι. βίον.. (ταράττομαι γ) Κύριε, (δοξάζομαι μετοχή παρακειμένου) ἐστί τό ὄνομά Σου εἰς τούς αἰῶνας, ἀμήν.. δ) Οἱ Ἀθηναῖοι παρεσκευάζοντο ὡς.. (πορεύομαι μετοχή μέλλοντα) ἐς μάχην. 46

47 14. Να συνδυάσεις κάθε ουσιαστικό της στήλης Α με την κατάλληλη μετοχή από τη στήλη Β, αφού τη βάλεις στη σωστή πτώση, αριθμό, γένος και χρόνο, ώστε να συμφωνεί με το ουσιαστικό: Α Β ἀποικίας μαχόμενος (εν.) σπονδῶν χαραττόμενος ( πρκ.) θαλάττης ἐκπεμπόμενος (πρκ.) στρατιώταις διαλυόμενος (πρκ.) ἀγαθά οἰκιζόμενος (εν.) λόγους κηρυττόμενος (μέλλ.) ἀγρῶν ταραττόμενος (εν.) ἡρώων ἀγωνιζόμενος (αόρ.) κήρυκα φυλαττόμενος ( πρκ.) γράμματα φραττόμενος (πρκ.) 15. Να γράψεις τα απαρέμφατα και τις μετοχές όλων των χρόνων των ρημάτων: ἐκπέμπομαι, διαπράττομαι, πολιτεύομαι, ἅπτομαι, κλέπτομαι, ἱδρύομαι, θλίβομαι, διασῴζομαι. 47

48 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ (ΕΝΟΤΗΤΑ 17) 1. Πολλά φωτομοντέλα έχουν εξαιρετικά λιπόσαρκο σώμα προκειμένου να επιβιώσουν στο χώρο της μόδας. Η σαρκαστική συμπεριφορά του τον κάνει αντιπαθητικό σε όλους. Το πορτοκάλι είναι ένα φρούτο με χυμώδη σάρκα. Τα λευκόσαρκα ροδάκινα είναι μια εξαιρετική ποικιλία ροδακίνων. Φορούσε το βαφτιστικό σταυρό του κατάσαρκα, για να τον προστατεύει στις δύσκολες ώρες. 2. Θα την αναγνωρίσεις εύκολα από τα σγουρά καστανά μαλλιά και τα σαρκώδη χείλη της. Είναι άνθρωπος που ενδιαφέρεται μόνο για τις πνευματικές. σαρκικές απολαύσεις και καθόλου για τις Πολλές παχύσαρκες γυναίκες καταφεύγουν σε ινστιτούτα αδυνατίσματος για να βελτιώσουν την εμφάνισή τους. Οι ηθοποιοί ενσαρκώνουν καριέρας. διάφορους τύπους ανθρώπων στη διάρκεια της καλλιτεχνικής τους Μεριμνά μόνον για το σαρκίο του χωρίς να τον ενδιαφέρει τίποτε άλλο. 3. Συνώνυμα σαρκοφάγος = σαρκοβόρος σάρκωση = υπόσταση σαρκικός = υλικός σαρκασμός = χλευασμός, ειρωνεία, κοροϊδία ενσαρκώνω = υποδύομαι 48

49 4. Αντώνυμα σάρκα πνεύμα σαρκοφάγος φυτοφάγος λιπόσαρκος σωματώδης, ευτραφής, παχύσαρκος σαρκικός πνευματικός παχύσαρκος λεπτός, κοκαλιάρης, λιπόσαρκος 5. Πρωτότυπη λέξη Παράγωγο επίρρημα Σημασία βαρύς βαρέως τρόπος αὐτός αὐτόθι στάση σε τόπο οἶκος οἴκοθεν κίνηση από τόπο ἔνιοι (= μερικοί) ἐνίοτε χρόνος μύριοι μυριάκις ποσό 6. Α Β Γ πολύς πολλά κις ποσό ἕκαστος ἑκάστο τε χρόνος οὐρανός οὐρανό θεν κίνηση από τόπο συνεπής συνεπ ῶς τρόπος ἀμάχητος ἀμαχητ ί τρόπος 49

50 7. 1. Ἀγησίλαος ἐβούλετο τάς πόλεις αὐτονόμους εἶναι. (Ο Αγησίλαος ήθελε να είναι οι πόλεις αυτόνομες). Εδώ έχουμε ετεροπροσωπία, γιατί: ἐβούλετο: ρήμα, Ἀγησίλαος: υποκείμενο στο ρήμα, εἶναι: αντικείμενο στο ρήμα και τελικό απαρέμφατο, τάς πόλεις: υποκείμενο στο απαρέμφατο, αὐτονόμους: κατηγορούμενο στο πόλεις. Το υποκείμενο, λοιπόν, του απαρεμφάτου (τάς πόλεις) είναι διαφορετικό από το υποκείμενο του ρήματος (Ἀγησίλαος) γι αυτό και τέθηκε σε πτώση αιτιατική. 2. Πολλοί νέοι φιλοσοφεῖν νομίζουσιν. (Πολλοί νέοι νομίζουν ότι φιλοσοφούν). Εδώ έχουμε ταυτοπροσωπία, γιατί: νομίζουσιν: ρήμα, νέοι: υποκείμενο στο ρήμα, πολλοί: ομοιόπτωτος επιθετικός προσδιορισμός στο υποκείμενο νέοι, φιλοσοφεῖν: αντικείμενο στο ρήμα και ειδικό απαρέμφατο, νέοι: υποκείμενο και στο απαρέμφατο. Το ρήμα και το απαρέμφατο έχουν το ίδιο υποκείμενο (νέοι) και είναι σε πτώση ονομαστική. 3. Ὁμολογεῖς με ἀγαθόν εἶναι. (Πιστεύεις ότι εγώ είμαι γενναίος). Εδώ έχουμε ετεροπροσωπία, γιατί: Ὁμολογεῖς: ρήμα, σύ: το εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος, εἶναι: αντικείμενο στο ρήμα και ειδικό απαρέμφατο, με: υποκείμενο στο απαρέμφατο, ἀγαθόν: κατηγορούμενο στο με. Το υποκείμενο, λοιπόν, του απαρεμφάτου (με) είναι διαφορετικό από το υποκείμενο του ρήματος (σύ) γι αυτό και τέθηκε σε πτώση αιτιατική. 50