ἡ χιών, τό σῶμα -α -ος / -ως -ων -ι -σι(ν) -α / -ν -α -ς / -

Transcript

1 ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ Γ ΚΛΙΣΗΣ Γενικές παρατηρήσεις Η γ κλίση περιλαμβάνει ουσιαστικά και των τριών γενών περιττοσύλλαβα. Τα τριτόκλιτα ουσιαστικά λήγουν στην ονομαστική ενικού σε α, ι, υ, ω, ν, ρ, ς (ξ, ψ), και στη γενική σε ος, ως ή ους : τό σῶμα, σώματος / τό ἄστυ, ἄστεος / ἠχώ, ἠχοῦς / γέρων, γέροντος / ῥήτωρ, ῥήτορος / ἥρως, ἥρωος / κόραξ, κόρακος / κώνωψ, κώνωπος Τα αρσενικά και τα θηλυκά τριτόκλιτα ουσιαστικά έχουν τις ίδιες καταλήξεις σε όλες τις πτώσεις. Διαίρεση των τριτοκλίτων ουσιαστικών καταληκτικά : στην ονομαστική ενικού ἥρως, ταχύτης ως προς την κατάληξη ως προς το θέμα ως προς τον χαρακτήρα Ονομ. Γεν. Δοτ. Αιτ. Κλητ. έχουν κατάληξη ς : στην ονομαστική ενικού δεν έχουν κατάληξη. Όλα τα ουδέτερα είναι. μονόθεμα : διατηρούν το αρχικό τους θέμα σε όλες τις πτώσεις. Το θέμα τους βρίσκεται από τη γενική ενικού, αφού αφαιρεθεί η κατάληξη. διπλόθεμα : έχουν δυο θέματα κατά την κλίση τους : ισχυρό (μακρόχρονο) και ασθενές (βραχύχρονο). Το ισχυρό βρίσκεται από την ονομαστική ενικού και το ασθενές από τη γενική ενικού αφού αφαιρεθεί η κατάληξη. φωνηεντόληκτα χιών, τό σῶμα χιτών, χιος (θ.χιτων) τό κτῆμα, κτήματος (θ. κτηματ) ποιμήν (ισχυρό θ.ποιμην), ποιμένος (ασθενές θ. ποιμεν) γέρων (ισχυρό θ.γερων), γέροντος (ασθενές θ. γέροντ) βασιλεύς ουρανικόληκτα : κόραξ, κόρακος αφωνόληκτα οδοντικόληκτα : πατρίς, πατρίδος συμφωνόληκτα χειλικόληκτα : κώνωψ, κώνωπος ενρινόληκτα : Ἕλλην, Ἕλληνος ημιφωνόληκτα υγρόληκτα : ῥήτωρ, ῥήτορος σιγμόληκτα : τό βέλος, βέλους (<βέλεσος) ΚΑΤΑΛΗΞΕΙΣ ΤΡΙΤΟΚΛΙΤΩΝ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΑΡΣΕΝΙΚΑ και ΘΗΛΥΚΑ ΟΥΔΕΤΕΡΑ ΕΝΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΕΝΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ς / ες α ος / ως ων ος / ως ων ι σι(ν) ι σι(ν) α / ν ας / ς α ς / ες α Γενικοί κανόνες τονισμού των τριτοκλίτων ουσιαστικών : 1. Το ι και το α στη λήγουσα των ονομάτων της γ κλίσης είναι πάντα βραχύχρονα : γνῶσις, ἀγῶνι, γῆρας, ἀκτῖσι(ν), ἀκτῖνας, παιᾶσι(ν), παιᾶνας, χειμῶσι(ν), χειμῶνας. 2. Περισπωμένη παίρνουν: α) Οι μονοσύλλαβοι τύποι της ονομαστικής, αιτιατικής και κλητικής που έχουν χαρακτήρα ι και υ (αυ, ου) : κῖς, κῖν, κῖ, τους κῖς / δρῦς, την δρῦν, δρῦ, τάς δρῦς / τόν βοῦν, βοῦ, τούς βοῦς / τήν γραῦν, γραῦ, τάς γραῦς. β) Η αιτιατική πληθυντικού των ονομάτων σε υς, όταν τονίζεται στη λήγουσα: ἰχθῦς, κλιτῦς. γ) Η ονομαστική, αιτιατική και κλητική ενικού των ονομάτων πῦρ και οὖς. δ) Η ονομαστική και κλητική ενικού του θηλυκού του ονόματος γλαῦξ. ε) Η κλητική ενικού των ονομάτων σε ευς: π.χ. βασιλεῦ, γονεῦ, ἱερεῦ. 3. Τα μονοσύλλαβα ουσιαστικά της γ κλίσης στη γενική και τη δοτική ενικού και γενική πληθυντικού τονίζονται στη λήγουσα : φλόξ, φλογί, φλογῶν, φλοξί. Εξαιρούνται και τονίζονται στην παραλήγουσα : θώς, θώων / οὖς, ὤτων / παῖς, παίδων / Τρώς, Τρώων / δᾴς, δᾴδων / φῶς, φώτων.

2 ΦΩΝΗΕΝΤΟΛΗΚΤΑ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ Γ' ΚΛΙΣΗΣ ΚΑΤΑΛΗΚΤΙΚΑ ΜΟΝΟΘΕΜΑ 1 σε ως, γεν.ωος σε υς, γεν.υος σε εύς, γεν.έως σε οῦς, γεν.οός σε αῦς, γεν.αός ἥρως Τρὼς βότρυς ἰχθὺς δρῦς βασιλεὺς ἁλιεὺς βοῦς γραῦς ἥρωος Τρωὸς βότρυος ἰχθὺος δρυός βασιλέως ἁλιέως, ῶς βοὸς γραὸς ἥρωι Τρωὶ βότρυϊ ἰχθὺι δρυΐ βασιλεῖ ἁλιεῖ βοῒ γραῒ ἥρωα Τρῶα βότρυν ἰχθὺν δρῦν βασιλέα ἁλιέα, ᾶ βοῦν γραῦν ἥρως Τρὼς βότρυ ἰχθὺ δρῦ βασιλεῦ ἁλιεῦ βοῦ γραῦ ἥρωες ρώων ἥρωσι ἥρωας ἥρωες Τρῶες Τρώων Τρωσὶ(ν) Τρῶας Τρῶες βότρυες ἰχθὺες βοτρύων ἰχθὺων βότρυσι(ν) ἰχθὺσι(ν) βότρυς ἰχθῦς βότρυες ἰχθὺες δρύες δρυῶν δρυσί(ν) δρῦς δρύες βασιλεῖς βασιλέων βασιλεῦσι βασιλέας βασιλεῖς ἁλιεῖς ἁλιέων, ῶν ἁλιεῦσι ἁλιέας, ᾶς ἁλιεῖς βόες βοῶν βουσὶ(ν) βοῦς βόες γρᾶες γραῶν γραυσὶ γραῦς γρᾶες Για τα καταληκτικά μονόθεμα σε υς, γεν.υος : Η κλητική ενικού σχηματίζεται χωρίς κατάληξη : κλιτύ, στάχυ, πληθύ, ἰχθύ. Όλοι οι μονοσύλλαβοι τύποι, όταν τονίζονται στη λήγουσα, παίρνουν περισπωμένη : δρῦς, δρῦν, ὦ δρῦ, δρῦς. Στην αιτιατική πληθυντικού, όταν τονίζονται στη λήγουσα, παίρνουν περισπωμένη : ἰχθῦς, κλιτῦς, ἰσχῦς. Η αιτιατική ενικού λήγει σε ν, αντί σε α : ἰχθύν, κλιτὺν και η αιτιατική πληθυντικού λήγει σε ς και όχι ας : βότρυς, ὀσφῦς. Για τα καταληκτικά μονόθεμα σε εύς, γεν.έως : Η γενική ενικού λήγει σε ως (και όχι ος) : βασιλέως Η κλητική ενικού είναι όμοια με το θέμα χωρίς την κατάληξη : βασιλεῦ, γραμματεῦ. Το ίδιο και στα σε οῦς και αῦς : βοῦ, γραῦ κλπ Η αιτιατική πληθυντικού λήγει σε ας : βασιλέας, γονέας, γραμματέας.(η αιτιατική σε εῖς μεταγενέστερη) Το υ του χαρακτήρα αποβάλλεται πριν από φωνήεν : βασιλέως. Το ίδιο και στα σε οῦς και αῦς : βοός, γραός κλπ Το ε που μένει μετά την αποβολή του υ συναιρείται με το ε ή το ι της κατάληξης σε ει : βασιλεῦι> βασιλει >βασιλεῖ, βασιλεῦες>βασιλέες> βασιλεῖς Όσα έχουν πριν από το εύς φωνήεν συναιρούν συνήθως το ε με το ω και το α στη γενική και αιτιατική ενικού και πληθυντικού : ἁλιέως > ἁλιῶς, ἁλιέα > ἁλιᾶ, ἁλιέων > ἁλιῶν, ἁλιέας > ἁλιᾶς, Εὐβοέως > Εὐβοῶς, Πειραιέα > Πειραιᾶ κλπ σε ις, γεν.εως δύναμις δυνάμεως δυνάμει δύναμιν δύναμι δυνάμεις δυνάμεων δυνάμεσι(ν) δυνάμεις δυνάμεις ΚΑΤΑΛΗΚΤΙΚΑ ΔΙΠΛΟΘΕΜΑ 2 ΑΚΑΤΑΛΗΚΤΑ ΔΙΠΛΟΘΕΜΑ 3 σε υς, γεν.εως Ουδέτερο σε υ, γεν.εως Θηλυκά σε ώ, γεν. οῦς πέλεκυς πῆχυς ἄστυ ἠχὼ Κλειὼ λεχὼ πελέκεως πήχεως ἄστεως ἠχοῦς Κλειοῦς λεχοῦς πελέκει πήχει ἄστει ἠχοῖ Κλειοῖ λεχοῖ πέλεκυν πῆχυν ἄστυ ἠχὼ Κλειὼ λεχὼ πέλεκυ πῆχυ ἄστυ ἠχοῖ Κλειοῖ λεχοῖ πόλις πόλεως πόλει πόλιν πόλι πόλεις πόλεων πόλεσι(ν) πόλεις πόλεις πελέκεις πελέκεων πελέκεσι(ν) πελέκεις πελέκεις πήχεις πήχεων πήχεσι(ν) πήχεις πήχεις ἄστη ἄστεων ἄστεσι(ν) ἄστη ἄστη λεχοὶ (β κλίση) λεχῶν λεχοῖς λεχοὺς λεχοὶ Για τα καταληκτικά διπλόθεμα σε ις, και υς, γεν.εως : Τα δύο τους θέματα είναι : α) ισχυρό σε ι ή υ : πολι, πελεκυ από το οποίο σχηματίζονται η ονομαστική αιτιατική και κλητική του ενικού και β) ασθενές σε ε : πολε, πελεκε από το οποίο σχηματίζονται οι υπόλοιπες πτώσεις Η γενική ενικού (κατάληξη ως) και η γενική πληθυντικού (κατάληξη ων) τονίζονται στην προπαραλήγουσα (αντίθετα από τον κανόνα) : πόλεως, πόλεων, δυνάμεως, δυνάμεων, πελέκεως, πελέκεων Σχηματίζουν την αιτιατική ενικού σε ν και την κλητική χωρίς κατάληξη : πόλιν, πόλι, πήχυν, πήχυ, βάσιν, βάσι. Για τα διπλόθεμα θηλυκά σε ώ, γεν.οῦς : Τα δύο τους θέματα είναι : α) ισχυρό σε ω : ἠχω, Κλειω, λεχω από το οποίο σχηματίζεται η ονομαστική του ενικού χωρίς κατάληξη και β) ασθενές σε ο : ἠχο, Κλειο, λεχο από το οποίο σχηματίζονται οι υπόλοιπες πτώσεις με συναίρεση.: ἠχόος > ἠχοῦς, ἠχόι > ἠχοῖ, ἠχόα > ἠχὼ. Παρά τη συναίρεση η αιτιατική οξύνεται κατ αναλογίαν προς την ομόηχη ονομαστική : ἠχὼ, ἠχὼ Η κλητική ενικού σχηματίζεται ακατάληκτη από αρχαιότερο θέμα σε οι και περισπᾶται κατ αναλογίαν προς την ομόηχη δοτική : ἠχοῖ. Κανονικά δεν έχουν πληθυντικό. Όσα έχουν τον σχηματίζουν κατά τη β κλίση : λεχοί, λεχῶν κλπ 1 Κατά το Τρώς : θώς (:τσακάλι), δμώς (:δούλος) κατά το βότρυς : στάχυς, πίτυς (:πεύκο), κάνδυς (: μηδικός μανδύας), τό νᾶπυ (:σινάπι) κατά το ἰχθὺς : ἰλύς (:λάσπη), ἰσχύς, κλιτύς (:πλαγιά), ὀσφύς (:μέση), ὀφρύς (: φρύδι), Ἐρινύς κά κατά το δρῦς : μῦς, σῦς (: σκόρος), ὗς (: αγριόχοιρος) κά. κατά το βασιλεὺς : γραφεύς, ἱερεύς, γονεύς, γραμματεύς, Ἀμφισσεύς, Ἀχαρνεύς κλπ κατά το ἁλιεὺς : Δωριεύς, Ἐρετριεύς, Εὐβοεύς, Πειραιεύς, Πλαταιεύς κλπ τα βοῦς και γραῦς είναι μοναδικά. 2 Κατά το δύναμις τα παροξύτονα θηλυκά: αἴσθησις, ἀκρόπολις, βεβαίωσις, δήλωσις, ποίησις κά πολλά κατά το πόλις : κόνις (:σκόνη), μάντις, ὄφις και πολλά θηλυκά αφηρημένα όπως ἄρσις, βάσις, δρᾶσις, δόσις, κλάσις, λύσις, πλάσις, πρᾶξις, στάσις, τάξις, ὕβρις, φύσις κλπ κατά το πέλεκυς : πῆχυς και πρέσβυς το ἄστυ είναι μοναδικό. 3 Όμοια τα : Γοργώ, Ἐρατώ, Κλωθώ, Λητώ, Σαπφώ, φειδώ, πειθώ κά.

3 ΣΥΜΦΩΝΟΛΗΚΤΑ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ Γ' ΚΛΙΣΗΣ ΑΦΩΝΟΛΗΚΤΑ ΟΥΡΑΝΙΚΟΛΗΚΤΑ ΧΕΙΛΙΚΟΛΗΚΤΑ καταληκτικά μονόθεμα 4 καταληκτικά μονόθεμα 5 χαρακτήρας κ χαρακτήρας γ χαρακτήρας χ χαρακτήρας π χαρακτήρας βκόραξ σάρξ πτέρυξ αἶξ ὄνυξ βήξ γύψ Κύκλωψ Ἄραψ κόρακος σαρκός πτέρυγος αἰγός ὄνυχος βηχός γυπός Κύκλωπος Ἄραβος κόρακι σαρκί πτέρυγι αἰγί ὄνυχι βηχί γυπί Κύκλωπι Ἄραβι κόρακα σάρκα πτέρυγα αἶγα ὄνυχα βῆχα γῦπα Κύκλωπα Ἄραβα κόραξ σάρξ πτέρυξ αἶξ ὄνυξ βήξ γύψ Κύκλωψ Ἄραψ κόρακες κοράκων κόραξι(ν) κόρακας κόρακες σάρκες σαρκῶν σαρξί(ν) σάρκας σάρκες πτέρυγες πτερύγων πτέρυξι(ν) πτέρυγας πτέρυγες Καταληκτικά μονόθεμα με χαρακτήρα απλό οδοντικό (τ,δ,θ) 6 χαρακτήρας τ χαρακτήρας δ χαρακτήρας θ τάπης τάπητος τάπητι τάπητα τάπης τάπητες ταπήτων τάπησι(ν) τάπητας τάπητες πατρίς πατρίδος πατρίδι πατρίδα πατρίς πατρίδες πατρίδων πατρίσι(ν) πατρίδας πατρίδες ὄρνις ὄρνιθος ὄρνιθι ὄρνιν ὄρνι ὄρνιθες ὀρνίθων ὄρνισι(ν) ὄρνιθας ὄρνιθες αἶγες αἰγῶν αἰξί(ν) αἶγας αἶγες ὄνυχ ὀνύχων ὄνυξι(ν) ὄνυχας ὄνυχες βῆχες βηχῶν βηξί(ν) βῆχας βῆχες ΟΔΟΝΤΙΚΟΛΗΚΤΑ Καταληκτικά μονόθεμα με θέμα σε ντ 7 σε ας, αντος γίγας γίγαντος γίγαντι γίγαντα γίγαν γίγαντες γιγάντων γίγασι(ν) γίγαντας γίγαντες ἱμὰς ἱμάντος ἱμάντι ἱμάντα ἱμὰς ἱμάντες ἱμάντων ἱμᾶσι ἱμάντας ἱμάντες σε ους, οντος ὀδοὺς ὀδόντος ὀδόντι ὀδόντα ὀδοὺς ὀδόντες ὀδόντων ὀδοῦσι(ν) ὀδόντας ὀδόντες γῦπες γυπῶν γυψί(ν) γῦπας γῦπες Κύκλωπες Κυκλώπων Κύκλωψι(ν) Κύκλωπας Κύκλωπες Ακατάληκτα διπλόθεμα με θέμα σε ντ 8 Ασυναίρετα σε ων, γεν. οντος γέρων γέροντος γέροντι γέροντα γέρον γέροντες γερόντων γέρουσι(ν) γέροντας γέροντες Τα περισσότερα αρσενικά και θηλυκά αφωνόληκτα σχηματίζουν την αιτιατική ενικού σε α και την κλητική ενικού όμοια με την ονομαστική : κόρακα, κόραξ, τήν πατρίδα, πατρίς. Όμως, τα βαρύτονα οδοντικόληκτα σε ις (γεν. ιτος, ιδος, ιθος) σχηματίζουν την αιτιατική ενικού σε ν και την κλητική ενικού όμοια με το θέμα και με αποβολή του οδοντικού χαρακτήρα: τήν ὄρνιν, ὄρνι, τήν χάριν, χάρι, τήν ἔριν, ἔρι. Το ίδιο και κάποια σε ης ή υς, όπως / Πάρνης, θος και κόρυς, θος : τόν /τήν Πάρνην, Πάρνη, τήν κόρυν, κόρυ. Τα βαρύτονα οδοντικόληκτα σε ας (αντος), ων (οντος) και τα συνηρημένα κύρια οδοντικόληκτα σε ῶν (ῶντος) σχηματίζουν την κλητική ενικού όμοια με το θέμα και με αποβολή του οδοντικού χαρακτήρα τ : γίγαν, γέρον, λέον, Ξενοφῶν. Το ίδιο και τα / παῖς, παιδός και τυραννίς, τυραννίδος : παῖ, τυραννί. (βλ. πίνακα δίπλα) Τα ουδέτερα οδοντικόληκτα σεμα (ματος) είναι όλα : κτῆμα, σῶμα, γράμμα, κάλυμμα. Τα μοναδικά ουδέτερα οδοντικόληκτα καταληκτικά είναι τό φῶς, φωτός (βλ. πίνακα δίπλα)και τό ανώμαλο οὖς, ὠτός (: αυτί). (για τό οποίο βλ. στα ανώμαλα τριτόκλιτα) Το ουσιαστικό πούς σχηματίζει την ονομαστική από θέμα ποδ με αποβολή του οδοντικού χαρακτήρα δ και έκταση του ο σε ου : ποδς> πούς (βλ. πίνακα δίπλα) Τα ουσιαστικά ἄναξ, χειρῶναξ, νύξ και το γάλα έχουν θέμα σε κτ : ἄνακτος, χειρώνακτος, νυκτός, γάλακτος κλπ Το ουσιαστικό θρίξ η ονομαστική και κλητική ενικού και η δοτική πληθυντικού (οι πτώσεις που δεν έχουν ξ) σχηματίζονται με θέμα τριχ : θρίξ, τριχός κλπ (βλ. πίνακα δίπλα) Ἄραβες Ἀράβων Ἄραψι(ν) Ἄραβας Ἄραβες Συνηρημένα κύρια σε ῶν, γεν. ῶντος Ξενοφῶν Ξενοφῶντος Ξενοφῶντι Ξενοφῶντα Ξενοφῶν τυραννίς τυραννίδος τυραννίδι τυραννίδα τυραννί τυραννίδες τυραννίδων τυραννίσι(ν) τυραννίδας τυραννίδες πούς ποδός ποδί πόδα πούς πόδες ποδῶν ποσί(ν) πόδας πόδες παῖς παιδός παιδί παῖδα παῖ παῖδες παίδων παισί(ν) παῖδας παῖδες ἄναξ ἄνακτος ἄνακτι ἄνακτα ἄναξ ἄνακτες ἀνάκτων ἄναξι(ν) ἄνακτας ἄνακτες φλέψ φλεβός φλεβί φλέβα φλέψ φλέβες φλεβῶν φλεψί(ν) φλέβας φλέβες ουδέτερα μονόθεμα σε (μ)α, γεν. (μ)ατος 9 κτῆμα κτήματος κτήματι κτῆμα κτῆμα κτήματα κτημάτων κτήμασι κτήματα κτήματα φῶς φωτός φωτί φῶς φῶς φῶτα φώτων φωσί(ν) φῶτα φῶτα θρίξ τριχός τριχί τρίχα θρίξ τρίχες τριχῶν θριξί(ν) τρίχας τρίχες 4 χαρακτήρας κ : θώραξ (θώρακος), κῆρυξ, πῖδαξ, πίναξ, φοῖνιξ, φύλαξ, χάλιξ, αὖλαξ, γλαῦξ, ἔλιξ, κλῖμαξ, κύλιξ, πλάξ κά. χαρακτήρας γ : μάστιξ (μάστιγος), σάλπιγξ, σῆραγξ, σῦριγξ, Σφίγξ, φάλαγξ, φάραγξ, λάρυγξ, τέττιξ (:τζίτζικας), Φρύξ, κά. (τα σε γξ, γεν.γγος) χαρακτήρας χ : διῶρυξ, διώρυχος και μεταγενέστερο διώρυγος, θρίξ, τριχός κά. 5 χαρακτήρας π : Αἰθίοψ, Κέκροψ, Πέλοψ, σκνίψ χαρακτήρας β : λίψ, χάλυψ 6 χαρακτήρας τ: θής (θητός), Κρής, λέβης, Χάρης, Λάχης, ἐσθής, δεξιότης, πιστότης, ποιότης, βαρύτης, βραδύτης, βραχύτης, ταχύτης κά. χαρακτήρας δ: ἀγελάς (δος), Ἑλλάς, λαμπάς, Παλλάς, μονάς, δυάς, τριάς, τετράς, ἀσπίς, Αὐλίς, βαθμίς, θυρίς, Ἑλληνίς, κορωνίς, ἁψίς, βαλβίς, νησίς, σφραγίς, ψηφίς, χλαμύς κά. χαρακτήρας θ: Τίρυνς (Τίρυνθος), ἔλμινς (: σκουλήκι των εντέρων) κά. κατά το ὄρνις : χάρις, χάριτος, ἔρις, ιδος (:φιλονικία), θέμις,ιδος (: το δίκαιο και ως κύριο η θεά της δικαιοσύνης), ἶρις, ιδος (: ουράνιο τόξο και ως κύριο η θεά αγγελιοφόρος των θεών), Ἄρτεμις, ιδος, Ἶσις, ιδος, Πάρις, ιδος, Ἆγις, ιδος, / Πάρνης, ηθος, κόρυς, θος (:περικεφαλαία) 7 κατά το ἰμάς : ἀνδριάς κατά το γίγας : ἀδάμας (ἀδάμαντος), ἐλέφας, Αἴας, Κάλχας και το συνηρημένο ἀλλᾶς (ἀλλᾶντος : αλλαντικό) κατά το ὀδούς τα συνηρημένα πλακοῦς (πλακοῦντος), Σελινοῦς, Τραπεζοῦς, Φλιοῦς κά. 8 κατά το γέρων : δράκων (δράκοντος), θεράπων, λέων, Κρέων κά. κατά το Ξενοφῶν : Ἀντιφῶν, Κτησιφῶν κά. 9 κατά το κτῆμα : τό ἅλμα (ἅλματος), δρᾶμα, κλῆμα, κρᾶμα, κῦμα, πλάσμα, πρᾶγμα, βλέμμα, γράμμα, στέμμα κά πολλά

4 καταληκτικά σε ις, γεν.ῖνος ἀκτίς ἀκτῖνος ἀκτῖνι ἀκτῖνα ἀκτίς ἀκτῖνες ἀκτίνων ἀκτῖσι(ν) ἀκτῖνας ἀκτῖνες σε ηρ, γεν.ηρος κλητήρ κλητῆρος κλητῆρι κλητῆρα κλητήρ κλητῆρες κλητήρων κλητῆρσι(ν) κλητῆρας κλητῆρες σε αν, γεν.ᾶνος Τιτάν Τιτᾶνος Τιτᾶνι Τιτᾶνα Τιτάν Τιτᾶνες Τιτάνων Τιτᾶσι(ν) Τιτᾶνας Τιτᾶνες ΗΜΙΦΩΝΟΛΗΚΤΑ ΕΝΡΙΝΟΛΗΚΤΑ 10 μονόθεμα σε ων, γεν.ωνος σε ην, γεν.ηνος χειμών κώδων Ἕλλην μήν χειμῶνος κώδωνος Ἕλληνος μηνός χειμῶνι κώδωνι Ἕλληνι μηνί χειμῶνα κώδωνα Ἕλληνα μῆνα χειμών κώδων Ἕλλην μήν χειμῶνες χειμώνων χειμῶσι(ν) χειμῶνας χειμῶνες μονόθεμα σε ωρ, σε αρ, γεν.αρος γεν.ωρος ἰχώρ νέκταρ Κάρ ἰχῶρος νέκταρος Καρός ἰχῶρι νέκταρι Καρί ἰχῶρα νέκταρ Κᾶρα ἰχώρ νέκταρ Κάρ ἰχῶρες ἰχώρων ἰχῶρσι(ν) ἰχῶρας ἰχῶρες κώδωνες Ἕλληνες κωδώνων Ἑλλήνων κώδωσι(ν) Ἕλλησι(ν) κώδωνας Ἕλληνας κώδωνες Ἕλληνες ΥΓΡΟΛΗΚΤΑ 11 Κᾶρες Καρῶν Καρσί(ν) Κᾶρας Κᾶρες σε είρ, σε ήρ, γεν.ειρός γεν.έρος φθείρ ἀθήρ φθειρός ἀθέρος φθειρί ἀθέρα φθεῖρα ἀθέρα φθείρ ἀθήρ φθεῖρες φθειρῶν φθειρσί(ν) φθεῖρας φθεῖρες ἀθέρες ἀθέρων ἀθέρσι(ν) ἀθέρας ἀθέρες μῆνες μηνῶν μησί(ν) μῆνας μῆνες σε ωρ, γεν.ορος ῥήτωρ ῥήτορος ῥήτορ ῥήτορ ῥῆτορ ῥήτορες ῥητόρων ῥήτορσι(ν) ῥήτορας ῥήτορες σε ην, γεν.ενός ποιμήν ποιμένος ποιμένι ποιμένα ποιμήν ποιμένες ποιμένων ποιμέσι(ν) ποιμένας ποιμένες Διπλόθεμα σε ων, γεν.ονος γείτων γείτονος γείτονι γείτονα γεῖτον γεμών γεμόνος γεμόνι γεμόνα γεμών γεμόνες γεμόνων γεμόσι(ν) γεμόνας γεμόνες Διπλόθεμα πατήρ πατρός πατρί πατέρα πᾶτερ πατέρες πατέρων πατράσι(ν) πατέρας πατέρες γείτονες γειτόνων γείτοσι(ν) γείτονας γείτονες συγκοπτόμενα σε ηρ, γεν.ρος ἀνήρ ἀνδρός ἀνδρί ἄνδρα ἄνερ ἄνδρες ἀνδρῶν ἀνδράσι(ν) ἄνδρας ἄνδρες μήτηρ μητρός μητρί μητέρα μῆτερ μητέρες μητέρων μητράσι(ν) μητέρας μητέρες Δημήτηρ Δήμητρος Δήμητρι Δήμητρα Δήμητερ Για τα ενρινόληκτα και υγρόληκτα Τα ι και α προ του χαρακτήρα ν των ενρινολήκτων σε ας και ις είναι μακρόχρονα : ἀκτῖνος, Τιτᾶνος Τα ενρινόληκτα και υγρόληκτα σχηματίζουν την κλητική ενικού όμοια με την ονομαστική : ἀκτίς, Τιτάν, χειμών κλπ. Εξαιρούνται τα βαρύτονα διπλόθεμα σε ων, ονος και ωρ, ορος, που σχηματίζουν την κλητική ενικού όμοια με το ασθενές θέμα : γεῖτον, ῥῆτορ κλπ Ο χαρακτήρας λ και ρ των υγρολήκτων διατηρείται εμπρός από το σ (ς) της κατάληξης, αλλά ο χαρακτήρας ν των ενρινολήκτων αποβάλλεται : ἀκτίνς > ἀκτίς, ἀκτῖνσι(ν) > ἀκτῖσι(ν), ποιμένσι(ν) > ποιμέσι(ν), αλλά κλητῆρσι(ν), ῥήτορσι(ν) Για τα διπλόθεμα συγκοπτόμενα υγρόληκτα σε ηρ, γεν.ρος Τα διπλόθεμα υγρόληκτα πατήρ, ἀνήρ, μήτηρ, Δημήτηρ, γαστήρ (:κοιλιά) και θυγάτηρ έχουν ισχυρό θέμα σε ηρ και ασθενές σε ερ : πατηρ, πατερ, μητηρ, μητερ, θυγατηρ, θυγατερ κλπ. Σε ορισμένες πτώσεις συγκόπτουν το ε του ασθενούς τους θέματος, ως εξής : α) τα πατήρ, μήτηρ, γαστήρ και θυγάτηρ στη γενική και δοτική ενικού και δοτική πληθυντικού β) το Δημήτηρ στις πλάγιες πτώσεις του ενικού γ) το ανήρ στις πλάγιες πτώσεις του ενικού και σε όλο τον πληθυντικό. Στη θέση του ε αναπτύσσεται ευφωνικό δ : ἀνέρος > ἀνρός > ἀνδρός Το Δημήτηρ τονίζεται στην προπαραλήγουσα σε όλες τις πτώσεις εκτός της ονομαστικής του ενικού. Σχηματίζουν την κλητική ενικού όμοια με το ασθενές θέμα και τονίζονται στην αρχική συλλαβή : πᾶτερ, μῆτερ, θύγατερ, ἄνερ, Δήμητερ. Το γαστήρ όμως έχει κλητική όμοια με την ονομαστική : γαστήρ Στη δοτική πληθυντικού μεταξύ συγκεκομμένου θέματος και κατάληξης αναπτύσσεται ευφωνικό α : πατράσι(ν), ἀνδράσι(ν), μητράσι(ν) κλπ 10 κατά το ἀκτίς : δελφίς, Ἐλευσίς, ῥίς (ῥινός : μύτη), ἴς (ἰνός : νεύρο, νήμα) κατά το Τιτάν : παιάν, Ἀκαρνάν, Ἀλκμάν, Εὐρυτάν, Πάν (Πανός) κατά το χειμών : τα περιεκτικά ἀνθών, ἀνδρών, γυναικών, ἐλαιών, ξενών, παρθενών κά., τα συνηρημένα Ποσειδῶν (βλ.και στα ανώμαλα) και τυφῶν, τα ονόματα μηνών Γαμηλιών, Ἀνθεστηριών, Ἐλαφηβολιών κά., τα ονόματα τόπων και πόλεων Αὐλών, Ἐλικών, Κιθαιρών, Μαραθών, Σιδών κά., τα προσηγορικά οξύτονα κλών (κλωνός), ἀγών, ἀγκών, αἰών, κοιτών, χιτών κά. κατά το κώδων : τα μεγεθυντικά γάστρων (: κοιλαράς), χείλων (: με μεγάλα χείλη) κά., τα κύρια ονόματα Ἀπόλλων (βλ.και στα ανώμαλα), Ἀγάθων, Ζήνων, Πλάτων, Κρίτων κά., τα εθνικά παροξύτονα Λάκων, Ἴων κά., κατά το Ἕλλην : κηφήν (κηφῆνος), λειχήν, σωλήν, σειρήν κά. κατά το μήν : σπλήν, σφήν, χήν κά κατά το ποιμήν : αὐχήν, λιμήν, πυθμήν, ὑμήν, φρήν (φρενός : καρδιά, νούς) κά. κατά το γεμών : ἀηδών, εἰκών, σιαγών, χελιδών, χιών, ἀλεκτρυών (: πετεινός), κανών, κηδεμών, Καρχηδών, Χαλκηδών, Μακεδών, Στρυμών κά. κατά το γείτων : ἄξων, Ἀλιάκμων, βραχίων, γνώμων, δαίμων, Ἰάσων, κίων, πνεύμων, τέκτων, Ἀγαμέμνων, Ἀριστογείτων κά. 11 κατά το κλητήρ : θήρ (θηρός : το θηρίο), ζωστήρ, κρατήρ, λαμπτήρ, νιπτήρ, στατήρ, σωτήρ κλητ. εν. σῶτερ κ.ά. κατά το ἰχώρ (: το αίμα των θεών) : φώρ (φωρός : κλέφτης), πέλωρ (πέλωρος : πελώριο όν, τέρας) κατά το φθείρ : χείρ δοτ. πληθ. χερσί(ν) κατά το ἀθήρ : ἀήρ, αἰθήρ, ἀστήρ δοτ.πληθ. ἀστράσι(ν) κά. κατά το ῥήτωρ : αὐτοκράτωρ, κοσμήτωρ, πράκτωρ, Ἕκτωρ, παντοκράτωρ κά

5 Αρσενικά μονόθεμα 12 σε ης, γεν.ους σε κλῆς, γεν.κλέους Σωκράτης Περικλῆς Σωκράτους Περικλέους Σωκράτει Περικλεῖ Σωκράτη Περικλέα (ῆ) Σώκρατες Περίκλεις Σωκράται Σωκρα Σωκράταις Σωκράτας Σωκράται Περικλεῖς Περικλέων Θηλυκά διπλόθεμα σε ως, γεν.οῦς 13 αἰδοῦς αἰδοῖ αἰδῶ ΣΙΓΜΟΛΗΚΤΑ Ουδέτερα διπλόθεμα σε ος, γεν.ους 14 βέλος βέλους βέλει βέλος βέλος βέλη βελῶν βέλεσι(ν) βέλη βέλη ἔδαφος ἐδάφους ἐδάφει ἔδαφος ἔδαφος ἐδάφη ἐδαφῶν ἐδάφεσι(ν) ἐδάφη ἐδάφη κρέας κρέως κρέᾳ κρέας κρέας κρέα κρεῶν κρέασι(ν) κρέα κρέα Περικλεῖς Περικλεῖς Για τα αρσενικά μονόθεμα σε ης, γεν.ους και σε κλῆς, γεν.κλέους : Είναι όλα κύρια ονόματα και έχουν θέμα σε εσ : Σωκρατεσ, Περικλεσ Στην ονομαστική ενικού δεν έχουν κατάληξη και σχηματίζονται με έκταση του βραχύχρονου ε σε η : Σωκράτεσ > Σωκράτης, Περικλεεσ > Περικλέης > Περικλῆς (με συναίρεση η+ε=η) Οι πλάγιες πτώσεις του ενικού σχηματίζονται με τις εξής μεταβολές : α) ο χαρακτήρας σ αποβάλλεται μεταξύ δυο φωνηέντων β) το ε του θέματος και το φωνήεν της κατάληξης συναιρούνται : γεν.εν. Σωκράτεσος > Σωκράτεος > Σωκράτους (ε+ο>ου), Περικλέεσος > Περικλέεος > Περικλέους (ε+ο>ου) (βλ. πίνακα δίπλα) Η κλητική του ενικού σχηματίζεται ακατάληκτη με αναβιβασμό του τόνου : Σώκρατες, Περίκλεες > Περίκλεις (με συναίρεση ε+ε=ει) Ουδέτερα σε ας, γεν.ατος ή ως πέρας πέρατος πέρατι πέρας πέρας πέρατα πέρατων πέρασι(ν) πέρατα πέρατα τέρας τέρατος τέρατι τέρας τέρας τέρα και τέρατα τερῶν και τεράτων τέρασι(ν) τέρα και τέρατα τέρα και τέρατα κέρας κέρατος και κέρως κέρατι και κέρᾳ κέρας κέρας κέρα και κέρατα κερῶν και κεράτων κέρασι(ν) κέρα και κέρατα κέρα και κέρατα Περικλέες >Περίκλεες > Περίκλεις Κανονικά έχουν μόνο ενικό. Όταν σχηματίζουν πληθυντικό τα σε ης, ους κλίνονται κατά την πρώτη κλίση ενώ τα σε ῆς, έους κατά την τρίτη κλίση : Σωκράται, Σωκρα κλπ., Περικλεῖς, Περικλέων κλπ Για τα ουδέτερα σιγμόληκτα σε ος, γεν.ους Έχουν αρχικό θέμα σε εσ : βελεσ, ἐδαφεσ Σχηματίζουν την ονομαστική, αιτιατική και κλητική του ενικού χωρίς κατάληξη και με τροπή του ε του θέματος σε ο : βελεσ > βέλος, ἐδαφεσ > ἔδαφος Με το αρχικό θέμα σε ες σχηματίζουν τη γενική και δοτική του ενικού και όλον τον πληθυντικό, με τις εξής μεταβολές : α) ο χαρακτήρας σ αποβάλλεται μεταξύ δυο φωνηέντων β) το ε του θέματος και το φωνήεν της κατάληξης συναιρούνται : γεν.εν. βέλεσος > βέλεος > βέλους (ε+ο>ου), ον., αιτ., κλητ. πληθ. βέλεσα > βέλεα > βέλη (ε+α=η)κλπ. Όμως, στην ονομαστική, αιτιατική και κλητική του πληθυντικού, αν πριν από το ε του θέματος προηγείται άλλο ε λήγουν σε α : τό χρέος : τά χρέεσα > χρέεα > χρέα (ε+α=α) (βλ. πίνακα δίπλα) Στη δοτική πληθυντικού τα δύο σ απλοποιούνται σε ένα : βέλεσσι(ν) > βέλεσι(ν) Για τα θηλυκά διπλόθεμα σε ως, γεν.οῦς Έχουν ισχυρό θέμα σε ως και ασθενές σε ος : αἰδωσ, αἰδοσ Σχηματίζουν την ονομαστική και κλητική ενικού από το ισχυρό θέμα χωρίς κατάληξη : Σχηματίζουν τις πλάγιες πτώσεις από το ασθενές θέμα με τις εξής μεταβολές : α) ο χαρακτήρας σ αποβάλλεται μεταξύ δυο φωνηέντων β)το ο του θέματος και το φωνήεν της κατάληξης συναιρούνται : αἰδόσος > αἰδόος > αἰδοῦς κλπ (βλ. πίνακα δίπλα) Δεν έχουν πληθυντικό. Για τα ουδέτερα σε ας, γεν.ως ή ατος Είναι έξι : κρέας, γέρας (:βραβείο), γῆρας, πέρας, τέρας, κέρας. Τα ονόματα κρέας, γέρας, γῆρας είναι σιγμόληκτα μονόθεμα με θέμα σε ασ. Σχηματίζουν την ονομαστική, αιτιατική και κλητική ενικού ακατάληκτη (όπως όλα τα ουδέτερα τριτόκλιτα) και τη γενική και δοτική του ενικού και όλο τον πληθυντικό με αποβολή του χαρακτήρα σμεταξύ δύο φωνηέντων και συναίρεση του α με το φωνήεν της κατάληξης : κρέασος > κρέαος > κρέως, κρέασι > κρέαι > κρέᾳ, κρέασα > κρέαα > κρέα, κρεάσων > κρεάων > κρεῶν, κρέασσι(ν) > κρέασι(ν) (απλοποίηση των δύο σ σε ένα) κλπ Το όνομα πέρας είναι διπλόθεμο : α) από σιγμόληκτο θέμα σε ασ σχηματίζει την ονομαστική, αιτιατική και κλητική ενικού ακατάληκτη β) από οδοντικόληκτο θέμα σε ατσχηματίζει τις υπόλοιπες πτώσεις : πέρατος, πέρατι, πέρατα, περάτων κλπ (όπως το κτῆμα) Σωκράτεσ > Σωκράτης Σωκράτεσος > Σωκράτεος > Σωκράτους Σωκράτεσι > Σωκράτει > Σωκράτει Σωκράτεσα > Σωκράτεα > Σωκράτη Σωκράτες > Σώκρατες Περικλέεσ > Περικλέης > Περικλῆς Περικλέεσος > Περικλέεος > Περικλέους Περικλέεσι > Περικλέει > Περικλέει > Περικλεῖ Περικλέεσα > Περικλέεα > Περικλέα και Περικλῆ βέλεσ > βέλος βέλεσος > βέλεος > βέλους βέλεσι > βέλει > βέλει βέλεσ > βέλος βέλεσ > βέλος βέλεσα > βέλεα > βέλη / χρέεσα > χρέεα > χρέα βελέσων > βελέων > βελῶν βέλεσσι (ν) > βέλεσι(ν) βέλεσα > βέλεα > βέλη / χρέεσα > χρέεα > χρέα βέλεσα > βέλεα > βέλη / χρέεσα > χρέεα > χρέα αἰδόσος > αἰδόος > αἰδοῦς αἰδόσι > αἰδόι > αἰδοῖ αἰδόσα > αἰδόα > αἰδῶ ενικός πληθυντικός κρέας κρέως κρέα γέρας γέρως γέρα γῆρας γήρως γήρα πέρας πέρατος πέρατα τέρας τέρατος τέρατα και τέρα κέρας κέρατος και κέρως κέρατα και κέρα Το όνομα τέρας σχηματίζει τον ενικό κατά το πέρας (ως οδοντικόληκτο) και τον πληθυντικό και κατά το πέρας (ως οδοντικόληκτο) και κατά το κρέας (ως σιγμόληκτο) Το όνομα κέρας σχηματίζει και τους δύο αριθμούς και με τους δύο τρόπους (κατά το πέρας ως οδοντικόληκτο και κατά το κρέας ως σιγμόληκτο). 12 κατά το Σωκράτης : Ἱπποκράτης, Ἰσοκράτης, Ἰφικράτης, Πολυκράτης, Ἀριστοτέλης, Πραξιτέλης, Ἀριστομένης, Ἀριστοφάνης, Δημοσθένης, Ἀντισθένης, Διομήδης, Πολυνείκης, Ἀστυάγης, Τισσαφέρνης, Κυαξάρης κά. κατά το Περικλῆς : Ἀγαθοκλῆς, Ἡρακλῆς, Θεμιστοκλῆς, Ἱεροκλῆς, Προκλῆς, Σοφοκλῆς, Μεγακλῆς κά. 13 κατά το : ἠώς (: αυγή) και ως κύριο Ἠώς 14 κατά το βέλος : τό ἄγος (:μίασμα), ἄλσος, βάθος, βάρος, δάσος, ἔθνος, εὖρος, ζεῦγος, ἦθος, θάρρος, κέρδος, κράτος, κῦρος, λάθος, μῖσος, ξίφος, πάθος, πλῆθος, σκάφος, σκεῦος, τάχος, τεῖχος, τέλος, τεῦχος, ὕψος, ψῦχος κά πολλά κατά το έδαφος : τό μέγεθος, στέλεχος, τέμενος (: ιερός χώρος), τέναγος (: αβαθή νερά, βάλτος) κά πολλά

6 ΦΩΝΗΕΝΤΟΛΗΚΤΑ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ Γ ΚΛΙΣΗΣ ΣΥΜΦΩΝΟΛΗΚΤΑ ΑΦΩΝΟΛΗΚΤΑ ΗΜΙΦΩΝΟΛΗΚΤΑ ἥρως, ἥρωος Τρὼς, Τρωὸς βότρυς, βότρυος ἰχθὺς, ἰχθὺος δρῦς, δρυός βασιλεὺς, βασιλέως ἁλιεὺς, ἁλιέως, ῶς βοῦς, βοὸς γραῦς, γραὸς δύναμις, δυνάμεως πόλις, πόλεως πέλεκυς, πελέκεως τό ἄστυ, ἄστεως ἠχὼ, ἠχοῦς Κλειὼ, Κλειοῦς ΟΥΡΑΝΙΚΟΛΗΚΤΑ κόραξ, κόρακος πτέρυξ, πτέρυγος ὄνυξ, ὄνυχος ΧΕΙΛΙΚΟΛΗΚΤΑ γύψ, γυπός Ἄραψ, Ἄραβος ΟΔΟΝΤΙΚΟΛΗΚΤΑ τάπης, τάπητος πατρίς, πατρίδος ὄρνις, ὄρνιθος γίγας, γίγαντος ἱμὰς, ἱμάντος ὀδοὺς, ὀδόντος γέρων, γέροντος Ξενοφῶν, Ξενοφῶντος τό κτῆμα, κτήματος ΕΝΡΙΝΟΛΗΚΤΑ ἀκτίς, ἀκτῖνος Τιτάν, Τιτᾶνος χειμών, χειμῶνος Ἕλλην, Ἕλληνος ποιμήν, ποιμένος γεμών, γεμόνος γείτων, γείτονος ΥΓΡΟΛΗΚΤΑ κλητήρ, κλητῆρος ἰχώρ, ἰχῶρος τό νέκταρ, νέκταρος φθείρ, φθειρός ἀθήρ, ἀθέρος ῥήτωρ, ῥήτορος πατήρ, πατρός ἀνήρ, ἀνδρός ΣΙΓΜΟΛΗΚΤΑ Σωκράτης, Σωκράτους Περικλῆς, Περικλέους, αἰδοῦς τό βέλος, βέλους τό ἔδαφος, ἐδάφους τό κρέας, κρέως τό πέρας, πέρατος