ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

Transcript

1 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ:ΜΑΡΙΑ ΛΟΥΜΠΟΥΡΔΗ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 1

2 2

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ 1 Η ΕΝΟΤΗΤΑ:Διαίρεση φωνήεντων και συμφώνων Η ΕΝΟΤΗΤΑ:Τόνοι και πνεύματα Η ΕΝΟΤΗΤΑ:Φθογγικά πάθη Η ΕΝΟΤΗΤΑ:Η πρώτη κλίση των ουσιαστικών Η ΕΝΟΤΗΤΑ:Η δεύτερη κλίση των ουσιαστικών 12 6 Η ΕΝΟΤΗΤΑ:Η Τρίτη κλίση των ουσιαστικών 15 7 Η ΕΝΟΤΗΤΑ:Κλίση των επιθέτων δευτερόκλιτα επίθετα Η ΕΝΟΤΗΤΑ:Τριτόκλιτα επίθετα.29 9 Η ΕΝΟΤΗΤΑ:Ανώμαλα επίθετα Η ΕΝΟΤΗΤΑ:Κλίση μετοχών Η ΕΝΟΤΗΤΑ:Παραθετικά επιθέτων και επιρρημάτων Η ΕΝΟΤΗΤΑ:Αριθμητικά Η ΕΝΟΤΗΤΑ:Αντωνυμίες Η ΕΝΟΤΗΤΑ:Ρήμαστοιχεία του ρήματος Η ΕΝΟΤΗΤΑ:Το βοηθητικό ρήμα ειμι Η ΕΝΟΤΗΤΑ:Ρήματα της α συζυγίας (σε ω) βαρύτονα Η ΕΝΟΤΗΤΑ:Σχηματισμός των αφωνόληκτων ρημάτων Η ΕΝΟΤΗΤΑ:Σχηματισμός των ενρινόληκτων και υγρόληκτων ρημάτων της α συζυγίας Η ΕΝΟΤΗΤΑ:Δεύτεροι χρόνοι των ρημάτων Η ΕΝΟΤΗΤΑ:Συνηρημένα ρήματα Η ΕΝΟΤΗΤΑ:Ρήματα της β συζυγίας (σε μι) Η ΕΝΟΤΗΤΑ:Αόριστοι β βαρύτονων ρημάτων που κλίνονται κατά τα ρήματα σε μι Η ΕΝΟΤΗΤΑ:Άλλα ρήματα της β συζυγίας σε μι Η ΕΝΟΤΗΤΑ:Προθέσειςσύνδεσμοιεπιφωνήματαμόρια Η ΕΝΟΤΗΤΑ:Ετυμολογικό γενικά για την παραγωγή και τη σύνθεση λέξεων Η ΕΝΟΤΗΤΑ: Τα κυριότερα ανώμαλα ρήματα..82 ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ 1 Η ΕΝΟΤΗΤΑ: Το υποκείμενο Η ΕΝΟΤΗΤΑ: Το κατηγορούμενο Η ΕΝΟΤΗΤΑ: Οι ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί Η ΕΝΟΤΗΤΑ: Οι πλάγιες πτώσεις Η ΕΝΟΤΗΤΑ: Το αντικείμενο Η ΕΝΟΤΗΤΑ: Το απαρέμφατο Η ΕΝΟΤΗΤΑ: Η μετοχή Η ΕΝΟΤΗΤΑ: Οι εγκλίσεις Η ΕΝΟΤΗΤΑ: Τα είδη των προτάσεων Η ΕΝΟΤΗΤΑ: Ο πλάγιος λόγος Η ΕΝΟΤΗΤΑ: Τα ρηματικά επίθετα Η ΕΝΟΤΗΤΑ: Παρατακτική υποτακτική σύνδεση Η ΕΝΟΤΗΤΑ: Επιρρηματικοί προσδιορισμοί

4 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ 1 Η : Διαίρεση φωνηέντων και συμφώνων δίφθογγοι Οι φθόγγοι της αρχαίας ελληνικής διαιρούνται σε φωνήεντα και σύμφωνα. ΣΥΜΦΩΝΑ: β,γ,δ,ζ,θ,κ,λ,μ,ν,ξ,π,ρ,σ,τα,φ,χ,ψ. ΦΩΝΗΕΝΤΑ: α,ε,η,ι,ο,υ,ω. ΕΙΔΗ ΦΘΟΓΓΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟ ΦΩΝΗΤΙΚΟ ΟΡΓΑΝΟ ΚΑΤΑ ΤΟ ΕΙΔΟΣ ΤΗΣ ΠΝΟΗΣ Ουρανικά Χειλικά Οδοντικά Άφωνα κ π τ ψιλόπνοα γ β δ μέσα χ φ θ δασύπνοα Ημίφωνα Υγρά: λ, ρ Ένρινα: μ, ν (και το γ πριν από κ,γ,χ,ξ) Συρτικό: σ, (ς) Παλαιότερα ημίφωνα: F ( δίγαμμα), j (γιοτ) Τα διπλά είναι το ξ (σ+δ ή δ+ j), ζ (κ,γ,χ+σ), ψ (π,β,φ+σ). ΦΩΝΗΕΝΤΑ Τα φωνήεντα ανάλογα με τον τρόπο που προφέρονται διαιρούνται σε βραχύχρονα, μακρόχρονα και δίχρονα. ΒΡΑΧΥΧΡΟΝΑ: ε, ο (προφέρονται σε σύντομο χρόνο, π.χ τέρας) ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΑ: η, ω (προφέρονται σε διπλάσιο περίπου χρόνο, π.χ σωρός) ΔΙΧΡΟΝΑ: α, ι, υ (προφέρονται άλλοτε σαν βραχύχρονα και άλλοτε σαν μακρόχρονα, π.χ σάλος) Δίφθογγοι ονομάζονται δύο αλλεπάλληλα φωνήεντα που συμπροφέρονται σε μια συλλαβή. Οι δίφθογγοι που είναι μακρόχρονοι πλην ελάχιστων εξαιρέσεων διαιρούνται ως εξής: Α) κύριοι: αι, ει, οι, υι, αυ, ευ, ηυ, ου. Β)Καταχρηστικοί: ᾳ, ῃ, ῳ. 4

5 ΕΝΟΤΗΤΑ 2 Η : Τόνοι και πνεύματα Σε κάθε λέξη που έχει 2 ή περισσότερες συλλαβές μια από αυτές τονίζεται, προφέρεται δηλαδή εντονότερα από τις άλλες. Το σημάδι που δηλώνει τη συλλαβή αυτή λέγεται τόνος. Είδη τόνων: Οξεία ( ) : η τονιζόμενη συλλαβή που τονιζόταν οξύτερα δηλαδή σε υψηλότερο μουσικό τόνο. Βαρεία (`): η βαρεία δηλώνει απουσία υψηλού τόνου. Περισπωμένη ( ): αποτελεί συνδυασμό οξείας και βαρείας. Στην αρχαία Ελληνική ο τονισμός ήταν μουσικός, μελωδικός )προσωδιακή προφορά), βασιζόταν δηλαδή στο ύψος της φωνής. Στη νέα Ελληνική ο τονισμός είναι δυναμικός )προφορά της τονισμένης συλλαβής δυνατότερα), βασίζεται δηλαδή στην ένταση της φωνής. Στην αρχαία Ελληνική κάθε λέξη που αρχίζει από φωνήεν ή δίφθογγο ή από το σύμφωνο ρ παίρνει πάνω από αυτό ένα ιδιαίτερο σημάδι που λέγεται πνεύμα. Είδη πνευμάτων: Δασεία: προφορά του φθόγγου με παχιά πνοή (π.χ Ελλάς = h Ελλάς ) Ψιλή: προφορά του φθόγγου απλά όπως σήμερα (π.χ ὂρος) ΔΑΣΥΝΟΜΕΝΕΣ ΛΕΞΕΙΣ: 1) Όσες λέξεις αρχίζουν από υ ή ρ. 2) Τα άρθρα: ὁ, ἡ, οἱ, αἱ. 3) Οι αντωνυμίες: ἡμεῖς, ὑμεῖς, οὗτος, αὕτη, ὅδε, ἥδε, ὅς, ἡ, ὁ,,ἑκάτερος, ἕτερος, ἡμέτερος, ὑμέτερος, ἕκαστος, ὁποῖος, ὅσος, ὁπόσος. 4) Οι σύνδεσμοι: ἕως, ἵνα, ὅμως, ὥστε, ὅτε, ὅτι, ὡς. 5) Τα αριθμητικά: εἱς, ἕν, ἕξ, ἑπτά, ἑκατόν. 6) Οι ακόλουθες λέξεις και τα παράγωγα τους: 5

6 Α Ε Η Ι Ἁβρος, ἅγιος, ἁγνός, Ἅδης, αἵμα, ἁλιεῦς, ἁλίσκομαι, ἅλομαι, ἅμαξα, ἁμαρτία, ἅμιλλα, ἁπαλός, ἁπλοῦς, ἅπτομαι, ἅρμα, ἁρμόζω, ἁρμονία, ἁρπάζω, ἁφή. Ἑβδομάς, ἕδρα, ἑδώλιον, εἱμαρμένη, Ἑκάβη, ἑκών, Ἐλένη, ἕλκω, Ἑλλάς, Ἕλλην, ἕνεκα, ἕνωσις, ἑξῆς, ἑρμηνεύω, Ἑρμῆς, ἑορτή, ἕπομαι, ἕρπω, ἑταῖρος, ἕτοιμος, εὑρίσκω. Ἥβη, ἡγοῦμαι, ἥδομαι, Ἡρακλῆς, ἥκω, Ἡλιαία, ἡλικία, ἥλιος, ἡμέρα, ἥμερος, ἥμισυς, Ἥρα, Ἡρόδοτος, ἥρως, Ἡσίοδος, ἥσυχος, ἧττα, Ἥφαιστος. ἱδρύω, ἱδρώς, ἱερός, ἱκανός, ἱκέτης, ἱκνοῦμαι,ἱλαρός, ἱμάτιον, ἵππος, ἵστημι, ἱστός, ἱστορία. Ο Ω ὁδός, ὅλμος, ὅλος, ὁμαλός, ὁμάς, ὁμίχλη, ὅμοιος, ὅπλον, ὅρκος, ὁρμῆ, ὅρμος, ὅρος (προϋπόθεση) ὁρίζω, ὁρῶ. Ὥρα, ὡραῖος, ὥριμος. Ονομασία των λέξεων από τον τόνο τους: 1) οξύτονη: αν έχει οξεία στη λήγουσα (π.χ πατήρ) 2) παροξύτονη: αν έχει οξεία στην παραλήγουσα (π.χ μήτηρ) 3) προπαροξύτονη: αν έχει οξεία στην προπαραλήγουσα (π.χ λέγομεν) 4) περισπώμενη: αν έχει περισπωμένη στην λήγουσα (π.χ ποιητῇ) 5) προπερισπώμενη: αν έχει περισπωμένη στην παραλήγουσα (π.χ ὡραῖος) ΓΕΝΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΟΝΙΣΜΟΥ: 1) Καμία λέξη δεν τονίζεται πιο πάνω από την προπαραλήγουσα. 2) Όταν η λήγουσα είναι μακρόχρονη, η προπαραλήγουσα δεν τονίζεται. 3) Η προπαραλήγουσα όταν τονίζεται παίρνει πάντα οξεία. 4) Κάθε βραχύχρονη συλλαβή όταν τονίζεται παίρνει πάντοτε οξεία. 5) Η μακρόχρονη παραλήγουσα, όταν τονίζεται παίρνει περισπωμένη εμπρός από βραχύχρονη λήγουσα. 6) Η μακρόχρονη λήγουσα όταν τονίζεται παίρνει πάντοτε οξεία εμπρός από μακρόχρονη λήγουσα. 7) Η θέσει μακρόχρονη συλλαβή ως προς τον τονισμό λογαριάζεται βραχύχρονη. 8) Η βαρεία σημειώνεται στη θέση της οξείας μόνο στη λήγουσα, όταν δεν ακολουθεί στίξη η λέξη εγκλιτική. ΕΙΔΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΟΝΙΣΜΟΥ: 1) Η ασυναίρετη ονομαστική, αιτιατική, και κλητική των πτωτικών, όταν τονίζεται στην λήγουσα, κανονικά παίρνει οξεία. 2) Η μακρόχρονη γενική και δοτική των πτωτικών, όταν τονίζεται στην λήγουσα παίρνει περισπωμένη. 3) Στα πτωτικά όπου τονίζεται η ονομαστική του ενικού εκεί τονίζονται και οι άλλες πτώσεις του ενικού και του πληθυντικού εκτός αν εμποδίζει η λήγουσα. 6

7 4) Η λήγουσα που προέρχεται από συναίρεση, όταν τονίζεται κανονικά παίρνει περισπωμένη, παίρνει όμως οξεία αν πριν από τη συναίρεση είχε οξεία η δεύτερη από τις συλλαβές που συναιρούνται. 5) Στις σύνθετες λέξεις ο τόνος κανονικά ανεβαίνει ως την τελευταία συλλαβή του πρώτου συνθετικού, αν επιτρέπει η λήγουσα. ΑΤΟΝΕΣ ΛΕΞΕΙΣ: Στην αρχαία Ελληνική υπάρχουν 10 μονοσύλλαβες λέξεις που δεν παίρνουν τόνο. 1)άρθρα: ὁ, ἡ, αἱ, οἱ. 2)προθέσεις: εἰς, ἐν, ἐκ ή ἐξ. 3)μόρια: εἰ, ὠς, οὐ (οὐχ ή οὐκ) ΕΓΚΛΙΤΙΚΕΣ ΛΕΞΕΙΣ: μερικές λέξεις μονοσύλλαβες ή δισύλλαβες που συμπροφέρονται τόσο στενά με την προηγούμενη ώστε ακούγονται σαν να αποτελούν μαζί της μια λέξη. 1) οι τύποι των προσωπικών αντωνυμιών: μου, μοι, με σου, σοι, σε ου, οι, ε. 2) όλες οι πτώσεις ενικού και πληθυντικού της αόριστης αντωνυμίας :τις, τι (εκτος από το αττα). 3) Όλοι οι δισύλλαβοι τύποι της οριστικής του ενεστώτα των ρημάτων: ειμί και φημί. 4) Τα επιρρήματα : που, ποι, πόθεν, πώς, πή, πότε. 5) Τα μόρια: γέ, τέ, τοί, πέρ, πώ, νύν και το πρόσφυμα δε. ΕΓΚΛΙΣΗ ΤΟΝΟΥ: 1)Ο τόνος των εγκλιτικών χ ά ν ε τ α ι, όταν η προηγούμενη λέξη είναι οξύτονη ή περισπώμενη. 2)Ο τόνος των εγκλιτικών α ν ε β α ί ν ε ι στη λ ή γ ο υ σ α της προηγούμενης λέξης όταν η προηγούμενη λέξη είναι προπαροξύτονη ή προπερισπώμενη ή άτονη ή εγκλιτική. 3) Ο τόνος μ έ ν ε ι σ τ η θ έ σ η του όταν η προηγούμενη λέξη είναι προπαροξύτονη και το εγκλιτικό : α) έχει πάθει έκθλιψη, β) όταν πριν από αυτό υπάρχει στίξη, γ)όταν επιδιώκεται έμφαση, δ)όταν επιδιώκεται αντιδιαστολή. 4)Μερικά εγκλιτικά σ υ ν ε ν ώ ν ο ν τ α ι με μερικές προηγούμενες λέξεις και γράφονται σαν μια λέξη (ακολουθούν τον αρχικό τονισμό τους). 7

8 ΕΝΟΤΗΤΑ 3 Η :Φθογγικά πάθη Όταν σε μια λέξη ή ανάμεσα σε δύο γειτονικές βρεθούν στη σειρά φωνήεντα ή δίφθογγοι, λέμε ότι υπάρχει χασμωδία. Για την αποφυγή της χασμωδίας συμβαίνουν ορισμένα πάθη φωνηέντων και διφθόγγων (συναίρεση, κράση, έκθλιψη κτλ.) που με μία λέξη λέγονται συναλοιφή. Άλλοτε πάλι για την αποφυγή της χασμωδίας γίνεται πρόληψη ευφωνικών συμφώνων. (βλ. αναλυτικότερα στην Γραμματική της Αρχαίας ελληνικής, Μιχ. Χ. Οικονόμου) 1)Συναίρεση: λέγεται η συγχώνευση μέσα στην ίδια λέξη δύο στη σειρά φωνηέντων ή ενός φωνήεντος και διφθόγγου σ ένα μακρόχρονο φωνήεν ή σ ένα δίφθογγο (π.χ συκέα συκῆ) 2)Κράση: λέγεται η συγχώνευση του τελικού φωνήεντος ή διφθόγγου μιας λέξης με το αρχικό φωνήεν ή τον αρχικό δίφθογγο της ακόλουθης. (π.χ τά ἂλλα τἆλλα) Κράση παθαίνουν συνήθως οι επόμενες λέξεις: α) Οι τύποι του άρθρου και της αναφορικής αντωνυμίας ος, η, ο που λήγουν σε φωνήεν ή δίφθογγο, καθώς και το κλητικό ω. β) η λέξη εγώ με την λέξη οιδα ή με τη λέξη οιμαι (εγω οιδα= εγωδα) γ) ο σύνδεσμος μέντοι με το μόριο αν (μέντοι αν = μενταν) δ) ο σύνδεσμος και (π.χ και εγώ = καγώ) ε)η πρόθεση πρό (π.χ πρό εργου= προυργου) 3)Έκθλιψη: λέγεται η αποβολή του τελικού βραχύχρονου φωνήεντος μιας λέξης εμπρός από το αρχικό φωνήεν ή τον αρχικό δίφθογγο της ακόλουθης. (π.χ ἀπό ἐμοῦ ἀπ ἐμοῦ ) 4)Αφαίρεση Υφαίρεση: α)κάποτε και ιδίως στην ποίηση γίνεται αφαίρεση, δηλαδή αποβολή του αρχικού βραχύχρονου φωνήεντος μιας λέξης, όταν η προηγούμενη λήγει σε μακρόχρονο φωνήεν ή δίφθογγο. Τότε πάνω από τη θέση του φωνήεντος που χάνεται σημειώνεται ο απόστροφος. β) γίνεται κάποτε και μέσα στην ίδια τη λέξη αποβολή του ενός από τα δύο όμοια βραχύχρονα φωνήεντα ή αποβολή του ι των διφθόγγων εμπρός από φωνήεν, η αποβολή λέγεται υφαίρεση. (π.χ βοηθόος= βοηθός) 5)Πρόληψη πρόσθετων η ευφωνικών συμφώνων: μερικές λέξεις που λήγουν σε φωνήεν, όταν βρεθούν εμπρός από λέξεις που αρχίζουν από φωνήεν ή δίφθογγο, παίρνουν στο τέλος ορισμένα σύμφωνα που συντελούν στην ευφωνία, δηλαδή στην αποφυγή της χασμωδίας. Τέτοια σύμφωνα είναι το ν και το κ (ή το χ) που λέγονται πρόσθετα ή ευφωνικά σύμφωνα. ΑΛΛΑ ΠΑΘΗ ΦΩΝΗΕΝΤΩΝ: πολλές φορές τα φωνήεντα παρουσιάζουν διάφορα πάθη στο θέμα των λέξεων. (βλ. αναλυτικότερα στην Γραμματική της Αρχαίας ελληνικής, Μιχ. Χ. Οικονόμου) 1)Συγκοπή: η αποβολή του βραχύχρονου φωνήεντος ανάμεσα σε δύο σύμφωνα (π.χ πατέρος= πατρός) 2)Ανάπτυξη: η πρόσληψη ενός φωνήεντος ανάμεσα σε δύο σύμφωνα, που γίνεται συνήθως για να διευκολυνθεί η προφορά (π.χ πατράσι,αναπτύχθηκε το φωνήεν α ανάμεσα στο συγκομμένο θέμα και στην κατάληξη) 3)Μετάθεση: η μετατόπιση ενός βραχύχρονου φωνήεντος σε άλλη θέση μέσα στην ίδια λέξη (π.χ Πνύκα= Πύκνα) 8

9 4)Αφομοίωση: η μεταβολή ενός βραχύχρονου φωνήεντος σε φωνήεν όμοιο με το φωνήεν της επόμενης ή της προηγούμενης συλλαβής του θέματος (π.χ άτερος= έτερος) 5)Αντιμεταχώρηση: η αμοιβαία αλλαγή του χρόνου ενός μακρόχρονου φωνήεντος με τον χρόνο του αμέσως επόμενου βραχύχρονου φωνήεντος (π.χ του βασιληος= του βασιλεως) 6)Ποιοτική μεταβολή ή τροπή: δηλαδή η μεταβολή ενός φωνήεντος σε άλλο φωνήεν του ίδιου χρόνου βραχύχρονου σε βραχύχρονο και μακρόχρονου σε μακρόχρονο (π.χ λέγω λόγος,βρέχω βροχή) 7)Ποσοτική μεταβολή: μεταβολή του βραχύχρονου φωνήεντος σε μακρόχρονο και του μακρόχρονου σε βραχύχρονο: α)βράχυνση ή συστολή: μεταβολή του μακρόχρονου φωνήεντος ή του διφθόγγου σε βραχύχρονο φωνήεν (π.χ δίδωμι, δωρον δίδομαι, δόσις) β) έκταση: η μεταβολή του βραχύχρονου φωνήεντος σε μακρόχρονο (π.χ ποιεω ποιήσω, ποιητής) Όπως στα φωνήεντα, έτσι και στα σύμφωνα παρουσιάζονται διάφορα πάθη. Αυτά τις περισσότερες φορές συμβαίνουν για να διευκολυνθεί η προφορά, όταν συμπέσουν ορισμένα σύμφωνα στην ίδια λέξη. Τα κυριότερα πάθη συμφώνων είναι: (βλ. αναλυτικότερα στην Γραμματική της Αρχαίας ελληνικής, Μιχ. Χ. Οικονόμου) 1)αποβολή: σε ορισμένες περιπτώσεις αποβάλλονται ένα ή περισσότερα σύμφωνα στην αρχή της λέξης, στο εσωτερικό, ή στο τέλος (π.χ το σ, j, f, ν, τα οδοντικά τδθ, τα συμπλεγματικά ντνδνθ, σύμφωνα όχι τελικά) 2)ανάπτυξη: η εμφάνιση ενός συμφώνου που δεν υπήρχε αρχικά στο θέμα μιας λέξης (π.χ ανάμεσα στο μ και το ρ, το ν και το ρ, εμπρός από το αρχικό ρ μιας λέξης εμφανίζεται ένα άλλο ρτο αρχικό ρ δηλαδή διπλασιάζεται όταν βρεθεί πριν από αυτό βραχύχρονο φωνήεν από αύξηση ή αναδιπλασιασμό ή από σύνθεση με μια άλλη λέξη.) 3)μετάθεση του j: μετατόπιση σε άλλη θέση μέσα στη λέξη, μπορεί να πάθει όχι μόνο ένα βραχύχρονο φωνήεν αλλά και το ημίφωνο j, όταν βρίσκεται ύστερα από τους φθόγγους αν, αρ, ορ, μετατοπίζεται πριν από το ν ή το ρ τότε ενώνεται με το προηγούμενο α ή ο σε δίφθογγο αι ή οι. 4)ένωση ή συγχώνευση: όταν ένα σύμφωνο ενώνεται ή συγχωνεύεται με άλλο. 5)αφομοίωση: μεταβολή σε σύμφωνο με όμοιο με άλλο αμέσως επόμενο ή προηγούμενο στην ίδια λέξη. 6)ανομοίωση: αποφεύγονται σε ορισμένες περιπτώσεις δύο όμοια σύμφωνα σε δύο αλλεπάλληλες συλλαβές της ίδιας λέξης. α) ανομοίωση με τροπή β)ανομοίωση με αποβολή 7)τροπή 9

10 ΕΝΟΤΗΤΑ 4 Η :Η πρώτη κλίση των ουσιαστικών Η Α κλίση περιέχει ονόματα αρσενικά σε ας ή σε ης και θηλυκά σε α ή σε η. Καταλήξεις ουσιαστικών Α κλίσης: ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΡΣΕΝΙΚΟ ΘΗΛΥΚΟ ΑΡΣΕΝΙΚΟ ΚΑΙ ΘΗΛΥΚΟ ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΗ ας ης α α( η) ΓΕΝΙΚΗ ου ου ας ας( ης) ΔΟΤΙΚΗ α η α α( η) ΑΙΤΙΑΤΙΚΗ αν ην αν αν( ην) ΚΛΗΤΙΚΗ α η α α( η) αι ων αις ας αι Παραδείγματα (βλ. αναλυτικότερα στην Γραμματική της Αρχαίας ελληνικής, Μιχ. Χ. Οικονόμου) ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ὁ νεανίας ὁ ποιητὴς ἡ πολιτεία ἡ τράπεζα ἡ κώμη τοῦ νεανίου τοῦ ποιητοῦ τῆς πολιτείας τῆς τραπέζης τῆς κώμης τῷ νεανία τῷ ποιητῆ τῇ πολιτείᾳ τῇ τραπέζῃ τῇ κώμῃ τόν νεανίαν τόν ποιητὴν τήν πολιτείαν τήν τράπεζαν τήν κώμην (ὦ) νεανία (ὦ) ποιητὰ (ὦ) πολιτεία (ὦ) τράπεζα (ὦ) κώμη ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ οἱ νεανίαι οἱ ποιηταὶ αἱ πολιτεῖαι αἱ τράπεζαι αἱ κῶμαι τῶν νεανιῶν τῶν ποιητῶν τῶν πολιτειῶν τῶν τραπεζῶν τῶν κωμῶν τοῖς νεανίαις τοῖς ποιηταῖς ταῖς πολιτεὶαις ταῖς τράπεζαις ταῖς κώμαις τοὺς νεανίας τοὺς ποιητὰς τὰς πολιτεὶας τὰς τραπέζας τάς κώμας (ὦ) νεανιαι (ὦ) ποιηταὶ (ὦ) πολιτεῖαι (ὦ) τράπεζαι (ὦ) κῶμαι 10

11 Παρατηρήσεις: Α) το α στην κατάληξη ας είναι πάντα μακρόχρονο. Β) η γενική του πληθυντικού τονίζεται στην λήγουσα και παίρνει πάντα περισπωμένη. Γ) από τα πρωτόκλιτα αρσενικά σε ης σχηματίζουν την κλητική του ενικού σε α και όχι σε η: τα εθνικά όσα λήγουν σε της και τα σύνθετα σε άρχης, μέτρης, πώλης, τρίβης, ώνης. Δ)τα πρωτόκλιτα θηλυκά που λήγουν σε α: αν πριν από την κατάληξη α υπάρχει σύμφωνο, τότε το α αυτό λέγεται μη καθαρό, είναι κανονικά βραχύχρονο και στην γενική και δοτική ενικού τρέπεται σε η. αν πριν από την κατάληξη α υπάρχει φωνήεν ή το ρ, τότε το α αυτό λέγεται καθαρό, είναι κανονικά μακρόχρονο και φυλάγεται σε όλες τις πτώσεις του ενικού. το α της κατάληξης στην αιτιατική και κλητική του ενικού είναι μακρόχρονο ή βραχύχρονο, ανάλογα με το τι είναι στην ονομαστική. Πρωτόκλιτα συνηρημένα ουσιαστικά: ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΗ ὁ Ἑρμῆς ἡ μνᾶ ἡ συκῆ ΓΕΝΙΚΗ τοῦ Ἑρμοῦ τῆς μνᾶς τῆς συκῆς ΔΟΤΙΚΗ τῷ Ἑρμῇ τῇ μνᾶ τῇ συκῇ ΑΙΤΙΑΤΙΚΗ τόν Ἑρμῆν τήν μνᾶν τήν συκῆν ΚΛΗΤΙΚΗ (ὦ) Ἑρμῆ (ὦ) μνᾶ (ὦ) συκῆ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΗ οἱ Ἑρμαῖ αἱ μναῖ αἱ συκαῖ ΓΕΝΙΚΗ τῶν Ἑρμῶν τῶν μνῶν τῶν συκῶν ΔΟΤΙΚΗ τοῖς Ἑρμαῖς ταῖς μναῖς ταῖς συκαῖς ΑΙΤΙΑΤΙΚΗ τοὺς Ἑρμᾶς τᾶς μνᾶς τὰς συκᾶς ΚΛΗΤΙΚΗ (ὦ) Ἑρμαῖ (ὦ) μναῖ (ὦ) συκαῖ 11

12 ΕΝΟΤΗΤΑ 5 Η : Δεύτερη κλίση ουσιαστικών Η δεύτερη κλίση περιλαμβάνει ονόματα αρσενικά και θηλυκά που λήγουν σε ος και ουδέτερα σε ον. Οι καταλήξεις των δευτερόκλιτων ουσιαστικών έχουν ως εξής: ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΡΣΕΝΙΚΟ ΘΗΛΥΚΟ ΟΥΔΕΤΕΡΟ ΑΡΣΕΝΙΚΟ ΘΗΛΥΚΟ ΟΥΔΕΤΕΡΟ ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΗ ος ον οι α ΓΕΝΙΚΗ ου ου ων ων ΔΟΤΙΚΗ ω ω οις οις ΑΙΤΙΑΤΙΚΗ ον ον ους α ΚΛΗΤΙΚΗ ε ον οι α Παραδείγματα (βλ. αναλυτικότερα στην Γραμματική της Αρχαίας ελληνικής, Μιχ. Χ. Οικονόμου) ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΗ ὁ ἄνθρωπος ἡ ὁδὸς τὸ δῶρον ΓΕΝΙΚΗ τοῦ ἀνθρώπου τῆς ὁδοῦ τοῦ δώρου ΔΟΤΙΚΗ τῷ ἀνθρώπῳ τῇ ὁδῷ τῷ δώρῳ ΑΙΤΙΑΤΙΚΗ τὸν ἄνθρωπον τὴν ὁδὸν τὸ δῶρον ΚΛΗΤΙΚΗ (ὦ) ἄνθρωπε (ὦ) ὁδὲ (ὦ) δῶρον ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΗ οἱ ἄνθρωποι αἱ ὁδοὶ τά δῶρα ΓΕΝΙΚΗ τῶν ἀνθρῶπων τῶν ὁδῶν τῶν δώρων ΔΟΤΙΚΗ τοῖς ἀνθρώποις ταῖς ὁδοῖς τοῖς δώροις ΑΙΤΙΑΤΙΚΗ τοὺς ἀνθρώπους τὰς ὁδοὺς τά δῶρα ΚΛΗΤΙΚΗ (ὦ) ἄνθρωποι (ὦ) ὁδοὶ (ὦ) δῶρα 12

13 Παρατηρήσεις: Α)τα αρσενικά και τα θηλυκά ουσιαστικά της Β κλίσης έχουν σε όλες τις πτώσεις τις ίδιες καταλήξεις (τα ξεχωρίζουμε μόνο από το άρθρο.) Β)τα ουδέτερα έχουν τρείς πτώσεις όμοιες στον ενικό και τον πληθυντικό (ονομαστική, αιτιατική, κλητική) Γ)η κατάληξη α των ουδετέρων είναι βραχύχρονη. Δευτερόκλιτα συνηρημένα ουσιαστικά: ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΗ ὁ ἔκπλους ὁ πλοῦς τὸ ὀστοῦν ΓΕΝΙΚΗ ΔΟΤΙΚΗ ΑΙΤΙΑΤΙΚΗ ΚΛΗΤΙΚΗ ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗ ΔΟΤΙΚΗ ΑΙΤΙΑΤΙΚΗ ΚΛΗΤΙΚΗ τοῦ ἔκπλου τοῦ πλοῦ τοῦ ὀστοῦ τῷ ἔκπλῳ τῷ πλῷ τῷ ὀστῷ τὸν ἔκπλουν τὸν πλοῦν τὸ ὀστοῦν (ὦ) ἔκπλου (ὦ) πλοῦ (ὦ) ὀστοῦν ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ οἱ ἔκπλοι οἱ πλοῖ τὰ ὀστᾶ τῶν ἔκπλων τῶν πλῶν τῶν ὀστῶν τοῖς ἔκπλοις τοῖς πλοῖς τοῖς ὀστοῖς τοὺς ἔκπλους τοῦς πλοῦς τὰ ὀστᾶ (ὦ) ἔκπλοι (ὦ) πλοῖ (ὦ) ὀστᾶ Παρατηρήσεις: Τα αττικά δευτερόκλιτα διατηρούν τον ίδιο τόνο που έχει η ονομαστική (και μάλιστα στην ίδια συλλαβή) σε όλες τις πτώσεις του ενικού και του πληθυντικού. Αττική δεύτερη κλίση: ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗ ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ὁ πρόνεως ἡ ἅλως τὸ ἀνώγεων τοῦ πρόνεω τῆς ἅλω τοῦ ἀνώγεω 13

14 ΔΟΤΙΚΗ ΑΙΤΙΑΤΙΚΗ ΚΛΗΤΙΚΗ τῷ πρόνεῳ τῇ ἅλῳ τῷ ἀνώγεω τὸν πρόνεων τὴν ἅλω(ν) τὸ ἀνώγεων (ὦ) πρόνεως (ὦ) ἅλως (ὦ) ἀνώγεων ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗ ΔΟΤΙΚΗ ΑΙΤΙΑΤΙΚΗ ΚΛΗΤΙΚΗ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ οἱ πρόνεῳ αἱ ἅλω τὰ ἀνώγεω τῶν πρόνεων τῶν ἅλων τῶν ἀνώγεω τοῖς πρόνεῳς ταῖς ἅλῳς τοῖς ἀνώγεῳς τοὺς πρόνεως τὰς ἅλως τὰ ἀνώγεω (ὦ) πρόνεῳ (ὦ) ἅλῳ (ὦ) ἀνώγεω Παρατηρήσεις: Α) φυλάγουν σε όλες τις πτώσεις το ω της ονομαστικής και παίρνουν υπογεγραμμένο ι. Β)φυλάγουν σε όλες τις πτώσεις τον ίδιο τόνο που έχει η ονομαστική του ενικού και στην ίδια συλλαβή. Γ)έχουν την κλητική όμοια με την ονομαστική. Δ) μερικά σχηματίζουν την αιτιατική του ενικού χωρίς το τελικό ν. 14

15 Παρατηρήσεις: ΕΝΟΤΗΤΑ 6 Η : Τρίτη κλίση ουσιαστικών 1) Από τα αρσενικά και τα θηλυκά της Γ κλίσης πολλά σχηματίζουν την ονομαστική του ενικού με την κατάληξη ς και λέγονται καταληκτικά, μερικά όμως τη σχηματίζουν χωρίς καμία κατάληξη και λέγονται ακατάληκτα. 2) Τα ουδέτερα της γ κλίσης κανονικά σχηματίζουν την ονομαστική, αιτιατική και κλητική του ενικού χωρίς κατάληξη. 3) Από τα ουσιαστικά της γ κλίσης άλλα έχουν σε όλες τις πτώσεις ένα μόνο θέμα γι αυτό λέγονται μονόθεμα (π.χ χιτών χιτῶνος), και άλλα παρουσιάζονται με δύο θέματα, γιατί σε μερικές περιπτώσεις εκτείνουν το φωνήεν της τελευταίας συλλαβής του θέματος και γι αυτό λέγονται διπλόθεμα (π.χ ἡγεμών ἡγεμόνος) 4) Στα διπλόθεμα τρικατάλικτα το θέμα έχει στην τελευταία συλλαβή μακρόχρονο φωνήεν λέγεται ισχυρό θέμα ενώ το άλλο που έχει στην τελευταία συλλαβή βραχύχρονο φωνήεν λέγεται αδύνατο θέμα. 5) Το θέμα στα μονόθεμα ουσιαστικά της γ κλίσης βρίσκεται από τη γενική του ενικού, αφού αφαιρεθεί από αυτήν η κατάληξη. Στα διπλόθεμα το ισχυρό θέμα βρίσκεται από την ονομαστική ενικού και το αδύνατο από τη γενική του ενικού αφού αφαιρεθεί η κατάληξη. 6) Κατά τον χαρακτήρα(=ο τελευταίος φθόγγος του θέματος, σύμφωνο ή φωνήεν) τα ουσιαστικά της γ κλίσης διαιρούνται: α)σε φωνηεντόληκτα και β)σε αφωνόληκτα. Καταλήξεις των ουσιαστικών της γ κλίσης: ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΡΣΕΝΙΚΟ ΘΗΛΥΚΟ ΟΥΔΕΤΕΡΟ ΑΡΣΕΝΙΚΟ ΘΗΛΥΚΟ ΟΥΔΕΤΕΡΟ ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΗ ς ή ες α ΓΕΝΙΚΗ ος ή (ως) ος ή (ως) ων ων ΔΟΤΙΚΗ ι ι σι(ν) σι(ν) ΑΙΤΙΑΤΙΚΗ α ή ν ας ή ς (νς) α ΚΛΗΤΙΚΗ ς ή ες α 15

16 Α) Φωνηεντόληκτα ουσιαστικά της γ κλίσης: α) καταληκτικά μονόθεμα σε ως (γεν. ωος) β) καταληκτικά μονόθεμα σε υς (γεν.υος) γ) καταληκτικά διπλόθεμα αρσενικά και θηλυκά σε ις (γεν. εως) ή υς (γεν. εως) και ουδέτερα σε υ (γεν. εως) δ)καταληκτικά μονόθεμα σε ευς, ους, και αυς ε)ακατάληκτα διπλόθεμα σε ώ (γεν. ους) Παραδείγματα: α) ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ὁ ἥρως οἱ ἥρωες τοῦ ἥρωος τῶν ἡρώων τῷ ἥρωι τοῖς ἥρωσι(ν) τὸν ἥρωα τοὺς ἥρωας (ὦ) ἥρως (ὦ) ἥρωες β) ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ὁ βότρυς οἱ βότρυες ἡ δρῦς αἱ δρύες τοῦ βότρυος τῶν βοτρύων τῆς δρυὸς τῶν δρυῶν τῷ βότρυϊ τοῖς βότρυσι(ν) τῇ δρυῒ ταῖς δρυσὶ(ν) τὸν βότρυν τοὺς βότρυς τὴν δρῦν τὰς δρῦς (ὦ) βότρυ (ὦ) βότρυες (ὦ) δρῦ (ὦ) δρύες Όλοι οι μονοσύλλαβοι τύποι και η αιτιατική του πληθυντικού γενικά όταν τονίζεται στη λήγουσα παίρνει περισπωμένη αντίθετα από τον κανόνα. 16

17 γ) ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ τὸ ἄστυ τὰ ἄστη ἡ πόλις αἱ πόλεις τοῦ ἄστεως τῶν ἄστεων τῆς πόλεως τῶν πόλεων τῷ ἄστει τοῖς ἄστεσι(ν) τῇ πόλει ταῖς πόλεσι(ν) τὸ ἄστυ τὰ ἄστη τὴν πόλιν τάς πόλεις (ὦ) ἄστυ τὰ ἄστη (ὦ) πόλι (ὦ) πόλεις δ) ὁ βασιλεῦς οἱ βασιλεῖς ὁ ἁλιεῦς οἱ ἁλιεῖς τοῦ βασιλέως τῶν βασιλέων τοῦ ἀλιέως ή ἁλιῶς τῶν ἁλιέων ή ἁλιῶν τῷ βασιλεῖ τοῖς βασιλεῦσι(ν) τῷ ἁλιεῖ τοῖς ἁλιεῦσι(ν) τὸν βασιλέα τούς βασιλέας τὸν ἁλιέα ή ἁλιᾶ τοῦς ἁλιέας ή ἁλιᾶς (ὦ) βασιλεῦ (ὦ) βασιλεῖς (ὦ) ἁλιεῦ (ω) ἁλιεῖς ὁ βοῦς οἱ βόες ἡ γραῦς αἱ γρᾶες τοῦ βοὸς τῶν βοῶν τῆς γραὸς τῶν γραῶν τῷ βοῒ τοῖς βοῦσι(ν) τῇ γραῒ ταῖς γραυσὶ(ν) τὸν βοῦν τοὺς βοῦς τὴν γραῦν τὰς γραῦς (ὦ) βοῦ (ὦ) βόες (ὦ) γραῦ (ὦ) γρᾶες ε) ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ἡ ἠχὼ ἡ Κλειῶ τῆς ἠχοῦς τῆς Κλειοῦς 17

18 τῇ ἠχοῖ τήν ἠχὼ (ὦ) ἠχοῖ τῇ Κλειοῖ τὴν Κλειὼ (ὦ) Κλειοῖ Κανονικά δεν έχουν πληθυντικό και δυικό αριθμό, όταν όμως σχηματίζουν τους αριθμούς αυτούς, κλίνονται κατά τη β κλίση. Β) Αφωνόληκτα ουσιαστικά της γ κλίσης (κατά τον χαρακτήρα είναι): α) ουρανικόληκτα (δηλ. με χαρακτήρα κ, γ, χ) β) χειλικόληκτα (δηλ. με χαρακτήρα π, β, φ) γ) οδοντικόληκτα (δηλ. με χαρακτήρα τ, δ, θ) α) ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ὁ κόραξ( κ ς) οἱ κόρακες ἡ πτέρυξ(γ ς) αἱ πτέρυγες τοῦ κόρακος τῶν κοράκων τῆς πτέρυγος τῶν πτερύγων τῷ κόρακι τοῖς κόραξι τῇ πτέρυγι ταῖς πτέρυξι τὸν κόρακα τοὺς κόρακας τὴν πτέρυγα τάς πτέρυγας (ὦ) κόραξ (ὦ) κόρακες (ὦ) πτέρυξ (ὦ) πτέρυγες ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ὁ ὄνυξ(χ ς) οἱ ὄνυχες τοῦ ὄνυχος τῶν ὀνύχων τῷ ὄνυχι τοῖς ὄνυξι τὸν ὄνυχα τοὺς ὄνυχας (ὦ) ὄνυξ (ὦ) ὄνυχες 18

19 β) ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ὁ γὺψ(πς) οἱ γῦπες ὁ Ἄραψ(β ς) οἱ Ἄραβες ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ τοῦ γυπὸς τῶν γυπῶν τοῦ Ἄραβος τῶν Ἀράβων τῷ γυπί τοῖς γυψὶ τῷ Ἄραβι τοῖς Ἄραψι τὸν γῦπα τοὺς γῦπας τὸν Ἄραβα τοὺς Ἄραβας (ὦ) γὺψ (ὦ) γῦπες (ὦ) Ἄραψ (ὦ) Ἄραβες ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ γ)1. οδοντικά καταληκτικά μονόθεμα με χαρακτήρα απλό οδοντικό τ ή δ ή θ. ΠΛΗΘ. ΕΝΙΚΟΣ ΠΛΗΘ. ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘ. ΑΡΙΘΜΟΣ ὁ τάπης(τς) οἱ τάπητες ἡ πατρὶς(δς) αἱ πατρίδες ὁ ὄρνις οἱ ὄρνιθες τοῦ τάπητος τῶν ταπήτων τῆς πατρίδος τῶν πατρίδων τοῦ ὄρνιθος τῶν ὀρνίθων τῷ τάπητι τοῖς τάπησι τῇ πατρίδι ταῖς πατρίσι τῷ ὄρνιθι τοῖς ὄρνισι τὸν τάπητα τοὺς τάπητας τὴν πατρίδα τὰς πατρίδας τὸν ὄρνιν τοὺς ὄρνιθας (ὦ) τάπης (ὦ) τάπητες (ὦ) πατρὶς (ὦ) πατρίδες (ὦ) ὄρνι (ὦ) ὄρνιθες γ)2.οδοντικά καταληκτικά μονόθεμα με θέμα ντ. ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘ. ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘ. ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘ. ΑΡΙΘΜΟΣ ὁ ἱμὰς(ντς) οἱ ἱμάντες ὁ γίγας(ντς) οἱ γίγαντες ὁ ὀδοὺς(ντς) οἱ ὀδόντες τοῦ ἱμάντος τῶν ἱμάντων τοῦ γίγαντος τῶν γιγάντων τοῦ ὀδόντος τῶν ὀδόντων τῷ ἱμάντι τοῖς ἱμᾶσι τῷ γίγαντι τοῖς γίγασι τῷ ὀδόντι τοῖς ὀδοῦσι 19

20 τὸν ἱμάντα τοὺς ἱμάντας τὸν γίγαντα τοὺς γίγαντας τὸν ὀδόντα τοὺς ὀδοντας (ὦ)ἱμὰς (ὦ)ἱμάντες (ὦ)γίγαν (ὦ)γίγαντες (ὦ) ὀδοὺς (ὦ)ὀδόντες γ)3. οδοντικόληκτα ακατάληκτα διπλόθεμα με θέμα σε ντ. ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ὁ γέρων οἱ γέροντες τοῦ γέροντος τῷ γέροντι τὸν γέροντα (ὦ) γέρον τῶν γερόντων τοῖς γέρουσι τοὺς γέροντας (ὦ) γέροντες γ)4.οδοντικόληκτα ουδέτερα ακατάληκτα μονόθεμα σε α. ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ τὸ κτῆμα τὰ κτήματα τοῦ κτήματος τῷ κτήματι τῶν κτημάτων τοῖς κτήμασι τὸ κτῆμα τὰ κτήματα (ὦ) κτῆμα (ὦ) κτήματα Παρατηρήσεις: α) τα περισσότερα αρσενικά και θηλυκά σχηματίζουν κανονικά την αιτιατική του ενικού και την κλητική του ενικού όμοια με την ονομαστική. β) τα βαρύτονα οδοντικόληκτα σε ις σχηματίζουν την αιτιατική του ενικού σε ν και την κλητική του ενικού όμοια με το θέμα, όμοια και μερικά οδοντικόληκτα σε ης ή υς. 20

21 γ)τα βαρύτονα οδοντικόληκτα σε ων και ας, το οξύτονο τυραννίς και το περισπώμενο ο ή η παις σχηματίζουν την κλητική του ενικού χωρίς κατάληξη 9με αφαίρεση του οδοντικού χαρακτήρα) δ)τα ουδέτερα οδοντικόληκτα σε μα είναι όλα ακατάληκτα. Καταληκτικά είναι τα ουδέτερα φως και το ανώμαλο ους. Γ) Ημιφωνόληκτα ουσιαστικά της γ κλίσης: α)ενρινόληκτα (δηλ. με χαρακτήρα ν, καθώς τριτόκλιτα με χαρακτήρα μ δεν υπάρχουν) β)υγρόληκτα (δηλ. με χαρακτήρα λ, ρ) γ)σιγμόληκτα (δηλ. με χαρακτήρα σ) α)1. Μονόθεμα καταληκτικά σε ις και ακατάληκτα σε αν, ην,ων. (βλ. αναλυτικότερα στην Γραμματική της Αρχαίας ελληνικής, Μιχ. Χ. Οικονόμου) ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ἡ ἀκτίς αἱ ἀκτῖνες ὁ χειμὼν οἱ χειμῶνες τῆς ἀκτῖνος τῶν ἀκτίνων τοῦ χειμῶνος τῶν χειμώνων τῇ ἀκτῖνι ταῖς ἀκτῖσι(ν) τῷ χειμῶνι τοῖς χειμῶσι(ν) τὴν ἀκτῖνα τὰς ἀκτῖνας τὸν χειμῶνα τοὺς χειμῶνας (ὦ) ἀκτίς (ὦ) ἀκτῖνες (ὦ) χειμὼν (ὦ) χειμῶνες α)2.διπλόθεμα ακατάληκτα σε ην και ων. (βλ. αναλυτικότερα στην Γραμματική της Αρχαίας ελληνικής, Μιχ. Χ. Οικονόμου) ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ὁ ποιμὴν οἱ ποιμένες ὁ γείτων οἱ γείτονες τοῦ ποιμένος τῶν ποιμένων τοῦ γείτονος τῶν γειτόνων τῷ ποιμένι τοῖς ποιμέσι(ν) τῷ γείτονι τοῖς γείτοσι(ν) 21

22 τὸν ποιμένα τοὺς ποιμένας τὸν γείτονα τούς γείτονας (ὦ) ποιμὴν (ὦ) ποιμένες (ὦ) γείτον (ὦ) γείτονες β)1. μονόθεμα ακατάληκτα σε ηρ, ωρ, και ουδέτερα σε αρ. ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘ. ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘ. ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ὁ κλητὴρ οἱ κλητῆρες ὁ ἰχὼρ οἱ ἰχῶρες τὸ νέκταρ ΠΛΗΘ. ΑΡΙΘΜΟΣ τοῦ κλητῆρος τῶν κλητήρων τοῦ ἰχῶρος τῶν ἰχώρων τοῦ νέκταρος τῷ κλητῆρι τοῖς τῷ ἰχῶρι τοῖς ἰχῶρσι(ν) τῷ νέκταρι κλητῆρσι(ν) τὸν κλητῆρα τοὺς κλητῆρας τὸν ἰχῶρα τοὺς ἰχώρας τὸ νέκταρ δεν υπάρχει (ὦ) κλητὴρ (ὦ) κλητῆρες (ὦ) ἰχὼρ (ὦ) ἰχῶρες (ὦ) νέκταρ β)2. διπλόθεμα ακατάληκτα σε ηρ. ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘ. ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘ. ΑΡΙΘΜΟΣ ὁ ἀθὴρ οἱ ἀθέρες ὁ ῥήτωρ οἱ ῥήτορες τοῦ ἀθέρος τῶν ἀθέρων τοῦ ῥήτορος τῶν ῥητόρων τῷ ἀθέρι τοῖς ἀθέρσι(ν) τῷ ῥήτορι τοῖς ῥήτορσι(ν) τὸν ἀθέρα τοῦς ἀθέρας τὸν ῥήτορα τοὺς ῥήτορας (ω) ἀθὴρ (ὦ) ἀθέρες (ὦ) ῤῆτορ (ὦ) ῥήτορες Παρατηρήσεις: α) τα φωνήεντα ι και α εμπρός από το χαρακτήρα ν των ονομάτων σε ις και αν είναι μακρόχρονα. β)τα ενρινόληκτα και υγρόληκτα της γ κλίσης σχηματίζουν κανονικά την κλητική του ενικού όμοια με την ονομαστική του ενικού. γ) ο χαρακτήρας λ και ρ εμπρός από το σίγμα της κατάληξης παραμένει, ενώ ο χαρακτήρας ν εμπρός από αυτό αποβάλλεται. β)3. συγκοπτόμενα διπλόθεμα ακατάληκτα σε ηρ. 22

23 ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘ. ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘ. ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ὁ πατὴρ οἱ πατέρες ὁ ἀνὴρ οἱ ἄνδρες ἡ Δημήτηρ ΠΛΗΘ. ΑΡΙΘΜΟΣ τοῦ πατρὸς τῶν πατέρων τοῦ ἀνδρὸς τῶν ἀνδρῶν τῆς Δήμητρος τῷ πατρὶ τοῖς πατράσι(ν) τῷ ἀνδρὶ τοῖς ἀνδράσι(ν) τῇ Δήμητρι τὸν πατέρα τοὺς πατέρας τὸν ἄνδρα τοὺς ἄνδρας τὴν Δήμητρα δεν υπάρχει (ὦ) πτερ (ὦ) πατέρες (ὦ) ἄνερ (ὦ) ἄνδρες (ὦ) Δήμητερ Παρατηρήσεις: α) τα ονόματα ὁ πατὴρ, ἡ μήτηρ, ἡ θυγάτηρ, ἡ γαστὴρ, συγκόπτουν δηλ.χάνουν το ε του θέματος στην γενική, τη δοτική ενικού και στη δοτική του πληθυντικού. β)το όνομα ἡ Δημήτηρ στις πλάγιες πτώσεις του ενικού και σε όλες τις πτώσεις του πληθυντικού και του δυϊκού, στις οποίες εμπρός από τον χαρακτήρα αναπτύσσεται το σύμφωνο δ για να διευκολυνθεί η προφορά. γ) τα ονόματα πατὴρ, μητήρ, θυγάτηρ, και γαστὴρ στη γενική και δοτική του ενικού τονίζονται στη λήγουσα, το όνομα ανηρ τονίζεται στη λήγουσα στη γενική και δοτική του ενικού και του δυϊκού και στην γενική του πληθυντικού, το όνομα Δημήτηρ τονίζεται στην προπαραλήγουσα σε όλες τις πτώσεις του ενικού εκτός από την ονομαστική. δ) τα συγκοπτόμενα ονόματα σχηματίζουν την κλητική του ενικού όμοια με το αδύνατο θέμα και τονίζονται σ αυτήν πάνω από την αρχική συλλαβή (μόνο το όνομα γαστὴρ σχηματίζει την κλητική του ενικού όμοια με την ονομαστική). ε) στη δοτική του πληθυντικού ανάμεσα στο συγκομμένο θέμα και την κατάληξη, για να διευκολυνθεί η προφορά, παίρνουν ένα βραχύχρονο α που τονίζεται. γ) αρσενικά ακατάληκτα σε ης ή κλης. ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘ. ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘ. ΑΡΙΘΜΟΣ ὁ Σωκράτης οἱ Σωκράται ὁ Περικλῆς οἱ Περικλεῖς τοῦ Σωκράτους τῶν Σωκρατῶν τοῦ Περικλέους τῶν Περικλέων τῷ Σωκράτει τοῖς Σωκράταις τῷ Περικλεῖ τὸν Σωκράτην τοὺς Σωκράτας τὸν Περικλέα τοὺς Περικλεῖς (ὦ) Σώκρατες (ὦ) Σωκράται (ὦ) Περίκλεις (ὦ) Περικλεῖς γ)2. θηλυκά ακατάληκτα σε ως 23

24 ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ἡ αἰδὼς τῆς αἰδοῦς τῇ αἰδοῖ τὴν αἰδῶ (ὦ) αἰδὼς γ)3. ουδέτερα ακατάληκτα σε ος. γ)4. ουδέτερα ακατάληκτα σε ας ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘ.ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘ.ΑΡΙΘΜΟΣ τὸ βέλος τά βέλη τὸ κρέας τὰ κρεᾱ τοῦ βέλους τῶν βέλων τοῦ κρέως τῶν κρεῶν τὸ βέλει τοῖς βέλεσι(ν) τῷ κρέα τοῖς κρέασι(ν) τὸ βέλος τά βέλη τὸ κρέας τὰ κρέᾱ (ὦ) βέλος (ὦ) βέλη (ὦ) κρέας (ὦ) κρέᾱ 24

25 ΕΝΟΤΗΤΑ 7 Η : ΚΛΙΣΗ ΕΠΙΘΕΤΩΝ ΔΕΥΤΕΡΟΚΛΙΤΑ ΕΠΙΘΕΤΑ Επίθετα λέγονται οι λέξεις που φανερώνουν ιδιότητα ή ποσότητα ουσιαστικών. Τα επίθετα διακρίνονται σε: 1)τρικατάληκτα με τρία γένη: δηλαδή έχουν τρία γένη (αρσενικό, θηλυκό και ουδέτερο και τρείς καταλήξεις( μία για κάθε γένος) ὁ σοφός, ἡ σοφή, τὸ σοφὸν. 2)δικατάληκτα με τρία γένη: δηλαδή έχουν τρία γένη αλλά μόνο δύο καταλήξεις (μία για το αρσενικό και το θηλυκό και μία για το ουδέτερο) ὁ,ἡ ἄφθονος, τὸ ἄφθονον. 3)μονοκατάληκτα με δύο γένη: δηλαδή έχουν μόνο δύο γένη(το αρσενικό και το θηλυκό και μόνο μία κοινή κατάληξη ὁ, ἡ ἅρπαξ. Τα επίθετα ανάλογα με την κατάληξη τους κλίνονται κατά μία από τις κλίσεις των ουσιαστικών: 1) τρικατάληκτα με τρία γένη: σχηματίζουν το θηλυκό πάντοτε κατά την α κλίση, το αρσενικό και το ουδέτερο άλλες φορές κατά την β κλίση και άλλες κατά την γ κλίση. 2) δικατάληκτα με τρία γένη: κλίνονται άλλα κατά την β κλίση και άλλα κατά την γ. 3) μονοκατάληκτα με δύο γένη: κλίνονται τα περισσότερα κατά την γ κλίση. Όσα επίθετα σχηματίζουν το αρσενικό και το ουδέτερο κατά την β κλίση λέγονται δευτερόκλιτα ενώ όσα σχηματίζουν τα δύο αυτά γένη κατά την γ κλίση λέγονται τριτόκλιτα. 1.Ασυναίρετα δευτερόκλιτα επίθετα: ΤΡΙΚΑΤΑΛΗΚΤΑ ΔΙΚΑΤΑΛΗΚΤΑ όλα σχεδόν τα σύνθετα(π.χ ἀθάνατοςοςον, ἔνδοξοςοςον) χαρακτήρας συμφ. + ος (π.χ σοφός, σοφή, σοφὸν) μερικά απλά που λήγουν σε ιμος( π.χ φρόνιμοςοςον) χαρακτήρας φων. ή ρ + ος (π.χ δίκαιος,δικαία,δίκαιον) τα επίθετα: βάρβαρος, ἥμερος, ἥσυχος, βέβηλος, κίβδηλος, λάβρος, λάλος, χέρσος. μερικά επίθετα σε ος που χρησιμοποιούνται στο αρσενικό και θηλυκό και ως ουσιαστικά: βοηθός, ἀγωγός, τιμωρός, τύραννος. ΠΡΟΣΟΧΗ!!! Μερικά δευτερόκλιτα ασυναίρετα επίθετα σχηματίζονται και ως δικατάληκτα και ως τρικατάληκτα: αἴτιος, αἰώνιος, ἀκούσιος, ἀνάξιος, άνόσιος, βέβαιος, βίαιος, μάταιος, τέλειος, χρόνιος, ἀνθρώπινος, ἔρημος, χρήσιμος, ὠφέλιμος κ.α. Το θηλυκό των τρικατάληκτων στην ονομαστική, γενική και κλητική πληθυντικού τονίζεται αναλογικά όπου και όπως τονίζεται στις ίδιες πτώσεις και το αρσενικό. 25

26 1.α) τρικατάληκτα με τρία γένη: ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ὁ σοφὸς ἡ σοφὴ τὸ σοφὸν ὁ δίκαιος ἡ δικαία τὸ δίκαιον τοῦ σοφοῦ τῆς σοφῆς τοῦ σοφοῦ τοῦ δικαίου τῆς δικαίας τοῦ δικαίου τῷ σοφῷ τῇ σοφῇ τῷ σοφῷ τῷ δικαίῳ τῇ δικαίᾳ τῷ δικαίῳ τὸν σοφὸν τὴν σοφὴν τὸ σοφὸν τὸν δίκαιον τὴν δικαίαν τὸ δίκαιον (ὦ) σοφὲ (ὦ) σοφὴ (ὦ) σοφὸν (ὦ) δίκαιε (ὦ) δικαία (ὦ) δίκαιον ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ οἱ σοφοὶ αἱ σοφαὶ τὰ σοφὰ οἱ δίκαιοι αἱ δίκαιαι τὰ δίκαια τῶν σοφῶν τῶν σοφῶν τῶν σοφῶν τῶν δικαίων τῶν δικαίων τῶν δικαίων τοῖς σοφοῖς ταῖς σοφαῖς τοῖς σοφοῖς τοῖς δικαίοις ταῖς δικαίαις τοῖς δικαίοις τοὺς σοφοὺς τὰς σοφὰς τὰ σοφὰ τοὺς δικαίους τὰς δικαίας τὰ δίκαια (ὦ) σοφοὶ (ὦ) σοφαὶ (ὦ) σοφὰ (ὦ) δίκαιοι (ὦ) δίκαιαι (ὦ) δίκαια 1.β) δικατάληκτα με τρία γένη: ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ὁ, ἡ ἄφθονος τὸ ἄφθονον οἱ, αἱ ἄφθονοι τὰ ἄφθονα τοῦ, τῆς ἀφθόνου τοῦ ἀφθόνου τῶν ἀφθόνων τῶν ἀφθόνων τῷ, τῇ ἀφθόνῳ τῷ ἀφθόνῳ τοῖς, ταῖς ἀφθόνοις τοῖς ἀφθόνοις τὸν, τὴν ἄφθονον τὸ ἄφθονον τοὺς, τὰς ἀφθόνους τὰ ἄφθονα (ὦ) ἄφθονε (ὦ) ἄφθονον (ὦ) ἄφθονοι (ὦ) ἄφθονα 26

27 2. Συνηρημένα δευτερόκλιτα επίθετα: ονομάζονται αυτά που πριν από τον χαρακτήρα ο έχουν άλλο ένα ο ή ε, συναιρούνται σε όλες τις πτώσεις. 2.α) τρικατάληκτα με τρία γένη: ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ὁ χρυσοῦς ἡ χρυσῆ το χρυσουν οι χρυσοι αι χρυσαι τα χρυσα τοῦ χρυσοῦ τῆς χρυσῆς του χρυσου των χρυσων των χρυσων των χρυσων τῷ χρυσῷ τῇ χρυσῇ τω χρυσω τοις χρυσοις ταις χρυσαις τοις χρυσοις τὸν χρυσοῦν τὴν χρυσῆν το χρυσουν τους χρυσους τας χρυσας τα χρυσα Όλες οι πτώσεις και των τριών γενών τονίζονται στη λήγουσα, ακόμα και όταν δεν τονίζονται τα φωνήεντα που συναιρούνται. 2.β) δικατάληκτα με τρία γένη: ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ὁ, ἡ εὔνους τὸ εὔνουν οἱ, αἱ εὖνοι τὰ εὔνοα τοῦ, τῆς εὔνους τοῦ εὔνου τῶν εὔνων τῶν εὔνων τῷ, τῇ εὔνῳ τῷ εὔνῳ τοῖς, ταῖς εὔνοις τοῖς εὔνοις τὸν, τὴν εὔνουν τὸ εὔνουν τοὺς, τὰς ενους τὰ εὔνοα α( το οα στο τέλος του πληθυντικού των ουδετέρων μένει ασυναίρετο. β) η λήγουσα οι της ονομαστικής του πληθυντικού των αρσενικών λογαριάζεται βραχύχρονη, αν και προκύπτει από συναίρεση. γ) όλες οι πτώσεις και των τριών γενών τονίζονται στην παραλήγουσα, ακόμα και όταν η λήγουσα προκύπτει από συναίρεση τονισμένου φωνήεντος. 27

28 3. Αττικόκλιτα επίθετα: κλίνονται κατά την αττική κλίση. ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ὁ, ἡ ἵλεως τὸ ἵλεων οἱ, αἱ ἵλεῳ τὰ ἵλεα τοῦ, τῆς ἵλεω τοῦ ἵλεω τῶν ἵλεων τῶν ἵλεων τῷ, τῇ ἵλεῳ τῷ ἵλεῳ τοῖς, ταῖς ἵλεῶς τοῖς ἵλεῳς τὸν, τὴν ἵλεων τὸ ἵλεων τοὺς, τὰς ἵλεως τὰ ἵλεα (ὦ) ἵλεως (ὦ) ἵλεων (ὦ) ἵλεῳ (ὦ) ἵλεα α( δικατάληκτα είναι όλα, εξαίρεση αποτελεί το επίθετο πλέως, πλέα, πλέων που είναι τρικατάληκτο. β) στην ονομαστική, την αιτιατική και κλητική του πληθυντικού των ουδετέρων έχουν κατάληξη α κατά τα ουδέτερα της κοινής β κλίσης. 28

29 ΕΝΟΤΗΤΑ 8 Η : Τριτόκλιτα επίθετα Τα τριτόκλιτα επίθετα διακρίνονται ανάλογα με τον χαρακτήρα τους σε φωνηεντόληκτα και αφωνόληκτα. 1. Φωνηεντόληκτα επίθετα της γ κλίσης. α) τρικατάληκτα ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ὁ βαθὺς ἡ βαθεῖα τὸ βαθὺ οἱ βαθεῖς αἱ βαθεῖαι τὰ βαθέα τοῦ βαθέος τῆς βαθείας τοῦ βαθέος τῶν βαθέων τῶν βαθειῶν τῶν βαθέων τῷ βαθεῖ τῇ βαθείᾳ τῷ βαθεῖ τοῖς βαθέσι ταῖς βαθείαις τοῖς βαθέσι τὸν βαθὺν τὴν βαθεῖαν τὸ βαθὺ τοὺς βαθεῖς τὰς βαθείας τὰ βαθέα (ὦ) βαθὺ (ὦ) βαθεῖα (ὦ) βαθὺ (ὦ) βαθεῖς (ὦ) βαθεῖαι (ὦ) βαθέα παρατηρήσεις: α( το αρσενικό )και το ουδέτερο( είναι γενικά οξύτονα. ΕΞΑΙΡΕΣΗ: αποτελούν θηλυςειαυ και το ημισυςειαυ που είναι βαρύτονα. β) παρουσιάζονται με δύο θέματα: το ένα σε υ στην ονομαστική, αιτιατική και κλητική του ενικού του αρσενικού και του ουδετέρου, και το άλλο σε ε από το οποίο σχηματίζονται όλες οι άλλες πτώσεις και των τριών γενών. γ) συναιρούν τον χαρακτήρα ε με το ακόλουθο ε ή ι σε ει, συναιρούν πολλές φορές και το ε+α στο τέλος του ουδετέρου σε η.(π.χ τα ημισεα και τα ημιση). δ) την κλητική του ενικού του αρσενικού την σχηματίζουν χωρίς κατάληξη ς και την αιτιατική του πληθυντικού όμοια με την ονομαστική. ε) το θηλυκό το σχηματίζουν με την κατάληξη jα, όπου το ε+j συναιρείται σε ει. β)δικατάληκτα ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ὁ, ἡ εὔβοτρυς τὸ εὔβοτρυ οἱ, αἱ εὐβότρυες τὰ εὐβότρυα τοῦ, τῆς εὐβότρυος τοῦ εὐβότρυος τῶν εὐβοτρύων τῶν εὐβοτρύων τῷ, τῇ εὐβότρυι τῷ εὐβότρυι τοῖς, ταῖς εὐβότρισι τοῖς εὐβότρυσι τὸν, τὴν εὔβοτρυν τὸ εὔβοτρυ τοὺς, τὰς εὐβότρυς τὰ εὐβότρυα (ὦ) εὔβοτρυ (ὦ) εὔβοτρυ (ὦ) εὐβότρυες (ὦ) εὐβότρυα 29

30 2. Αφωνόληκτα επίθετα της γ κλίσης: α)τρικατάληκτα: 1. σε ας ασα αν. ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ὁ πᾶς ἡ πᾶσα τὸ πᾶν οἱ πάντες αἱ πᾶσαι τὰ πάντα τοῦ παντὸς τῆς πάσης τοῦ παντὸς τῶν πάντων τῶν πασῶν τῶν πάντων τῷ παντὶ τῇ πάσῃ τῷ παντὶ τοῖς πᾶσι ταῖς πάσαις τοῖς πᾶσι τὸν πάντα τὴν πᾶσαν τὸ πᾶν τοὺς πάντας τὰς πάσας τὰ πάντα (ὦ) πᾶς (ὦ) πᾶσα (ὦ) πᾶν (ὦ) πάντες (ὦ) πᾶσαι (ὦ) πάντα 2.σε εις, εσσα, εν. ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ὁ χαρίεις ἡ χαρίεσσα τό χαρίεν οἱ χαρίεντες αἱ χαρίεσσαι τὰ χαρίεντα τοῦ χαρίεντος τῆς χαριέσσης τοῦ χαρίεντος τῶν χαριέντων τῶν χαριεσςῶν τῶν χαριέντων τῷ χαρίεντι τῇ χαριέσσῃ τῷ χαρίεντι τοῖς χαρίεσι ταῖς χαριέσσαις τοῖς χαρίεσι τὸν χαρίεντα τὴν χαρίεσσαν τὸ χαρίεν τοὺς χαρίεντας τὰς χαριέσσας τὰ χαρίεντα (ὦ) χαρίεν (ὦ) χαρίεσσα (ὦ) χαρίεν (ὦ) χαρίεντες (ὦ) χαρίεσσαι (ὦ) χαρίεντα 3. Σε ων, ουσα, ον. ὁ ἄκων ἡ ἄκουσα τὸ ἆκον οἱ ἄκοντες αἱ ἄκουσαι τὰ ἄκοντα τοῦ ἄκοντος τῆς ἀκούσης τοῦ ἄκοντος τῶν ἀκόντων τῶν ἀκουσῶν τῶν ἀκόντων τῷ ἄκοντι τῇ ἀκούση τῷ ἄκοντι τοῖς ἄκουσι ταῖς ἀκούσαις τοῖς ἄκουσι τὸν ἄκοντα τὴν ἄκουσαν τὸ ἆκον τοὺς ἄκοντας τὰς ἀκούσας τὰ ἄκοντα (ὦ) ἆκον (ὦ) ἄκουσα (ὦ) ἆκον (ὦ) ἄκοντες (ὦ) ἄκουσαι (ὦ) ἄκοντα 30

31 β) δικατάληκτα: μερικά αφωνόληκτα επίθετα της γ κλίσης είναι δικατάληκτα με τρία γένη. Αυτά είναι σύνθετα με δεύτερο συνθετικό ουσιαστικό τριτόκλιτο αφωνόληκτο (χάρις, ἐλπίς, πούς, ὀδοὺς κ.ά) και κλίνονται συνήθως όπως το β συνθετικό του.(βλ. αναλυτικότερα στην Γραμματική της Αρχαίας ελληνικής, Μιχ. Χ. Οικονόμου) 1) ὁ, ἡ εὔχαρις, τὸ εὔχαρι 2) ὁ, ἡ εὔελπις, τὸ εὔελπι 3) ὁ, ἡ δίπους, τὸ δίπουν 4) ὁ, ἡ μονόδους, τὸ μονόδουν γ)μονοκατάληκτα: μερικά αφωνόληκτα επίθετα της γ κλίσης, απλά ή σύνθετα, είναι μονοκατάληκτα με δύο γένη. Αυτά κλίνονται όπως τα αντίστοιχα ουσιαστικά της γ κλίσης : ὁ, ἡ βλάξ( γεν. βλακὸς) ὁ, ἡ κόλαξ (γεν.κόλακος) ὁ, ἡ ἅρπαξ (γεν.ἅρπαγος), ὁ, ἡ γαμψῶνυξ (γεν. γαμψώνυχος) ὁ, ἡ λογάς (γεν.λογάδος) ὁ, ἡ μιγάς (γεν.μιγάδος) κτλ. Κάποια κλίνονται και κατά την αττική β κλίση: ὁ, ἡ φιλόγελως (γεν.φιλόγελω). 3. Ενρινόληκτα και υγρόληκτα επίθετα της γ κλίσης: α) τρικατάληκτα ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ὁ μέλας ἡ μέλαινα τὸ μέλαν οἱ μέλανες αἱ μέλαιναι τὰ μέλανα τοῦ μέλανος τῆς μελαίνης τοῦ μέλανος τῶν μελάνων τῶν μελαινῶν τῶν μελάνων τῷ μέλανι τῇ μελαίνῃ τῷ μέλανι τοῖς μέλασι ταῖς μελαίναις τοῖς μέλασι τὸν μέλανα τὴν μέλαιναν τὸ μέλαν τοὺς μέλανας τὰς μελαίνας τὰ μέλανα (ὦ) μέλαν (ὦ) μέλαινα (ὦ) μέλαν (ὦ) μέλανες (ὦ) μέλαιναι (ὦ) μέλανα Παρατηρήσεις: Σε όλα τα τριτόκλιτα επίθετα το θηλυκό: α) που λήγει σε α είναι βραχύχρονο. β) στην γενική του πληθυντικού τονίζεται στη λήγουσα. 31

32 β) δικατάληκτα ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ὁ, ἡ εὐδαίμων τὸ εὔδαιμον οἱ, αἱ εὐδαίμονες τὰ εὐδαίμονα τοῦ, τῆς εὐδαίμονος τοῦ εὐδαίμονος τῶν εὐδαιμόνων τῶν εὐδαιμόνων τῷ, τῇ εὐδαίμονι τῷ εὐδαίμονι τοῖς, ταῖς εὐδαίμοσι τοῖς εὐδαίμοσι τὸν, τὴν εὐδαίμονα τὸ εὔδαιμον τοὺς, τὰς εὐδαίμονας τὰ εὐδαίμονα (ὦ) εὔδαιμον (ὦ) εὔδαιμον (ὦ) εὐδαίμονες (ὦ) εὐδαίμονα Παρατηρήσεις: α) έχουν αρχικό θέμα σε ον, εν, ορ, αλλά στην ονομαστική του ενικού του αρσενικού και του θηλυκού δεν παίρνουν κατάληξη και το βραχύχρονο φωνήεν που είναι πριν από τον χαρακτήρα το εκτείνουν σε μακρόχρονο το ο σε ω και το ε σε η. β) έχουν την κλητική του ενικού όμοια με το αρχικό θέμα. γ) όταν είναι σύνθετα σε ων κανονικά στην κλητική του ενικού του αρσενικού και του θηλυκού και στην ονομαστική, αιτιατική και κλητική του ενικού του ουδετέρου ανεβάζουν τον τόνο, όχι όμως πιο πάνω από την τελευταία συλλαβή του α συνθετικού. γ)μονοκατάληκτα: μερικά ενρινόληκτα και υγρόληκτα της γ κλίσης είναι μονοκατάληκτα με δύο γένη. Αυτά είναι απλά ή σύνθετα με β συνθετικό τριτόκλιτο ενρινόληκτο ή υγρόληκτο και κλίνονται όπως τα αντίστοιχα ουσιαστικά της γ κλίσης. ( π.χ ὁ, ἡ μάκαρ (γεν. μάκαρος) ὁ, ἡ ἄχειρ (γεν. ἄχειρος) ὁ, ἡ μακρόχειρ (γεν. μακρόχειρος) κτλ. 4.Σιγμόληκτα επίθετα της γ κλίσης: δικατάληκτα ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ὁ, ἡ ἀληθὴς τὸ ἀληθὲς οἱ, αἱ ἀληθεῖς τὰ ἀληθῆ τοῦ, τῆς ἀληθοῦς τοῦ ἀληθοῦς τῶν ἀληθῶν τῶν ἀληθῶν τῷ, τῇ ἀληθεῖ τῷ ἀληθεῖ τοῖς, ταῖς ἀληθέσι τοῖς ἀληθέσι τὸν, τὴν ἀληθῆ τὸ ἀληθὲς τοὺς, τὰς ἀληθεῖς τὰ ἀληθῆ (ὦ) ἀληθὲς (ὦ) ἀληθὲς (ὦ) ἀληθεῖς (ὦ) ἀληθῆ 32

33 Παρατηρήσεις: α) κατά το αληθης κλίνονται πολλά οξύτονα ενώ κατά το πλήρης επίθετα σε ήρης, ώδης, ώλης. Κατά το συνήθης κλίνονται επίθετα σε: ήθης, έθης, άντης. (βλ. αναλυτικότερα στην Γραμματική της Αρχαίας ελληνικής, Μιχ. Χ. Οικονόμου) β) η κλητική του ενικού του αρσενικού και το θηλυκού και η ονομαστική, αιτιατική, κλητική του ουδετέρου είναι όμοιες με το θέμα( χωρίς κατάληξη). γ) η δοτική του πληθυντικού σχηματίζεται με απλοποίηση των δύο σ. δ) η αιτιατική του πληθυντικού στο αρσενικό και το θηλυκό είναι όμοια με την ονομαστική του πληθυντικού. ε) τα βαρύτονα σιγμόληκτα σε ης και ες: 1) στην κλητική του ενικού του αρσενικού και του θηλυκού και στην ονομαστική, αιτιατική και κλητική του ενικού του ουδετέρου ανεβάζουν τον τόνο (αν είναι υπερδισύλλαβα). στ) στην γενική του πληθυντικού τονίζονται στην παραλήγουσα αντίθετα με τον κανόνα( από αναλόγια προς τη γενική του ενικού). 33

34 ΕΝΟΤΗΤΑ 9 Η : Ανώμαλα επίθετα Τα πιο συνηθισμένα ανώμαλα επίθετα της αρχαίας ελληνικής είναι τα ακόλουθα πέντε: 1. πολὺς πολλὴ πολὺ. ὁ πολὺς ἡ πολλὴ τὸ πολὺ οἱ πολλοὶ αἱ πολλαὶ τὰ πολλὰ τοῦ πολλοῦ τῆς πολλῆς τοῦ πολλοῦ τῶν πολλῶν τῶν πολλῶν τῶν πολλῶν τῷ πολλῷ τῇ πολλῇ τῷ πολλῷ τοῖς πολλοῖς ταῖς πολλαῖς τοῖς πολλοῖς τὸν πολὺν τὴν πολλὴν τὸ πολὺ τοὺς πολλοὺς τὰς πολλὰς τὰ πολλὰ (ὦ) πολὺ (ὦ ) πολλὴ (ὦ) πολὺ (ὦ) πολλοὶ (ὦ) πολλαὶ (ὦ) πολλὰ 2. μέγας μεγάλη μέγα. ὁ μέγας ἡ μεγάλη τὸ μέγα οἱ μεγάλοι αἱ μεγάλαι τὰ μεγάλα τοῦ μεγάλου τῆς μεγάλης τοῦ μεγάλου τῶν μεγάλων τῶν μεγάλων τῶν μεγάλων τῷ μεγάλω τῇ μεγάλῃ τῷ μεγάλῳ τοῖς μεγάλοις ταῖς μεγάλαις τοῖς μεγάλοις τὸν μέγαν τὴν μεγάλην τὸ μέγα τοὺς μεγάλους τάς μεγάλας τὰ μεγάλα (ὦ) μέγα (ὦ) μεγάλη (ὦ) μέγα (ὦ) μεγάλοι (ὦ) μεγάλαι (ὦ) μεγάλα 3. πρᾶος πρᾶεια πρᾶον. ὁ πρᾶος ἡ πραεῖα τὸ πρᾶον οἱ πρᾶοι αἱ πραεῖαι τὰ πραέα τοῦ πράου τῆς πραείας τοῦ πράου τῶν πραέων τῶν πραειῶν τῶν πραέων τῷ πράῳ τῇ πραεία τῷ πράῳ τοῖς πραέσι ταῖς πραείαις τοῖς πραέσι τὸν πρᾶον τὴν πραεῖαν τὸ πρᾶον τούς πράους τὰς πραείας τὰ πραέα (ὦ) πρᾶε (ὦ) πραεῖα (ὦ) πρᾶον (ὦ) πρᾶοι (ὦ) πραείαι (ὦ) πραέα 34

35 4. σῶς σῶς σῶν.(ελλειπτικό) ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΗ ὁ, ἡ σῶς τὸ σῶν οἱ, αἱ σῷ τὰ σᾶ ΑΙΤΙΑΤΙΚΗ τὸν, τὴν σῶν τὸ σῶν τοὺς, τὰς σῶς τὰ σᾶ 5. φροῦδος φρούδη φροῦδον.(ελλειπτικό) ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ὁ φροῦδος ἡ φρούδη τὸ φροῦδον ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ οἱ φροῦδοι αἱ φροῦδαι τᾶ φροῦδα 35

36 ΕΝΟΤΗΤΑ 10 Η : Κλίση μετοχών Οι μετοχές κλίνονται σαν τρικατάληκτα με τρία γένη και είναι δευτερόκλιτες ή τριτόκλιτες. ΔΕΥΤΕΡΟΚΛΙΤΕΣ μενος μένη μενον ΤΡΙΤΟΚΛΙΤΕΣ 1.ων, ουσα, ον (λύων, λύουσα, λῦον) 2.ῶν, ῶσα, ῶν (τιμῶν, τιμῶσα, τιμῶν) 3.ῶν, οῦσα, οῦν (ποιῶν, ποιοῦσα, ποιοῦν) 4.ούς, οῦσα, όν (διδοῦς, διδούσα, διδόν) 5.ύς, ῦσα, ύν (δεικνύς, δεικνῦσα, δεικνύν) 6.ας, ασα, αν (λύσας, λύσασα, λῦσαν) 7.είς, εῖσα, έν (λυθείς, λυθεῖσα, λυθέν) 8.ώς, υῖα, ός (λελυκώς, λελυκυῖα, λεκυκός) 9.ώς, ῶσα, ώς ή ός (ἐστώς, ἐστῶσα, ἐστώς ή ἐστός) Oι μετοχές σε μενος, μενημενον κλίνονται όπως και τα επίθετα σε ος, η, ον (π.χ ξένος, ξένη, ξένον) Για την κλίση των μετοχών σε: ῶν βλ. ἄκων και ἑκών ούς βλ. ὀδούς ύς βλ. ἱμάς ας βλ.πᾶς και ἅπας είς βλ.χαρίεις Οι μετοχές σε ώς,υῖα, ὸς κλίνονται ως εξής: ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ λελυκὼς λελυκυῖα λελυκὸς λελυκότες λελυκυῖαι λελυκότα λελυκότος λελυκυίας λελυκότος λελυκότων λελυκυιῶν λελυκότων λελυκότι λελευκυίᾳ λελυκότι λελυκόσι(ν) λελυκυίαις λελυκόσι(ν) λελυκότα λελυκυῖαν λελυκὸς λελυκότας λελυκυίας λελυκότα λελυκὼς λελυκυῖα λελυκὸς λελυκότες λελυκυῖαι λελυκότα 36

37 Οι μετοχές σε ώς, ῶσα, ὼς ή ὸς ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ἑστὼς ἑστῶσα ἑστὼς ή ἑστὸς ἑστῶτες ἑστῶσαι ἑστῶτα ἑστῶτος ἑστώσης ἑστῶτος ἑστώτων ἑστωσῶν ἑστώτων ἑστῶτι ἑστώσῃ ἑστῶτι ἑστῶσι(ν) ἑστώσαις ἑστῶσι(ν) ἑστῶτα ἑστῶσαν ἑστὼς ή ἑστὸς ἑστῶτας ἑστώσας ἑστῶτα ἑστὼς ἑστῶσα ἑστὼς ή ἑστὸς ἑστῶτες ἑστῶσαι ἑστῶτα Παρατηρήσεις: α) η κλητική του ενικού σχηματίζεται όμοια με την ονομαστική στις τριτόκλιτες μετοχες. β)οι τύποι της δοτικής του πληθυντικού στο αρσενικό και το ουδέτερο σχηματίζονται με αποβολή του ντ πριν από το σ και αντεπέκταση ή αναπληρωματική έκταση (βλ. ενότητα φθογγικά πάθη). 37

38 ΕΝΟΤΗΤΑ 11 Η : Παραθετικά επιθέτων και επιρρημάτων Η ιδιότητα ή η ποιότητα που φανερώνει ένα επίθετο μπορεί να υπάρχει σε δύο ή περισσότερα όντα σε διαφορετικό βαθμό. Για να δηλώσουν τον διαφορετικό αυτό βαθμό, τα επίθετα έχουν κανονικά ξεχωριστούς (μονολεκτικούς ή περιφραστικούς) τύπους που λέγονται βαθμοί επιθέτων. Οι βαθμοί των επιθέτων είναι τρείς: 1) όταν το επίθετο φανερώνει απλώς μια ιδιότητα ή ποιότητα ενός όντος, χωρίς σύγκριση προς άλλο, είναι επίθετο θετικού βαθμού. 2) όταν το επίθετο φανερώνει ότι ένα ον έχει μια ιδιότητα ή ποιότητα σε βαθμό ανώτερο από συγκριτικά προς ένα άλλο ή προς πολλά άλλα που λογαριάζονται σαν ένα, είναι συγκριτικού βαθμού. 3) όταν το επίθετο φανερώνει ότι ένα ον έχει μια ιδιότητα ή ποιότητα σε μεγάλο βαθμό ανώτερο από όλα τα άλλα του ίδιου είδους, είναι υπερθετικού βαθμού: α) το υπερθετικό που φανερώνει ότι ένα όν έχει μια ιδιότητα ή ποιότητα σε μεγάλο βαθμό, απόλυτα χωρίς να γίνεται σύγκριση προς άλλα, λέγεται υπερθετικό απόλυτο. β) το υπερθετικό που φανερώνει ότι ένα ον έχει μια ιδιότητα ή ποιότητα σε μεγάλο βαθμό ανώτερο από όλα τα άλλα του ίδιου είδους μαζί, λέγεται υπερθετικό σχετικό. Το συγκριτικό και το υπερθετικό ενός επιθέτου ή επιρρήματος μαζί λέγονται παραθετικά. Τα παραθετικά σχηματίζονται είτε με μια λέξη (μονολεκτικά) είτε με δύο λέξεις (περιφραστικά). Κανονικός σχηματισμός μονολεκτικών παραθετικών: σχηματίζονται κανονικά από τον θετικό βαθμό ( του αρσενικού γένους), αφού στο θέμα προστεθούν ορισμένες καταλήξεις που λέγονται παραθετικές καταλήξεις: για τον συγκριτικό: τερος, τέρα, τερον για τον υπερθετικό: τατος, τάτη, τατον Έτσι τα παραθετικά που σχηματίζονται με τις παραπάνω καταλήξεις είναι δευτερόκλιτα επίθετα, τρικατάληκτα με τρία γένη. π.χ: πτωχὸς πτωχότερος πτωχοτέρα πτωχότερον πτωχότατος πτωχοτάτη πτωχότατον βαρὺς βαρύτερος βαρυτέρα βαρύτερον βαρύτατος βαρυτάτη βαρύτατον ἀληθὴς ἀληθέστερος ἀληθέστερα ἀληθέστερον ἀληθέστατος αληθεστάτη ἀληθέστατον μέλας μελάντερος μελαντέρα μελάντερον μελάντατος μελαντάτη μελάντατον χαρίεις χαριέστερος χαριεστέρα χαριέστερον χαριέστατος χαριεστάτη χαριέστατον 38

39 ἄχαρις ἀχαρίστερος ἀχαριστέρα ἀχαρίστερον ἀχαρίστατος ἀχαριστάτη ἀχαρίστατον Τα παραθετικά σε ότερος, ότατος, και ώτερος, ώτατος: τα παραθετικά των δευτερόκλιτων επιθέτων διατηρούν τον χαρακτήρα του θετικού ο, αν προηγείται συλλαβή φύσει ή θέσει μακρόχρονη τον εκτείνουν σε ω, αν προηγείται συλλαβή βραχύχρονη: π.χ ξηρὸς ξηρότερος ξηρότατος, ἔνδοξοςἐνδοξότεροςἐνδοξότατος, νέοςνεώτεροςνεώτατος, σοφὸςσοφώτερος σοφώτατος κτλ. Αναλογικός σχηματισμός παραθετικών: τα παραθετικά μερικά επιθέτων της αρχαίας ελληνικής δεν σχηματίζονται απλά με την απλή προσθήκη των παραθετικών καταλήξεων τερος τατος στο θέμα τους, παρά διαμορφώνονται από αναλογία προς τα παραθετικά άλλων επιθέτων και λήγουν όπως αυτά. Έτσι διαμορφώνονται οι ακόλουθες αναλογικές παραθετικές καταλήξεις: α) έστερος, έστατος β)ούστερος, ούστατος σώφρων εὐδαίμων ἄκρατος ἄσμενος ἐρρωμένος πένης ἀπλοῦς εὔνους σωφρονέστερος ευδαιμονέστερος ακρατέστερος ασμενέστερος( ή ασμενώτερος) ερρωμενέστερος πενέστερος ἀπλούστερος(ή ἀπλοέστερος) εὐνούστερος (ή εὐνοέστερος) σωφρονέστατος ευδαιμονέστατος ακρατέστατος( ή ακρατότατος) ασμενέστατος(ή ασμενώτατος) ερρωμενέστατος πενέστατος ἀπλούστατος (ή ἀπλοέστατος) εὐνούστατος (ή εὐνοέστατος) γ)ίστερος, ίστατος ἅρπαξ βλάξ λάλος κλέπτης πλεονέκτης ἁρπαγίστερος βλακίστερος λαλίστερος κλεπτίστερος πλεονεκτίστερος ἁρπαγίσταττος βλακίστατος λαλίστατος κλεπτίστατος πλεονεκτίστατος 39

40 δ)αίτερος, αίτατος παλαιὸς γεραιός σχολαῖος ἴσος ὄψιος (=ὄψιμος) (πλησίος) πρῷος εὔδιος ἥσυχος ἴδιος φίλος παλαίτερος γεραίτερος σχολαίτερος ισαίτερος οψιαίτερος πλησιαίτερος πρῳαίτερος εὐδιαίτερος( ή εὐδιέστερος) ἡσυχαίτερος( ή ἡσυχώτερος) ἰδιαίτερος (ή ἰδιώτερος) φιλαίτερος (ή φιλίων ή φίλτερος) παλαίτατος γεραίτατος σχολαίτατος ισαίτατος οψιαίτατος πλησιαίτατος πρωαίτατος εὐδιαίτατος (ή εὐδιέστατος) ἡσυχαίτατος (ή ἡσυχώτατος) ἰδιαίτατος (ή ἰδιώτατος) φιλαίτατος (ή φίλτατος) Παρατηρήσεις: α) κατά τα παραθετικά των σιγμόληκτων επιθέτων σε ης και ες (ἀληθὴς) σχηματίζουν τα παραθετικά τους τα τριτόκλιτα επίθετα σε ων, ον καθώς και τα επίθετα που αναφέρθηκαν παραπάνω. β)τα παραθετικά τους σχηματίζουν κατά τον παραπάνω τρόπο τα συνηρημένα επίθετα της β κλίσης με β συνθετικό το όνομα νους. γ)τα παραθετικά τους σχηματίζουν κατά αυτόν τον τρόπο τα μονοκατάληκτα επίθετα που αναφέρονται παραπάνω. δ)με την κατάληξη αυτή σχηματίζουν τα παραθετικά τους ορισμένα επίθετα σε ος. Ανώμαλα παραθετικά σε ιων, ιστος: μερικά επίθετα της αρχαίας ελληνικής δε σχηματίζουν τα παραθετικά τους με τις παραθετικές καταλήξεις ίων( αρσενικό και θηλυκό), ιον (ουδέτερο) και στον υπερθετικό με την κατάληξη ιστος, ιστή, ιστον. Επειδή τα παραθετικά αυτά σχηματίζονται πολλές φορές με διάφορες φθογγικές παθήσεις ή και με θέμα διαφορετικό από το θέμα του θετικού, λέγονται ανώμαλα. Τα επίθετα αυτά είναι: ΘΕΤΙΚΟΣ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΟΣ ΥΠΕΡΘΕΤΙΚΟΣ 1.αἰσχρός ὁ,ἡ αἰσχίων τὸ αἴσχιον αἴσχιστος 2.ἐχθρός ὁ,ἡ ἐχθίων τὸ ἔχθιον ή ἔχθιστος ή ἐχθρότατος εχθροτερος 3.ἡδὺς ὁ,ἡ ἡδίων τὸ ἥδιον ἥδιστος 4.καλὸς ὁ,ἡ κάλλιων τὸ κάλλιον κάλλιστος 5.μέγας ὁ,ἡ μείζων τὸ μείζον μέγιστος 6.ῥᾴδιος ὁ,ἡ ῥᾴων τὸ ῤᾷον ῥᾷστος 7.ταχὺς ὁ,ἡ θάττων τὸ θᾶττον τάχιστος 8.ἀγαθὸς 9.κακὸς ὁ,ἡ ἀμείνων βελτίων κρείττων λῴων ὁ,ἡ κακίων χείρων τὸ ἄμεινον βέλτιον κρεῖττον λῷον τὸ κάκιον χεῖρον ἄριστος βέλτιστος κράτιστος λῷστος κάκιστος χείριστος 40

41 10.μακρὸς μακρότερος μακρότατος ή μήκιστος 11.μικρὸς ὁ,ἡ ἐλλάτων ἥττων μικρότερος τὸ ἔλλατον ἧττον μικρότατος ἐλάχιστος επιρρ. ἥκιστα 12.ὀλίγος ὁ,ἡ μείων τὸ μεῖον ὀλίγιστος 13.πολὺς ὁ,ἡ πλείων τὸ πλέον πλεῖστος *ἀμείνων, ἄριστος: εκφράζουν ικανότητα, καταλληλότητα κρείττων, κράτιστος: εκφράζουν δύναμη,ανωτερότητα βελτίων, βέλτιστος: εκφράζουν ηθική ποιότητα λῴων, λῷστος: εκφράζουν αγάπη, φιλία Κλίση των συγκριτικών σε ίων, ιον: τα συγκριτικά αυτά είναι δικατάληκτα επίθετα της γ κλίσης με τρία γένη και κλίνονται κατά το ακόλουθο παράδειγμα: ὁ, ἡ βελτίων τὸ βέλτιον οἱ, αἱ βελτίονες ή βελτίους τὰ βελτίονα ή βελτίω τοῦ, τῆς βελτίονος τοῦ βελτίονος τῶν βελτιόνων τῶν βελτιόνων τῷ, τῇ βελτίονι τῷ βελτίονι τοῖς, ταῖς βελτίοσι(ν) τοῖς βελτίοσι(ν) τὸν, τὴν βελτίονα ή βελτίω τὸ βέλτιον τοὺς, τὰς βελτίονας ή βελτίους (ὦ) βέλτιον (ὦ) βέλτιον (ὦ) βελτίονες ή βελτίους τὰ (ὦ) βελτίονα ή βελτίω βελτίονα ή βελτίω Τα περιφραστικά παραθετικά σχηματίζονται με το θετικό του επιθέτου και με ορισμένο ποσοτικό επίρρημα εμπρός από αυτό. Έτσι ο συγκριτικός σχηματίζεται με το επιρρ. μαλλον και ο υπερθετικός με το επιρρ. μαλιστα εμπρός από τον θετικό. Όλα τα επίθετα που σχηματίζουν μονολεκτικά παραθετικά μπορούν να σχηματίσουν και περιφραστικά παραθετικά παράλληλα. Σχηματίζουν τα παραθετικά τους μόνο περιφραστικά οι μετοχές (π.χ δυνάμενος μᾶλλον δυνάμενος μάλιστα δυνάμενος) και μερικά μονοκατάληκτα επίθετα (π.χ εἴρων μᾶλλον εἴρων μάλιστα εἴρων) που χρησιμοποιούνται και ως ουσιαστικά. Ελλειπτικά παραθετικά: όταν σε μερικά επίθετα λείπει ο θετικός βαθμός ή και ένας από τους δύο άλλους βαθμούς. Τα περισσότερα ελλειπτικά παραθετικά παράγονται από επιρρήματα, προθέσεις ή μετοχές: 41