ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ Επιτροπή Γεωργίας και Ανάπτυξης της Υπαίθρου

Transcript

1 ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ Επιτροπή Γεωργίας και Ανάπτυξης της Υπαίθρου /2096(INI) ΣΧΕ ΙΟ ΕΚΘΕΣΗΣ σχετικά µε το µέλλον των µικρών γεωργικών εκµεταλλεύσεων (2013/2096 (INI)) Επιτροπή Γεωργίας και Ανάπτυξης της Υπαίθρου Εισηγητής: Czesław Adam Siekierski PR\ doc PE v01-00 Eνωµένη στην πολυµορφία

2 PR_INI ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελίδα ΠΡΟΤΑΣΗ ΨΗΦΙΣΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ... 3 ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ... 7 PE v /15 PR\ doc

3 ΠΡΟΤΑΣΗ ΨΗΦΙΣΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ σχετικά µε το µέλλον των µικρών γεωργικών εκµεταλλεύσεων (2013/2096 (INI)) Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, έχοντας υπόψη τους στόχους της κοινής γεωργικής πολιτικής που ορίζονται στο άρθρο 39 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), ειδικότερα «να εξασφαλίζει [...] δίκαιο βιοτικό επίπεδο στο γεωργικό πληθυσµό, ιδίως µε την αύξηση του ατοµικού εισοδήµατος των εργαζοµένων στη γεωργία», έχοντας υπόψη τον κανονισµό (ΕΕ) αριθ. [...] του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου περί θεσπίσεως κανόνων για άµεσες ενισχύσεις στους γεωργούς βάσει καθεστώτων στήριξης στο πλαίσιο της κοινής γεωργικής πολιτικής, ιδίως το άρθρο 28ζ και το άρθρο 47 σχετικά µε την αναδιανοµή των πληρωµών και το καθεστώς των µικρών γεωργικών εκµεταλλεύσεων, έχοντας υπόψη τον κανονισµό (ΕΕ) αριθ. [...] του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου για τη στήριξη της αγροτικής ανάπτυξης από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταµείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ), και ιδίως το άρθρο 8 και το άρθρο 20 σχετικά µε τα θεµατικά υποπρογράµµατα και την ανάπτυξη των γεωργικών εκµεταλλεύσεων και επιχειρήσεων, έχοντας υπόψη την ανάλυση «Γεωργική παραγωγή ηµιαυτοσυντήρησης - η αξία και η κατεύθυνση της ανάπτυξής της», η οποία εκπονήθηκε από το Θεµατικό Τµήµα Β ( ιαρθρωτικές Πολιτικές και Πολιτική Συνοχής) του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, έχοντας υπόψη το άρθρο 48 του Κανονισµού του, έχοντας υπόψη την έκθεση της Επιτροπής Γεωργίας και Ανάπτυξης της Υπαίθρου (A7-0000/2013), A. λαµβάνοντας υπόψη ότι οι µικρές γεωργικές εκµεταλλεύσεις στην Ευρώπη υπόκεινται σε διαρκή πίεση, δηµογραφικής, εµπορικής και τεχνολογικής φύσεως, γεγονός το οποίο οδηγεί σε σταδιακή υποβάθµιση της γεωργίας και σε συρρίκνωση του πληθυσµού στις αγροτικές περιοχές, όπου οι µικρές γεωργικές εκµεταλλεύσεις αποτελούν την πλειονότητα, συµπεριλαµβανοµένης της µαζικής εγκατάλειψης µικρών κτηνοτροφικών µονάδων και της εγκατάλειψης συγκεκριµένων τοπικών καλλιεργειών Β. λαµβάνοντας υπόψη ότι οι µικρές γεωργικές εκµεταλλεύσεις δεν πληρούν µόνο τις λειτουργίες παραγωγής αλλά και βασικές λειτουργίες που σχετίζονται µε την παροχή των δηµοσίων αγαθών: φύση και τοπίο βοηθώντας να διατηρηθεί το χαρακτηριστικό τοπίο της ευρωπαϊκής υπαίθρου και η βιοποικιλότητα στις αγροτικές περιοχές κοινωνικός τοµέας διασφαλίζοντας εισόδηµα σε εκατοµµύρια ανθρώπους στην Ευρώπη και συµβάλλοντας στην πρόληψη της φτώχειας, αλλά και παρέχοντας ανθρώπινο δυναµικό για τη βιοµηχανία και άλλους τοµείς της οικονοµίας πολιτιστικός τοµέας καλλιεργώντας όµορφες παραδόσεις, λαϊκά έθιµα και άλλες άυλες µορφές πολιτιστικής κληρονοµιάς και δηµιουργώντας περιφερειακά και παραδοσιακά προϊόντα PR\ doc 3/15 PE v01-00

4 Γ. λαµβάνοντας υπόψη ότι η συντριπτική πλειονότητα των µικρών γεωργικών εκµεταλλεύσεων στην Ευρώπη διαθέτουν µικρό µόνο µέρος της παραγωγής τους στην αγορά ή παράγουν κυρίως για την κάλυψη των δικών τους αναγκών. λαµβάνοντας υπόψη ότι τα προβλήµατα των µικρών γεωργικών εκµεταλλεύσεων απαιτούν µια ευρύτερη προσέγγιση και ότι η δηµιουργία µη γεωργικών θέσεων εργασίας στις αγροτικές περιοχές είναι ζωτικής σηµασίας για την ανάπτυξη της περιοχής και το µέλλον των µικρών εκµεταλλεύσεων Ε. λαµβάνοντας υπόψη ότι οι µικρές γεωργικές εκµεταλλεύσεις δεν αντιµετωπίζονται δίκαια στο πλαίσιο της κοινής γεωργικής πολιτικής, κάτι που απορρέει, µεταξύ άλλων, από τη δοµή που βασίζεται σε µεγάλο βαθµό στην επιφάνεια και την ιστορική παραγωγή και όχι στο κριτήριο της απασχόλησης και του επίπεδου του εισοδήµατος, από την καθιέρωση από ορισµένα κράτη µέλη των κατώτατων ορίων επιλεξιµότητας στο δεύτερο πυλώνα, από τη µη θέσπιση από τα κράτη µέλη κανονισµών που ανταποκρίνονται στις ανάγκες των µικρών αγροτών ΣΤ. λαµβάνοντας υπόψη τις δυσκολίες που αντιµετωπίζουν οι µικρές εκµεταλλεύσεις να λάβουν οικονοµική στήριξη, οι οποίες προκύπτουν µεταξύ άλλων από την έλλειψη της συνεισφοράς του δικαιούχου που απαιτείται για να λάβει τη στήριξη από τα προγράµµατα της ΕΕ και τη χαµηλή ή ανύπαρκτη πιστοληπτική ικανότητα Ζ. λαµβάνοντας υπόψη την έλλειψη επαρκούς διοικητικής υποστήριξης και καλής ποιότητας συµβουλευτικών υπηρεσιών, τα γραφειοκρατικά εµπόδια που δηµιουργούνται από τα κράτη µέλη, αλλά και την έλλειψη επαρκούς γνώσης και εµπειριών από τους ιδιοκτήτες µικρών εκµεταλλεύσεων H. λαµβάνοντας υπόψη ότι, λόγω της διασποράς, οι γεωργικές εκµεταλλεύσεις κατέχουν πολύ λιγότερο ισχυρή διαπραγµατευτική θέση στην αλυσίδα τροφίµων από τους άλλους συµµετέχοντες στην αγορά, κάτι που είναι ιδιαίτερα έντονο στην περίπτωση των µικρών γεωργικών εκµεταλλεύσεων Θ. λαµβάνοντας υπόψη τον ιδιαίτερο ρόλο των µικρών εκµεταλλεύσεων στη διατήρηση της ζωής στις ορεινές περιοχές, τις µειονεκτικές περιοχές και τις εξόχως απόκεντρες περιοχές Ι. λαµβάνοντας υπόψη ότι το εισοδηµατικό και βιοτικό επίπεδο των οικογενειών που συντηρούνται από τις µικρές γεωργικές εκµεταλλεύσεις είναι πολύ χαµηλότερο από ό, τι των αγροτών που ασχολούνται µε την εµπορική εκµετάλλευση της παραγωγής ή αυτών που απασχολούνται σε άλλους τοµείς της οικονοµίας ΙΑ. λαµβάνοντας υπόψη ότι δεν υπάρχουν επαρκή αξιόπιστα στοιχεία σχετικά µε την κατάσταση των µικρών γεωργικών εκµεταλλεύσεων και των επιπτώσεων των µέτρων της κοινής γεωργικής πολιτικής στον τοµέα αυτό ΙΒ. λαµβάνοντας υπόψη ότι η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ κήρυξε το έτος 2014 ως ιεθνές Έτος Οικογενειακής Γεωργίας 1. καλεί τα κράτη µέλη και την Επιτροπή να λάβουν τα κατάλληλα µέτρα στο πλαίσιο της νέας κοινής γεωργικής πολιτικής και να προβούν σε προετοιµασία των κατευθυντήριων γραµµών για την περίοδο µετά το 2020 λαµβάνοντας υπόψη, σε µεγαλύτερο βαθµό, τις PE v /15 PR\ doc

5 ειδικές ανάγκες των µικρών οικογενειακών εκµεταλλεύσεων, οι οποίες αποτελούν σηµαντικό στοιχείο του ευρωπαϊκού µοντέλου της γεωργίας και τον κορµό της πολυλειτουργικής αγροτικής ανάπτυξης 2. είναι της γνώµης ότι µια απλή µείωση του αριθµού των µικρών εκµεταλλεύσεων δεν πρέπει να είναι ο κύριος στόχος της αναδιάρθρωσης, δεδοµένου ότι δεν οδηγεί σε αύξηση της ανταγωνιστικότητας των µεγάλων εκµεταλλεύσεων καλεί τα κράτη µέλη να αναπτύξουν τις κατάλληλες λύσεις και τα πρότυπα για την ανάπτυξη των µικρών γεωργικών εκµεταλλεύσεων, λαµβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες της γεωργίας της χώρας και τις διαφορές ανά περιοχή, ώστε να ενισχύσουν την ανταγωνιστικότητά τους, την αποδοτικότητα και την κερδοφορία, την ανάπτυξη της επιχειρηµατικότητας, τη δηµιουργία θέσεων εργασίας και να περιορίσουν την απερήµωση των αγροτικών περιοχών 3. ενθαρρύνει την ενίσχυση της απευθείας πώλησης µεταξύ άλλων των παραδοσιακών προϊόντων, στις τοπικές και περιφερειακές αγορές, µε στόχο την ανάπτυξη στις µικρές εκµεταλλεύσεις απλουστευµένων µορφών επεξεργασίας µε ταυτόχρονη τήρηση των αρχών της ευθύνης, αλλά χωρίς το εκτεταµένο σύστηµα ελέγχου καλεί τις τοπικές αρχές να είναι πιο δραστήριες στην ανάπτυξη των υποδοµών της απευθείας πώλησης, συµπεριλαµβανοµένων των τοπικών και των αστικών αγορών, διευκολύνοντας την πρόσβαση των καταναλωτών σε οικονοµικά προσιτά, φρέσκα και υψηλής ποιότητας γεωργικά προϊόντα 4. πιστεύει ότι η επίλυση των προβληµάτων των µικρών γεωργικών εκµεταλλεύσεων πρέπει, εκτός από την κοινή γεωργική πολιτική, να περιλαµβάνει και άλλες πολιτικές της ΕΕ, όπως η πολιτική συνοχής, για να συµβάλει στη βελτίωση της τεχνικής υποδοµής και την πρόσβαση στις δηµόσιες υπηρεσίες σε αγροτικές περιοχές και από τους πόρους του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταµείου πρέπει να χρηµατοδοτούνται οι κοινωνικές δράσεις για την κοινωνική ένταξη, την εκπαίδευση, την κατάρτιση και τη µεταφορά γνώσεων καθώς οι µικρές γεωργικές εκµεταλλεύσεις δεν έχουν σηµαντικό αντίκτυπο στην αγορά, µπορεί επίσης να προβλεφθεί η πρόσθετη χρηµατοδότηση από τους εθνικούς πόρους που έχουν συµφωνηθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, µε την επιφύλαξη των κανόνων περί ελεύθερου ανταγωνισµού 5. χαιρετίζει τη δηµιουργία, στο πλαίσιο του πρώτου πυλώνα, του νέου συστήµατος στήριξης της ΚΓΠ για τους µικρούς αγρότες, αλλά θεωρεί ότι δεν αποτελεί παρά µια απλοποιηµένη µορφή µεταφοράς, και τα χαµηλά ποσοστά των άµεσων πληρωµών δεν παρέχουν ευκαιρίες για την ανάπτυξη, εποµένως τα µέτρα εξακολουθούν να είναι ανεπαρκή για τη βελτίωση της κατάστασης των µικρών εκµεταλλεύσεων της ΕΕ 6. καλεί τα κράτη µέλη να θεσπίσουν τα κατάλληλα µέσα χρηµατοοικονοµικής τεχνικής, για παράδειγµα, υπό τη µορφή µικρών πιστώσεων, επιδοτήσεων στο επιτόκιο του δανείου, καταβολής της πρώτης δόσης ή εγγυήσεων δανείων στη διαδικασία αυτής της στήριξης πρέπει να λάβουν µέρος τα κρατικά ιδρύµατα σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο 7. ζητεί την καλύτερη οργάνωση της δωρεάν παροχής συµβουλών σχετικά µε τις ανάγκες των µικρών γεωργικών εκµεταλλεύσεων, την απλοποίηση των διαδικασιών, µέσω ενηµερωτικών εκστρατειών, τη διάδοση των βέλτιστων πρακτικών στον τοµέα της βραχείας αλυσίδας εφοδιασµού τροφίµων και την παροχή τεχνικής βοήθειας κατά την υποβολή των αιτήσεων για στήριξη από την ΕΕ PR\ doc 5/15 PE v01-00

6 8. τονίζει την ανάγκη για την ένταξη των µικρών εκµεταλλεύσεων σε οργανώσεις, οµάδες παραγωγών και συνεταιρισµούς, καθώς και για την έκδοση κοινών προγραµµάτων µάρκετινγκ είναι της γνώµης ότι οι µορφές της οργάνωσης των µικρών εκµεταλλεύσεων χρειάζονται ειδική στήριξη 9. πιστεύει ότι οι µικρές γεωργικές εκµεταλλεύσεις σε ορεινές ή µειονεκτικές περιοχές και σε εξόχως απόκεντρες περιοχές θα πρέπει να είναι σε θέση να επωφεληθούν από την στήριξη που σχετίζεται µε την παραγωγή, π.χ. για την εκτροφή των προβάτων και επειδή συµβάλλουν σε ορισµένες περιβαλλοντικές λειτουργίες 10. ζητεί από τα κράτη µέλη να εντάξουν στα προγράµµατα του πρώτου και του δεύτερου πυλώνα τα υποπρογράµµατα και τις δραστηριότητες για τις µικρές γεωργικές εκµεταλλεύσεις 11. συνιστά την επέκταση του δικτύου γεωργικής λογιστικής πληροφόρησης γεωργικών εκµεταλλεύσεων ( ΓΛΠ), µε στόχο τη µελέτη της κατάστασης των µικρών γεωργικών εκµεταλλεύσεων, των επιπτώσεων της ΚΓΠ και του προγραµµατισµού της ανάπτυξης 12. αναθέτει στον Πρόεδρό του να διαβιβάσει το παρόν ψήφισµα στο Συµβούλιο και την Επιτροπή. PE v /15 PR\ doc

7 ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ Οι µικρές γεωργικές εκµεταλλεύσεις αποτελούν αναπόσπαστο τµήµα των ευρωπαϊκών αγροτικών περιοχών, παρέχοντας πολλά δηµόσια αγαθά και συµβάλλοντας επίσης στην διατήρηση της ποικιλοµορφίας του τοπίου, στην εξασφάλιση της διαβίωσης εκατοµµυρίων ανθρώπων, κυρίως στα λεγόµενα καινούργια κράτη µέλη ή στη διατήρηση των πλούσιων παραδόσεων ανά τους αιώνες και των λαϊκών εθίµων στα χωριά. Από τη λειτουργία τους εξαρτάται η ζωή πολλών οικογενειών, συχνά δε πολλών γενεών αυτών. Παρόλα αυτά, στο πλαίσιο της ΚΓΠ εξακολουθούν να ευνοούνται οι µεγάλες αγροτικές εκµεταλλεύσεις στο πλαίσιο της αγοράς, οι οποίες αποκοµίζουν ήδη οφέλη από τις οικονοµίες κλίµακας. Οι µικρές εκµεταλλεύσεις χαρακτηρίζονται από χαµηλότερη απόδοση, µεγαλύτερη απασχόληση και διαφοροποίηση της παραγωγής. Από την άλλη πλευρά, οι ιδιόκτητες τους είναι συνήθως ηλικιωµένοι µε χαµηλότερο µορφωτικό επίπεδο από τους αγρότες που ασχολούνται µε την εµπορική εκµετάλλευση της παραγωγής και αντιµετωπίζουν έλλειψη ενεργών διαδόχων. Συνήθως το µέλλον της µικρής γεωργικής εκµετάλλευσης αποφασίζεται κατά την αλλαγή της γενεάς. Είναι εποµένως απαραίτητη η ενίσχυση των εκµεταλλεύσεων αυτών για να µπορέσουν οι ιδιόκτητες τους να εργάζονται µέχρι το τέλος του ενεργού επαγγελµατικού τους βίου. Η τεχνολογική ανάπτυξη και η εµπορευµατοποίηση της γεωργίας οδηγούν στη µείωση της εσωτερικής κατανάλωσης εντός της γεωργικής εκµετάλλευσης, και η αύξηση της κλίµακας παραγωγής σε µεγαλύτερη σύνδεση των αγροκτηµάτων µε την αγορά. Ο κλάδος των µικρών εκµεταλλεύσεων εκπροσωπείται τόσο από την ΕΕ των 12 όσο και από την ΕΕ των 15. Από τα κράτη της ΕΕ των 15 πρέπει να γίνει επιπλέον διαχωρισµός που θα περιλαµβάνει την οµάδα κρατών του Νότου, δηλαδή την Ισπανία, την Πορτογαλία, την Ιταλία και την Ελλάδα, όπου ο κατακερµατισµός οφείλεται σε ιστορικές συνθήκες και στα χαρακτηριστικά της παραγωγής. Πιο σηµαντική διαφοροποίηση υπάρχει µεταξύ των νέων κρατών µελών. Στα κράτη της ΕΕ των 12 και ειδικά στις χώρες του πρώην σοσιαλιστικού µπλοκ, ο κατακερµατισµός αποτελεί επίσης συνέπεια των ιστορικών και πολιτικών διεργασιών. Στο παρελθόν ( ), οι µεγάλες εκµεταλλεύσεις διανέµονταν, αφαιρώντας τα χωράφια από τους µεγάλους ιδιόκτητες και δίνοντας τα στους µικρούς. Ύστερα υπήρχε καταναγκαστική κολεκτιβοποίηση ( ), και στην περίοδο του πολιτικού µετασχηµατισµού στη δεκαετία του 1990 πραγµατοποιήθηκε ανακατανοµή των χωραφιών µεταξύ των µικρότερων εκµεταλλεύσεων. Σήµερα, παρατηρείται µια διαδικασία συγκέντρωσης σε οµάδες µεγαλύτερων εκµεταλλεύσεων. Αναµφίβολα, µια µικρή γεωργική εκµετάλλευση σε χώρες του Νότου, µε καλά εδραιωµένη θέση στην αγορά και εισόδηµα, διαφέρει από µια τυπική µικρή γεωργική εκµετάλλευση στην Πολωνία που έχει συνήθως δική της παράδοση και τρόπο διαχείρισης, η οποία λειτουργεί µε αµετάβλητη µορφή εδώ και δεκαετίες, και της οποίας η ιδιοκτησία µεταφέρεται από γενιά σε γενιά. Επίσης, τα παραπάνω διαφέρουν από µια γεωργική εκµετάλλευση, η οποία δηµιουργήθηκε µε την κατανοµή γης από την εκκαθάριση των κρατικών γεωργικών εκµεταλλεύσεων, µετά τον πολιτικό µετασχηµατισµό στην Ανατολική Ευρώπη (Ρουµανία, Βουλγαρία κτλ.). PR\ doc 7/15 PE v01-00

8 Η ένταξη των νέων κρατών µελών από το 2004 και µετά άλλαξε σηµαντικά τη δοµή, όχι µόνο ολόκληρης της γεωργίας, άλλα και του κλάδου των µικρών εκµεταλλεύσεων στην ΕΕ. εν υπάρχει αµφιβολία ότι οι µικρές εκµεταλλεύσεις στην «παλαιά» ΕΕ έχουν µεγαλύτερη σταθερότητα από ό,τι εκείνες στη «νέα» ΕΕ. Μέτα την είσοδο στην ΕΕ, η οικονοµική βιωσιµότητα των µικρών εκµεταλλεύσεων στην ΕΕ των 12 έχει µειωθεί, ενώ εκεί όπου παρεχόταν υποστήριξη µέσω της ΚΓΠ σηµειώθηκε βελτίωση της εισοδηµατικής κατάστασης. Το πρόβληµα των µικρών εκµεταλλεύσεων παρουσιάζεται στις περιπτώσεις όπου η κατάσταση της γεωργίας δεν είναι καλή και το έδαφος είναι κακής ποιότητας. Είµαστε µάρτυρες της µείωσης του αριθµού εκµεταλλεύσεων βιοπορισµού στην Ευρώπη. Το µέσο µέγεθος των εκµεταλλεύσεων αυξήθηκε σε όλες τις χώρες. Ωστόσο, σηµειώνονται διαφοροποιήσεις σε τοπικό επίπεδο. Το 2010 το µέσο µέγεθος των εκµεταλλεύσεων στην ΕΕ των 27 ήταν 14,2 εκτάρια, στα βορειοδυτικά 50,1 εκτάρια, στον νότο 12 εκτάρια και στα νέα κράτη µελή µόλις 7,1 εκτάρια. Παρόλη την παρατηρούµενη τάση µείωσης του αριθµού των µικρών εκµεταλλεύσεων, πρέπει να επισηµανθεί ότι, σε περιόδους κρίσης ή κατά την αναδιάρθρωση της βιοµηχανίας, παρατηρείται άνοδος του πληθυσµού στις µικρές εκµεταλλεύσεις, όταν λόγω των απολύσεων αυξάνεται ο αριθµός των ανθρώπων που επιστρέφουν στα χωριά, στις αγροτικές οικογένειες και στη γεωργία. Μπορούµε λοιπόν να πούµε ότι σε περιόδους άνθισης της οικονοµίας και χαµηλής ανεργίας η εργατική δύναµη «αποστραγγίζεται» από τη γεωργία, γεγονός το οποίο επιταχύνει την εφαρµογή της τεχνολογίας και επιτρέπει τη µείωση της ζήτησης εργατικού δυναµικού και την αλλαγή των αγροτικών υποδοµών. Αντίθετα, σε περιόδους οικονοµικής ύφεσης, όπως υπάρχει τώρα στα νότια κράτη µελή της ΕΕ, η εργατική δύναµη είναι ξανά «απορροφηµένη» από τη γεωργία, λειτουργώντας αντισταθµιστικά προς το επίπεδο της ανεργίας στις πόλεις. Αυτό είναι θετικό από οικονοµική άποψη, όµως αν η κλίµακα της µετανάστευσης από τις αγροτικές περιοχές και τη γεωργία εξαιτίας της υποκατάστασης του εργατικού δυναµικού µε κεφάλαιο είναι µεγάλη και µόνιµη, ενδέχεται να ενισχύσει τη µείωση του πληθυσµού µε αποτέλεσµα την εξαφάνιση χωριών και οικισµών σε αγροτικές περιοχές. Μέχρι τώρα, ελάχιστες ενέργειες έχουν γίνει για τον κλάδο των µικρών και ηµιαυτοσυντηρούµενων εκµεταλλεύσεων. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια παρουσιάζεται αυξηµένο ενδιαφέρον για το θέµα αυτό. Αξίζει να αναφέρουµε τη διάσκεψη στο Σιµπιού της Ρουµανίας το 2010 ή τις τρεις διεθνές διασκέψεις στην Κρακοβία της Πολωνίας την περίοδο Μία από τις προκλήσεις που αντιµετώπισε ο εισηγητής ήταν ο ορισµός της µικρής εκµετάλλευσης σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Κατόπιν ενδελεχούς ανάλυσης, ο εισηγητής καταλήγει στο συµπέρασµα ότι δεν είναι δυνατόν να καθοριστεί ένας ενιαίος, οικουµενικός ορισµός. Βέβαια, υπάρχουν πολλοί τρόποι προσέγγισης λιγότερο ή περισσότερο πετυχηµένης ορολογίας της µικρής ή ηµιαυτοσυντηρούµενης εκµετάλλευσης, αλλά οι µεγάλες διαφορές µεταξύ των κρατών µελών ή κλάδων αγροτικής παραγωγής δεν επιτρέπουν την εφαρµογή οποιουδήποτε ορισµού σε ευρωπαϊκό πλαίσιο. Επιπλέον, οι ορισµοί διαφέρουν από την άποψη των αναγκών για τις οποίες δηµιουργήθηκαν και υπάρχει έλλειψη ενιαίων κριτηρίων. Έχουµε λοιπόν τον ορισµό που βασίζεται στο οικονοµικό µέγεθος της γεωργικής εκµετάλλευσης, το λεγόµενο ESU (European Size Unit), στον αριθµό εργαζοµένων στην εκµετάλλευση βάσει του AWU (Annual Working Units) και εδώ και κάποιο χρονικό διάστηµα γίνεται πιο δηµοφιλής η καινούργια κατηγορία τυποποιηµένης παραγωγής (SO - Standard Output), η οποία εκφράζεται σε ευρώ. Στην καινούργια τυπολογία του ΓΛΠ ως PE v /15 PR\ doc

9 πολύ µικρή εκµετάλλευση ορίζεται SO χαµηλότερο από 8 χιλ. ευρώ και ως µικρή SO µεταξύ 8 και 25 χιλιάδων ευρώ. Ο πιο δηµοφιλής, αλλά ταυτόχρονα και ο λιγότερο ιδανικός πιθανότατα, είναι ο ορισµός βάσει αποκλειστικά του κριτηρίου της έκτασης, δηλαδή ο αριθµός των εκταρίων καλλιεργήσιµης γης (UAA - Utilised agricultural area). Έτσι, πιο συχνά θεωρείται ότι οι µικρές εκµεταλλεύσεις είναι αυτές κάτω των 2 ή 5 εκταρίων UAA. Συµφώνα µε το κριτήριο των 2 εκταρίων, σε αυτή την οµάδα ανήκει σχεδόν το ήµισυ όλων των εκµεταλλεύσεων στην ΕΕ. Αντίθετα, στην προϋπόθεση ότι έχουν µέγεθος κάτω των 5 εκταρίων συµπεριλαµβάνονται τα 2/3 των εκµεταλλεύσεων της ΕΕ. Η µέθοδος αυτή είναι ελλιπής κυρίως λόγω της τεράστιας διαφοροποίησης µεταξύ των κρατών µελών και των περιοχών αγροτικής παραγωγής. Έτσι, παραδείγµατος χάρη στην Ρουµανία πάνω από το 90% των εκµεταλλεύσεων είναι µικρότερες από 5 εκτάρια, ενώ στην ανία, στη Σουηδία, στις χώρες της Μπενελούξ ή στην Τσεχία οι εκµεταλλεύσεις αυτές αποτελούν ένα µικρό ποσοστό. Επιπλέον, για παράδειγµα, µια εκµετάλλευση 4 εκταρίων που ασχολείται µε την εντατική παραγωγή λαχανικών και απασχολεί µερικά άτοµα δεν µπορεί να είναι το ίδιο µε τις τυπικές µικρές εκµεταλλεύσεις. Αντίστοιχα, µια οικογενειακή εκµετάλλευση 10 εκταρίων που βρίσκεται σε περιοχή που αντιµετωπίζει άσχηµες συνθήκες και ασχολείται µε τη ζωική παραγωγή µπορεί να αντιµετωπίζει ίδια προβλήµατα µε τις γεωργικές εκµεταλλεύσεις µικρού µεγέθους. Υπάρχει επίσης ο ορισµός της λεγόµενης γεωργικής εκµετάλλευσης ηµιαυτοσυντήρησης (semi-subsistence farm), ο οποίος υποθέτει ότι η εκµετάλλευση αυτή προορίζεται κατά 50% για την αγορά και το υπόλοιπο για οικιακή κατανάλωση. Υποτίθεται ότι τα 5,8 εκατ. εκµεταλλεύσεων στην ΕΕ, σχεδόν το ήµισυ του συνόλου, έχουν χαρακτήρα ηµιαυτοσυντήρησης. Οι µικρές αγροτικές εκµεταλλεύσεις κατά κανόνα έχουν τέσσερις πιθανές πορείες δράσης: - ανάπτυξη µέσω επέκτασης και αύξησης της παραγωγής για µεγαλύτερη συµµετοχή στην αγορά, - συνέχιση της δραστηριότητας παράλληλα µε τις αλλαγές µέσω διαφοροποίησης της πηγής εισοδήµατος, ούτως ώστε να δηµιουργηθούν πρόσθετες κατευθύνσεις παραγωγής που θα αποφέρουν νέο εισόδηµα, ή µερική απασχόληση εκτός της εκµετάλλευσης, - εκκαθάριση ως αποτέλεσµα της µεταβίβασης της γης στις εξελισσόµενες εκµεταλλεύσεις, όταν οι ιδιόκτητες συνταξιοδοτούνται ή αναλαµβάνουν διαφορετικό είδος απασχόλησης, - παραµονή στην παρούσα µορφή και µετέπειτα µεταφορά της εκµετάλλευσης στην επόµενη γενιά λόγω έλλειψης δυνατότητας απασχόλησης και ύπαρξης άλλης πηγής εισοδήµατος. Κατά τη γνώµη του εισηγητή, στις δράσεις για τις µικρές εκµεταλλεύσεις στο πλαίσιο της ΚΓΠ πρέπει να συµπεριλαµβάνονται οι ως άνω αναφερόµενες δράσεις ανάπτυξης, και ιδίως ο δεύτερος πυλώνας, ο οποίος πρέπει να χαρακτηρίζεται από ευελιξία και µεθοδικότητα, µε την προϋπόθεση ότι οι επιλεγµένες δράσεις θα φανούν µη αποτελεσµατικές. Σύµφωνα µε τον εισηγητή, µια καλή λύση θα ήταν, για παράδειγµα, η δηµιουργία δυνατοτήτων αποπληρωµής όλων των οφειλών στο πλαίσιο του συστήµατος µικρών αγροτικών παραγωγών µέχρι το 2020 µαζί µε µπόνους για παράδειγµα για την καταβολή των ασφαλιστικών εισφορών ή για άλλους PR\ doc 9/15 PE v01-00

10 σκοπούς, εάν ο ιδιόκτητης πουλήσει την εκµετάλλευσή του στον εµπορικό ή στον εξελισσόµενο αγρότη. Κατά την άποψη του εισηγητή, οι µικρές εκµεταλλεύσεις δεν έτυχαν δίκαιης µεταχείρισης στο πλαίσιο της Κοινής Γεωργικής Πολιτικής. Χαιρετίζει τις καινούργιες µορφές υποστήριξης και την απλούστευση (π.χ. εξαίρεση από τις απαιτήσεις της προσθήκης του πρασίνου) που εγκρίθηκε στο πλαίσιο της µεταρρύθµισης της ΚΓΠ, αλλά ταυτόχρονα πιστεύει ότι εξακολουθούν να µην επαρκούν. Τα κύρια εµπόδια είναι: ο χαρακτήρας του πρώτου πυλώνα (ο οποίος βασίζεται στην αγροτική έκταση και τις ιστορικές αξίες παραγωγής και δεν λαµβάνει υπόψη το επίπεδο ανεργίας και εισοδήµατος) και οι ελάχιστες απαιτήσεις για την επιλεξιµότητα στο πλαίσιο του δεύτερο πυλώνα. Ο εισηγητής θεωρεί ότι για τις µικρές εκµεταλλεύσεις υπάρχει δυνατότητα εισαγωγής διάφορων µεθόδων παραγωγής και δράσης, όπως οι εταιρείες τύπου «µικρή επιχείρηση» στους άλλους τοµείς της οικονοµίας, όχι µόνο την προσωρινή µορφή σοσιαλιστικού χαρακτήρα, τυπική για τις λιγότερο αναπτυσσόµενες χώρες της ΕΕ που βρίσκονται σε µεταβατικό στάδιο. Ως εκ τούτου, πρέπει να βρεθούν εξειδικευµένοι τρόποι παραγωγής, διότι δεν γίνεται να υπάρχει η ίδια παραγωγή και στη µικρή και στη µεγάλη εκµετάλλευση αποφέροντας ικανοποιητικά εισοδήµατα. Από την άλλη πλευρά, έχει επίγνωση του ότι µπορεί να αποτελεί και τρόπο ζωής για τους ανθρώπους που παρουσιάζουν µικρή δραστηριότητα ή «χόµπι» που σχετίζεται µε την παραγωγή οικολογικών τροφίµων. Είναι πεπεισµένος ότι οι µικρές εκµεταλλεύσεις δεν θα αποδίδουν ικανοποιητικά εισοδήµατα εάν δεν επικεντρώνονται σε εξειδικευµένες κατευθύνσεις παραγωγής που απαιτούν υψηλή προστιθέµενη αξία. Μεγάλη ευκαιρία αποτελεί η παραγωγή τοπικών προϊόντων σε συνδυασµό µε την άµεση πώληση αυτών στο πλαίσιο βραχείας αλυσίδας εφοδιασµού. Ο εισηγητής διακρίνει επίσης την ανάγκη για µεγαλύτερη δραστηριότητα των µικρών αγροτικών εκµεταλλεύσεων ούτως ώστε να περιορίσουν τις αδυναµίες τους. Ταυτόχρονα έχει επίγνωση του ότι οι εξειδικευµένες κατευθύνσεις της παραγωγής είναι δυνατόν να εισαχθούν µόνο σε ένα µέρος των µικρών εκµεταλλεύσεων. Ως εκ τούτου, κατά τη γνώµη του εισηγητή, είναι σηµαντική η δηµιουργία καινούργιων θέσεων εργασίας στις αγροτικές περιοχές στους µη αγροτικούς τοµείς της οικονοµίας. Ήδη σηµαντικό µέρος των ιδιοκτητών µικρών εκµεταλλεύσεων διαθέτει εισόδηµα από δραστηριότητες και υπηρεσίες εκτός γεωργίας και από περιοχές εκτός γεωργίας που βασίζονται σε υποδοµές της γεωργικής εκµετάλλευσης. Σίγουρα µέρος των ιδιοκτητών µικρών εκµεταλλεύσεων θα ήταν πρόθυµο να εργαστεί εκτός του τοµέα της γεωργίας, εάν υπήρχε παράλληλα δυνατότητα εργασίας µε µερική απασχόληση στην εκµετάλλευση. Σηµαντικό µέρος των ιδιοκτήτων, ιδίως στα νέα κράτη µέλη, θα ξεκινούσαν εργασία εκτός του τοµέα της γεωργίας, προβαίνοντας σε εκκαθάριση της αγροτικής τους εκµετάλλευσης, εάν το επέτρεπε η αγορά εργασίας. Κατά την άποψη του εισηγητή, στην επίλυση των προβληµάτων των µικρών εκµεταλλεύσεων σηµαντικό ρόλο πρέπει να διαδραµατίσουν όχι µόνο οι δυο πυλώνες, αλλά και η πολιτική συνοχής της ΕΕ, η οποία θα πρέπει να χρηµατοδοτήσει τις απαραίτητες υποδοµές για τις µικρές εκµεταλλεύσεις στις αγροτικές περιοχές, καθώς και το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταµείο, που θα χρηµατοδοτήσει ορισµένες δραστηριότητες κοινωνικής πρόνοιας για την κοινωνική ένταξη, την εκπαίδευση και την κατάρτιση. Απαραίτητη είναι η µεγαλύτερη δραστηριότητα της τοπικής αυτοδιοίκησης. Οι µικρές εκµεταλλεύσεις δεν έχουν µεγάλο αντίκτυπο στην PE v /15 PR\ doc

11 αγορά και συνεπώς θα πρέπει να επιτρέπονται σε κοινοτικό επίπεδο ορισµένες µορφές εθνικής υποστήριξης, σύµφωνα µε τις αρχές της πολιτικής ανταγωνισµού. Επίσης χρειάζονται εξειδικευµένες συµβουλευτικές υπηρεσίες, χρηµατοδοτούµενες από το κράτος. Ο εισηγητής κρίνει επίσης ότι χρειάζεται εξασφάλιση των καταλλήλων δεδοµένων για την ανάλυση προκειµένου να λαµβάνονται σωστές πολιτικές αποφάσεις και ζητεί την επέκταση του ΓΛΠ σε απλοποιηµένη µορφή. PR\ doc 11/15 PE v01-00

12 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι Πίνακας 1: Ο αριθµός των µικρών γεωργικών εκµεταλλεύσεων και των εκµεταλλεύσεων ηµιαυτοσυντήρησης στην ΕΕ - 27, τα κράτη µέλη και οι υποκατηγορίες τους, έτος (σε χιλ.) Συνολικός αριθµός των γεωργικών εκµεταλλεύσεων και των µικρών εκµεταλλεύσεων ΣΑΧ SO SO SO SO Κάτω Κάτω Κάτω Κάτω Κράτος µέλος λιγότερο λιγότερο λιγότερο λιγότερο των 2 των 5 Σύνολ των 2 των 5 Σύνολο από 2 από από 2 από εκταρί εκταρί ο εκταρί εκταρί ων ων ων ων ευρώ ευρώ ευρώ ευρώ ΕΕ των ΕΕ των ΕΕ των 15 NW* ΕΕ των 15 S* Νέα κράτη µέλη* Αυστρία Βέλγιο Βουλγαρία Κύπρος Τσεχική ηµοκρατία ανία Εσθονία Φινλανδία Γαλλία Γερµανία Ελλάδα Ουγγαρία Ιρλανδία: Ιταλία Λετονία Λιθουανία Λουξεµβούργο Μάλτα Κάτω Χώρες Πολωνία Πορτογαλία Ρουµανία Σλοβακία Σλοβενία Ισπανία Σουηδία Ηνωµένο Βασίλειο *Η κατηγορία ΕΕ-15 ΝW περιλαµβάνει όλες τις χώρες της ΕΕ των 15 εκτός από την Ελλάδα, την Ιταλία, την Ισπανία και την Πορτογαλία η ΕΕ των 15 S περιλαµβάνει την Ελλάδα, την Ιταλία, την Ισπανία και την Πορτογαλία η κατηγορία των 12 νέων κρατών µελών PE v /15 PR\ doc

13 περιλαµβάνει όλα τα νέα κράτη µέλη που εντάχθηκαν στην ΕΕ το 2004 και το 2007 Πηγή: «Γεωργική παραγωγή ηµιαυτοσυντήρησης - η αξία και η κατεύθυνση της ανάπτυξής της», Θεµατικό Τµήµα Β ( ιαρθρωτική πολιτική και πολιτική συνοχής) του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, Απρίλιος 2013, σ. 27 PR\ doc 13/15 PE v01-00

14 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ IΙ Πίνακας 2: Ποσοστό των µικρών γεωργικών εκµεταλλεύσεων και των εκµεταλλεύσεων ηµιαυτοσυντήρησης στην ΕΕ - 27, τα κράτη µέλη και οι υποκατηγορίες τους, έτος (σε % ) % ΣΑΧ του Κράτος µέλος συνολικού αριθµού των γεωργικών εκµεταλλεύσεων στο κράτος µέλος % ΣΑΧ του συνολικού αριθµού των γεωργικών εκµεταλλεύσεων µε έκταση κάτω των 2 εκταρίων στο κράτος µέλος % ΣΑΧ του συνολικού αριθµού των γεωργικών εκµεταλλεύσεων µε έκταση κάτω των 5 εκταρίων στο κράτος µέλος % ΣΑΧ του συνολικού αριθµού των γεωργικών εκµεταλλεύσεων µε SO κάτω των ευρώ στο κράτος µέλος % ΣΑΧ του συνολικού αριθµού των γεωργικών εκµεταλλεύσεων µε SO κάτω των ευρώ στο κράτος µέλος ΕΕ των ΕΕ των ΕΕ των 15 NW* ΕΕ των 15 S* Νέα κράτη µέλη* Αυστρία Βέλγιο Βουλγαρία Κύπρος Τσεχική ηµοκρατία ανία Εσθονία Φινλανδία Γαλλία Γερµανία Ελλάδα Ουγγαρία Ιρλανδία Ιταλία Λετονία Λιθουανία Λουξεµβούργο Μάλτα Κάτω Χώρες Πολωνία Πορτογαλία Ρουµανία Σλοβακία Σλοβενία Ισπανία Σουηδία Ηνωµένο Βασίλειο *Η κατηγορία ΕΕ των 15 NW περιλαµβάνει όλες τις χώρες της ΕΕ-15 εκτός από την Ελλάδα, την Ιταλία, την Ισπανία και την Πορτογαλία H ΕΕ των 15 S περιλαµβάνει την Ελλάδα, την Ιταλία, την Ισπανία και την Πορτογαλία η κατηγορία των 12 νέων κρατών µελών περιλαµβάνει όλα τα νέα κράτη µέλη που εντάχθηκαν στην ΕΕ το 2004 και το 2007 Πηγή: «Γεωργική παραγωγή ηµιαυτοσυντήρησης - η αξία και η κατεύθυνση της ανάπτυξής της», Θεµατικό Τµήµα Β ( ιαρθρωτική PE v /15 PR\ doc

15 πολιτική και πολιτική της συνοχής) του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, Απρίλιος 2013, σελ. 28 PR\ doc 15/15 PE v01-00