ΤΝΟΠΣΙΚΟ ΔΓΥΔΙΡΙΓΙΟ ΑΝΣΙΜΔΣΩΠΙΗ ΥΟΛΙΚΟΤ ΔΚΦΟΒΙΜΟΤ ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΩΝ ΓΔΤΣΔΡΟΒΑΘΜΙΑ ΔΚΠΑΙΓΔΤΗ

Transcript

1 ΤΝΟΠΣΙΚΟ ΔΓΥΔΙΡΙΓΙΟ ΑΝΣΙΜΔΣΩΠΙΗ ΥΟΛΙΚΟΤ ΔΚΦΟΒΙΜΟΤ ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΩΝ ΓΔΤΣΔΡΟΒΑΘΜΙΑ ΔΚΠΑΙΓΔΤΗ ΚΑΡΑΒΟΛΣΟΤ Α. ΑΘΗΝΑ ΑΘΖΝΑ, 2013

2 Πεξηερόκελα Πξφινγνο Γεληθέο πιεξνθνξίεο γηα ην ζρνιηθό εθθνβηζκό 1.1 Οξηζκφο: ηη είλαη θαη ηη δελ είλαη εθθνβηζκφο Μνξθέο ηεο βίαο ζηνλ εθθνβηζκφ πλέπεηεο ηνπ εθθνβηζκνχ ζε ζχηεο θαη ζχκαηα Παξάγνληεο θηλδχλνπ ηνπ εθθνβηζκνχ: ζρνιείν, νηθνγέλεηα, θνηλφηεηα Αηνκηθά ραξαθηεξηζηηθά ζπηψλ θαη ζπκάησλ Ο ξφινο ησλ ζεαηψλ ζηνλ εθθνβηζκφ Υαξαθηεξηζηηθά ηνπ ζρνιηθνύ εθθνβηζκνύ ζηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε 2.1 Ο ξφινο ηνπ ζρνιηθνχ θιίκαηνο ζηνλ εθθνβηζκφ Ζ θξπκκέλε θνπιηνχξα ηνπ εθθνβηζκνχ Δθεβεία, ζρέζεηο ζπλνκειίθσλ θαη εθθνβηζκφο Έθηαζε θαη έληαζε ηνπ εθθνβηζκνχ Αληηκεηώπηζε ηνπ ζρνιηθνύ εθθνβηζκνύ 3.1 Οινθιεξσκέλε ζρνιηθή πνιηηηθή ζε επίπεδν ζρνιείνπ, ηάμεο θαη θνηλφηεηαο Οδεγίεο αληηκεηψπηζεο ηνπ εθθνβηζκνχ γηα ηνπο γνλείο πκπεξηθνξέο εθπαηδεπηηθψλ ζηε δηαρείξηζε ηάμεο Άκεζε παξέκβαζε εθπαηδεπηηθνχ ζε πεξηζηαηηθφ εθθνβηζκνχ Λεθηηθή επηθνηλσλία εθπαηδεπηηθνχ ζχηε Με ιεθηηθή επηθνηλσλία εθπαηδεπηηθνχ ζχηε Αληηκεηψπηζε απεηιψλ απφ ηνπο ζχηεο Οη πνηλέο σο κέζνδνο αληηκεηψπηζεο ηνπ εθθνβηζκνχ Με ηηκσξεηηθέο κέζνδνη δηαρείξηζεο πεξηζηαηηθψλ εθθνβηζκνχ Μέζνδνο «Οκάδαο ππνζηήξημεο» Μέζνδνο Πίθαο Μέζνδνο «Δπαλνξζσηηθή δηθαηνζχλε»...34 Δπίινγνο

3 Πξόινγνο Δλψ ν εθθνβηζκφο ζην ζρνιείν δελ είλαη πξφζθαην θαηλφκελν, ηδηαίηεξεο επηζηεκνληθήο πξνζνρήο έρεη ηχρεη ηηο ηξεηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο. Όιεο νη έξεπλεο πνπ έρνπλ δηεμαρζεί ζε δηάθνξεο ρψξεο, έρνπλ θαηαδείμεη ηελ χπαξμε ηνπ εθθνβηζκνχ ζε κηθξφηεξν ή κεγαιχηεξν βαζκφ ζηα ζρνιεία (π.ρ. Απζηξαιία, Βέιγην, Βξαδηιία, Γαιιία, Γεξκαλία, Γαλία, Διβεηία, Διιάδα, Ζ.Π.Α., Ζλσκέλν Βαζίιεην, Ηαπσλία, Ηξιαλδία, Ηηαιία, Καλαδάο, Κίλα, Ληζνπαλία, Νέα Εειαλδία, Ννξβεγία, Νφηηνο Αθξηθή, Πνξηνγαιία, νπεδία, Σνπξθία). ε θάπνηεο απφ ηηο ρψξεο απηέο, έρνπλ αλαιεθζεί πξσηνβνπιίεο ζε εζληθφ επίπεδν γηα ηελ αληηκεηψπηζε θαη πξφιεςε ηνπ θαηλνκέλνπ. Οη πιένλ πξφζθαηεο ζπζηεκαηηθέο αλαζθνπήζεηο ησλ εξεπλψλ, έρνπλ επηζεκάλεη ηελ αλάγθε αχμεζεο ηνπ αξηζκνχ ησλ ζπζηαηηθψλ ησλ πξνγξακκάησλ παξέκβαζεο, ζε φια ηα επίπεδα - αηνκηθφ, ζρνιείνπ, ηάμεο θαη γηα φια ηα κέιε ηεο ζρνιηθήο θνηλφηεηαο καζεηέο, γνλείο, εθπαηδεπηηθνχο. Δπίζεο έρνπλ θαηαδείμεη ηε ζεηηθή ζπζρέηηζε ηεο δηάξθεηαο θαη ηεο έληαζεο ηνπ πξνγξάκκαηνο κε ηε κείσζε ηεο έθηαζεο ηνπ θαηλνκέλνπ. ε απηφλ ηνλ νδεγφ αληηκεηψπηζεο ηνπ θαηλνκέλνπ, γίλεηαη κία πξνζπάζεηα ελεκέξσζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηεο δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, ζε φια ηα πξναλαθεξφκελα επίπεδα δξάζεο, ελψ δίλεηαη θαη ηδηαίηεξε βαξχηεηα ζηελ παξνπζίαζε κε ηηκσξεηηθψλ κεζφδσλ δηαρείξηζεο ησλ πεξηζηαηηθψλ εθθνβηζκνχ. εκαληηθή ζεκείσζε: Όζνλ αθνξά ζηε ρξήζε ησλ φξσλ ζχηεο θαη ζχκα, παξφιν πνπ απηνί ρξεζηκνπνηνχληαη εδψ, φπσο θαη ζε πνιιέο άιιεο δεκνζηεχζεηο, δελ είλαη βνεζεηηθφ λα ρξεζηκνπνηνχληαη ψο ηακπέιεο ζην ρψξν ηνπ ζρνιείνπ, θαζψο είλαη αξλεηηθά θνξηηζκέλνη θαη επεξεάδνπλ ηελ απηνεηθφλα ησλ καζεηψλ. Πην δφθηκνη ζεσξνχληαη νη φξνη: καζεηήο πνπ αζθεί εθθνβηζκφ θαη καζεηήο πνπ δέρεηαη εθθνβηζκφ. Σν παξφλ εγρεηξίδην απνηειεί κέξνο εξεπλεηηθήο παξέκβαζεο ζην πιαίζην δηπισκαηηθήο εξγαζίαο γηα ην Πξφγξακκα Μεηαπηπρηαθψλ πνπδψλ ζηελ Πξναγσγή θαη Αγσγή Τγείαο, ζην Δζληθφ & Καπνδηζηξηαθφ Παλεπηζηήκην Αζελψλ, Δξγαζηήξην Τγηεηλήο & Δπηδεκηνινγίαο ηεο Ηαηξηθήο ρνιήο. 3

4 1. Γεληθέο πιεξνθνξίεο γηα ην ζρνιηθό εθθνβηζκό 1.1 Οξηζκόο: Ση είλαη ν ζρνιηθόο εθθνβηζκόο Ο ζρνιηθφο εθθνβηζκφο είλαη ε επηζεηηθή εθείλε ζπκπεξηθνξά πνπ είλαη εζθεκκέλε, απξφθιεηε θαη επαλαιακβαλφκελε, απνηειεί θαηάρξεζε εμνπζίαο θαη εκπεξηέρεη αληζφηεηα ζηε δχλακε αληηθεηκεληθή (π.ρ. ζσκαηηθή) ή αληηιεπηή (π.ρ. πξνζσπηθφηεηαο). Δλ νιίγνηο, θαηεπζχλεηαη πξνο εθείλα ηα ζχκαηα πνπ εθιακβάλνληαη απφ ηνπο ζχηεο (έλαλ ή πνιινχο καδί) σο αδχλακα, είηε ζσκαηηθά είηε ςπρνινγηθά. Ση δελ είλαη ζρνιηθόο εθθνβηζκόο Όηαλ ηα εκπιεθφκελα κέξε είλαη ίζεο δχλακεο θαη φρη άληζεο, ιφγσ αξηζκνχ, ζσκαηηθήο δηάπιαζεο, θνηλσληθήο ζέζεο, θνπιηνχξαο, ηφηε πξφθεηηαη γηα ζχγθξνπζε, βίαηε ίζσο, αιιά φρη εθθνβηζηηθή ζπκπεξηθνξά (κεζαία θσηνγξαθία). Δθηφο απφ ηελ ηζφηεηα ζηε δχλακε, παξαηεξείηαη επίζεο φκνηα ζπλαηζζεκαηηθή αληίδξαζε, πνπ ζεκαίλεη φηη θαη νη δχν καζεηέο είλαη ζπκσκέλνη (κεζαία θσηνγξαθία) θαη φρη φπσο ζηνλ εθθνβηζκφ φπνπ ν καζεηήο ζηφρνο θνβάηαη θαη αδπλαηεί λα ππεξαζπηζηεί ηνλ εαπηφ ηνπ (πάλσ θσηνγξαθία). Τπάξρεη επίζεο ε πεξίπησζε (θάησ θσηνγξαθία) ηνπ πεηξάγκαηνο, φπνπ νη καζεηέο θάλνπλ αζηεία κεηαμχ ηνπο δηαζθεδάδνληαο θαη νη δχν αιεζηλά. 4

5 1.2 Μνξθέο ηεο βίαο ζηνλ εθθνβηζκό Άκεζε / σκαηηθή: Υηππάσ, θισηζάσ, ζπξψρλσ, θηχλσ, βάδσ ηξηθινπνδηά, θιέβσ, θξχβσ, θαηαζηξέθσ ηα πξάγκαηα Άκεζε / Λεθηηθή: Κνξντδεχσ, πξνζβάιισ, βξίδσ, θάλσ ζεμνπαιηθά ππνλννχκελα ή/θαη ρεηξνλνκίεο Έκκεζε / Κνηλσληθή: Δθβηάδσ, απεηιψ κε ζσκαηηθή βία θαη απαηηψ ρξήκαηα ή πξάγκαηα, δηαδίδσ θήκεο, απνκνλψλσ θνηλσληθά, πξνδίδσ ηα κπζηηθά, πξνζβιεηηθά γθξάθηηη Ηιεθηξνληθή: κέζσ θηλεηνχ ηειεθψλνπ ή δηαδηθηχνπ, απεηιέο, πξνζβνιέο, δπζθήκηζε, θνηλσληθή απνκφλσζε, δεκνζηνπνίεζε πιεξνθνξηψλ θαη εηθφλσλ ρσξίο άδεηα, ςεχηηθε ηαπηφηεηα γηα εθκαίεπζε πιεξνθνξηψλ θαη γεινηνπνίεζε 5

6 1.3 πλέπεηεο ηνπ εθθνβηζκνύ ζε ζύηεο θαη ζύκαηα πλέπεηεο (ζσκαηηθέο) εθθνβηζκνύ: ζύκαηα Γξαηδνπληέο, κψισπεο, ζηξακπνπιήγκαηα, δηαζηξέκκαηα, δηάζεηζε Πνλνθέθαινη, πφλνη πιάηεο, ζηνκαρφπνλνη Αυπλία, εθηάιηεο Απψιεηα φξεμεο ή βνπιηκία Αχμεζε νξκνλψλ ζηξεο, άγρνο Αδχλακν αλνζνπνηεηηθφ, κεγαιχηεξε πηζαλφηεηα ηξαπκαηηζκνχ ζηα πξψηα 15 κεηά ην πεξηζηαηηθφ Δχθνιε απψιεηα ηζνξξνπίαο, παξαπαηήκαηα Καθφο έιεγρνο θπθινθνξίαο απηνθηλήησλ πλέπεηεο (πλεπκαηηθέο) εθθνβηζκνύ: ζύκαηα Μεησκέλε ηθαλφηεηα ζπγθέληξσζεο, δπζθνιίεο ζηε κλήκε θαη ζηε κάζεζε Έιιεηςε θηλήηξσλ γηα κάζεζε Υακειφ πξνθίι ζηελ επηθνηλσλία, δε ιέλε ηηο ζθέςεηο ηνπο απφ θφβν ριεπαζκνχ Απνθεχγνπλ λα ηξαβνχλ ηελ πξνζνρή κε ηε ζπκκεηνρή ηνπο ζηε καζεζηαθή δηαδηθαζία αθφκα θαη κε εξσηήζεηο ρνιηθή άξλεζε, ζπρλέο απνπζίεο Μεησκέλε ζρνιηθή επίδνζε 6

7 πλέπεηεο (θνηλσληθέο) εθθνβηζκνύ: ζύκαηα Αθνινπζνχλ νκάδα δεκνθηιψλ-ληαήδσλ θαη ππνκέλνπλ ηελ θνξντδία απφ θφβν ρεηξφηεξεο κνξθήο βίαο Πξνζθφιιεζε ζε έλα θίιν, ππνηαθηηθά, απφ θφβν κελ ηνλ ράζνπλ θαη κείλνπλ κφλα πλδένληαη κε παηδηά κε επίζεο έιιεηκκα ζηηο θνηλσληθέο δεμηφηεηεο φπσο ηα ίδηα πνπ δελ κπνξνχλ λα ηα πξνζηαηέςνπλ απφ ηε βία Γπζθνιία λα δεκηνπξγήζνπλ αιεζηλνχο θίινπο αθφκα θαη φηαλ ε βία ζηακαηήζεη πλέπεηεο (απηνεηθόλα) εθθνβηζκνύ: ζύκαηα Ζ θνξντδία κεηψλεη ηελ απηνεθηίκεζή ηνπο, ηδηαίηεξα φηαλ απηή ζρεηίδεηαη κε ηε δηαθνξεηηθφηεηά ηνπο (ζσκαηηθή δηάπιαζε, εζληθφηεηα, θιπ) Παηδηά πνπ δελ απνδέρνληαη ηνλ εαπηφ ηνπο φπσο είλαη, γίλνληαη ηδηαίηεξα επαίζζεηα ζε νπνηνπδήπνηε είδνπο θξηηηθή Δίλαη ηδηαίηεξα απζηεξά, απαηηεηηθά κε ηνλ εαπηφ ηνπο Δπηθξίλνπλ ηνλ εαπηφ ηνπο θαη ζηαδηαθά φινπο ηνπο άιινπο 7

8 πλέπεηεο (ςπρνινγηθέο) εθθνβηζκνύ: ζύκαηα Βξίζθεηαη ζε δηαξθή εηνηκφηεηα θαη θαηάζηαζε άκπλαο Φφβνο, αγσλία, λεπξηθφηεηα, επεξεζηζηφηεηα Γε κπνξεί λα ραιαξψζεη, νχηε ζηηο θνηλσληθέο ηνπ επαθέο Γίλεηαη επηζεηηθφ, σο αληίδξαζε ζηε βία Δθηνλψλεη ηελ έληαζε ζην ζπίηη, γίλεηαη ερζξηθφ θαη αγελέο Μηιάεη ρακειφθσλα ή γξήγνξα θαη ράλεη, «καζάεη» ηηο ιέμεηο Δκθαλίδεη κειαγρνιία, θαηάζιηςε ε αθξαίεο πεξηπηψζεηο εκθαλίδεη ηάζεηο απηνθηνλίαο πλέπεηεο εθθνβηζκνύ (καθξνπξόζεζκεο): ζύηεο Αδπλακία λα απνδερηνχλ ηνλ εαπηφ ηνπο θαη λα αληιήζνπλ δχλακε θαη απηνεθηίκεζε κε ζεηηθνχο, δεκηνπξγηθνχο ηξφπνπο Γπζθνιία δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ, δηαρείξηζεο ζπκνχ θαη ζπγθξνχζεσλ Οη νπαδνί ηνπο απνρσξνχλ ζηαδηαθά, θαζψο κεγαιψλνπλ θαη κέλνπλ κφλνη, κε άγρνο θαη ηάζεηο θαηάζιηςεο Έρνπλ απμεκέλν θίλδπλν λεαληθήο θαη ελήιηθεο εγθιεκαηηθφηεηαο, ρξήζε νπζηψλ θαη αιθνφι Απμεκέλε πηζαλφηεηα βίαηεο ζπκπεξηθνξάο πξνο ηα παηδηά θαη ηε ζχληξνθν κέζα ζηελ νηθνγέλεηά ηνπο 8

9 1.4 Παξάγνληεο θηλδύλνπ: ζρνιείν, νηθνγέλεηα, θνηλόηεηα χκθσλα κε ην θνηλσληθφ-νηθνινγηθφ κνληέιν, ν θίλδπλνο πνπ δηαηξέρεη έλα άηνκν λα ππάξμεη ζχκα ή ζχηεο εθθνβηζκνχ ζπληζηά κηα ζχλζεηε αιιειεπίδξαζε κεηαμχ αηνκηθψλ, δηαπξνζσπηθψλ, θνηλνηηθψλ θαη θνηλσληθψλ παξαγφλησλ. Όπσο δηαθαίλεηαη θαη ζην παξαθάησ ζρήκα, ην άηνκν βξίζθεηαη ζην θέληξν απηήο ηεο αιιειεπίδξαζεο, είηε ζαλ ζχκα, είηε ζαλ ζχηεο. Σα ππφινηπα ζπζηήκαηα-πεξηβάιινληα πνπ ην επεξεάδνπλ αιιειεπηδξνχλ επίζεο κεηαμχ ηνπο. Παξάγνληεο θηλδύλνπ: νηθνγέλεηα Απηαξρηθνί γνλείο, ηηκσξεηηθνί θαη φρη ππνζηεξηθηνί Υξήζε βίαο σο κέζνδνο επίιπζεο πξνβιεκάησλ πλαηζζεκαηηθή παξακέιεζε, έιιεηςε ηξπθεξφηεηαο ηα πξψηα ρξφληα ηεο δσήο Έιιεηςε νξίσλ πνπ εθιακβάλεηαη σο αδηαθνξία απφ ηα παηδηά πρλά μεζπάζκαηα ζπκνχ θαη ζσκαηηθέο ηηκσξίεο Βίαηε ζπκπεξηθνξά ησλ γνληψλ πξνο ηα παηδηά Αλνρή ζηε βίαηε ζπκπεξηθνξά ησλ παηδηψλ 9

10 Παξάγνληεο θηλδύλνπ: ζρνιείν Αληαγσληζηηθφηεηα, έιιεηςε ζπλεξγαζίαο ζηε κάζεζε Έιιεηςε ελζάξξπλζεο καζεηηθψλ πξσηνβνπιηψλ θαη δεκηνπξγηθφηεηαο ζηε κάζεζε Αδηαθνξία ή αλνρή ζηε βίαηε ζπκπεξηθνξά Μεησκέλν ελδηαθέξνλ γηα ηε ζπλαηζζεκαηηθή δσή ησλ παηδηψλ Έιιεηςε ζπλεξγαζίαο κε ηνπο γνλείο, κε ζπκκεηνρή ηνπο ζηε ζρνιηθή δσή Έιιεηςε θψδηθα ζπκπεξηθνξάο θαη ζπλνιηθήο ζρνιηθήο πνιηηηθήο Έιιεηςε πξνγξακκάησλ ςπρνθνηλσληθήο αγσγήο Παξάγνληεο θηλδύλνπ: θνηλόηεηα Τςειά επίπεδα αλεξγίαο, εγθιεκαηηθφηεηαο Έιιεηκκα επηθνηλσλίαο κεηαμχ ησλ πνιηηηζκηθψλ νκάδσλ Τςειή ππθλφηεηα πιεζπζκνχ Αλεπάξθεηα ειεχζεξσλ ρψξσλ, αζιεηηζκνχ, ςπραγσγίαο Κνηλσληθέο λφξκεο πνπ αλέρνληαη ή ελζαξξχλνπλ ηε βία (θαηά ησλ γπλαηθψλ, ησλ κεηαλαζηψλ, ησλ παηδηψλ) Κνηλσληθέο αληζφηεηεο 10

11 1.5 Αηνκηθά ραξαθηεξηζηηθά ζπηώλ θαη ζπκάησλ Οη καζεηέο ζύηεο έρνπλ ζπλήζσο ηα εμήο ραξαθηεξηζηηθά: Έληνλε, εμσζηξεθήο, παξνξκεηηθή πξνζσπηθφηεηα Μή αλνρή ζηε δηαθνξεηηθφηεηα Υεηξηζηηθνί, έιιεηςε ελζπλαίζζεζεο Δλαιιάζζνληαη ζε ξφινπο ζχηε-ζχκαηνο Γηθαηνινγνχλ ηηο πξάμεηο ηνπο σο πξφθιεζε ηνπ ζχκαηνο θαη ηηο εθινγηθεχνπλ ειαρηζηνπνηψληαο ηηο ζπλέπεηεο γηα ην ζχκα Ναξθηζηζηηθά ζρήκαηα πξνζσπηθφηεηαο, πςειή απηνπεπνίζεζε, κε ππεξβνιηθά ζεηηθή απηνεηθφλα πνπ δε ζηεξίδεηαη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα, απεηιέο σο πξνο απηήλ αληηκεησπίδνληαη κε επηζεηηθφηεηα Οη καζεηέο ζύκαηα έρνπλ ζπλήζσο ηα εμήο ραξαθηεξηζηηθά: Παζεηηθά ζχκαηα: αλαζθαιή, αγρψδε, κνλαρηθά, ρακειή απηνεθηίκεζε «Πξνθιεηηθά» ζχκαηα: αληηδξαζηηθά, αδέμηα, απζφξκεηα, ζπρλά ππεξθηλεηηθά κε δπζθνιία ζπγθέληξσζεο Αλήθνπλ ζε κεηνςεθηθή νκάδα (εζλφηεηα, ζξήζθεπκα, αλαπεξία, ζεμνπαιηθφο πξνζαλαηνιηζκφο, ζσκαηηθή εκθάληζε, παρπζαξθία, θιπ) 1.6 Ο ξόινο ησλ ζεαηώλ ζηνλ εθθνβηζκό 11

12 Ση θάλνπλ ζπλήζσο:παίξλνπλ ην κέξνο ηνπ ζχηε, λνηψζνπλ θαη απηνί δπλαηνίσνλ ζαπκάδνπλ / ηνλ θνβνχληαηγηαζθεδάδνπλ, γειάλε θαη ελζαξξχλνπλ ηε βίαγελ πηζηεχνπλ φηη κε ην λα ην πεηο θάπνπ ζα αιιάμεη θάηηννκίδνπλ φηη ην λα αλαθέξεηο ην πεξηζηαηηθφ είλαη θάξθσκα Ννηψζνπλ ηχςεηο θαη αλεκπφξηα Ση είλαη θαιό λα θάλνπλ: Απνξξίπηνπλ ηε βία θαη παξεκβαίλνπλ γηα λα ηε ζηακαηήζνπλ, αλ είλαη αζθαιέο Τπνζηεξίδνπλ ην ζχκα Αλαθέξνπλ ην πεξηζηαηηθφ ζηνλ εθπαηδεπηηθφ θαη ελζαξξχλνπλ ην ζχκα λα θάλεη ην ίδην Οη ζχηεο είλαη ζπλήζσο δπλακηθά άηνκα πνπ επηδηψθνπλ κε ηελ επηζεηηθή ηνπο ζπκπεξηθνξά λα αλέβνπλ ζηελ θνηλσληθή ηεξαξρία θαη λα έρνπλ πςειή ζέζε ζε απηήλ (πςειφ status). Γηα δηάθνξνπο ιφγνπο (νηθνγελεηαθνχο, θνηλσληθνχο, θιπ) πξνηηκνχλ λα ην πεηχρνπλ απηφ κε αξλεηηθφ ηξφπν, πξνθαιψληαο βιάβε, ζσκαηηθή ή ζπλαηζζεκαηηθή ζηνπο άιινπο, παξά κε ζεηηθφ ηξφπν (π.ρ. επηδφζεηο ζηα καζήκαηα, ζηα αζιήκαηα, θιπ). πρλά κάιηζηα είλαη δεκνθηιείο ζηελ πιεηνςεθία ησλ ζπκκαζεηψλ ηνπο. Ο εθθνβηζκφο απνηειεί κία κνξθή αληηθνηλσληθήο ζπκπεξηθνξάο πνπ αθνπκπά ζε νκαδηθέο δηαδηθαζίεο θαη φρη απιά ζε ζρέζεηο κεηαμχ πξνζψπσλ, δελ αθνξά δειαδή κφλν ζηε δηαπξνζσπηθή ζρέζε ζχηε θαη ζχκαηνο. Όζνη αλήθνπλ ζηνπο θαλεξνχο ππνζηεξηθηέο ηνπ ζχηε, ζηελ παξέα ηνπ, δεκηνπξγνχλ κία αίζζεζε θνηλήο ηαπηφηεηαο. ηελ πεξίπησζε ηνπ εθθνβηζκνχ, απηή ε δηαδηθαζία ηνπ «αλήθεηλ» ζε κία νκάδα, πεξηιακβάλεη ελέξγεηεο βιαπηηθέο γηα ηνπο «έμσ» απφ απηήλ θαη ηδίσο ζε απηνχο πνπ ζεσξνχληαη αδχλακνη λα αληηδξάζνπλ. Αθφκα θη αλ ν ζχηεο ιεηηνπξγεί «ζφιν», ε ζπκπεξηθνξά ηνπ έρεη ζρεδφλ πάληα κάξηπξεο. Οη απινί παξαηεξεηέο ηνπ βίαηνπ πεξηζηαηηθνχ, ελδπλακψλνπλ κε ηελ αδηαθνξία ηνπο ην ζχηε, θαζψο ε αδπλακία ή απξνζπκία ηνπο λα θάλνπλ θάηη, εξκελεχεηαη σο ζπγθαηάζεζε γηα ηε ζπλέρηζε ηεο επηζεηηθφηεηαο. Αιιά θαη φζνη δελ αλήθνπλ ζηελ παξέα ηνπ ζχηε θαη δελ είλαη απιψο παζεηηθνί, αιιά δείρλνπλ λα δηαζθεδάδνπλ κε φ,ηη γίλεηαη, επίζεο ηνλ ελδπλακψλνπλ κε ηε ζηάζε ηνπο. Όινη απηνί νη ξφινη θαη νη δπλακηθέο κεηαμχ ησλ καζεηψλ ζπηψλ, ζπκάησλ θαη ζεαηψλ, είλαη απαξαίηεην λα αμηνπνηεζνχλ πξνθεηκέλνπ λα αληηκεησπηζηεί ην θαηλφκελν. Δίλαη θαιφ λα ηνπο παξαζρεζνχλ ζπγθεθξηκέλεο νδεγίεο γηα ην πσο λα απνξξίπηνπλ ηε βία κε ηηο θαηάιιειεο ελέξγεηεο, λα δείρλνπλ ελζπλαίζζεζε θαη λα αλαιάβνπλ ηελ εζηθή επζχλε ηνπο γηα αιιειεγγχε θαη αιιεινζεβαζκφ. 2. Υαξαθηεξηζηηθά ηνπ ζρνιηθνύ εθθνβηζκνύ ζηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε 2.1 Ο ξόινο ηνπ ζρνιηθνύ θιίκαηνο ζηνλ εθθνβηζκό 12

13 Ζ κεηάβαζε απφ ην δεκνηηθφ ζην γπκλάζην φρη κφλν δελ είλαη νκαιή, αιιά αληηζέησο, έρεη ηα ραξαθηεξηζηηθά κηαο απφηνκεο αιιαγήο. Σα ηδηαίηεξα γλσξίζκαηα ηνπ ζρνιηθνχ θιίκαηνο ζηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε, πνπ απνηεινχλ ζεκαληηθέο δηαθνξνπνηήζεηο απφ ηελ πξσηνβάζκηα θαη δηακνξθψλνπλ ην θαηλφκελν ηνπ ζρνιηθνχ εθθνβηζκνχ είλαη θπξίσο ηα παξαθάησ: Μεγάια ζρνιεία πνπ ζπληεινχλ ζηελ αλσλπκία ησλ καζεηψλ θαη δεκηνπξγνχλ αλαζθάιεηα Πεξηζζφηεξνη θαλφλεο θαη έιιεηςε καζεηηθψλ πξσηνβνπιηψλ πνπ αληηθξνχνπλ ζηελ αλάγθε ηεο εθεβείαο γηα απηνλνκία Απψιεηα ηνπ ελφο ζεκαληηθνχ ελήιηθα (δαζθάινπ ηεο ηάμεο ζην δεκνηηθφ), πνιιέο δηαθνξεηηθέο εηδηθφηεηεο, ηελ ψξα πνπ φινη νη ελήιηθεο, γνλείο θαη εθπαηδεπηηθνί, θαη ην ζχζηεκα αμηψλ ηνπο ηίζεηαη ζε ακθηζβήηεζε, εληζρχνληαο ηηο κε αλαθνξέο ηνπ πξνβιήκαηνο ζηνπο ελήιηθεο Φφξηνο εξγαζίαο ησλ εθπαηδεπηηθψλ, έκθαζε ζηελ θάιπςε ηεο χιεο, ειιηπήο παλεπηζηεκηαθή εθπαίδεπζε, κεησκέλεο επθαηξίεο επηκφξθσζεο, κεησκέλε δηαζεζηκφηεηα ζηηο αλάγθεο ησλ εθήβσλ, απνηεινχλ εκπφδηα ζηε δεκηνπξγία ζρέζεο εκπηζηνζχλεο κεηαμχ εθπαηδεπηηθψλ θαη καζεηψλ Μεγαιχηεξε έκθαζε ζε αθαδεκατθέο επηδφζεηο πην έληνλε ε δηάθξηζε κεηαμχ απηψλ πνπ ηα θαηαθέξλνπλ θαιχηεξα απφ ηνπο ππφινηπνπο, ε έληνλε αληαγσληζηηθφηεηα θαη νη ιίγεο επθαηξίεο νκαδνζπλεξγαηηθήο κάζεζεο εληζρχνπλ ην πξφβιεκα Ζ ζρνιηθή απνηπρία ζηηγκαηίδεη ηελ θνηλσληθή ηαπηφηεηα ησλ καζεηψλ θαη ζπληειεί ζηελ αληηθνηλσληθή ζπκπεξηθνξά Απνπζία καζεκάησλ δεκηνπξγηθψλ ή/θαη πνπ άπηνληαη άκεζα ζηα ελδηαθέξνληα ησλ καζεηψλ ζηελ εθεβεία (κνπζηθή, ζεμνπαιηθφηεηα) δεκηνπξγνχλ αίζζεκα αλίαο θαη παζεηηθφηεηαο, πνπ εληζρχεη ηνλ εθθνβηζκφ Μεγαιχηεξε πνηθηιία ζηελ θνηλσληθννηθνλνκηθή θαηάζηαζε ησλ καζεηψλ, καζεηέο φρη κφλν απφ ηε γεηηνληά, πνπ θάλεη πην πνιχπινθεο ηηο θνηλσληθέο επαθέο, νη νπνίεο ζπρλά θνπβαινχλ ηα πξνβιήκαηα ηεο πεξηνρήο πνπ βξίζθεηαη ην ζρνιείν Κάπνηεο θηιίεο απφ ην δεκνηηθφ παξακέλνπλ, θάπνηεο ράλνληαη, ζε κία πεξίνδν πνπ ε απνδνρή ησλ ζπλνκειίθσλ είλαη πην ζεκαληηθή απφ ησλ ελειίθσλ θαη ηα αξλεηηθά πξφηππα ζπλνκειίθσλ κπνξεί λα επεξεάζνπλ ηνπο εθήβνπο, ζε κία θάζε αβεβαηφηεηαο θαη αλαδήηεζεο ηαπηφηεηαο. 2.2 Η «θξπκκέλε» θνπιηνύξα ηνπ εθθνβηζκνύ 13

14 Έλα ζεκαληηθφ θαη πνιχ ζπρλφ εχξεκα ζηηο έξεπλεο γηα ηνλ εθθνβηζκφ, είλαη φηη νη εθπαηδεπηηθνί αλαθέξνπλ κηθξφηεξα πνζνζηά ζηελ έθηαζε ηνπ θαηλνκέλνπ απφ ηνπο καζεηέο. Δπίζεο, ελψ ε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ησλ εθπαηδεπηηθψλ αλαθέξεη φηη ζπζηεκαηηθά παξεκβαίλεη γηα λα ζηακαηήζεη ηε βία, νη καζεηέο αλαθέξνπλ φηη νη εθπαηδεπηηθνί ζπάληα παξεκβαίλνπλ. Απηή ε αλαληηζηνηρία ζηηο αλαθνξέο εθπαηδεπηηθψλ θαη καζεηψλ, απνδίδεηαη απφ ηνπο εξεπλεηέο ζηελ αδπλακία ησλ εθπαηδεπηηθψλ λα αλαγλσξίζνπλ ην ζρνιηθφ εθθνβηζκφ, ζηελ έιιεηςε γλψζεο γηα ηελ έθηαζε ηνπ θαηλνκέλνπ, ζηελ απνηπρία ηνπο λα αλαγλσξίζνπλ ηε ζεκαζία πνπ έρεη ε αληηκεηψπηζε ηνπ πξνβιήκαηνο απφ ηε κεξηά ηνπο θαη ζην φηη νη καζεηέο ζεσξνχλ αλαπνηειεζκαηηθέο ηηο φπνηεο παξεκβάζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Πην αλαιπηηθά, ζεκαληηθφο αξηζκφο εθπαηδεπηηθψλ θαίλεηαη φηη αλαγλσξίδεη κφλν ηε ζσκαηηθή βία σο πξφβιεκα πνπ ρξήδεη αληηκεηψπηζεο απφ ηε κεξηά ηνπο, θαη φρη άιιεο κνξθέο ζρνιηθνχ εθθνβηζκνχ, φπσο ε ιεθηηθή ή ε ςπρνινγηθή βία. Καηά άιινπο πάιη, ε επηινγή λα κελ παξέκβνπλ, νθείιεηαη ζηελ πεπνίζεζε φηη είλαη γηα ην θαιφ ηνπ ζχκαηνο λα αληηκεησπίζεη κφλν ηνπ ην πξφβιεκα. Οη ιαλζαζκέλεο πεπνηζήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηε βία φπσο φηη ν εθθνβηζκφο είλαη έλα θπζηνινγηθφ θαη θαηλφκελν ηεο δσήο θαη αλαπφθεπθην ζηάδην ηεο αλάπηπμεο ησλ παηδηψλ θαη ησλ εθήβσλ ή φηη ελδπλακψλεη ην παηδί γηα λα αληηκεησπίζεη κειινληηθέο δπζθνιίεο είλαη ζηφρνο πνιιψλ παξεκβάζεσλ. Μεγάιν πνζνζηφ ζπκάησλ παξαδέρεηαη φηη δελ αλαθέξεη ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο ηα πεξηζηαηηθά εθθνβηζκνχ, γηαηί -θνβάηαη ηελ εθδίθεζε απφ ηνπο ζχηεο -ζεσξεί φηη ν εθπαηδεπηηθφο αδπλαηεί λα ηα πξνζηαηεχζεη απφ ηνπο ζχηεο -ζεσξεί ηελ αλαθνξά ζην ζρνιείν θάξθσκα -λνκίδνπλ φηη κπνξεί λα θηαίλε θαη ηα ίδηα Δπίζεο, δελ αλαθέξνπλ ηα πεξηζηαηηθά ζηνπο γνλείο γηαηί -δε ζέινπλ λα αλεζπρήζνπλ ηνπο γνλείο ηνπο -ζεσξνχλ φηη πξέπεη λα ηα θαηαθέξνπλ κφλα ηνπο θαη φρη λα θέξνληαη ζα κακφζξεθηα -θνβνχληαη φηη αλ νη γνλείο ην αλαθέξνπλ ζην ζρνιείν, ε βία ζα ρεηξνηεξέςεη Οη πεξηνρέο, φπνπ ζπλήζσο ζπκβαίλεη, κέζα θη έμσ απφ ην ζρνιείν, είλαη θπξίσο απηέο φπνπ ππάξρεη αλεπαξθήο επνπηεία θαη καθξηά απφ ηα κάηηα ησλ ελειίθσλ, φπσο ζε δηαδξφκνπο, ζθάιεο, θπιηθεία, ηνπαιέηεο, ζρνιηθά ιεσθνξεία, δηαδξνκέο απφ θαη πξνο ηελ ηάμε θαη ην ζρνιείν, ζην πξναχιην. Υξνληθά, εληνπίδεηαη ζε κεηαβαηηθέο πεξηφδνπο απφ κία δηδαθηηθή ψξα ζηελ άιιε, δειαδή ζην δηάιεηκκα, αιιά θαη ζηελ αξρή θαη ζην ηέινο ηεο ζρνιηθήο κέξαο. Όια ηα παξαπάλσ δεκηνπξγνχλ κία «θξπκκέλε», ππνβφζθνπζα θνπιηνχξα γχξσ απφ ην θαηλφκελν, πνπ ζπληειεί ζηελ εμάπισζή ηνπ. Γηα λα «ζπάζεη» ε ζπκθσλία ηεο ζησπήο θαη λα έξζνπλ ζην θσο ηα πξαγκαηηθά πεξηζηαηηθά, απαηηνχληαη ζπγρξνληζκέλεο δξάζεηο απφ φινπο ηνπο ελδηαθεξφκελνπο θνξείο, φπσο ζα δνχκε αλαιπηηθά ζηηο επφκελεο ελφηεηεο. 2.3 Δθεβεία, ζρέζεηο ζπλνκειίθσλ θαη εθθνβηζκόο Ζ έλαξμε ηεο εθεβείαο ζπκπίπηεη θαηά πνιχ κε ηε κεηάβαζε ησλ καζεηψλ απφ ηελ πξσηνβάζκηα ζηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε. Οη αιιαγέο πνπ επηθέξεη ε εθεβεία θαη ν 14

15 ηξφπνο πνπ απηέο επηδξνχλ ζηηο ζρέζεηο κεηαμχ ζπλνκειίθσλ θαη ζην ζρνιηθφ εθθνβηζκφ είλαη ην ζέκα απηήο ηεο ελφηεηαο. Αξρηθά νη βηνινγηθέο αιιαγέο, (π.ρ. χςνο, ζεκάδηα ζεμνπαιηθήο σξηκφηεηαο) επεξεάδνπλ άκεζα ηελ απηνεηθφλα ησλ εθήβσλ ηνπο. Δμαηηίαο ησλ κεγάισλ δηαθνξψλ ζηελ έλαξμε, ην ξπζκφ θαη ην εχξνο απηψλ ησλ αιιαγψλ, δεκηνπξγνχληαη δηαθνξέο ζηελ εκθάληζε, πνπ επηδξνχλ ηδηαίηεξα ζηελ εηθφλα ζψκαηνο ησλ εθήβσλ θαη επεξεάδνπλ ηελ έληαμή ηνπο ζε κία νκάδα ζπλνκειίθσλ. πρλά καζεηέο πνπ κέλνπλ αξρηθά πην πίζσ ζε απηέο ηηο αιιαγέο γίλνληαη ζηφρνο ππνηηκεηηθψλ ζρνιίσλ θαη ιεθηηθήο βίαο. ηελ πνξεία πξνο ηελ απηνλνκία θαη ηε δηακφξθσζε ηαπηφηεηαο, νη έθεβνη απνξξίπηνπλ ζπρλά ηνπο γνλείο θαη ηηο αμίεο ησλ ελειίθσλ, πξνζπαζνχλ λα δηαθνξνπνηεζνχλ απφ απηέο κέζα απφ ηελ εμεξεχλεζε ζπρλά θαη ησλ δηθψλ ηνπο νξίσλ, ζε ζρέζε κε ην «θαιφ» θαη ην «θαθφ». Ζ θάζε απηή δηακφξθσζεο ηνπ εαπηνχ, ζπρλά ζπλνδεχεηαη απφ λαξθηζζηζκφ, εγσηζκφ, έληνλεο θη απφηνκεο ζπλαηζζεκαηηθέο αιιαγέο, ακθηζπκία, αλάιεςε ξίζθσλ. ην ζρνιείν, νη ζπλνκήιηθνη παίδνπλ πηα ηνλ πξψην ξφιν, ελψ ν θφζκνο ησλ ελειίθσλ θαίλεηαη μέλνο θαη θάπνηε ερζξηθφο θαη θαηαπηεζηηθφο. Οη εγεηηθέο θπζηνγλσκίεο ησλ εθήβσλ αλαπιεξψλνπλ έηζη ην θελφ θαη γίλνληαη απηέο πξφηππα ζπκπεξηθνξάο, είηε ζεηηθά είηε αξλεηηθά. Σα άηνκα κε αληηθνηλσληθή ζπκπεξηθνξά, φπσο είλαη ν εθθνβηζκφο, κπνξνχλ έηζη λα απνθηήζνπλ νπαδνχο θαη ππνζηεξηθηέο. Καζψο νη έθεβνη ζπρλά ζέινπλ λα θξαηνχλ κπζηηθφ ην δηθφ ηνπο θφζκν απφ ηνλ θφζκν ησλ ελειίθσλ, είλαη δπλαηφλ θαη ηα πξνβιήκαηα πνπ αληηκεησπίδνπλ, φπσο ε ζπκαηνπνίεζε ζηνλ εθθνβηζκφ, λα επηκέλνπλ λα ηα θξαηνχλ θξπθά απφ ηνπο ελήιηθεο. Οη δηαθνξνπνηήζεηο ζηηο νκάδεο ζπλνκειίθσλ είλαη έληνλεο θαη θαίλεηαη φηη αθνινπζνχλ θάπνηα κνηίβα ζηηο δπηηθέο θνηλσλίεο. Μεξηθά παξαδείγκαηα: Οη αζιεηέο: ε ζσκαηηθή ηνπο δχλακε θαη ηα επηηεχγκαηά ηνπο ζηνλ αζιεηηζκφ, ηνπο θαζηζηνχλ αληηθείκελν ζαπκαζκνχ θαη γη απηφ είλαη θαη ηα ιηγφηεξν πηζαλά ζχκαηα ηνπ εθθνβηζκνχ. Οη «θαινί» καζεηέο: έρνπλ θαιή απνδνρή, ιηγφηεξε απν ηνπο αζιεηέο, αιιά πηζαλφ έιιεηκκα ζε θνηλσληθέο δεμηφηεηεο κπνξεί λα νδεγήζεη ζε ζπκαηνπνίεζε. Οη «ελαιιαθηηθνί»: εμαηηίαο ηεο αληηθνλθνξκηζηηθήο ηνπο εκθάληζεο ή/θαη ζπκπεξηθνξάο, είλαη γεληθά επίζεο απνδεθηνί - αλ έρνπλ πγηείο θαη κε επηθίλδπλεο ζπκπεξηθνξέο απνηεινχλ θαη ζεηηθά πξφηππα. Οη «θαθνί» καζεηέο: πξνέξρνληαη ζπλήζσο απφ ηνπο ελαιιαθηηθνχο, αιιά νη κε πγηείο, αληηθνηλσληθέο θαη πςεινχ θηλδχλνπ ζπκπεξηθνξέο, πνπ ίζσο πηνζεηήζνπλ ζηε δηάξθεηα ηεο εθεβείαο, ηνπο θαζηζηνχλ ζηαδηαθά απνξξηπηένπο απφ ηελ πιεηνςεθία ησλ καζεηψλ Οη «κνδάηνη»: μερσξίδνπλ θπξίσο γηα ηελ εκθάληζή ηνπο, πξνέξρνληαη απφ νηθνλνκηθά εχξσζηα πεξηβάιινληα, αξρηθά μερσξίδνπλ σο ζεηηθά πξφηππα, αιιά αλ κε ηα ρξφληα δε δηεπξχλνπλ ηα ελδηαθέξνληά ηνπο, ζεσξνχληαη ξερνί θαη φρη επξέσο απνδεθηνί. Ζ κεγάιε νκάδα ησλ ππνινίπσλ καζεηψλ ζπλήζσο δελ αλήθεη ζε θάπνηα ζπγθεθξηκέλε νκάδα, θαζψο δελ δηαζέηεη θάπνην έληνλν ραξαθηεξηζηηθφ πνπ λα ηξαβάεη ηελ πξνζνρή. Έρεη παξαηεξεζεί φηη ζηελ αξρή ηνπ γπκλαζίνπ, νη καζεηέο κεηαθηλνχληαη δπζθνιφηεξα κεηαμχ ησλ νκάδσλ ζπλνκειίθσλ, ελψ αξγφηεξα είλαη πην ζπρλέο νη θηιίεο κεηαμχ κειψλ δηαθνξεηηθψλ νκάδσλ. Απηφ εμεγείηαη πηζαλά απφ ηελ αξρηθή αλαζθάιεηα θαη ην ράνο πνπ επηθξαηεί ζηηο ζρέζεηο ησλ εθήβσλ θαη ηελ έληνλε αλάγθε ηνπο λα απηνπξνζδηνξηζηνχλ ζε ζρέζε κε ηνπο ζπλνκειίθνπο, πξνθεηκέλνπ λα γίλνπλ απνδεθηνί. Καζψο πιεζηάδνπλ πξνο 15

16 ηελ ελειηθίσζε, ε απηνπεπνίζεζε απμάλεηαη, ε αίζζεζε ηαπηφηεηαο εδξαηψλεηαη θαη ε επηξξνή ηεο νκάδαο ζπλνκειίθσλ ζηε ζπκπεξηθνξά κεηψλεηαη. Ζ αληηθνηλσληθή ζπκπεξηθνξά, φπσο ν εθθνβηζκφο, πιέθεηαη πάλσ ζην δίρηπ ησλ νκάδσλ ζπλνκειίθσλ θαη ηεο πίεζεο γηα απνδνρή απφ απηέο. Αξρηθά νη ππεξαζπηζηέο ησλ ζπηψλ είλαη πεξηζζφηεξνη, ελψ κε ηα ρξφληα κεηψλνληαη, θαζψο κεηψλεηαη θαη ην αίζζεκα ηεο αλάγθεο απνδνρήο ηνπο απφ ηελ νκάδα ζπλνκειίθσλ θαη απμάλεηαη ε αλάγθε γηα αλεμάξηεηε, θξηηηθή ζθέςε. Ο εγσηζκφο ησλ εθήβσλ κεηψλεηαη, ε ηθαλφηεηα ελζπλαίζζεζεο θαη θνηλσληθήο ππεπζπλφηεηαο απμάλεηαη, ηδηαίηεξα ζε έλα ππνζηεξηθηηθφ γη απηνχο πεξηβάιινλ. Ζ θηιία, δε ζρεηίδεηαη πιένλ κφλν κε ην αίζζεκα απνδνρήο, αιιά ζπλδέεηαη θαη κε άιιεο αμίεο θαη ελδηαθέξνληα θαη ζπρλά μεπεξλά ηηο θιίθεο. Οη αιιαγέο ζην γλσζηηθφ επίπεδν, θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εθεβείαο, παίδνπλ επίζεο ην ξφιν ηνπο, ζην πξφβιεκα ηνπ εθθνβηζκνχ. Καζψο νη εθεβνη γίλνληαη φιν θαη ηθαλφηεξνη ζηελ αθεξεκέλε, επαγσγηθή, αλαιπηηθή, θξηηηθή θαη δεκηνπξγηθή ζθέςε, ην ζρνιείν ζπρλά απνκαθξχλεηαη απν ηηο αλάγθεο ηεο ειηθίαο ηνπο. Οη καζεηέο πνπ δελ κπνξνχλ λα αληαπνθξηζνχλ ζηηο αλάγθεο ηνπ ζπζηήκαηνο θαη δελ θαηαθέξλνπλ λα επηδείμνπλ ηελ αμία ηνπο κέζα ζην ζχζηεκα, βγαίλνπλ έμσ απφ απηφ θαη επηδεηθλχνπλ ηε δχλακή ηνπο κε άιινπο ηξφπνπο, θάπνηε θαη αληηθνηλσληθνχο. 2.4 Έθηαζε θαη έληαζε ηνπ εθθνβηζκνύ Όζνλ αθνξά ζηελ έθηαζε θαη έληαζε ηνπ ζρνιηθνχ εθθνβηζκνχ γεληθά έρνπλ παξαηεξεζεί ηα εμήο: 1. Ο εθθνβηζκφο ζηαζεξά κεηψλεηαη κεηαμχ ησλ ειηθηψλ 12 θαη Σν θαηλφκελν θηάλεη ζηελ θνξχθσζή ηνπ ζηα δχν πξψηα ρξφληα ηεο δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο 3. ηαδηαθά κεηψλεηαη ε ζσκαηηθή βία θαη απμάλεηαη ε ιεθηηθή θαη ε ςπρνινγηθή 4. Γεληθά, ην πνζνζηφ ηνπ εθθνβηζκνχ, πνπ επηκέλεη φζν ηα ρξφληα πξνρσξνχλ, κηθξαίλεη, αιιά κεγαιψλεη ζε έληαζε Με ηνλ θαηξφ, αθφκα θαη φηαλ ν αξηζκφο ησλ ζπηψλ παξακέλεη ζηαζεξφο, ν αξηζκφο ησλ ζπκάησλ κεηψλεηαη, θαζψο ηα ηειεπηαία, έρνπλ εληαρζεί θαιχηεξα ζηηο νκάδεο ζπλνκειίθσλ, έρνπλ αλαπηπρζεί ζσκαηηθά θαη ζπλαηζζεκαηηθά θαη έρνπλ μεθχγεη απφ ηα δίθηπα ηνπ εθθνβηζκνχ. Κάπνηνη ππνζηεξηθηέο ησλ ζπηψλ, θαζψο σξηκάδνπλ ζπλαηζζεκαηηθά θαη δηαβιέπνπλ ηηο αξλεηηθέο ζπλέπεηεο ηεο αληηθνηλσληθήο ζπκπεξηθνξάο, απνζχξνπλ ηε ζηήξημή ηνπο ζηνπο ζχηεο. Οη ζεαηέο έρνπλ απηνπξνζδηνξηζηεί αμηαθά, εηδηθά αλ θάηη ηέηνην ελζαξξχλεηαη απφ ην πεξηβάιινλ, νηθνγελεηαθφ θαη ζρνιηθφ, θαη δελ αλέρνληαη ηφζν εχθνια ηνλ εθθνβηζκφ. Πξψελ ππνζηεξηθηέο, πξψελ παζεηηθνί ζεαηέο θαη γεληθά κεγαιχηεξνη ζε ειηθία έθεβνη, ηθαλφηεξνη λα ρεηξηζηνχλ ηηο θιίθεο θαη ηα ζηεξεφηππα, κπνξεί λα απνηειέζνπλ ζεηηθά πξφηππα γηα ηνπο κηθξφηεξνπο. 3. Αληηκεηώπηζε ηνπ ζρνιηθνύ εθθνβηζκνύ 3.1 Οινθιεξσκέλε ζρνιηθή πνιηηηθή ζε επίπεδν ζρνιείνπ, ηάμεο θαη θνηλόηεηαο 16

17 Με αθεηεξία ηηο επηηπρεκέλεο παξεκβάζεηο ηνπ πξσηνπφξνπ Ννξβεγνχ Νηάλ Όιβηνπο (Olweus, 1978, 1986, 1993; Olweus & Limber, 2007) αιιά θαη ζχκθσλα πιένλ θαη κε δηεζλείο νξγαληζκνχο (Παγθφζκηνο Οξγαληζκφο Τγείαο, πκβνχιην ηεο Δπξψπεο), ην ζρνιείν θαιείηαη γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηνπ εθθνβηζκνχ, λα δεκηνπξγήζεη κία νινθιεξσκέλε πνιηηηθή, κέζα απφ κία ελεξγεηηθή θαη αλαζηνραζηηθή δηαδηθαζία, πνπ λα πεξηιακβάλεη ηα εμήο: 1. Δλεκέξσζε γηα ην θαηλφκελν κέζσ ζρεηηθήο βηβιηνγξαθίαο 2. Γέζκεπζε ησλ παξαθάησ παξαγφλησλ ζηελ αληηκεηψπηζε ηνπ εθθνβηζκνχ: Γηεπζπληήο/ληξηα ρνιηθή επηηξνπή χιινγνο δηδαζθφλησλ χιινγνο γνλέσλ θαη θεδεκφλσλ Μαζεηηθά ζπκβνχιηα 3. πγθξφηεζε ζπληνληζηηθήο επηηξνπήο 4. ρεδηαζκφο νινθιεξσκέλεο πνιηηηθήο, κε βάζε ηελ αλάιπζε ησλ αλαγθψλ ηνπ ζρνιείνπ, πνπ ζα πεξηιακβάλεη: πιινγή ζηνηρείσλ ρεδηαζκφο ζηφρσλ Δληνπηζκφο θνξέσλ γηα πιεξνθφξεζε θαη ηερλνγλσζία Δληνπηζκφο πηζαλψλ δπζθνιηψλ θαη ηξφπσλ αληηκεηψπηζεο Δπηινγή θαη ζρεδηαζκφο ησλ παξεκβάζεσλ 5. Δθαξκνγή ηεο πνιηηηθήο κε ηα εμήο ζηάδηα: Α. πιινγή ζηνηρείσλ Δξσηεκαηνιφγηα γηα ην είδνο θαη ηελ έθηαζε ηεο βίαο, ηνπο ηξφπνπο αληίδξαζεο ησλ ζπκάησλ, ησλ παξαηεξεηψλ θαη ησλ εθπαηδεπηηθψλ, ζε φια ηα κέιε ηεο ζρνιηθήο θνηλφηεηαο, γνλείο, καζεηέο, εθπαηδεπηηθνχο πλεληεχμεηο κε κέιε ηεο ζρνιηθήο θνηλφηεηαο γηα εκβάζπλζε ζην θαηλφκελν Παξαηεξήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ή/θαη εηδηθψλ ζε δηάθνξνπο ρψξνπο ηνπ ζρνιείνπ ζε πεξηζηαηηθά βίαο Β. Δθαξκνγή ησλ παξεκβάζεσλ ζε φια ηα επίπεδα, αηνκηθφ, ηάμεο, ζρνιηθήο κνλάδαο Γ. Γηάρπζε ηεο πνιηηηθήο, ζε καζεηέο, γνλείο θαη επξχηεξε θνηλφηεηα, φπνπ ζα αλαθέξνληαη ηα εμήο: Οξηζκφο βίαο: ηη είδνπο ζπκπεξηθνξέο αθνξά απηή ε πνιηηηθή Αξρέο ηνπ ζρνιείνπ: πσο ζρεηίδνληαη κε ην ζέκα ηεο βίαο Ρφινη θαη επζχλεο εθπαηδεπηηθψλ, γνλέσλ, καζεηψλ ηήξημε ζηνπο καζεηέο-ζχκαηα: ζε πνηνλ αλαθέξνπλ ην πεξηζηαηηθφ, δηαδηθαζία πνπ ζα αθνινπζεζεί, ππνζηήξημε πνπ ζα δνζεί πκβνπιέο γηα ηνπο ζεαηέο-καζεηέο: πσο παξεκβαίλνπλ, πνπ αλαθέξνπλ πκβνπιέο γηα ηνπο γνλείο ζπηψλ, ζπκάησλ θαη ζεαηψλ: δηαδηθαζίεο 6. Αμηνιφγεζε ηεο εθαξκνγήο ηεο πνιηηηθήο, πηζαλφο επαλαζρεδηαζκφο, βειηησηηθέο θηλήζεηο. Παξαθάησ, έρνπλ ζπγθεληξσζεί θάπνηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά αληηκεηψπηζεο, αιιά θαη πξφιεςεο, ηνπ ζρνιηθνχ εθθνβηζκνχ κε βάζε ηελ έσο ηψξα δηεζλή εκπεηξία, ζε επίπεδν ζρνιείνπ, ηάμεο θαη θνηλφηεηαο. 17

18 ε επίπεδν ζρνιείνπ Οξγάλσζε παξεκβάζεσλ γηα θάζε ειηθία θαη ζε φιεο ηηο ζρνιηθέο ρξνληέο πληνληζκφο έξεπλαο πξηλ θαη κεηά απφ θάζε παξέκβαζε, γηα ηελ αμηνιφγεζή ηεο Γηαξθήο εθπαίδεπζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ, αλαδήηεζε επθαηξηψλ επηκφξθσζεο Σαθηηθέο ζπλειεχζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ην ζέκα Γεκηνπξγία ζπληνληζηηθήο επηηξνπήο κε ηε ζπκκεηνρή εθπξνζψπσλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ, ησλ καζεηψλ, ησλ γνλέσλ, εηδηθψλ ηεο ηνπηθήο θνηλφηεηαο Δλεκέξσζε φισλ ζηελ έλαξμε θάζε παξέκβαζεο, κε εκεξίδεο, νκηιίεο, θπιιάδηα ηελή ζπλεξγαζία κε ην ζχιινγν γνλέσλ θαη ελζάξξπλζε ηεο ζπκκεηνρήο ησλ γνλέσλ ζε δξαζηεξηφηεηεο ηνπ ζρνιείνπ, εθπαίδεπζε ζε δεμηφηεηεο επηθνηλσλίαο Αλαβάζκηζε ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο, (δηαθφζκεζε ηάμεο κε αθίζεο - έξγα ησλ καζεηψλ, γθξάθηηη ζηνπο ηνίρνπο ζρεδηαζκέλα απφ ηνπο καζεηέο, πηλγθ-πνλγθ ζηα δηαιείκκαηα) Έκθαζε ζηε δεκηνπξγηθφηεηα ησλ καζεηψλ, κέζα απφ ζρέδηα εξγαζίαο, πνιηηηζηηθέο δξαζηεξηφηεηεο, κε ηε ζπκκεηνρή φισλ ησλ καζεηψλ ηνπ ζρνιείνπ, πνπ ζα αλαδείμνπλ ηε δηαθνξεηηθφηεηα, ηα ηδηαίηεξα ηαιέληα θαη ηθαλφηεηεο ησλ καζεηψλ Αλάπηπμε ζπζηεκάησλ ππνζηήξημεο κεηαμχ ησλ καζεηψλ, π.ρ. ζχζηεκα θίισλ (Befriending/buddying) ζχκθσλα κε ην νπνίν γίλεηαη αλάζεζε ζε έλαλ καζεηή ηνπ ξφινπ ηνπ βνεζνχ/θίινπ/ππνζηεξηθηή/κέληνξα, είηε ζε κηθξφηεξνπο καζεηέο είηε ζε ζπλνκειίθνπο ηνπ, ψζηε λα ηνλ ππνζηεξίδεη ζηηο ζρέζεηο ηνπ κε ζπκκαζεηέο ηνπ, ηδηαίηεξα ζηελ αξρή ηεο ζρνιηθήο ρξνληάο, λα παξέρεη βνήζεηα ζηα καζήκαηα, ππνζηήξημε ζε πεξίπησζε εθθνβηζκνχ Αλάπηπμε πξνγξακκάησλ ςπρνθνηλσληθήο αγσγήο, πνπ πξνάγνπλ ηελ ςπρηθή θαη θνηλσληθή πγεία ησλ εθήβσλ Αλάπηπμε νκάδσλ εθπαηδεπηηθψλ / εηξελνπνηψλ / δηακεζνιαβεηψλ γηα ηε δηαρείξηζε ζπγθξνχζεσλ, βίαησλ ή κε Αλάπηπμε ηεο πξσηνβνπιίαο ηεο δηακεζνιάβεζεο ησλ ζπγθξνχζεσλ απφ ζπλνκήιηθνπο, γλσζηή σο «δηακεζνιάβεζε ζπλνκειίθσλ» Αλνηρηή επηθνηλσλία κε ηνπο γνλείο ζπηψλ θαη ζπκάησλ, δηαδηθαζίεο μεθάζαξεο γηα ην πσο θαη ζε πνηνλ αλαθέξνπλ θαη γηα ηα βήκαηα πνπ ζα αθνινπζήζεη ην ζρνιείνέιεγρνο ηεο επνπηείαο ησλ ρψξσλ, φπνπ ζπλήζσο θξχβεηαη ν εθθνβηζκφο Γηαηήξεζε αξρείνπ θαηαγξαθήο ησλ πεξηζηαηηθψλ. ε επίπεδν ηάμεο Οη εθπαηδεπηηθνί πξνηείλεηαη λα: Οξγαλψλνπλ βησκαηηθά εξγαζηήξηα γηα ηελ πξφιεςε ηνπ εθθνβηζκνχ (παηρλίδηα ξφισλ, ζπδεηήζεηο, βίληεν, ζρεδηαζκφο αθίζαο) ζε ζηαζεξή βάζε εληαγκέλε ζην αλαιπηηθφ πξφγξακκα θάζε ρξνληάο Δθαξκφδνπλ ζε ζηαζεξή βάζε πξνγξάκκαηα πξναγσγήο ηεο ςπρηθήο πγείαο (δηαρείξηζε ζπλαηζζεκάησλ, ζπγθξνχζεσλ, θηιίαο θαη πίεζεο ζπλνκειίθσλ, θιπ) Αμηνπνηνχλ ηα καζεηηθά ζπκβνχιηα, γηα ηελ ελδπλάκσζε ηεο θσλήο ησλ καζεηψλ, κέζα απφ ηαθηηθέο ζπλειεχζεηο, φπνπ αλαιχνληαη ηα πξνβιήκαηα θαη πξνηείλνληαη ιχζεηο 18

19 πλαπνθαζίδνπλ κε ηνπο καζεηέο έλαλ θψδηθα ζπκπεξηθνξάο ζηελ αξρή ηεο ρξνληάο Γεζκεχνληαη γηα ηε δηαιεχθαλζε θάζε αλαθνξάο γηα εθθνβηζκφ Δγθαζηδξχνπλ έλα ζχζηεκα αλνηρηήο θαη εκπηζηεπηηθήο επηθνηλσλίαο κε ηνπο καζεηέο Γεκηνπξγνχλ κία δηαδηαθαζία αλαθνξάο ησλ πεξηζηαηηθψλ απφ ηνπο καζεηέο (π.ρ. εηδηθή θφξκα, θνπηί πξνβιεκάησλ ηάμεο) Αλαζέηνπλ νκαδηθά ζρέδηα εξγαζίαο, αμηνπνηνχλ ηελ νκαδνζπλεξγαηηθή κάζεζε Αθηεξψλνπλ ρξφλν ζηελ εκπέδσζε ελφο πγηνχο ζρνιηθνχ θιίκαηνο θαη φρη κφλν ζηελ θάιπςε ηεο χιεο ζην γλσζηηθφ ηνπο αληηθείκελν Αληηκεησπίδνπλ ηνπο ζχηεο θαη ηδίαλ, λα απνθεχγνπλ ηε δεκφζηα δηαπφκπεπζε, ηηο απεηιέο, ηηο εηξσλίεο Δλεκεξψλνπλ ζπρλά ηνπο γνλείο γηα ζέκαηα ζπκπεξηθνξάο θαη λα αθνχλε πξνζεθηηθά ηηο αλεζπρίεο ηνπο γηα πηζαλφ εθθνβηζκφ Δξεπλνχλ ελδειερψο ηα πεξηζηαηηθά, λα αλαδεηνχλ ηηο καξηπξίεο ησλ ζπκάησλ θαη ησλ ζεαηψλ, αιιά λα απνθεχγνπλ λα «αλαθξίλνπλ» ηνπο ζχηεο ε επίπεδν θνηλφηεηαο Πξνηείλνληαη ηα εμήο: Γηάρπζε ηεο πνιηηηθήο ηνπ ζρνιείνπ ζε φιε ηελ θνηλφηεηα κέζσ ηζηνζειίδσλ, ξαδηνθψλνπ, ηειεφξαζεο Αλαδήηεζε εζηθήο θαη νηθνλνκηθήο ππνζηήξημεο απφ ηελ ηνπηθή θνηλφηεηα πλεξγαζία κε ηνπηθνχο θνξείο, θνηλσληθέο ππεξεζίεο, αζιεηηθνχο ζπιιφγνπο 3.2 Οδεγίεο αληηκεηώπηζεο ηνπ εθθνβηζκνύ γηα ηνπο γνλείο Οη γνλείο ζε θάπνηεο παξεκβάζεηο ζπκπεξηιακβάλνληαη απφ ηνπο εξεπλεηέο, ζηελ εθκάζεζε δεμηνηήησλ επηθνηλσλίαο κε ηα παηδηά ηνπο. Δδψ, ζα δνζνχλ θάπνηεο ζπλνπηηθέο νδεγίεο γηα ηελ αλαγλψξηζε ησλ ζπκάησλ θαη ηα βαζηθά βήκαηα αληηκεηψπηζεο. εκάδηα αλαγλώξηζεο ζπκάησλ Αλεμήγεηεο κειαληέο θαη ζεκάδηα απφ ρηππήκαηα Γελ έρεη ζηελνχο θίινπο απφ ην ζρνιείν Γε ζέιεη λα πάεη ζην ζρνιείνδίλαη αγρσκέλνπαξνπζηάδεη αλεμήγεηε επηζεηηθή ζπκπεξηθνξά ζην ζπίηηαπνκνλψλεηαη, θιείλεηαη ζηνλ εαπηφ ηνπέρεη εθηάιηεοννηψζεη άξξσζην φηαλ μππλάεη ην πξσί Δπηζηξέθεη ζπίηη απφ ην ζρνιείν κε ξνχρα ζθηζκέλα ή αληηθείκελα λα ιείπνπλ ή λα έρνπλ θαηαζηξαθεί Υάλεη ηα ρξήκαηά ηνπ ή άιια αληηθείκελα ζην ζρνιείνφνβάηαη λα πεη ηη έγηλε ζην ζρνιείν ηνπο γνλείο, ζπηψλ ή ζπκάησλ, πξνηείλεηαη λα: Παίξλνπλ ζηα ζνβαξά αλαθνξέο ηνπ παηδηνχ ηνπο ή/θαη ηνπ ζρνιείνπ γηα ζέκαηα βίαο Απνθεχγνπλ λα ξίμνπλ ηελ επζχλε γηα ηνλ εθθνβηζκφ ζηα ζχκαηα Απνθεχγνπλ λα ελζαξξχλνπλ ηελ αληίδξαζε ζηε βία κε βία («ρηχπα αλ ζε ρηππήζνπλ» ή «θνξφτδεςε αλ ζε θνξντδέςνπλ») 19

20 Κξαηάλε γξαπηφ αξρείν ησλ αλαθνξψλ ησλ παηδηψλ, λα ελεκεξψλνπλ άκεζα ην ζρνιείν θαη λα δεηνχλ λα εθαξκνζηεί ε πνιηηηθή ηνπ ζρνιείνπ ζην ζέκα Απνθεχγνπλ λα έξζνπλ ζε επαθή κε ηνπο γνλείο ησλ ζπηψλ ή/θαη ηνπο ίδηνπο ηνπο ζχηεο Γείρλνπλ ππνκνλή θαζψο νχηε ε επηζεηηθή ζπκπεξηθνξά ησλ ζπηψλ, νχηε ε παζεηηθή ζπκπεξηθνξά ησλ ζπκάησλ αιιάδνπλ εχθνια. Δλζαξξχλνπλ ην παηδί ηνπο λα αλαθαιχςεη ηα ηδηαίηεξα ηαιέληα θαη ηθαλφηεηέο ηνπ, εληζρχνληαο έηζη ηελ απηνεθηίκεζή ηνπ Δλζαξξχλνπλ ην παηδί ζχκα λα δεκηνπξγήζεη λέεο θηιίεο Γηδάζθνπλ ην παηδί ζχηε κε ην παξάδεηγκά ηνπο Διέργνπλ ην ζπκφ ηνπο, κελ επηβάιινπλ ζσκαηηθέο ηηκσξίεο Γείρλνπλ φηη λνηάδνληαη γηα ηα πξνβιήκαηά ησλ παηδηψλ θαη λα πξνζπαζνχλ λα βξνπλ ιχζεηο καδί Αλαδεηνχλ ηε βνήζεηα εηδηθψλ, αλ ην πξφβιεκα επηκέλεη ή ρεηξνηεξεχεη. 3.3 πκπεξηθνξέο εθπαηδεπηηθώλ ζηε δηαρείξηζε ηάμεο ηελ ελφηεηα απηή, αλαθέξνληαη νη ζπκπεξηθνξέο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηε δηαρείξηζε ηάμεο, πνπ ελζαξξχλνπλ ή απνζαξξχλνπλ ηελ εθθνβηζηηθή ζπκπεξηθνξά ησλ καζεηψλ. Όπσο θαη ζηε ζπκπεξηθνξά ησλ γνλέσλ πξνο ηα παηδηά ηνπο, έηζη θαη ζηε ζπκπεξηθνξά ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξνο ηνπο καζεηέο ηνπο, έρνπλ εληνπηζηεί ηξεηο βαζηθέο θαηεγνξίεο / ζηπι ζπκπεξηθνξάο: Σν ππνζηεξηθηηθφ ζηπι, φπνπ ν εθπαηδεπηηθφο δηαηεξεί ηνλ έιεγρν ηεο ηάμεο ηνπ κέζα απφ μεθάζαξα φξηα, πνπ αθνινπζνχληαη κε ζπλέπεηα θαη ζεβαζκφ, ρσξίο εηξσλείεο θαη απεηιέο, ελψ ηαπηφρξνλα δίλεη επηινγέο θαη ελζαξξχλεη ηηο καζεηηθέο πξσηνβνπιίεο. Σν απηαξρηθφ ζηπι, φπνπ ν έιεγρνο ηεο ηάμεο επηβάιιεηαη κε εληνιέο θαη απεηιέο, ρσξίο ζεβαζκφ ζηελ πξνζσπηθφηεηα ησλ καζεηψλ. Σν επηηξεπηηθφ ζηπι, δελ ζέηεη μεθάζαξα φξηα ζηε ζπκπεξηθνξά ησλ καζεηψλ, ηείλεη λα είλαη αζπλεπέο θαη άδηθν, ρσξίο ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ γηα ηελ πξνζσπηθφηεηα ηνπ θάζε καζεηή. Σξία ζρεηηθά παξαδείγκαηα είλαη ηα εμήο: ελάξην: έλαο καζεηήο θηάλεη αξγνπνξεκέλνο, γηα πνιινζηή θνξά, ηελ πξψηε ψξα ησλ καζεκάησλ Σν απηαξρηθφ ζηπι: «Αλ μαλαξγήζεηο, ζα πάξεηο κνλφσξε θαη βαξέζεθα ηηο δηθαηνινγίεο ζνπ, δελ ζέισ λα αθνχζσ ηίπνηα» Τπάξρεη δεκφζηα έθζεζε ηνπ καζεηή, κε ρξήζε απεηιήο, δελ ππάξρεη ελδηαθέξνλ γηα ην ιφγν ηεο αξγνπνξίαο, θιείλεη ηελ επηθνηλσλία. Σν επηηξεπηηθφ ζηπι: «Α, ηειηθά βξήθεο ην δξφκν, Γηάλλε; Λνηπφλ, θάζεζε λα ζπλερίζνπκε» Ο ηφλνο είλαη ζαξθαζηηθφο, αδηαθνξεί γηα ην ιφγν ηεο αξγνπνξίαο, δε ζπδεηά ηηο ζπλέπεηεο. 20

21 Σν ππνζηεξηθηηθφ ζηπι: «Καιεκέξα Γηάλλε. Άξγεζεο γηα αθφκε κία θνξά θαη ζα ζπδεηήζνπκε γη απηφ ζην δηάιεηκκα» Υαηξεηάεη επγεληθά, πεξηγξάθεη ην πξφβιεκα ρσξίο λα εθζέηεη ην καζεηή δεκφζηα, θαη δείρλεη ελδηαθέξνλ, θαζψο ζπδεηάεη θαη ηδίαλ ην πξφβιεκα κε ην καζεηή αξγφηεξα θαη πξνεηδνπνηεί γηα ηηο ζπλέπεηεο. ηε ζπλέρεηα αλαθέξνληαη δηαθνξεηηθά ζηπι / ζπκπεξηθνξέο δηαρείξηζεο ηάμεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ν ηξφπνο πνπ απηά ζρεηίδνληαη κε ην ζρνιηθφ εθθνβηζκφ. Σν λαξθηζζηζηηθφ ζηπι Οη εθπαηδεπηηθνί πνπ ην πηνζεηνχλ επηδηψθνπλ λα είλαη αξεζηνί, δίλνπλ δηπιά, κπεξδεκέλα κελχκαηα θαη ζπρλά, άιια ιέλε κπξνζηά θαη άιια πίζσ απφ ηελ πιάηε ησλ καζεηψλ. Γεκηνπξγνχλ ζπκκαρίεο κε θάπνηνπο καζεηέο, εηο βάξνο θάπνησλ άιισλ, θάλνληαο αθφκα θαη «πιάθα» κε ππνηηκεηηθά γη απηνχο ζρφιηα, πνπ πξνθαινχλ ην γέιην ζηνπο πνιινχο. Ζ ππνθξηηηθή θαη ρεηξηζηηθή ζηάζε ηνπο, πνπ επηδηψθεη λα θξαηήζεη ηηο ηζνξξνπίεο, λα απνθχγεη ηηο ζπγθξνχζεηο θαη λα εμαζθαιίζεη ηε δηθή ηνπο απνδνρή, ζπλνςίδεηαη ζηε θξάζε «ζέισ λα ηα έρσ θαιά κε φινπο». ηελ νπζία, δελ ελδηαθέξνληαη λα μεθαζαξίζνπλ ηηο θαηαζηάζεηο, απνθεχγνπλ λα παίξλνπλ νπζηαζηηθέο απνθάζεηο πνπ έρνπλ ζπλέπεηεο γηα θάπνηνπο ή πνπ αιιάδνπλ νπζηαζηηθά ην ζχζηεκα. πρλά ζε πεξηζηαηηθά βίαο, πξνθεηκέλνπ λα «ζάςνπλ» ην πξφβιεκα, ππνηηκνχλ ηε βία, δελ πηζηεχνπλ ην ζχκα ή ξίρλνπλ ζε απηφ ηελ επζχλε. Ζ ζηάζε απηή δελ εκπλέεη εκπηζηνζχλε νχηε ζηα ζχκαηα, αιιά νχηε θαη ζηνπο ζχηεο θαη επηηξέπεη ζηνλ εθθνβηζκφ λα ζπλερίδεηαη. Σν απηαξρηθφ ζηπι Ο εθπαηδεπηηθφο πνπ ην ρξεζηκνπνηεί, επηδηψθεη ηνλ έιεγρν ηεο νκάδαο ησλ καζεηψλ κέζσ ηνπ ζπκνχ, ησλ απεηιψλ, ησλ εληνιψλ, ηνπ ζαξθαζκνχ, πξνζπαζεί επί ηεο νπζίαο λα εθθνβίζεη, δεκηνπξγψληαο απνμέλσζε θαη ερζξφηεηα ζηε ζρέζε ηνπ κε ηνπο καζεηέο. Απηή ε παηδαγσγηθή πξνζέγγηζε κνηάδεη κε ην γνληφ πνπ ρηππάεη ην παηδί ηνπ, επεηδή ρηχπεζε έλα άιιν παηδί θαη εληζρχεη ηνλ εθθνβηζκφ. Σν επηηξεπηηθφ ζηπι Δλψ νη αδηάθνξνη εθπαηδεπηηθνί ρξεζηκνπνηνχλ ηνλ θπληζκφ γηα λα δηθαηνινγήζνπλ ηε ζηάζε ηνπο, νη επηηξεπηηθνί έρνπλ κία «θηιειεχζεξε» ζηάζε, φπνπ νη θαλφλεο είλαη αζαθείο θαη ειαζηηθνί, φπνπ ν ζπκβηβαζκφο πξνηηκάηαη απφ ηηο θαζαξέο απνθάζεηο θαη ε δεκνθηιία έλαληη ηεο αλάιεςεο επζχλεο. Σα ζνιά κελχκαηα επηηξέπνπλ ηνλ εθθνβηζκφ, θαζψο ζπρλά ην θαηλφκελν αληηκεησπίδεηαη σο «πιάθα» ή «κάζεκα επηβίσζεο» θαη γεληθά ππάξρεη έιιεηςε ελδηαθέξνληνο θαη παξαηεξεηηθφηεηαο π.ρ. γηα ην πνηνη καζεηέο είλαη απνκνλσκέλνη, γηα πξνζβιεηηθά γθξάθηηη. Ζ ζηάζε απηή επηηξέπεη ζηνλ εθθνβηζκφ λα εμαπισζεί. 21

22 Σν αδηάθνξν ζηπι Οη εθπαηδεπηηθνί απηνί ζπρλά θαηαθεχγνπλ ζηνλ θπληζκφ. Αθφκα θαη αλ ην ζρνιείν έρεη πηνζεηήζεη κία ζπγθεθξηκέλε πνιηηηθή γηα ηνλ εθθνβηζκφ, απηνί επηκέλνπλ λα αθνινπζνχλ ηε δηθή ηνπο θηινζνθία, πνπ ζηελ πεξίπησζε ηνπ εθθνβηζκνχ ζπλνςίδεηαη ζηε θξάζε: «Δίλαη δηθφ ηνπο πξφβιεκα, πξέπεη λα ην ιχζνπλ κεηαμχ ηνπο». Ζ ζηάζε απηή επηηείλεη ην θιίκα αλαζθάιεηαο ζην ζρνιείν θαη κεηψλεη ηελ πηζαλφηεηα αλαθνξάο ησλ πεξηζηαηηθψλ βίαο απφ ηνπο καζεηέο ζχκαηα. Σν ππνζηεξηθηηθφ ζηπι Ζ ζηάζε απηή επηδηψθεη ηνλ έιεγρν κέζσ ζαθψλ νξίσλ θαη εηιηθξηλνχο ελδηαθέξνληνο γηα ηα πξνβιήκαηα ησλ καζεηψλ. Οη εθπαηδεπηηθνί πνπ ην πηνζεηνχλ, έρνπλ ηελ ηθαλφηεηα λα ζπλδεζνχλ πξνζσπηθά κε ηνπο καζεηέο ηνπο θαη λα θξνληίζνπλ ηελ ηάμε ηνπο σο νκάδα. Αθηεξψλνπλ έμηξα ρξφλν γηα λα κηιήζνπλ κε ηνπο καζεηέο, αιιά θαη κε άιινπο εθπαηδεπηηθνχο ηεο ηάμεο γηα ηα πξνβιήκαηα πνπ πξνθχπηνπλ, ζέκαηα δηδαζθαιίαο ή ζπκπεξηθνξάο. Αλαθηλνχλ ζπρλά αλάινγεο ζπδεηήζεηο ζην ζπκβνχιην δηδαζθφλησλ. Δλεκεξψλνληαη γηα ην δηδαθηηθφ ηνπο αληηθείκελν θαη γηα λέεο κεζφδνπο δηδαζθαιίαο, έρνπλ πάζνο γηα ηε δηδαζθαιία. Αληηιακβάλνληαη φηη ε επέλδπζε ηνπ ρξφλνπ, ηδηαίηεξα ζηελ αξρή ηεο ρξνληάο, ζε έλα πγηέο θνηλσληθφ θιίκα ζηελ ηάμε, ζα βνεζήζεη θαη ηε καζεζηαθή δηαδηθαζία θαη φηη δελ απνηειεί «ράζηκν ρξφλνπ». Δλδηαθέξνληαη γηα ηα ζέκαηα βίαο, ππνζηεξίδνπλ ελεξγά ηα ζχκαηα, ζέηνπλ ζαθή φξηα ζηνπο ζχηεο κε ζεβαζκφ απέλαληί ηνπο θαη θηλνχλ ηηο δηαδηθαζίεο ζην ζρνιείν, πξνθεηκέλνπ λα αληηκεησπηζηεί ην πξφβιεκα. Δίλαη ε κφλε ζπκπεξηθνξά πνπ κπνξεί λα ζπληειέζεη ζηελ άκβιπλζε ηνπ θαηλνκέλνπ ηνπ εθθνβηζκνχ. Ζ δηαρείξηζε ηεο ηάμεο θαη ε ζρεηηθή επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζ απηήλ, ζα βειηηψζεη ηελ επηθνηλσλία ηνπο κε ηνπο καζεηέο αιιά θαη ηηο αθαδεκατθέο επηδφζεηο ζην κάζεκά ηνπο. Δλ ηέιεη, ζα ηνπο βνεζήζεη λα πηνζεηήζνπλ κία ππνζηεξηθηηθή ζπκπεξηθνξά, φρη κφλν γηα ηε κείσζε ηεο βίαο θαη ηνπ εθθνβηζκνχ ζην ζρνιείν, αιιά θαη γηα ηε ζπλνιηθφηεξε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο ηεο ζρνιηθήο δσήο ηφζν γηα ηνπο καζεηέο ηνπο φζν θαη γηα ηνπο ίδηνπο. 3.4 Άκεζε παξέκβαζε εθπαηδεπηηθνύ ζε πεξηζηαηηθό εθθνβηζκνύ Σα βήκαηα πνπ πξνηείλνληαη λα αθνινπζήζνπλ νη εθπαηδεπηηθνί, φηαλ είλαη νη ίδηνη κάξηπξεο πεξηζηαηηθψλ βίαο ή/θαη εθθνβηζκνχ είλαη ηα εμήο: ηακαηνχλ ηε βίαηε ζπκπεξηθνξά Αλαθέξνπλ ζην ζχηε απηφ πνπ είδαλ λα ζπκβαίλεη θαη ηνλίδνπλ φηη ε βία δελ είλαη απνδεθηή ζην ζρνιείν, δελ θαηεγνξνχλ, δελ εηξσλεχνληαη θαη δελ απεηινχλ Δλεκεξψλνπλ φηη ζα ζπδεηήζνπλ κε ην ζχηε αξγφηεξα Εεηνχλ ελεκέξσζε απφ ηνπο ζεαηέο γηα ην πεξηζηαηηθφ Παξεγνξνχλ ην ζχκα θαη πξνζθέξνπλ επηβεβαίσζε φηη ζα ην πξνζηαηεχζνπλ 22

23 Σν ζχλεζεο είλαη λα γίλεηαη πξνζπάζεηα λα δηαιεπθαλζεί ην πεξηζηαηηθφ ηελ ίδηα εθείλε ζηηγκή, κε ηαπηφρξνλε παξνπζία ζχηε θαη ζχκαηνο θαη πηζαλά θαη θάπνησλ ζεαηψλ. Απηή ε πξαθηηθή ελζαξξχλεη ηα ςέκκαηα, ηε ζπλέρηζε ηεο επηζεηηθφηεηαο αιιά θαη ηεο ζπκαηνπνίεζεο. Αξγφηεξα, κε αηνκηθέο ή/θαη νκαδηθέο ζπλαληήζεηο κε ηνπο εκπιεθφκελνπο, ν εθπαηδεπηηθφο ζα κπνξέζεη λα αληηκεησπίζεη απνηειεζκαηηθφηεξα ην πεξηζηαηηθφ (βι. ελφηεηα γηα κε ηηκσξεηηθέο κεζφδνπο δηαρείξηζεο πεξηζηαηηθψλ) Παξαθάησ πεξηγξάθεηαη έλα ζελάξην εθθνβηζκνχ, ελφο πξνθιεηηθνχ ζχκαηνο, πνπ απνθαζίδεη θάπνηα θνξά λα απαληήζεη ζηε ιεθηηθή βία ηνπ ζχηε κε ζσκαηηθή βία, ζε ζπλδπαζκφ κε δχν δηαθνξεηηθέο αληηδξάζεηο εθπαηδεπηηθψλ θαη ηα αληίζηνηρα κελχκαηα πνπ δίλνληαη, κέζσ απηψλ ησλ αληηδξάζεσλ, ζηνπο καζεηέο. ελάξην 1ν Γχν αγφξηα καιψλνπλ ζην πξναχιην. Γάζθαινο (θσλάδνληαο απφ καθξηά): Διάηε εδψ εζείο! Ακέζσο είπα! Ση λνκίδεηε φηη θάλεηε; Αγφξη 1: (αλαςνθνθθηληζκέλν θαη ιαραληαζκέλν): Απηφο ην μεθίλεζε! Αγφξη 2: (αλαςνθνθθηληζκέλν θαη θιαίγνληαο): Φέκκαηα! Απηφο κε έβξηζε! Δθπαηδεπηηθφο (θσλάδνληαο): Σέινο είπα! Πεγαίλεηε ακέζσο θαη νη δχν ζην γξαθείν ηεο δηεπζχληξηαο! Ση κελύκαηα πήξαλ νη καζεηέο; Σν λα θσλάδεηο είλαη εληάμεη Σν λα αθνχζεηο θαη λα κάζεηο ηη έγηλε δελ είλαη ζεκαληηθφ ελάξην 2ν Γχν αγφξηα καιψλνπλ ζην πξναχιην. Δθπαηδεπηηθφο (θηλνχκελνο πξνο ηα παηδηά): ηακαηήζηε παηδηά, εξεκήζηε. Ση ζπκβαίλεη εδψ; Αγφξη 1: (αλαςνθνθθηληζκέλν θαη ιαραληαζκέλν): Απηφο ην μεθίλεζε! Αγφξη 2: (αλαςνθνθθηληζκέλν θαη θιαίγνληαο): Φέκκαηα! Απηφο κε έβξηζε! Δθπαηδεπηηθφο: Δληάμεη. Σψξα είζηε θαη νη δχν ζπκσκέλνη. Πάξηε κηα βαζηά αλάζα,. θη ειάηε λα πηείηε έλα πνηήξη λεξφ λα εξεκήζεηε. Μεηά ζα ζπδεηήζνπκε ηη ζπλέβε γηα λα ιχζνπκε ην πξφβιεκα. Ση κελύκαηα πήξαλ νη καζεηέο; Σν λα πηεηο ιίγν λεξφ θαη λα πάξεηο κηα βαζηά αλάζα, κπνξεί λα ζε βνεζήζεη λα δηαρεηξηζηείο ην ζπκφ ζνπ Ζ ζπδήηεζε γηα ηα πξνβιήκαηα είλαη κία ελαιιαθηηθή ζηε βία Θέιεη λα καο αθνχζεη θαη λα καο βνεζήζεη Λεθηηθή επηθνηλσλία εθπαηδεπηηθνύ - ζύηε Παξαθάησ δίλνληαη κεξηθά παξαδείγκαηα ιεθηηθήο επηθνηλσλίαο κεηαμχ εθπαηδεπηηθνχ θαη ζχηε θαη ηα αληίζηνηρα κελχκαηα πνπ εκπεξηέρεη απηή ε επηθνηλσλία. «Πψο θαη απνθάζηζεο λα ηνλ ρηππήζεηο;» 23

24 Τπάξρεη επηινγή θαη επζχλε γηα ηελ επηινγή. «Θα πξέπεη ηψξα λα πάκε ζην γξαθείν θαη λα βξνχκε καδί έλα ηξφπν λα ιχζνπκε απηφ ην πξφβιεκα» Σν παηδί κπνξεί λα ιχζεη ηα πξνβιήκαηά ηνπ θαη λα ιάβεη ππνζηήξημε αλ ρξεηαζηεί. «Πψο λνκίδεηο φηη έλνησζε;» Δλζαξξχλεη ηελ ελζπλαίζζεζε ηνπ παηδηνχ θαη πξνζθαιεί ζε επηθνηλσλία. «Ση λνκίδεηο ζα κπνξνχζε λα γίλεη γηα λα κελ επαλαιεθζεί μαλά;» Σν παηδί κπνξεί λα βξεη ηξφπνπο λα απνθχγεη ηε βία. «Ζ ηηκσξία ζνπ είλαη ζηέξεζε φισλ ησλ επφκελσλ δηαιεηκκάησλ» Σηκσξεί θαη αδηαθνξεί γηα εμεγήζεηο. «Κνίηα ηη έθαλεο, απαξάδεθηε ζπκπεξηθνξά!» Απεπζχλεη θαηεγνξία, επηθξίλεη, απνζθνπεί ζηε δεκηνπξγία ελνρψλ. «Γηα λα δνχκε ηψξα ηη ζα ζθεθηείο γηα λα ην εμεγήζεηο απηφ!» Δηξσλεία, ππνλνψληαο φηη ην παηδί δελ είλαη ηθαλφ νχηε λα δψζεη εμεγήζεηο γη απηφ πνπ έθαλε, πφζν κάιινλ λα βξεη κία ιχζε ζηα πξνβιήκαηά ηνπ. Όρη: «Υηχπεζεο ην Γηψξγν;» Αιιά: «Ο Γηψξγνο πνλάεη θαη θιαίεη. Ση ζπλέβε;» Απνθεχγνπκε ηα ςέκκαηα... Γηαηί απνθεχγνπκε λα ξσηήζνπκε «γηαηί ην έθαλεο;» Γεληθά, είλαη αξθεηά δχζθνιν γηα ηνλ νπνηνλδήπνηε λα εμεγήζεη ηηο πξάμεηο ηνπ θαη ζίγνπξα φρη βνεζεηηθφ γηα ηνπο ζχηεο, θαζψο ελέρεη θαηεγνξία. Μία πηζαλή απάληεζε ζα κπνξνχζε λα ήηαλ εμάιινπ: «δελ μέξσ γηαηί ην έθαλα». Έζησ επίζεο φηη φηαλ ξσηάκε έλαλ εθπαηδεπηηθφ γηαηί λνκίδεη φηη ην έθαλε απηφ ν καζεηήο, απηφο απαληά: «γηαηί δελ έρεη άιιν ηξφπν λα δείμεη φηη είλαη δπλαηφο θαη επηδεηά ηελ πξνζνρή φισλ». Θα πεξίκελε πνηέ θαλείο ν καζεηήο ζχηεο λα πξνβεί ζε κία ηέηνηα εξκελεία ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ; Μάιινλ φρη. Μία άιιε πνιχ ζπρλή απάληεζε πνπ δίλνπλ νη ζχηεο, είλαη κία δηθαηνινγία γηα ηε ζπκπεξηθνξά ηνπο, πνπ ζπρλά απνηειεί θαηεγνξία γηα ην ζχκα θαη κε αλάιεςε επζχλεο απφ ηε κεξηά ηνπο. π.ρ. «Γηαηί ηνλ ρηχπεζεο;» «Μνπ πήξε ην κνιχβη κνπ ρσξίο λα κε ξσηήζεη» Καη πάιη είλαη ηειείσο απίζαλν λα πάξνπκε κία απάληεζε ηνπ ηχπνπ: «γηαηί δπζθνιεχνκαη λα αλερηψ ην άηνκν απηφ, εξκήλεπζα σο έιιεηςε ζεβαζκνχ ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ θαη επηδεηθλχσ ηε δχλακή κνπ ζηνπο ζπκκαζεηέο κνπ κε ην λα ηνλ ρηππήζσ». Δπνκέλσο, αλ θαη ν εθπαηδεπηηθφο αλαδεηά ηελ αηηία ηεο ζπκπεξηθνξάο κε ηελ εξψηεζε «Γηαηί...;», απηή είλαη ηδηαίηεξα δχζθνιν λα δνζεί απφ ηνπο καζεηέο θαη ζπλήζσο νδεγεί ζε ζπκβαηηθέο δηθαηνινγίεο θαη θαηεγνξίεο πξνο ην ζχκα, θαη σο ηέηνηα, είλαη κε βνεζεηηθή ζηελ επηθνηλσλία εθπαηδεπηηθνχ ζχηε Μή ιεθηηθή επηθνηλσλία εθπαηδεπηηθνύ - ζύηε Γηαηεξήζηε ηελ έθθξαζε ηνπ πξνζψπνπ ζαο νπδέηεξε, απνθχγεηε ην ζπκσκέλν ή ζπλνθξπσκέλν χθνο. 24

25 Γηαηεξήζηε νπηηθή επαθή αιιά απνθχγεηε λα επηκείλεηε λα θάλεη ην ίδην θαη ν καζεηήο (π.ρ. λα κε θνηηάο φηαλ ζνπ κηιάσ ). Βεβαησζείηε φηη δίλεηε αξθεηφ πξνζσπηθφ ρψξν θαη απνθχγεηε λα έξζεηε πνιχ θνληά ζην πξφζσπν ηνπ καζεηή. Απνθχγεηε λα θνπλήζεηε ην δάθηπιφ ζαο, λα βάιεηε ηα ρέξηα ζαο ζηε κέζε ζαο, λα ρηππήζεηε έλα αληηθείκελν (π.ρ. πφξηα, βηβιίν). Απνθχγεηε λα αλεβάζεηε ηελ έληαζε ηεο θσλήο ζαο, δηαηεξήζηε ήξεκν ηφλν Αλ δηαπηζηψζεηε φηη αλαζηαηψλεζηε ή ζπκψλεηε, δψζηε ιίγν ρξφλν ζηνλ εαπηφ ζαο θαη πάξηε κεξηθέο βαζηέο αλάζεο, γηα λα εξεκήζεηε, πξηλ κηιήζεηε ζην καζεηή. Αλ δε κπνξείηε κφλνη ζαο λα ειέγμεηε ηελ θαηάζηαζε, δεηήζηε ηε βνήζεηα ηνπ ππφινηπνπ πξνζσπηθνχ ηνπ ζρνιείνπ Αληηκεηώπηζε απεηιώλ από ηνπο ζύηεο Αληηκεησπίζηε ηηο απεηιέο κε ηξφπν πνπ λα δείρλεη ελδηαθέξνλ γηα ηα ζπλαηζζήκαηα ηνπ καζεηή θαη κελ παίξλεηε απηέο ή άιιεο πξνζβνιέο πνπ ηηο ζπλνδεχνπλ πξνζσπηθά. π.ρ. πείηε: «Θα πξέπεη λα αηζζάλεζαη πξαγκαηηθά άζρεκα γηα λα πεηο θάηη ηέηνην». Πάξηε ζνβαξά θάζε απεηιή πνπ αθνξά ζε ζσκαηηθή βιάβε άιισλ αηφκσλ ή ηνπ εαπηνχ ηνπ ή/θαη θαηαζηξνθή πεξηνπζηαθψλ ζηνηρείσλ. Γηα λα εθηηκήζεηε ηελ αμία ηεο απεηιήο θαη ηελ πηζαλφηεηα πξαγκαηνπνίεζήο ηεο, ζθεθηείηε ηελ πξνεγνχκελε ζπκπεξηθνξά ηνπ καζεηή (π.ρ. ζπρλά πξνβιήκαηα επηζεηηθφηεηαο, θαηαζηξνθή αληηθεηκέλσλ, βαζαληζκφο δψσλ). Αλ δελ είζηε ζίγνπξνη γηα ηελ εθηίκεζή ζαο, ζπκβνπιεπηείηε έλαλ εηδηθφ ζε ζέκαηα ςπρηθήο πγείαο. 3.5 Οη πνηλέο σο κέζνδνο αληηκεηώπηζεο ηνπ εθθνβηζκνύ Καη αξρήλ, είλαη ζεκαληηθφ λα επηζεκαλζεί πσο ε χπαξμε ελφο θψδηθα πνηλψλ απφ κφλε ηεο, δελ εμαζθαιίδεη θαη ηελ επηβνιή ηνπο, θαζψο ν εθθνβηζκφο γίλεηαη καθξηά απφ ηα κάηηα ησλ ελειίθσλ, θαη αλ δελ ππάξρνπλ αλνηρηά ζπζηήκαηα επηθνηλσλίαο κεηαμχ εθπαηδεπηηθψλ θαη καζεηψλ, πηζαλά δε ζα ππάξρνπλ θαη θαηαγγειίεο γηα εθθνβηζκφ απφ ηα ζχκαηα ή/θαη απφ ηνπο ζεαηέο ηνπ εθθνβηζκνχ. Κάπνηεο άιιεο ζεκαληηθέο παξαηεξήζεηο γηα ηηο πνηλέο είλαη θαη νη εμήο: Οη πνηλέο ηείλνπλ λα ζηακαηήζνπλ ηνλ εθθνβηζκφ, αιιά κφλν πξνζσξηλά. Οη ήπηεο πνηλέο πνπ ζπρλά επηβάιινληαη δελ επεξεάδνπλ ηνλ εθθνβηζκφ. Απφ ηελ άιιε απζηεξφηεξεο πνηλέο, φπσο ε απνβνιή, είηε ζεσξνχληαη απερζείο θαη άδηθεο απφ ηνπο ζχηεο θαη ηνπο ππνζηεξηθηέο ηνπο, νπφηε νη ηειεπηαίνη ηείλνπλ λα ζπκπαξαζηαζνχλ ζηνπο ζχηεο γηα ηελ ηηκσξία, είηε θάπνηε ζεσξνχληαη αθφκα θαη επηηζπκεηέο (π.ρ. «γιηηψλσ κάζεκα»). Δίλαη ζπλήζσο γεληθήο κνξθήο θαη δελ αλαινγνχλ ζην είδνο θαη ζηελ 25

26 Με βάζε ηε δηεζλή εκπεηξία θαη έξεπλα, θαίλεηαη πσο ε επηβνιή πνηλψλ δελ επαξθεί γηα ηε κείσζε ηνπ ζρνιηθνχ εθθνβηζκνχ. Ίζσο ζε θάπνηα ηδηαηηέξσο ζνβαξά πεξηζηαηηθά, πνπ ζπληζηνχλ παξαβαηηθή / εγθιεκαηηθή ζπκπεξηθνξά, λα κε κπνξνχλ λα απνθεπρζνχλ, αιιά αθφκα θαη ηφηε ζπληζηψληαη κε ηηκσξεηηθέο κέζνδνη δηαρείξηζεο πεξηζηαηηθψλ εθθνβηζκνχ, φπσο ζα δνχκε αλαιπηηθά ζηελ ακέζσο επφκελε ελφηεηα. 3.6 Με ηηκσξεηηθέο κέζνδνη δηαρείξηζεο πεξηζηαηηθώλ εθθνβηζκνύ ηελ ελφηεηα απηή ζα παξνπζηαζηνχλ κέζνδνη δηαρείξηζεο πεξηζηαηηθψλ εθθνβηζκνχ ζε αηνκηθφ επίπεδν, νη νπνίεο πεξηιακβάλνπλ ζπλαληήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ κε ηνπο ζχηεο, ηα ζχκαηα, ηνπο ζεαηέο θαη θάπνηεο θαη ηνπο γνλείο ζπηψλ θαη ζπκάησλ. Οη ζεκαληηθφηεξεο, επηζηεκνληθά ηεθκεξησκέλεο, κε ηηκσξεηηθέο, κέζνδνη αληηκεηψπηζεο πεξηζηαηηθψλ ζρνιηθνχ εθθνβηζκνχ είλαη νη εμήο: 1. Μέζνδνο «Γελ θαηεγνξψ» (παιαηφηεξε νλνκαζία) ή «Οκάδαο ππνζηήξημεο» ( No- Blame or Social Group Method ) 2. Μέζνδνο Πίθαο (Method of Shared Concern) 3. Μέζνδνο «Δπαλνξζσηηθήο Γηθαηνζχλεο» (Restorative Justice) Όιεο νη κέζνδνη απνζθνπνχλ ζην λα ζηακαηήζεη ν εθθνβηζκφο ρσξίο λα απεπζχλνπλ θαηεγνξίεο ζηνπο ζχηεο 26

27 ρσξίο λα ηνπο αλαθξίλνπλ ρσξίο λα ηνπο απεηινχλ κε ηηκσξία αιιά πξνζπαζψληαο λα απμήζνπλ ηελ ελζπλαίζζεζή ηνπο γηα ηα ζχκαηα λα εκπιέμνπλ θαη άιινπο ζπκκεηέρνληεο ζηνλ εθθνβηζκφ (ππνζηεξηθηέο ζπκάησλ ή ζπηψλ, απινχο παξαηεξεηέο) ή άιινπο ελδηαθεξφκελνπο (γνλείο), ζε κία δηαδηθαζία επίιπζεο πξνβιεκάησλ κέζα ζε θιίκα αιιεινζεβαζκνχ. ηελ ελφηεηα απηή ζα παξνπζηαζηεί αλαιπηηθά ε πξψηε κέζνδνο θαη πην ζπλνπηηθά νη ππφινηπεο δχν. Δμάιινπ, ε πξψηε κνηξάδεηαη πνιιά θνηλά κε ηε δεχηεξε, ελψ ε ηξίηε ρξεζηκνπνηεί ελ πνιινίο βήκαηα θαη ησλ δχν πξνεγνπκέλσλ, κε θπξηφηεξε δηαθνξά φηη εκπιέθεη θαη ηνπο γνλείο ζπηψλ θαη ζπκάησλ. Γύν ζεκαληηθέο δηεπθξηλίζεηο γηα ηε ρξήζε ησλ κεζόδσλ: ε πεξηπηψζεηο ζρνιηθήο βίαο φπνπ νη καζεηέο ζπγθξνχνληαη βίαηα αιιά νη αληηκαρφκελεο πιεπξέο είλαη ίζεο δχλακεο, πξνηείλεηαη ε κέζνδνο ηεο Γηαρείξηζεο πγθξνχζεσλ απφ ηνλ εθπαηδεπηηθφ-δηακεζνιαβεηή (Conflict Resolution) ή θαη απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο καζεηέο (Peer Mediation). Οη παξαπάλσ κέζνδνη δελ πξνηείλνληαη γηα ηελ αληηκεηψπηζε πεξηζηαηηθψλ εθθνβηζκνχ, αιιά ζεσξνχληαη ηδηαίηεξα ρξήζηκνη γηα ηελ πξφιεςε ηνπ εθθνβηζκνχ. Γηα εθείλεο ηηο ιίγεο πεξηπηψζεηο ζπηψλ, πνπ δείρλνπλ λα κελ κπνξνχλ λα δείμνπλ θακία ελζπλαίζζεζε γηα ηελ θαηάζηαζε ηνπ ζχκαηνο, αιιά νχηε θαη λα αληηιεθζνχλ ηε βιάβε πνπ ηνπ πξνθαινχλ, φπνπ ε εθθνβηζηηθή ζπκπεξηθνξά, έρεη κεγάιε έληαζε θαη ζνβαξέο ζπλέπεηεο ζηε δσή ησλ ζπκάησλ θαη επηκέλεη αλεμάξηεηα απφ ηε ζηάζε ηεο ππφινηπεο νκάδαο ησλ ζπκκαζεηψλ ηνπο, ζπληζηάηαη ε παξαπνκπή ζε ππεξεζίεο ςπρνινγηθήο ππνζηήξημεο. Οη παξαπάλσ κέζνδνη πηζαλά λα απνδεηρηνχλ αλαπνηειεζκαηηθέο ζε απηέο ηηο πεξηπηψζεηο Μέζνδνο «Οκάδα ππνζηήξημεο» Γχν Άγγινη εθπαηδεπηηθνί, ν Σδψξηδ Ρφκπηλζνλ θαη ε Μπάξκπαξα Μέελο (Maines & Robinson, 1992, 2008) εηζήγαγαλ ηε κέζνδν ηε δεθαεηία ηνπ 90, ελψ κία ρξήζηκε πξνζαξκνγή ηεο έγηλε απφ ηελ νπ Γηάλγθ (Young, 1998). Ζ επηηπρία ηεο έρεη πεξηγξαθεί θαη πξφζθαηα εξεπλεηηθά (Smith et al, 2007). Βήκα 1 ν ζπλαληώληαο ην ζύκα Δίλαη δπλαηφλ, αλ ην επηζπκεί ην ζχκα, λα παξεπξίζθεηαη ζε απηή ηε ζπλάληεζε θαη έλαο γνληφο ή/θαη θίινο ηνπ. Ο εθπαηδεπηηθφο ζπλαληά ην ζχκα κε ζθνπφ: 1. Να εμεγήζεη ηε κέζνδν θαη λα πάξεη άδεηα λα ζπλερίζεη 2. Να ελζαξξχλεη ην ζχκα λα εθθξάζεη ηα ζπλαηζζήκαηά ηνπ 3. Να ζπδεηήζεη ηε ζχλζεζε ηεο νκάδαο ππνζηήξημεο θνπφο ηεο ζπλάληεζεο δελ είλαη λα αλαθαιχςεη ηα πξαγκαηηθά πεξηζηαηηθά. Αλ ην ζχκα επηζπκεί λα δηεγεζεί ηη έγηλε αθξηβψο, πάληα απηφ αλαπιαηζηψλεηαη απφ ηνλ εθπαηδεπηηθφ, έηζη ψζηε λα γίλεηαη αλαθνξά ζηα ζπλαηζζήκαηα. Παξάδεηγκα: Θχκα: «Όινη κε αγλννχλ, θαλείο δε κνπ κηιάεη» Δθπαηδεπηηθφο: «Νηψζεηο ινηπφλ κνλαμηά, επεηδή δελ έρεηο θάπνηνλ λα κηιήζεηο» 27

28 Β. Πξνζθαιψληαο ην ζχκα λα γξάςεη ή/θαη λα δσγξαθίζεη φζα έγηλαλ, κε έκθαζε ζηα ζπλαηζζήκαηά ηνπ θαη ζηηο άιιεο ηπρφλ ζπλέπεηεο πνπ είρε ε βία ζηε δσή ηνπ (π.ρ. δελ ήζειε λα έξζεη ζην ζρνιείν, είρε εθηάιηεο, θιπ) Γ. Πξνζθέξνληαο ζην καζεηή ζπγθεθξηκέλε δπλαηφηεηα επηθνηλσλίαο καδί ηνπ κ έλαλ εχθνιν θαη δηαθξηηηθφ ηξφπν (π.ρ. ζήκα κε ην ρέξη-ζχκβνιν ηνπ φια θαιά ), πξνθεηκέλνπ λα δηαζθαιίζεη φηη ε βία έρεη ζηακαηήζεη. ε θάζε πεξίπησζε, ρσξίο λα γίλεη αληηιεπηφ απφ ηνπο ππφινηπνπο ζπκκαζεηέο. π.ρ. ε εξψηεζε «είζαη θαιά;», δε βνεζά ζην ρηίζηκν ηεο απηνεθηίκεζεο ηνπ ζχκαηνο. Γ. Γηεπζεηψληαο ην ρξφλν ηεο ζπλάληεζεο θαη ξσηψληαο αλ είλαη απαξαίηεην απηή λα γίλεη ακέζσο κεηά, πξνθεηκέλνπ λα δηαθπιαρζεί ε αζθάιεηα ηνπ ζχκαηνο ή αλ κπνξεί λα λα πεξηκέλεη ιίγν ρξφλν αθφκε. Δ. Μεηά ην ηέινο ηεο ζπλάληεζεο, νη γνλείο ελεκεξψλνληαη γηα ηε δηαδηθαζία πνπ αθνινπζείηαη. 28

29 Βήκα 2 ν νξγαλώλνληαο ηελ νκάδα ππνζηήξημεο Ο εθπαηδεπηηθφο ζπγθξνηεί ηελ νκάδα ππνζηήξημεο, κνηξαζκέλε, φζν ην δπλαηφλ, ηζφπνζα ζε ζχηεο, θαλεξνχο ππνζηεξηθηέο ηνπ ζχηε, απινχο παξαηεξεηέο θαη ππνζηεξηθηέο ηνπ ζχκαηνο. Καζψο ηνπο θαιεί πξνζσπηθά, δε δίλεη εμεγήζεηο γηα ηε ζπλάληεζε. Ζ ζπλάληεζε είλαη θαιφ λα γίλεη ζε θηιηθή αηκφζθαηξα, κε πξνζθνξά θάπνησλ κηθξψλ εδεζκάησλ. Βήκα 3 ν εμεγώληαο ην πξόβιεκα Ο εθπαηδεπηηθφο ραηξεηά ηνπο καζεηέο έλαλ έλαλ θαη ηνπο επραξηζηεί γηα ηελ παξνπζία ηνπο ζηε ζπλάληεζε. Ξεθηλά κηιψληαο γηα ηα δηθά ηνπ ζπλαηζζήκαηα θαη πξνβιήκαηα. Παξάδεηγκα: «Δίλαη κέζα ζηα θαζήθνληά κνπ λα δηαζθαιίζσ ηελ αζθάιεηα φισλ ησλ καζεηψλ ζην ζρνιείν θαη αληηκεησπίδσ έλα πξφβιεκα, ζην νπνίν ζα ήζεια ηε βνήζεηά ζαο γηα λα ην αληηκεησπίζσ, θαζψο δε ζα κπνξνχζα λα ην ιχζσ κφλνο κνπ θαη γη απηφ ην ιφγν ζαο θάιεζα ζήκεξα εδψ. Αλεζπρψ ινηπφλ γηα ηνλ/ηελ...πνπ πεξλάεη δχζθνια ηψξα ηειεπηαία». Υξεζηκνπνηεί θαηφπηλ ην γξαπηφ ή/θαη ηε δσγξαθηά ηνπ ζχκαηνο θαη ην δίλεη ζε θάπνηνλ απφ ηνπο καζεηέο, φπνηνλ επηζπκεί, λα ην δηαβάζεη. ε θακία πεξίπησζε δε ξσηάεη: «ηί έγηλε;» ή «γηαηί έγηλε;», δελ αζρνιείηαη κε ην λα απνδψζεη θαηεγνξίεο ή λα ςέμεη θάπνηνλ απφ ηνπο ζπκκεηέρνληεο ή λα πξνζδηνξίζεη θαλ ηνπο ζχηεο. Δίλαη πνιχ πηζαλφ κφιηο αλαθεξζεί ην φλνκα ηνπ ζχκαηνο λα αθνπζηνχλ απαληήζεηο απφ ηνπο ζχηεο ηνπ ηχπνπ: «Γελ ήκνπλ εγψ» ή «Απηφο ην μεθίλεζε πξψηνο». Αλ ζπκβεί απηφ, είλαη θαιφ ν εθπαηδεπηηθφο λα επαλαιάβεη φηη εδψ δελ θαηεγνξείηαη θαλείο γηα ηίπνηα θαη φηη ζθνπφο ηεο ζπλάληεζεο είλαη λα βνεζήζνπκε φινη έλα ζπκκαζεηή καο πνπ ππνθέξεη. Αλ θάπνηνο καζεηήο επηκέλεη φηη «Απηφο λα δείηε ηη καο θάλεη», κπνξεί λα θαλνληζηεί κία ζπλάληεζε καδί ηνπ, γηα λα ειεγρζεί αλ θαη ν καζεηήο απηφο είλαη ζχκα βίαο. Βήκα 4 ν κνηξάδνληαο ηελ επζύλε Μφιηο δηαβαζηεί ην γξαπηφ ηνπ ζχκαηνο, νη ζπκκεηέρνληεο ίζσο αλεζπρήζνπλ γηα πηζαλή ηηκσξία. Δδψ είλαη ε θαηάιιειε επθαηξία λα ηνληζηεί, φηη θαλείο δελ ζα ηηκσξεζεί, φηη είλαη επζχλε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ λα βνεζήζεη ην ζχκα, αιιά δελ κπνξεί λα ην θάλεη απηφ ρσξίο ηε βνεζεηά ηνπο. Σν κε απεηιεηηθφ θιίκα θαη ε κε ρξήζε θαηεγνξηψλ, αλαθνπθίδνπλ ζπλήζσο ηνπο ζχηεο, πνπ δελ έρνπλ έηζη ιφγν λα 29

30 Βήκα 5 ν αλαδεηώληαο ιύζεηο Κχξηνο ζθνπφο ηεο ζπλάληεζεο είλαη ε αλάπηπμε ηεο ελζπλαίζζεζεο ζε ζχηεο, ππνζηεξηθηέο θαη παξαηεξεηέο. ην απηφ ην βήκα ηεο κεζφδνπ, έκθαζε δίλεηαη ζηα ζπλαηζζήκαηα ηνπ ζχκαηνο θαη φρη ζην ηη αθξηβψο ζπλέβε ή πνηνο έθαλε ηη. Με απηφ ηνλ ηξφπν δελ επηθεληξσλφκαζηε ζε γεγνλφηα, αηηίεο (γηαηί ην έθαλεο) θαη θαηεγνξίεο (πνηνο θηαίεη) αιιά ζηα ζπλαηζζήκαηα ησλ ζπκάησλ, άξα θαη ζηελ επλζπλαίζζεζε ησλ κειψλ ηεο νκάδαο ππνζηήξημεο. ηε ζπλάληεζε απηή δελ πξνζδηνξίδνληαη νη ζχηεο, αλ θαη φινη γλσξίδνπλ πνηνη είλαη. Άιισζηε ζπρλά δίρσο θαλ λα εξσηεζνχλ γη απηφ, ην παξαδέρνληαη απφ κφλνη ηνπο. Ζ φιε φκσο πξνζέγγηζε ηνπο βνεζά λα αληηιεθζνχλ ηα αξλεηηθά απνηειέζκαηα ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπο θαη ηνπο ελζαξξξχλεη λα ηελ εγθαηαιείςνπλ. Ζ πξνζπάζεηα δεκηνπξγίαο ελνρψλ δε ζεσξείηαη βνεζεηηθή, θαζψο ζπρλά νδεγεί ζε αληεθδίθεζε. Τπάξρεη φκσο αίζζεκα ληξνπήο, πνπ ζπληειεί άιισζηε θαη ζηελ αιιαγή ζπκπεξηθνξάο ηνπο. Ζ κέζνδνο αμηνπνηεί επίζεο ηε δπλακηθή ηεο νκάδαο. Αθφκε θαη αλ αξρηθά νη ζχηεο αξλνχληαη λα απνδερζνχλ ηελ επζχλε γη απηφ πνπ ζπκβαίλεη ή/θαη δε ζέινπλ λα αιιάμνπλ ζπκπεξηθνξά, φιεο νη δειψζεηο ππνζηήξημεο απφ ηα ππφινηπα κέιε ηεο νκάδαο πξνο ην ζχκα, απνδπλακψλνπλ ηνπο ζχηεο, νη νπνίνη ζηε ζπλέρεηα δπζθνιεχνληαη λα ζπλερίζνπλ ηελ επηζεηηθή ζπκπεξηθνξά πξνο ην ζχκα, αθνχ ηψξα πηα δελ είλαη κφλν ηνπ απέλαληί ηνπο, αιιά ππνζηεξίδεηαη θαη απφ άιινπο ζπκκαζεηέο ηνπ. Αλαιπηηθφηεξα, θάζε καζεηήο κέινο ηεο νκάδαο ππνζηήξημεο, θαιείηαη απφ ηνλ εθπαηδεπηηθφ λα ζπλεηζθέξεη κε ηηο ηδέεο ηνπ, γηα ην ηη κπνξεί λα γίλεη ψζηε ην ζχκα λα ληψζεη θαιχηεξα, πην ηθαλνπνηεκέλν θαη ραξνχκελν κέζα ζην ζρνιείν θαη ζπγθεθξηκέλα ηη ζα κπνξνχζε λα θάλεη ν ίδηνο γη απηφ. Παξάδεηγκα: «Δγψ ζα ηνπ θάλσ παξέα ζην δηάιεηκκα» «Δγψ ζα πσ θαη ζηελ παξέα κνπ λα θάζεηαη καδί καο ζην δηάιεηκκα» «Δγψ ζα ηνλ ραηξεηάσ θάζε πξσί θαη ζα ηνλ ξσηάσ ηα λέα ηνπ» «Δγψ ζα παξαηεξψ πσο αηζζάλεηαη θαη ζα πεγαίλσ λα ηνπ κηιάσ αλ ηνλ βιέπσ ζηελνρσξεκέλν» «Δγψ ζα πεξπαηήζσ καδί ηνπ σο ην ζπίηη ζην ζρφιαζκα» «Δγψ ζα ηνπ δεηήζσ λα έξζεη καδί καο ζην κπάζθεη πνπ παίδνπκε ην απφγεπκα» «Δγψ ζα ηνπ δεηήζσ λα έξζεη ζην ζπίηη κνπ κηα κέξα» ή «ζην πάξηπ κνπ» «Δγψ ζα αγλνψ απφ δσ θαη πέξα ηηο ελνριεηηθέο ηνπ ζπλήζεηεο» «Δγψ ζα ζηακαηήζσ λα ηνλ ελνριψ» «Δγψ ζα ηνλ βνεζήζσ αλ ηνλ πεηξάμνπλ άιινη» «Δγψ ζα ηνπο πσ λα ζηακαηήζνπλ, αλ θάπνηνη ηνλ θνξντδεχνπλ» «Δγψ ζα πσ θαη ζηνπο θίινπο κνπ λα ηνλ ππνζηεξίδνπλ αλ άιινη ηνλ 30

31 Βήκα 6 ν θιείζηκν ζπλάληεζεο Ο εθπαηδεπηηθφο δελ αλαδεηά ππνζρέζεηο ή θάπνηαο άιιεο κνξθή δέζκεπζε απφ ηνπο καζεηέο γηα ηελ ηήξεζε ησλ ιεγνκέλσλ. Δλδείθλπηαη φκσο λα θαηαγξάθεη ηηο πξνηάζεηο ηνπο ζε κία επραξηζηήξηα θφξκα πνπ ζα δίλεη ζηνπο καζεηέο ζην ηέινο ηεο ζπλάληεζεο, ρσξίο φκσο απηέο νη πξνηάζεηο ησλ καζεηψλ λα έρνπλ ηελ ηζρχ θάπνηαο γξαπηήο ζπκθσλίαο ζπκβνιαίνπ πνπ πξέπεη λα ηεξεζεί. Δπίζεο δηεπθξηλίδνπκε φηη δελ ζα ππάξρεη ζρεηηθφο έιεγρνο γη απηφ ή ζπλέπεηεο γηα ηε κε ηήξεζή ηνπ. Ζ επραξηζηήξηα θφξκα κπνξεί λα έρεη ηελ παξαθάησ κνξθή: Δπραξηζηψ ηνλ/ηελ... γηα ηε ζπκκεηνρή ηνπ ζηελ νκάδα ππνζηήξημεο θαη γηα ηελ πξφηαζε πνπ έθαλε: «Δγψ ζα...» 31 Κιείλνληαο ηε ζπλάληεζε, εθθξάδεη ηελ εκπηζηνζχλε ηνπ ζηελ νκάδα φηη ηα κέιε

32 Βήκα 7 ν ζπλάληεζε αλαηξνθνδόηεζεο Μία εβδνκάδα πεξίπνπ κεηά, ηα κέιε ηεο νκάδαο ππνζηήξημεο θαη ην ζχκα ζπλαληηνχληαη κε ηνλ εθπαηδεπηηθφ, έλαο έλαο μερσξηζηά. Δδψ ν εθπαηδεπηηθφο δηεξεπλά ηελ εμέιημε ηεο ππφζεζεο, κε απψηεξν ζθνπφ λα ειέγμεη αλ ε επηζεηηθφηεηα πξνο ην ζχκα έρεη ζηακαηήζεη. Γελ έρεη ζεκαζία αλ φινη πξαγκαηνπνίεζαλ ηηο πξνηάζεηο ηνπο. Ο εθπαηδεπηηθφο επραξηζηεί φινπο γηα ηε ζπκβνιή ηνπο. πλήζσο, ν εθπαηδεπηηθφο έρεη δηαπηζηψζεη θαη απφ κφλνο ηνπ κέζα ζηελ εβδνκάδα, αλ ε θαηάζηαζε γηα ην ζχκα έρεη θαιπηεξεχζεη, νπφηε νη θαη ηδίαλ απηέο ζπλαληήζεηο είλαη πνιχ ζχληνκεο. Αλ ε βειηίσζε είλαη κηθξή, ν εθπαηδεπηηθφο ελζαξξχλεη ηα κέιε ηεο νκάδαο ππνζηήξημεο λα ζπλερίζνπλ ηε ζεηηθή ηνπο δξάζε θαη θαιεί ζε κία ζπλάληεζε θαη θάπνηνπο άιινπο καζεηέο λα ππνζηεξίμνπλ ην ζχκα. Αλ δελ ππάξρεη θακία βειηίσζε, ε ζπλάληεζε ηεο νκάδαο ππνζηήξημεο επαλαιακβάλεηαη κε ηα ίδηα άηνκα ή/θαη κε λέα κέιε Μέζνδνο Πίθαο Σε κέζνδν εηζεγήζεθε ν νπεδφο ςπρνιφγνο Αλαηφι Πίθαο, ην ρεηηθέο έξεπλεο έρνπλ δείμεη επηηπρία ηεο κεζφδνπ ζηελ πιεηνςεθία ησλ πεξηπηψζεσλ (Smith & Sharp, 1994; Pikas, 2002; Rigby, 2005). Σα βήκαηα ηεο κεζφδνπ είλαη ηα εμήο: Βήκα 1 ν : πγθέληξσζε πιεξνθνξηψλ, έκκεζα θαη φρη απφ ην ίδην ην ζχκα, αιιά απφ παξαηεξήζεηο ηνπ ίδηνπ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ή αλαθνξέο ηξίησλ, πξνθεηκέλνπ λα απνθεπρζνχλ ερζξηθά ζπλαηζζήκαηα θαη πξάμεηο εθδίθεζεο ελαληίνλ ηνπ. Βήκα 2 ν : πλάληεζε κε ηνπο ζχηεο απηνχο πνπ ππνςηάδεηαη ν εθπαηδεπηηθφο κε ηνλ θαζέλα μερσξηζηά, γηα ηελ εγθαζίδξπζε κίαο ζρέζεο αιιεινζεβαζκνχ, πξηλ ηελ νκαδηθή ζπλάληεζε καδί ηνπο. Καλείο δελ θαηεγνξείηαη γηα εθθνβηζκφ. Ο εθπαηδεπηηθφο ηνλίδεη πσο ην ζχκα δελ αηζζάλεηαη θαιά θαη ξσηάεη αλ γλσξίδνπλ θάηη γηα ηελ θαηάζηαζή ηνπ νη ζχηεο. Όηαλ αλαγλσξηζηεί ην πξφβιεκα πνπ έρεη ην ζχκα απφ ηνπο ζχηεο, ρσξίο θαηεγνξίεο θαη απφδνζε επζπλψλ («κήπσο θηαηο εζχ γηα απηφ;»), ακέζσο επηδεηείηαη ε θαηάζεζε πξνηάζεσλ απφ ηε κεξηά ηνπο γηα ηελ επίιπζε ηνπ πξνβιήκαηνο. 32

33 Βήκα 3 ν : πλάληεζε κε ην ζχκα, γηα λα θαηαζέζεη ηε ζέζε ηνπ γηα ην πξφβιεκα. Ο εθπαηδεπηηθφο αλαθέξεη φηη ζέιεη λα ην βνεζήζεη θαη φηη έρεη δεηήζεη θαη ηε βνήζεηα ησλ ζπηψλ γηα ηε βειηίσζε ηεο θαηάζηαζεο. Εεηά επίζεο ηε γλψκε ηνπ γηα ηηο πξνηάζεηο ηνπο. Βήκα 4 ν : πλάληεζε κε ηνπο ζχηεο, νκαδηθή γηα ηνλ έιεγρν ηεο πξνφδνπ ζην ζέκα. Αξρηθή εξψηεζε: Πψο βιέπεηε λα πάλε ηα πξάγκαηα γηα ηνλ/ηελ...; Οη ζπκκεηέρνληεο επαηλνχληαη γηα ηελ αιιαγή ζπκπεξηθνξάο ηνπο θαη ελζαξξχλνληαη λα δερηνχλ κία ζπλάληεζε κε ην ζχκα. Αλ ππάξρεη αληίζηαζε θαη ν εθπαηδεπηηθφο δελ κπνξεί λα εγγπεζεί ηε ζεηηθή ζηάζε ησλ ζπηψλ απέλαληη ζην ζχκα, ε ζπλάληεζε αλαβάιιεηαη γηα αξγφηεξα. Βήκα 5 ν : πλάληεζε νκαδηθή φισλ, παξνπζία θαη ηνπ ζχκαηνο, γηα ηελ νξηζηηθή ζπκθσλία κεηαμχ ηνπο θαη γηα λα επηβεβαησζεί φηη ν εθθνβηζκφο έρεη ζηακαηήζεη. Αλ ην ζχκα πξνθαιεί κε θάπνην ηξφπν, ελζαξξχλεηαη λα αιιάμεη ζπκπεξηθνξά απφ ηνλ εθπαηδεπηηθφ. Ζ νξηζηηθή ζπκθσλία πνπ ππνγξάθεηαη, αθνξά ζην πσο ζα ζπκπεξηθέξνληαη νη καζεηέο κεηαμχ ηνπο απφ εδψ θαη πέξα. Αλ ε ζπκθσλία δελ Πηζαλά εκπόδηα: ηεξεζεί απφ νπνηαδήπνηε πιεπξά, ηφηε δεηείηαη ε άκεζε ελεκέξσζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ. Πηζαλά εκπφδηα: Μία πηζαλή δπζθνιία αθνξά ζηνλ εληνπηζκφ ησλ ζπηψλ, (έζησ θαη απηψλ πνπ απιψο ππνςηαδφκαζηε), κέζσ αλαθνξψλ απφ άιινπο καζεηέο ή άκεζε παξαηήξεζε ηνπ ίδηνπ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ, θαζψο ζπλήζσο ν εθθνβηζκφο γίλεηαη πίζσ απφ ηελ πιάηε ησλ ελειίθσλ θαη νη ππφινηπνη καζεηέο ζπλήζσο αδηαθνξνχλ γηα φ,ηη ζπκβαίλεη ή θνβνχληαη λα ην αλαθέξνπλ. Γηα λα μεπεξαζηεί απηή ε δπζθνιία πξνηείλεηαη ε γεληθφηεξε επαηζζεηνπνίεζε φισλ ησλ καζεηψλ γηα ην πξφβιεκα ψζηε λα ελδηαθεξζνχλ γη απηφ. Δπίζεο, πξέπεη λα ηνληζηεί ηδηαηηέξσο ζηνπο καζεηέο πσο ε κέζνδνο δε ζα θαηαιήμεη ζε ηηκσξία θαλελφο, θάηη πνπ ζεσξείηαη φηη ζα ελζαξξχλεη ηηο αλαθνξέο ησλ πεξηζηαηηθψλ ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο. 33

34 Έλα άιιν πηζαλφ εκπφδην, αθνξά ζην φηη ζπλήζσο νη ζχηεο δε δηαζέηνπλ ηε δεμηφηεηα ηεο ελζπλαίζζεζεο θαη ε κέζνδνο βαζίδεηαη αξθεηά πάλσ ζηελ ηθαλφηεηά ηνπο γη απηή. Οη εηζεγεηέο ηεο κεζφδνπ απαληνχλ πσο ε κε απφδνζε επζπλψλ θαη θαηεγνξηψλ, αιιά θαη ε απνθπγή ηεο επηβνιήο πνηλήο, βνεζά ηνπο ζχηεο λα ζπλαηζζαλζνχλ ηε ζέζε ηνπ ζχκαηνο αιιά θαη αλ αθφκα δελ θηάζνπλ σο εθεί, ηνπιάρηζηνλ αληηιακβάλνληαη φηη ε ζπκπεξηθνξά ηνπο δελ είλαη αλεθηή. Μία θξηηηθή γηα ηε κέζνδν, αθνξά ζηελ θνηλή παξνπζία ζηε ζπλάληεζε ζπηψλ θαη ζπκάησλ, θαη ζην ξφιν ηνπ εθπαηδεπηηθνχ σο κεζνιαβεηή κίαο ζπγθξνπζηαθήο ζρέζεο κεηαμχ ηνπο. Απηφ πξνυπνζέηεη ηελ ηζφηεηα ζηε δχλακε κεηαμχ ησλ δχν κεξψλ, θάηη πνπ δελ ζπκβαίλεη ζηελ πεξίπησζε ηνπ εθθνβηζκνχ. Ζ απάληεζε ζε απηή ηελ θξηηηθή είλαη πσο ε ζπλάληεζε απηή δελ πξέπεη λα γίλεη, έσο φηνπ δηαζθαιηζηεί φηη ε ζηάζε ησλ ζπηψλ ζα είλαη ζεηηθή απέλαληη ζην ζχκα θαη πσο ην ζχκα δελ ζα ζπκαηνπνηεζεί μαλά. Σέινο, κία αθφκα θξηηηθή αθνξά ζην φηη θαιείηαη θαη ην ζχκα, αλ ζπγθαηαιέγεηαη κε θάπνην ηξφπν ζηα πξνθιεηηθά, λα αιιάμεη ζπκπεξηθνξά, κε θίλδπλν ην λα θαηεγνξεζεί θαη ην ίδην γηα ηνλ εθθνβηζκφ, θάηη πνπ ζέινπκε λα απνθχγνπκε. Ζ κέζνδνο απαληάεη φηη απηφ γίλεηαη, κφλν φηαλ δερηεί θαη ην ίδην ην ζχκα θαη ζειήζεη λα βνεζήζεη ηελ θαηάζηαζε αιιάδνληαο ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ Μέζνδνο «Δπαλνξζσηηθή δηθαηνζύλε» Σν κνληέιν απηφ επεξεάζηεθε απφ αλάινγεο πξνζεγγίζεηο ηεο λεαληθήο εγθιεκαηηθφηεηαο (Braithwaite, 1989) θαη εθαξκφζηεθε ζηα ζρνιεία (Moore & Forsythe, 1995) αξρηθά ζηελ Απζηξαιία, ην Απνηειεί κία κέζνδν νκαδηθήο επίιπζεο πξνβιεκάησλ θαη απνθαηάζηαζεο ησλ ζπκάησλ κε ηε ζπκκεηνρή κειψλ ηεο ζρνιηθήο θνηλφηεηαο, καζεηψλ, γνλέσλ θαη εθπαηδεπηηθψλ ή/θαη εηδηθψλ ζπκβνχισλ. Ζ κέζνδνο έρεη απνδεηρζεί θαη πξφζθαηα (Bowles, Garcia Reyes & Pradiptyo, 2005; Burssens, & Vettenburg, 2006) φηη έρεη θαιά απνηειέζκαηα πνπ δηαξθνχλ ζην ρξφλν. θνπνί: Ο ζχηεο λα αλαιάβεη ηελ επζχλε γηα ην ιάζνο ηνπ θαη λα αλαιάβεη λα απνθαηαζηήζεη, κε θάπνην ηξφπν, ην ζχκα. Μέζα ζε έλα θιίκα αιιεινζεβαζκνχ, φινη λα βγνπλ θεξδηζκέλνπ απφ ηε δηαδηθαζία. Σν ζχκα λα ληψζεη αζθαιέο θαη ν ζχηεο επαλεληαγκέλνο ζηε ζρνιηθή θνηλφηεηα, σο έλα κέινο ηεο, πνπ δελ πξνθαιεί πιένλ βιάβε ζηα ππφινηπα κέιε ηεο. Ζ ζπλάληεζε είλαη απαξαίηεην λα πξνεηνηκαζηεί θαηάιιεια, κε θαη ηδίαλ ζπλαληήζεηο κε φινπο ηνπο ζπκκεηέρνληεο, ψζηε ν εθπαηδεπηηθφο λα δηεξεπλήζεη αξρηθά ηηο ζπκπεξηθνξέο, θαη ηα ζπλαηζζήκαηα, λα ελεκεξψζεη γηα ηε δηαδηθαζία θαη γηα ηα φξηα πνπ ζα ηεξεζνχλ, θαη λα δηαζθαιίζεη ηελ εζεινληηθή ζπκκεηνρή ηνπο. Ζ δηαδηθαζία: ηώξα 34

35 ζπλαηζζήκαηα ηόηε ηόηε ηώξα ζπκπεξηθνξέο ζθέςεηο ηώξα ηόηε Πηζαλά εκπφδηα Ζ επηηπρία ηεο δηαδηθαζίαο εμαξηάηαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ ηνλ θαιφ ρεηξηζκφ ηεο ζπλάληεζεο απφ ηνπο εηδηθνχο ή εηδηθά εθπαηδεπκέλνπο εθπαηδεπηηθνχο, αιιά θαη απφ ηελ εηνηκφηεηα ησλ γνλέσλ θαη ησλ καζεηψλ λα ιεηηνπξγήζνπλ βάζεη ηεο δηαδηθαζίαο πνπ ηνπο πξνηείλεηαη. Άιια εκπφδηα αθνξνχλ: ηα ζπλαηζζήκαηα βαζχηεξεο ελνρήο, πνπ ελδέρεηαη λα πξνθιεζνχλ ζηνπο ζχηεο, παξφιν πνπ απηφ δελ απνζθνπείηαη ε ςεχηηθε «απνινγία» ησλ ζπηψλ ε ζηηγκαηηζκφ ησλ ζπηψλ θαη ζε δηζηαγκφ ηεο θνηλφηεηαο λα ηνπο μαλαδερηεί ζηνπο θφιπνπο ηεο ην φηη ζχηεο θαη ζχκαηα πηζαλά λα κε λνηψζνπλ ζπκθηιησκέλνη ή φηη έρεη απνθαηαζηαζεί / «επαλνξζσζεί» ε ζρέζε ηνπο 35

36 Ζ επηινγή ηεο θαηάιιειεο κεζφδνπ εμαξηάηαη απφ πνιινχο παξάγνληεο. Μεξηθνί απφ απηνχο είλαη ε ζνβαξφηεηα ησλ πεξηζηαηηθψλ, ε επαξθήο επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ, ε ζπλεξγαζία γνλέσλ θαη ζρνιείνπ, ηα δηαθνξεηηθά απνηειέζκαηα ησλ κεζφδσλ αλάινγα κε ην εθάζηνηε επξχηεξν εθπαηδεπηηθφ πιαίζην. Δπίινγνο ηελ Διιάδα, νη πξνζπάζεηεο γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηνπ ζρνιηθνχ εθθνβηζκνχ έρνπλ ιίγα ρξφληα δσήο πίζσ ηνπο. Αμηνπνηψληαο ηελ πινχζηα δηεζλή επηζηεκνληθή εκπεηξία θαη γλψζε γηα ην πξφβιεκα, κε δηθηχσζε θαη ζπληνληζκφ φισλ ησλ ελδηαθεξφκελσλ θνξέσλ, κε ην ζρεδηαζκφ κίαο εζληθήο πνιηηηθήο γηα ην ζέκα, είλαη δπλαηφλ, αλ φρη λα εμαιείςνπκε, ηνπιάρηζηνλ λα κεηψζνπκε δξαζηηθά ηελ έθηαζε θαη ηελ έληαζε ηνπ θαηλνκέλνπ. Γηα ηελ πξνζηαζία ησλ δηθαησκάησλ ησλ παηδηψλ καο, λα δνπλ θαη λα καζαίλνπλ ζε έλα αζθαιέο θαη εηξεληθφ ζρνιείν θαη γηα ηελ εκπέδσζε ησλ αμηψλ ηεο αιιειεγγχεο θαη ηνπ αιιεινζεβαζκνχ. Υξήζηκνη ζύλδεζκνη Παξαδείγκαηα εζληθψλ ζρεδίσλ δξάζεο κε ελεκεξσηηθφ πιηθφ θαη ζρέδηα καζεκάησλ: Australian Bullying. No Way Canada, Promoting Relationships and Eliminating Violence New Zealand, No Bully - Kia-Kaha United States Department of Education Άιινη νξγαληζκνί: Γηεζλέο Παξαηεξεηήξην γηα ηε ρνιηθή βία 36