O ΙΩΑΝΝΗΣ Α ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ - ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Transcript

1 A Ρ Ι Σ Τ Ο Τ Ε Λ Ε Ι Ο Π Α Ν Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ι Ο Θ Ε Σ Σ Α Λ Ο Ν Ι Κ Η Σ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ - ΤΜΗΜΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ, ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗΣ ΑΝΤΩΝΙΑ ΓΡ. ΚΥΡΙΑΤΖΗ O ΙΩΑΝΝΗΣ Α ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ - ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

2 Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ Αντικείμενο έρευνας της παρούσας μελέτης είναι ο βίος του αγίου Ιωάννου Α αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης, το συγγραφικό έργο του και η θεολογία του. Ο Ιωάννης Α Θεσσαλονίκης έζησε σε μια κρίσιμη περίοδο της ιστορίας της πόλεως Θεσσαλονίκης. Oι ειδήσεις για τη σύνταξη της βιογραφίας του είναι λιγοστές. Η ιστορία και η γραμματεία της εξεταζόμενης περιόδου συνιστούν τις παραμέτρους μέσα από τις οποίες καθίσταται εφικτή η προσέγγιση του βίου του. Ευχαριστώ τον Ομότιμο Καθηγητή του Τμήματος Θεολογίας του Α.Π.Θ. κ. Βασίλειο Ψευτογκά, για την υπόδειξη του θέματος, τη στήριξη και καθοδήγησή του στην πορεία της έρευνας. Επιθυμώ να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου στον Σύμβουλο Καθηγητή Μητροπολίτη Αρκαλοχωρίου, Καστελλίου και Βιάννου κ. Ανδρέα Νανάκη. Ευχαριστίες οφείλω στους Επίκ. Καθηγητές κ. Φώτιο Ιωαννίδη και κ. Χρήστο Αραμπατζή, οι οποίοι με τις υποδείξεις του συνέβαλαν στην αρτιότερη εμφάνιση της διατριβής. Αντωνία Γρ. Κυριατζή 5

3 Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α Πρόλογος Περιεχόμενα Συντομογραφίες Βιβλιογραφία Α ΜΕΡΟΣ: Βίος έργο θεολογία Εισαγωγικά 1. Από την προηγoύμενη έρευνα στην παρούσα μελέτη Οι πηγές για τη βιογράφηση του Ιωάννη Α Θεσσαλονίκης Το πρόβλημα της ταύτισης του Ιωάννη Α με τον Ιωάννη Β Θεσσ.. 38 Κεφάλαιο Ι. Βιογραφικά του Ιωάννη Α Θεσσαλονίκης Τόπος, χρόνος γέννησης και αρχιερατείας Παιδεία Το ιστορικό πλαίσιο των ετών πριν από την αρχιερατεία του Ιωάννη Α Θεσσαλονίκης Τα χρόνια της αρχιερατείας του Ιωάννη Α Θεσσαλονίκης. Ιστορικό και πνευματικό πλαίσιο i. Καθιέρωση εορτών ii. Ο αρχιεπίσκοπος και οι επιδρομές των Αβαροσλάβων iii. Η ανάδειξη του αγίου Δημητρίου Προβλήματα περί τον Ιωάννη Α i. H αγιότητα του Ιωάννη Α ii. Ο Ιωάννης Α στα ψηφιδωτά του ναού του αγίου Δημητρίου.. 81 Κεφάλαιο ΙΙ. To συγγραφικό έργο του Ιωάννη Α Θεσσαλονίκης Το συγγραφικό έργο του Ιωάννη Α Θεσσαλονίκης Χειρόγραφη παράδοση εκδόσεις των κειμένων Περιστατικά συγγραφής, δομή και ανάλυση περιεχομένου των κειμένων του Ιωάννη Α Θεσσαλονίκης Το συγγραφικό έργο του Ιωάννη Α Θεσσαλονίκης και η προγενέστερη πατερική παράδοση Κεφάλαιο ΙΙΙ. Θεολογική προσέγγιση του έργου του Ιωάννη Α Β ΜΕΡΟΣ: Κείμενα 1. Eἰς τήν Ὕψωσιν τοῦ τιμίου καί ζωοποιοῦ Σταυροῦ Eἰς τήν Ἀποτομήν τοῦ τιμίου Προδρόμου Εἰς τάς μυροφόρους Eἰς τήν Κοίμησιν τῆς Θεοτόκου Ἐγκώμιον εἰς τόν άγιον μεγαλομάρτυρα Δημήτριον Εἰς τούς πειρασμούς τοῦ Χριστοῦ ΠΙΝΑΚΕΣ ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ 1. Αγιογραφικά εδάφια: Π.Δ. Κ.Δ Εκκλησιαστικοί Πατέρες, θύραθεν συγγραφείς Ευρετήριο ονομάτων και τοπωνυμίων Ευρετήριο εννοιών

4 Σ Υ Ν Τ Ο Μ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Ε Σ ΑΑSS AB add. BZ Acta Sanctorum Analecta Bollandiana addidit Byzantinische Zeithcsrift Χρήστου Π., Η γραμματεία, : Χρήστου Π., Η γραμματεία των Δημητρείων. Α. Διήγησις περί των Θαυμάτων του Αγίου Δημητρίου, Θεσσαλονίκη: Κέντρον Αγιολογικών Μελετών Ι. Μ. Θεσσαλονίκης, DTC DSp DOP EA EEBΣ ΕΕΘΣΑΠΘ Dictionnaire de Théologie Catholique Dictionnaire de Spiritualité Dumburton Oaks Papers Eκκλησιαστική Αλήθεια Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών Επιστημονική Επετηρίς Θεολογικής Σχολής Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης ΕΟ ΓΠ Ι.Ε.Ε. ΚΒΕ Echos d Orient Γρηγόριος ο Παλαμάς Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών Κέντρον Βυζαντινών Ερευνών Lemerle, I, : L e m e r l e P., Les plus anciens recueils des Miracles de Saint Démétrius, I. Le Texte, Paris Lemerle, II, : L e m e r l e P., Les plus anciens recueils des Miracles de Saint Démétrius, II. Commentaire, Paris Μ a n n s : Μ a n n s Fr., ofm., Le récit de la dormition de Marie (Vatican grec 1982), Contribution à l étude des origines de l exégese chrétienne, Jerusalem: Franciscan Printing Press, M a n s i: M a n s i J. D., Sacrorum conciliorum nova et amplissima collectio, τ.12, 13, Graz NDM ODB Nuovo Dizionario di Mariologia Oxford Dictionary of Byzantium 7

5 om. ΠΙΠΜ PG PO οmitit Πατριαρχικό Ίδρυμα Πατερικών Μελετών Patrologia Graeca Patrologia Orientalis Ψ ε υ τ ο γ κ ά ς Β., Φιλοθέου Κοκκίνου,: Ψ ε υ τ ο γ κ ά ς Β., Φιλοθέου Κοκκίνου, Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, Εις την Κοίμησιν της Θεοτόκου, [ανάτυπο από την ΕΕΘΣΑΠΘ 27(1982)], Θεσσαλονίκη Ψ ε υ τ ο γ κ ά ς Β., Αι περί σταυρού, : Ψ ε υ τ ο γ κ ά ς Β., Αι περί σταυρού και πάθους του Κυρίου ομιλίαι ανατολικών πατέρων και συγγραφέων από του 2 ου μέχρι και του 4 ου αιώνος, (Ανάλεκτα Βλατάδων, 53), Θεσσαλονίκη: Π.Ι. Π.Μ RA Revue Archeologique REB RH RTAM Revue des Études Byzantines Revue Historique Recherches de Théologie Ancienne et Mediévale Θ α ύ μ α τ α : Μ π α κ ι ρ τ ζ ή ς Χ., (εισαγ., σχόλια, επιμ.), Αγίου Δημητρίου Θαύματα. Οι συλλογές Αρχιεπισκόπου Ιωάννου και Ανωνύμου. Ο βίος, τα θαύματα και η Θεσσαλονίκη του Αγίου Δημητρίου, μετάφρ. Αλόη Σιδέρη, Θεσσαλονίκη: Άγρα ΘΒΣ ΘΗΕ ΤΜ Θεσσαλονικείς Βυζαντινοί Συγγραφείς Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαιδεία Travaux et Mémoires 8

6 Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α 1. ΠΗΓΕΣ Α ν ω ν ύ μ ο υ, «Συλλογή Δεύτερη», έκδ. Lemerle P., Les plus anciens recueils des miracles de Saint Démétrius et la pénétration des Slaves dans les Balkans, I. Texte, Παρίσι 1979, σ Ε π ι φ α ν ί ο υ (+403), «Κατά αιρέσεων», PG 41, Ε υ α γ ρ ί ο υ (535/6 τέλη του 6 ου αι.), «Εκκλησιαστική ιστορία», έκδ. J. Bidez L.Parmentier, The Ecclesiastical History of Evagrius with the Scholia, London 1898, ανατύπ. Amsterdam E υ σ ε β ί ο υ του Παμφίλου, «Εκκλησιαστική ιστορία», Ι Βιβλίον α, β, γ, δ, PG 22, στ Η σ υ χ ί ο υ, πρεσβ. Ιεροσολύμων, «Συναγωγή 61 αποριών και επιλύσεων εκ της ευαγγελικής συμφωνίας», PG 93, στ Ι ε ρ ο κ λ ή ς Γραμματικός (6 ος αι.), Ο Συνέκδημος, έκδ. E. Honigmann, Le Synecdèmos d Hiéroklés et l opuscule géographique de Georges de Chypre (Corpus Bruxellense Historiae Byzantinae Forma imperii byzantini. Fasciculus I), Bruxelles A. Burckhardt, Hieroclis Synecdemus, Lipsiae G. Parthey, Hieroclis Synecdemus et Notitiae Graecae Episcopatuum, Berolini I ω ά ν ν ο υ Δαμασκηνού, «Περί εικόνων», PG 94, στ Ι ω ά ν ν ο υ Ιεροσολυμίτου, μοναχού, «Εκ των του αθλοφόρου Δημητρίου εν μερική διηγήσει θαυματουργιών», PG 109, στ Ι ω ά ν ν ο υ, αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης, «Εις την Κοίμησιν της Θεοτοκου», έκδ. Jugie M., «Homélies mariales byzantines», II, PO 19 (1926), στ Ι ω ά ν ν ο υ, αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης, «Ύμνος εις Θεόν και τον παν ένδοξον αθλοφόρον Δημήτριον εν μερική διηγήσει των θαυμάτων», έκδ. Lemerle P., Les plus anciens recueils des miracles de Saint Démétrius et la pénétration des Slaves dans les Balkans, I. Texte, Παρίσι 1979, σ Ι ω ά ν ν ο υ, αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης, «Εγκώμιον εις τον μεγαλομάρτυρα», έκδ. Philippidis Braat A., «L enkomion de Saint Démétrius par Jean de Thessalonique», ΤΜ 8(1981) I ω ά ν ν ο υ, αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης, «Εις τας μυροφόρους», έκδ. Combefis, Novum Auctarium graeco latinae Patrum bibliothecae, τ. Ι, Paris 1648, σ Ν ι κ η φ ό ρ ο υ, αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως, Opuscula Historica, κριτική έκδοση C. De Boor, N ι κ η φ ό ρ ο υ, αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως, «De rebus post Mauricium gestis», PG 100, στ

7 «Π α σ χ ά λ ι ο ν Χρονικόν» ή «Αλεξανδρινόν» ή «Χρονικόν Κωνσταντινουπόλεως», PG 92, στ Π λ ω τ ί ν ο υ, αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης, «Εγκώμιον εις τον πανένδοξον του Χριστού μάρτυρα Δημήτριον», έκδ. Θεοφίλου Ιωάννου, Μνημεία Αγιολογικά, Βενετία 1884, σ Σ ω κ ρ ά τ ο υ ς, «Εκκλησιαστική ιστορία», PG 67, Σ ω ζ ο μ ε ν ο ύ, «Εκκλησιαστική ιστορία», PG 67, Σ τ ρ α τ η γ ι κ ό ν Ψευδο Μαυρικίου, έκδ. Mihaescu, Bucarest Θ ε ο δ ω ρ ή τ ο υ, «Εκκλησιαστική ιστορία», PG 82, Θ ε ο φ ά ν ο υ ς Ομολογητού, Χρονογραφία , έκδ. C. de Boor, Theophanis Chronographia, 2 τ., Leipzig 1883, Hildesheim Θ ε ο φ ύ λ α κ τ ο ς Σιμοκάττης, Οικουμενική ιστορία, έκδ. C. de Boor, Theophylacti Simocattae Historiae, Leipzig ΚΑΤΑΛΟΓΟΙ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΩΝ ΚΑΙ ΕΝΤΥΠΩΝ Α ν α σ τ α σ ί ο υ Ιω., Βιβλιογραφία των επισκοπικών καταλόγων του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως και της Εκκλησίας της Ελλάδος, Θεσσαλονίκη Ά τ σ α λ ο ς Β., Τα χειρόγραφα της Ιεράς Μονής Κοσίνιτσας (ή Εικοσιφίνισσας) του Παγγαίου, [Ιστορικό Αρχείο, 1], Δράμα Α u b i n e a u M., «Glânes Hagiographiques dans les manuscrits Grecs de Grande Bretagne et d Irlande», AB 86 fasc. 1 2 (1968) (326). Τα χειρόγραφα των Μετεώρων, Κατάλογος Περιγραφικός των χειρογράφων κωδίκων των αποκειμένων εις τας μονάς των Μετεώρων, τ. Α, Τα χειρόγραφα της Μ. Μεταμορφώσεως, εκδιδόμενος εκ των καταλοίπων Ν. Α. Βέη, προλεγόμενα, προσθήκαι: Λ. Βρανούση Δ. Ζ. Σοφιανού, έκδ. Β, Αθήναι: Ακαδημία Αθηνών, Κέντρον Ερεύνης του Μεσαιωνικού και Νέου Ελληνισμού E h r h a r d A., Überlieferung und Bestand der hagiographischen und homiletischen Literatur der griechischen kirche von den Anfängen bis zum Ende de 16. Hahrhunderts. Erster Teil, Die Überlieferung, III, I, Leipzig 1943 ( ). E υ σ τ ρ α τ ι ά δ η ς Σ., Κατάλογος των εν τη μονή Βλατέων (Τσαούς Μοναστήρι) αποκειμένων κωδίκων, εν Θεσσαλονίκη E u s t r a t i a d e s Sp. και Sophr., Catalogue of the Greek manuscripts in the Library of the Laura on Mount Athos, Cambridge Mass., H a l k i n Fr., «Eulogios Kourillas, Κατάλογος Κωδίκων Ιεράς Σκήτης Καυσοκαλυβίων», ΑΒ 49 (1931) Η a l k i n Fr., Bibliotheca Hagiographica Graeca, τ. I, II, III, [Subsidia Hagiographica Graeca, no 8a], Bruxelles

8 Η a l k i n Fr., Manuscrits grecs de Paris, Inventaire hagiographique, [Subsidia Hagiographica, 44], Bruxelles K ο υ ρ ί λ α ς Ευλ., Κατάλογος των κωδίκων της ιεράς σκήτης Καυσοκαλυβίων και των καλυβών αυτής, [Αγιορειτική Βιβλιοθήκη, 5], Paris I, Champion Λ ά μ π ρ ο υ Σπ., Κατάλογος των εν ταις βιβλιοθήκαις του Αγίου Όρους ελληνικών κωδίκων, Ι. Cambridge Λ α υ ρ ι ώ τ ο υ Σπ., Ε υ σ τ ρ α τ ι ά δ ο υ Σωφρ., Κατάλογος των κωδίκων της Μ. Λαύρας (της εν Αγίω Όρει), τεύχ. Β και Γ, Paris Μ a r t i n i et B a s s i, Catalogus codicum graecorum bibliothecae Ambrosianae, τ. Ι, Milan Π α π α δ ό π ο υ λ ο ς Κ ε ρ α μ ε ύ ς Α., Ιεροσολυμητική Βιβλιοθήκη, τ. ΙΙ, (Πετρούπολη 1884). Π α π α δ ό π ο υ λ ο ς Κ ε ρ α μ ε ύ ς Α., «Έκθεσις παλαιογραφικών και φιλολογικών ερευνών εν Θράκη και Μακεδονία, γενομένων κατά το έτος 1885 δια την Μαυρογορδάτειον Βιβλιοθήκην», Ο Ελληνικός και φιλολογικός Σύλλογος, Κωνσταντινούπολις R i c h a r d M., Répertoires des Bibliothèques et des catalogues des manuscrits grecs, Paris Σ α κ κ ε λ ί ω ν Ι., Πατμιακή Βιβλιοθήκη, Αθήναι Σ α κ κ ε λ ί ω ν Ι., Κατάλογος των χειρογράφων της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος, Αθήναι Τ σ α κ ό π ο υ λ ο ς Αιμ., Κατάλογος χειρογράφων Θεολογικής Σχολής Χάλκης, τ. Γ, Σταμπούλ. Τ σ α κ ό π ο υ λ ο ς Αιμ., Κατάλογος των χειρογράφων της Βιβλιοθήκης του Οικουμενικού Πατριαρχείου, τ. Β,Αγίας Τριάδος, Σταμπούλ. Τ ζ ώ γ α Χ., Π α π α ε υ α γ γ έ λ ο υ Σ., Ελληνική θεολογική βιβλιογραφία της τελευταίας εκατονταετίας ( ), Θεσσαλονίκη ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ Α β ρ α μ έ α Α., Η Βυζαντινή Θεσσαλία μέχρι του Συμβολή εις την ιστορικήν γεωγραφίαν, δ.δ., εν Αθήναις Α β ρ α μ έ α Α., «Ο επίσκοπος και η πόλη: τα κοσμικά κτίσματα», Βυζαντιακά 7 (1987) Α γ γ ε λ ό π ο υ λ ο ς Αθ., «Η επισκοπική σύνοδος της μητροπόλεως Θεσσαλονίκης και η σημασία αυτής σήμερον», Θεολογία 48 (1977) Α γ γ ε λ ό π ο υ λ ο ς Αθ., Η εξαρχία Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη

9 Α γ γ ε λ ό π ο υ λ ο ς Αθ., Η Εκκλησία Θεσσαλονίκης. Διαχρονική πνευματική ακτινοβολία της πόλεως στην Χερσόνησο του Αίμου ως Εξαρχίας, Βικαριάτου και Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη: Πουρναράς Α κ ρ ι τ ί δ η ς Ν. Σ., Η χωρογραφία του Οικουμενικού Πατριαρχείου από το 451 μ. Χ. με τον 28 ο κανόνα της Δ Οικουμενικής Συνόδου ως το τέλος του 8 ου αι. μ.χ., (ανέκδοτη διπλωματική εργασία που υποβλήθηκε στο Τμήμα Θεολογίας Α.Π.Θ.), Θεσσαλονίκη (De) A l d a m a J. A., Repertorium Pseudo Chrysostomicum, Paris A ν α σ τ α σ ί ο υ Ιω., «Η χρησιμοποίησις της λέξεως οικουμενικός εν σχέσει προς τας Συνόδους», ΓΠ 49 (1966) 267. Α ν α σ τ α σ ί ο υ Ιω., «Αι προ της Συνόδου της Νικαίας αντιλήψεις περί του αξιώματος του Αποστόλου Πέτρου», ΕΕΘΣΘ 17 (1972) Α ν α σ τ α σ ί ο υ Ιω., Εκκλησιαστική ιστορία, τ. Α, Θεσσαλονίκη B α κ α λ ό π ο υ λ ο ς Απ., Ιστορία της Θεσσαλονίκης 316 π.χ. 1983, Θεσσαλονίκη Β α φ ε ί δ η ς Φ., Εκκλησιαστική ιστορία, τ. Α, Κωνσταντινούπολη B a r i s i ć Fr., Ćuda Dimitrija Solunskog kao istoriski izvori, Beograd (Τα θαύματα Δημητρίου του Θεσσαλονικέως ως ιστορικαί πηγαί, ελλην. περιλ. μετάφρ. Ιω. Ταρνανίδης, Θεσσαλονίκη: ΙΜΧΑ 1967). B a r i s i ć Fr., «La siège de Constantinople par les Avares et les Slaves en 626», Byzantion 24 (1954) B a r i s i ć Fr., R a i k o v i c Mila, K r e k i ć B., T o m i ć Lidija, Vizantiski Izvori za Istoriju Naroda Jugloslavije, I [Srpska Akademija nauka, CCXLI], Βελιγράδι Β a y n e s N., «The Date of the Avar surprise», ΒΖ 21 (1912) Β a y n e s N., M o s s H. St. L. B., Βυζάντιο. Εισαγωγή στο βυζαντινό πολιτισμό, μετάφρ. Δ. Ν. Σακκά, Αθήνα: Ν. Παπαδήμα Β e c k H. G., Kirche und theologische Literatur im byzantinischen Reich, Handbuch der Altertumswissenschaft Byzantinisches, Handbuch 2,1 München Β e c k H. G., Η βυζαντινή χιλιετία, μετάφρ. Δημ. Κούρτοβικ, Αθήνα B e r a r d i n o A., (a cura di), «Giovanni di Tessalonica», Patrologia, vol. 5. Dal Concilio di Calcedonia (451) a Giovanni Damasceno (+750), I Padri Orientali, Institutum Patristicum Augustinianum. B o g n e t i G. P., «Ι rapporti etico politici tra Oriente e Occidente dal secolo V al secolo VIII», X Congresso Internazionale di scienze storiche, 1955, τ. 3, Firenze 1955, Β ο n n e t M., «Bemerkungen über die ältesten Schriften von der Himmelfahrt Mariae», Zeitschrift für wissenschaftlich Theologie 23 (1880)

10 B r e c k e n d r i d g e J. D., «Τhe Long Siege of Thessaloniki, its Date and Iconography», BZ 48 (1955) B r e h i e r L., «La crise de l Empire et le redressement d Heraclius», Fliche et Martin ed., Histoire de lʹ Eglise, τ. 5, Paris B r o w n P., O κόσμος της ύστερης αρχαιότητας μ. Χ., Αθήνα: εκδ. Αλεξάνδρεια Β r o w n i n g R., «Ο αιώνας του Ιουστινιανού», Ι.Ε.Ε., τ. Ζ, Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών (2000), σ Β r o w n i n g R., Η Βυζαντινή αυτοκρατορία, Αθήνα: εκδ. Παπαδήμα Β ρ υ ώ ν η ς Σπ., «Η Χερσόνησος του Αίμου», Ι.Ε.Ε., τ. Ζ, Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών (2000), σ Β u r m o v V., «Slavjanskite napadenija srestu Solun v čudesata na sv. Dimitria I tjachnata chronologija» («Πολιορκίες της Θεσσαλονίκης από τους Σλάβους κατά τα Θαύματα του Αγίου Δημητρίου και οι χρονολογίες τους»), Godisnik na Filosofsko Istoriceskija Fakultet na Sofijskija Universitet 2 (1952) , (ανατύπ. Burmov Α., Izbrani proizvedenija, I, Σόφια 1968, ). B u r y J. B., A History of the Later Roman Empire from Arcadius to Irene ( ), τ. Ι ΙΙ, London B y e u s Cornelius, «Sancti Demetrii Miracula», AASS oct. IV. Βρυξέλλες 1780, , , , (έκδ. Migne, PG 116, ). C a m e r o n A., Circus Factions, Blues and Greens at Rome and Byzantion, Oxford C a m e r o n A., «The Theotokos in Sixth Century in Constantinople», Journal of Theological Studies, NS 19 (1978) C a n e v e t M., «Grégoire de Nysse (saint )», DSp, τ. 6, Paris 1967, στ C a p e l l e B., «Les anciens récits de l assomption et Jean de Thessalonique», RTAM 12 (1940) C a p e l l e B., «Vestiges grecs et latins d un antique Transitus de la Vièrge», AB 67 (1949) C a p e l l i A., Cronologia, Cronografia e Calendario perpetuo dell era cristiana ai nostri giorni, C a r l i L., «Le fonti del racconto della dormizione di Maria di Giovanni Thessalonicese», Marianum 2 (1940) C a r l i L., «Giovanni Thessalonicese e l assunzione di Maria», Marianum 4 (1942) 1 9. X o π φ Κ., Οι Σλάβοι εν Ελλάδι. Ανασκευή των θεωριών Φαλμεράυρ, μετάφρ. Φρ. Ζαμβάλδη, εν Βενετία 1872, [Βιβλιοθήκη Ιστορικών Μελετών, αναστατικές εκδόσεις]. Χ ρ ή σ τ ο υ Π., Ελληνική Πατρολογία, τ. Α Εισαγωγή, τ. Ε Πρωτοβυζαντινή περίοδος, Στ Θ αι., Θεσσαλονίκη: Κυρομάνος 1991,

11 Χ ρ ή σ τ ο υ Π., Το Αγιολόγιον της Θεσσαλονίκης. Α. Αββακούμ Λούπος, Θεσσαλονίκη: Κέντρον Αγιολογικών Μελετών Ι. Μ. Θεσσαλονίκης Χ ρ ή σ τ ο υ Π., «Αρεοπαγιτική έμπνευσις ύμνων της Κοιμήσεως της Θεοτόκου», στα Πρακτικά Θεολογικού Συνεδρίου Εις τιμήν της Υπεραγίας Θεοτόκου και αειπαρθένου Μαρίας, 1989, Θεσσαλονίκη 1991, σ Χ ρ ή σ τ ο υ Π., Η γραμματεία των Δημητρείων. Α. Διήγησις περί των θαυμάτων του Αγίου Δημητρίου, Θεσσαλονίκη: Κέντρον Αγιολογικών Μελετών Ι. Μ. Θεσσαλονίκης Χ ρ ι σ τ ο φ ι λ ο π ο ύ λ ο υ Αικ., Βυζαντινή ιστορία, τ. Α, , Αθήναι Χ ρ ι σ τ ο φ ι λ ο π ο ύ λ ο υ Αικ., «Βυζαντινή Μακεδονία. Σχεδίασμα για την εποχή από τα τέλη του στ έως τα μέσα του θ αιώνος», Βυζαντινά 18 (1983) Χ ρ υ σ α ν θ ό π ο υ λ ο ς Ε., Τα βιβλία των Θαυμάτων του Αγίου Δημητρίου. Το Χρονικόν της Μονεμβασίας και αι Σλαβικαί επιδρομαί εις την Ελλάδα, ανατύπ. από τη Θεολογία ΚΔ (1953) και ΚΕ (1954), Αθήναι C o m b e f i s, Novum Auctarium graeco latinae Patrum bibliothecae, τ. Ι, Paris 1648, σ D a l e y Brian, «At the Hour of our Death: Mary s Dormition and Christian Dying in Late Patristic and end Early Byzantine Literature», DOP 55 (2001) D e l e h a y e H., Synaxarium Ecclesiae Constantinopolitanae, Bruxellis D e l e h a y e H., Les legendes hagiographiques, Bruxelles Δ ή μ ι τ σ α Μ., Η Μακεδονία εν λίθοις φθεγγομένοις και μνημείοις σωζομένοις, τ. Α, Αθήνησι D i e h l Ch., Storia dell impero bizantino, Roma: Edizioni Orientalia Christiana D i e h l Ch., Le T o u r n e a u M., S a l a d i n H., Les monuments chrétiens de Salonique, Paris D i n d o r f L., Historici Graeci minores, Lipsiae 1870, σ D ö l g e r F., Regesten der Kaiserurkunden des Oströmischen Reiches, I. Von 565 bis 1453, I V, München Berlin Δ ό ι κ ο ς Δ., Εισαγωγή στην Π.Δ., Θεσσαλονίκη: Α.Π.Θ Δ ο υ κ ά κ η ς Κ., Εις Κοίμησιν, Αύγουστος D r a y p e r o n L., L empereur Heraclius et l empire Byzantin au VII siècle, Paris D u c h e s n e H., (édit.), Liber Pontificalis, τ. Ι, Paris D u c h e s n e H., L Église au VIe siècle, Paris D u c h e s n e H., «L Illyricum ecclésiastique», ΒΖ Ι (1982)

12 D u i ć e v I., «Un passage obscur des Miracula de S. Démétrius de Thessalonique», Byzantion 13 (1938) D u i ć e v I., Ćancova Petkova G., Tapkova Zaimova V., Jonćev Lj., Tinćev P., «Grcki izvori za Blgrskata istorija», (Blgrska Akademija na naukite), Sofia 3 (1960), «Tα περί των θαυμάτων του Αγίου Δημητρίου» από Tapkova Zaimova V., σ D u r l i a t J., «La peste du VIe siècle. Pour un nouvel examen des sources byzantines», στο Hommes et richesses dans l Empire byzantin, IVe VIIe siècle (Tome I), επιμ. Μorisson C., /Lefort J. (Réalités Byzantines), Paris 1989, D v o r n i k F., The Idea of Apostolicity in Byzantium, E s b r o e c k M. van, «Le culte de la Vierge, de Jérusalem à Constantinople, aux VIe VIIe siècles», REB 46(1988) E υ σ τ ρ α τ ι ά δ ο υ Σ., «Αγιολογικά. Ο Άγιος Δημήτριος εν τη υμνογραφίᾳ» ΕΕΒΣ 11(1935) E υ σ τ ρ α τ ι ά δ ο υ Σ., Αγιολόγιον της Ορθοδόξου Εκκλησίας, χ.χ. Ε υ τ υ χ ι ά δ ο υ Σ π ο υ ρ λ ά κ ο υ Α., Η Παναγία Θεοτόκος τύπος χριστιανικής αγιότητος, δ.δ., Αθήναι Ε v e r y G., The byzantine patriarchate, London F l i c h e A., M a r t i n V., Histoire de l Église depuis les origines jusqu a nos jours, 5. Grégoire le Grand, σ. 71. G a u d e m e t J., L Église dans l empire romain (4e 5e siècles), Paris Γ α ρ ί τ σ η ς Κωνστ., Μαρία Μαγδαληνή, Θεσβίτης Γ ε δ ε ώ ν Μ., «Αι εν τῃ Π.Δ. προτυπώσεις του Τ. Σταυρού», ΕΑ περ. Β 8( ) Γ ε δ ε ώ ν Μ., Βυζαντινόν εορτολόγιον. Μνήμαι των από του Δ μέχρι μέσων του ΙΕ αι. εορταζομένων αγίων, εν Κωνσταντινουπόλει Γ ε ρ ο μ ι χ α λ ό ς Α. Γ., «Η ιστορία της Εκκλησίας Θεσσαλονίκης», ΓΠ 44 (1961) 79 91, , , Γ ε ρ ο μ ι χ α λ ό ς Α. Γ., Εκκλησιαστική ιστορία της Ελλάδος, Θεσσαλονίκη: Πουρναράς Γ ι ο ύ λ τ σ η Ευτ., Η Παναγία πρότυπο πνευματικής τελειώσεως, Θεσσαλονίκη Γ κ α β α ρ δ ί ν α ς Γ., Η πενθέκτη Οικουμενική Σύνοδος και το νομοθετικό της έργο, δ.δ., Θεσσαλονίκη: Επέκταση Γ λ α β ί ν α ς Απ., Ιστορία της Εκκλησίας, τεύχ. Α, Θεσσαλονίκη Γ λ ύ κ α τ ζ η Α ρ β ε λ έ ρ Ελ., Η πολιτική ιδεολογία της βυζαντινής αυτοκρατορίας, γ έκδ., Αθήνα G o u b e r t P., Byzance avant l Islam. I. Byzance et l Orient, II. Byzance et les Francs, Παρίσιοι 1951, G o u i l l a r d J., «L hérésie dans l empire byzantin des origines au XIIe siècle», TM 1 (1965) Γ. Π., «Οι πρωτοκορυφαίοι απόστολοι», Πάνταινος 4 (1912)

13 G r a b a r A., «Notes sur les mosaïques de Saint Démétrios à Salonique», Byzantion 48 (1978) G r a f e n a u e r B., «Kronoloska vprasanj selitve Juznih Slovanov od podatkich spisa Miracula S. Demetrii», (γαλλ. περίλ.«χρονολογικά προβλήματα περί των μεταναστεύσεων των νοτίων Σλάβων βάσει των Θαυμάτων του Αγίου Δημητρίου»), Zbornik Filosofske Fakultete 2 (1955) (Ljublijana). Γ ρ α τ σ έ α ς Γεώρ., Ιωάννης ο Βαπτιστής βάσει των πηγών, Αθήνα Γ ρ α τ σ έ α ς Γεώρ., «Ιωάννης ο Πρόδρομος και Βαπτιστής», ΘΗΕ, τ.6, Αθήναι 1965, στ G r e e n s l a d e S. L., «Τhe Illyrian Churches and the Vicariate of Thessalonica, », The Journal of Theological Studies 46 (1945) G r e t z e r, De Sancta Cruce. Opera Omnia.II. Ratisbonae Γ ρ η γ ο ρ ί ο υ Ι ω α ν ν ί δ ο υ Μάρθα, «Η εκστρατεία του Ιουστινιανού Β κατά των Βουλγάρων και Σλάβων (688)», Βυζαντιακά 2 (1992) Γ ρ ι τ σ ό π ο υ λ ο ς Τ., «Το Ιλλυρικόν», ΘΗΕ, τ. 6, Αθήναι 1965, στ G r m e k M., «Les conséquenses de la peste de Justinien dans l Illyricum», στο ΧΙΙΙ. Ιnt. Congress of Chridst. Arch. (Split/Porec 1994), II, επιμ. Cambi N.,/Marin E., Split 1998, G r u m e l V., Les Regestes des actes du Patriarcat de Constantinople. Les actes de Patriarches, I III: Les regestes de , Paris H a l d o n J. F., Byzantium in the seventh Century. The Transformation of a Culture, Cambridge University Press H a l k i n Fr., «Un légende Byzantine de la Dormition, l Épitomé du récit de Jean de Thessalonique», REB 11(Mélanges Jugie)(1953) H a s e B. C., Leonis diaconi historia, Paris H a u p t m a n n L., «Les rapport des Byzantin avec les Slaves et les Avares pendant la seconde moitié du VI siècle», Byzantion 4 ( ) H e f e l e Ch., L e c l e r c q H., Histoire des Conciles d après des documents originaux, τ. Ι 1 ΙΧ 2, Paris H e m m e r d i n g e r I l i a d o u D., «Un enkomion grec inédit de Saint Démétrius», ΑΒ 73 (1955) 17. H e m m e r d i n g e r I l i a d o u D., «L enkomion de Saint Démétrius par Jean archévêque de Thessalonique», Balkan Studies I (1960) H u s s e y J. M., The Orthodox Church in the Byzantine Empire,Clarendon Press. I m p e l I i z e r i S., La letteratura bizantina da Constantino agli iconoclasti, Bari Ι ω α ν ν ί δ η ς Φ., Εκκλησιαστική γραμματολογία. Συγγραφείς και Πατέρες της Δύσης (β στ αι.), τ. Α, Θεσσαλονίκη: Βάνιας I ω ά ν ν ο υ Θεοφίλου, Μνημεία αγιολογικά, Βενετία 1884, ανατ. Λειψία

14 I v a n o s k i O., «Βorbite na Makedonskite Sloveni za zavladuvanje na gradoc Solun vo VI VII vek», (γαλλ. περίλ.: Οι αγώνες των Σλάβων Μακεδόνων για την κατάκτηση της Θεσσαλονίκης του 6 ου και 7 ου αι.), Glasnik na Institutot za Nacionalna Istorija, Skopje 3 (1959) J a n i n R., «Ιωάννης Α Θεσσαλονίκης», ΘΗΕ, τ. 4, στ J a n i n R., La Geographie ecclésiastique de l Empire Byzantin, II. Les Églises et les Monastères de grands centres Byzantins, Paris III. Les Églises et les Monastères de Constantinople Byzantine, Paris J a f f é Ph., Regesta Pontificum Romanorum ab condita Ecclesia ad annum post Christum natum MCXCVIII (1198), I II, Berlin J a n s s e n s Y., «Les bleus et les verts sous Maurice, Phokas et Héraclius», Byzantion 11 (1936) J a r r y J., Hérésies et factions dans l empire byzantin du IVe au VII siècle, Le Caire J o n e s A.H.M., The Later Roman Empire A Social, Economic and Administrative Survey, τ. Ι ΙΙΙ, Οxford 1964 (ανατύπ. 1973). J u g i e M., «La vie et les oeuvres de Jean de Thessalonique. Son témoignage sur les originres de la fête de l Assomption et sur la primauté de Saint Pierre», EO 21(1922) και PO 19(1926) , , και REB 11 (1953) (version abregée). J u g i e M., «Analyse de discours de Jean de Thessalonique sur la dormition de la sainte Vierge», EO 22(1923) J u g i e M., «Jean de Thessalonique», DTC 8 (1924) J u g i e M., «Homelies mariales byzantines», PO 19(1926) J u g i e M., «La littérature apocryphe sur la mort et l assomption de Marie à partir de la seconde moitiè du Vie siècle», EO 29(1930) J u g i e M., La mort et l assomption de la sainte Vierge à Jerusalem, [Studi e Testi, 104], Cittá del Vaticano K α λ ο κ ύ ρ η ς Κ., Ο άγιος Δημήτριος και οι άγιοι Απόστολοι της Θεσσαλονίκης. Η αρχιτεκτονική και η ζωγραφική, Θεσσαλονίκη Κ α λ ο κ ύ ρ η ς Κ., Μελετήματα χριστιανικής ορθοδόξου αρχαιολογίας και τέχνης, Θεσσαλονίκη: Π.Ι.Π.Μ Κ α λ ο κ ύ ρ η ς Κ., Η Θεοτόκος εις την εικονογραφίαν, Θεσσαλονίκη: Π.Ι.Π.Μ K a p l a n M., «L eglise Byzantine des VIe XIe siècles: terres et paysans», στο Church and People in byzantium, Twentieth Spring Symposium of Byzantine Studies Manchester 1986 (Society for the Promotion of Byzantine Studies), επιμ. Morris R., Birmingham 1990, K α ρ α β ι δ ό π ο υ λ ο ς Ιω., «Εικών Θεού» και «Κατ εικόνα» Θεού παρά τῳ αποστόλῳ Παύλῳ, Θεσσαλονίκη

15 K α ρ α β ι δ ό π ο υ λ ο ς Ιω., Προβλήματα των περί του Χριστού διηγήσεων των συνοπτικών ευαγγελιστών, (ανάτυπο από την ΕΕΘΣ ΑΠΘ, τ. 19), Θεσσαλονίκη K α ρ α β ι δ ό π ο υ λ ο ς Ιω., «Η Θεοτόκος στους συνοπτικούς ευαγγελιστές» Πρακτικά θεολογικού συνεδρίου εις Τιμήν της Υπεραγίας Θεοτόκου και αειπαρθένου Μαρίας, Θεσσαλονίκη 1991, K α ρ α β ι δ ό π ο υ λ ο ς Ιω., Απόκρυφα χριστιανικά κείμενα.α. Απόκρυφα ευαγγέλια, [Βιβλική Βιβλιοθήκη, 13], Θεσσαλονίκη Κ α ρ α δ ή μ ο ς Ευάγγ., Μαρία η Μαγδαληνή εις τα ευαγγέλια και εις την ορθόδοξον εκκλησιαστικήν υμνογραφίαν, Αθήναι Κ α ρ α γ ι α ν ν ό π ο υ λ ο ς Ι., Η βυζαντινή ιστορία από τας πηγάς, Θεσσαλονίκη Κ α ρ α γ ι α ν ν ό π ο υ λ ο ς Ι., Πηγαί της βυζαντινής ιστορίας, [Βυζαντινά κείμενα και μελέται, 2], Θεσσαλονίκη Κ α ρ α γ ι α ν ν ό π ο υ λ ο ς Ι., Ιστορία του βυζαντινού κράτους, τ. Α, Ιστορία της πρώιμης βυζαντινής περιόδου ( ), Θεσσαλονίκη Κ α ρ α γ ι α ν ν ό π ο υ λ ο ς Ι., Το βυζαντινό κράτος. Κρατική οργάνωση, κοινωνική δομή, Θεσσαλονίκη Κ α ρ α γ ι α ν ν ό π ο υ λ ο ς Ι., Les Slaves en Macédoine. La prétendue interruption des communications entre Constantinople et Thessalonique du 7ème siècle, [Comité National Grec des Études du Sud est Européen, 25], Athenes 1989, σ Κ α ρ α γ ι α ν ν ό π ο υ λ ο ς Ι., Χάρτες πρωΐμου βυζαντινής περιόδου ( ), Θεσσαλονίκη: Βάνιας Κ α ρ α γ ι α ν ν ό π ο υ λ ο ς Ι., Το βυζαντινό διοικητικό σύστημα στα Βαλκάνια (4 ος 9 ος αι.), Αθήνα Κ α ρ π ό ζ η λ ο ς Απ., Βυζαντινοί ιστορικοί και χρονογράφοι, τ. Α, (4 ος 7 ος αι.), Αθήναι: εκδ. Κανάκη Κ α ζ α μ ί α Τ σ έ ρ ν ο υ Μ., Ιστορώντας τη «Δέηση» στις Βυζαντινές Εκκλησίες της Ελλάδος, Θεσσαλονίκη: Πουρναράς Κ a z h d a n Al., «John I», ODB, 2, K a z h d a n Al., A History of Byzantine Literature ( ), E.I.E., Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών, [Ερευνητική Βιβλιοθήκη Ερευνών, 2], Αθήνα Κ o d e r J., «Αnmerkungen zu den Miracula sancti Demetrii», Βυζάντιον, Αφιέρωμα στον Ανδρέα Ν. Στράτο, ΙΙ, (1986) Κ o d e r J., To Βυζάντιο ως χώρος. Εισαγωγή στην ιστορική γεωγραφία της Ανατολικής Μεσογείου στη Βυζαντινή εποχή, Θεσσαλονίκη: Βάνιας K ό λ ι α ς Γ., Ιστορική γεωγραφία του ελληνικού χώρου, Αθήνα

16 Κ ο ν ι δ ά ρ η ς Γερ., Αι μητροπόλεις και αρχιεπισκοπαί του Οικουμενικού Πατριαρχείου και η τάξις αυτών, τ.α, τεύχ. α, Αθήναι Κ ο ν ι δ ά ρ η ς Γερ., Συμβολή εις την εισαγωγήν της εκκλησιαστικής ιστορίας της Ελλάδος, εν Αθήναις Κ ο ν ι δ ά ρ η ς Γερ., «Τα θεμέλια της πνευματικής μας ενότητας και η χριστιανική Θεσσαλονίκη», ΓΠ 27 (1943) 40 45, Κ ο ν ι δ ά ρ η ς Γερ., Γενική εκκλησιαστική ιστορία από του Ιησού Χριστού μέχρι των καθ ημάς χρόνων, Αθήναι Κ ω ν σ τ α ν τ α κ ο π ο ύ λ ο υ Αγγ., Ιστορική γεωγραφία της Μακεδονίας (4 ος 6 ος αι.), δ.δ., Γιάννενα Κ ω ν σ τ α ν τ α κ ο π ο ύ λ ο υ Αγγ., Βυζαντινή Θεσσαλονίκη, χώρος και ιδεολογία, (Δωδώνη, παράρτημα 62), Γιάννενα: ΕΕΦΣχ., Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Κ ω ν σ τ α ν τ ί ν ο υ ή Τ έ γ ο υ Στεργιάδου Ευ., «Ο ηγετικός ρόλος της Εκκλησίας Θεσσαλονίκης στο Ιλλυρικό κατά τους πρώτους μ.χ. αιώνες», στα Πρακτικά ΙΓ Διεθνούς Επιστημονικού Συμποσίου «Χριστιανική Θεσσαλονίκη. Η επαρχιακή μητροπολιτική σύνοδος Θεσσαλονίκης», Θεσσαλονίκη Κ ο ρ ρ έ ς Θ., «Παρατηρήσεις σχετικά με τις δυο πρώτες απόπειρες των Αβαροσλάβων να καταλάβουν τη Θεσσαλονίκη (597, 615 μ.χ.)», ανάτυπο από τα Πρακτικά Διημερίδας Μακεδονία, Ιστορία και Πολιτισμός (1995), Θεσσαλονίκη Κ ο ρ ρ έ ς Θ., «Παρατηρήσεις σχετικές με την πέμπτη πολιορκία της Θεσσαλονίκης από τους Σλάβους ( ). Παλαιότερη έρευνα και νεότερες ερμηνείες», Βυζαντιακά 19 (1999) Κ ο υ κ ο υ λ έ ς Φ., Βυζαντινών βίος και πολιτισμός, τ. Ι VI, Αθήναι Κ ο υ ρ ε μ π ε λ έ ς Ιω., «Θεοτόκος: Η μητέρα του Θεού», ΓΠ 80 (1997) 465. Κ ο υ ρ ε μ π ε λ έ ς Ιω., Η ομιλία του πατριάρχη Πρόκλου «Εις την Παναγίαν Θεοτόκον» και η απάντηση του Νεστορίου, Θεσσαλονίκη: Πουρναράς Κ ο υ ρ ε μ π ε λ έ ς Ιω., Ρωμανού Μελωδού Θεολογική Δόξα. Σύγχρονη ιστορικοδογματική άποψη και ποιητική θεολογία, Θεσσαλονίκη: Πουρναράς Κ r i e l k a m p H. D., ofm. Cap., The Origin of the Patriarchate of Constantinople and the first Roman Recognition of its Patriarchal Jurisdiction, δ.δ., Washington D.C K ρ ο υ μ π ά χ ε ρ Καρλ, Ιστορία της βυζαντινής λογοτεχνίας, τ. Δ, γεν. εισαγ. Ν. Β. Τωμαδάκη, μετάφρ. Γ. Σωτηριάδου, (Βιβλιοθήκη Παπύρου), εν Αθήναις: Πάπυρος Κ υ ρ ι α κ ί δ η ς Στ., Βυζαντιναί Μελέται. Οι Σλάβοι εν Πελοποννήσῳ, Θεσσαλονίκη1947. L a b u d a G., «Chronologie des guerres de Byzance avec les Avars et les Slaves», Byzantino Slavica 11 (1950)

17 Λ α ο ύ ρ δ α ς Β., «Εγκώμια εις τον Άγιον Δημήτριον κατά τον δέκατον τέταρτον αιώνα», ΕΕΒΣ 24 (1954) Λ α ο ύ ρ δ α ς Β., «Βυζαντινά και μεταβυζαντινά εγκώμια εις τον άγιον Δημήτριον», Μακεδονικά 4 ( ) L a u r e n t J., «Sur la date des églises de Saint Démétrius et Sainte Sophie à Thessalonique», ΒΖ 4 (1895) L a u r e n t V., «Le titre de patriarce oecuménique et la signature patriarcale», REB 6 (1948) 5. L a u r e n t V., «La liste épiscopale du Synodicon de Thessalonique», EO 32 (1933) L a u r e n t V., Le corpus des sceaux de l empire byzantin, V, 1, Paris L e m e r l e P., «La composition et la chronologie des deux premiers livres des Miracula S. Demetrii», ΒΖ 46 (1953) L e m e r l e P., «Invasions et migration dans les Balkan dépuis la fin de l époque romaine jusqu au VIIIe siècle», RH 211(1954) (ανατύπ. Essais sur le monde byzantin, Λονδίνο: Variorum L e m e r l e P., «La chronique improprement dite de Monemvasie», REB 21(1963) L e m e r l e P., «Les anciens recueils des miracles de saint Démétrius et l histoire de la péninsule balkanique», Bulletin de l Académie royale de Belgique, Classe des Lettres, 5 η σειρά, LXV (1979) L e m e r l e P., Les plus anciens recueils des Miracles de saint Démétrius, I. Le texte, II. Commentaire, Paris 1979, L e m e r l e P., «Note sur les plus anciennes représentations de saint Démétrius», Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας, περ. Δ, 10 ( ) L e m e r l e P., Ο πρώτος βυζαντινός ουμανισμός. Σημειώσεις και παρατηρήσεις για την εκπαίδευση και την παιδεία στο Βυζάντιο από τις αρχές ως τον 10 ο αιώνα, μετάφρ. Νυσταζοπούλου Πελεκίδου, Αθήνα Le Q u i e n, Oriens Christianus, τ. Ι ΙΙΙ, Parisiis MDCCXL, Graz Λ έ τ σ α ς Αλ., Ιστορία της Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη Λ ι ά λ ι ο υ Δ., Ερμηνεία των δογματικών και συμβολικών κειμένων της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Ερμηνεία της Εκθέσεως των Διαλλαγών, των Β και Γ Επιστολών του αγίου Κυρίλλου προς τον Νεστόριο και συναφών ι. κανόνων της Γ Οικουμενικής Συνόδου, τ. Β, Θεσσαλονίκη Μ a c r i d e s R., «Subversion and Loyalty in the Cult of St. Demetrios», Byzantino Slavica 5 (1990) M a g i L., La sede romana nella corrispondenza degli imperatori e patriarchi bizantini (VI VII sec.), Roma, Louvain 1972, σ Μ α ϊ τ ό ς Ιω., Ο ναός του αγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη Μ α ϊ τ ό ς Ιω., Ο άγιος Δημήτριος Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη

18 Μ α λ ι γ κ ο ύ δ η ς Φ., «Ο λιμός της Θεσσαλονίκης το έτος 676», Γ Επιστημονικό Συμπόσιο, Χριστιανική Θεσσαλονίκη, Από της Ιουστινιανείου εποχής έως της Μακεδονικής δυναστείας, Θεσσαλονίκη Οκτωβρίου 1989, Θεσσαλονίκη 1991, σ Μ α λ ι γ κ ο ύ δ η ς Φ., Οι Σλάβοι στη μεσαιωνική Ελλάδα, Θεσσαλονίκη Μ α λ ι γ κ ο ύ δ η ς Φ., Η Θεσσαλονίκη και ο κόσμος των Σλάβων, Θεσσαλονίκη: Βάνιας Μ a n g o C., Βυζάντιο, Αθήνα Μ a n n s Fr., ofm., Le récit de la dormition de Marie (Vatican grec 1982), Contribution à l étude des origines de l exégese chrétienne, Jerusalem: Franciscan Printing Press, M a n s i J. D., Sacrorum conciliorum nova et amplissima collectio, τ.12, 13, Graz Μαρτύρια των αρχαίων χριστιανών, Θεσσαλονίκη: Πατερικαί εκδόσεις «Γρηγόριος ο Παλαμάς» «Μαρτυρολόγιον Συριακόν», Μηνί Νισάν τῃ 9 η, ΑASS 2 2 (1894) LV και ΑΑSS 2 2 (1931), σ «Martyrologium Hieronomianum», ΑΑSS 2 1 (1894), σ. 41. Μ α ρ τ ζ έ λ ο ς Γ., Ιστορία της ορθόδοξης θεολογίας και πνευματικότητας, Θεσσαλονίκη Μ α ρ τ ζ έ λ ο ς Γ., Γένεση και πηγές του όρου της Χαλκηδόνας. Συμβολή στην ιστορικοδογματική διερεύνηση του όρου της Δ Οικουμενικής Συνόδου, [Φιλοσοφική και Θεολογική Βιβλιοθήκη 7], Θεσσαλονίκη: Πουρναράς Μ α ρ τ ζ έ λ ο ς Γ., Οι θεολογικές προϋποθέσεις της μεταβάσεως από την εικόνα στο πρωτότυπο, (ανάτυπο από την ΕΕΘΣΑΠΘ, Τμήμα Ποιμαντικής, Τιμητικός Τόμος Καθηγητή Καλογήρου), Θεσσαλονίκη Μ α ρ τ ζ έ λ ο ς Γ., Ουσία και ενέργειαι του Θεού κατά τον Μ. Βασίλειον, Θεσσαλονίκη: Πουρναράς Μ α τ σ ο ύ κ α ς Ν., Ιωάννου Δαμασκηνού, Έκδοσις ακριβής της ορθοδόξου πίστεως, Θεσσαλονίκη Μ α τ σ ο ύ κ α ς Ν., Δογματική και συμβολική θεολογία, τ. Α Β, Θεσσαλονίκη: Πουρναράς Μ α τ σ ο ύ κ α ς Ν., Ορθοδοξία και αίρεση στους εκκλησιαστικούς πατέρες του Δ, Ε και Στ αι., Θεσσαλονίκη: Πουρναράς Μ α τ σ ο ύ κ α ς Ν., Θεολογία, κτισιολογία, εκκλησιολογία κατά τον Μ. Αθανάσιον, Θεσσαλονίκη: Πουρναράς M έ ν τ ζ ο ς Α., «Ο ναός του Αγίου Δημητρίου προ και μετά την πυρκαγιά του 7 ου αι.», Πρακτικά ΙΒ Επιστημονικού Συμποσίου Χριστιανική Θεσσαλονίκη. Ο Ιερός ναός Αγίου Δημητρίου προσκύνημα Ανατολής και Δύσεως, Ι. Μ. Βλατάδων, 1 3 Οκτωβρίου 1998, Θεσσαλονίκη 2001, σ

19 M έ ν τ ζ ο ς Α., Το προσκύνημα του Αγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης στα Βυζαντινά χρόνια, Αθήνα Μ e r e d i t h Anthony S.J., Gregory of Nyssa, London and New York (1999). M η τ σ ά κ η ς Κ., Βυζαντινή Υμνογραφία, τ. Α. Από την ΚΔ έως την εικονομαχία, Θεσσαλονίκη: Π.Ι.Π.Μ M e y e n d o r f f John, (ed.), The Primacy of Peter, Essays in Ecclesiology and the Early Church, New York: St. Vladimir s Seminary Press M i m o u n i S. Cl., Dormition et Assomption de Marie,Histoire des traditions anciennes, Paris [1995]. M ί ν τ σ η ς Γ., «Ξενικές εγκαταστάσεις στη Μεσαιωνική Μακεδονία. Το πρόβλημα των σλαβικών εποικισμών στη διεθνή βιβλιογραφία», Βυζαντιακά 15 (1995) Μ ο r a v c s i k G., Byzantinoturcica, τ. Ι ΙΙ, Βerlin Μ π α κ ι ρ τ ζ ή ς Χ., «Η θαλάσσια οχύρωση της Θεσσαλονίκης», Βυζαντινά 7 (1975) , 341. Μ π α κ ι ρ τ ζ ή ς Χ., «βάρβαρον κλύδωνα βαρβάρων στόλον», Βυζαντινά, Δώρημα στον Ιωάννη Καραγιαννόπουλο 13 (1985) Μ π α κ ι ρ τ ζ ή ς Χ., Η βασιλική του αγίου Δημητρίου, Θεσσαλονίκη Μ π α κ ι ρ τ ζ ή ς Χ., «Η ημέρα μετά την καταστροφή στους Φιλίππους», Πρακτικά Α Διεθνούς Συμποσίου Η καθημερινή ζωή στο Βυζάντιο 1989, σ Μ π α κ ι ρ τ ζ ή ς Χ., «Le culte de Saint Demetrios», Akten des XII Insternationalen Kongresses für christliche Archaeologie, Bonn September 1991, Jahrbuch für Antike und Christentum/ Ergänzungsband 20/1, Münster 1995, σ Μ π α κ ι ρ τ ζ ή ς Χ., (εισαγ., σχόλια, επιμ.), Αγίου Δημητρίου Θαύματα. Οι συλλογές αρχιεπισκόπου Ιωάννου και Ανωνύμου. Ο βίος, τα θαύματα και η Θεσσαλονίκη του αγίου Δημητρίου, μετάφρ. Αλόη Σιδέρη, Θεσσαλονίκη: Άγρα Μ π α λ ά ν ο ς Δ. Σ., Πατρολογία. Οι εκκλησιαστικοί πατέρες και συγγραφείς των οκτώ πρώτων αιώνων, εν Αθήναις Μ π α λ ά ν ο ς Δ. Σ., Οι εκκλησιαστικοί βυζαντινοί συγγραφείς, Αθήναι M u n i e r Ch., Autorité épiscopale et sollicitude pastorale (IIe VIe siècles), N έ λ λ α ς Π., Νικολάου Καβάσιλα. Η Θεομήτωρ. Τρεις θεομητορικές ομιλίες, κείμενο, μετάφρ., σχόλια, Αθήνα Ν ι κ ο δ ή μ ο υ Α γ ι ο ρ ε ί τ ο υ, Συναξαριστής των δώδεκα μηνών του ενιαυτού, τ. Α, Θεσσαλονίκη Ν υ σ τ α ζ ο π ο ύ λ ο υ Π ε λ ε κ ί δ ο υ Μ., «Συμβολή εις την χρονολόγησιν των αβαρικών και σλαβικών επιδρομών επί Μαυρικίου ( )», Σύμμεικτα ΚΒΕ 2 (1970) Ν υ σ τ α ζ ο π ο ύ λ ο υ Π ε λ ε κ ί δ ο υ Μ., Σλαβικές εγκαταστάσεις στη μεσαιωνική Ελλάδα, Αθήνα

20 Ο l a j o s Th., «Contribution à la chronologie des premières installations des Slaves dans l empire byzantin», Actes du Premier Congrès International des Études Bulgares, Sumen 1979 (ανάτυπο). Ο l p h e G a l l i a r d M., «Croix», DSp asc.et myst.,ιι, O s t r o g o r s k y G., «Byzantium in the seventh Century», DOP 13 (1959) O s t r o g o r s k y G., Ιστορία του Βυζαντινού κράτους, τ. Α, Αθήναι Π α λ ι ο ύ ρ α ς Δ., Εισαγωγή στη Βυζαντινή Αρχαιολογία, Ιωάννινα: Πανεπιστημιο Ιωαννίνων, Π α π α δ ό π ο υ λ ο ς Αντ., Αι εορταί του αγίου Δημητρίου εν Θεσσαλονίκῃ, (ανάτυπο από το ΓΠ, τ. 46), Θεσσαλονίκη Π α π α δ ό π ο υ λ ο ς Αντ., Αγιολογία, Θεσσαλονίκη: Πουρναράς Π α π α δ ό π ο υ λ ο ς Αντ., Ο άγιος Δημήτριος εις την ελληνικήν και βουλγαρικήν παράδοσιν, Θεσσαλονίκη Π α π α δ ό π ο υ λ ο ς Αντ., «Η ευσέβεια της Θεσσαλονίκης από την Ιουστινιάνειο έως την εποχή του Ι. Καμενιάτου», Γ Επιστημονικό Συμπόσιο Χριστιανική Θεσσαλονίκη. Από της Ιουστινιανείου εποχής έως και της Μακεδονικής δυναστείας, Ι. Μ. Βλατάδων, Οκτ. 1989, Θεσσαλονίκη 1991, σ Π α π α δ ό π ο υ λ ο ς Χρυσ., «Γενική επισκόπησις του εκκλησιαστικού παρελθόντος Θεσσαλονίκης», Ανάπλασις 26 (1913) Π α π α δ ό π ο υ λ ο ς Χρυσ., Ιστορία της Εκκλησίας της Ελλάδος, τ. Α. Ίδρυσις και οργάνωσις της αυτοκεφάλου Εκκλησίας της Ελλάδος, εν Αθήναις Π α π α δ ό π ο υ λ ο ς Χρυσ., Το πρωτείον του επισκόπου Ρώμης, Αθήνησι Π α π α δ ό π ο υ λ ο ς Χρυσ., «Περί της ανακηρύξεως των αγίων εν τη Ορθοδόξῳ Εκκλησίᾳ», Εκκλησία 12 (1934) 334. Π α π α δ ό π ο υ λ ο ς Χρυσ., «Ο τίτλος του αρχιεπισκόπου», Θεολογία 13 (1935) Π α π α δ ό π ο υ λ ο ς Στυλ., Πατρολογία, τ. Β, Αθήνα Π α π α γ ε ω ρ γ ί ο υ Π., «Μνημεία της εν Θεσσαλονίκῃ λατρείας του μεγαλομάρτυρος Δημητρίου», ΒΖ 17 (1908) Π α π α ρ ρ η γ ό π ο υ λ ο ς Κ., Περί της αποικίσεως Σλαβικών τινων φυλών εις την Πελοπόννησον, εισαγ., σχόλια Δ. Κοντός, εν Αθήναις 1843 (αναστ. έκδ. 1986). Π α π α ρ ρ η γ ό π ο υ λ ο ς Κ., Ιστορία του ελληνικού έθνους, τ. Α Στ, Αθήναι Π α π α ζ ά χ ο ς Β. Π α π α ζ ά χ ο υ Κ., Οι σεισμοί της Ελλάδος, Θεσσαλονίκη Π α π α ζ ώ τ ο ς Θ., «Το ψηφιδωτόν των κτητόρων του αγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης», Αφιέρωμα στη μνήμη Στυλ. Πελεκανίδη, Θεσσαλονίκη 1983, Π α π ο ύ λ ι α Β., «Το πρόβλημα της ειρηνικής διεισδύσεως των Σλάβων στην Ελλάδα», Πρακτικά Διεθνούς Συμποσίου Βυζαντινή Μακεδο 23

21 νία , Θεσσαλονίκη Οκτ. 1992, Θεσσαλονίκη 1995, σ P a r g o i r e, L Église byzantine de 527 à 847, Paris Π α σ χ α λ ί δ η ς Σ., (εισαγ., επιμ.), Η Γραμματεία των Δημητρίων Β Μαρτύρια, Συλλογές Θαυμάτων και Εγκώμια στον Άγιο Δημήτριο. Πρωτοβυζαντινή Μεσοβυζαντινή περίοδος, (Κέντρον Αγιολογικών Μελετών Ι. Μ. Θεσσαλονίκης), Θεσσαλονίκη Π α τ α π ί ο υ μοναχού Αγιορείτου, Αγία Μαρία η Μαγδαληνή, Κατερίνη: Τέρτιος Π ε λ ε κ α ν ί δ η ς Στ., Από την πολιτείαν και την κοινωνίαν της αρχαίας Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη P e r e t t o E., «Αpocrifi», Νuovo Dizionario di Mariologia, σ P e r n i c e A., «Sulla data del libro II dei Miracula S. Demetrii martyris», Bessarione 6 έτος/τ.2 (1902) P e r n i c e A., L imperatore Eraclio, Firenze P e t i t L., «Les évêque de Thessalonique», ΕΟ 4 ( ) και 5 ( ) 26 33, 90 97, , P e t i t L., «Nouveaux évêque de Thessalonique», ΕΟ VI (1903) , VII (1905) P e t i t L., «Le synodicon de Thessalonique», ΕΟ 18 ( ) Φ ε ι δ ά ς Βλ., Βυζάντιο, Αθήνα Φ ε ι δ ά ς Βλ., Εκκλησιαστική Ιστορία, Α, Αθήνα Φ ε ι δ ά ς Βλ., Προϋποθέσεις διαμορφώσεως του θεσμού της Πενταρχίας των πατριαρχών, Φ ε ι δ ά ς Βλ., Ιστορικοκανονικά προβλήματα περί την λειτουργίαν του θεσμού της Πενταρχίας των πατριαρχών ( ), P h i l i p p i d i s B r a a t Anna, «L Encomion de Saint Démétrius par Jean de Thessalonique», TM 8 (1981) Φ λ ο ρ ό φ σ κ ι Γ., Θέματα Εκκλησιαστικής Ιστορίας, Θεσσαλονίκη Φ λ ο ρ ό φ σ κ ι Γ., Οι βυζαντινοί πατέρες του Στ, Ζ και Η αιώνα, Θεσσαλονίκη Φ ω κ υ λ ί δ ο υ Ιω., «Η εορτή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού», Πάνταινος 26 (1934) Φ ο υ ν τ ο ύ λ η ς Ιω., Απαντήσεις εις λειτουργικάς απορίας, τεύχ. Β, Φ ο υ ν τ ο ύ λ η ς Ιω., «Πέτρος και Παύλος», στο Λογική λατρεία, Θεσσαλονίκη Φ ο υ ν τ ο ύ λ η ς Ιω., «Μεγάλη Εβδομάς» του αγίου Δημητρίου, [Κείμενα Λειτουργικής, 17], Θεσσαλονίκη Φ ο υ ν τ ο ύ λ η ς Ιω., Ομιλητική, Θεσσαλονίκη Φ ο υ ν τ ο ύ λ η ς Ιω., «Ο άγιος Δημήτριος στην υμνογραφία», ΓΠ 68 (1985)

22 Π ο λ ά κ η ς Παρθ., «Ιστορικαί προϋποθέσεις του πρωτείου του επισκόπου Κωνσταντινουπόλεως», Θεολογία 23(1952) , , , , 24(1953) 70 79, , 25(1954) P o p o v i ć Vl., «La descende des Koutrigours, des Slaves et des Avars vers la mer Egée: Le témoignage d archéologie», Comptes Rendue de l Academie des Inscription et Belles Lettres, Paris 1978, σ P o p o v i ć Vl., «Aux origines de la slavisation des Balkans, la constitutions des premières sklavinies macédoniennes à la fin du VIe siècle», Comptes Rendue de l Academie des Inscription et Belles Lettres, Paris 1980, σ Π ρ ο β α τ ά κ η ς Θ., Τα ψηφιδωτά των βυζαντινών μνημείων της Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη Ψ ε υ τ ο γ κ ά ς Β., «Ο συμπιληματικός χαρακτήρ της ψευδο χρυσοστομείου ομιλίας Εις τον τίμιον σταυρόν», ανάτυπο από το ΓΠ 56 (1973), Θεσσαλονίκη Ψ ε υ τ ο γ κ ά ς Β., «Η γεωργιανή ομιλία περί του σταυρού», Κληρονομία 5 (1973) Ψ ε υ τ ο γ κ ά ς Β., Ανωνύμων ανέκδοτοι ομιλίαι εις τον Σταυρόν και το Πάθος του Κυρίου, (ανάτυπο από την ΕΕΘΣ 20), Θεσσαλονίκη Ψ ε υ τ ο γ κ ά ς Β., «Η ψευδο χρυσοστόμειος ομιλία στον Τίμιο και Ζωοποιό Σταυρό είναι του Σεβεριανού Γαβάλων;», ΓΠ 62 (1979) Ψ ε υ τ ο γ κ ά ς Β., Φιλοθέου Κοκκίνου, Λόγοι και ομιλίες, ΘΒΣ, ΚΒΕ, Θεσσαλονίκη Ψ ε υ τ ο γ κ ά ς Β., Φιλοθέου Κοκκίνου, Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, Εις την Κοίμησιν της Θεοτόκου, [ανάτυπο από την ΕΕΘΣΑΠΘ 27(1982)], Θεσσαλονίκη Ψ ε υ τ ο γ κ ά ς Β., «Movimento Studita e tendenze esicaste. Aspetti storici e teologici», στον τόμο Διακονία, Αφιέρωμα στη μνήμη Β. Στογιάννου, ΕΕΘΣ ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη 1988, σ Ψ ε υ τ ο γ κ ά ς Β., Αι περί σταυρού και πάθους του Κυρίου ομιλίαι ανατολικών πατέρων και συγγραφέων από του 2 ου μέχρι και του 4 ου αιώνος, (Ανάλεκτα Βλατάδων, 53), Θεσσαλονίκη: Π.Ι.Π.Μ Ψ ε υ τ ο γ κ ά ς Β., «Η επιστημονική έρευνα περί τις απόκρυφες μαριολογικές πηγές», Μακεδονικόν Αριστείον Ιακώβου αρχιεπισκόπου Αμερικής, ΕΕΘΣΑΠΘ, Θεσσαλονίκη 1993, σ Ψ ε υ τ ο γ κ ά ς Β., «Η θεολογία των εικονογραφικών παραστάσεων του ναού του αγίου Δημητρίου της Θεσσαλονίκης», Πρακτικά ΙΒ Επιστημονικού Συμποσίου Χριστιανική Θεσσαλονίκη. Ο Ιερός ναός του αγίου Δημητρίου προσκύνημα Ανατολής και Δύσεως, Ι. Μ. Βλατάδων, 1 3 Οκτ. 1998, Θεσσαλονίκη 2001, σ

23 Ψ ε υ τ ο γ κ ά ς Β., Λόγος σαρκωμένος, Εκκλησία, Ευχαριστιακός λόγος, (Κείμενα, εισαγωγές, αναλύσεις), Θεσσαλονίκη: Κυρομάνος Ψ ε υ τ ο γ κ ά ς Β., (εισαγ., κείμενα, σχόλια), Αντωνίου αρχιεπισκόπου Λαρίσσης, Λόγοι Θεομητορικοί, Δεσποτικοί, Αγιολογικοί, Θεσσαλονίκη Ψ ε υ τ ο γ κ ά ς Β., Θέματα Πατερικής Θεολογίας, Θεσσαλονίκη. Ρ ά λ λ η Γ., Π ο τ λ ή Μ., Σύνταγμα των θείων και ιερών κανόνων, Θεσσαλονίκη Ρ ά μ φ ο υ Ι. Σ., «Πού ετάφη η Θεοτόκος;», Εκκλησία 27 (1950) R e i j n e r s G., The Terminology of the Holly Cross in early Christian Literatur, Nijmegen R i c h a r d M., «Le traité de Georges hiéromoine sur les Hérésies», REB 28 (1970) R i v i e r e J., «Le plus vieux Transitus latin et son derivé grec», RTAM 8 (1936) De S a n t o s O t e r o Au., Los Evangelios Apocrifos, Madrid Σ ά κ κ ο υ Στ., Ερμηνεία εις το κατά Ιωάννην ευαγγέλιον, (Παραδόσεις εις τους φοιτητάς της Θεολογικής Σχολής), τεύχ. Β, Θεσσαλονίκη Σ ι ώ τ ο υ Μ., «Η εμφάνισις της λατρείας της Θεοτόκου και η επί της εορτής της Κοιμήσεως εκκλησιαστική παράδοσις», ΓΠ 33 (1950) S k e d r o s J., Saint Demetrios of Thessaloniki, Civic Patron and Divine Protector 4 th 7 th Centuries CE, (Harvard Theological Studies), Harrisburg, Pennsylvania: Trinity Press International, χ.χ. Σ κ ο υ τ έ ρ η ς Κων., Ιστορία δογμάτων, τ. Α. Η ορθόδοξη δογματική παράδοση και οι παραχαράξεις της κατά τους τρεις πρώτους αιώνες, Αθήνα Σ κ ο υ τ έ ρ η ς Κων., Ιστορία δογμάτων, τ. Β. Η ορθόδοξη δογματική διδασκαλία και οι νοθεύσεις της από τις αρχές του τετάρτου αιώνα μέχρι και την Τρίτη Οικουμενική Σύνοδο, Αθήνα Σ ω τ η ρ ί ο υ Γ., «Μεγίστη εθνική απώλεια η καταστροφή του ναού του αγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης», ΓΠ 1 (1917) Σ ω τ η ρ ί ο υ Γ., «Από τα ερείπια του ναού του Αγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης», ΓΠ 1 (1917) και 2 (1918) 18 25, Σ ω τ η ρ ί ο υ Γ., «Έκθεσις περί των εργασιών των εκτελεσθεισών εν τῃ ερειπωμένῃ εκ της πυρκαϊάς βασιλικῄ του αγίου Δημητρίου του Θεσσαλονίκης κατά τα έτη », Αρχαιολογικόν Δελτίον 4 (1918), Παράρτημα Σ ω τ η ρ ί ο υ Γ. και Μ., Η βασιλική του αγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης, Κείμενα και Λεύκωμα, (Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, 34), εν Αθήναις

24 Σ ω τ η ρ ί ο υ Μ., «Ο οικίσκος της παραδόσεως και ο τάφος του αγίου Δημητρίου», Ελληνικά 24 (1971) S p e c k P., «De miracula Sancti Demetrii, qui Thessalonicam profugus venit», Ποικίλα Βυζαντινά 12, Varia IV, Βόννη S p i d l i k T., H πνευματικότητα του ανατολικού χριστιανισμού, μετάφρ., επιμ., Β. Ψευτογκάς, Θεσσαλονίκη: Πουρναράς S p i e s e r J. M., «Inventaires en vue d une recueil des inscriptions historiques de Byzance, I: Les inscriptions de Thessalonique», TM 5 (1973) S p i e s e r J. M., Thessalonique et ses monuments du IV au VI siècle, Contribution a l études d une ville paleochretienne, Aθήνα/Παρίσι Σ π υ ρ ό π ο υ λ ο ς Παν., Χρονικό των σεισμών της Ελλάδος από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα βάσει αρχαίων και βυζαντινών κειμένων, κωδίκων, Γιάννινα Σ τ α μ ο ύ λ η ς Χρ., Θεοτόκος και Ορθόδοξο δόγμα, Θεσσαλονίκη Σ τ α υ ρ ί δ η ς Β., «Η επαρχιακή ή Μητροπολιτική Σύνοδος εις το Οικουμενικόν Πατριαρχείον», στον τόμο Η επαρχιακή και Μητροπολιτική Σύνοδος Θεσσαλονίκης, Πρακτικά ΙΓ Διεθνούς Συμποσίου, σ S t a v r i d o u Z a f r a k a Alkm., «Slav Invasions and Theme Organization in the Balkan Peninsula», Bυζαντιακά 12 (1992) 170. Σ τ α υ ρ ί δ ο υ Ζ α φ ρ ά κ α Αλκμ., «Η Βυζαντινή Θεσσαλονίκη: πολιτική, κοινωνική και οικονομική εξέλιξη», Θεσσαλονίκη, επιμ. Ι. Κ. Χασιώτης, Θεσσαλονίκη: Παρατηρητής Σ τ α υ ρ ί δ ο υ Ζ α φ ρ ά κ α Αλκμ., «Η νεότερη έρευνα για τη λατρεία και τα θαύματα του Αγίου Δημητρίου», Πρακτικά ΙΒ Επιστημονικού Συμποσίου Χριστιανική Θεσσαλονίκη, Θεσσαλονίκη: 2001, σ Σ τ ε φ α ν ί δ η ς Β., Εκκλησιαστική ιστορία, Αθήναι S t i e r n o n D., «Jean de Thessalonique», DSp 8 (1974) Σ τ ρ ά τ ο ς Ανδρ., Το Βυζάντιο στον Ζ αιώνα, τ. 1 6, Ι. ( ), 1965, ΙΙ. ( ), 1966, ΙΙΙ. ( ) 1969, ΙV. ( ), 1972, V. ( ), 1974, VI, ( ), 1977, Αθήναι Σ τ ρ ά τ ο ς Ανδρ., «Η πτώση της ελληνιστικής Ανατολής», Ι.Ε.Ε., τ. Ζ, Αθήνα, 2000, σ T a f e l Th. L. Fr., De Thessalonica eiusque agro dissertatio geographica, (Bibl. No 2), Prolégomenes, Berlin T a f r a l i O., «Sur la date de l Église et des mosaïques de S. Démétrius de Salonique», Revue Archeologique 1904, 4serie I. T a f r a l i O., Topographie de Thessalonique, Paris Τ α φ ρ α λ ή Ο., Η Θεσσαλονίκη από τις απαρχές έως τον 14 ο αιώνα, [Τhessalonique des origines au XIV siècle, 1913], μετάφρ., νεότερη 27