Αντιμετώπιση και διαχείριση συμβάντος μετά από μια εκτεταμένη φυσική καταστροφή σε ορεινούς οικισμούς

Transcript

1 Μεταπτυχιακή Διατριβή Ειδίκευσης Master Thesis Αντιμετώπιση και διαχείριση συμβάντος μετά από μια εκτεταμένη φυσική καταστροφή σε ορεινούς οικισμούς Confrontation and incident command management of an extensive natural disaster in mountainous housing estates ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΡΑΡΡΑΣ / THEODOROS RARRAS Α.Μ. / R.N. : Ειδικές Εκδόσεις / Special Publications: No Αθήνα, Mάρτιος 2017 Athens, March 2017

2 Μεταπτυχιακή Διατριβή Ειδίκευσης Master Thesis Αντιμετώπιση και διαχείριση συμβάντος μετά από μια εκτεταμένη φυσική καταστροφή σε ορεινούς οικισμούς Confrontation and incident command management of an extensive natural disaster in mountainous housing estates ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΡΑΡΡΑΣ /THEODOROS RARRAS Α.Μ. / R.N. : Τριμελής Εξεταστική Επιτροπή: Δρ. Σ. Λόζιος, Επικ. Καθηγ. ΕΚΠΑ Εξειδικευμένη Επιστημονική Καθοδήγηση: Β. Μαρτζάκλης M.Sc. Αξιωματικός Πυροσβεστικού Σώματος Πτυχιούχος Δημόσιας Διοίκησης Παντείου Πανεπιστημίου Expert E.U. Civil Protection Mechanism Δρ. Ε. Λέκκας, Καθηγ. ΕΚΠΑ Δρ. Ν. Βούλγαρης, Καθηγ. ΕΚΠΑ Ειδικές Εκδόσεις / Special Publications: No Αθήνα, Μάρτιος 2017 Athens, March 2017

3 Περιεχόμενα... ii Περίληψη... vi Abstract... viii Πρόλογος- Ευχαριστίες... ix Κατάλογος εικόνων... x Κατάλογος οργανογραμμάτων... xi Κατάλογος ακρωνυμίων... xii Κεφάλαιο 1. Εισαγωγή Σκοπός εργασίας Πρωτοτυπία της έρευνας Μεθοδολογία Επισκόπηση Βιβλιογραφίας- Περιορισμοί έρευνας Αποτελέσματα έρευνας Κεφάλαιο 2. Εννοιολογικό πλαίσιο έρευνας Η Διαχείριση Κρίσεων και Καταστροφών ως αυτόνομος επιστημονικός κλάδος Χαρακτηριστικά μιας κρίσης Ανάλυση για την Μείωση του Κίνδυνου Καταστροφής... 21

4 Αντιστοίχιση κοινωνικής διάρθρωσης με τα ποιοτικά και ποσοτικά στοιχεία των καταστροφών Ο Κύκλος Διαχείρισης Καταστροφών Από την ανάλυση στη Διαχείριση του Κινδύνου Κατάσταση Έκτακτης Ανάγκης Η κατάρτιση του Σχεδιασμού Η Έρευνα και Διάσωση Η διεθνής τάση για την Μείωση του Κινδύνου Καταστροφών Το πλαίσιο δράσης του Σεντάι Διακυβέρνηση Κινδύνων Κεφάλαιο 3. Συστήματα Πολίτικης Προστασίας Δομή των Συστημάτων Πολιτικής Προστασίας Ευρώπη Ωκεανία Αμερική Τακτική ορεινής διάσωσης Ευρώπη... 42

5 Βόρεια Αμερική Ωκεανία Ασία Κεφάλαιο 4. Υποθετική σεισμική καταστροφή και η απόκριση του κρατικού μηχανισμού Σενάριο σεισμού Χώρος εξέλιξης της καταστροφής Χαρτογράφηση τρωτότητας Πλοκή εκτεταμένης σεισμικής καταστροφής Απόκριση στο σενάριο Ακολουθία ενεργειών του κρατικού μηχανισμού Ο ρόλος του Πυροσβεστικού Σώματος Κεφάλαιο 5. Αδυναμίες του Ελληνικού Συστήματος και προτάσεις βελτίωσης Κριτική θεώρηση του σχεδίου Ξενοκράτης Οι δασικές πυρκαγιές του 2007 ως παράδειγμα αποτυχίας του Εθνικού Συστήματος αντιμετώπισης Εκτάκτων Αναγκών Προτάσεις... 71

6 Κεφάλαιο 6. Οι αδυναμίες των επιχειρήσεων Ορεινής Διάσωσης -Προτάσεις για βελτίωση των δυνατοτήτων απόκρισης Οι δυσκολίες της επέμβασης στους ορεινούς όγκους Παράδειγμα εκτεταμένης φυσικής καταστροφής σε ορεινούς όγκους - Ο σεισμός στο Νεπάλ Προτάσεις Οργάνωση του Μηχανισμού Επίλυση επιχειρησιακών ζητημάτων Κεφάλαιο 7. Το σύστημα ΙCS Τι είναι το ΙCS Κύριες λειτουργικές ενότητες της Οργάνωσης του ICS Ο Διοικητής του Συμβάντος και το Διοικητικό Προσωπικό Διοικητικό προσωπικό του Συστήματος Διοίκησης Συμβάντος Γενικό προσωπικό (General Staff) Τμήμα Επιχειρήσεων (Operations Section) Επιπλέον επίπεδα οργάνωσης του Τμήματος Επιχειρήσεων Διαχωρισμός του Τμήματος Επιχειρήσεων Τμήμα Σχεδιασμού (Planning Section)... 99

7 Τμήμα Οργάνωσης (Logistics Section) Τμήμα Οικονομικό/ Διαχείρισης (Finance/Admin Section ) Σημαντικά Επιχειρησιακά και Οργανωτικά στοιχεία Εγκαταστάσεις Συμβάντος (Staging Area) Σχέδιο Δράσης Συμβάντος (Incident Action Plan-IAP) Έκταση του Ελέγχου Κοινές Ευθύνες Κεφάλαιο 8. Χρήση του ICS στην Ελλάδα Προτάσεις προσαρμογής του ICS στα ελληνικά δεδομένα Αποκριση στο σεναριο με βαση το ICS Στάδιο Στάδιο Στάδιο Κεφάλαιο 9. Συμπεράσματα-Σχολιασμός Βιβλιογραφία

8 Περίληψη Η προετοιμασία των κοινωνικών δομών για την αντιμετώπιση καταστρεπτικών φαινομένων προϋποθέτει μια ολοκληρωμένη ανάλυση των παραμέτρων εκείνων που την καθιστούν ευάλωτη στους κίνδυνους. Μεταξύ των άλλων παραγόντων ο χώρος εξέλιξης μιας καταστροφής επηρεάζει όχι μόνο τον βαθμό διακινδύνευσης άλλα και επιπροσθέτως την αρωγή κατά την φάση της απόκρισης στην καταστροφή. Προφανώς και στα δυσπρόσιτα εδάφη η διαχείριση των επιπτώσεων καθίσταται πολυπλοκότερη. Ανεξάρτητα πάντως από τα χαρακτηριστικά της καταστροφής η γνώση του εννοιολογικού πλαισίου σχετικά με τη διαχείριση κρίσεων και εκτάκτων αναγκών από τους εμπλεκομένους φορείς αποτελεί αναγκαιότητα. Η παρούσα έρευνα αποπειράται αρχικά να δώσει απαντήσεις σχετικά με την αποτελεσματικότητα του κρατικού μηχανισμού στην αντιμετώπιση μιας εκτεταμένης καταστροφής σε ορεινό ανάγλυφο. Κρίνεται επίσης σκόπιμο να μελετηθούν τα διεθνή συστήματα Πολιτικής Προστασίας στην βασική τους δομή και ο τρόπος που λειτουργούν στα καταστροφικά γεγονότα. Στην συνέχεια η έρευνα εξειδικεύει στην οργάνωση της ορεινής διάσωσης στο εξωτερικό. Με κριτήρια την γεωμορφολογία της χώρας μας και την υψηλή σεισμικότητα δίνεται ένα υποθετικό σεισμικό σενάριο που προβλέπει την ενεργοποίηση του ρήγματος της Αταλάντης στο Ν. Φθιώτιδας. Ο αναμενόμενος τρόπος διαχείρισης της καταστροφής, η διεξοδική ανάλυση των δυσχερειών των επιχειρήσεων έρευνας και διάσωσης στο ορεινό περιβάλλον και οι πιθανολογούμενες αδυναμίες της επέμβασης θα οδηγήσουν σε μια κριτική θεώρηση του σχεδίου «Ξενοκράτης» και της οργάνωσης του συστήματος της Πολιτικής Προστασίας στο σύνολο του.

9 Τα εξαχθέντα συμπεράσματα δρομολογούν μια καινούργια ερευνητική διαδικασία αναφορικά με τους τρόπους βελτίωσης της επιχειρησιακής απόκρισης των Υπηρεσιών άμεσης επέμβασης σε συμβάντα ορεινής διάσωσης. Κυρίαρχη διαπίστωση πάντως είναι η έλλειψη ενός πιστοποιημένου συστήματος διαχείρισης συμβάντων στην Ελλάδα. Επιχειρείται εν τέλει η υιοθέτηση και κατάρτιση ενός, προσαρμοσμένου στα ελληνικά δεδομένα, επιχειρησιακού οδηγού ενιαίου για όλες τις Υπηρεσίες, για τη διαχείριση όλων των έκτακτων περιστατικών συμπεριλαμβανόμενων και των διασωστικών επιχειρήσεων στους ορεινούς όγκους. Λέξεις κλειδιά: Πολιτική Προστασία, Ξενοκράτης, Ορεινή Διάσωση, Σύστημα Διαχείρισης Συμβάντος, Επιχειρησιακός Οδηγός.

10 Abstract The preparation of social structures to cope with the disastrous phenomena premises a whole analysis of the parameters that make it vulnerable to dangers. Among the other factors the place where a disaster happens not only affects the vulnerability degree but also the amount of help received during the disaster. Obviously, the repercussion management is more complicated in inaccessible ground. In any case, regardless of the characteristics of the disaster, is a necessity for the involved agencies to know how the conceptual frame concerning the management of crisis and emergencies. The present research attempts firstly, to give answers concerning the effectiveness of state machinery to face an extensive disaster in mountainous terrain. It is also considered advisable to study the international systems of Civil Protection in their basic structure and the way they operate during disastrous incidents. Subsequently, the research specializes in organization of mountainous rescue abroad. Taking into consideration the geomorphology of our country and the high seismicity, it is presented a hypothetical seismic scenario that foresees the activation of the rift in Atalanti in Fthiotida P. The expected management way of the disaster, the thorough analysis of the difficulties during the operation research and rescue in mountainous envoromant and the probable weakness of the intervention, will lead to a critical consideration of the Xenocrates plan and the organization of the Civil Protection system as its whole. The carried conclusions schedule a new research process regarding the improvement ways of the operational response of the Emergencies Services in case of mountainous rescue. However, the dominant ascertainment is that there is a lack of certified management system of events in Greece. Finally, it is attempted the adoption and the setting up of an operational guide for all the services, adapted in the Greek Facts, for the management of all the emergencies, including the rescue operations in mountainous ground. Key words: Civil Protection, Xenocrates, Μountainous rescue, Indident Command System, Operational Quide.

11 Πρόλογος - Ευχαριστίες Η παρούσα εργασία αποτελεί το επιστέγασμα μιας προσπάθειας που ξεκίνησε με την επιλογή μου στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών «Στρατηγικές Διαχείρισης Περιβάλλοντος-Καταστροφών-Κρίσεων του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Είμαι Αξιωματικός του Πυροσβεστικού Σώματος και υπηρετώ στην 7 η ΕΜΑΚ με έδρα την πόλη της Λαμίας. Η εργασιακή μου ιδιότητα με έχει φέρει αρκετές φορές αντιμέτωπο με καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης. Αφορμή για την εργασία αυτή αποτέλεσαν προσωπικοί προβληματισμοί σχετικά με τις δυνατότητες απόκρισης της Υπηρεσίας που υπηρετώ αρχικά αλλά και του συστήματος γενικότερα, σε παράλληλα καταστροφικά φαινόμενα με διαφορετικά επιχειρησιακά χαρακτηριστικά. Συνήθως η πλοκή των ασκήσεων ετοιμότητας ορίζει την δράση με ένα τύπο καταστροφικού φαινόμενο και μελετά την αντίδραση των υποσυστημάτων. Οι παράμετροι όμως στην πραγματικότητα είναι πολλοί περισσότεροι και οι εμπλεκόμενοι στην Πολιτική Προστασία οφείλουν να προετοιμάζονται για πολυπλοκότερα σενάρια επιπτώσεων. Θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους τους εισηγητές του Μεταπτυχιακού Προγράμματος για την συνεισφορά τους στη διεύρυνση της επιστημονικής και εργασιακής μου κατάρτισης. Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλω στον κ. Μαρτζάκλη Βασίλειο, Υποψηφίου Διδάκτορος του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, για την αμέριστη βοήθεια και καθοδήγηση του στην κατάρτιση της εργασίας.

12 Κατάλογος Εικόνων Εικόνα 1. Φυσικές καταστροφές της περιόδου Εικόνα 2. Ζημιές από τις φυσικές καταστροφές παγκοσμίως Εικόνα 3. Οι τρεις παράγοντες της DRR Εικόνα 4. The Risk Analysis Process Εικόνα 5. Interaction of vulnerability factors Εικόνα 6. Areas of action for disaster risk management Εικόνα 7. Βασικές Ενέργειες SAR Εικόνα 8. Εθνικό Μοντέλο Εμπλοκής στο Ηνωμένο Βασίλειο...37 Εικόνα 9. Κατηγοριοποίηση συμβάντων στις Η.Π.Α Εικόνα 10. Αυτοκίνητο της μονάδας Ορεινής Διάσωσης της Γαλλικής Αστυνομίας 42 (CRS)... Εικόνα 11. Διασωστικό ελικόπτερο των Γρεναδιέρων...42 Εικόνα 12. Διασωστικό ελικόπτερο της REGA Εικόνα 13. Η θέση των βουνών στο χάρτη της Πολωνίας...45 Εικόνα 14. Διασώστες σε επιχείρηση στο όρος Dom Dom Εικόνα 15. Αεροδιασωση στις Αυστραλιανές Άλπεις Εικόνα 16. Staging Area Εικόνα 17. Map Staging Area Εικόνα 18. Οδηγός της διαδικασίας κατάρτισης του IAP για το περιστατικό (The 104 Planning P )...

13 Κατάλογος Οργανογραμμάτων Οργανόγραμμα 1. Η οργάνωση του Ιταλικού Συστήματος Οργανόγραμμα 2. Δομή του συστήματος διαχείρισης στο Η.Β Οργανόγραμμα 3. Ροή των πληροφοριών εντός του συστήματος Οργανόγραμμα 4. Οι πέντε (5) βασικές δομές του ICS Οργανόγραμμα 5. Η απλούστερη μορφή ανάπτυξης του ICS Οργανόγραμμα 6. Οργανόγραμμα 7. Ανάπτυξης του ICS σε περιφέρειες και λειτουργικές ομάδες... Ανάπτυξης του ICS σε περιφέρειες, τομείς και λειτουργικές ομάδες... Οργανόγραμμα 8. Ανάπτυξης του ICS σε κλάδους Οργανόγραμμα 9. Δομή στις Εναέριες Επιχειρήσεις Οργανόγραμμα10. Εσωτερικός διαχωρισμός του Τμήματος Οργάνωσης Οργανόγραμμα 11. Το προτεινόμενο άνοιγμα της έκτασης ελέγχου Οργανόγραμμα 12. Αποτύπωση της διάρθρωσης του ICS Οργανόγραμμα 13. Αποτύπωση της ιεραρχικής δομής εντός του συστήματος Οργανόγραμμα 14. Ανάπτυξη του Συστήματος σε επίπεδο Π.Κ Οργανόγραμμα 15 Ανάπτυξη του Συστήματος σε επίπεδο νομού Οργανόγραμμα 16. Ανάπτυξη του Συστήματος σε επίπεδο Περιφέρειας Οργανόγραμμα 17. Ανάπτυξη του Συστήματος σε Κεντρικό επίπεδο Οργανόγραμμα 18. Ανάπτυξη του Συστήματος για περιστατικά Ορεινής Ερευνάς -Διάσωσης

14 Πίνακας Ακρωνυμίων WHO World Health Organization UNDESA United Nations Department of Economic and Social Affairs EM DAT Emergency Events Data Base CRED Centre for Research on the Epidemiology of Disasters DRR Disaster risk reduction CEE/ CIS Central and Eastern Europe/ Common wealth of Independent States W.B World Bank ΦΕΚ Φύλλα Εφημερίδας της Κυβερνήσεως ΝATECH Natural Hazard Triggering Technological Disasters SAR Search and rescue INSARAG International Search and Rescue Advisory Group U.N United Nations USCG U.S. Coast Guard RCC Rescue Coordination Center USAR Urban search and rescue CSAR Combat Search and Rescue ASR Air Sea Rescue USR Underwater search and rescue SFDRR Sendai Framework for Disaster Risk Reduction UNISDR ΟΗΕ Α.Ε.Π. Μ.Κ.Ο Η.Π.Α MIC CECIS ΚΕΠΠ DPC NCPS ΜΜΕ Π.Α. CCA SCG LGD COBR SCG PNICC JIG JHAC MoD RCCC ΝDO United Nations International Strategy for Disaster Reduction Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν Μη Κυβερνητικοί Οργανισμοί Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής Monitoring and Information Centre Common Emergency Communication and Information Center Κέντρο Επιχειρήσεων Πολιτικής Προστασίας Dipartimento della Protezione Civile National Civil Protection System Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας Πολιτική Αμυνα Civil Contingencies Act Strategic Coordination Group Lead Government Department Cabinet Office Briefing Room Strategic Coordination Group Police National Information and Coordination Center Joint Intelligence Group Joint Health Advisory Cell Ministry of Defense Regional Civil Contingencies Committee Natural Disasters Organization

15 ΕΜΑ AIIMS FEMA NRCC NDMS DMORT DMAT MERS ICS PGHM CNSAS GREIM IMRA NIMS Emergency Management Australia Australasian Inter-Service Incident Management System Federal Emergency Management Agency National Republican Congressional Committee National Disaster Medical System Disaster Mortuary Operational Response Team Disaster medical assistance team Mobile Emergency Response Support Incident Commant System Les pelotons de gendarmerie de haute montagne corpo nazionale soccorso alpino e speleologico Grupo de Rescate e Intervención en Montaña Irish Mountain Rescue Association National Incident Management System MCDEM Ministry of Civil Defence and Emergency Management NASC National Airborne Service Corps Δ.Δ. Δημοτικό Διαμέρισμα ΝΕΑΚ Νέος Ελληνικός Αντισεισμικός Κανονισμός Γ.Γ.Π.Π Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας Ο.Α.Σ.Π Οργανισμός Αντισεισμικού Σχεδιασμού & Προστασίας Υ.Δ.Α.Σ Υπηρεσία Διεθνούς Αναπτυξιακής Συνεργασίας ΕΛ.ΑΣ Ελληνική Αστυνομία ΕΚΑΒ Εθνικό Κέντρο Άμεσης Βοήθειας Π.Σ Πυροσβεστικό Σώμα Ε.Μ.Α.Κ. Ειδικές Μονάδες Αντιμετώπισης Καταστροφών Ο.Τ.Α Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης HNP-DRR NATIONAL PLATFORMS FOR DISASTER RISKREDUCTION UAV Unmanned Aerial vehicles Ε.Ε. Ευρωπαϊκή Ένωση Ε.Σ. Ελληνικός Στρατός IC Incidend Command Δ.Σ Διοικητής Συμβάντος IAP Incident Action Plan

16 Κεφάλαιο 1. Εισαγωγή 1.1. Κύριος Σκοπός Εργασίας Συνήθως η απώλεια ανθρώπινων ζωών σε ορεινό περιβάλλον συνοδεύεται με την λέξη ατύχημα. Εννοιολογικά και μόνο η λέξη ατύχημα παραπέμπει περισσότερο σε μεμονωμένα περιστατικά παρά σε μια κατάσταση γενικευμένης καταστροφής. Τα συνήθη θύματα,στη χώρα μας τουλάχιστον, είναι ορειβάτες, κυνηγοί, κτηνοτρόφοι ακόμα και διερχόμενοι τουρίστες. Η ατυχής είδηση της απώλειας της ζωής τους πολλές φορές συνοδεύεται και από την ρύση «ας κάθονταν στο σπίτι τους». Ένα σημαντικό όμως πληθυσμιακό κομμάτι κατοικεί σε ορεινούς οικισμούς οπότε δεν ισχύει το «ας κάθονταν στο σπίτι τους» γιατί απλούστατα είναι στο σπίτι τους. Υπάρχει δε η πεποίθηση ότι καταστροφικά φαινόμενα και πολλά θύματα στο βουνό δεν μπορούν να υπάρξουν γιατί απλούστατα εμείς δεν κατοικούμε στις Άλπεις για να κινδυνεύουμε από χιονοστιβάδα. Η Ελλάδα εντούτοις είναι κατά βάση χώρα ορεινή και παράλληλα από τις πιο ενεργές σεισμικά στην Ευρώπη αλλά και στον κόσμο. Χώρες με ορεινό ανάγλυφο όπως αυτές της Κεντρικής Ευρώπης αν και διεκπεραιώνουν ετησίως δεκάδες περιστατικά αλπικών διασώσεων, δεν χαρακτηρίζονται από υψηλό βαθμό διακινδύνευσης για εκτεταμένες φυσικές καταστροφές. Εξαίρεση αποτελούν η Ιταλία και πολύ λιγότερο η Γαλλία. Παρόλο που η Ελλάδα δεν συγκρίνεται με το Νεπάλ γεωγραφικά, σεισμικά αλλά και οργανωτικά ο σεισμός του 2015 στο προαναφερόμενο κράτος κατέδειξε πόσο δύσκολες είναι οι διασωστικές επιχειρήσεις στο δυσχερές ορεινό ανάγλυφο καθώς άνθρωποι έμειναν αβοήθητοι για μέρες εφόσον τα συνεργεία απόκρισης δήλωναν αδυναμία προσέγγισης. Ακόμη πιο πρόσφατο παράδειγμα αποτελεί η κατάρρευση του ξενοδοχείου Rigopiano ( ) εξαιτίας χιονοστιβάδας στην κεντρική Ιταλία, με την παράλληλη εκδήλωση σεισμικής δραστηριότητας. Τον Ιανουάριο του 2017 η χώρα μας αντιμετώπισε βαρύ κύμα ψύχους με προβλήματα προσέγγισης των διασωστών στις ορεινές περιοχές εξαιτίας του ύψους της χιονόπτωσης. Δημιουργούνται έτσι συνειρμοί για τις δυνατότητες απόκρισης της χώρας μας σε καταστροφές που παρουσιάζουν τα ανωτέρω χαρακτηριστικά. Στο παραπάνω πλαίσιο θα παραθέτει ένα υποθετικό σενάριο, το οποίο θα προσομοιάζει μια μεγάλη σε κλίμακα και ένταση σεισμική καταστροφή, που εκτείνεται από πυκνοκατοικημένες αστικές περιοχές μέχρι και δυσπρόσιτους ορεινούς οικισμούς και τους πλήττει με ισοδύναμη σφοδρότητα. Επιπροσθέτως,παράλληλα με την κυρίως καταστροφή, εξελίσσονται και συμβάντα με αμιγώς ορειβατικά χαρακτηριστικά. 15

17 Με δεδομένο ότι ο κύριος όγκος του πληθυσμού εντοπίζεται στ αστικά κέντρα προεξοφλείται πως το πρωταρχικό μέλημα της Πολιτικής Προστασίας και του υπηρεσιακού της βραχίονα, της Πυροσβεστικής, θα είναι η διάθεση των πόρων σε αυτά ακριβώς τα αστικά κέντρα διότι η διακινδύνευση εκεί είναι μεγαλύτερη. Δημιουργούνται ωστόσο σε αυτό το σημείο κάποια αφορούν στο : ερωτήματα που συνοπτικά 1. Τι θα συμβεί με τους κατά περίπτωση, δυσπρόσιτους και απομακρυσμένους διάσπαρτους ορεινούς οικισμούς; 2. Πως θα επιτευχθεί η εισροή πληροφοριών από τις απομονωμένες ορεινές περιοχές ; 3. Ποιά θα είναι η ανταπόκριση και η αποτελεσματικότητα του κράτους στους κατοίκους των περιοχών αυτών; τους; 4. Ποιά η ποσότητα των μέσων που θα διαθέσει, η λειτουργικότητα και χρηστικότητα 5. Ποιές οι αντικειμενικές δυσκολίες που θ αντιμετωπίσουν οι διασώστες σε ένα πεδίο που ανεξάρτητα από το είδος της καταστροφής είναι ιδιαίτερο και απαιτεί εξειδικευμένες γνώσεις; 6. Από ποιους θα αντιμετωπιστούν τα αμιγώς ορειβατικά συμβάντα; 7. Υπάρχει εν τέλει στην χώρα μας συγκεκριμένο και πιστοποιημένο σύστημα για τη διαχείριση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης το όποιο να καλύπτει όλες τις πτυχές εκδήλωσης μιας καταστροφής ; Με βάση τα παραπάνω επιμέρους στόχοι της εργασίας είναι : Να αποσαφηνίσει και να οριοθετήσει τις σχετικές με τη διαχείριση καταστροφών έννοιες, ώστε να επιτευχθεί η συνοχή των εμπλεκόμενων Φορέων και Οργανισμών, συνθήκης απαραίτητης για την επιτυχή αντιμετώπιση των κρίσεων. Να αξιολογήσει τις δυνατότητες και την αποτελεσματικότητα του κρατικού μηχανισμού για συμβάντα αυτού του είδους. Να αναδείξει το όποιο έλλειμμα σχεδιασμού και τις αδυναμίες του συστήματος. Να παρουσιάσει προτάσεις βελτίωσης του. Να τονίσει την αναγκαιότητα εξεύρεσης εναλλακτικών πόρων και της συμμετοχής των κοινωνικές δυνάμεων υπό το πρίσμα της Διακυβέρνησης των κινδύνων. Η επίτευξή των επιμέρους στόχων θα οδηγήσει και στην εκπλήρωση του βασικού σκοπού της έρευνας ο οποίος είναι διπλός: 1. Να βελτιώσει τις δυνατότητες απόκρισης των Υπηρεσιών άμεσης επέμβασης σε συμβάντα ορεινής διάσωσης. 16

18 2. Να προτείνει την υιοθέτηση και κατάρτιση ενός ενιαίου επιχειρησιακού οδηγού, προσαρμοσμένου στα ελληνικά δεδομένα, για την αντιμετώπιση εκτεταμένων καταστροφών ανεξάρτητα από το χώρο εκδήλωσης των φαινομένων. Σε κάθε περίπτωση το σύστημα για να θεωρηθεί επιτυχημένο, πρέπει να επιτρέπει την παράλληλη εμπλοκή σε πολλαπλά περιστατικά επιτυγχάνοντας οικονομίες κλίμακας. Η έρευνά αποσκοπεί στην βελτίωση όχι μόνο της πρακτικής των επιχειρήσεων στο δυσχερές ορεινό ανάγλυφο αλλά και των συνθηκών δράσης των εμπλεκομένων Πρωτοτυπία της Έρευνας Συνήθως η μελέτη των επιπτώσεων από τους φορείς επέμβασης,επικεντρώνει την καταστροφή σε στενά και ευκρινή πλαίσια ανάλογα με τον γενεσιουργό μηχανισμό που την δημιούργησε. Σε συνέχεια αυτού οι ασκήσεις ετοιμότητας οργανώνονται προς μια κυρίαρχη κατεύθυνση π.χ. σεισμική καταστροφή με την προσθήκη πιθανά κάποιων μεμονωμένων συμβάντων π.χ. εκδήλωση πυρκαγιάς. Εν τούτοις ο χώρος εξέλιξης ενός φαινομένου δεν είναι δεδομένος. Δεν μπορεί επίσης να αποκλειστεί η συνύπαρξη χρονικά και χωρικά καταστροφικών γεγονότων με διαφορετικά χαρακτηριστικά, με ότι αυτό συνεπάγεται για την στρατηγική αντιμετώπισης. Η προσπάθεια της παρούσας έρευνας είναι να θέσει την προβληματική της αντιμετώπισης των καταστροφών σε πιο σύνθετη μορφή και να αξιολογήσει τις δυνατότητες απόκρισης. Επιπροσθέτως η συγκριτική ανάλυση των Διεθνών συστημάτων Αντιμετώπισης Καταστροφών-Πολιτικής Προστασίας στην ελληνική βιβλιογραφία περιορίζεται στην μελέτη του συνολικού τρόπου οργάνωσης τους και όχι στην επιμέρους λειτουργία των Υπηρεσιών αντιμετώπισης και της τακτικής που ακολουθούν ανάλογα με τον τύπο του περιστατικού. Τέλος το θέμα της ορεινής διάσωσης, παρόλο που η τοπογραφία της χώρας μας το δικαιολογεί, δεν έχει έως τώρα αναπτυχθεί και τίθενται οι βάσεις για μια περεταίρω διερεύνηση Μεθοδολογία Επισκόπηση Βιβλιογραφίας -Περιορισμοί Έρευνας Για την επίτευξη των στόχων της έρευνας τίθεται ένα υποθετικό πρόβλημα με τις παραμέτρους που το χαρακτηρίζουν. Είναι μια «άσκηση επί χάρτου» (tabletop) όπου εξετάζεται η πρακτική επέμβασης με στόχο την βελτίωση της. Ουσιαστικά πρόκειται για μια μεθοδολογία έρευνας- δράσης,ένα είδος πειράματος όπου έχει επιλεχτεί ο τόπος και ο χρόνος. Η μελέτη των γεωλογικών δεδομένων,του ιστορικού της περιοχής και της τρωτότητας της έχουν ως στόχο να προσδώσουν έναν βαθμό αληθοφάνειας στα υποθετικά δεδομένα του σεναρίου. Ο αναμενόμενος τρόπος αντίδρασης του συστήματος στον μηχανισμό της καταστροφής τεκμηριώνεται από την μελέτη της νομοθεσίας που το διέπει, από τον τρόπο που αυτό λειτούργησε στο παρελθόν και φυσικά από τις διαδικασίες που το ίδιο προβλέπει στην θεσμική του οργάνωση. Εξετάσθηκαν επίσης τα μνημόνια ενεργειών του Π.Σ. 17

19 Οι προτάσεις βελτίωσης στηρίζονται κυρίως στην μελέτη και την ποιοτική ανάλυση των συστημάτων έκτακτων αναγκών σε διεθνές επίπεδο και την συγκριτική αξιολόγηση τους με το Ελληνικό Σύστημα Διαχείρισης Συμβάντων. Τα στοιχεία ελήφθησαν από τις επίσημες ιστοσελίδες των Οργανισμών όπως επίσης και από τα επιχειρησιακά εγχειρίδια τους. Παρόλο που βασικό ζητούμενο είναι ο επαναπροσδιορισμός της στρατηγικής δράσης του συστήματος και η υιοθέτηση μιας πιστοποιημένης και ολοκληρωμένης διαδικασίας εντούτοις αυτό δεν είναι εφικτό να επιτευχθεί εάν προηγουμένως δεν πραγματευτούν επιμέρους ζητήματα που συνθέτουν το κεντρικό. Επομένως οι όποιες ελλείψεις στον τομέα της Ορεινής Διάσωσης στην χώρα μας δεν θα κριθούν αποσπασματικά. Θα επισημανθούν εφόσον προηγουμένως, με παραγωγικό τρόπο, συνδυαστούν με τις ανεπάρκειες του συστήματος Αντιμετώπισης Έκτακτων Αναγκών στο σύνολο του. Στην συνέχεια παρουσιάζεται ένας επιχειρησιακός οδηγός επέμβασης, βασιζόμενος στο προσαρμοσμένο στα ελληνικά δεδομένα Incident Command System (ICS), στο υποθετικό σενάριο της σεισμικής καταστροφής. Ο επιχειρησιακός σχεδιασμός θα κινηθεί τόσο για την αντιμετώπιση της καταστροφής στο σύνολο της αλλά θα εξειδικεύσει και στην απόκριση του στις ορεινές περιοχές. Πρέπει να τονιστεί στο σημείο αυτό ότι η έρευνα δεν είναι δυνατόν να καλύψει όλες τις παθογένειες του ελληνικού συστήματος και δεν ενδιαφέρεται να αναπτύξει τεχνικά στοιχεία της διάσωσης. Η ανάλυση θα περιοριστεί στους οργανωτικούς πυλώνες του «Ξενοκράτη» και στον τρόπο που μπορούν να ανασυγκροτηθούν Αποτελέσματα Έρευνας Μέσα από την έρευνα αναδεικνύεται η απουσία κοινού κώδικα επικοινωνίας μεταξύ των εμπλεκομένων, η έλλειψη προετοιμασίας του κρατικού μηχανισμού για παράλληλου τύπου συμβάντα, ιδιαίτερα όταν αυτά εξελίσσονται σε δυσχερή εδάφη, η μη ορθολογική διαχείριση των πόρων, η μη αξιοποίηση του εξοπλισμού, ο χαμηλός βαθμός συμμετοχής της κοινότητας στην λήψη αποφάσεων, η αναγκαιότητα συμμόρφωσης με την διεθνή πρακτική.το κυριότερο όμως συμπέρασμα είναι ότι στην χώρα μας δεν υπάρχει,πέρα από τα όποια μνημόνια ενεργειών που καταρτίζονται από τις εκάστοτε Υπηρεσίες, ένα σαφές πρωτόκολλο στρατηγικού σχεδιασμού και τακτικής δράσης για την διαχείριση των καταστροφικών συμβάντων. Το σχέδιο Ξενοκράτης χρήζει αναθεώρησης. Απαιτείται ένα ολοκληρωμένο συστηματικό εργαλείο δράσης με πεδίο εφαρμογής όχι μόνο στην ορεινή διάσωση αλλά και σε κάθε περιστατικό ανεξάρτητα από το πεδίο εξέλιξης του. Το πλαίσιο αυτό για τις Υπηρεσίες άμεσης επέμβασης όπως το Πυροσβεστικό Σώμα αποτελεί αναγκαιότητα.το ΙCS (Incident Command System) πληροί τις προϋποθέσεις και προτείνεται με τις απαραίτητες προσαρμογές να εφαρμοστεί και στην Ελλάδα. Για τους παραπάνω λόγους η έρευνα αυτή θα βοηθήσει στην ανασυγκρότηση της επιχειρησιακής μεθοδολογίας τόσο στην ορεινή διάσωση όσο και γενικότερα. Η χιονοστιβάδα, που προκλήθηκε μετά το μπαράζ σεισμικών δονήσεων στην Ιταλία και καταπλάκωσε το ξενοδοχείο Rigopiano, στην περιοχή Φαρίντολα επιβεβαιώνει την ιδέα της προετοιμασίας του κρατικού μηχανισμού για καταστροφικά φαινόμενα όπου οι επιπτώσεις τους χαρακτηρίζονται από μεγάλη ανομοιομορφία. 18

20 Κεφάλαιο 2. Εννοιολογικό πλαίσιο έρευνας 2.1. Η Διαχείριση Κρίσεων και Καταστροφών ως αυτόνομος Επιστημονικός Κλάδος Τα θέματα διαχείρισης κρίσεων και καταστροφών αποτελούν ένα από τα δυναμικότερα και ταχύτερα εξελισσόμενα πεδία και απασχολούν πληθώρα επιστημονικών κοινοτήτων. Ανάλογα δε με τον τρόπο προσέγγισης παρατηρείται μια διαφοροποίηση στην απόδοση βασικών εννοιών. Οι κοινωνιολογικές επιστήμες για παράδειγμα επικεντρώνονται στην τρωτότητα της κοινωνίας και στις αδυναμίες των κοινωνικών συστημάτων. «Αντιθέτως οι φυσικές επιστήμες συσχετίζουν την καταστροφή με τον κίνδυνο και αναλύουν την φύσει του φαινομένου» (Λέκκας Ε. Ανδρεαδάκης Ε. 2015). Τα ζητήματα αυτά λαμβάνουν πλέον χαρακτηριστικά μιας πολυκλαδικής επιστήμης η οποία εδράζεται σε συνδυαστικές απόψεις και διαπιστώσεις διαφόρων επιστημονικών κλάδων. Ανεξάρτητα όμως από την οπτική όλοι συμφωνούν πως καινούργιοι παράμετροι επιβάλουν προσαρμοστικότητα ως προς τα νέα δεδομένα. Στις νέες προκλήσεις περιλαμβάνονται: Οι επιπτώσεις της αλλαγής του κλίματος και η συνεχής υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Ο πολλαπλασιασμός απειλών, της αστάθειας και των συγκρούσεων οδηγώντας σε μετανάστευση, μετακινήσεις και γεωπολιτική αστάθεια. Η αύξηση του πληθυσμού, κυρίως στις φτωχότερες χώρες και νοικοκυριά. Η ραγδαία αστικοποίηση, που οδηγεί στη συγκέντρωση πληθυσμού και επενδύσεων σε περιοχές ιδιαίτερα εκτεθειμένες σε απειλές και κινδύνους. Υπολογίζεται ότι έως το 2050 το 60 με 70% του παγκόσμιου πληθυσμού θα ζει σε αστικές περιοχές. Η ζήτηση για ενέργεια και τρόφιμα αυξάνεται συνεχώς και ασκεί πιέσεις σε πόρους όπως στο έδαφος και στα ύδατα. Η λειψυδρία προβλέπεται να αποτελέσει μείζον πρόβλημα, καθώς, έως το 2030, τουλάχιστον ο μισός παγκόσμιος πληθυσμός θα ζει σε περιοχές με ισχυρές πιέσεις στα υδάτινα αποθέματα. Νέοι κίνδυνοι με ιδιαιτέρως αρνητικές δυνητικές συνέπειες όπως συμβάντα σχετικά με διαστημικά καιρικά φαινόμενα, πολλαπλούς κινδύνους π.χ. Φουκουσίμα το 2011, κίνδυνοι ψηφιακής και υψηλής τεχνολογίας. Γεγονότα εκτεταμένου κινδύνου τα οποία οδηγούν σε υπονόμευση της τοπικής ανάπτυξης και της εθνικής ανταγωνιστικότητας. Παγκοσμιοποίηση της οικονομίας όπου οι οικονομικοί κραδασμοί μιας καταστροφής μπορούν να μεταδοθούν σε οικονομίες και επιχειρήσεις στην άλλη άκρη του κόσμου (Βρυξέλλες, COM,2014). 19

21 Εικόνα 1: Φυσικές καταστροφές της περιόδου (Πηγή: CRED, 2012, Εικόνα 2: Ζημιές από τις φυσικές καταστροφές παγκοσμίως ( ) (Πηγή: The World Bank, 2010 based on EM-DAT/CRED). 20

22 Χαρακτηριστικά μιας Κρίσης Οι προκλήσεις που περιγράφηκαν αυξάνουν τις κρίσεις. Μια κρίση δεν εξελίσσεται πάντα σε καταστροφή. Η κρίση ορίζεται ως μια περίοδος προς το καλύτερο ή προς το χειρότερο για έναν οργανισμό. Στην πρώτη περίπτωση μαθαίνει από την κρίση και βγαίνει καλύτερος δηλαδή μέσα από τη λύση του προβλήματος, ο οργανισμός βελτιώνεται. Στη δεύτερη περίπτωση ο οργανισμός δεν καταφέρνει να ξεπεράσει την κρίση και οδηγείται στην καταστροφή (Brown M.,2009 ). Με άλλα λόγια η κρίση αποτελεί ένα σταυροδρόμι και μια ευκαιρία για την βελτίωση των οργανισμών. Η βιβλιογραφική επισκόπηση σε σχέση με την κρίση έχει καταλήξει στο συμπέρασμα, ότι δεν είναι ένα αναπάντεχο γεγονός αλλά ότι προκύπτει μέσα μετά από μια αλληλουχία μη προγραμματισμένων κινήσεων και φάσεων. Συγκεκριμένα ο S. Fink. (1986), αναφέρθηκε σε τέσσερις φάσεις: 1. Προπαρασκευαστικό στάδιο-προειδοποιητικό στάδιο για ενδεχόμενη κρίση. 2. Διακριτοί κραδασμοί- Πρώτη εικόνα της ενδεχόμενης κρίσης. 3. Χρονική κρίση-στάδιο ξεκαθαρίσματος και αποφυγή κρίσης. 4. Περίοδο κρίσης- Στάδιο στο οποίο καταλήγει τελικά ο οργανισμός αν δεν έχει καταφέρει να αποφύγει την κρίση από τα τρία προηγούμενα στάδια. Οι θεωρίες της οργάνωσης και διοίκησης πολλές φορές αποδεικνύονται ανεπαρκείς να υποστηρίξουν την προσαρμοστικότητα και την ευελιξία που απαιτούνται κατά τη διάρκεια της κρίσης. Ο οργανισμός προκειμένου ν αποφύγει την τελική κατάληξη της κρίσης, θα πρέπει να έχει ένα σχεδιασμένο προγραμματισμό αποφυγής ώστε να μπορέσει να την αποφύγει από τα πρώιμα ακόμα στάδια Ανάλυση για την Μείωση του Κίνδυνου Καταστροφής Ένα φυσικό φαινόμενο δεν αποτελεί καταστροφή, όσο ισχυρό και αν είναι,όταν αυτό συμβαίνει σε μη κατοικημένη περιοχή. Αντίθετα όταν αυτό επηρεάζει αστικά κέντρα και χώρους ανθρωπογενούς δραστηριότητας γενικότερα γεννά κρίσεις πολλαπλασιάζοντας τους κινδύνους. Στην περίπτωση των καταστροφικών φαινομένων οι έννοιες της τρωτότητας, κίνδυνου και βαθμού- έκθεσης επικινδυνότητας είναι συνδεμένες μεταξύ τους και η σχέση αυτή εκφράζεται με τον τύπο :Risks = Hazard x Vulnerability. Όταν αναφερόμαστε για κίνδυνο καταστροφής μιλούμε για κάτι που δεν έγινε άλλα θα μπορούσε κάλλιστα να γίνει (Unisef 2013). Για την DRR απαιτούνται συστηματικές προσπάθειες ανάλυσης, αξιολόγησης και αναγνώρισης των κρίσιμων παραγόντων που εκθέτουν σε κινδύνους την κοινωνία και αυξάνουν την τρωτότητα της. Αναγκαία επίσης είναι η ορθή διαχείριση χρήσεων γης και των πόρων του περιβάλλοντος γενικότερα ώστε να αυξηθεί η προετοιμασία και η ανθεκτικότητα της κοινωνίας 21

23 Εικόνα 3: Οι τρεις παράγοντες της DRR (Πηγή: Disaster Risk Analysis Guidance for Local Governments Central and Eastern Europe and the Common wealth of Independent States(CEE/CIS) December 2013 unisef 2013). Η ανάλυση του ρίσκου καταστροφής είναι κρίσιμος παράγοντας για την μείωση της επικινδυνότητας και προϋποθέτει τέσσερις φάσεις : Την κατανόηση του κινδύνου, την αναγνώριση και την αξιολόγηση του με απώτερο στόχο την διατύπωση του προβλήματος. Την αξιολόγηση της σοβαρότητας του. Τις ενέργειες για την αντίληψη του. Τις ενέργειες για την διαχείριση του. Η ανάλυση κινδύνου μας δείχνει το που, πώς και τι είδους κίνδυνοι αποτελούν προτεραιότητα για την κοινωνία. Γενικότερα τα στάδια για μια έκθεση ανάλυσης ρίσκου αποτυπώνονται ως εξής: Εικόνα 4: The Risk Analysis Process (Πηγή: Disaster Risk Analysis Guidance for Local Governments Central and Eastern Europe and the Common wealth of Independent States(CEE/CIS) December 2013 unisef 2013) 22

24 Χρήσιμα εργαλεία για τους υπεύθυνους αποτελούν τα αποτελέσματα της ανάλυσης του κινδύνου και της τρωτότητας και η χαρτογράφηση τους σε ανάλογους χάρτες. Στα πλαίσια αυτά συντάσσονται: Χάρτες Κινδύνου (hazard maps). Xάρτες τρωτότητας (vulnerability maps) Χάρτες επιπτώσεων (impact maps) Χάρτες διακινδύνευσης (risk maps) οι οποίοι προκύπτουν από τη σύνθεση του κινδύνου και της τρωτότητας. Χάρτες Έκτακτης Ανάγκης (emergency maps) στους οποίους απεικονίζονται δεδομένα που είναι χρήσιμα για τις δυνάμεις πολιτικής προστασίας κατά τη διάρκεια μιας έκτακτης κατάστασης ανάγκης. Η προαναφερθείσα χαρτογράφηση πρέπει να είναι συνεχής και να εφαρμόζεται σε όλα τα στάδια του λεγόμενου «κύκλου διαχείρισης καταστροφών» Αντιστοίχιση κοινωνικής διάρθρωσης με τα ποιοτικά και ποσοτικά στοιχειά των καταστροφών Η εμπειρία και η μνήμη διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην προετοιμασία των κοινωνιών στην αντιμετώπιση των καταστροφών. Παρόλα αυτά οι δυνατότητες των οικονομικά ασθενέστερων χωρών να προβούν σε δράσεις μείωσης της διακινδύνευσης και στην προαγωγή της ανθεκτικότητας τους δεν είναι εύκολη υπόθεση. Έντονες πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές ανάγκες, προβλήματα ή άλλες καταστάσεις όπως φτώχια, ασθένειες, πόλεμος, αναλφαβητισμός κ.τ.λ. υποδαυλίζουν τις δυνατότητες αντιμετώπισης των κρίσεων της κοινωνίας. Ακόμα και ένα μικρό σε μέγεθος καταστροφικό γεγονός μπορεί να εξελιχθεί σε καταστροφή (φαινόμενο «ντόμινο»). Συμπερασματικά το μεγαλύτερο ποσοστό των καταστροφών συμβαίνουν στις αναπτυσσόμενες ή λιγότερο αναπτυγμένες χώρες (Least Developed Countries) αφού οι χώρες αυτές είναι πιο ευάλωτες. Αντίθετα οι μεγαλύτερες και πιο βιομηχανικά αναπτυγμένες χώρες διαθέτουν τους πόρους για να μετριάζουν τη διακινδύνευση ( Pelling, M. 2003). Οι χώρες αυτές διδάσκονται από τις ελλείψεις τους και επενδύουν στην εξάλειψη τους. Στην περίπτωση αυτή η εμπειρία και η μνήμη θα βελτιώσουν τον Οργανισμό και η κρίση θα είναι εν τέλει εποικοδομητική για τους μηχανισμούς διαχείρισης στο σύνολο τους. Οι παγκόσμιες βάσεις δεδομένων υποδεικνύουν ότι, οι αναπτυγμένες (βιομηχανικές) χώρες είναι πιο ευάλωτες σε οικονομικές απώλειες και οι αναπτυσσόμενες σε ανθρώπινα θύματα (περισσότερο από το 90% των θανάτων) και έμμεσες οικονομικές απώλειες. 23

25 Εικόνα 5: Αληλλεπίδραση των παραγόντων της τρωτότητας (Πηγή: Living with risk: a global review of disaster reduction initiatives 2004, ISDR) Ο Κύκλος Διαχείρισης Καταστροφών Περιλαμβάνει τρεις ποιοτικά διαφορετικές χρονικές φάσεις: Α. Τη φάση ανάπτυξης και σχεδιασμού κυρίως πριν την καταστροφή ( pre disaster planning). Αφορά όλα εκείνα τα στάδια που σχετίζονται με τις ενέργειες που στοχεύουν στην ανάπτυξη μιας κοινωνίας για την ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων από μια πιθανή καταστροφή, την αύξηση της ικανότητας της να ανθίσταται και την καλλιέργεια της αντίληψης κινδύνου. Τα στάδια αυτά χωρίζονται σε τρείς επιμέρους φάσεις: 1. Την άμεση απόκριση/αρωγή (relief/response) όπου λαμβάνουν χώρα : συντριμμιών. Οι επιχειρήσεις διάσωσης, καθαρισμού των δρόμων, απομάκρυνσης Η άμεση οργανωμένη βοήθεια στους πληγέντες (διανομή τροφής, στέγης, ιατρικής φροντίδας, ψυχολογικής,υποστήριξης κ.λ.π.). Η συγκρότηση κλιμακίων για τον έλεγχο των υποδομών. Η άρση των κινδύνων και η εκτίμηση των αναγκών. 24

26 Η ενημέρωση του κοινού. Ο Συντονισμός των εμπλεκομένων υπηρεσιών και των εθελοντικών ομάδων. Η περίοδος αυτή ολοκληρώνεται με την αποκατάσταση της λειτουργίας των βασικών δομών του κράτους. 2. Την ανάκαμψη (recovery) όπου λαμβάνουν χώρα: Η Αποκατάσταση της καθημερινής λειτουργίας των υποδομών που υπέστησαν ελαφρές φθορές. Η συγκρότηση επιτροπών για την άμεση καταγραφή των ζημιών. Ο προγραμματισμός έργων ανακατασκευής των υποδομών και των κτιρίων που υπέστησαν ζημιές. Το εύρος αυτής της περιόδου ποικίλει από μερικές ώρες μετά το συμβάν έως και μερικές μέρες. 3. Την επανακατοίκηση (rehabilitation) όπου πραγματοποιείται: Αποκατάσταση των έργων υποδομής και των κτιριακών δομών της περιοχής που υπέστησαν ζημιές. Θωράκιση της κοινωνίας από τον κίνδυνο με αναπτυξιακά έργα. Διαρκεί κάποια χρόνια σε συνάρτηση πάντα με την ικανότητα και τον βαθμό προσαρμοστικότητας της κοινωνίας. Τυπικά ολοκληρώνεται όταν ολόκληρος ο πληθυσμός επανέλθει στα προκαταστροφικά επίπεδα (Λέκκας Λ. Ε. 2000). Εικόνα 6: Areas of action for disaster risk management (Πηγή: Guidelines Risk Analysis a Basis for Disaster Risk Management Eschborn, June2004). 25

27 2.2. Από την ανάλυση στη Διαχείριση του Κίνδυνου Κατάσταση Έκτακτης Ανάγκης. Σύμφωνα με τους T.E. Drabek και G.J. Hoetmer (1991), η διαχείριση εκτάκτων αναγκών είναι «η εφαρμογή της επιστήμης, της τεχνολογίας, του σχεδιασμού και της διαχείρισης για την αντιμετώπιση ακραίων γεγονότων που μπορούν να προκαλέσουν μεγάλους αριθμούς τραυματισμών ή θανάτων, εκτεταμένες ζημιές στις περιουσίες και διακοπή της κοινωνικής ζωής». Κατάσταση έκτακτης ανάγκης είναι κάθε αιφνίδια κατάσταση, που προκαλείται από φυσικά ή άλλα γεγονότα τεχνολογικά ή πολεμικά και έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ή την απειλή δημιουργίας εκτεταμένων απωλειών, ζημιών και καταστροφών σε έμψυχο ή άψυχο δυναμικό της χώρας ή την παρακώλυση και διατάραξη της οικονομικής και κοινωνικής ζωής της χώρας. Τα στοιχεία της απειλής,της αβεβαιότητας, της χρονικής στενότητας, των γρήγορων αλλαγών, της ευκαιρίας είναι κυρίαρχα σε μια κατάσταση Έκτακτης Ανάγκης όπου η διαταραχή της κανονικής λειτουργίας της κοινωνίας και η ανάγκη για επείγουσες λύσεις έχει τον πρώτο λόγο. Με βάση τα παραπάνω μια κατάσταση Έκτακτης Ανάγκης εμφανίζει σχεδόν πάντα μεγάλη πολυπλοκότητα Η κατάρτιση του Σχεδιασμού Για την αποτελεσματική διαχείριση αυτής της κατάστασης και αφού προηγηθεί η ανάλυση των δεδομένων από τους αρμοδίους το πρώτο βήμα θα είναι η διαδικασία κατάρτισης στρατηγικού σχεδίου. Η στρατηγική θα θέσει στόχους προς επίτευξη σε χρόνο βραχυπρόθεσμο, μεσοπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο. Ο καθορισμός των στόχων ισοδυναμεί με τις προτεραιότητες έτσι όπως αυτές θα αξιολογηθούν από τα στελέχη του Κρατικού μηχανισμού. Η τακτική είναι το μέσο επίτευξης των στρατηγικών στόχων. Στην πραγματικότητα, για τους οργανισμούς άμεσης επέμβασης, η τακτική και η στρατηγική μεταβάλλονται συνεχώς ανάλογα με τα καινούργια δεδομένα και την ιεράρχηση που τους δίδεται. Στο πεδίο επιχειρήσεων συχνά τα όρια μεταξύ τους είναι δυσδιάκριτα. Σε γενικές γραμμές ο μακροπρόθεσμος σχεδιασμός θα λαμβάνει υπόψη όλες τις παραμέτρους έχοντας την τάση να μειώσει τους αστάθμητους παράγοντες. Το συνολικό σχέδιο δράσης (απόκριση, μετριασμός, αποκατάσταση) για μια κατάσταση Έκτακτης Ανάγκης θα εκπονηθεί αφού ληφθούν υπόψη: 1. Η φύση των κινδύνων. 2. Πόσο θα διαρκέσουν. 3. Μετεωρολογικοί παράγοντες χρόνος εκδήλωσης του φαινομένου. 4. Ο χώρος εκδήλωσης του κυρίως φαινομένου- Οι ζώνες επικινδυνότητας και κατανομής της καταστροφής. 5. Η εκδήλωση δευτερογενών φυσικών φαινομένων. 26

28 6. Η πιθανή εκδήλωση μιας Νatech καταστροφής και που εντοπίζονται τα θερμά σημεία. 7. Τα πιθανά σημεία διαφυγής και προστασίας του πληθυσμού (εκκένωση). 8. Ζητήματα συντονισμού, επικοινωνιών, πληροφορίας και τεχνολογίας. 9. Οι ζωτικές υποδομές και οι μεταφορές. 10. Οι λειτουργικές δομές του Κράτους και το θεσμικό πλαίσιο γενικότερα. 11. Η τοπική ιδιαιτερότητα Στοιχεία γεωγραφικά, πολιτιστικά, ιστορικά, δημογραφικά( πληθυσμιακές ομάδες), δομικών κατασκευών κ.ο.κ 12. Οι απόψεις της επιστημονικής κοινότητας. 13. Η προαγωγή της αντίληψης και εκτίμησης του κινδύνου και η ενημερότητα του κοινού. 14..Οι οικονομικές, κοινωνικές, ψυχολογικές, υγειονομικές και περιβαντολλογικές επιπτώσεις. 15. Το αίτημα για εξωτερική βοήθεια Η Ερευνά και Διάσωση Το περιβάλλον που εξελίσσεται μια καταστροφή είναι από τις κυριότερες παραμέτρους που θα καθορίσει τα σχέδια επέμβασης. Όταν αυτό είναι δυσχερές (ορεινό, έρημος, παγωμένα πεδία, απομακρυσμένες περιοχές, ωκεανοί κ.ο.κ.) παρουσιάζονται επιπρόσθετα προβλήματα και οι προσπάθειες διαχείρισης των επιπτώσεων αυξάνουν σε βαθμό δυσκολίας. Οι αδυναμίες αυτές αντικατοπτρίζονται στις επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης (SAR) που είναι και το βασικό στοιχείο της διαδικασίας απόκρισης και παροχής βοηθείας. Με τον όρο έρευνα και διάσωση (Search and rescue - SAR) ονομάζεται η διαδικασία έρευνας και παροχής βοήθειας σε ανθρώπους που βρίσκονται σε ή απειλούνται από επικείμενο κίνδυνο (wikipedia.org/wiki/έρευνα_και_διάσωση). Η SAR (Search and Rescue) συνοψίζει τέσσερεις βασικές ενέργειες που πρέπει να πραγματοποιηθούν. Στην διεθνή ορολογία αναφέρονται με τα αρχικά L.A.S.T: 1. L-Locate (Εντοπισμός) 2. A-Access (Πρόσβαση) 3. S- Stabilize (Σταθεροποίηση) 4. T- Transport (Μεταφορά) 27

29 Εικόνα 7: Βασικές Ενέργειες SAR Ο Διεθνής Συμβουλευτικός Όμιλος Έρευνας Διάσωσης των Ηνωμένων Εθνών INSARAG (International Search and Rescue Advisory Group) αποτελεί έναν Οργανισμό που προωθεί την ανταλλαγή πληροφοριών και τεχνογνωσίας μεταξύ των αντίστοιχων φορέων της Διεθνούς Κοινότητας και εντάσσεται στον OCHA ( Αναφορικά με του τύπους έρευνας και διάσωσης έχουμε τους εξής: Αστική έρευνα και διάσωση: Η αστική έρευνα και διάσωση (Urban search and rescue - USAR), επίσης γνωστή και ως προαστιακή έρευνα και διάσωση αναφέρεται στις επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης που πραγματοποιούνται εντός πόλεων. Έρευνα και διάσωση μάχης (Combat Search and Rescue - CSAR): Είναι η δραστηριότητα ειδικών στρατιωτικών μονάδων κατά τη διάρκεια του πολέμου. Η έρευνα και διάσωση μάχης περιλαμβάνει επιχειρήσεις ανάκτησης, διάσωσης και παροχής βοήθειας σε πληρώματα καταρριφθέντων αεροσκαφών και ελικοπτέρων ή προσωπικού, πίσω από τις εχθρικές γραμμές. Αεροναυτική διάσωση : Η αεροναυτική διάσωση (Air Sea Rescue - ASR) αναφέρεται στην χρήση αεροσκαφών και ελικοπτέρων τόσο για την έρευνα και τον εντοπισμό όσο και για τη διάσωση προσωπικού και πληρωμάτων καταρριφθέντων αεροσκαφών στη θάλασσα. Υποβρύχια έρευνα και διάσωση: Η υποβρύχια διάσωση (Underwater search and rescue) αναφέρεται στον εντοπισμό και τη διάσωση υποβρυχίως ατόμων αποκλεισμένων σε θύλακες αέρα ή χαμένων αυτοδυτών, δυτών ή βατραχανθρώπων. Με τον όρο θύλακες αέρα αναφερόμαστε σε ναυάγια, υποβρύχια,, υποβρύχια σπήλαια και άλλες περιοχές που είναι δυνατόν να εξασφαλίζουν για περιορισμένο χρονικό διάστημα την επιβίωση ατόμου ή ομάδας ατόμων υποβρυχίως. 28

30 Ορεινή διάσωση : Η ορεινή διάσωση αναφέρεται στις επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης που πραγματοποιούνται σε δύσβατο έδαφος, όπως βουνά, ερήμους και δάση. Αυτού του τύπου η διάσωση χρησιμοποιεί τεχνικές πρόσβασης σε παγετώνες, χιονοσκεπή και αλπικά εδάφη, υψηλά υψόμετρα με τη χρήση σχοινιών ενώ για τις ανάγκες αυτών των επιχειρήσεων έχει αναπτυχθεί με την πάροδο των ετών εξειδικευμένος εξοπλισμός. Ελικόπτερα χρησιμοποιούνται συχνά για την γρήγορη απαγκίστρωση των δυνάμεων επέμβασης αλλά και για την μεταφορά των θυμάτων. Διασωστικοί σκύλοι μεταχειρίζονται για τον εντοπισμό των αγνοουμένων. Επίσης αναφέρεται και σε επιχειρήσεις που λαμβάνουν χώρα σε ποτάμια, λίμνες και σπήλαια. (wikipedia.org/wiki/έρευνα_και_διάσωση),(manual AMSA, JUNE 2014),(Manual Canada May 2000) Η διεθνής τάση για την Μείωση του Κίνδυνου Καταστροφών Το Πλαίσιο Δράσης του Σεντάι Το «Πλαίσιο δράσης του Σεντάι για την μείωση του κινδύνου των καταστροφών » SFDRR/ UNISDR, είναι μια 15έτης, εθελοντική, μη δεσμευτική συμφωνία που αναγνωρίζει ότι το κράτος έχει τον πρωτεύοντα ρόλο για τη μείωση του κινδύνου καταστροφών, αλλά ότι η ευθύνη πρέπει να μοιραστεί και με άλλα ενδιαφερόμενα μέρη, συμπεριλαμβανομένων της τοπικής αυτοδιοίκησης, του ιδιωτικού τομέα και άλλους ενδιαφερόμενους φορείς. Στόχος του η βελτίωση της ανθεκτικότητας των εθνών και κοινοτήτων στις καταστροφές. Εγκρίθηκε κατά την 3 η Παγκόσμια Διάσκεψη για τη Μείωση του Κινδύνου Καταστροφών του ΟΗΕ, η οποία πραγματοποιήθηκε στο Σεντάι της Ιαπωνίας στις, με τη συμμετοχή 187 κρατών, μεταξύ των οποίων και της χώρας μας (safegreece.gr). Σκιαγραφεί επτά (7) σαφείς στόχους και τέσσερις (4) προτεραιότητες δράσης για την πρόληψη νέων και τη μείωση των υφισταμένων κινδύνων καταστροφών: Στόχοι: 1. Ουσιαστική μείωση της παγκόσμιας θνησιμότητας λόγω καταστροφών μέχρι το έτος 2030, με στόχο να μειωθεί ο μέσος όρος ανά στον παγκόσμιο δείκτη θνησιμότητας κατά τη δεκαετία , σε σύγκριση με την περίοδο Ουσιαστική μείωση του αριθμού των ατόμων που έχουν πληγεί παγκοσμίως μέχρι το έτος 2030, με στόχο να μειωθεί ο μέσος όρος ανά στη δεκαετία , σε σύγκριση με την περίοδο Μείωση της άμεσης οικονομικής ζημίας λόγω καταστροφών σε σχέση με το παγκόσμιο ΑΕΠ μέχρι το έτος Ουσιαστική μείωση των ζημιών από φυσικές καταστροφές σε υποδομές ζωτικής σημασίας και διατάραξης των βασικών υπηρεσιών, μεταξύ των οποίων υγειονομικές και 29

31 εκπαιδευτικές εγκαταστάσεις, συμπεριλαμβανομένης της ανάπτυξης της προσαρμοστικότητας τους μέχρι το έτος Ουσιαστική αύξηση του αριθμού των χωρών με εθνικές και τοπικές στρατηγικές μείωσης του κινδύνου καταστροφών μέχρι το έτος Ουσιαστική ενίσχυση της διεθνούς συνεργασίας με τις αναπτυσσόμενες χώρες, μέσω επαρκούς και βιώσιμης υποστήριξης για να συμπληρώσουν τις εθνικές τους δράσεις για την εφαρμογή του παρόντος πλαισίου μέχρι το έτος Ουσιαστική αύξηση της διαθεσιμότητας και της πρόσβασης του πληθυσμού σε συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης πολλαπλών κινδύνων και πληροφοριών για τους κινδύνους καταστροφών και εκτιμήσεων μέχρι το έτος το Προτεραιότητες δράσης: 1. Κατανόηση του κινδύνου καταστροφών. 2. Ενίσχυση της διακυβέρνησης για τη διαχείριση κινδύνου καταστροφών. 3. Επένδυση στη μείωση των καταστροφών μέσω αύξησης της προσαρμοστικότητας. 4..Βελτίωση της ετοιμότητας για αποτελεσματική απόκριση σε καταστροφές και υιοθέτηση του «Κατασκευάζω Καλύτερα από Πριν» κατά τη ανάκαμψη, την αποκατάσταση και την ανακατασκευή. ( Διακυβέρνηση Κίνδυνων Σε μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης ποτέ δεν θα επιτευχτεί πλήρης λύση των δυσχερειών. Για το λόγο αυτό ο σχεδιασμός δεν είναι και δεν θα πρέπει να είναι μια στατική διαδικασία διότι αφορά το σύνολο της κοινωνίας. Η έννοια της διακυβέρνησης δίνει μια ευρύτερη θεώρηση και ενεργοποιεί περισσότερους πόρους στην διαδικασία του κύκλου των καταστροφών. Κυβερνητικοί Οργανισμοί και Υπηρεσίες, Ευρωπαϊκοί και Διεθνείς Οργανισμοί, Τοπικοί παράγοντες, Μ.Κ.Ο., ιδιωτικοί φορείς, εθελοντικές οργανώσεις έχουν ουσιαστικό ρόλο σε όλο το φάσμα του κύκλου διαχείρισης. Ιδιαίτερη επίσης προσοχή πρέπει να δίνεται στις ευπαθείς ομάδες. Η Διακυβέρνηση αποτελεί ουσιαστικό παράγοντα για την μείωση κινδύνου των καταστροφών και την ασφάλεια του πληθυσμού και είναι στενά συνδεδεμένη με την ανάλυση ρίσκου. Για την ακρίβεια οι αναλύσεις αυτές αποτελούν μια ευκαιρία για την αύξηση της αντίληψης επικινδυνότητας από το ευρύ κοινό και θέτουν τις βάσεις για έναν διάλογο μαζί του για τα ζητήματα που το αφορούν περισσότερο. Η εμπειρία κατέδειξε πως οι top down πολιτικές δεν είναι οι πλέον χρήσιμες για τα ζητήματα αυτά. Αποδείχτηκε ότι μια ιεράρχηση που έχει ως αφετηρία τα υψηλά κλιμάκια και σχεδιάζεται αποκλειστικά από αυτά δεν είναι αποτελεσματική. 30

32 Υπάρχει πλέον η παραδοχή ότι οι ντόπιοι και οι τοπικές οργανώσεις είναι οι πρώτοι που ανταποκρίνονται σε μια έκτακτη ανάγκη και ότι αυτοί είναι οι φορείς της αλλαγής στην κοινότητά τους διότι έχουν καλύτερη κατανόηση των κινδύνων που αντιμετωπίζουν. Είναι ανέφικτο να αποτραπεί η εκδήλωση σεισμών. Είναι εφικτό όμως να προετοιμαστεί η κοινωνία για να αντιμετωπίσει τους μελλοντικούς κινδύνους. 31

33 Κεφάλαιο 3. Συστήματα Πολιτικής Προστασίας Το είδος των καταστροφών που αντιμετωπίζουν οι χώρες εξαρτάται σε κάποιο βαθμό από την γεωγραφική τους διαμόρφωση και το κλίμα. Το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής για παράδειγμα είναι μια πρόκληση που όλος ο πλανήτης αντιμετωπίζει αλλά δεν εκδηλώνεται σε όλες τις περιοχές με την ίδια δυναμική και με ίδιο τύπο φαινομένων. Στο Ηνωμένο Βασίλειο η μεταβολή αυτή αντικατοπτρίζεται στις συνεχόμενες πλημμύρες που πλήττουν τα εδάφη του, τουλάχιστον την τελευταία δεκαετία, στις Η.Π.Α με την έξαρση των δασικών πυρκαγιών όπως επίσης και με την αυξανομένη ένταση και συχνότητα των υδρομετεωρολογικών φαινομένων, στις περιοχές των παγετώνων με το λιώσιμο τους κ.ο.κ.. Στο παραπάνω πλαίσιο θα εξετάσουμε ενδεικτικά την βασική δομή των Εθνικών Συστημάτων Πολιτικής Προστασίας και Ορεινής Διάσωσης άλλων χωρών. Κυρίως θα διερευνηθεί ο τρόπος με τον οποίο γίνεται η διαχείριση των συμβάντων καθώς και η κατανομή των αρμοδιοτήτων στις περιπτώσεις διαχείρισης κρίσεων και καταστροφών Δομή των Συστημάτων Πολίτικης Προστασίας Ευρώπη 1. Ευρωπαϊκή Ένωση Ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Πολιτικής Προστασίας μορφοποιήθηκε σταδιακά (2001/792/EC, 2007/779/EC, 2007/162/EC). Έχει την αρμοδιότητα ν αναλαμβάνει δράσεις που υποστηρίζουν ή συμπληρώνουν τη δράση των κρατών μελών και βασίζεται στην επικουρικότητα των εθνικών συστημάτων. Εντάσσεται κυρίως στις πολιτικές Ασφάλειας, Ανθρωπιστικών Υποθέσεων και Περιβάλλοντος. Άπτεται όμως και άλλων πολιτικών όπως οι πολιτικές μεταφορών, τηλεπικοινωνιών, θαλασσίων υποθέσεων, κρίσιμων υποδομών, υγείας. Με το άρθρο 222 έχει περιληφθεί η ρήτρα αλληλεγγύης, σύμφωνα με την οποία: «Η Ένωση και τα κράτη μέλη της ενεργούν από κοινού, με πνεύμα αλληλεγγύης, εάν ένα κράτος μέλος δεχθεί τρομοκρατική επίθεση ή πληγεί από φυσική ή ανθρωπογενή καταστροφή. Η Ένωση κινητοποιεί όλα τα μέσα που έχει στη διάθεσή της, συμπεριλαμβανομένων των στρατιωτικών μέσων που θέτουν στη διάθεσή της τα κράτη μέλη, για την παροχή συνδρομής σε κράτος μέλος στο έδαφός του, μετά από αίτηση των πολιτικών του αρχών, σε περίπτωση φυσικής ή ανθρωπογενούς καταστροφής» (2014/415/EΕ). 32

34 Στις δομές και διαδικασίες για την πολιτική προστασία στην ΕΕ περιλαμβάνονται: Η Μονάδα Ανθρωπιστικής Βοήθειας και Πολιτικής Προστασίας. Ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Πολιτικής Προστασίας. Το Χρηματοδοτικό Μέσο για την Πολιτική Προστασία. Το Μόνιμο Δίκτυο των Εθνικών Αντιπροσώπων. Ο κοινοτικός μηχανισμός υποστηρίζει πρωτοβουλίες και δράσεις που καλύπτουν όλες τις φάσεις του κύκλου διαχείρισης των καταστροφών όπως: - Μονάδες Πολιτικής Προστασίας (Civil protection modules) και ομάδες Τεχνικής Υποστήριξης (Technical assistance support teams). - Κοινό Σύστημα Επικοινωνιών και Πληροφοριών Έκτακτης Ανάγκης (CECIS) με στόχο να συνδέσει ηλεκτρονικά: α) Το Συντονιστικό Κέντρο Άμεσης Ανταπόκρισης (Emergency Response Coordination Centre-ERCC). β)tα επιχειρησιακά κέντρα των χωρών μελών. - Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα για την κατάρτιση και τη δικτύωση των στελεχών της Πολιτικής Προστασίας. - Υποστήριξη διαφόρων άλλων δράσεων σε Πρόληψη Ετοιμότητα Απόκριση. ( content/initiatives/20-european-civil-protection). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει υπογράψει συμφωνίες και με χώρες εκτός της Ένωσης (Η.Π.Α, Ρωσία, Αυστραλία,Κίνα κ.τ.λ.)με σκοπό την ανταλλαγή πληροφοριών,τεχνογνωσίας και συναφών θεμάτων με την διαχείριση των κρίσεων. ( To σημείο επαφής της Ελλάδας με τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό είναι το Κέντρο Επιχειρήσεων Πολιτικής Προστασίας (ΚΕΠΠ) της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας. Τον Μάιο 2008, η Ελλάδα δήλωσε ως συνεισφορά στα μέσα του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού, τις έξι (6) Μονάδες Πολιτικής Προστασίας που διαθέτει και οι οποίες εν δυνάμει μπορούν να κινητοποιηθούν για την προσφορά βοήθειας σε περιπτώσεις εκτάκτων αναγκών, εντός και εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 33

35 Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, λειτουργεί ο Ενιαίος Ευρωπαϊκός Αριθμός κλήσης έκτακτης ανάγκης 112. Ο αριθμός κλήσης 112 δημιουργήθηκε για να εξυπηρετεί σε 24ωρη βάση τους Ευρωπαίους πολίτες σε περιπτώσεις που θα χρειαστούν βοήθεια για την αντιμετώπιση έκτακτης ανάγκης. 2. Ιταλία Στην Ιταλία η Πολιτική Προστασία εμπλέκει σχεδόν το σύνολο των δημόσιων οργανισμών. Κυριαρχεί η αρχή της επικουρικότητας (principle of subsidiary). Οι δημόσιες αρχές σε όλα τα επίπεδα (Εθνικό Περιφερειακό Νομαρχιακό/ Επαρχιακό Τοπικό) είναι υπεύθυνες για το σχεδιασμό και τη λήψη μέτρων προστασίας εντός της περιοχής ευθύνης τους. Η Εθνική Υπηρεσία Πολιτικής Προστασίας (DPC) του Υπουργείου Εσωτερικών, είναι υπεύθυνη για την καθοδήγηση, την τυποποίηση και τον έλεγχο των σχετικών διαδικασιών. Καταρτίζει και επικαιροποιεί τα εθνικά και ειδικά σχέδια για κάθε είδος κινδύνου. Οι Περιφέρειες, οι Νομαρχίες και οι Δήμοι εκπονούν και εφαρμόζουν τα δικά τους σχέδια με βάση τις κατευθυντήριες οδηγίες του Εθνικού Σχεδιασμού. ( Το αποκεντρωμένο σύστημα της Πολιτικής Προστασίας στην Ιταλία θεωρείται επιτυχημένο και αρκετές χώρες (μεταξύ των οποίων και η δική μας) υιοθετούν πολλές από τις αρχές του. Σημαντικό στοιχείο του Ιταλικού συστήματος είναι η σημασία και η προαγωγή των δράσεων της τοπικής αυτοδιοίκησης. Η μεθοδολογία που έχει διαμορφώσει το Ιταλικό Σύστημα της Πολιτικής Προστασίας (NCPS), για το σχεδιασμό Έκτακτης Ανάγκης και Διαχείρισης είναι γνωστή ως «Μέθοδος Augusts» ( Περιλαμβάνει 14 τομείς/λειτουργίες υποστήριξης (εφοδιαστική, αρωγή στους πληγέντες, επικοινωνίες, μεταφορές, εθελοντές, ΜΜΕ, επιχειρησιακά κέντρα, εκτίμηση ζημιών κλπ). Οργανόγραμμα 1: Η οργάνωση του Ιταλικού Συστήματος (Πηγή: 34

36 3. Κύπρος Στην Κύπρο δεν υφίσταται ως φορέας η Πολιτική Προστασία. Η Πολιτική Άμυνα ρυθμίζει τα θέματα εκτάκτων αναγκών. Στην διαχείριση κρίσεων υπάρχουν αρκετοί εμπλεκόμενοι οργανισμοί δημόσιοι και ιδιωτικοί και το Υπουργείο Άμυνας κατέχει σημαντικό ρόλο. Η Δύναμη Π.Α. είναι Τμήμα του Υπουργείου Εσωτερικών. Η λειτουργία της Δύναμης σήμερα διέπεται από τους περί Πολιτικής Άμυνας Νόμους του 1996 και 1998 και τους περί Πολιτικής Άμυνας (Γενικούς) Κανονισμούς του 1997 έως Η Δύναμη Πολιτικής Άμυνας στελεχώνεται από μόνιμο προσωπικό, εθελοντές και υπόχρεους αμυνίτες/ αμυνίτριες. Την ευθύνη καθορισμού πολιτικής της Δύναμης και συντονισμού του έργου και των δραστηριοτήτων της έχει η Γενική Διοίκηση Πολιτικής Άμυνας (ΓΕΔΠΑ), στην οποία υπάγονται οι πέντε (5) Περιφερειακές Διευθύνσεις Πολιτικής Άμυνας (ΠΕΔΠΑ) Λευκωσίας, Λεμεσού, Λάρνακας, Πάφου και Αμμοχώστου. Οι ανωτέρω υπηρεσίες στελεχώνονται από ειδικευμένο μόνιμο προσωπικό, εθελοντές που υπηρετούν με συγκεκριμένους όρους, καθώς και με πολίτες και πολίτιδες που εκτελούν τη θητεία τους στην Πολιτική Άμυνα. Σε εθνικό επίπεδο καταρτίζεται το Γενικό Σχέδιο Πολιτικής Άμυνας/ΓΣΠΑ με το οποίο καθορίζονται οι βασικές αρχές για την υποστήριξη του της πρόληψης, της απόκρισης και το συντονισμό των εμπλεκόμενων δυνάμεων και τα λεπτομερή σχέδια δράσης που καταρτίζονται από τις διάφορες εμπλεκόμενες υπηρεσίες με βάση αυτό (το ΓΣΠΑ) «Εκκένωσης», «Σίτισης», «Προστασίας Μαθητών», «Αεροδρομίων». ( 4. Μ. Βρετανία Το βασικό θεσμικό λαίσιο με το οποίο καθορίζεται το σύστημα Πολιτικής Προστασίας του Ηνωμένου Βασιλείου είναι ο Νόμος των Aπροβλέπτων του 2004 (CCA). H Civil Contingencies Secretariat (CCS) και το Υπουργικό Συμβούλιο (Cabinet Office) όρισε αρμοδιότητες και δικαιοδοσίες για κάθε εμπλεκόμενο Οργανισμό (O Brien & Read 2005). Η διαρθρωση του συστήματος Διαχείρησης Εκτάκτων Αναγκών είναι αποκεντροποιημένη. Σε τοπικό επίπεδο η αστυνομία όταν λάβει εντολή έχει τον συντονιστικό ρόλο.οι χρυσοί κομάντος της αστυνομίας καθοδηγούνται από τον Διοικητή τους παράλληλα όμως και την Ομάδα Στρατηγικού Συντονισμού (SCG) η οποία αποτελείται από τοπικούς εκπροσώπους. I. Τρόπος δράσης Συνήθως η SCG συνεργάζεται με την COBR (Cabinet Office Briefing Room),εάν αυτό ενεργοποιηθεί μέσω του Government Liaison Officer (GLO). 35

37 Η αρμοδιότητα αντιμετώπισης των καταστροφών κρίνεται κατά περίπτωση: Εάν το είδος συμβάντος π.χ. το ξέσπασμα μιας πανδημίας δεν δικαιολογεί τον συντονισμό από την αστυνομία τότε η διαχείριση θα γίνει από τις ανάλογες Υπηρεσίες. Ακόμα εάν η κρίση και οι επιπτώσεις της εντοπίζονται στα στενά γεωγραφικά και διοικητικά όρια μιας συγκεκριμένης περιοχής τότε οι τοπικές αρχές θα δώσουν λύσεις στα προβλήματα. Αντίθετα εάν τα περιστατικά έκτακτης ανάγκης είναι πολυπλοκότερα και οι επιπτώσεις τους ξεπερνούν τις τοπικές δυνατότητες ανταπόκρισης τότε η συμμετοχή και αρωγή της Κεντρικής Κυβέρνησης είναι επιβεβλημένη (Civil Contingencies Secretariat 2009a). Η συμμετοχή της κεντρικής κυβέρνησης εξασφαλίζεται μέσω των Lead Government Department (LGD), ενώ παράλληλα ενεργοποιείται το σύστημα COBR ώστε να υποστηριχθούν οι συντονιστικές δράσεις και οι αποφάσεις των LGDs (Cabinet Office 2005). Τόσο οι βασικοί άξονες λειτουργίας όσο και οι λεπτομέρειες εμπλοκής τους έχουν προκαθοριστεί από ένα Εθνικό πλαίσιο λειτουργίας. Το πλαίσιο αυτό διασφαλίζει πως όλες οι Υπηρεσίες Απόκρισης κατανοούν το ρόλο τους και τις ευθύνες τους. Πιο συγκεκριμένα το πλαίσιο αναγνωρίζει τρία διαφορετικά επίπεδα ανάλογα με την λειτουργία: Το χάλκινο (Bronze level) επιχειρησιακό επίπεδο: Οι διασώστες στο επίπεδο αυτό επιχειρούν άμεσα και παρέχουν υποστήριξη στον τομέα ευθύνης τους και σε συγκεκριμένους στόχους (Cabinet Office 2009e: 22; Cabinet Office 2009d: 1), (Cabinet Office 2009e). Το ασημένιο (Silver level) τακτικό επίπεδο: Διασφαλίζει τον συντονισμό των ενεργειών του χάλκινου επιπέδου για μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα (Cabinet Office 2009d). Το χρυσό (Gold level) στρατηγικό επίπεδο: Καθορίζουν την πολιτική και τους στόχους για το ασημένιο επίπεδο. Συνήθως όπως προαναφερθεί προΐσταται η αστυνομία (Cabinet Office 2009e). Στο οργανόγραμμα αποτυπώνονται οι λειτουργίες απόκρισης και ανακούφισης, η δομή του συστήματος διαχείρισης και οι βασικές αρχές του συντονισμού. Οργανόγραμμα 2: Δομή του συστήματος διαχείρισης στο Ηνωμένο Βασίλειο (Πηγή Arbuthnot, K.,2005 ). 36

38 II. Κατηγορίες Καταστροφών Η Μ. Βρετανία διαχωρίζει τις καταστάσεις έκτακτης ανάγκης με βάση το μέγεθος των καταστροφικών φαινομένων σε τρία επίπεδα(cabinet Office 2005): Επίπεδο 3: Κάθε καταστροφικό γεγονός που επηρεάζει την χώρα σε μεγάλη κλίμακα π.χ. συμβάντα έντασης και έκτασης όπως η 9/11 και το ατύχημα του Τσερνομπίλ. Υπεύθυνες Υπηρεσίες : COBR /CCC. Επίπεδο 2: Καταστροφές μεσαίου μεγέθους των οποίων η αντιμετώπιση απαιτεί εμπλοκή και συντονισμό από τις κεντρικές Υπηρεσίες π.χ. το ξέσπασμα μιας επιδημίας. Υπεύθυνες Υπηρεσίες: LGD και το Υπουργικό Συμβούλιο. Επίπεδο 1: Οποιαδήποτε καταστροφή περιορισμένης εμβέλειας π.χ. διαδηλώσεις, τροχαία ατυχήματα, μικρές τεχνολογικές καταστροφές. Σε συμβάντα επιπέδου 1 δεν εμπλέκεται συνήθως η COBR. Οι τοπικές δομές έχουν το κύριο βάρος των επιχειρήσεων (Cabinet Office 2005; Civil Contingencies Secretariat 2009a).(The National Flood Emergency Framework for England December 2014),(Kapucu Naim, Ph.D.). Εικόνα 8 : Εθνικό Μοντέλο εμπλοκής στο Ηνωμένο Βασίλειο (Πηγή: operations). 37

39 Ωκεανία 1. Αυστραλία και Ν. Ζηλανδία Το 1974, η Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση της Κοινοπολιτείας της Αυστραλίας ενέκρινε τη δημιουργία «Οργανισμού Φυσικών Καταστροφών» (ΝDO). Τον Ιανουάριο του 1993 ο ΝDO μετονομάστηκε Emergency Management Australia (EMA). Οι αρμοδιότητες μεταφέρθηκαν από το Υπουργείο Άμυνας στο Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση. (Wikipedia Emergency Management in Australia). Το 1995 η ΕΜΑ δημιούργησε ένα πρότυπο αρχών και ενεργειών με τον κωδικό AS NZS 4360:1995 (αντικαταστάθηκε με το AS NZS 31000: 2009) για τη διαχείριση καταστάσεων Εκτάκτων Αναγκών. Εκδίδει «κατευθυντήριες οδηγίες» για τη διαχείριση των φυσικών καταστροφών με βάση αυτό το πρότυπο από το 1995, προτρέποντας τους διαχειριστές έκτακτης ανάγκης σε εθνικό και τοπικό επίπεδο να σχεδιάζουν τις ενέργειες και τα μέτρα πρόληψης-απόκρισης και αποκατάστασης με βάση τα συμπεράσματα που προκύπτουν από την αξιολόγηση της διακινδύνευσης. Ο ρόλος της επεκτάθηκε και σε θέματα μείωσης τρομοκρατίας, κλιματικής αλλαγής, πανδημίες, αρωγής σε παγκόσμιες κρίσεις. Η ΕΜΑ διακρίνεται σε τέσσερεις βασικούς κλάδους: 1. Συντονισμός Ασφάλειας. 2. Συντονισμός κρίσεων. 3. Υποστήριξη κρίσεων. 4. Ανάκαμψης μετά την καταστροφή. Οι Επικράτειες και οι Πολιτείες διαθέτουν ειδική νομοθεσία για τη διαχείριση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης. Επειδή κάθε πολιτεία έχει τους δικούς της κινδύνους τα σχέδια διαχείρισης διαφέρουν σε κάποιο βαθμό από περιοχή σε περιοχή. Προβλέπεται επίσης η κήρυξη μιας κατάστασης έκτακτης ανάγκης και η παροχή έκτακτων εξουσιών προκειμένου να καταστεί δυνατή η αποτελεσματική αντιμετώπιση των καταστροφών. H EMA (μετά από έγκριση από του Υπ. Άμυνας) μπορεί επίσης, να κινητοποιήσει τις ένοπλες δυνάμεις για την παροχή βοήθειας (ΝΡΑAF, 2007). Η συνολική και ολοκληρωμένη διαχείριση των καταστροφών βασίζεται στη συνεργασία μεταξύ της Ομοσπονδιακής Κυβέρνησης, των Επικρατειών και των Πολιτειών. Δεν έχουν τον έλεγχο των ειδικών υπηρεσιών αντιμετώπισης καταστροφών, αλλά έχουν την ευθύνη για θέματα όπως η πρόληψη και ο περιορισμός των καταστροφών, καθώς και την προετοιμασία των συντονισμένων σχεδίων καταστροφής. Η Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση παρέχει φυσική και οικονομική στήριξη προς τις Επικράτειες και τις Πολιτείες σε περιπτώσεις μεγάλων καταστροφών και τη συνολική εποπτεία και συντονισμό της απόκρισης. Σε τοπικό επίπεδο (community level) υπάρχουν πάνω από 850 φορείς τοπικής αυτοδιοίκησης σε όλη τη χώρα (cities, districts, municipalities, towns, boroughs or shires). 38

40 H προσέγγιση της διαχείρισης της διακινδύνευσης εισήχθη επίσημα σε εθνικόεπίπεδο από την ΕΜΑ το 2000 (EMA, 2004). ( Η προετοιμασία της κοινωνίας αποτελεί βασική συνθήκη για την ΕΜΑ και αυτή επιτυγχάνεται: 1. Με την τήρηση του Αυστραλιανού Συστήματος Διαχείρισης Συμβάντων - (AIIMS.)Πρόκειται για ένα σύστημα ολοκληρωμένης διαχείρισης που απαιτεί την τήρηση του από όλους τους εμπλεκομένους. (Australasian Inter-Service Incident Management System). 2. Μια συνολική προσέγγιση που αφορά όλα τα στάδια του κύκλου διαχείρισης καταστροφών και προσβλέπει στην συμμετοχή της κοινωνίας Αμερική 1. Η.Π.Α. Η Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Διαχείρισης Καταστάσεων Έκτακτης Ανάγκης (Federal Emergency Management Agency-FEMA) είναι η υπεύθυνη για τον συντονισμό των δράσεων σε όλο το εύρος του κύκλου διαχείρισης των καταστροφών. Μάλιστα με την πράξη PKEMRA υιοθετήθηκε μια καινούργια πολιτική όπου ο ρόλος της κεντρικής Υπηρεσίας είναι ακόμα περισσότερο συγκεντρωτικός. Αρμοδιότητες: Παρέχει στις πολιτείες και στις τοπικές κυβερνήσεις ειδικούς και κεφάλαια για την ανοικοδόμηση των περιοχών και δίνει πρόσβαση σε ιδιώτες για δάνεια με προνομιακούς όρους. Επίσης προσφέρει τους οικονομικούς πόρους για την εκπαίδευση προσωπικού ανταπόκρισης και αντιμετώπισης μιας καταστροφής ως μέρος της φάσης προετοιμασίας. Διαχειρίζεται το Εθνικό Πρόγραμμα Ασφάλισης των πληγέντων ιδιοκτητών από τις πλημμύρες και από το 2007 το Κέντρο Τοπικής Προετοιμασίας. Είναι επίσης η έδρα της Διεύθυνσης της Εθνικής Συνοχής. Προγράμματα που διαχειρίζονταν πριν την ένταξή της στο Υπουργείο Εσωτερικής Ασφάλειας τώρα ανήκουν στo Υπουργείο. Δημιούργησε επίσης μια κυβερνητική Υπηρεσία η οποία συντονίζει τις χορηγίες και τις δωρεές ενώ παράλληλα προχωρά σε συνεργασίες με ιδιωτικούς φορείς και οργανισμούς και διευκολύνει τους τελευταίους στο να προσφέρουν βοήθεια και κεφάλαια σε Κυβέρνηση και Πολιτείες σε περιόδους καταστροφών. Γενικότερα η Διεύθυνση Μείωση των Καταστροφών της Υπηρεσίας είναι υπεύθυνη για προγράμματα πρόληψης καταστροφών με σκοπό να αναγνωρίσει τους κινδύνους και να περιορίσει τις απώλειες σε ανθρώπους και υλικά αγαθά ενώ παράλληλα γίνεται μελέτη χρήσεων γης. Αρωγός της παραπάνω προσπάθειας είναι και μια Μ.Κ.Ο (The Aidmatrix) η οποία έχει αναλάβει και την τεχνική υποστήριξη. Είναι επίσης υπεύθυνη και για την προετοιμασία και αντιμετώπιση καταστροφών συνεπεία πυρηνικών και ραδιενεργών ατυχημάτων. (wikipedia.org/wiki/aidmatrix). 39

41 Εκπαίδευση: Όσον αφορά την εκπαίδευση παρέχει μια πληθώρα από εκπαιδευτικές τάξεις στα κεντρικά γραφεία της, προγράμματα σε επίπεδο πολιτείας ακόμα και στο διαδίκτυο σε συνεργασία με κολέγια και πανεπιστήμια. Ορισμένα από τα διαδικτυακά μαθήματα μπορεί ελεύθερα να τα παρακολουθήσει ο καθένας στις τελικές εξετάσεις όμως λαμβάνουν μέρος μόνο όσοι είναι μόνιμοι κάτοικοι ή εργάζονται στις Η.Π.Α. Αυτό που μπορεί κανείς εύκολα να διαπιστώσει είναι το πόσο αποτελεσματικά η FEMA χρησιμοποίει το διαδίκτυο.για τους υπαλλήλους της Υπηρεσίας υπάρχει και η Ακαδημία Εργατικού Δυναμικού όπου με ένα πρόγραμμα παρακολούθησης 2 εβδομάδων εκπαιδεύονται και προετοιμάζονται για επείγοντα περιστατικά. Η χρηματοδότηση γίνεται από το Τμήμα Πρακτικής Εκπαίδευσης και μελέτης. Ενημερώνει επίσης τους πολίτες πριν από μια επερχόμενη καταστροφή για τους τρόπους προφύλαξης και διοργανώνει ασκήσεις ετοιμότητας. ( Οργάνωση: Η FEMA έχει πεδίο δράσης σε όλη την επικράτεια των Η.Π.Α με παραρτήματα σε: 1.Βοστώνη 2.Νέα Υόρκη 3.Φιλαδέλφεια 4.Ατλάντα 5.Σικάγο 6.Ντέντον 7.Κάνσας 8.Ντένβερ 9.Όκλαντ 10.Αμερικανική Σαμόα, Γκουάμ, Χαβάη 11.Αλάσκα. Στον τομέα ευθύνης της εκτός από της Η.Π.Α ανήκει και το Πουέρτο Ρίκο. Εθνικό Συντονιστικό κέντρο Αντιμετώπισης Καταστροφών (NRCC): Αποτελείται από πολλές Υπηρεσίες και εδρεύει στο αρχηγείο της FEMA.Συντονίζει όλη την ομοσπονδιακή κινητοποίηση σε μεγάλες καταστροφές και καταστάσεις έκτακτης ανάγκης συμπεριλαμβανομένων και των δράσεων υποστήριξης σε περιφερειακό επίπεδο. Ο τρόπος λειτουργίας του NRCC έχει ως εξής: Ο Διευθυντής ή ο Εκπρόσωπος του το ενεργοποιούν σε περίπτωση συμβάντος ή εν αναμονή του. Κινητοποιεί το δυναμικό της Υπηρεσίας καθώς και λοιπούς παίκτες όπως Μ.Κ.Ο. και συμβεβλημένους επαγγελματίες του ιδιωτικού τομέα ενώ οι λειτουργίες της άμεσης ανταπόκρισης ενεργοποιούνται. Κατά την διάρκεια του αρχικού σταδίου ανταπόκρισης εστιάζει στην ανάλυση του δυναμικού της καταστροφής και στην πρόβλεψη κινδύνων που θα προκύψουν. Στη συνέχεια σε συνεννόηση με τις πληγείσες περιοχές διοχετεύει τους απαραίτητους πόρους και καθοδηγεί στις επιχειρήσεις αντιμετώπισης. Ικανότητες ανταπόκρισης-δυναμικό : Το σύστημα ανταπόκρισης της FEMA σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης βασίζεται σε μικρές αποκεντρωμένες ομάδες οι οποίες έχουν εκπαιδευτεί και εξειδικευτεί σε διάφορους τομείς-συστήματα διαχείρισης όπως : α) Το Σύστημα Παροχής Υγείας σε Φυσικές Καταστροφές (NDMS): Αποτελείται από ομάδες που παρέχουν ιατρική βοήθεια στα θύματα των καταστροφών.τα μελή είναι γιατροί,νοσοκόμοι, φαρμακοποιοί κ.τ.λ. και χορηγοί τους είναι νοσοκομεία, Υπηρεσίες Δημόσιας Ασφαλείας ή ιδιωτικοί οργανισμοί. β) Ομάδες Ανταπόκρισης και Επιχειρήσεων για την Θνησιμότητα από Καταστροφές (DMORT): Έχουν ρόλο στην διαχείριση των πτωμάτων και προσφέρουν ιατροδικαστικές Υπηρεσίες. γ) Ομάδα Βοηθητικού Ιατρικού Προσωπικού (DMAT): Απαρτίζεται από γιατρούς και παραϊατρικές ειδικότητες. δ) Έρευνα και Διάσωση σε Αστικό Περιβάλλον (USAR): Αφορά την διάσωση και την παροχή βοηθείας στα θύματα λόγω σεισμών ή άλλων φαινομένων. 40

42 ε) Ομάδα Υποστήριξης Επικοινωνιών μετά από την Καταστροφή (MERS): Δίνει τη δυνατότητα εγκατάστασης επιχειρησιακού κέντρου κοντά στον τόπο της καταστροφής και διευκολύνει την επικοινωνία με το προσωπικό επέμβασης. Άλλες Εθνικές Ομάδες Ανταπόκρισης είναι αυτές των Νοσηλευτών (NNRT),Φαρμακοποιών (NPRT), Κτηνιάτρων (VMAT) και Ιατρικές Ομάδες εξοπλισμένες για την απολύμανση των θυμάτων των χημικών και βιολογικών παραγόντων. Για την στελέχωση των παραπάνω ομάδων χρησιμοποιούνται και εθελοντές. Πρόκειται για νέους ανθρώπους μεταξύ 18 έως 24 ετών και είναι αποτέλεσμα της συνεργασίας μεταξύ της FEMA και της Εθνικής Εταιρίας Κοινωνικής Υπηρεσίας. Η θητεία είναι δέκα μήνες, εργάζονται σε ομάδες 8-12 ατόμων, στα πρότυπα της NCCC (National Civilian Community Corps ). Τα κίνητρα που δίνονται είναι πολλά. ( /ndms). Υπάρχουν πέντε (5) στάδια επιχειρησιακής κινητοποίησης και απόκρισης όπως αποτυπώνονται ακολούθως : Εικόνα 9 : Κατηγοριοποίηση συμβάντων στις Η.Π.Α. (Πηγή : 41

43 3.2. Τακτική Ορεινής Διάσωσης Ευρώπη 1. Γαλλία Παράλληλα με τα καθήκοντα τους για την επιβολή του νόμου το εθνικό Σώμα των Γρεναδιέρων (PGHM) και η Αστυνομία (CRS-Compagnie républicaine de sécurite) έχει αρμοδιότητα για την ορεινή διάσωση. Εκτός των διασωστικών επιχειρήσεων επιβλέπουν την περιοχή των ορεινών όγκων, αποτρέπουν ατυχήματα,φροντίζουν για την ασφάλεια του κοινού στις ορεινές κοινότητες και το ενημερώνουν κάθε φορά που οι επιστήμονες με εκθέσεις τους προειδοποιούν για επικείμενους κινδύνους. Εικόνα 10: Αυτοκίνητο της μονάδας Ορεινής Διάσωσης της Γαλλικής Αστυνομίας (CRS) (Πηγή: Wikipedia). Το Γαλλικό κράτος απασχολεί 260 Γρεναδιέρους τους οποίους λειτουργεί σε 20 μονάδες διασκορπισμένες από τις Άλπεις έως τα Πυρηναία. Το ίδιο ισχύει και για την αστυνομία. Το 90% των επεμβάσεων γίνεται μέσω αέρος. Εικόνα 11: Διασωστικό ελικόπτερο των Γρεναδιέρων απογειώνεται σε επιχείρηση διάσωσης στις Γαλλικές Άλπεις το (Πηγή: Wikipedia) 42

44 2. Ιταλία Η ορεινή Διάσωση στην Ιταλία παρέχεται από την CNSAS (Corpo Nazionale Soccorso Alpino e Speleologico-) μια εθελοντική υπηρεσία η οποία για το σκοπό αυτό συνεργάζεται στενά με δύο (2) κρατικές Υπηρεσίες την αστυνομία και την Εναέρια Ιατρική Διασωστική Υπηρεσία. Η CNSAS είναι υπεύθυνη για την εποπτεία των ορεινών όγκων και ειδοποιείται από τον τηλεφωνικό αριθμό 112 για περιπτώσεις έρευνας διάσωσης, χιονοστιβάδες, πρώτες βοήθειες, κατολισθήσεις πλαγιών βουνού, στην αποφυγή ατυχημάτων και την ασφάλεια του κοινού. ( 3. Ισπανία Στην Ισπανία από το 1981 οι ομάδες έρευνας διάσωσης (Grupo de Rescate e Intervención en Montaña-GREIM) είναι υπεύθυνες για όλη επικράτεια, η οποία χωρίζεται σε πέντε περιοχές, εκτός της Καταλονίας. Πριν την ίδρυση τους το 1981 η διάσωση παρέχονταν από εθελοντές. Στην GREIM υπηρετούν 250 μέλη και εντάσσονται μετά από δεκάμηνη εκπαίδευση. Η μονάδα χωρίζεται σε τέσσερα υποσυστήματα: Ορεινή μονάδα. Αλπική μονάδα. Oμάδα ανταγωνισμού. Eιδικό κέντρο ορεινής εκπαίδευσης. Στην Καταλονία υπεύθυνη είναι η Ειδική Μονάδα του Πυροσβεστικού Σώματος (GRAE Support Group for Special Actions). ( 4. Ελβετία Αποτελεί την χώρα που ουσιαστικά εισήγαγε την αεροδιάσωση και επηρέασε πλήθος γειτονικών και μη κρατών στο να χρησιμοποιούν αυτή την τακτική. Η REGA (Schweizerische REttungsflugwacht / Garde Aérienne / Guardia Aerea) είναι η εναέρια Υπηρεσία η οποία παρέχει ιατρική βοήθεια και διάσωση στα βουνά. Ιδρύθηκε στις 27 Απριλίου του 1952 από τον Δοκτ. Rudolf Bucher ο οποίος συνειδητοποίησε ότι ο Ελβετικός μηχανισμός Διάσωσης χρειάζονταν έναν εξειδικευμένο παράρτημα αεροδιάσωσης. Τελικά αυτό το παράρτημα εξελίχτηκε στον κυρίως φορέα απόκρισης στην Ελβετία. Η αρωγή πάντως δεν είναι δωρεάν. Υπάρχει συγκεκριμένη ασφαλιστική πολιτική που ακολουθείται. Οι ασφαλιστικές εισφορές προς τις εταιρίες αεροδιάσωσης είναι προϋπόθεση για την αρωγή. Σε διαφορετική περίπτωση τα συνολικά έξοδα της επιχείρησης βαρύνουν το θύμα ή την οικογένεια του. ( ch/en/home.aspx ),(Swift rescue by helicopter Wikipedia). 43

45 Εικόνα 12: Διασωστικό ελικόπτερο της REGA 5. Δημοκρατία της Τσεχίας (πηγή Wikipedia) Η ορεινή διάσωση στην Τσεχία παρέχεται από την Υπηρεσία Ορεινής Διάσωσης της Δημοκρατίας της Τσεχίας σε συνεργασία με την Εναέρια Υπηρεσία Διάσωσης και την Αστυνομία. Η Υπηρεσία διαιρείται σε δύο Οργανισμούς: ο ένας απασχολεί μισθωτούς υπάλληλους πλήρους απασχόλησης και ο δεύτερος είναι εθελοντικός. Πάντως και οι δύο Οργανισμοί δρουν σαν ένας και οι πολίτες δεν καταλαβαίνουν διαφορά. Οι επαγγελματίες απασχολούνται και σε άλλα αντικείμενα σε αντίθεση με τους εθελοντές. Η επικράτεια χωρίζεται σε επτά τομείς. Η διάσωση αποτελεί μέρος του εθνικού συστήματος απόκρισης και καλείται στον Ευρωπαϊκό αριθμό 112.(Mountain Rescue Service of the Czech Republic). 6. Πολωνία Διεκπεραιώνεται από την Υπηρεσία Εθελοντικής Ορεινής Έρευνας και Διάσωσης ( Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe -GOPR). Η δράση της έχει θεσμοθετηθεί με απόφαση του κοινοβουλίου. Δεν είναι αμιγώς εθελοντική καθώς απασχολεί 104 άτομα πλήρους απασχόλησης,1307 εθελοντές και 219 υποψήφιους. Η GOPR μοιράζεται σε επτά τομείς.κάθε ένας αντιστοιχεί για κάθε περιοχή με μεγάλους ορεινούς όγκους.(górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe), (Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe). 44

46 Εικόνα 13: Η θέση των βουνών στο χάρτη της Πολωνίας 7. Ηνωμένο Βασίλειο (Πηγή: Wikipedia). Η διάσωση είναι μια χωρίς κόστος Υπηρεσία που παρέχεται από εθελοντές. Κάθε μη κερδοσκοπική εθελοντική οργάνωση συνδέεται με τις υπόλοιπες όπως επίσης και με τοπικούς και εθνικούς οργανισμούς. ( Στην Σκωτία ο βασικός συντονιστικός Οργανισμός είναι ο MRCofS- Mountain Rescue Committee of Scotland ο οποίος εκπροσωπεί 27 εθελοντικές ομάδες εκ των οποίων οι δύο είναι κυνοφιλικές. (Long Steve 2014 ). 8. Ιρλανδία Η ορεινή διάσωση στην Ιρλανδία πραγματοποιείται υπό την αιγίδα της ένωσης ορεινής διάσωσης (Irish Mountain Rescue Association-IMRA). Ο IMRA είναι μέλος της Διεθνής Επιτροπής για την Αλπική Διάσωση (IKAR-International Commission for Alpine Rescue). Πραγματοποιείται από ανεξάρτητους εθελοντικούς φορείς τα μέλη των οποίων είναι πλήρως καταρτισμένα. Εθελοντικές Ομάδες υπάρχουν σε όλες τις ορεινές περιοχές στην Ιρλανδία και κάθε ομάδα έχει τομέα ευθύνης. Βοηθούν ωστόσο και εκτός τομέα άλλες ομάδες όταν υπάρχει ανάγκη. Επιπροσθέτως υπάρχει βοήθεια στις επιχειρήσεις από την Κυνοφιλική Ένωση Έρευνας- Διάσωσης (SARDA -Search and Rescue Dog Association-Ireland) και την Ένωση Σπηλαιοδιάσωσης (ICRO -Irish Cave Rescue Organisation) οι οποίες είναι επίσης εθελοντικές οργανώσεις. (Irish Mountain Rescue Association-IMRA), ( 9. Κύπρος Η διάσωση οργανώνεται από το Κέντρο Συντονισμού Έρευνας και Διάσωσης που εδρεύει στην Λάρνακα. Μέχρι το 2010 δρούσε σαν στρατιωτική Υπηρεσία οπότε και έγινε ανεξάρτητη. Ανήκει όμως στο Υπουργείο Άμυνας. 45

47 Οι τομείς της επικοινωνίας και τεχνολογικής υποστήριξης είναι ευθύνη του Υπουργείου Επικοινωνιών και Εργασίας. Γενικότερα εμπλέκονται πολλές Υπηρεσίες όπως η Κυπριακή Αστυνομία, η Ενική Φρουρά, η Πολιτική Προστασία κ.ο.κ. Ιδιαίτερη μέριμνα για Ορεινή διάσωση δεν υπάρχει. ( Βόρεια Αμερική 1. Η.Π.Α. Στις Η.Π.Α εμπλέκονται περί τις είκοσι Υπηρεσίες κυρίως όμως η τοπική αστυνομία (sheriff's departments) έχει την αρμοδιότητα συντονισμού των επιχειρήσεων. Διενεργείται από επαγγελματίες είτε κρατικών φορέων είτε ιδιώτες που εργάζονται επί πληρωμή όταν τους ανατεθεί μια επιχείρηση διάσωσης. Στους τομείς των Εθνικών πάρκων των Η.Π.Α. (Denali National Park, Yosemite National Park, Grand Teton National Park, και Mount Rainier National Park )χρησιμοποιούνται ίδιοι πόροι καθώς τα πάρκα μισθώνουν επαγγελματίες ορειβάτες διασώστες. Σε κάθε περίπτωση το έργο τους υποβοηθάτε και από εθελοντές όποτε κρίνεται αναγκαίο. Οι εθελοντές για να προσφέρουν πρέπει να καλύπτουν τα ελάχιστα αποδεκτά «στάνταρ» έτσι όπως έχουν οριστεί από την FEMA και το Εθνικό Σύστημα Διαχείρισης Συμβάντων (NIMS- National Incident Management System). Οι περισσότεροι εμπλεκόμενοι, επαγγελματίες και εθελοντές, είναι και μελή της Ένωσης Ορεινής Διάσωσης (MRA- Mountain Rescue Association). (mra.org/). 2. Καναδάς Η έρευνα και διάσωση διενεργείται από την Βασιλική Καναδική Αστυνομία των βουνών (RCMP- Royal Canadian Mounted Police) ενώ χρησιμοποιούνται και εθελοντές (GSAR teams) οι οποίοι επιχειρούν σε συγκεκριμένους τομείς υπό την επίβλεψη κρατικών Οργανισμών. Ο Καναδικός στρατός έχει επίσης ευθύνη για τις διασώσεις. Ο Καναδάς έχει πέντε Εθνικά πάρκα και η ευθύνη για τις διασώσεις ανήκει αποκλειστικά στους Οργανισμούς που διαχειρίζονται τα πάρκα αυτά, στους οποίους εργάζονται επαγγελματίες διασώστες- ορειβάτες. Η έρευνα στα πάρκα αυτά δρομολογείται όταν μια ομάδα επισκεπτών η μεμονωμένο άτομο δεν επικοινωνήσει με τους Υπευθύνους την προκαθορισμένη ώρα και ημέρα. Οι επιχειρήσεις ξεκινούν άμεσα εφόσον είναι μέρα και το επιτρέπουν οι καιρικές συνθήκες. Το κόστος της επιχείρησης πληρώνεται από τα έσοδα του πάρκου.( Ωκεάνια 1. Αυστραλία Η Πολιτειακή αστυνομία διαθέτει εξειδικευμένες ομάδες έρευνας διάσωσης π.χ. Victoria Police Search and Rescue Squad. Εκτός από τις επιχειρήσεις παρέχουν συμβουλές και πληροφορίες στους πολίτες. Η Πολιτειακή Υπηρεσία Έκτακτης Ανάγκης- State Emergency 46

48 Service (SES) αποτελεί μια ένωση εθελοντικών οργανισμών η οποία πραγματοποιεί διασώσεις σε αγροτικές και ορεινές περιοχές. Αποτελείται από εθελοντικές ομάδες όπως οι Bushwalkers Wilderness Rescue Squad και Bush Search and Rescue Victoria. Άλλοι μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί όπως η Westpac Life Saver Rescue Helicopter Service επίσης αναλαμβάνουν επιχειρήσεις 2. Νέα Ζηλανδία Εικόνα 14: Διασώστες σε επιχείρηση στο όρος Dom Dom (Πηγή: Bush Search and Rescue Victoria) Η περιοχή ευθύνης είναι τεράστια καθώς επεκτείνεται ως το Β. Πόλο. Η ορεινή διάσωση πραγματοποιείται από την τοπική αστυνομία. Η πυροσβεστική Υπηρεσία ασχολείται μόνο με την έρευνα και διάσωση στο αστικό περιβάλλον. Αρκετές επίσης εθελοντικές ομάδες συνεργούν οι οποίες είναι και ενταγμένες στο Υπουργείο Πολιτικής Προστασίας και Διαχείρισης Εκτάκτων Καταστάσεων (MCDEM- Ministry of Civil Defence and Emergency Management ). Η συνδρομή των ομάδων αυτών στο σεισμό του 2001 στο Christchurch ήταν καταλυτική. ( Ασία 1. Κίνα Η Εθνική Υπηρεσία αερομεταφερόμενων δυνάμεων-nasc υποστηρίζει την διάσωση, τις επείγουσες ιατρικές φροντίδες, την παρακολούθηση,την μεταφορά και εκκένωση. Στο Hong Kong υπεύθυνη είναι η Υπηρεσία Πολιτικής Προστασίας με επιχειρησιακό βραχίονα την μονάδα Ορεινής έρευνας και διάσωσης. Επιχειρεί στους λόφους και στα πεζοπορικά μονοπάτια του Hong Kong. Από το 2014 απασχολεί 13 αξιωματικούς και 128 μέλη ως τακτικό προσωπικό. Επιπροσθέτως έχει αναλάβει την ενημέρωση του κοινού για θέματα ασφάλειας των υπαίθριων δραστηριοτήτων. Η μονάδα συνεργάζεται την Αεροπορική Υπηρεσία και με την Πυροσβεστική για τις επιχειρήσεις εδάφους (wikipedia National Airborne Service Corps). 47

49 2. Νεπάλ Στο Νεπάλ μέχρι πρόσφατα δεν υπήρχε εξειδικευμένη ομάδα για επιχειρήσεις έρευνας διάσωσης. Το 2013 με την βοήθεια των διεθνών Οργανισμών το Υπουργείο Εσωτερικών του Νεπάλ ξεκίνησε να αναπτύσσει τον τομέα αυτό ώστε να ανταποκρίνεται στα ελάχιστα στάνταρ για τέτοιου είδους αποστολές. Ο διεθνής συμβουλευτικός όμιλος έρευνας διάσωσης των Ηνωμένων Εθνών (insarag) είχε κυρίαρχο ρόλο στην οργάνωση σε αυτή τη προσπάθεια. Το προσωπικό απόκρισης αποτελείται από μέλη του στρατού,της αστυνομίας,της ένοπλης αστυνομίας που έχουν αποφοιτήσει από διαφορές σχόλες και υπηρετούν στις μονάδες τους. Δεν υπάρχει πάντως συστηματική εκπαίδευση. Ο εξοπλισμός τους είναι ελλιπής. Η κεντρική επιτροπή για ανακούφιση από τις φυσικές καταστροφές του Υπουργείου Εσωτερικών κατέχει τον συντονιστικό ρολό στις επιχειρήσεις.η Πυροσβεστική Υπηρεσία στο Νεπάλ δεν έχει δυναμική και οι πόροι της είναι περιορισμένοι. Μη κυβερνητικοί οργανισμοί έχουν ακόμα και σήμερα την μεγαλύτερη συμμετοχή στις επιχειρήσεις ορεινής διάσωσης.( 48

50 Κεφάλαιο 4. Υποθετική σεισμική καταστροφή και η απόκριση του Κρατικού Μηχανισμού 4.1. Σενάριο Σεισμού Χώρος εξέλιξης της Καταστροφής Επιλέγεται ο Ν. Φθιώτιδας με την υποθετική ενεργοποίηση του ρήγματος Αταλάντης σε όλο το μήκος του που θα έχει ως συνέπεια να ενεργοποιηθούν και άλλες ενεργές σεισμικές ζώνες στην ευρύτερη περιοχή. Ο νομός Φθιώτιδας αποτελεί τυπικό δείγμα μιας τέτοιας περιοχής και αυτό διότι υπάρχουν: 1. Αστικά κέντρα όπως η Λαμία, η Αταλάντη,η Στυλίδα κ.τ.λ. και αρκετές κωμοπόλεις. 2. Πλήθος ορεινών όγκων που βρίσκονται εντός των ορίων της όπως η Οίτη, ο Γουλινάς, το όρος Καλλίδρομο, η Κνήμιδα και μέρος του Παρνασσού, Όθρυος, Βελουχιού και Βαρδουσίων. Στα προαναφερόμενα βουνά εντοπίζονται χωριά και οικισμοί με αξιοσημείωτη γεωγραφική διασπορά. 3. Στην Λαμία εδρεύει η 7 η Ε.Μ.Α.Κ. (Ειδική Μονάδα Αντιμετώπισης Καταστροφών) με προσωπικό ειδικά εκπαιδευμένο και ανάλογο εξοπλισμό, με περιοχή ευθύνης όλη την ανατολική Στερεά. 4. Μεγάλος αριθμός τουριστών επισκέπτεται τον Ν. Φθιώτιδας αλλά και την ευρύτερη περιοχή για λόγους άθλησης και αναψυχής. Κάθε χρόνο η ανωτέρω Υπηρεσία διεκπεραιώνει σημαντικό αριθμό επιχειρήσεων έρευνας και διάσωσης που αφορούν την παροχή βοηθείας σε με άτομα που ασχολούνται με ορεινές αθλητικές δραστηριότητες. 5. Πλούσιο ιστορικό σεισμικότητας στην περιοχή με κυριότερο εκπρόσωπο το περίφημο ρήγμα της Αταλάντης Χαρτογράφηση Τρωτότητας Χαρτογραφούνται τα στοιχεία εκείνα της τρωτότητας και των κινδύνων της περιοχής που ως συνέπεια αυξάνουν τον βαθμό διακινδύνευσης της. Τα δεδομένα αυτά είναι χρήσιμα για τις δυνάμεις της Πολιτικής Προστασίας σε καταστάσεις Έκτακτης Ανάγκης. I. Γεωλογικό καθεστώς Α. Η Ζώνη της Ανατολικής Ελλάδας (Υποπελαγονική) (Sp): «Χαρακτηρίζεται μορφολογικά από ορεινό ημιορεινό ανάγλυφο. Το προαλπικό υπόβαθρο συνιστά το ισχυρά μεταμορφωμένο σύστημα με συνδυασμό μη μεταμορφωμένων σχηματισμών, όπως 49

51 ασβεστόλιθοι, σχιστοψαμμίτες και δολομίτες του Τριαδικού. Ακολουθούν η σχιστοκερατολιθική διάπλαση με οφιόλιθους και ενστρώσεις ασβεστόλιθων του Ιουρασικού και του Κρητιδικού, οι σχηματισμοί του φλύσχη και τα μολασσικά ιζήματα. Χαρακτηρίζεται από μικτή τεκτονική, με τους παλαιότερους σχηματισμούς να επιτρέπουν πτύχωση κατά ευρέα αντίκλινα και σύγκλινα και τους υψηλότερους ορίζοντες να είναι πολυπτυχωμένοι και συχνά κατακεκλιμένοι. Γεωτεχνικά προβλήματα εντοπίζονται κυρίως στους νεότερους αλπικούς σχηματισμούς και τα νεογενή».( Μπλιώνα Μ. 2008). Β. Ζώνη Παρνασσού Γκιώνας (Pk): «Μορφολογικά επικρατεί ο έντονος ορεινός χαρακτήρας. Το προαλπικό υπόβαθρο συνιστούν οι σχιστόλιθοι, ενώ οι αλπικοί σχηματισμοί αποτελούνται από δολομιτικούς παχυστρωματώδεις ασβεστόλιθους του Τριαδικού, ακολουθεί ανθρακική ιζηματογένεση του Κρητιδικού και η απόθεση του φλύσχη. Τα νεογενή ιζήματα χαρακτηρίζονται κυρίως από μάργες, άμμους, αργιλοϊλύες λεπτομερών ή και μικτών φάσεων, καθώς και από χαλαρά έως ημισυνεκτικά κροκαλοπαγή. Τις τεταρτογενείς αποθέσεις συνιστούν αργιλοαμμώδη υλικά και κορήματα. Συνήθη γεωτεχνικά προβλήματα είναι οι καταπτώσεις βράχων, οι ολισθήσεις στις χαλαρές τεταρτογενείς αποθέσεις (ιδιαίτερα στα κορήματα), στο φλύσχη και στα νεογενή».( Μπλιώνα Μ. 2008). Γ. Το ρήγμα της Αταλάντης: Είναι κανονικό τεκτονικό γεωλογικό ρήγμα, Α-Δ έως ΑΝΑ - ΔΒΔ διεύθυνσης και κλίσης προς τα βόρεια βορειοανατολικά μήκους 34 χιλιομέτρων. Διέρχεται από τη νότια πλευρά της πόλης στους πρόποδες του όρους Χλωμό. Είναι τμήμα μιας ευρύτερης ρηξιγενούς ζώνης και υποδιαιρείται σε πέντε τουλάχιστον επιμέρους τμήματα: 1. Της Αταλάντης. 2. Του Κυπαρισσιού- Αλμύρας. 3. Της Τραγάνας- Προσκυνά. 4. Του Μαρτίνου. 5. Της Λάρυμνας. Όταν το ρήγμα ενεργοποιηθεί σε όλο το μήκος του (34 χ.λ.μ.) δίνει σεισμούς της τάξεως των Μs Ωστόσο τα επιμέρους τμήματα μπορούν να ενεργοποιηθούν και ανεξάρτητα δίνοντας σεισμούς μεταξύ Μ5.5-6,6. Συνήθως οι σεισμοί είναι μικρού εστιακού βάθους. Το ρήγμα της Αταλάντης είχε ενεργοποιηθεί σε όλο το μήκος του το 1894 και με βάση την περιοδικότητα του δεν θα αναμέναμε να μας απασχολήσει για τα επόμενα χρόνια. (Wikipedia). Η ανεξάρτητη όμως ενεργοποίηση των επιμέρους τμημάτων στο άμεσο μέλλον είναι κάτι πολύ πιθανόν να συμβεί. Επίσης γειτονικά ρήγματα όπως αυτά των Θερμοπυλών, Καµένων Βούρλων, Άγιου Κωνσταντίνου, Αρκίτσας και Καλλιδρόµου όπως ακόμα και του βόρειου Ευβοϊκού δεν αποκλείεται να επηρεαστούν. 50

52 II. Σεισμική επικινδυνότητα Ο Νομός Φθιώτιδος ανήκει στην 2 η ζώνη επικινδυνότητας με αναμενόμενη ένταση της σεισμικής κίνησης 0,24 g (εδαφικής επιταχύνσεως). Οι σεισμοί που έγιναν στο παρελθόν, ήταν κυρίως μέσης έντασης. (civilprotection.gr/.../fek_1154b_2003anatheorisixarthseismikhsepikindinotitas.pdf). III. Ιστορικό στην ευρύτερη περιοχή του Νομού Φθιώτιδος Αναφέρονται κυρίως τα σεισμικά εκείνα γεγονότα τα οποία διατάραξαν την ομαλότητα της κοινωνίας και είχαν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του περιβάλλοντος. 426 π. Χ.: Από τους πιο μεγάλους σεισμούς της αρχαιότητας με επίκεντρο την Φθιώτιδα στην ευρύτερη περιοχή του Μαλιακού Κόλπου. Ο Θουκυδίδης όσο και ο Στράβωνας σημειώνουν ότι μετά το σεισμό, εισέβαλε ένα μεγάλο θαλάσσιο κύμα, σαρώνοντας τη βόρεια Εύβοια και τις Θερμοπύλες, ενώ τα θερμά νερά της Αιδηψού και των Θερμοπυλών στέρεψαν για τρεις μέρες. Σκοτώθηκαν πάνω από άτομα στις περιοχές της Στυλίδας και των Θερμοπυλών Σύμφωνα μάλιστα με τους Ιστορικούς από τον σεισμό αυτό μετατοπίστηκε και η βόρειο ανατολική γωνία του Παρθενώνα ενώ έγιναν τεράστιες καταστροφές από μεγάλες εδαφικές μεταβολές ως παλιρροιακά κύματα στο Καλλίαρο πεδίο (πεδιάδα της Αταλάντης). 396 π. Χ. :Οι Διόδωρος Σικελιώτης και Θουκυδίδης γράφουν επίσης για ένα μεγάλο σεισμό το 396 π. Χ. Πιθανολογείται ότι αυτοί οι σεισμοί ήταν η κύρια καταστροφή των αρχαίων πόλεων της περιοχής. 105 ή 106 ή 107 μ. Χ.: Με βάση τα όσα είναι γνωστά σήμερα, θεωρείται ότι ο σεισμός αυτός ήταν η αιτία καταστροφής της αρχαίας πόλης του Οπούντα. Σημειώθηκε επί Ρωμαίου αυτοκράτορα Τραϊανού, ο οποίος φρόντισε μάλιστα εκείνη την εποχή για την ανακούφιση των σεισμοπαθών. 551 μ.χ.: Με επίκεντρο την πόλη του Σχίναιου (Αχινό ή αρχαίος Εχίνους). Καταστράφηκαν τα τείχη των Θερμοπυλών ενώ θεωρείται πιθανή ακόμη και η αποκοπή εδάφους με τη δημιουργία του Αταλαντονησιού που ως τότε ήταν χερσόνησος μ. Χ. : 24 Μαρτίου με επίκεντρο τη Λαμία 6,8 R και 4000 νεκρούς μ. Χ. : 4 Οκτωβρίου με επίκεντρο το Μαλιακό κόλπο (Θερμοπύλες) με 6,6 R και 10 νεκρούς μ. Χ. : 14 Ιουλίου με επίκεντρο την Γραβιά, με 6,0 R και 10 νεκρούς μ. Χ. : Σημειώθηκαν δύο ισχυροί σεισμοί. Ο πρώτος συνέβη στις 20 Απριλίου με επίκεντρο την περιοχή Μαλεσίνας Μαρτίνου και ο δεύτερος στις 27 Απριλίου με επίκεντρο την περιοχή Αταλάντης και προς Άγιο Κωνσταντίνο. 51

53 Σύμφωνα με τον σεισμολόγο καθηγητή Κ. Μητσόπουλο που έφτασε στην περιοχή αμέσως μετά, οι σεισμοί αυτοί έγιναν αισθητοί σε ολόκληρη την Ελλάδα. Οι ανθρώπινες απώλειες έφτασαν συνολικά τα 253 θύματα. Το μέγεθος του πρώτου σεισμού, που ενδέχεται να ήταν και προσεισμός εκτιμάται από 6.4 έως 7.0 βαθμίδες της κλίμακας Ρίχτερ, ενώ του δευτέρου από 7.0 έως 7.2 βαθμίδες της κλίμακας Ρίχτερ και έδωσε ουσιαστικά το τελειωτικό χτύπημα στην περιοχή αν και το επίκεντρο του ήταν μάλλον πιο βορειοδυτικά προς Άγιο Κωνσταντίνο για τον οποίο μάλιστα, παρατηρήθηκε και θαλάσσιο κύμα (τσουνάμι), ύψους 3 μέτρων, το οποίο προχώρησε 1 χλμ. στη στεριά. Ο σεισμός έγινε αισθητός ακόμη και στην Αθήνα, όπου σε πολλά σπίτια παρατηρήθηκαν ρωγμές. Η σημαντικότερη γεωλογική συνέπεια των σεισμών του 1894 ήταν η δημιουργία του μεγάλου χάσματος της Λοκρίδας, που αρχικά υπολογίσθηκε στα 60 χλμ, ενώ σήμερα ύστερα από εκτεταμένες γεωσεισμικές έρευνες γνωρίζουμε ότι η μεγάλη αυτή διάρρηξη δεν ξεπερνά τα 35 χλμ. Ενδεικτικό επίσης του μεγέθους του φαινομένου αποτελεί και η αναφορά του στην αγγλική εφημερίδα «The Illustrated London News» στο φύλλο της 2 ας Ιουνίου Από το 1900 έως και σήμερα η σεισμική δραστηριότητα παραμένει έντονη. Ωστόσο από το 1964 ελάχιστές είναι οι περιπτώσεις όπου το μέγεθος του σεισμού ξεπέρασε τα 5 R. ( Οι σεισμοί στη Λαμία και τη Φθιώτιδα από το 426 Π.Χ. έως το 2011 Μ.Χ.). IV. Περιοχές και εγκαταστάσεις υψηλού κίνδυνου Ως περιοχές υψηλού κινδύνου, χαρακτηρίζονται οι περιοχές οι οποίες κατά το παρελθόν έχουν πληγεί από σεισμούς. Για το νομό Φθιώτιδας, ως η κυριότερη περιοχή υψηλού κινδύνου, μπορεί να χαρακτηριστεί, η περιοχή από την οποία διέρχεται το ρήγμα της Αταλάντης, το οποίο αρχίζει από το ρέμα του Καραγκιόζη, συνεχίζει προς Ασπρόρεμα - Κυπαρίσσι και φτάνει μέχρι Λάρυμνα. V. Τρωτότητα των τεχνικών κατασκευών Λόγω της συχνά επαναλαμβανόμενης σεισμικής δραστηριότητας στη χώρα μας, ο Γενικός Οικοδομικός Κανονισμός που τη διέπει, έχει αλλάξει αρκετές φορές και είναι αυστηρός με τις προδιαγραφές των τεχνικών κατασκευών. Έτσι, τα τελευταία χρόνια, λόγω της σχετικά υψηλής ποιότητας κατασκευής, εξαιτίας των νέων αυστηρών προδιαγραφών κατασκευής που τέθηκαν, η τρωτότητα των τεχνικών έργων είναι σχετικά μικρή. Μεγάλος όμως αριθμός κτιρίων, ιδιαίτερα στους ορεινούς οικισμούς, είναι κατασκευασμένα πριν το έτος 1959 (προ αντισεισμικού κανονισμού). Τα περισσότερα κτίρια 52

54 είναι κτισμένα μεταξύ του έτους 1959 έως 1985 και παρουσιάζουν χαμηλό επίπεδο σεισμικής ασφάλειας. VI. Κρίσιμες κτιριακές εγκαταστάσεις και ευαίσθητες υποδομές α) Το δίκτυο διανομής φυσικού αερίου το οποίο διέρχεται από το Ν. Φθιώτιδος και το οποίο συνδέεται στην Αμπελιά Λάρισας, συνεχίζει στο Πολυδένδρι Δομοκού - Λαμία - Μπράλο - Μόδι και κατευθύνεται προς το Μαυρονέρι Λιβαδειάς. β) Η Βιομηχανική περιοχή της Λαμίας (ΒΙ.ΠΕ. Λαμίας), στην οποία υπάρχουν αρκετές βιομηχανίες οι οποίες λειτουργούν, κάνοντας χρήση φυσικού αερίου, αυξάνοντας έτσι και τους κινδύνους σε περίπτωση σεισμικών φαινομένων στην περιοχή καθώς επίσης και εργοστάσια που χρησιμοποιούν επικίνδυνα υλικά όπως η HELLAFARM (χημικά) και εργοστάσια και λοιπές μονάδες με χρήση υγραερίου. γ) Το Εθνικό Οδικό Δίκτυο και ιδιαίτερα στην περιοχή του Δ.Δ. Αγίου Κωνσταντίνου όπου υπάρχουν οι οδικές σήραγγες (τούνελ), στις οποίες μπορεί να δημιουργηθούν προβλήματα και εγκλωβισμοί σε περίπτωση σεισμικών φαινομένων. δ) Το Σιδηροδρομικό δίκτυο του Ο.Σ.Ε. στο οποίο δύναται να δημιουργηθούν προβλήματα και κίνδυνοι με ιδιαίτερη έμφαση στην Γέφυρα του Γοργοποτάμου και στη μονή γραμμή που διέρχεται από το απότομο (λόγω κλίσεων) δίκτυο του Μπράλου. ε) Κτίρια ευαίσθητων Υποδομών λόγω της χρήσης τους όπως : το Νοσοκομείο Λαμίας και τα Κέντρα Υγείας των Δήμων του Νομού Φθιώτιδας, Γηροκομεία και Ορφανοτροφεία, Σχολικά συγκροτήματα κάθε είδους, ιδιαίτερα αυτά που έχουν κατασκευασθεί προ του 1985, Δημόσιες Υπηρεσίες που στεγάζονται σε παλαιά κτίρια, Ναοί και Εκκλησίες που έχουν κατασκευασθεί προ του 1985, Ιερές Μονές και παλιά Μοναστήρια, Κάμπινγκ και κατασκηνώσεις,αρχαιολογικοί χώροι, Στρατιωτικές Μονάδες (με επικίνδυνα υλικά όπως η 695 ΑΒΥΠ Μονάδα Καυσίμων Καραβομύλου Αγωγοί καυσίμων Στρατού), Εμπορικό Λιμάνι Στυλίδας και Επιβατικό Λιμάνι Αγίου Κωνσταντίνου. στ) Περιοχές με αυξημένη τουριστική κίνηση όπως: Καμένα Βούρλα, Άγιος Κωνσταντίνος, Άγιος Ιωάννης Θεολόγος, Γλύφα, Ράχη Τυμφρηστού, Γραμμένη οξιά, Καστανιά, Υπάτη και Λουτρά Υπάτης. VII. Κατοικημένες περιοχές με καταγεγραμμένες γεωλογικές ιδιαιτερότητες Στην περιοχή του Νομού Φθιώτιδας οι περιοχές με καταγεγραμμένες γεωλογικές ιδιαιτερότητες (κατολισθητικά φαινόμενα, καθιζήσεις, κ.λ.π) και οι οποίες χαρακτηρίζονται ως ενεργές ή πιθανόν ενεργές, βρίσκονται κατά μήκος του επαρχιακού οδικού δικτύου και είναι : Η Νέα χάραξη της Εθνικής οδού Λαμίας Θεσσαλονίκης στην παράκαμψη της Στυλίδας με την κατασκευή των νέων Οδικών Σηράγγων και των υψηλών αερογεφυρών. Η Επαρχιακή οδός Καμένων Βούρλων - Αγίου Κωνσταντίνου με φαινόμενα καθιζήσεων - κατολισθήσεων πριν την είσοδο στο Δ. Δ. Αγίου Κωνσταντίνου.Σύμφωνα με Νεοτεκτονική Σεισμοτεκτονική μελέτη, από την περιοχή του έργου διέρχεται το ενεργό ρήγμα 53

55 Αρκίτσας Καμένων Βούρλων, το οποίο διασταυρώνεται με την χάραξη λίγο πριν το στόμιο εισόδου της σήραγγας. ( Αναγνωστόπουλος Χρήστος Πάτρα 2006). Ο δρόμος Τυμφρηστός Μεγάλη Κάψη, περίπου 2χιλ. από την κοινότητα Τυμφρηστού. χ.λ.μ. Ο δρόμος Εκάρας Άνω Αγόριανης, στο μέσον του δρόμου, μήκους περίπου 6 Ο δρόμος Γαρδίκι Γραμμένη Οξιά, περίπου 5 χ.λ.μ. από το Δ.Δ. Γαρδικίου. Στην Παλαιά Εθνική Οδό Λαμίας Άμφισσας πηγαίνοντας προς Ιερά Μονή Δαμάστας, περίπου 300 μ. πριν την Μονή. Ο δρόμος Λιβανάτες Μέγα πλάτανος - Γουλέμι, περίπου 500 μ. πριν το Δ. Δ. Γουλεμίου. Ο δρόμος Σπερχειάδας Κανάλια Γαρδίκι εντός του Δ.Δ. Καναλιών. Ο δρόμος Γαρδίκι Πλάτανος στην περιοχή της γέφυρας που υπάρχει εκεί. Ο δρόμος Αταλάντης προς όρια του Ν. Βοιωτίας, περίπου 3 χιλ. από το Δ. Αταλάντης. Στην είσοδο του Δ.Δ. Δύο Βουνών. Ο δρόμος Δύο Βουνά Κουμαρίτσι και η διασταύρωση με Δέλφινο, προς το Δ.Δ. Κουμαριτσίου. Η Εθνική Οδός Λαμίας Καρπενησίου προς Μεγάλη Κάψη Μαυρίλο, περίπου 3 χ.λ.μ.πριν το Δ.Δ. Μεγάλης Κάψης. Γενικότερα σημαντικό κομμάτι του επαρχιακού οδικού δικτύου στα ορεινά εξαιτίας της αποσάθρωσης των ασβεστολιθικών πετρωμάτων που κυριαρχούν στην ευρύτερη περιοχή.(fonografos.net ),( ). VIII. Παράκτιες κατοικημένες περιοχές που στο παρελθόν έχουν καταγραφεί tsunamis Τα παράλια του Μαλιακού Κόλπου καθώς επίσης και του Ευβοϊκού Κόλπου (περιοχές Λοκρίδας), όπου στο παρελθόν έχουν καταγραφεί tsunamis και στα οποία υπάρχει καθημερινή ανθρώπινη δραστηριότητα καθώς και η ύπαρξη παραθαλάσσιων πόλεων και οικισμών. ( 54

56 Πλοκή εκτεταμένης σεισμικής καταστροφής Με βάση τα παραπάνω δεδομένα θα περιγραφεί στην συνέχεια μια υποθετική φυσική καταστροφή μεγάλης κλίμακας. Ο σεισμός ως γενεσιουργός αιτία θα προκαλέσει και μια σειρά έτερων φαινομένων με τρόπο τέτοιο ώστε η εξέλιξη των γεγονότων να προσομοιάζει με ντόμινο. I. Χωροχρονικά δεδομένα Την Κυριακή και ώρα 08:30 το ρήγμα της Αταλάντης ενεργοποιείται σε όλο το μήκος του και δίνει ισχυρό σεισμό της τάξης των 6.9 R. Στις 05 και 06-03/2018 σημειώνονται ισχυροί μετασεισμοί της τάξεως των 6.8R και 6.6R αντίστοιχα ενώ εκατοντάδες είναι οι μετασεισμοί μεταξύ 4.5 R και 5.5 R. Το εστιακό τους βάθος είναι μικρό και κυμαίνεται μεταξύ έξι (6) και δέκα (10) χιλιόμετρων. Σύμφωνα με τους επιστήμονες η μετασεισμική ακολουθία εξελίσσεται φυσιολογικά και δεν έχει κλείσει τον κύκλο της. Οι δυνάμεις που έχουν συσσωρευτεί στο υπέδαφος είναι σε φάσης εκτόνωσης και είναι βέβαιο ότι η σεισμική ακολουθία θα συνεχιστεί. Η ύπαρξη δεκάδων μετασεισμών της τάξεως των 5 R και λιγότερο θεωρείται δεδομένη. Στις σημειώνεται σεισμός 6.4 R που συνοδεύεται από μετασεισμούς στην περιοχή της Αμφίκλειας. Ο συγκεκριμένος σεισμός επηρεάζει σημαντικά και την περιοχή της Φωκίδας. Γίνεται πλέον φανερό ότι, η ενεργοποίηση του ρήγματος της Αταλάντης σε όλο το μήκος του πιθανόν να επηρεάζει και τις γειτονικές σεισμικά ενεργές περιοχές. Εξαιτίας του χαμηλού εστιακού βάθους οι σεισμικές δονήσεις γίνονται αισθητές σε μεγάλο τμήμα της χώρας. Λόγω της Α-Δ έως ΑΝΑ-ΔΒΔ διεύθυνσης και κλίσης προς τα βόρεια βορειοανατολικά του ρήγματος ο σεισμός δεν έγινε έντονα αισθητός, συγκριτικά με το μέγεθος του, στην περιοχή της Αττικής η όποια βρίσκεται νοτίως της Αταλάντης και δεν επηρεάζει το ρήγμα της Πάρνηθας. Καταστροφές όμως καταγράφονται σε Φθιώτιδα, Βοιωτία και Φωκίδα και Εύβοια. II. Συνοδά φαινόμενα Ως επακόλουθα της σεισμικής δραστηριότητας υπάρχουν φαινόμενα μετατοπίσεων, ρευστοποιήσεις, κατολισθήσεις και καταπτώσεις βράχων, εμφάνιση επίγειων ρωγμών, ροές υλικών και εναποθέσεις, υδρολογικές ανωμαλίες και διαρρήξεις με αποτέλεσμα τις αστοχίες στο οδόστρωμα, καθιζήσεις και θραύσεις. Πυρκαγιές επίσης εκδηλώνονται εξαιτίας της αστοχίας των δικτύων παροχής ηλεκτρισμού, υγραερίου και φυσικού αερίου. III. Επιπτώσεις Ν. Φθιώτιδας: Τα περισσότερα προβλήματα εντοπίζονται στην ευρύτερη περιοχή της Αταλάντης και του Δήμου Λοκρών και ακολουθούν οι δήμοι Αμφίκλειας-Ελάτειας, Μώλου Αγίου Κωνσταντίνου, Λαμιέων και Στυλίδος. 55

57 Ζωτικές υποδομές έχουν υποστεί ζημιά ενώ τα δίκτυα επικοινωνίας παρουσιάζουν σοβαρές βλάβες. Ωστόσο έχουμε καταρρεύσεις, μερικές και ολικές αστοχίες δομικών κατασκευών και ζωτικών υποδομών σε ολόκληρο τον νομό. Το λιμάνι του Αγίου Κωνσταντίνου δεν λειτουργεί λόγω εκτεταμένων θραύσεων όπως επίσης και των Καμένων Βούρλων. Η κυκλοφορία στην Ε.Ο Αθηνών-Θεσσαλονίκης έχει διακοπεί εξαιτίας κατολισθήσεων στο ύψος της σήραγγας του Αγίου Κωσταντίνου. Ν. Βοιωτίας : Καταγράφονται ζημίες μέχρι και την πόλη της Λειβαδιάς. Ν. Φωκίδας : Τα προβλήματα εντοπίζονται στα Βορειοανατολικά του νομού, στις ορεινές περιοχές που γειτνιάζουν με τον νομό Φθιώτιδας και ιδιαίτερα με τον Δήμο Αμφίκλειας. Εκφράζονται ανησυχίες για την ανθεκτικότητα του φράγματος του Μόρνου ιδιαίτερα μετά τον σεισμό της Αμφίκλειας. Ν. Ευβοίας : Η βόρεια Εύβοια και κυρίως οι περιοχές μεταξύ Λίμνης Ευβοίας και Αιδηψού. Θύματα : Η μη εργάσιμη ημέρα και η ώρα εκδήλωσης (08:30) του κυρίως σεισμού των 6.9 R προδιαθέτει για υψηλό δείκτη απωλειών καθώς οι περισσότεροι κάτοικοι βρίσκονταν στο σπίτι τους. Μεγάλος γενικότερα είναι ο αριθμός των πολιτών που η ζωή του διαταράχθηκε και επηρεάστηκε από το χτύπημα του Εγκέλαδου. Αρκετοί οι άστεγοι και οι τραυματίες. IV. Η κατάσταση στις κοινότητες και στους ορεινούς οικισμούς. Τα περισσότερα σπίτια είναι παλαιάς κατασκευής και δεν ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις του ΝΕΑΚ. Ως αποτέλεσμα έχουν σημειωθεί καταρρεύσεις. Εξαιτίας της αστάθειας πλαγιών και καταπτώσεων βράχων υπάρχουν συνέπειες στην οδοποιία με ιδιαίτερες δυσκολίες στην πρόσβαση ιδιαίτερα στους απομακρυσμένους ορεινούς οικισμούς. Σε πολλές περιπτώσεις οι επαρχιακοί οδοί έχουν καταστραφεί λόγω διάρρηξης του οδοστρώματος και η χρήση τους είναι αδύνατη. Παράλληλα αρκετοί δασικοί δρόμοι είναι ακατάλληλοι εξαιτίας εκτεταμένων καταπτώσεων βράχων και ολισθήσεων πλαγιών. Αποκλεισμός περιοχών λόγω αστοχιών και καταπτώσεων έχει υπάρξει σε πολλά σημεία και ιδιαίτερα στις περιοχές της δυτικής Φθιώτιδας. Επιπροσθέτως η τροφοδοσία των κατοίκων με είδη πρώτης ανάγκης έχει διακοπεί. Ως αποτέλεσμα οι κάτοικοι και ιδιαίτερα οι ηλικιωμένοι αναμένεται να αντιμετωπίσουν σύντομα σοβαρά προβλήματα διαβιώσεως στην περίπτωση που οι βλάβες στο οδικό δίκτυο δεν αποκατασταθούν σύντομα. Οι ιδιοκτήτες ζωικού κεφαλαίου για τους ίδιους λόγους κινδυνεύουν να χάσουν τα ζώα τους. Η γεωγραφική απομόνωση σε συνδυασμό με την πτώση των συστημάτων επικοινωνίας δεν επιτρέπει,τουλάχιστον σε πρώτο χρόνο, την σαφή εκτίμηση του μεγέθους της καταστροφής στις περιοχές αυτές. 56

58 V. Παράλληλα συμβάντα Εκτός από τις προαναφερθείσες καταστροφές μια σειρά από άλλα συμβάντα, με διαφορετικά όμως χαρακτηριστικά, εξελίσσονται σχεδόν ταυτόχρονα με την κυρίως καταστροφή: 1. Σημειώνεται πυρκαγιά σε εργοστάσιο παράγωγης ταινιών συσκευασίας στην Σκάλα Αταλάντης. 2. Διαρροή τοξικών ουσιών από δεξαμενές εργοστασίου στην ΒΙ.ΠΕ. Λαμίας. 3. Διαφυγή πετρελαίου στον Μαλιακό κόλπο από υποθαλάσσιο στρατιωτικό αγωγό. 4. Επιβατική αμαξοστοιχία εγκλωβίζεται και εκτροχιάζεται σε σήραγγα, στο σημείο του Ασωπού ποταμού. Βράχοι και φθαρτά υλικά έχουν μπλοκάρει την έξοδο του τούνελ προς Μπράλο. Ο μηχανοδηγός και 10 επιβάτες έχουν τραυματιστεί. Καταπτώσεις έχουν σημειωθεί και σε άλλα σημεία του σιδηροδρομικού δικτύου χωρίς όμως να υπάρχουν θύματα. 5. Τροχαία ατυχήματα από καταπτώσεις βράχων, δομικών υλικών και γενικότερα εξαιτίας του πανικού των οδηγών από τα σεισμικά φαινόμενα. 6. Στο φαράγγι του Κεραμιδιού που εντοπίζεται νοτίως της Αμφίκλειας προκλήθηκε κατολίσθηση και σύμφωνα με πληροφορίες υπάρχει πεζοπορική ομάδα εντός του η οποία κατευθύνονταν προς το εξωκλήσι της Αγίας Ιερουσαλήμ. 7. Στις κατασκηνώσεις της Χ.Μ.Ο (Χριστιανικές Μαθητικές Ομάδες) στο βουνό του Παρνασσού σημειώνονται καταπτώσεις βράχων. Στην κατασκήνωση βρίσκονται περίπου 30 παιδιά με τους συνοδούς τους. 8. Τα χιονοδρομικά κέντρα του Παρνασσού λειτουργούν και φιλοξενούν πλήθος τουριστών. Στην θέση κελάρια λόγω των σεισμικών κυμάτων έχουν υποστεί βλάβη οι αναβατήρες και διακόπηκε η λειτουργία τους. Σύμφωνα με τις πρώτες πληροφορίες 25 εκδρομείς έχουν εγκλωβιστεί. 9. Στην κορυφή Καλόγερος,νοτιοδυτικά της Τιθορέας, έχει προκληθεί χιονοστιβάδα και ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες αναφέρουν ότι ομάδα 4 σκιέρ βρίσκονταν στην περιοχή αθλούμενοι στο ορειβατικό σκί. 10. Από καταπτώσεις βράχων οδηγός έχασε τον έλεγχο του οχήματος και εξετράπη σε βάραθρο ύψους 50 μέτρων στην περιοχή της Τ.Κ. Αγόριανης Παρνασσού. 11. Σεβαστός αριθμός ανθρώπων οι οποίοι βρίσκονται στο βουνό όπως κτηνοτρόφοι, εκδρομείς, κυνηγοί δεν έχουν επικοινωνήσει και είναι άγνωστο εάν αυτό οφείλεται αποκλειστικά στην πτώση των δικτύων επικοινωνίας ή έχουν υποστεί κάποιο ατύχημα. 57

59 4.2. Απόκριση στο σενάριο Ακολουθία ενεργειών του Κρατικού Μηχανισμού Όταν μια καταστροφή βρίσκεται σε εξέλιξη εμφανίζονται τρείς (3) περίοδοι κατά την εξέλιξη των γεγονότων : Η πρώτη περίοδος που διαρκεί από την ώρα που εκδηλώθηκε το γεγονός μέχρι τριάντα έξι (36) ώρες. Κατά την περίοδο αυτή επικρατεί: Πανικός. Αποδιοργάνωση λειτουργίας των Υπηρεσιών. Εξάντληση έμψυχου και άψυχου υλικού. Η δεύτερη περίοδος που διαρκεί από τριάντα έξι (36) ώρες μέχρι και έξι (6) ημέρες. Κατά την περίοδο αυτή υπάρχει: Κινητοποίηση του πληθυσμού και των υπηρεσιών της πληγείσης περιοχής και βοήθεια που στέλνεται άλλες περιοχές. Ισολογισμός και συντονισμός των οδηγιών και βοηθειών. Οργάνωση Α βοηθειών. Μαζική άφιξη βοήθειας έμψυχου και άψυχου υλικού. Δυσκολίες συντονισμού. Η Τρίτη περίοδος που διαρκεί από έξι (6) μέχρι και σαράντα πέντε (45) ημέρες. Κατά την περίοδο αυτή πρέπει: Να διαχειρισθούν τα άφθονα μέσα που φθάνουν από παντού (γιατί ενώ τις πρώτες ώρες υπάρχει έλλειψη μέσων και εφοδίων, στη παρούσα περίοδο παρουσιάζεται υπεραφθονία και χρειάζεται ορθολογική διαχείριση). Να γίνει επαναλειτουργία των Νοσοκομείων και οργανισμών κοινής ωφέλειας (ύδρευση, επικοινωνίες κλπ). Να γίνει η βαριά εκκαθάριση και να αρχίσει η ανασυγκρότηση Ακολούθως θα παρουσιαστεί ο αναμενόμενος τρόπος απόκρισης του κρατικού μηχανισμού στην καταστροφή με βάση την θεσμική του οργάνωση: 1. Οι όποιες συντονιστικές ενέργειες θα πραγματοποιηθούν σύμφωνα με τις αρχές του σχεδίου Ξενοκράτης. Σε σύντομο σχετικά χρόνο η περιοχή θα κηρυχτεί σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης. Οι Οργανισμοί άμεσης επέμβασης, μετριασμού και αποκατάστασης, θέτουν 58

60 τους μηχανισμούς τους σε λειτουργία. Ως ξεχωριστοί κλάδοι του κρατικού μηχανισμού προσπαθούν να συντονιστούν μεταξύ τους. 2. H Γ.Γ.Π.Π. με βάση την αρχή της επικουρικότητας θα αναλάβει τον συντονισμό των εμπλεκόμενων σχηματισμών. Τα καθήκοντα της Πολιτικής Προστασίας θα διεξάγονται από την Διοίκηση που βρίσκεται εγγυτέρα στον πολίτη. Σε πρώτο χρόνο ο Δήμαρχος που βρίσκεται πλησιέστερα στο συμβάν θα αντιδράσει άμεσα και θα συντονίσει τις δυνάμεις σε τοπικό επίπεδο. Με βάση τον υπάρχοντα σχεδιασμό θα ενεργοποιήσει υλικά και πόρους που είναι καταγεγραμμένα και διαθέσιμα από Υπηρεσίες της αρμοδιότητας του. Παράλληλα θα ενημερώσει τον Περιφερειάρχη και το Τμήμα Πολιτικής Προστασίας της Περιφέρειας. Θεωρώντας ότι η καταστροφή παρουσιάζει μείζονα χαρακτηριστικά, η αντιμετώπιση της κρίσης με τα υπάρχοντα μέσα θα είναι αδύνατη οπότε ο συντονισμός θα συντελεστεί σε κεντρικό επίπεδο. Ενημερώνονται οι Πολιτικοί Προϊστάμενοι, ο Υπουργός Εσωτερικών και Διοικητικής Ανασυγκρότησης και ο Πρωθυπουργός. 3. Πραγματοποιούνται συγκλήσεις διαδοχικά των Τοπικών, Περιφερειακών και Κεντρικών Συντονιστικών Οργάνων, αξιολογούνται όλες οι πληροφορίες που φθάνουν από τα σημεία των επιχειρήσεων και προτείνονται τα αναγκαία μέτρα όπου κρίνεται σκόπιμο.σε περίπτωση που αποφασιστεί οργανωμένη απομάκρυνση πληθυσμού από την πληγείσα περιοχή, αυτή θα συντελεστεί με ευθύνη της τοπικής αυτοδιοίκησης και με συνδρομή των Υπηρεσιών άμεσης επέμβασης. 4. Επειδή όμως ο αριθμός των συμβάντων θα είναι εξαιρετικά μεγάλος, αναμένεται το επιχειρησιακό κέντρο να ομαδοποιεί αυτά κατά περιοχή και να τα διαβιβάζει στον Δήμο, μαζί με οποιαδήποτε πληροφορία ώστε να αξιολογηθεί από αυτόν κατά την αυτοψία και να δοθεί η προτεραιότητα. Παρόμοια ομαδοποίηση θα υπάρξει ανάλογα και με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε συμβάντος. Σε κάθε περίπτωση, συμβάντα που εγκυμονούν κινδύνους ζωής και ασφάλειας, σε νοσοκομεία, σε κατοικίες και γενικότερα σε χώρους διαμονής ανθρώπων, έχουν προτεραιότητα. Ως εκ τούτου θα δοθεί ιδιαίτερο βάρος στην επέμβαση στις πυκνοκατοικημένες αστικές περιοχές. 5. Σε όλες τις περιπτώσεις πρέπει να γίνει αυτοψία από τους αρμοδίους Οργανισμούς (Ο.Α.Σ.Π.), ώστε να υπάρχει άμεσα ενημέρωση για το συμβάν που πρόκειται να αντιμετωπισθεί. 6. Η Γ.Γ.Π.Π. θα αναζητήσει εναλλακτικούς πόρους για να καλύψει τις αυξημένες ανάγκες σε ανθρώπινο δυναμικό και για το λόγο θα ζητηθεί η συνδρομή εθελοντικών ομάδων. Με την ίδια λογική θα αναζητήσει και τα ανάλογα υλικά μέσα. Τέτοιες περιπτώσεις είναι και η διάθεση ελικοπτέρων από το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας ή το Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας, ή διάθεση χωματουργικών σκαπτικών μηχανημάτων από άλλες υπηρεσίες κ.τ.λ.. 7. Επίσης αναμένεται αίτημα βοήθειας προς τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Έκτακτης Ανάγκης και πιθανόν και προς τη Διεθνή Κοινότητα γεγονός που εμπλέκει και το Υπουργείο Εξωτερικών με την Υ.Δ.Α.Σ. 59

61 Σε γενικές γραμμές η σειρά των ενεργειών των κρατικών Υπηρεσιών και Οργανισμών αναμένεται να είναι η παρακάτω: 1. Ο κρατικός μηχανισμός κινητοποιείται. Λήψη των πρώτων πληροφοριών σχετικά με την σοβαρότητα της κατάστασης. Η ροή είναι συνεχής και προέρχεται από όλες τις πληγείσες περιοχές. 2. Σε πρώτο χρόνο ανταποκρίνονται οι Υπηρεσίες άμεσης επέμβασης (Π.Σ., ΕΛ.ΑΣ., ΕΚΑΒ, κ.ο.κ.). Εξαιτίας του μεγάλου όγκου των αιτημάτων για παροχή βοηθείας σχεδόν ταυτόχρονα ζητούν ενισχύσεις από τις όμορες Υπηρεσίες για να αντιμετωπίσουν την κατάσταση. Με την άφιξη τους στην περιοχή συμβάντος ενημερώνουν τα επιχειρησιακά τους κέντρα για το μέγεθος της καταστροφής. 3. Η Γ.Γ.Π.Π. ενημερώνεται και κινητοποιεί όλους τους εμπλεκόμενους φορείς. 4. Πραγματοποιούνται οι πρώτες συσκέψεις σε κεντρικό και περιφερειακό επίπεδο για αμοιβαία ενημέρωση και ανταλλαγή πληροφοριών με τους επικεφαλείς των Υπηρεσιών (Πυροσβεστική, ΕΛ.ΑΣ, Υγείας, Ο.Α.Σ.Π., κ.ο.κ.). Η Επιστημονική Επιτροπή Βραχυπρόθεσμης Εκτίμησης της Σεισμικότητας με επικεφαλή τον Πρόεδρο του Ο.Α.Σ.Π. παρουσιάζει τα πρώτα επιστημονικά δεδομένα. Η πολιτική ηγεσία προΐσταται. 5. Η περιοχή κηρύσσεται σε κατάσταση Εκτάκτου Ανάγκης. Ενεργοποιείται το σχέδιο Ξενοκράτης. Αν και το συμβάν χαρακτηρίζεται με βάση την έκταση και ένταση του ως περιφερειακό ακραίας έντασης η εμπλοκή του κεντρικού μηχανισμού είναι δεδομένη διότι δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με τις περιφερειακές δυνάμεις. 6. Λαμβάνονται οι πρώτες αποφάσεις σε κεντρικό επίπεδο.οι Υπηρεσίες στελεχώνουν τα κλιμάκια που θα αποστείλουν προς ενίσχυση του προσωπικού που ήδη επιχειρεί στην περιοχή καταστροφής. 7. Παράλληλα με τις επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης ξεκινούν και οι προσπάθειες μετριασμού της καταστροφής και ανακούφισης των πληγέντων. Προτεραιότητα δίνεται στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, την εκκένωση, την προσωρινή εγκατάσταση και σίτιση των θυμάτων, στην αποκατάσταση των βλαβών στις ζωτικές υποδομές, στην οδοποιία, στις επικοινωνίες. 8. Αίτημα προς τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Έκτακτης Ανάγκης για διεθνή βοήθεια. Κάνοντας έναν διαχωρισμό των δράσεων των τοπικών και κεντρικών μηχανισμών θα αναμέναμε τα εξής: Α. Σε τοπικό επίπεδο 1. Θα γίνει ο καθορισμός των λεπτομερειών των σχεδίων εκκένωσης, απομάκρυνσης και προσωρινής εγκατάστασης των πολιτών. 2. Προληπτική εκκένωση και μάλιστα θα προηγούνται οι ευπαθείς ομάδες. 60

62 3. Δρομολόγια εκκένωσης ανάλογα με την περιοχή διαμονής και χώροι συγκεντρώσεις ανάλογα με το χώρο συμβάντος και τις μετεωρολογικές συνθήκες. Χρήσιμοι οι χάρτες επικινδυνότητας. 4. Τρόποι μεταφοράς και απομάκρυνσης των πολιτών. Χρησιμοποίηση όλων των δυνατοτήτων της περιοχής. 5. Εγκατάσταση κινητών ιατρικών μονάδων. 6. Ενισχύσεις λοιπών Υπηρεσιών 7. Αρωγή σε είδη πρώτης ανάγκης. 8. Το κυριότερο είναι να πεισθεί το κοινό να εγκαταλείψει τα υπάρχοντα του ακολουθώντας πιστά τις οδηγίες των αρχών. Β. Σε Εθνικό επίπεδο 1. Προετοιμασία όλης της χώρας για την αντιμετώπιση της κατάστασης. 2. Κατανομή των δυνάμεων στις περιοχές υψηλής διακινδύνευσης. 3. Αντιμετώπιση των επιπτώσεων. 4. Θωράκιση των γειτονικών νομών. 5. Προστασία αρχαιοτήτων. 6. Δημιουργία κέντρων φιλοξενίας και διαμονής και οργάνωση όλων των σχετικών θεμάτων για την διαβίωση τους. Η διαμονή μπορεί να διαρκέσει για μεγάλο χρονικό διάστημα. 7. Όταν εμπλέκονται αλλοδαποί υπήκοοι ενημερώνονται οι χώρες καταγωγής από το Υπουργείο Εξωτερικών. 8. Ενημέρωση γειτονικών κρατών για την πορεία του φαινομένου. 9. Αίτημα βοήθειας προς τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Έκτακτης Ανάγκης και προς τη Διεθνή Κοινότητα. 61

63 Ο ρόλος του Πυροσβεστικού Σώματος Αναλύθηκε έως τώρα το πλαίσιο των δράσεων στην γενικότερη μορφή του, με βάση τους προκαθορισμένους τρόπους λειτουργίας του συστήματος Πολιτικής Προστασίας στην χώρα μας. Κάθε Υπηρεσία αποτελεί κρίκο μιας αλυσίδας ενεργειών για την αντιμετώπισης της κρίσης. Τα υποσυστήματα των διαφόρων Οργανισμών και η επιτυχής συνεργασία τους είναι κομβικής σημασίας για την επιτυχία του συστήματος στην ολότητα του. Σκόπιμα απεφεύχθη μια περαιτέρω ανάλυση των αρμοδιοτήτων και των ευθυνών κάθε φορέα ξεχωριστά. Παρόλα αυτά οφείλουμε να κάνουμε και μια παραδοχή: ότι όταν «χτυπήσει» ο εγκέλαδος οι Υπηρεσίες άμεσης επέμβασης επωμίζονται το κύριο βάρος της αντιμετώπισης της κρίσης. Αντικείμενο της επέμβασης είναι η έρευνα διάσωση για αναζήτηση εγκλωβισμένων, ο απεγκλωβισμός παγιδευμένων ή καταπλακωμένων ατόμων σε οχήματα,κτίρια, κ.λ.π. και η μεταφορά τους σε ασφαλή σημεία, η κατάσβεση πυρκαγιών αν εκδηλωθούν, πιθανές αντλήσεις υδάτων, η παροχή βοήθειας, η διαχείριση εκτάκτων αναγκών λόγω των επαγόμενων του σεισμού καταστροφών. Για το λόγο αυτό θα γίνει μια εκτενέστερη αναφορά στις δράσεις του Π.Σ με δεδομένο ότι, είναι ο Οργανισμός εκείνος ο οποίος θα έχει πρωταγωνιστικό ρόλο στην επέμβαση με την εκδήλωση της καταστροφής. Θέματα που αφορούν την αντιμετώπιση κινδύνων από την εκδήλωση των σεισμικών φαινομένων, αντιμετωπίζονται από τις Υπηρεσίες εξόδων πυρκαγιάς και παροχής βοήθειας του Πυροσβεστικού Σώματος βάσει της αποστολής του, σύμφωνα με το Π.Δ. 210 / (ΦΕΚ Α 99). Σύμφωνα πάντα με την αποστολή και τις αρμοδιότητές που διέπουν το Π.Σ. είναι αρμόδιο μεταξύ άλλων, για την αντιμετώπιση των συνεπειών από φυσικές καταστροφές και τη διάσωση ατόμων καιυλικών αγαθών που κινδυνεύουν από αυτές. ( Ν / 2006 (Α 258). Ο Ν. 4249/2014 (ΦΕΚ Α 73/ ) περί Αναδιοργάνωσης της Ελληνικής Αστυνομίας, του Πυροσβεστικού Σώματος και της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας, καθιστά το Πυροσβεστικό Σώμα επιχειρησιακό βραχίονα της Πολιτικής Προστασίας. Με βάση τα παραπάνω η Πυροσβεστική Υπηρεσία θα αναλάβει την χάραξη του σχεδιασμού και την διεξαγωγή των επιχειρήσεων έρευνας και διάσωσης όπως επίσης και της αντιμετώπισης των δευτερευόντων κινδύνων που θα προκύψουν. Οι Ειδικές Μονάδες Αντιμετώπισης Καταστροφών αποτελούν την αιχμή του δόρατος και είναι οι πλέον εξειδικευμένοι διασώστες του Πυροσβεστικού Σώματος. Σύμφωνα με την έγκριση του κανονισμού λειτουργίας τους, όπως δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα της Κυβερνήσεως, στο άρθρο 2 αναφέρεται ότι Τμήμα Διαχείρισης Καταστροφών, αποτελείται από το προσωπικό της Μονάδας που εκτελεί τη μάχιμη υπηρεσία. (Απόφαση υπ Αριθμ οικ. Φ.109.1). 62

64 Στο παραπάνω Τμήμα υπάγονται και οι παρακάτω ειδικές Ομάδες: 1. Η Ομάδα Υποβρυχίων Διασώσεων (Ο.Υ.Δ.). 2. Η Ορειβατική Ομάδα Έρευνας Διάσωσης (Ο.Ο.Ε.Δ.). 3. Η Κυνοφιλική Ομάδα Έρευνας Διάσωσης (Κ.Ο.Ε.Δ.). 4. Η Ομάδα Χημικών, Βιολογικών, Ραδιολογικών καιπυρηνικών Απειλών και Τεχνολογικών Ατυχημάτων (Χ.Β.Ρ.Π. & Τ.Α.). Οι Ε.Μ.Α.Κ. διαθέτουν εξειδικευμένο εξοπλισμό Έρευνας (κάμερες, γεώφωνα κ.λ.π.), Ανίχνευσης (Ειδικά διασωστικά σκυλιά) και ειδικής διάσωσης (υποστυλώματα, ειδικές αερόσφυρες, κ.λ.π.) για την διεκπεραίωση της αποστολής τους, έτσι όπως περιγράφηκε στο προηγούμενο εδάφιο και ιδιαίτερα για την περίπτωση ενός σεισμικού συμβάντος. Με δεδομένο ότι οι άλλες Υπηρεσίες του Π.Σ. δεν διαθέτουν ανάλογο εξοπλισμό,εκτός των καθιερωμένων διασωστικών σειρών, συμπεραίνεται ότι το προσωπικό των Ε.Μ.Α.Κ. στην υποθετική περίπτωση που πραγματευόμαστε θα έχει πρωταγωνιστικό ρόλο και θα ζητηθεί η συνδρομή του. Η αποτελεσματικότητα της επέμβασης του Π.Σ. θα εξαρτηθεί από μια σειρά δράσεων που αυτόματα θα πρέπει να υλοποιηθούν όπως: 1. Άμεσες ενέργειες με την προετοιμασία μονάδων έρευνας διάσωσης (SAR).Το προσωπικό τίθεται σε επιφυλακή. 2. Ενημέρωση των υπολοίπων Υπηρεσιών και Οργανισμών που έχουν ρόλο εμπλεκομένου στο συμβάν. Η Πυροσβεστική Υπηρεσία είναι η πρώτη που φτάνει στον τόπο του συμβάντος και ως εκ τούτου δίνει και την αρχική εικόνα. 3. Ανάπτυξη σχεδίου δράσης βασισμένου στην επικρατούσα κατάσταση, τις πληροφορίες, τις μετεωρολογικές συνθήκες. 4. Καθορίζονται οι περιοχές έρευνας μετά τον διαχωρισμό της περιοχής σε ζώνες καταστροφής. Σύμφωνα με τις πληροφορίες και την αναγνώριση που πραγματοποιούν οι επικεφαλής ομάδων, η περιοχή χωρίζεται σε τέσσερεις (4) ζώνες που είναι: α] Με πολύ μεγάλες ζημιές - απροσπέλαστη περιοχή. β] Με μεγάλες ζημιές -δύσκολα προσπελάσιμη. γ] Με ζημιές -προσπελάσιμη. δ] Με ελάχιστες ζημιές -χωρίς μεγάλη σημασία. 5. Ενεργοποιούνται περισσότεροι πόροι ώστε να καλυφτούν οι ανάγκες του σχεδιασμού. 6. Επιλέγονται τα κατάλληλα σημεία επίβλεψης των επιχειρήσεων. 63

65 7. Διασφάλιση του συντονισμού, των επικοινωνιών, εξοπλισμού και συνεχούς ενημερώσεως από την μετεωρολογική υπηρεσία. 8. Διασφάλιση ότι η Διεύθυνση επιχειρήσεων θα έχει συνεχή ενημέρωση για την πρόοδο της SAR. 9. Αναλυτική ενημέρωση σχετικά με τις λεπτομέρειες του σχεδίου επέμβασης 10. Ανάπτυξη σχεδίου προς την κατεύθυνση εκκένωσης πολιτών από τις πληγείσες περιοχές. Η μελέτη των σχεδίων επεμβάσεων και των μνημονίων ενεργειών του Π.Σ. κατέδειξε σαφή διαχωρισμό δράσεων ανάλογα με το είδος και την ένταση του συμβάντος. Η δομή των πρωτοκόλλων είναι κάθετη και με απαίτηση απαρέγκλιτης τήρησης τους. Ο χρόνος προετοιμασίας - συγκρότησης για όλες τις Πυροσβεστικές δυνάμεις ορίζεται στα είκοσι (20) λεπτά. Σημειώνεται όμως ότι το Π.Σ. δεν χρησιμοποίει σήμερα κάποιο οργανωμένο σχέδιο ολικής διαχείρισης των περιστατικών. 64

66 Κεφάλαιο 5. Αδυναμίες του Ελληνικού συστήματος και προτάσεις βελτίωσης Ο σχεδιασμός των δομών και η κατάρτιση των μνημονίων απόκρισης είναι ένα ζήτημα. Η αποτελεσματικότητα όμως των μηχανισμών διαχείρισης της κρίσης στην πράξη είναι ένα άλλο. Η προσπάθεια εντοπισμού αναμενόμενων αδυναμιών, του Εθνικού Συστήματος Αντιμετώπισης Κρίσεων και Καταστροφών, όταν αυτές εκδηλώνονται με μεγάλη κλίμακα σε ορεινές περιοχές, δεν μπορεί να κριθεί αποσπασματικά. Άλλωστε οι επιχειρήσεις έρευναςδιάσωσης είναι άρρηκτα εξαρτώμενες, όπως θα εκτεθεί στην συνέχεια, από την ορθή λειτουργία του Εθνικού συστήματος στο σύνολο του. Συνεπώς θα προηγηθεί μια κριτική θεώρηση και παρουσίαση των παθογενειών του μηχανισμού διαχείρισης κρίσεων στο σύνολο του.στην συνέχεια η μελέτη θα εξειδικεύσει στις διαφαινόμενες αδυναμίες απόκρισης και αρωγής στις ορεινές περιοχές. Θα αναζητηθεί με άλλα λόγια ο βαθμός ανταπόκρισης του συστήματος σύμφωνα με όσα το ίδιο προβλέπει στην στρατηγική του οργάνωση. Το θεσμικό πλαίσιο που διέπει το Ελληνικό σύστημα και παραδείγματα μη επιτυχημένης διαχείρισης καταστροφών μεγάλης κλίμακας από το πρόσφατο παρελθόν, θα χρησιμοποιηθούν ως εργαλεία εντοπισμού των αδυναμιών αυτών Κριτική θεώρηση του σχεδίου ΞΕΝΟΚΡΑΤΗΣ. Στο άρθρο 1 της Υ.Α. 1299/ αναφέρεται ότι, με το Γενικό σχέδιο με την κωδική ονομασία «Ξενοκράτης», επιδιώκεται η διαμόρφωση ενός συστήματος αποτελεσματικής αντιμετώπισης των φυσικών καταστροφών. Στην Γ.Γ.Π.Π. έχει ανατεθεί ο κεντρικός συντονιστικός ρόλος (Ν3013/2002). Ένα σύστημα όμως αποτελείται από υποσυστήματα που είναι αλληλένδετα, έχουν στοιχεία διασύνδεσης, αλληλεπίδρασης και συμπληρωματικότητας (Μ. Δεκλερής 1986 Συστημική θεωρία). Με ανάλογο τρόπο το σύστημα Ξενοκράτης δομείται από τους Οργανισμούς (πρόληψης, απόκρισης, αποκατάστασης)που το απαρτίζουν ως υποσυστήματα του. 65

67 Το πλαίσιο του συστήματος Ξενοκράτης είναι περίπλοκο διότι: Περιέχει μεγάλο αριθμό εμπλεκομένων φορέων. Απαιτούνται πολλές διασυνδέσεις. Οι σχέσεις αλληλεξάρτησης είναι μεγάλες. Η συνέργεια είναι χαλαρά οργανωμένη. Περιλαμβάνει πολλά υποσυστήματα. Η προσαρμοστικότητα του είναι σε χαμηλά επίπεδα. Στην χώρα μας η συχνότητα επανάληψης αδυναμιών με τα ίδια ποιοτικά χαρακτηριστικά οδηγεί στο συμπέρασμα της ύπαρξης εγγενών παθογενειών με συνέπειες στον συντονισμό και τον σχεδιασμό των επιχειρήσεων. Οι παθογένειες αυτές αναφέρονται σε ζητήματα: 1. Πληροφοριών- Επικοινωνιών και λειτουργίας των Επιχειρησιακών Κέντρων. Βασική προϋπόθεση για την ορθή λειτουργία του συστήματος Διαχείρισης και Αντιμετώπισης Εκτάκτων Αναγκών είναι η ροή (εισροές, εκροές) και η ανταλλαγή των πληροφοριών μεταξύ των υποσυστημάτων. Η επεξεργασία των πληροφοριών θα οδηγήσει στην κατάρτιση του σχεδιασμού. Οργανόγραμμα 3: Ροή των πληροφοριών εντός του συστήματος (Πηγή: ΥΑ σελ 5845 Παράρτημα Γ ). 66

68 Όπως αποτυπώνεται στο διάγραμμα το κέντρο της ροής πληροφοριών είναι η Γ.Γ.Π.Π. Οι πληροφορίες διαχέονται από πάνω προς τα κάτω και αντιστοίχως με κάθετη θα λέγαμε δομή. Δεν υπάρχει όμως οριζόντια διασύνδεση μεταξύ των εμπλεκομένων φορέων με ότι αυτό συνεπάγεται για τον σχεδιασμό και φυσικά τον συντονισμό. Τα υποσυστήματα δηλαδή δυσλειτουργούν. Η συντονιστική οδηγία υπ αριθ. 4 του σχεδίου Ξενοκράτης αναφέρει ότι, «Ιδρύονται, οργανώνονται και εξοπλίζονται κέντρα επιχειρήσεων όπου από τον νόμο προβλέπονται για την αποτελεσματικότερη δραστηριοποίηση και συντονισμό των εμπλεκόμενων δυνάμεων. Τα κέντρα πρέπει να είναι συνδεμένα μεταξύ τους και επιπλέον να έχουν τον απαιτούμενο υλικοτεχνικό εξοπλισμό για την ολοκλήρωση της αποστολής τους» ( ΥΑ 1299/2003 ΦΕΚ 423/Β/ ). Στην πραγματικότητα τα κέντρα αυτά ακόμα δεν έχουν υλοποιηθεί στο σύνολο τους και όπου έχουν εγκατασταθεί οι υλικοί πόροι δεν έχει τοποθετηθεί προσωπικό για την λειτουργία τους. Τέλος τα δύο (2) κινητά επιχειρησιακά κέντρα που προμηθεύτηκε η χώρα για την Ολυμπιάδα του 2004, γνωστότερα με την κωδική ονομασία «Όλυμπος» τα τελευταία μόλις χρόνια άρχισαν να χρησιμοποιούνται κυρίως σε δασικές πυρκαγιές. 2. Ορολογίας Η αξιολόγηση των πληροφοριών και η ουσιαστική επικοινωνία προϋποθέτει και κοινό επιχειρησιακό κώδικα των Οργανισμών. Στην χώρα μας δεν έχει επικρατήσει μια κοινά αποδεκτή ορολογία μεταξύ των εμπλεκομένων. Κατά διαστήματα Νομοθετικά Διατάγματα, Εγκύκλιοι και Οδηγίες από την Γ.Γ. Πολιτικής Προστασίας αποσαφηνίζουν και καθορίζουν σημαντικά θέματα. Εν τούτοις η ουσιαστική επικοινωνία μεταξύ των Υπηρεσιών και η διαλειτουργικότητα των εγγράφων δεν είναι ακόμα στο επιθυμητό επίπεδο. Ακόμα και οι κωδικοί των εγγράφων είναι διαφορετικοί. Περαιτέρω η εμπλοκή Μ.Κ.Ο. και λοιπών παικτών δημιουργεί νέα δεδομένα και απαιτήσεις. Ο συντονισμός όλων αυτών δεν καλύπτεται από την έκδοση απλά ενδουπηρεσιακών και διατάξεων στις οποίες η πρόσβαση είναι δύσκολή για όσους δεν είναι στελέχη Κρατικών Οργανισμών. Επιπλέον τα σχέδια έκτακτης ανάγκης θα πρέπει να συντάσσονται σε απλή και κατανοητή «γλώσσα». Η απουσία της κοινής ορολογίας σε θέματα διαχείρισης εκτάκτων αναγκών δημιουργεί προβλήματα συντονισμού και μεταξύ των συναρμόδιων υπουργείων. 3. Κατανομής αρμοδιοτήτων Αρκετές φορές στο παρελθόν η προστριβή των Υπηρεσιών σχετικά με θέματα δικαιοδοσίας και ευθυνών οδηγήθηκε ακόμα και στις δικαστικές αίθουσες προκειμένω να ξεκαθαριστούν οι διαφορές τους. 67

69 Το σχέδιο ΞΕΝΟΚΡΑΤΗΣ δεν προβλέπει καθορισμένη διαδικασία η οποία να αποσαφηνίζει τα ζητήματα αυτά. Κατά συνέπεια και οι διαδικασίες εφαρμογής του σχεδιασμού καθίσταται αρκετά περίπλοκες. Σε κάθε περίπτωση υπάρχει ένα οριακό σημείο πέραν του οποίου η εμπλοκή πολλών φορέων θα οδηγήσει νομοτελειακά σε επικαλύψεις, γιγάντωση της γραφειοκρατίας και καθυστερήσεις στην απόκριση. Χαρακτηριστικά διαπιστώνεται ότι, ακόμα και η σύγκληση των συντονιστικών οργάνων δεν ακολουθεί την σωστή σειρά αλλά αντίθετα κορυφώνεται με την συνεδρίαση σε ανώτατο επίπεδο, πριν ακόμα διαπιστωθεί το μέγεθος της καταστροφής π.χ. ο σεισμός της Κεφαλονιάς το Η κατανομή αρμοδιοτήτων ακυρώνεται στην πράξη σε ανώτατα κλιμάκια διαχείρισης. Επιπροσθέτως στην Ελλάδα οι αποφάσεις για την χορήγηση ανθρωπιστικής βοήθειας ανήκουν στο Υπουργείο Εξωτερικών (Υπηρεσία Διεθνού Αναπτυξιακής Συνεργασίας -ΥΔΑΣ )σε αντίθεση με τις λειτουργικές εξελίξεις της Ευρωπαϊκής Π.Π. (hellenicaid.mfa.gr/images/stories/docs/ydas3_ektheseis/report-2012-gr-final.pdf). 4. Πόρων Σύμφωνα με το Ν. 3013/2002 οι πόροι συντονίζονται και κατευθύνονται από την Γ.Γ.Π.Π. Η ποσότητα και η ποιότητα τους θα εξαρτηθεί από την έκταση και την ένταση της καταστροφής. Διαπιστώνεται η ελλιπής γνώση, από τους εμπλεκόμενους στην διαχείριση καταστροφών οργανισμούς, αναφορικά με τα μέσα που έχουν στην διάθεση τους. Επιπροσθέτως πέραν της ποσοτικής καταγραφής και η ποιοτική ανάλυση και αξιολόγηση τους δεν είναι συστηματικά οργανωμένη. «Επίσης παρατηρείται υστέρηση της συμβολής των κρατικών οργανισμών που δεν έχουν υποχρέωση σύνταξης σχεδίων έκτακτης ανάγκης με αποτέλεσμα να μην αξιοποιείται ένα σημαντικό ποσοστό των διαθέσιμων πόρων» (Καραμάνου Χρ. Ασπασία, 2012, Πολιτική Προστασία της Χώρας έναντι φυσικών καταστροφών κατά τη διάρκεια ειρηνικής περιόδου. Ο ρόλος της τοπικής αυτοδιοίκησης και των εθελοντικών οργανώσεων σελ. 367). Το ανθρώπινο δυναμικό και τα μέσα πολιτικής προστασίας δεν είναι ακόμα καταγεγραμμένα σε μια ενιαία εθνική βάση. 5. Λειτουργίας των Ο.Τ.Α. Ο ρόλος των πρωτοβάθμιων οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης δεν υποστηρίζεται επαρκώς στο σχεδιασμό. Η αποκέντρωση αποτελεί ακόμα και σήμερα το ζητούμενο. Ως συνέπεια οι Ο.Τ.Α. είναι υποστελεχωμένοι. Πιο συγκεκριμένα παρατηρείται έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού με επάρκεια γνώσεων, στην οργάνωση, στον έλεγχο του συντονισμού. Δίνεται η εντύπωση ότι η σύσταση των τμημάτων Π.Π. στους Ο.Τ.Α δημιουργήθηκε καθαρά για τυπικούς λόγους για την τήρηση των υποχρεώσεων τους που απορρέουν από την σχετική νομοθεσία. 68

70 6. Χρηματοδότησης Σε τοπικό επίπεδο διατίθενται κεφάλαια για δράσεις πρόληψης σε δήμους από τον ετήσιο Εθνικό προϋπολογισμό από το Υπουργείο Εσωτερικών. Απορροφούνται επίσης κονδύλια από τα τομεακά επιχειρησιακά προγράμματα που συνοδεύουν το πλαίσιο του Hyogo. Ωστόσο δεν υπάρχει ανάπτυξη ενός δικτύου εύρεσης εναλλακτικών χρηματοδοτικών πόρων (civilprotection.gr). 7. Πολιτικών Παρεμβάσεων Ο τομέας Διαχείρισης κρίσεων αποτελεί αρκετές φορές πεδίο άσκησης πολιτικών πειραματισμών και προσωπικών φιλοδοξιών. Η αξιολόγηση του πολιτικού κόστους και η εκμετάλλευση του πόνου των θυμάτων γίνονται εργαλεία μικροπολιτικών παρεμβάσεων. Σε άλλες περιπτώσεις διαπιστώνεται ταύτιση των προσώπων που συμμετέχουν σε διαφορετικά θεσμικά όργανα της Πολιτικής Προστασίας. Στην ανωτέρω προβληματική κατάσταση έρχεται να προστεθεί και η διαφοροποίηση των προβλημάτων και των προτεραιοτήτων από τους τοπικούς αιρετούς άρχοντες. Σε πολλές περιπτώσεις οι τοπικοί άρχοντες ζητούν να κηρυχτεί η χώρα σε κατάσταση έκτακτής ανάγκης, παρόλο που τα γεωγραφικά όρια της πληγείσας περιοχής δεν δικαιολογούν κάτι τέτοιο, με απώτερο στόχο να ικανοποιήσουν το λαϊκό αίσθημα. Ορισμένες φορές το καταφέρνουν. Συχνά υπό την πίεση των αιτημάτων των πολιτών υπάρχουν παρεμβάσεις στο έργο του συντονισμού και της αποστολής δυνάμεων με αποτέλεσμα η ομαδοποίηση των συμβάντων να μην ανταποκρίνεται στις πραγματικές ανάγκες Οι δασικές πυρκαγιές του 2007 ως παράδειγμα αποτυχίας του Εθνικού Συστήματος Αντιμετώπισης Έκτακτων Αναγκών Οι δασικές πυρκαγιές του 2007 αποτελούν την μεγαλύτερη φυσική καταστροφή των τελευταίων ετών στην χώρα. Εκτεταμένες πυρκαγιές σε πολλά μέρη της χώρας, κυρίως τον μήνα Αύγουστο, έκαψαν περισσότερα από εκτάρια ( 2.700km 2 ) γης, με αποτέλεσμα το θάνατο τουλάχιστον 63 ανθρώπων. Μέχρι τις 30 Αυγούστου κάηκαν σπίτια και έμειναν άστεγοι. Το ύψος των καταστροφών έφτασε τα πέντε δισεκατομμύρια Ευρώ. (Wikipedia). Για τις πυρκαγιές της Ηλείας αναζητήθηκαν οι ευθύνες στις δικαστικές αίθουσες και ανάμεσα στους κατηγορουμένους υπήρχαν ανώτατα στελέχη της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και του Πυροσβεστικού Σώματος. Στην αγόρευσή του ο εισαγγελέας τόνισε: «Οι παραλείψεις που έγιναν πρέπει να εντοπιστούν και να μην ξαναγίνουν. Και το καλύτερο μνημόσυνο για τους ανθρώπους που χάθηκαν είναι η αποφασιστικότητά μας, είτε ατομικά είτε ως φορέων εξουσίας, να μην τις επαναλάβουμε ξανά». ( Οι παραλείψεις, όπως εντοπίστηκαν κατά την ακροαματική διαδικασία, αποτύπωσαν το χρονικό της καταστροφής και τα λάθη των αρμοδίων. 69

71 Σύμφωνα λοιπόν με το δικαστήριο (πρωτόδικα, εφετείο) οι αντιπεριφερειάρχης και δήμαρχος δεν είχαν καταστρώσει σχέδιο για την αντιμετώπιση των πυρκαγιών. Ο αντιπεριφερειάρχης Ηλείας και ενώ είχε γνώση εγγράφου της Πολιτικής Προστασίας διεκπεραίωσε τα καθήκοντά του με επιφανειακό τρόπο και δεν διασφάλισε αν ο μηχανισμός αντιμετώπισης μπορεί να ανταποκριθεί. Ο πρώην δήμαρχος Ζαχάρως σύμφωνα πάντα με το δικαστήριο καταδικάστηκε για αδιαφορία να συγκαλέσει Συντονιστικό Τοπικό Όργανο, αφού έλαβε ενημέρωση για την επικινδυνότητα ενώ διέθεσε και τα χρήματα της πυροπροστασίας του 2007, για έργα οδοποιίας και όχι για το σκοπό για τον οποίο είχαν δοθεί. Καταγράφηκε επίσης και ελλιπή τέλεση καθηκόντων και ανετοιμότητα από πλευράς Πυροσβεστικού προσωπικού που είχαν συνέπεια στον χρόνο απόκρισης. ( Με βάση τα παραπάνω και σε συνδυασμό με τη μελέτη των αναφορών και των δημοσιευμάτων εκείνης της περιόδου καταλήγουμε σε ορισμένες διαπιστώσεις: Οι πλησιέστεροι στην καταστροφή δήμοι και ο νομός δεν είχαν σχέδια απόκρισης και κατά συνέπεια δεν είχαν γνώση των πόρων τους. Το συντονιστικό όργανο ακόμα και σε επίπεδο νομού δεν συνεδρίασε. Απουσία πληροφόρησης αφού οι τοπικοί παράγοντες λειτουργούσαν κατά το δοκούν. Σχέδιο εκκένωσης δεν υπήρχε. Το επιχειρησιακό κέντρο του Π.Σ. δεν ήταν συνδεδεμένο με αυτό της Γ.Γ.Π.Π. Διαμάχες ξέσπασαν για την αρμοδιότητα διαχείρισης της κρίσης και την κυρία ευθύνη της καταστροφής κυρίως μεταξύ του Π.Σ. και της Γ.Γ.Π.Π. Πολιτικές παρεμβάσεις για τον τρόπο διάθεσης των πόρων αντιμετώπισης. Μη ορθολογική διαχείριση των κονδυλίων μετριασμού και αποκατάστασης. 70

72 5.2. Προτάσεις Με την αναδιοργάνωση του Ν. 4249/2014 (ΦΕΚ Α 73/ ) έγιναν πολύ σημαντικά βήματα για την επίλυση μιας σειράς ζητημάτων ώστε να βελτιωθεί ο συντονισμός των εμπλεκόμενων φορέων. Επιπροσθέτως η χώρα μας κατόπιν εκτενών διαβουλεύσεων με Υπηρεσίες και φορείς υπέβαλε την 1 η Ιουνίου 2012 στην Γραμματεία του UN/ISDR την Ελληνική Εθνική Πλατφόρμα Μείωσης της Επικινδυνότητας των Καταστροφών(Hellenic National Platform for Disaster Risk Reduction- HNP-DRR ). ( civilprotection.gr). Στόχος της Εθνικής Πλατφόρμας είναι η εγκαθίδρυση κρατικών και κοινωνικών μηχανισμών, με σκοπό την ανάληψη ενεργειών που αποσκοπούν στη μείωση των ανθρώπινων, κοινωνικών και οικονομικών απωλειών, συνεπεία φυσικών και ανθρωπογενών καταστροφών. (Ετήσια Έκθεση της Ελληνικής Διμερούς και Πολυμερούς Κρατικής Αναπτυξιακής Συνεργασίας και Βοηθείας έτος 2012/ ΥΠΕΞ). Παρόλα αυτά όμως πρέπει να επισημανθεί ότι το σχέδιο ΞΕΝΟΚΡΑΤΗΣ, παραμένει σχεδόν αμετάβλητο από το Οι δυσλειτουργίες αυτές έχουν ως αποτέλεσμα όχι μόνο την υποβάθμιση της ποιότητας των σχεδίων έκτακτης ανάγκης αλλά πλήττουν συνολικά την αποδοτικότητα του συστήματος Πολιτικής Προστασίας. Τα σχέδια έκτακτης ανάγκης δεν μπορούν να είναι στατικά αντιθέτως πρέπει να χαρακτηρίζονται από ευελιξία ανταποκρινόμενα στις νέες προκλήσεις. Οι νέες προκλήσεις δεν αφορούν αποκλειστικά την τυπολατρική κατάρτιση μνημονίων διαχείρισης κρίσης αλλά επεκτείνονται και σε παράλληλες δράσεις όπως η εξασφάλιση πρόσθετης χρηματοδότησης, η ενεργότερη εμπλοκή της επιστημονικής κοινότητας στον μηχανισμό διαχείρισης των καταστροφών, η χρήση καινοτόμων τεχνολογιών, η αειφόρος ανάπτυξη, η ασφαλιστική πολιτική, η προαγωγή του εθελοντικού κινήματος και η ουσιαστική εκμετάλλευση της δυναμικής του κ.ο.κ. Το Πλαίσιο του Σεντάι έθεσε νέες βάσεις στην προσέγγιση αυτών των ζητημάτων και ιδιαίτερα στην επίτευξη προσαρμοστικότητας και ανθεκτικότητας των κοινωνιών. Mε βάση τα παραπάνω για να καλυφθούν τα κενά αδυναμίες του Ελληνικού Συστήματος πρέπει: 1. Να είναι σχεδιασμένο διαδραστικά σε όλα τα επίπεδα διοίκησης με: Την προαγωγή της ανατροφοδότησης. Η κάθετη δομή σχεδίασης από κάθε φορέα ξεχωριστά δεν ευνοεί την διασύνδεση. Την τήρηση αρχών σταθερών κατανοητών και μη αμφισβητήσιμών από τα υποσυστήματα. Την πρόκριση του αυτοσχεδιασμού και της προσαρμοστικότητας. 71

73 2. Να βελτιωθεί η Οργάνωση του διασφαλίζοντας : Ένα σύστημα επικοινωνίας που θα εξασφαλίζει τη ροη όχι μόνο κάθετα αλλά και οριζόντια. Πιστοποιημένη εκπαίδευση που θα προσανατολίζεται στην επαγγελματική επάρκεια και στην ομοιογένεια τρόπου δράσης και ορολογίας. Κοινά έγγραφα μεταξύ των Υπηρεσιών. Την σωστή λειτουργία με ορθολογική κατανομή των αρμοδιοτήτων. Οι θεσμικές παρεμβάσεις θα βοηθήσουν προς αυτή την κατεύθυνση. Ότι οι φορείς θα έχουν επαρκή γνώση των καθηκόντων τους. Οι δομές που προβλέπονται να υπάρχουν στην πραγματικότητα και να επανδρώνονται από κατάλληλους πόρους. Την υποχρεωτική τήρηση των μνημονίων και την καταγραφή των πόρων από τους Περιφερειακούς και Τοπικούς Οργανισμούς. Ο κατάλογος αυτός δεν πρέπει να είναι απλά μια στατική καταγραφή πόρων αλλά θα πρέπει να υπάρχει πλήρης περιγραφή των διαδικασιών στις οποίες θα χρησιμοποιηθούν. (Alexander, D. 2005). 3. Να θεσμοθετηθεί η αξιολόγηση και να διασφαλιστεί η συνοχή μεταξύ των Υπηρεσιών με: Την θέσπιση περιοδικών αξιολογήσεων από την Γ.Γ.Π.Π. Ένα απλοποιημένο νέο σύστημα παρακολούθησης που θα καλύψει τα κενά αυτά και θα αποτελέσει ένα αποδοτικότερο μέσο μέτρησης της συντελούμενης προόδου. Δείκτες θα μπορούσαν να είναι η συχνότητα των καταστροφών, οι άμεσες οικονομικές απώλειες ως % του ΑΕΠ, ο αριθμός των θανάτων και των τραυματιών, το ποσοστό των ασφαλισμένων ζημιών σε σύγκριση με τις συνολικές ζημίες, το ποσοστό των ιδιωτικών και δημόσιων πόρων που διατίθενται για τη μείωση των κινδύνων καταστροφών και την ετοιμότητα. Οι δείκτες θα μπορούσαν να συμβάλουν στην οικοδόμηση ανθεκτικότητας, στην εξασφάλιση ότι οι φορείς θα λογοδοτούν για τις πράξεις τους ή στις κυρώσεις για τη μη ανάληψη δράσης ( Ολοκληρωμένη περιφερειακή στρατηγική διαχείρισης του κινδύνου καταστροφών μέσα από ισχυρές τοπικές δομές για τη βελτίωση του σχεδιασμού και της ανθεκτικότητας των πόλεων. Να προωθηθούν οι περιφερειακές εκτιμήσεις επικινδυνότητας και ο αποτελεσματικότερος σχεδιασμός. Η εκτίμηση των εθνικών ικανοτήτων διαχείρισης των κινδύνων αποτελεί άμεσο στόχο. 4. Να ενθαρρύνει την ανάπτυξη καινοτόμων τεχνολογιών και μέσων για την υποστήριξη της διαχείρισης καταστροφών με Συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης,gmes,gis, ΤΠΕ, ανθεκτικές υποδομές και κτήρια, πράσινες υποδομές, κλιματολογικά μοντέλα, προσεγγίσεις με βάση το οικοσύστημα. 72

74 Προσέγγιση πολλαπλών κινδύνων (καλύπτοντας φυσικούς, ανθρωπογενείς κινδύνους, συμπεριλαμβανομένων των βιομηχανικών και χημικών ατυχημάτων) και έρευνα προσανατολισμένη στην καλύτερη αντιμετώπιση των μελλοντικών κινδύνων και προκλήσεων. Ολοκληρωμένα μοντέλα κινδύνων καταστροφών. Σχεδίαση χαρτών με κατάδειξη παραμέτρων όπως η τρωτότητα, η διακινδύνευση και η ανθεκτικότητα των κοινωνιών. Την ευρύτερη χρήση των Μ.Μ.Ε. και του διαδικτύου τα οποία μπορούν όπως έδειξε η εμπειρία από άλλες καταστροφές π.χ. Αιτή, Νεπάλ να τεθούν στην υπηρεσία διαχείρισης του κύκλου των καταστροφών. Την προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης. Όλες οι μεγάλες υποδομές και έργα πρέπει να είναι ευαίσθητες/α ως προς τις πιθανότητες εμφάνισης κινδύνων και ανθεκτικές/ά στην κλιματική αλλαγή και τις καταστροφές. Η συμφωνία του UNFCCC,το Πράσινο Ταμείο για το κλίμα, ο διεθνής μηχανισμός της Βαρσοβίας για τις απώλειες και τις ζημίες καθώς και διεθνείς διασκέψεις όπως οι ICN,CBD,ΓΣΗΕ προσφέρουν ευκαιρίες συντονισμού και προάγουν τη διαδικασία εθνικού σχεδιασμού προσαρμογής στην βιώσιμη ανάπτυξη. (Βρυξέλλες ( COM,2014). 5. Να επιτευχτεί η πρόσβαση, στα δεδομένα, την διαθεσιμότητα, την ανταλλαγή και συγκρισιμότητα τους με: Την συμμετοχή της HNP-DRR στη συγκέντρωση και την ανταλλαγή αξιόπιστων και συγκρίσιμων στοιχείων σχετικά με τις ζημίες από καταστροφές, τις απώλειες, την επικινδυνότητα και τον βαθμό έκθεσης σε κινδύνους. Την πρόσβαση της σε πληροφορίες σχετικές με την έγκαιρη προειδοποίηση για επικείμενους κινδύνους. Μεγάλο ρόλο συνεπώς έχει η συνέργεια των φορέων. 6. Να εξοικονομήσει πόρους χρηματοδότησης επιδιώκοντας : Στενότερη συνεργασία με διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, όπως με την ΕΤΕ (Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων) και την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (ΕΤΑΑ), καθώς και με μεγάλους επενδυτές. Πρέπει να προωθηθούν νέες πρωτοβουλίες και κίνητρα για τη συμμετοχή όλων των επιχειρήσεων καθώς και η ανάπτυξη σχέσεων συνεργασίας μεταξύ δημόσιων, ιδιωτικών και άλλων ενδιαφερόμενων μερών. Μηχανισμούς που διασφαλίζουν ότι οι χρηματικές ενισχύσεις για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας θα κατευθύνονται στις ανάλογες δράσεις. Χρήση της ασφάλισης ως μέσου για τη διαχείριση καταστροφών. Στην χώρα μας η ασφάλιση για καταστροφικά φαινόμενα δεν είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη και χρειάζεται να γίνουν προσπάθειες προς αυτήν την κατεύθυνση. Πρέπει να διαδραματίσει καίριο ρόλο ιδιαίτερα σε περιοχές και περιφέρειες γενικότερα που είναι ιδιαίτερα ευάλωτες σε καταστροφές. Οι μελέτες χρήσεων γης είναι κρίσιμο στοιχείο για τις ασφαλιστικές εταιρίες. Θα δημιουργηθούν έτσι αποτελεσματικοί χρηματοδοτικοί μηχανισμοί έκτακτης ανάγκης καιθα αποτραπούν οι ριψοκίνδυνες συμπεριφορές. 73

75 7. Ουσιαστική εκμετάλλευση των εθελοντών με: Την παροχή κινήτρων για διάδοση του εθελοντικού κινήματος. Διόρθωση των όποιων στρεβλώσεων δρουν αποτρεπτικά στην ένταξη των πολιτών στο εθελοντικό κίνημα. Αρωγή στην εκπαίδευση μέσα από πιστοποιημένες διαδικασίες. Χρησιμοποίηση τους από τους επαγγελματίες. 8. Να συμβάλει περαιτέρω στην αναβάθμιση της διακυβέρνησης με: Την ανάπτυξη αποτελεσματικών μηχανισμών συντονισμού, λήψης αποφάσεων και συνεργασίας μεταξύ των δημόσιων αρχών και ενδιαφερόμενων μερών. Να προωθήσει τον ρόλο των γυναικών στη δημιουργία ανθεκτικότητας στα νοικοκυριά και τις κοινότητες,των μεταναστών και των ευάλωτων ομάδων χωρίς αποκλεισμούς με μια φιλοσοφία που θα προωθεί τα δικαιώματα. Δράσεις ενεργοποίησης της κοινωνίας των πολιτών, καθώς και πρωτοβουλίες ευαισθητοποίησης (π.χ. ασκήσεις ετοιμότητας, ημερίδες), με γνώμονα ότι η πρόληψη συνιστά νομική υποχρέωση (καθήκον πρόληψης) μέσω της ανάπτυξης του διεθνούς δικαίου από την Επιτροπή των Η.Ε. για το διεθνές δίκαιο σχετικά με την «Προστασία των προσώπων σε περίπτωση καταστροφών». Οι πληροφορίες πρέπει να διαχέονται και στο ευρύ κοινό και με την επιφύλαξη πάντα ότι θα αποφεύγεται η πρόκληση ανησυχίας και πανικού σε αυτό (Βρυξέλλες, ( COM(2014) 216). 9. Να αντιμετωπίσει τις διασυνοριακές επιπτώσεις με: Την εξέταση από την HNP-DRR καταστάσεων αστάθειας και συγκρούσεων. Στις μέρες μας οι ροές προσφύγων και λαθρομεταναστών από άλλα κράτη προς την Ελλάδα είναι μια πραγματικότητα. Από την άλλη ο αριθμός των Ελλήνων που επισκέπτεται άλλες χώρες για τουριστικούς λόγους έχει αυξηθεί. Οι άνθρωποί αυτοί επηρεάζονται άμεσα από μια φυσική καταστροφή που θα συμβεί στην χώρα που βρίσκονται. Ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο που θα αντιμετωπίζει μορφές βίας και αστάθειας, τεχνολογικούς και φυσικούς κινδύνους και καταστάσεις διεθνών κρίσεων όπως της επισιτιστικής και διατροφικής ανασφάλειας και των επιδημιών. Επιπλέον οι καταστροφές μεγάλης κλίμακας σε άλλες χώρες επηρεάζουν την παγκόσμια οικονομία και κάθε χώρα ξεχωριστά. Την πιθανή ένταξη της ανθρωπιστικής βοήθειας και θεμάτων διεθνών ανθρωπιστικών κρίσεων στην HNP-DRR και όχι στο Υπουργείο Εξωτερικών, όπως σήμερα ισχύει, ώστε να εναρμονιστούμε με το Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι. 74

76 Κεφάλαιο 6. Οι αδυναμίες των Επιχειρήσεων Ορεινής Διάσωσης και προτάσεις για την βελτίωση των δυνατοτήτων απόκρισης Οι επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης στην ύπαιθρο και ειδικότερα σε ορεινό πεδίο παρουσιάζουν ιδιαιτερότητες. Γενικότερα πόροι που θεωρούνται δεδομένοι σε αστικό πεδίο δεν είναι αναλόγως εφικτοί στο δυσχερές ορεινό περιβάλλον. Στην χώρα μας δεν υπάρχει ξεχωριστός σχεδιασμός για την αντιμετώπιση καταστροφικών φαινομένων ανάλογα με τα χαρακτηριστικά κάθε περιοχής. Η αντιμετώπιση θα ακολουθήσει τις απαιτήσεις του σχεδίου Ξενοκράτης. Οι προϋπάρχουσες αδυναμίες του συστήματος θα έχουν αντίκτυπο και στην αρωγή του μηχανισμού στις ορεινές περιοχές και θα διογκωθούν από μια σειρά επιπλέον δυσχερειών. Οι δυσμένειες αυτές αφορούν όλο το φάσμα των δράσεων πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την επέμβαση Οι δυσκολίες της επέμβασης στους ορεινούς όγκους. 1. Η προσέγγιση Η πρόσβαση των διασωστών στο τόπο του συμβάντος δεν είναι εύκολη και σε κάθε περίπτωση δεν πρέπει να προεξοφλείται. Τα περισσότερα προβλήματα οφείλονται στο έντονο γεωγραφικό ανάγλυφο. Η υψομετρική διαφορά και οι έντονες εδαφικές κλίσεις,η ανυπαρξία σε πολλές περιπτώσεις εναλλακτικών διαδρομών προσέγγισης και οι αντίξοες καιρικές συνθήκες δημιουργούν αυξημένες δυσκολίες. Το οδικό δίκτυο, σε όποιες περιπτώσεις υπάρχει, έχει σχεδιαστεί εξαρχής για να καλύψει τις ελάχιστες απαιτήσεις εξυπηρέτησης των κατοίκων και ενδεχομένως να μην καλύπτει τις προδιαγραφές για την διέλευση οχημάτων μεγάλου μεγέθους και βάρους. Οι προϋπάρχουσες αστοχίες της οδοποιίας φυσιολογικά θα ενταθούν μετά την εκδήλωση του καταστροφικού φαινομένου. Σημειώνεται στο σημείο αυτό ότι, η οικονομική δυσπραγία των τελευταίων ετών στην χώρα μας έχει ως αποτέλεσμα την ελλειπή συντήρηση του ενώ δυσκολίες αντιμετωπίζει και η δασική υπηρεσία στην διατήρηση του δασικού οδικού δικτύου με αποτέλεσμα την σταδιακή εγκατάλειψη του. Παράλληλα η προσέγγιση εξειδικευμένου επιστημονικού και τεχνικού προσωπικού στα σημεία καταστροφής π.χ. μηχανικών του Ο.Α.Σ.Π. ώστε να γίνει η εκτίμηση των ζημιών θα είναι αδύνατη, τουλάχιστον σε πρώτο χρόνο και η διαδικασία ελέγχου καταλληλότητας των κτιρίων αναμένεται να παρουσιάσει σοβαρές καθυστερήσεις. Το ίδιο θα συμβεί και με τα συνεργεία αποκατάστασης βλαβών των ζωτικών υποδομών. Επιπροσθέτως η πρόκληση δευτερογενών φυσικών καταστροφών που προκύπτουν από την κύρια αιτία για παράδειγμα κατολίσθησεις, πτώσεις βράχων, χιονοστιβάδες, 75

77 καθιζήσεις, η πρόκληση πυρκαγιάς θα εντείνουν το πρόβλημα όχι μόνο της προσέγγισης αλλά και της αντιμετώπισης γενικότερα. Η ύπαρξη ατόμων με γνώση της πληγείσας περιοχής είναι καταλυτική ώστε να καθοδηγήσουν και να προτείνουν εναλλακτικές διαδρομές στις δυνάμεις επέμβασης. 2. Πληροφορίες - Επικοινωνία Ένας σημαντικός τομέας, εάν όχι ο βασικότερος, στις επιχειρήσεις έρευνας- διάσωσης είναι οι πληροφορίες. Η έγκαιρη λήψη και η ορθή αξιολόγηση τους από τους υπευθύνους αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο για την επίτευξη των στόχων. Στην περίπτωση μας οι αστοχίες των συστημάτων επικοινωνίας σε συνδυασμό με την γεωγραφική απομόνωση των περιοχών που έχουν πληγεί αναμένεται να δημιουργήσουν προσχώματα στη ροή των πληροφοριών. Οι πληροφορίες δεν θα φτάνουν στο επιχειρησιακό κέντρο και ακόμα και αν φτάνουν θα είναι δύσκολο να επαληθευτεί η ακρίβειά τους. Πρακτικά αυτό σημαίνει πως «εφόσον δεν υπάρχει η δυνατότητα αναγνώρισης των πρώτων αναγκών του πληττόμενου πληθυσμού, αν απαιτείται δηλαδή καταφύγιο ή εκκένωση για τα θύματα η απλά αποκατάσταση βασικών λειτουργιών και Υπηρεσιών π.χ ύδρευση, ηλεκτρισμός,αποκατάσταση οδικού δικτύου,προμήθεια των κατοίκων με είδη πρώτης ανάγκης δεν μπορεί πολύ απλά να καταρτιστεί σχέδιο δράσης» (Λέκκας Ε. Ανδρεαδάκης Ε Εισαγωγή στη θεωρία της Διαχείρισης Καταστροφών και Κρίσεων σελ. 169). Ως εκ τούτου θα προκύψουν ζητήματα σχετικά με τον καθορισμό των φορέων επέμβασης και των πόρων που θα εμπλακούν στο στάδιο της απόκρισης. Όπως είναι φυσικό η αναμενόμενη συμμετοχή πλήθους φορέων στην διαχείριση της κρίσης εγείρει ερωτήματα για το επιθυμητό επίπεδο συνεργασίας μεταξύ τους. Στην περίπτωση μας λόγω της κατάρρευσης των συμβατικών δικτύων επικοινωνίας θα πρέπει να εξευρεθούν εναλλακτικοί τρόποι ροής των πληροφοριών και να διασφαλιστεί η αποκατάσταση των συμβατικών μέσων το συντομότερο. 3. Επιχειρησιακό κέντρο Νευραλγική σημασία για την επιτυχία του συντονισμού, της επικοινωνίας και γενικότερα του σχεδιασμού έχει το επιχειρησιακό κέντρο καθώς από αυτό ξεκινά η ανάπτυξη όλων των παραπάνω διαδικασιών. Η λειτουργία του κέντρου μακριά από τις πληγείσες περιοχές -όπως συμβαίνει συνήθως στην χώρα μας όπου δεν θα έχει εικόνα των προβλημάτων, λίγα θα προσφέρει στην αντιμετώπιση της κρίσης. Δεν πρέπει να παραβλέπεται επίσης το γεγονός ότι, στο ίδιο χρονικό διάστημα που εξελίσσεται η καταστροφή είναι βέβαιο πως θα προκύψουν και έτερα συμβάντα ανεξάρτητα σε τόπο και χρόνο με αυτήν π.χ. τροχαίο,αστική πυρκαγιά κ.τ.λ.. Στο σημείο αυτό τίθενται ορισμένοι προβληματισμοί αναφορικά με την ικανότητα ταυτόχρονης ομαδοποίησης και συντονισμού της παράλληλης διαχείρισης των συμβάντων, τέτοιας εκτάσεως και ποικιλομορφίας, από ένα και μόνο επιχειρησιακό κέντρο. Επιπροσθέτως οι πολίτες θα καλούν έναν και μόνο τηλεφωνικό αριθμό; Όπως αναφέρθηκε και σε προηγούμενο εδάφιο τα κινητά επιχειρησιακά κέντρα, χρήσιμα εργαλεία για μια τέτοια εκδοχή, έχουν κατ ουσία παροπλιστεί. 76

78 4. Διαθεσιμότητα και χαρακτηριστικά του προσωπικού απόκρισης Γίνεται φανερό πως το έμψυχο δυναμικό που θα συμμετέχει στις διασωστικές επιχειρήσεις θα πρέπει να διαθέτει συνδυαστικές δεξιότητες. Οι γνώσεις δεν πρέπει να περιορίζονται σε τεχνικές διάσωσης από σεισμούς και στην παροχή πρώτων βοηθειών.ανάλογα με το είδος των συμβάντων,έτσι όπως εκτέθηκαν στο υποθετικό σενάριο, οι ικανότητες των διασωστών θα πρέπει να επεκτείνονται και σε τεχνικές κίνησης και προσπέλασης ορειβατικό πεδίου. Χρειάζονται συνεπώς ορειβάτες- διασώστες. Το προσωπικό των Ε.Μ.Α.Κ. ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις αυτές από πλευράς εκπαίδευσης και εξοπλισμού. Είναι όμως παράλληλα επιφορτισμένοι και για την αντιμετώπιση Να-Tech καταστροφών, σιδηροδρομικών ατυχημάτων όπως επίσης και για ορειβατικά ατυχήματα. Ένα βασικό πρόβλημα που θα αναδειχτεί κατά την εξέλιξη της κρίσης είναι ο τρόπος που θα διατεθούν οι άνδρες των Ε.Μ.Α.Κ. οι οποίοι εμπλέκονται σε κάθε είδος συμβάντος, όπως προκύπτει από τον κανονισμό λειτουργίας τους. Με βάση το σενάριο η διαρροή τοξικών ουσιών από δεξαμενές εργοστασίου στην ΒΙ.ΠΕ. Λαμίας πρέπει να αντιμετωπιστεί άμεσα διότι ο δυνητικός κίνδυνος για τις γειτονικές πόλεις είναι τεράστιος. Η εμπλοκή της συγκεκριμένης Υπηρεσίας θα αποφασιστεί από το βαθμό διακινδύνευσης κάθε συμβάντος. Με δεδομένο ότι έχουμε πλήθος καταρρεύσεων στις αστικές περιοχές και βιομηχανικά ατυχήματα σε περιοχές γειτνίασης με αυτές, υποθέτουμε ο κύριος όγκος του προσωπικού και των υλικών θα διατεθεί σε αυτούς τους τομείς. Τι θα γίνει όμως με τις ορεινές περιοχές; Σε μια εκτεταμένης κλίμακας καταστροφή σαν αυτή που πραγματευόμαστε, υπάρχει επάρκεια εξοπλισμού και προσωπικού με την προαναφερόμενη εξειδίκευση; Είναι γνωστό πως οι πρώτες ώρες μετά την καταστροφή είναι οι πιο κρίσιμες για τις δυνάμεις απόκρισης και κυρίως για τα θύματα. Οι αποκλεισμένοι και πιθανόν εγκλωβισμένοι επιβάτες του τραίνου, οι πεζοπόροι στο φαράγγι του Κεραμιδίου, τα πιθανά θύματα της χιονοστιβάδας κ.ο.κ. θα περιμένουν την αρωγή του κρατικού μηχανισμού. Με ανάλογο τρόπο οι εκπαιδευμένοι διασωστικοί σκύλοι που διαθέτουν οι Ε.Μ.Α.Κ. χρησιμοποιούνται σε όλες τις περιπτώσεις που αφορούν την έρευνα και διάσωση. Σημειώνεται ότι τα υπόλοιπα σώματα ασφαλείας και ο Ε.Σ που έχουν σκύλους τους απασχολούν για τελείως διαφορετικά επιχειρησιακά αντικείμενα και όχι για διάσωση. Θα πρέπει συνεπώς να εξευρεθούν εναλλακτικοί πόροι. Οι διαθέσιμοι πόροι όμως όπως ήδη έχει διαπιστωθεί δεν είναι επαρκώς καταγεγραμμένοι. Το ίδιο ισχύει και για τους εθελοντές για τους οποίους η βάση δεδομένων είναι ακόμα σε εμβρυικό στάδιο και δεν είναι ξεκάθαρο πως μπορούν να βοηθήσουν και σε τι αντικείμενο. 5. Καταλληλότητα και επάρκεια μέσων και εξοπλισμού Στο παραπάνω πλαίσιο θα απασχολήσει τους Διαχειριστές της κρίσης και ο τρόπος μεταφοράς προσωπικού και εξοπλισμού στα θερμά σημεία. Τα μεταφορικά μέσα που θα 77

79 επιλεγούν θα πρέπει να ανταποκρίνονται τόσο στις εδαφικές όσο και στιςμεταφορικές απαιτήσεις. Στην περίπτωση που οδικό και δασικό δίκτυο δεν είναι προσπελάσιμα θα απαιτηθεί η διάνοιξη καινούργιών οδών στο βουνό. Αυτό δεν είναι εφικτό σε κάθε περίπτωση. Ακόμα όμως και εάν επιτευχθεί η διαδικασία οδοποιίας είναι χρονοβόρα, σε σημείο τέτοιο, ώστε η διάσωση να μην εκπληρώνει τον σκοπό της. Είναι γνωστό ότι στις επιχειρήσεις διάσωσης ο χρόνος αποτελεί το κρισιμότερο μέγεθος. Πιθανόν τα μηχανικά μέσα να μην καταφέρουν τελικά να προσεγγίσουν στο σημείο και το υπόλοιπο της απόστασης να απαιτηθεί να καλυφθεί από τους διασώστες πεζοπορώντας. Πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι το προσωπικό θα πρέπει να μεταφέρει εκτός από τον προσωπικό εξοπλισμό του και τις διασωστικές σειρές απεγκλωβισμού. Οι ενεργειακές απαιτήσεις για τέτοιου είδους επιχειρήσεις είναι τεράστιες και τα αποθέματα δυνάμεων των διασωστών για τις κυρίως επιχειρήσεις απεγκλωβισμού θα είναι περιορισμένα αν όχι ανύπαρκτα. Τα ανωτέρω εξειδικευμένα διασωστικά εργαλεία που διαθέτουν οι Ε.Μ.Α.Κ. είναι ανάγκη να χρησιμοποιηθούν σε κάθε συμβάν. Τα μέσα όμως είναι δεδομένα. Σε αρκετές επίσης περιστάσεις οι Υπηρεσίες άμεσης επέμβασης δεν διαθέτουν τον απαιτούμενο εξοπλισμό. Στο σιδηροδρομικό ατύχημα για παράδειγμα που περιγράφεται στο σενάριο οι ανυψωτικοί γρύλοι του Π.Σ. δεν είναι ικανοί να επαναφέρουν στις ράγες ένα τραίνο. Μια λύση στο πρόβλημα της προσέγγισης και της μεταφοράς του εξοπλισμού θα ήταν η παραχώρηση ελικοπτέρων για τις διασωστικές επιχειρήσεις από τον Ε.Σ. Θα πρέπει όμως να ληφθεί υπόψη ότι, τα διασωστικά ελικόπτερα που διαθέτει είναι κατάλληλα για θαλάσσια διάσωση και όχι για ορεινές περιοχές. Η καταγραφή και η ποιοτική αξιολόγηση των μέσων και υλικών διάσωσης από τους συναρμόδιους φορείς αποτελεί και σε αυτή την περίπτωση το ζητούμενο. 6. Ζητήματα Διοικητικής Μέριμνας- Υποδομών-Εκκένωσης Ας θεωρηθεί τώρα δεδομένο ότι οι δυνάμεις Έκτακτης Ανάγκης έχουν φτάσει στο σημείο της καταστροφής και είναι σε θέση να επιχειρήσουν. Από το σημείο αυτό και μετά οι δυνάμεις αυτές θεωρείται ότι «χρεώνονται» το περιστατικό και παραμένουν εμπλεκόμενες σε αυτό μέχρι να αναφέρουν την αποπεράτωση του. Το διάστημα που μεσολαβεί για την λήξη του συμβάντος ή των συμβάντων που εξελίσσονται σε μια συγκεκριμένη περιοχή π.χ ορεινή κοινότητα, δεν προεξοφλείται εκ των προτέρων. Είναι δυνατόν οι διασωστικές επιχειρήσεις να διαρκέσουν αρκετές μέρες. Η μεγάλη διάρκεια παραμονής συνεπάγεται πως μια σειρά θεμάτων οργανωτικής φύσεως θα ανακύψουν. Η Διοικητική μέριμνα πρέπει να βρει λύσεις σε θέματα τροφοδοσίας, στέγασης, ενισχύσεων και αντικατάστασης των διασωστικών δυνάμεων που επιχειρούν στο σημείο. Ο επιχειρησιακός χρόνος επέμβασης υπό τέτοιες συνθήκες μειώνεται διότι αυξάνεται η καταπόνηση του προσωπικού. Προεξοφλείται επίσης πως σε απομακρυσμένες κοινότητες δεν υπάρχουν οι αντίστοιχες υποδομές για την κάλυψη των αναγκών που θα προκύψουν από μια κατάσταση Έκτακτης Ανάγκης. Η ελλιπής λειτουργία ή ακόμα και η ανυπαρξία π.χ. ιατρικού κέντρου και χώρων προσωρινής διαμονής σε συνδυασμό με τις ενδεχομένως δύσκολες καιρικές συνθήκες θα εντείνουν τα προβλήματα αυτά. 78

80 Τα θύματα της καταστροφής θα πρέπει σε άμεσο χρόνο να μεταφερθούν στις αντίστοιχες δομές.η διαδικασία αυτή είναι ακόμα δυσκολότερη από άποψη συντονισμού συγκριτικά με αυτήν της προσέγγισης στο συμβάν και απαιτεί μεγαλύτερη κινητοποίηση σε προσωπικό και μέσα. Γενικότερα εάν απαιτηθεί η εκκένωση μιας ορεινής κοινότητας, διότι κρίνεται ότι η παραμονή των κατοίκων στις οικίες τους είναι επικίνδυνη, εξάγεται το συμπέρασμα της ανάγκης ευρείας διάθεσης πόρων με ταυτόχρονη καταλληλότητα τους για τέτοιου είδους επιχειρήσεις. Συνοψίζοντας η στρατηγική αντιμετώπισης της ορεινής διάσωσης θα πρέπει να επιλύσει μια σειρά επιχειρησιακών και οργανωτικών θεμάτων που αφορούν την: Στρατηγική πριν την άφιξη στο συμβάν όπως: - Συλλογή πληροφοριών και αξιολόγηση τους. - Επιλογή στελεχών-σύσταση ομάδας ειδικότητα των μελών της. - Τρόποι προσέγγισης των διασωστών. - Επιλογή κατάλληλων μέσων και εργαλείων. - Ενεργοποίηση των εμπλεκομένων. - Ενεργοποίηση εθελοντών και επαγγελματιών ιδιωτών. Στρατηγική μετά την άφιξη στο συμβάν όπως: - Καθορισμός προτεραιοτήτων. - Καταμερισμός αρμοδιοτήτων. - Οργάνωση του χώρου επιχειρήσεων και των επικοινωνιών. - Λύση προβλημάτων από τυχόν δευτερογενής καταστροφές. - Έρευνα και διάσωση-τεχνικές έρευνας σε ορεινό πεδίο. - Παροχή πρώτων βοηθειών, μεταφορά των θυμάτων, απομάκρυνση πολιτών. - Αξιολόγηση των ενεργειών-ενημέρωση του κέντρου επιχειρήσεων. Στρατηγική μετά την λήξη του συμβάντος όπως: - Βεβαιότητα για τη μη ύπαρξη άλλων θυμάτων. - Αξιολόγηση της επέμβασης-ενημέρωση του κέντρου επιχειρήσεων. - Απαγκίστρωση των δυνάμεων επέμβασης (AMSA Manual,JUNE 2014),(National Search and Rescue Manual Canada May 2000), (Long Steve 2014). 79

81 6.2. Παράδειγμα εκτεταμένης φυσικής καταστροφής σε ορεινούς όγκους- Ο σεισμός στο Νεπάλ Η Ομοσπονδιακή Λαϊκή Δημοκρατία του Νεπάλ είναι μια μεσόγεια ασιατική χώρα, με έκταση τετραγωνικά χιλιόμετρα και πληθυσμό κατοίκους. Πρωτεύουσά του είναι η Κατμαντού. Είναι μια τις πιο φτωχές χώρες τις Ασίας με το εγχώριο προϊόν να μην ξεπερνά τα 20 εκατομμύρια δολάρια. Τα έσοδα του προέρχονται κυρίως από μια περιορισμένη αγροτική παραγωγή και τους τουρίστες που επισκέπτονται την χώρα, κυρίως ορειβάτες. Την 25 η Απριλίου του 2015,στις 11:56 τοπική ώρα, σεισμός 7.9 R χτύπησε το Νεπάλ. Μια σειρά από μετασεισμούς ξεκίνησαν σχεδόν αμέσως μετά τον κύριο σεισμό με μια συχνότητα λεπτών. Στις 26 Απριλίου μετασεισμός 6.9 R προκάλεσε χιονοστιβάδα στο όρος Έβερεστ η οποία επηρέασε αρκετές περιοχές στην βόρεια Ινδία (Kolkata, Siliguri, Jalpaiguri και Assam). Επιπτώσεις: Χιλιάδες σπίτια καταστράφηκαν σε πολλές περιοχές της χώρας και ολόκληρα χωριά ισοπεδώθηκαν ειδικά αυτά που βρίσκονταν στο επίκεντρο. Το ίδιο συνέβη με κρατικές υποδομές,ναούς και μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς. Ζωτικές υποδομές κατέρρευσαν (ύδρευση, ηλεκτρισμός, επικοινωνίες). Ως αποτέλεσμα άνθρωποι έχασαν την ζωή τους και περισσότεροι από τραυματίστηκαν στο Νεπάλ αλλά και στην ευρύτερη περιοχή. Το γεγονός ότι το συμβάν εκδηλώθηκε σε χρονική όπου οι περισσότεροι κάτοικοι της υπαίθρου ήταν εκτός σπιτιού και ασχολούνταν με εργασίες ήταν καθοριστικό στην μη αύξηση των θυμάτων. ( Μέχρι και τις 15 Μαΐου άνθρωποι δέχονταν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και 3.5 εκατομμύρια άνθρωποι έμειναν άστεγοι.το αεροδρόμιο έκλεισε για τις πτήσεις πλην αυτών που γίνονταν για την μεταφορά ανθρωπιστικής βοήθειας. Συνέπεια αυτού ήταν ότι πολλοί ταξιδιώτες βρέθηκαν εγκλωβισμένοι στο Νεπάλ. Όσον αφορά τους ξένους επισκέπτες αν και οι αναφορές σημειώνουν παρουσία επισκεπτών την στιγμή του σεισμού τα θύματα ήταν σχετικά λίγα. Το πλήγμα στην αδύναμη οικονομία της χώρας ήταν τεράστιο. Ήταν η χειρότερη φυσική καταστροφή από το Συνοδά φαινόμενα: Οι ισχυρές σεισμικές δονήσεις πυροδότησαν την εμφάνιση δευτερογενών φυσικών φαινομένων όπως μετατοπίσεις, ρευστοποιήσεις, κατολισθήσεις και καταπτώσεις βράχων, εμφάνιση επίγειων ρωγμών, ροές υλικών και εναποθέσεις, υδρολογικές ανωμαλίες και διαρρήξεις με αποτέλεσμα τις αστοχίες στο οδόστρωμα, καθιζήσεις και θραύσεις. Ο σεισμός προκάλεσε αρκετές μεγάλες κατολισθήσεις στην περιοχή και ιδιαίτερα στο όρος Εβερεστ. Υπολογίζεται ότι 700 με 1000 άνθρωποι βρίσκονταν πάνω ή κοντά στο βουνό. Μια από τις ολισθήσεις που ξεκίνησε από την γειτονική κορυφή Pumori έπεσε στην νότια ορειβατική βάση κατασκήνωσης με αποτέλεσμα τον θάνατο 19 εκ των οποίων 10 άτομα ήταν τοπικοί οδηγοί Σέρπας και οι υπόλοιποι αλλοδαποί ορειβατές. Ο ινδικός στρατός που επιχειρούσε στην περιοχή απεγκλώβισε 61 τραυματίες ακόμα. Παράλληλα αρκετοί εγκλωβίστηκαν σε κατασκηνώσεις υψηλότερου υψόμετρου μη μπορώντας να χρησιμοποιήσουν τις προσχεδιασμένες πορείες διαφυγής τους ενώ μεγάλος ήταν και ο αριθμός των ατόμων που δηλώθηκαν ως αγνοούμενοι. (Timeline: Nepal 2015 to 1934, the worst quake disasters in the last 80years April 27, 2015). 80

82 Στην κοιλάδα Langtang 329 άνθρωποι αναφέρθηκαν ως αγνοούμενοι όταν μια χιονοστιβάδα χτύπησε το χωριό Ghodatabela και το χωριό του Langtang. Σύμφωνα με εκτιμήσεις η χιονοστιβάδα είχε πλάτος 2-3 χιλιομέτρων. Την χιονοστιβάδα ακολούθησαν ολισθήσεις πλαγιών με αποτέλεσμα ο αυτοκινητόδρομος του Koshi να κλείσει και η πρόσβαση μεταξύ των Bhedetar και Mulghat να διακοπεί.στις 4 Μαΐου ανακοινώθηκε ότι 52 πτώματα ανασυρθήκαν από την περιοχή. Μικρότερες χιονοστιβάδες εκδηλώθηκαν σε διάφορες περιοχές. Προβλήματα των επιχειρήσεων Διάσωσης : Οι μετασεισμοί, οι δύσκολές καιρικές συνθήκες και τα συνοδά φαινόμενα δυσκόλευαν τις επιχειρήσεις.οι κατεστραμμένοι δρόμοι και η έλλειψη επικοινωνιών έπρεπε να ξεπεραστούν και αυτό αποτελούσε μια πρόκληση για τις ομάδες ανταπόκρισης. Αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν η πρόσβαση σε ολόκληρες περιοχές να διακοπεί. Το γεωγραφικό ανάγλυφο του Νεπάλ περιόριζε τις δυνατότητες κατασκευής υποδομών ώστε εναλλακτικές διαδρομές να ακολουθηθούν από τα συνεργεία ανταπόκρισης. Οι διασώστες δεν μπορούσαν να προσεγγίσουν τα θύματα τα οποία στην ουσία έμειναν αβοήθητα για αρκετές ημέρες μετά την καταστροφή. Επιβιώσαντες προσεγγίστηκαν ακόμα και μια εβδομάδα μετά το σεισμό. Το κυριότερο πρόβλημα εντοπίζονταν στις απομακρυσμένες και ορεινές περιοχές. Επιπροσθέτως η πρόσβαση τους στην ανθρωπιστική βοήθεια ήταν δυσχερής. Από τις ανακοινώσεις του Παγκόσμιου Επισιτιστικού Οργανισμού προκύπτει ότι το 29% των παιδιών ήταν λιποβαρή με ένα 11% να είναι ισχνά. ( 26/nepal-s-slowing-economy-set-for-freefall-without-world-s-help). Σε δυσχερή θέση ήταν επίσης και οι μειονότητες - Θιβετο Βιρμανοί - οι οποίοι ζουν στις πλαγιές των βουνών και είχαν και πριν το συμβάν περιορισμένη πρόσβαση στις Υπηρεσίες και τις παροχές του Κράτους ( εκπαίδευση, περίθαλψη, επικοινωνία κ.ο.κ.).το 90% του στρατού του Νεπαλέζικου στρατού στάλθηκε για τις επιχειρήσεις διάσωσης. Πλήθος διασωστικών ομάδων από διάφορες χώρες έσπευσαν στην περιοχή και πολλοί εθελοντές. Σε αυτή την διαδικασία τα ατυχήματα δεν έλειψαν. Ένα ελικόπτερο του σώματος των Αμερικάνων πεζοναυτών κατέπεσε στις 12 Μαΐου κατά τη διάρκεια επιχείρησης διανομής βοήθειας με αποτέλεσμα το θάνατο 8 ανθρώπων.( earthquake). 81

83 6.3. Προτάσεις Οργάνωση του Μηχανισμού Γίνεται πλέον κατανοητό ότι οι διασωστικές επιχειρήσεις αυτού του είδους έχουν υψηλές απαιτήσεις. Άλλωστε οι ικανότητες αντιμετώπισης των κρίσεων από τον κρατικό μηχανισμό κρίνονται από τις δύσκολες καταστάσεις που θα κληθεί να αντιμετωπίσει. Θα διατυπωθούν ακολούθως προτάσεις για την βελτίωση της οργανωτικής δομής και των δυνατοτήτων απόκρισης των επιχειρήσεων Ορεινής Διάσωσης στην Ελλάδα. 1. Διασφάλιση Επικοινωνιών, Επιχειρησιακής Συνεχείας και Ανάκαμψης Συστημάτων Εξαιτίας των δυσχερειών που θα παρουσιαστούν κατά τις πρώτες ώρες εκδήλωσης του σεισμού είναι απαραίτητο να καθορισθεί εναλλακτικός τρόπος επικοινωνίας μεταξύ των δυνάμεων επέμβασης εφόσον το δίκτυο θα έχει καταστραφεί. Έως ένα βαθμό οι Υπηρεσίες του Π.Σ., η ΕΛ.ΑΣ και ο Ε.Σ. έχουν τη δυνατότητα να υποστηρίξουν τις επικοινωνίες, με τη διάθεση προσωπικού ή μέσων ως συνδέσμων, με δυνατότητα ραδιοεπικοινωνίας, όταν αυτό απαιτείται και είναι εφικτό. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι όλα τα συνεργεία επέμβασης θα πρέπει να είναι εφοδιασμένα με φορητούς ασυρμάτους.μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν και δορυφορικά τηλέφωνα. Πρόσθετη βοήθεια μπορεί να υπάρξει και από εξειδικευμένους στην επικοινωνία εθελοντές. Στον Νομό Φθιώτιδος για παράδειγμα με έδρα την Λαμία δραστηριοποιείται η «Ένωση Ραδιοερασιτεχνών Κεντρικής Ελλάδος», η οποία είναι μια εθελοντική οργάνωση ενταγμένη στα Μητρώα Εθελοντικών Οργανώσεων της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας, με αριθμό Μητρώου 84 / Τα μέλη της Ένωσης Ραδιοερασιτεχνών διαθέτουν γνώσεις, εμπειρία και ανάλογο εξοπλισμό. Για την υλοποίηση της συνδρομής τους, όταν αυτό απαιτηθεί, πρέπει να υπάρχει μέριμνα για τον τόπο εγκατάστασης και λειτουργίας του κέντρου που θα δημιουργηθεί και εξασφάλιση της διασύνδεσης με την τοποθέτηση υπαλλήλου του Π.Σ για την σωστή διαχείριση των επικοινωνιών. Στην περίπτωση που στα συστήματα Πληροφορικής και στη σχετική με αυτά υποδομή προκληθεί παρατεταμένη απώλεια διαθεσιμότητας, κατά την οποία οι επιχειρησιακές λειτουργίες δεν δύναται να αποκατασταθούν πλήρως μέσα σε «αποδεκτό» επιχειρησιακά χρονικό διάστημα, (βάσει των κρίσιμων χρόνων ανάκαμψης που έχουν οριστεί από τις επιχειρησιακές μονάδες) η επιχείρηση στο σύνολο της θα υποστεί σημαντικές συνέπειες. Η ανάπτυξη Σχεδίου Συνέχειας Εργασιών (Business Continuity Planning - BCP) καθώς και σχεδίου Ανάκαμψης από Καταστροφή για τα Πληροφοριακά Συστήματα (Disaster Recovery Planning - DRP) θα πρέπει να βασίζεται στην αποτελεσματική διαχείριση κινδύνων και να προδιαγράφει το σχεδιασμό δράσης/απόκρισης σε κρίση και την έγκαιρη επαναλειτουργία επιχειρησιακών διεργασιών μετά την εμφάνιση του «χειρότερου προβλεπόμενου σεναρίου» (worst case scenario) καταστροφής. Σε αυτά τα πλέον δυσμενή σενάρια συγκαταλέγονται οι περιπτώσεις όπου ο κύριος χώρος «φιλοξενίας» των βασικών υποδομών (π.χ. Computer Room), όπως επίσης (σε πιο ακραίες καταστάσεις) ο βασικός χώρος δραστηριότητας και λειτουργίας της επιχείρησης, δεν είναι διαθέσιμος και προσπελάσιμος. 82

84 Λύσεις μπορούν να δοθούν με την υιοθέτηση των κατάλληλων κατά περίπτωση τεχνολογικών λύσεων, όπως Hot Replication, Asynchronous mirroring, Journaling, Warm Site κ.λπ. αλλά και στο θέμα των υποδομών όπως εφεδρικός εξοπλισμός, εναλλακτικό μηχανογραφικό κέντρο, συμβάσεις με προμηθευτές, κτηριακές εγκαταστάσεις. 2. Συλλογή πληροφοριών και αξιολόγηση τους Το πρόβλημα της έλλειψης πληροφοριών από τις αποκλεισμένες περιοχές, μέχρι να αποκατασταθεί η επικοινωνία, μπορεί να λυθεί έως ένα βαθμό με την χρήση καινοτόμων τεχνολογιών. Τα γεωγραφικά συστήματα πληροφοριών (GIS) είναι ικανά να μας δώσουν πληθώρα πληροφοριών και ακόμα περισσότερο να δημιουργηθεί ένα ειδικό λογισμικό λήψης αποφάσεων με στόχο την ολοκληρωμένη διαχείριση της καταστροφής. Η τηλεπισκόπηση είναι επίσης είναι ένα εργαλείο με το οποίο ο υπεύθυνος του συμβάντος μπορεί να σχηματίσει γνώμη για την μεταβολή του ανάγλυφου μετά το σεισμικό γεγονός. Στις περιπτώσεις όπου υπάρχει δυνατότητα χρήσης του διαδικτύου αυτό μπορεί να αποτελέσει μια ουσιαστική εναλλακτική πηγή πληροφοριών και επικοινωνίας. Στα αμιγώς ορειβατικά περιστατικά, όπως αυτά περιγράφονται στο υποθετικό σενάριο, είναι δυνατή η συμμετοχή της χώρας μας σε συστήματα δορυφορικού εντοπισμού όπως το COSPAS-SARSAT, ώστε να εντοπίζονται τα επείγοντα σήματα που εκπέμπονται από τους ορειβάτες. Είναι πολύ πιο ακριβή από τον εντοπισμό θέσης μέσω του κινητού τηλεφώνου. ( /.../system-overview/cospas). Τα τελευταία χρόνια οι Υπηρεσίες Έκτακτης Ανάγκης εκμεταλλεύονται τα Μη Επανδρωμένα Ιπτάμενα Οχήματα (UAV). Λαμβάνουν με τον τρόπο αυτό πληροφορίες σε άμεσο χρόνο. Στον τομέα αυτό και ακολουθώντας τις εξελίξεις, στα τέλη Δεκεμβρίου του 2016, αποφοίτησαν οι πρώτοι εκπαιδευόμενοι χειριστές και στην χώρα μας. Τα προαναφερθέντα έγιναν πράξη στον σεισμό του Νεπάλ. Οι εθελοντές δημιούργησαν έναν χάρτη διαχείρισης της κρίσης ο οποίος είχε καταλυτικό ρόλο και πρόσφερε μεγάλη βοήθεια στην αντιμετώπιση της κατάστασης. Οργανώθηκε ακόμα και βάση δεδομένων η οποία εμπλουτίζονταν με δεδομένα και πληροφορίες όπως δορυφορικές εικόνες, μηνύματα από μέσα κοινωνικής δικτύωσης και λήψεις από UAV. Τα διασωστικά συνεργεία είχαν μια συνεχή ενημέρωση για τους προσπελάσιμους δρόμους, τα κατεστραμμένα κτίρια ακόμα και τα σημεία εγκλωβισμού των πολιτών οι οποίοι χρειάζονταν άμεση βοήθεια. Ο κρατικός μηχανισμός, ο Ερυθρός Σταυρός, τα Ηνωμένα Έθνη χρησιμοποίησαν σε μεγάλο βαθμό αυτή την βάση δεδομένων η οποία είχε χρησιμοποιηθεί για πρώτη φορά μετά τους καταστροφικούς σεισμούς σε Αιτή και Ινδονησία. ( _2015_Nepal earthquake). Το εντυπωσιακό είναι ότι στην Ελλάδα οι Έλληνες επιστήμονες διαθέτουν τη γνώση, την εμπειρία και την τεχνογνωσία έχοντας εφαρμόσει στην πράξη έργα χαρτογράφησης, δορυφορικής παρακολούθησης, τηλεανίχνευσης με αισθητήρες, κάμερες κ.τλ., δίκτυα μετεωρολογικών δεδομένων, συστήματα υποστήριξης αποφάσεων για τη διαχείριση των πυρκαγιών με συντονισμό επιχειρησιακού κέντρου και πυροσβεστικών δυνάμεων στο πεδίο για την ασφάλεια πυροσβεστικών αυτοκινήτων αλλά και πληρωμάτων, κ.τ.λ. Το ακόμη πιο εντυπωσιακό είναι ότι υπάρχει πλεονασμός τέτοιων συστημάτων τα οποία παραμένουν αναξιοποίητα. 83

85 Πολλά από τα συστήματα που υπάρχουν έχουν πολύ χαμηλό συγκριτικά κόστος υλοποίησης, λειτουργίας και συντήρησης. Παράλληλα το ελάχιστο κόστος που υπάρχει για τη χρήση δορυφόρων μετεωρολογικών δεδομένων και χαρτογράφησης βοηθά ακόμη περισσότερο να εξετάσουμε τέτοιες λύσεις. Επίσης υπάρχει η δυνατότητα χρηματοδότησης καθώς η Ε.Ε. επιχορηγεί μέσω της Κοινωνίας της Πληροφορίας παρόμοια έργα αλλά και διάφορα άλλα προγράμματα.( 3. Επιχειρησιακό Κέντρο Τα καταστροφικά γεγονότα διαχειρίζονται από τα Επιχειρησιακά κέντρα της Γ.Γ.Π.Π. τα οποία, συνήθως συστεγάζονται με αυτά του Πυροσβεστικού Σώματος. Στην πραγματικότητα τα κέντρα της Γ.Γ.Π.Π. δεν είναι επαρκώς στελεχωμένα (σε όσες περιπτώσεις επανδρώνονται) και το προσωπικό δεν έχει την εκπαίδευση που απαιτείται, τουλάχιστον σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, για να αποδώσει στην αποστολή του. Γενικότερα δεν ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις που θα προκύψουν από μια μεγάλη καταστροφή. Υπολείπονται σε τεχνολογική δυνατότητα. Περαιτέρω η μεγάλη απόσταση από τον τόπο της καταστροφής στερεί από το δυναμικό των Επιχειρησιακών Κέντρων μια σαφή εικόνα για το μέγεθος των επιπτώσεων. Ειδικότερα το κέντρο του Π.Σ. (199) θα συνεχίσει την λειτουργία του με αρμοδιότητα την διευθέτηση άλλων περιστατικών που θα συμβούν και δεν θα συνδέονται με το σεισμικό γεγονός με άμεσο τουλάχιστον τρόπο. Ο ρόλος του στην κυρίως καταστροφή θα είναι υποστηρικτικός. Τα κινητά Επιχειρησιακά κέντρα της Γ.Γ.Π.Π., τα οποία αποκτήθηκαν για την Ολυμπιάδα του 2004, πρέπει να χρησιμοποιηθούν ως βάση συμβάντος.αποτελούν μια ουσιαστική πρόταση στην αντιμετώπιση καταστροφών μεγάλου εύρους. Διαθέτουν εξοπλισμό τελευταίας τεχνολογίας ώστε να διεκπεραιώσουν τις δράσεις Σχεδιασμού, Επιχειρήσεων, Ασφάλειας, Διασύνδεσης και Διοικητικής μέριμνας. Επιπροσθέτως είναι σε θέση να υποστηρίξουν και τις επικοινωνίες. Είναι δυνατή η κλήση των πολιτών για παροχή βοηθείας απευθείας στα Κινητά Επιχειρησιακά κέντρα. Επίσης η θέσπιση πρόσθετων αριθμών κλήσης πέραν του 199 είναι κάτι που θα βοηθήσει στην αποσυμφόρηση της κατάστασης και στην εξυπηρέτηση των πολιτών. 4. Καταγραφή των πόρων Το ζήτημα του ελλείμματος στην καταγραφή και την αξιολόγηση των διαθέσιμων πόρων, έχει σοβαρό αντίκτυπο στη αποτελεσματικότητα του επιχειρησιακού σχεδιασμού. Η κατάρτιση μνημονίων και σχεδίων επέμβασης δεν έχει καμιά αξία εφόσον δεδομένα και παράμετροι είτε δεν αποτυπώνονται είτε δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Οι πόροι θα πρέπει να καταγράφονται αναλυτικά σε επίπεδα περιφέρειας και μάλιστα ποιοι πραγματικά είναι διαθέσιμοι. Η καταγραφή δεν θα είναι γραφειοκρατική αλλά θα αξιολογεί την χρηστικότητα τους. Ένα τετρακίνητο όχημα για παράδειγμα λίγα μπορεί να αποδώσει σε μια ορεινή διάσωση εάν τα ελαστικά του είναι ακατάλληλα. Το ίδιο ισχύει και για το προσωπικό απόκρισης επαγγελματίες,ιδιώτες και εθελοντές. Για τους ιδιώτες που είναι συμβεβλημένοι με την Γ.Γ.Π.Π. δεν προκύπτει από πουθενά υποχρέωση τους να επιμορφωθούν έστω και σε βασικά ζητήματα κρίσεων και καταστροφών κάτι που είναι επικίνδυνο όχι μόνο για τους συνεργάτες τους και για τους ίδιους. 84

86 Αναφορικά με τους εθελοντές οι επιχειρησιακές δυνατότητες τους σε εξειδικευμένα αντικείμενα να είναι τεκμηριωμένες μέσα από πιστοποιημένες διαδικασίες. Να είναι γνωστό στους διαχειριστές της κρίσης τι εργασία μπορεί να ανατεθεί σε κάθε σύλλογο ή άτομο. Η Γ.Γ.Π.Π. να ενημερώνει για κάθε νεοσύστατη οργάνωση τους εμπλεκομένους τουλάχιστον σε επίπεδο περιφέρειας. Ένα ακόμα σημαντικό ζήτημα που θα πρέπει να απασχολήσει το σύστημα πολιτικής προστασία είναι το είδος των πόρων που βρίσκονται σε έλλειψη και πως αυτοί θα αναπληρωθούν. Η πολιτεία θα πρέπει να κατευθύνει τους εμπλεκόμενους στην συγκρότηση δομών που θα καλύψουν τα κενά. Κατά συνέπεια το ζητούμενο δεν είναι μόνο η καταγραφή των υφιστάμενων πόρων αλλά και των ελλείψεων που υπάρχουν και η ανάληψη δράσεων για την κάλυψη τους. Διασωστικοί σκύλοι δεν υπάρχουν όπως προαναφέρθηκε σε άλλες υπηρεσίες πλην των ΕΜΑΚ. Αν για παράδειγμα η καταγραφή των πόρων φανερώσει την ύπαρξη πολλών εθελοντικών ομάδων έρευνας χωρίς μια απαραίτητη αντιστοιχία με εθελοντικές κυνοφιλικές ομάδες γίνεται αμέσως κατανοητό ότι ο βαθμός της επιχειρησιακής επάρκειας μειώνεται σημαντικά. Στο παραπάνω πλαίσιο προτείνεται ένα λειτουργικό σύστημα καταχώρησης των διαθέσιμων πόρων ανά περιφέρεια, όπου θα έχουν πρόσβαση όλες οι εμπλεκόμενες Υπηρεσίες και από το οποίο θα είναι δυνατή η «άντληση» όσων μπορούν να προσφέρουν ανά περίπτωση συμβάντος. Η αρμόδια Υπηρεσία, που θα έχει την ευθύνη κατάρτισης του επιχειρησιακού σχεδιασμού, θα εισηγείται στην Γ.Γ.Π.Π, για την ενεργοποίηση των πόρων και η τελευταία θα φροντίζει για την διεκπεραίωση του αιτήματος.περεταίρω η εξάντληση της διαθεσιμότητας τους επίσης θα διαπιστώνεται ώστε να γίνεται και η ορθολογική τους διαχείριση. Στις μέρες μας έχει ξεκινήσει η διαδικασία εγκατάστασης συσκευών GPS στα πυροσβεστικά οχήματα και ενός συστήματος αποτύπωσης τους στο χώρο ώστε αυτά να είναι ορατά από το εκάστοτε επιχειρησιακό κέντρο και απομένει η ενεργοποίηση του. Το γεγονός αυτό είναι σημαντικό διότι επιτρέπει οικονομίες κλίμακας στην διαχείριση των συμβάντων. Προάγεται η συνεπής κατανομή των δυνάμεων διότι είναι γνωστό ποιοι και που επιχειρούν και το είδος των ενισχύσεων που θα ζητηθεί. Γενικότερα μετά τα πρώτα εικοσιτετράωρα της καταστροφής πλήθος ανθρώπων προσέρχονται αυτοβούλως για να προσφέρουν. Υπάρχει όμως ένα κρίσιμος αριθμός συμμετεχόντων πέραν του οποίου η διαχείριση καθίσταται προβληματική. Παράλληλα με το ανωτέρω σύστημα αποφεύγεται και η σπατάλη των οικονομικών πόρων. Το τμήμα Τροφοδοσίας για παράδειγμα θα λαμβάνει μέριμνα για όσους έχουν αναλάβει και εκτελούν συγκεκριμένο έργο. Αν η παρουσία ορισμένων πόρων κρίνεται ως μη απαραίτητη δεν θα καλύπτονται και οι λειτουργικές τους ανάγκες. Εφόσον λοιπόν διασφαλιστούν αυτά τα βασικά οργανωτικά θέματα θα είναι δυνατή και η κατάρτιση ενός σχεδίου δράσης. Το επόμενο βήμα θα αφορά την απάντηση των ερωτημάτων έτσι όπως εκτέθηκαν στο υποκεφάλαιο Επίλυση επιχειρησιακών ζητημάτων 1. Τρόποι προσέγγισης Από τις Υπηρεσίες της χώρας μας χρησιμοποιούνται συνήθως τετρακίνητα οχήματα για την προσέγγιση ορεινών περιοχών ειδικά όταν υπάρχουν αστοχίες στο οδικό δίκτυο. Τέτοιου 85

87 είδους οχήματα μπορούν να διατεθούν εκτός του Π.Σ. και από άλλες κρατικές Υπηρεσίες όπως η ΕΛ.ΑΣ.,η Δασική Υπηρεσία, Ο.Τ.Α., Ε.Σ. κ.ο.κ. Ελάχιστα από αυτά τα μέσα έχουν προδιαγραφές για επιχειρήσεις έρευνας διάσωσης αφού δεν φέρουν τον ανάλογο εξοπλισμό (μπάρες φόρτωσης, εργάτες έλξης, οργανωμένο φαρμακείο). Είναι απαραίτητη η δημιουργία και συντήρηση ενός στόλου τετρακίνητων οχημάτων από τις άμεσα εμπλεκόμενες Υπηρεσίες (Π.Σ., ΕΛ.ΑΣ, Ο.Τ.Α) αλλά και από την Δασική Υπηρεσία τα οποία να αντεπεξέρχονται στις τεχνικές δυσκολίες της αποστολής τους. Σε περιπτώσεις απροσπέλαστου επαρχιακού και δασικού δικτύου μπορούν να χρησιμοποιηθούν ερπυστριοφόρα οχήματα. Στην Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας η Πυροσβεστική Υπηρεσία διαθέτει μόνο δύο (2) τέτοια όχηματα. Εναλλακτικά μπορούν να προσφερθούν ερπυστριοφόρα οχήματα από τον Ε.Σ. αλλά και από συμβεβλημένους ιδιώτες. Επιπροσθέτως κατασκευαστικές εταιρίες και δασικοί συνεταιρισμοί που δραστηριοποιούνται στην περιοχή διαθέτουν τέτοιου είδους οχήματα. Η διεθνής πρακτική σε επιχειρήσεις διάσωσης σε ορεινό ανάγλυφο αναδεικνύει την τακτική της αεροδιάσωσης με την χρήση ελικοπτέρων ως την πλέον εφαρμόσιμη σε τέτοια περιστατικά,με ουσιαστικά πλεονεκτήματα έναντι των άλλων τρόπων πρόσβασης. Σχεδόν το σύνολο των διασωστικών σταδίων, (πρόσβαση, μεταφορά των θυμάτων, απαγκίστρωση των δυνάμεων) πραγματοποιείται με ελικόπτερα σε ποσοστό που αγγίζει σε ορισμένες χώρες το 90%.(Shimanski C.2004). Παρόλο που το κόστος της αεροδιάσωσης φαντάζει υψηλό στην πραγματικότητα δεν είναι τόσο μεγάλο εάν αναλογιστεί κάποιος την τεράστια κινητοποίηση δυνάμεων για την διεκπεραίωση επιχειρήσεων διάσωσης στην Ελλάδα και που στο τελικό τους στάδιο (μεταφορά θύματος) καταλήγουν να εμπλέκουν και ελικόπτερο. Προτείνεται η εισαγωγή της τακτικής αεροδιάσωσης και στην Ελλάδα με ανάλογες κινήσεις προς αυτή την κατεύθυνση. Επιβάλλεται εκπαίδευση του δυναμικού των εμπλεκομένων φορέων είτε επιχειρούν ως εναέριο προσωπικό είτε ως προσωπικό εργασίας στον τόπο συμβάντος ώστε να υπάρχει κοινή επιχειρησιακή «γλώσσα επικοινωνίας». Τα ελικόπτερα αυτά να είναι κατάλληλα για τέτοιου είδους επιχειρήσεις και να είναι εξοπλισμένα και με θερμική κάμερα. Εικόνα 15: Αεροδιασωση στις Αυστραλιανές Άλπεις (Πηγή: alps-news-45_metro_screen) 86

88 Δεν υπάρχει ανάγκη, για τη χώρα μας τουλάχιστον, ύπαρξης πολλών τέτοιων ελικοπτέρων. Δύο ελικόπτερα θα κάλυπταν τις ελλείψεις ενώ θα μπορούσαν να χρησιμοποιούνται και σε παράλληλα καθήκοντα όταν δεν θα επιχειρούν σε ορεινές διασώσεις. Στην περίπτωση εκτεταμένης καταστροφής όπως περιγράφεται στο σενάριο η ζήτηση για μονάδες αεροδιάσωσης θα είναι μεγάλη. Ένας τρόπος κάλυψης αυτής της ζήτησης θα είναι η σύμβαση μίσθωσης πόρων από εταιρίες του εξωτερικού που ειδικεύονται σε τέτοιου τύπου επιχειρήσεις στα πρότυπα των συμβάσεων που γίνονται για τα πυροσβεστικά αεροσκάφη κατά την αντιπυρική περίοδο. Η συνδρομή από χώρες της Ε.Ε. θα ήταν επίσης μια λύση. Η συνηθισμένη πρακτική στην Ελλάδα όπου, η προσέγγιση του σημείου συμβάντος κατά την έρευνα-διάσωση πραγματοποιείται από πεζοπόρα τμήματα, πρέπει να θεωρείται ξεπερασμένη και αυτό γιατί η σπατάλη χρόνου και δυνάμεων είναι πολύ μεγάλη. 2. Επιλογή κατάλληλων μέσων και εργαλείων απεγκλωβισμού Η μεταφορά διασωστικών εργαλείων στα ορεινά προσλαμβάνει χαρακτηριστικά αυτοτελούς επιχειρήσεως. Για το λόγο αυτό είναι προτιμητέα η χρήση εξοπλισμού εύχρηστου με μικρό βάρος ώστε να μπορεί να μεταφέρεται από το προσωπικό εύκολα,από το ένα σημείο επέμβασης στο άλλο, όταν αυτό επιχειρεί σε ένα συγκεκριμένο τομέα. Το Π.Σ διαθέτει εξοπλισμό τέτοιου τύπου. Παρόλα αυτά η φύση των εργαλείων και των μέσων που θα χρησιμοποιηθούν εξαρτάται από τις πληροφορίες για το είδος, το σημείο και το εύρος της καταστροφής. Ο απεγκλωβισμός θυμάτων καταπλακωμένων από ερείπια οικιών ή βράχους επιβάλει χρήση ισχυρών εργαλείων απεγκλωβισμού. Ο απεγκλωβισμός ατόμου από μια χιονοστιβάδα μπορεί να πραγματοποιηθεί ακόμα και με πτυοσκάπανο αρκεί βέβαια να εντοπιστεί το θύμα.συνεπώς η εισροή πληροφοριών με έναν από τους τρόπους που προαναφέρθηκαν θα αποτελέσει τον πυλώνα για την επιλογή του εξοπλισμού και του τρόπου μεταφοράς του. Σημαντικό κριτήριο, το οποίο πρέπει να συμπεριλήφθη στον σχεδιασμό, είναι και η γνώση των κατασκευαστικών χαρακτηριστικών των κτιρίων στις περιοχές έρευνας. Η συνδρομή Οργανισμών όπως ο Ο.Α.Σ.Π. και η Πολεοδομία στο θέμα αυτό είναι απαραίτητη. Στους ορεινούς οικισμούς του Ν. Φθιώτιδας τα κτίσματα στην συντριπτική τους πλειοψηφία δεν πληρούν τις προδιαγραφές του ΝΕΑΚ καθώς έχουν δομηθεί στο σύνολο τους πριν την θέσπιση του. Επιπροσθέτως πολλά εξ αυτών έχουν ηλικία κατασκευής άνω των πενήντα ετών. Τα κυρίαρχα υλικά δόμησης είναι η πέτρα και το ξύλο. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι τα υλικά αυτά,λόγω μικρού βάρους θα είναι εύκολο να μετατοπιστούν. Είναι δυνατή κατά συνέπεια η χρησιμοποίηση φορητών διασωστικών σειρών ελαφρύτερου τύπου από τα διασωστικά συνεργεία γεγονός που εξασφαλίζει μια ευελιξία στη κίνηση του προσωπικού και συγχρόνως δεσμεύει λιγότερους πόρους σε κάθε συμβάν. Εάν υπάρξει ανάγκη για προσθέτους πόρους τότε αυτοί μπορούν να καλυφθούν από τις τεχνικές Υπηρεσίες των ΟΤΑ, της Περιφέρειας και από τις κατασκευαστικές εταιρίες. Ζητήματα εξειδικευμένου εξοπλισμού θα παρέχονται από τις καθ ύλην αρμόδιες Υπηρεσίες π.χ. ανυψωτικοί γρύλοι για επανατροχοδρόμηση τραίνου θα προσφερθούν από τον ΟΣΕ ο οποίος οφείλει να διαθέτει τον ανάλογο εξοπλισμό και μνημόνια ενεργειών για περίπτωση ατυχημάτων. 87

89 3. Ζητήματα αρμοδιοτήτων Το γεγονός ότι οι αρμοδιότητες ορισμένων Υπηρεσιών όπως οι Ε.Μ.Α.Κ. συμπίπτουν είναι ένα καλά αναγνωρισμένο πρόβλημα. Σε μεμονωμένα περιστατικά μπορεί να ανταποκριθεί αλλά η παράλληλη εμπλοκή της σε συμβάντα διαφορετικών χαρακτηριστικών δεν μπορεί να είναι δυνατή διότι οι πόροι που διαθέτει είναι δεδομένοι. Το πρόβλημα αυτό εντοπίζεται ακόμα και στις τακτικές Υπηρεσίες του Π.Σ. Η Πυροσβεστική Υπηρεσία Λυτοχώρου για παράδειγμα διεκπεραιώνει ετησίως δεκάδες συμβάντα έρευνας διάσωσης στο όρος Όλυμπος. Είναι προφανές ότι η συγκεκριμένη Υπηρεσία πρέπει να επανδρωθεί για την αντιμετώπιση έτερων περιστατικών. Ως αποτέλεσμα το προσωπικό καταπονείται από την υπερεργασία. Επισημαίνεται και πάλι σε αυτό το σημείο ότι το Π.Σ., αν και επιφορτισμένο με αυτό το αντικείμενο, δεν διαθέτει ελικόπτερα έρευνας διάσωσης και προσωπικό καταλλήλως εκπαιδευμένο. Πρόσφατα δε τα πτητικά μέσα που διέθετε πέρασαν στον έλεγχο της ΕΛ.ΑΣ με την ενοποίηση των Υπηρεσιών Εναερίων Μέσων Αστυνομίας και Πυροσβεστικής. ( ). Στην χώρα μας δεν υπάρχει εναλλακτικός θεσμοθετημένος φορέας ο οποίος να είναι επιφορτισμένος με αποστολή έρευνας- διάσωσης σε ορειβατικό πεδίο. Υπηρεσίες που στο παρελθόν είχαν κυρίαρχο ρόλο στη διαχείριση ορεινών όγκων όπως η Δασική Υπηρεσία ( μέχρι το 1998 ασκούσε την δασοπυρόσβεση) έχουν παροπλιστεί και μεταλλαχτεί σε γραφειοκρατικούς Οργανισμούς. Η ΕΛ.ΑΣ. στην οποία ανήκει τυπικά η ευθύνη για την έρευνα αγνοούμενων ατόμων στερείται μηχανισμού υποστήριξης για τέτοιες αποστολές. Η μελέτη των διεθνών συστημάτων ορεινής διάσωσης οδηγεί σε ορισμένες διαπιστώσεις: 1. Οι επιχειρήσεις ορεινής διάσωσης δεν πραγματοποιούνται αποκλειστικά από έναν μόνο φορέα. Ανάλογα με τον προκαθορισμένο τομέα ευθύνης ο εμπλεκόμενος οργανισμός μπορεί να είναι και διαφορετικός. 2. Σε όποιες περιπτώσεις η ευθύνη των επιχειρήσεων βαρύνει έναν Οργανισμό για όλη την επικράτεια της χώρας, τότε ο Οργανισμός αυτός ασχολείται μόνο με την ορεινή διάσωση και δεν εμπλέκεται σε άλλου είδους επιχειρήσεις. 3. Τα χαρακτηριστικά των φορέων που προσφέρουν επίσημα διασωστικό έργο παρουσιάζουν ποικιλία. Χρησιμοποιούνται μισθωτοί επαγγελματίες κρατικών Οργανισμών, ιδιωτικοί οργανισμοί με το ανάλογο εξειδικευμένο προσωπικό, ελεύθεροι επαγγελματίες που αναλαμβάνουν αποστολές με εργοδότη το κράτος ή τους ιδιωτικούς Οργανισμούς, αλλά και εθελοντές. 4. Το κόστος της διασωστικής επιχείρησης σε πολλές χώρες βαρύνει τα θύματα και όχι τον κρατικό προϋπολογισμό. Συμπερασματικά η ορεινή διάσωση δεν μπορεί να ασκείται αποκλειστικά από έναν μόνο φορέα και πολύ περισσότερο όταν ο φορέας αυτός έχει παράλληλες αρμοδιότητες όπως συμβαίνει στην Ελλάδα. Προτείνεται η εμπλοκή και άλλων παικτών. Η ΕΛ.ΑΣ και η Δασική Υπηρεσία επιβάλλεται να ενεργοποιηθούν. Ειδικά η Δασική Υπηρεσία λόγω της φύσης του έργου της και της γνώσης που διαθέτει εφόσον στελεχωθεί με το κατάλληλο προσωπικό και εξοπλιστεί κατάλληλα μπορεί να προσφέρει πάρα πολλά. Παράλληλα θα ενημερώνει και θα ελέγχει τους συμμετέχοντες σε υπαίθριες δραστηριότητες εκδρομείς και θα επεμβαίνει πειθαρχικά όπου χρειάζεται. 88

90 Εκτός από την θεσμική αναδιοργάνωση του συστήματος που αφορά αποκλειστικά κρατικές Υπηρεσίες μπορούν να εξευρεθούν εναλλακτικοί πόροι για την υποβοήθηση του έργου της διάσωσης: Οι φορείς διαχείρισης εθνικών δρυμών να ελέγχουν την είσοδο και την έξοδο των επισκεπτών.να γνωρίζουν τους τόπους που θα επισκεφτούν και πότε θα επιστρέψουν. Σε περίπτωση ατυχήματος ή καθυστέρησης εμφάνισης των εκδρομέων την καθορισμένη ώρα να διαθέτουν τα μέσα και το προσωπικό ώστε να διεκπεραιώνουν επιχειρήσεις διάσωσης. Σε πρώτο χρόνο μπορεί να εφαρμοστεί σε Εθνικούς δρυμούς μεγάλης επισκεψιμότητας και με πλούσιο ιστορικό αναζητήσεων ατόμων π.χ. Όλυμπος, Παρνασσός. Ιδιωτικές επιχειρήσεις που προσφέρουν εναλλακτικές αθλητικές δραστηριότητες υποχρεούνται να τηρούν τα «στάνταρ» ασφαλείας για την ασφάλεια των πελατών τους. Το κράτος οφείλει να ελέγχει αν τηρούνται οι δεσμεύσεις αυτές ώστε ενδεχόμενο ατύχημα που θα συμβεί, να αντιμετωπίζεται από τις προβλεπόμενες διαδικασίες της ιδιωτικής επιχείρησης. Περαιτέρω προτείνεται το αποκλειστικό δικαίωμα τουριστικής εκμετάλλευσης μιας ορεινής περιοχής από έναν Ιδιωτικό Οργανισμό, να συνεπάγεται και με υποχρέωση έρευνας διάσωσης στα όρια της εκμετάλλευσης και συνέργεια στις επιχείρησης έκτος των ορίων αυτής. Στο χιονοδρομικό κέντρο του Παρνασσού μπορούν να εφαρμοστούν αυτά τα δεδομένα. Η πληρωμή επαγγελματιών για επιχειρήσεις διάσωσης αποτελεί θέμα «taboo» για το Ελληνικό κράτος. Στην Ελλάδα βέβαια δεν υπάρχει θεσμικό πλαίσιο κατοχύρωσης ενός ιδιώτη ως επαγγελματία διασώστη σε θέματα τουλάχιστον ορεινής διάσωσης. Η έννοια του επαγγελματία αποδίδεται με βάση το γεγονός ότι ασχολούνται ως εκπαιδευτές επ αμοιβή για την εκμάθηση δραστηριοτήτων σε αθλούμενους και εκδρομείς. Είναι δε πιστοποιημένοι επαγγελματικά από τις αντίστοιχες Εθνικές αλλά και Διεθνείς ομοσπονδίες. Υπάρχουν όμως περιπτώσεις όπου τουλάχιστον η συνδρομή και η εμπειρία τους είναι καταλυτική στην διεκπεραίωση των συμβάντων. Υπό την έννοια αυτή ίσως θα έπρεπε να εξεταστεί η αποσπασματική εμπλοκή επαγγελματιών σε περιστατικά ιδιαίτερης τεχνικής δυσκολίας. Η ρητή υποχρέωση συλλόγων και Ομοσπονδιών για συγκρότηση ομάδων έρευναςδιάσωσης για αθλητές της αρμοδιότητας τους (Σπηλαιολόγους, Canyoners, Ορειβάτες,Αναρριχητές κ.ο.κ.). Η εκτίναξη των ονομαζόμενων ακραίων αθλημάτων (extreme sports) και των διαφορετικών χαρακτηριστικών που αυτά παρουσιάζουν αναγκάζει εκ των πραγμάτων το Π.Σ.: α) στην προμήθεια πρόσθετου, εξοπλισμού και β) να εκπαιδεύσει το προσωπικό επέμβασης σε καινούργια αντικείμενα. Το κοστολόγιο και μάλιστα σε δύσκολους οικονομικά καιρούς είναι υψηλό. Η πρακτική της εκμετάλλευσης των εθελοντών στην χώρα μας δεν βρίσκεται στο επιθυμητό επίπεδο με αποτέλεσμα διαθέσιμοι πόροι να μην ενεργοποιούνται. Υπάρχουν Εθελοντικές Ομάδες με γνώση συγκεκριμένων αντικείμενων. Στο Ν.Φθιώτιδας δραστηριοποιούνται,, τρείς (3) εθελοντικοί σύλλογοι σε θέματα ορεινής διάσωσης (Μητρώο Εθελοντικών Οργανώσεων της Γ.Γ.Π.Π). 89

91 Ειδικότερα η Λέσχη Εφέδρων Καταδρομέων Στερεάς Ελλάδας (ΛΕΚ ΣΤΕΡΕΑΣ) με αριθμό μητρώου 061/2001, όπως προκύπτει και από τα αρχεία συμβάντων που διατηρεί, έχει κληθεί και συμμετάσχει σε επιχειρήσεις έρευνας διάσωσης ορεινού πεδίου αλλά και δασοπυρόσβεσης με επιτυχία. Ωστόσο η γνώση τους σε διασωστικές τεχνικές απεγκλωβισμού είναι περιορισμένες. Η συνεκπαίδευση των εθελοντών με τους κρατικούς φορείς και σε άλλα διασωστικά αντικείμενα π.χ. σεισμούς θα αναβάθμιζε την επιχειρησιακή τους ικανότητα και ο βαθμός άντλησης εναλλακτικών πόρων θα ήταν μεγαλύτερος. Η αξιολόγηση και πιστοποίηση των εθελοντικών οργανώσεων θα μπορούσε να οδηγήσει σε διαχείριση συμβάντων «ελαφριάς διάσωσης» αποκλειστικά από μέλη εθελοντικών Οργανώσεων. Δεν είναι πάντως απαραίτητο κάποιος εθελοντής να επιχειρεί στο πεδίο. Μπορεί κάλλιστα να προσφέρει την βοήθεια του και σε θέματα Διοικητικής Μέριμνας (Τροφοδοσία, Γραμματειακή Υποστήριξη, επικοινωνίες, logistics κ.ο.κ.). επιτυχία. Για τους εθελοντές ωστόσο πρέπει να είναι ξεκάθαρο ότι, δεν προκύπτει θεσμικά υποχρέωση τους, όταν τους ζητηθεί να εμπλακούν σε μια διασωστική επιχείρηση να συμμετάσχουν. 4. Επιλογή Στελεχών -Σύσταση Ομάδας Ο αριθμός των ατόμων που θα στελεχώσουν μια ομάδα, οι ειδικότητες που θα την απαρτίζουν, τα ψυχοσωματικά γνωρίσματα του προσωπικού εξαρτώνται από δυο κυρίως παράγοντες: α) Το είδος των δράσεων που θα αναπτυχθούν. β) Τις απαιτήσεις κάθε περιστατικού σε εξοπλισμό και άτομα. Τα είδη των δράσεων σε μια κατάσταση Έκτακτης Ανάγκης είναι πολλά: Ερευνά- διάσωση. Ανακούφιση Πληγέντων. Επικοινωνίες. Έγκαιρη προειδοποίηση. Εξασφάλιση βιοτικών υποδομών. Πρώτες βοήθειες και Υγεία. Εκκένωση και διαχείριση καταφυγίων. Συνεπώς με βάση τη στόχευση του σχεδιασμού θα χρησιμοποιηθεί και το αντίστοιχο προσωπικό με τις ανάλογες γνώσεις επικοινωνίας, ιατρικής κ.ο.κ. Στην περίπτωση των διασωστικών επιχειρήσεων έρευνας -διάσωσης εδάφους σε ορεινό ανάγλυφο η διεθνής πρακτική προτείνει την δημιουργία μικρών ευέλικτων ομάδων, τριών (3) έως επτά (7) μελών, με καθορισμένες ειδικότητες. 90

92 Οι κύριες ειδικότητες είναι Ορειβάτης, Υπεύθυνος επικοινωνίας, παραϊατρικός, χειριστής εξοπλισμού κοπής και απεγκλωβισμού, οδηγός. Όλα τα μέλη οφείλουν να έχουν γνώση πρώτων βοηθειών. Σε κάθε ομάδα απαραιτήτως θα συμμετέχει ως επικεφαλής και σύνδεσμος υπάλληλος του Π.Σ. με την ανάλογη εξειδίκευση. Για να πραγματοποιηθεί εντούτοις η σύσταση ομάδας με τις κατάλληλες ειδικότητες απαιτείται προπαρασκευή. Η ύπαρξη ομάδων οι οποίες έχουν εκπαιδευτεί και κατηγοριοποιηθεί σε συγκεκριμένα αντικείμενα όπως ιατροί, νοσηλευτές,,τεχνικοί,επιστήμονες, έρευνας διάσωσης σε αστικό περιβάλλον κ.ο.κ. είναι απαραίτητη. Στις ομάδες αυτές μπορούν να χρησιμοποιηθούν και εθελοντές. Υπάρχει ένας διακριτός διαχωρισμός στην λειτουργικότητα των Ομάδων: 1. Όταν μια ομάδα αποτελείται από μέλη με ίδια ειδικότητα τότε μιλούμε για τακτική ομάδα. Οι τακτικές δυνάμεις έχουν κοινές επικοινωνίες μεταξύ τους. 2. Αντιθέτως όταν οι ειδικότητες των μελών είναι διαφορετικές και πιο εξειδικευμένες τότε αναφερόμαστε σε ομάδα κρούσης. Οι ομάδες κρούσης εκπέμπουν σε διαφορετικό κανάλι επικοινωνίας από τις τακτικές και αναφέρονται σε άλλον Αρχηγό. Εντούτοις εάν όλες οι ομάδες απαρτίζονται από μέλη διαφορετικών ειδικοτήτων αλλά παρουσιάζουν ομοιογένεια μεταξύ τους τότε αναφερόμαστε και πάλι σε τακτική δύναμη.για παράδειγμα οι δυνάμεις του Π.Σ. είναι τακτικές καθώς το προσωπικό διακρίνεται από τα ίδια επιχειρησιακά χαρακτηριστικά και κάθε λειτουργικό τμήμα στο συμβάν διαθέτει τις ίδιες ειδικότητες. Από την άλλη το προσωπικό των Ε.Μ.Α.Κ. διαθέτει μεγαλύτερη εξειδίκευση και η σύσταση του λειτουργικού τμήματος διαφέρει ανάλογα με τον τύπο του περιστατικού. Συνεπώς ο σχεδιασμός στην συγκεκριμένη Υπηρεσία βασίζεται σε ομάδες κρούσης. Ανάλογα πάντως με τα ειδικότερα χαρακτηριστικά του συμβάντος είναι δυνατή η αλλαγή του αριθμού αλλά και των ειδικοτήτων της ομάδας. Ένα αμιγώς ορειβατικό συμβάν απαιτεί την παρουσία περισσότερων ορειβατών - διασωστών στην ομάδα. Η ύπαρξη υδάτινου κωλύματος προσθέτει την ειδικότητα του κολυμβητή στην ομάδα. Οι τακτικές ομάδες επίσης διαχωρίζονται σε α) ελαφρού και β) βαρέως τύπου.ο διαχωρισμός αυτός έχει να κάνει με το έργο που αναμένεται να πραγματοποιηθεί και το είδος του εξοπλισμού που θα χρειαστεί για την υλοποίηση του. Σε έναν ορεινό οικισμό όπου έχουμε αρκετές καταρρεύσεις και πιθανόν βαριά υλικά προς μετακίνηση μια ομάδα επτά ατόμων δεν θα μπορέσει να ανταποκριθεί. Η μεταφορά και μόνο του ανάλογου εξοπλισμού στα θερμά σημεία προϋποθέτει την ύπαρξη αρκετών μελών. Είναι δυνατή η εμπλοκή πολλών τακτικών ομάδων σε βαθμό τέτοιο ώστε να μιλούμε για μονάδα (μια μονάδα να αποτελείται από πέντε ομάδες) ή ακόμα και αρκετών μονάδων σε ένα συγκεκριμένο τομέα. (tdma.nic.inpdf122.pdf Standard Operation Procedures for Earthquake). Ωστόσο ακόμα και αν επιλυθούν οι αδυναμίες αυτές, η αναγκαιότητα για μια ενοποιημένη οργανική δομή, ανεξάρτητα από το είδος του κινδύνου και απαλλαγμένη από αλληλεπικαλύψεις, παραμένει το βασικό ζητούμενο για την επιτυχία της απόκρισης στο ορεινό ανάγλυφο. 91

93 Κεφάλαιο 7. Το σύστημα ICS 7.1. Τι είναι το ΙCS Το Σύστημα Διαχείρισης Συμβάντων (Incident Command System-ICS) είναι μια τυποποιημένη διαδικασία διαχείρισης συμβάντος, σχεδιασμένη ειδικά για να επιτρέψει στους εμπλεκόμενους να έχουν ενοποιημένη οργανική δομή ανάλογη με την πολυπλοκότητα και τις απαιτήσεις οποιουδήποτε μεμονωμένου συμβάντος ή πολλαπλών συμβάντων, χωρίς να παρεμποδίζονται από όρια δικαιοδοσίας. Αυτό το ενιαίο σύστημα επιτρέπει στο προσωπικό επέμβασης να εργαστεί ανεμπόδιστα σε διαφορετικά όρια δικαιοδοσίας και/ή με άλλες υπηρεσίες. Επίσης επιτρέπει την εργασία προσωπικού από άλλες περιοχές ή χώρες. Eφαρμόζεται από το σύνολο σχεδόν των Υπηρεσιών Εκτάκτων Αναγκών των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής για τη διαχείριση όλων των έκτακτων περιστατικών ενώ κρίθηκε θετικά και χρησιμοποιείται πλέον και από άλλες χώρες όπως ο Καναδάς, η Αυστραλία, η Ν. Ζηλανδία. Μορφοποιήθηκε αρχικά στις Η.Π.Α στις αρχές της δεκαετίας του 70, για τη διαχείριση ταχέως μεταδιδόμενων δασικών πυρκαγιών και στόχευε στην επίλυση προβλημάτων παρόμοιων με τις αδυναμίες του ελληνικού συστήματος όπως έχουν εκτενώς αναλυθεί: Πάρα πολλά άτομα αναφέρανε σε έναν ανώτερο. Διαφορετικές οργανωτικές δομές μεταξύ υπηρεσιών αντιμετώπισης εκτάκτων αναγκών. Έλλειψη αξιόπιστων πληροφοριών γύρω από το συμβάν. Ανεπαρκείς και ασύμβατες επικοινωνίες. Έλλειψη υποδομής για συντονισμένο σχεδιασμό μεταξύ υπηρεσιών. Μη ξεκάθαρα όρια δικαιοδοσίας. Διαφορές στην ορολογία μεταξύ υπηρεσιών και μη ξεκάθαροι ή αδιευκρίνιστοι στόχο στο συμβάν. Κάθε συμβάν έχει συγκεκριμένες ενέργειες διαχείρισης που πρέπει να πραγματοποιηθούν. Ακόμα και αν το γεγονός είναι πολύ μικρό, και μόνο ένα ή δύο άτομα εμπλέκονται, αυτές οι δραστηριότητες θα εφαρμόζονται σε κάποιο βαθμό.η οργάνωση του Συστήματος Διαχείρισης Συμβάντος είναι κτισμένη γύρω από πέντε κύριες δραστηριότητες διαχείρισης: 1. ΔΙΟΙΚΗΣΗ Θέτει στόχους και προτεραιότητες, έχει τη γενική ευθύνη στο συμβάν. 92

94 2. ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Διεξάγει τακτικές επιχειρήσεις για την εκτέλεση του σχεδίου, αναπτύσσει τους τακτικούς στόχους, την οργάνωση και διευθύνει όλους τους πόρους. 3.ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Αναπτύσσει το σχέδιο δράσης για την επίτευξη των στόχων, συλλέγει και εκτιμά πληροφορίες, διατηρεί την κατάσταση των πόρων 4.ΟΡΓΑΝΩΣΗ-ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΜΕΡΙΜΝΑ Παρέχει υποστήριξη για να καλύψει τις ανάγκες του συμβάντος, παρέχει τους πόρους και όλες τις υπηρεσίες που απαιτούνται για την υποστήριξη του συμβάντος 5.ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ/ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Παρακολουθεί τα κόστη που σχετίζονται με το συμβάν, παρέχει λογιστική υποστήριξη, προμήθειες, χρονική καταγραφή και ανάλυση κόστους. Αυτές οι πέντε κύριες δραστηριότητες διαχείρισης αποτελούν τα θεμέλια πάνω στα οποία αναπτύσσεται η οργάνωση του ICS. Εφαρμόζονται είτε για διαχείριση μιας έκτακτης ανάγκης ρουτίνας, για προετοιμασία ενός μεγάλου γεγονότος ή για μια μεγάλης κλίμακας καταστροφή. Υπάρχουν συγκεκριμένα έντυπα-έγγραφα που υποστηρίζουν την διαδικασία σε κάθε στάδιο: Το έντυπο υπ αριθ. 201 αφορά την ενημέρωση για την πορεία του συμβάντος, το υπ αριθ. 202 περιγράφει αναλυτικά τους στόχους συμβάντος, το υπ αριθ. 203 το οργανόγραμμα ανάπτυξης του συστήματος κ.ο.κ. Τα έντυπα είναι κοινά για όλους τους εμπλεκόμενους. Σε μικρά συμβάντα, αυτές οι κύριες δραστηριότητες μπορούν όλες να διαχειριστούν από ένα άτομο, το Διοικητή του Συμβάντος (IC). Σε μεγάλα συμβάντα απαιτείται να γίνει διαχωρισμός τους σε ξεχωριστά Τμήματα (Τομείς) εντός της οργάνωσης όπως φαίνεται παρακάτω: Οργανόγραμμα 4: Οι πέντε (5) βασικές δομές του ICS 93

95 Μια βασική γραμμή λειτουργίας του είναι ότι το πρόσωπο στη κορυφή της οργάνωσης είναι υπεύθυνο μέχρι η εξουσία να ανατεθεί σε άλλο άτομο. Έτσι, σε μικρότερες έκτασης συμβάντα, όπου δεν απαιτούνται επιπλέον άτομα, ο Διοικητής του Συμβάντος θα διαχειριστεί όλες τις πτυχές της οργάνωσης του συμβάντος. Το σύστημα επομένως χαρακτηρίζεται από μια αξιοσημείωτη ευελιξία. Οι πρωτεύοντες δραστηριότητες του υποδιαιρούνται ανάλογα με τις ανάγκες που θα προκύψουν. Πρόκειται για ένα σύστημα όπου οι πόροι ενεργοποιούνται από κάτω προς τα πάνω ανάλογα με τις ανάγκες κάτι που πρακτικά στην Ελλάδα δεν έχει ακόμα επιτευχθεί στον επιθυμητό βαθμό Κύριες λειτουργικές ενότητες της Οργάνωσης του ICS Στην συνέχεια και με τη χρήση οργανογραμμάτων θα αναλυθεί ο τρόπος λειτουργίας και η ανάπτυξης των πόρων εντός του συστήματος Ο Διοικητής του Συμβάντος και το Διοικητικό Προσωπικό Ο Διοικητής του Συμβάντος (Incident Commander IC) είναι ο επικεφαλής στο συμβάν και πρέπει να είναι πλήρως καταρτισμένος για να διαχειριστεί το συμβάν. Καθώς τα συμβάντα αυξάνουν σε μέγεθος και γίνονται πιο σύνθετα, ένας περισσότερο καταρτισμένος Διοικητής Συμβάντος μπορεί να οριστεί από την αρμόδια υπηρεσία. Ο Διοικητής Συμβάντος (Δ.Σ.) μπορεί να έχει ένα ή περισσότερους αναπληρωτές από την ίδια υπηρεσία ή από άλλες υπηρεσίες. Οι αναπληρωτές πρέπει να είναι σε κάθε περίπτωση το ίδιο καταρτισμένοι όσο το πρόσωπο για το οποίο εργάζονται. Ο Δ.Σ. μπορεί να χρησιμοποιήσει τόσο το Διοικητικό Προσωπικό όσο και το Γενικό Προσωπικό, προκειμένου να διαχειριστεί το συμβάν. Το Διοικητικό Προσωπικό παρέχει Πληροφορίες, Ασφάλεια, και υπηρεσίες Σύνδεσης για όλη την οργάνωση. Το Γενικό Προσωπικό αναλαμβάνει τη κύρια επιχειρησιακή λειτουργία για τις Επιχειρήσεις, τον Σχεδιασμό, την Οργάνωση, τα Οικονομικά και τη Διαχείριση. Αρχικά, η ανάθεση τακτικών πόρων και η επίβλεψη των επιχειρήσεων θα είναι κάτω από την απευθείας επιτήρηση του Δ.Σ. Καθώς τα συμβάντα αυξάνονται μπορεί να αναθέσει την εξουσία για την πραγματοποίηση συγκεκριμένων δραστηριοτήτων σε άλλους, όπως απαιτείται. Η ανάληψη της διοίκησης σε ένα συμβάν πάντα απαιτεί την ύπαρξη μιας πλήρους ενημέρωσης για τον Διοικητή που αναλαμβάνει (έγγραφο 201) και την γνωστοποίηση της αλλαγής του Δ.Σ. σε όλους. Επιπρόσθετα στις βασικές δραστηριότητες ανταπόκρισης των Επιχειρήσεων, Σχεδιασμού, Οργάνωσης, και Οικονομικών/Διαχείρισης, ο Δ.Σ. έχει την ευθύνη για αρκετές άλλες σημαντικές υπηρεσίες. Ανάλογα με το μέγεθος και το είδος του συμβάντος, μπορεί να είναι απαραίτητο να διαθέσει προσωπικό για να διαχειριστεί αυτές τις επιπλέον δραστηριότητες. Τα άτομα που θα καταλάβουν αυτές τις θέσεις ορίζονται ως Διοικητικό Προσωπικό (Command Staff) και ονομάζονται Αξιωματικοί. Υπάρχει μόνο μία θέση Διοικητικού Προσωπικού (Δ.Π.) για κάθε μια από αυτές τις λειτουργίες. Το Δ.Π. δεν έχει αναπληρωτές. Ωστόσο, κάθε μια από αυτές τις θέσεις μπορεί να έχει ένα ή περισσοτέρους βοηθούς εάν χρειάζεται. Σε μεγάλα συμβάντα, δεν είναι ασύνηθες να βλέπει κανείς αρκετούς βοηθούς να εργάζονται για τους Αξιωματικούς του Δ.Π. 94

96 Διοικητικό προσωπικό του Συστήματος Διοίκησης Συμβάντος: - Αξιωματικός Πληροφοριών (Public Information Officer). - Αξιωματικός Ασφαλείας (Liaison Officer). - Αξιωματικός Σύνδεσμος (Safety Officer). Αξιωματικός Πληροφοριών Α.Π. : Ο Αξιωματικός Πληροφοριών θα αποτελεί το σημείο επαφής για τα μέσα και τους άλλους οργανισμούς που ζητούν πληροφορίες απευθείας από το συμβάν. Αν και αρκετές υπηρεσίες μπορεί να ορίσουν προσωπικό σε ένα συμβάν ως Αξιωματικούς Πληροφοριών, θα υπάρχει μόνο ένας Αξιωματικός Πληροφοριών Συμβάντος. Οι άλλοι θα δουλεύουν ως βοηθοί. Αξιωματικός Ασφαλείας Α.Α: Αυτός παρακολουθεί τις συνθήκες ασφαλείας και αναπτύσσει μέτρα για την εξασφάλιση της ασφάλειας όλου του ορισμένου προσωπικού. Αξιωματικός Σύνδεσμος Α.Σ.: Σε μεγαλύτερα συμβάντα, εκπρόσωποι από άλλες υπηρεσίες (συνήθως αποκαλούνται Αντιπρόσωποι Υπηρεσίας) μπορεί να οριστούν στο συμβάν για να συντονίσουν την ανάμιξη της υπηρεσίας τους. Ο Αξιωματικός Σύνδεσμος θα είναι η βασική τους επαφή Γενικό προσωπικό (General Staff) Τα άτομα που πραγματοποιούν τις τέσσερεις κύριες δραστηριότητες των Επιχειρήσεων, Οργάνωσης, Σχεδιασμού, και Οικονομικών/Διαχείρισης ορίζονται ως Γενικό Προσωπικό.Κάθε ένας από το Γενικό Προσωπικό μπορεί να έχει έναν αναπληρωτή, ή περισσότερους εάν είναι απαραίτητο. Ο αναπληρωτής μπορεί να εργαστεί με την ιδιότητα του αντικαταστάτη, ή να του ανατεθούν συγκεκριμένα παράλληλα καθήκοντα. Οι αναπληρωτές πρέπει να είναι πάντα το ίδιο καταρτισμένοι όσο το πρόσωπο για το οποίο εργάζονται. Σε μεγάλα γεγονότα, ειδικά εκεί όπου πολλαπλές υπηρεσίες ή δικαιοδοσίες εμπλέκονται, η χρήση αναπληρωτών από άλλες υπηρεσίες μπορεί να αυξήσει σε μεγάλο βαθμό το συντονισμό μεταξύ των υπηρεσιών. Σε επίπεδο Τμήματος, το άτομο που είναι επικεφαλής ορίζεται ως Αρχηγός. Για παράδειγμα, στο Τμήμα Οργάνωσης, ο επικεφαλής θα αποκαλείται πάντα Αρχηγός Τμήματος Οργάνωσης. Εντός της οργάνωσης του ICS, υπάρχει ένας αριθμός από οργανωτικά μέρη τα οποία μπορούν να ενεργοποιηθούν, όπως απαιτείται. Κάθε ένα από τα βασικά Τμήματα έχει τη δυνατότητα να επεκταθεί εσωτερικά για να ανταποκριθεί στις ανάγκες της κατάστασης Τμήμα Επιχειρήσεων (Operations Section) Ο Δ.Σ. θα καθορίσει αν υπάρχει ανάγκη για ένα ξεχωριστό Τμήμα Επιχειρήσεων σε ένα συμβάν. Μέχρι οι Επιχειρήσεις να υφίστανται ως ένα ξεχωριστό Τμήμα, ο Δ.Σ. θα έχει απευθείας έλεγχο των τακτικών πόρων. Με την ενεργοποίηση του Τμήματος Επιχειρήσεων θα ορίσει ένα άτομο ως Αρχηγό Τμήματος Επιχειρήσεων (Operations Section Chief). Ο Αρχηγός Τμήματος Επιχειρήσεων θα αναπτύξει και θα διαχειριστεί το Τμήμα Επιχειρήσεων για να αντιμετωπίσει το συμβάν. Υπάρχει μόνο ένας Αρχηγός Τμήματος Επιχειρήσεων για κάθε επιχειρησιακή περίοδο. Αυτό το άτομο είναι κανονικά (αλλά όχι πάντα) από την υπηρεσία η οποία έχει τη μεγαλύτερη 95

97 δικαιοδοσία/αρμοδιότητα. Ο Αρχηγός Τμήματος Επιχειρήσεων μπορεί να έχει αναπληρωτές από την ίδια υπηρεσία, ή από άλλες υπηρεσίες. Η χρήση αναπληρωτών από άλλες υπηρεσίες συχνά βοηθά στο συντονισμό των ενεργειών Επιπλέον επίπεδα Οργάνωσης του Τμήματος Επιχειρήσεων Εντός του Τμήματος Επιχειρήσεων, δύο επιπλέον επίπεδα οργάνωσης μπορούν να χρησιμοποιηθούν εάν χρειαστεί. Αυτά είναι οι Περιφέρειες και/ή οι Ομάδες και οι Κλάδοι. 1. Περιφέρειες ( Division ) Η οργάνωση των Επιχειρήσεων αναπτύσσεται από κάτω προς τα πάνω. Αυτό συμβαίνει λόγω της ανάγκης να διευρυνθεί η εποπτεία καθώς όλο και περισσότεροι πόροι χρησιμοποιούνται. Για παράδειγμα, ο Διοικητής του Συμβάντος ή ο Αρχηγός Τμήματος Επιχειρήσεων σε ένα συμβάν μπορεί αρχικά να εργάζεται μόνο με μεμονωμένους πόρους. Οργανόγραμμα 5 : Η απλούστερη μορφή ανάπτυξης του ICS Καθώς περισσότεροι πόροι προστίθενται στο συμβάν, άλλο ένα επίπεδο οργάνωσης μπορεί να χρειαστεί εντός του Τμήματος Επιχειρήσεων, για να διατηρηθεί ο έλεγχος. Κανονικά, αυτό θα γίνει στο επίπεδο Περιφέρειας ή Ομάδας όπως φαίνεται παρακάτω: Οργανόγραμμα 6 : Ανάπτυξης του ICS σε περιφέρειες και λειτουργικές ομάδες Ο στόχος είναι να είναι η οργάνωση όσο το δυνατόν απλούστερη και αποδοτική και να μην χαθεί ο έλεγχος λόγω της πολυπλοκότητας ή της εμπλοκής πολλών ατόμων. 96

98 Μια Περιφέρεια σχηματίζεται για να διαχωρίσει ένα συμβάν γεωγραφικά. Το πώς αυτό θα γίνει θα καθοριστεί από τις ανάγκες του συμβάντος. Περιφέρειες που καλύπτουν μια περιοχή στο έδαφος, συνήθως θα χαρακτηρίζονται από γράμματα του αλφαβήτου. Εντός ενός κτιρίου, οι περιφέρειες συχνά χαρακτηρίζονται από αριθμούς ορόφων. Το σημαντικό για να θυμάται κανείς είναι ότι, οι περιφέρειες του ICS είναι γεωγραφικές περιοχές που σχετίζονται με τις επιχειρήσεις του συμβάντος. 2. Τομείς (sectors) Σε μερικά συμβάντα μπορεί να είναι απαραίτητο να δημιουργηθεί ένα άλλο επίπεδο οργάνωσης, εντός της Περιφέρειας του Τμήματος Επιχειρήσεων, που ονομάζεται Τομέας. Ένας τομέας μπορεί να είναι μέρος μιας περιφέρειας ή μιας περιοχής εντός ή εκτός της περιμέτρου. Αυτό γίνεται απαραίτητο, όταν η Έκταση του Ελέγχου εντός της Περιφέρειας υπερβαίνει τον προτεινόμενο αριθμό. Η Έκταση του Ελέγχου θα συζητηθεί με περισσότερη λεπτομέρεια σε άλλο εδάφιο. Οργανόγραμμα 7 : Ανάπτυξη του ICS σε περιφέρειες, τομείς και λειτουργικές ομάδες 3. Ομάδες (Teams) Οι Ομάδες δημιουργούνται για να περιγράψουν τις επιχειρησιακές περιοχές. Το είδος της ομάδας που θα δημιουργηθεί θα καθοριστεί από τις ανάγκες ενός συμβάντος. Για παράδειγμα, σε ένα συμβάν σεισμού με εκτεταμένες κτιριακές ζημιές, η δραστηριότητα έρευνας και διάσωσης θα οργανωνόταν γεωγραφικά, με τη χρήση περιφερειών. Μία ομάδα με ειδικό εξοπλισμό, χρησιμοποιώντας σκυλιά ή ηλεκτρονικό εξοπλισμό σε ένα σεισμό ή μία ομάδα διάσωσης σε ένα ορειβατικό ατύχημα μπορούν να οριστούν ως λειτουργικές ομάδες. Οι Ομάδες θα εργαστούν οπουδήποτε τις χρειαστούν και δε θα οριστούν σε οποιαδήποτε μεμονωμένη περιφέρεια. Περιφέρειες και Ομάδες μπορούν να χρησιμοποιηθούν μαζί σε ένα συμβάν. Οι Περιφέρειες και οι Ομάδες είναι σε ένα ισοδύναμο επίπεδο εντός της οργάνωσης. Η μία δεν επιβλέπει την άλλη. Όταν μια λειτουργική ομάδα εργάζεται εντός μιας περιφέρειας σε μια ειδική αποστολή, οι επικεφαλής της περιφέρειας και της ομάδας πρέπει να συντονίσουν τις ενέργειές τους από κοινού. Οι επικεφαλής των περιφερειών και των ομάδων πρέπει πάντα να αναφέρουν στο Διοικητή του Συμβάντος, εκτός αν υφίστανται οι θέσεις του Αρχηγού Τμήματος 97

99 Επιχειρήσεων και/ή του Διευθυντή Κλάδου. Αναπληρωτές δεν χρησιμοποιούνται στο επίπεδο Περιφέρειας και Ομάδας. 4. Κλάδοι (Branches) Σε ορισμένα συμβάντα, μπορεί να είναι απαραίτητο να δημιουργηθεί ένα άλλο επίπεδο οργάνωσης εντός του Τμήματος Επιχειρήσεων που ονομάζονται Κλάδοι. Υπάρχουν γενικά τρεις λόγοι για τη χρήση Κλάδων σε ένα συμβάν ή ένα γεγονός: 1. Έκταση του Ελέγχου Εάν ο αριθμός των Περιφερειών και των Ομάδων υπερβαίνει τη επιτρεπτή Έκταση του Ελέγχου, ένα άλλο επίπεδο διαχείρισης είναι απαραίτητο. Η Έκταση του Ελέγχου θα συζητηθεί πιο λεπτομερώς αργότερα σε αυτή την ενότητα. 2. Ανάγκη για μια Λειτουργική Δομή Κλάδου Κάποια είδη συμβάντων εμπλέκουν πολλές υπηρεσίες, όπως π.χ., Αστυνομία, Πυροσβεστική, ΕΚΑΒ κ.λ.π. Επομένως να υπάρχει ανάγκη να στηθούν επιχειρήσεις συμβάντος γύρω από μια λειτουργική δομή κλάδου. 3. Συμβάντα με πολλαπλές δικαιοδοσίες Σε μερικά συμβάντα μπορεί να είναι καλύτερο να οργανωθεί το συμβάν σύμφωνα με γραμμές δικαιοδοσίας. Σε αυτές τις καταστάσεις, οι Κλάδοι μπορούν να στηθούν για να αντανακλούν τις διαφορές μεταξύ των εμπλεκομένων υπηρεσιών. Για παράδειγμα, σε σεισμό, ή συμβάντα υπαίθριων πυρκαγιών, η επαρχιακή, κοινοτική, και αστική ιδιοκτησία θα μπορούσαν να επηρεαστούν ταυτόχρονα. Ένας τρόπος οργάνωσης των επιχειρήσεων σε αυτού του είδους των συμβάντων είναι να οριστεί ένας ξεχωριστός Κλάδος/Παραρτήμα για κάθε μια από τις εμπλεκόμενες υπηρεσίες. Διάφορα είδη παρατάξεων Κλάδων παρουσιάζονται παρακάτω: Οργανόγραμμα 8 : Ανάπτυξης του ICS σε κλάδους Κάθε κλάδος ο οποίος ενεργοποιείται θα έχει ένα Διευθυντή Κλάδου. Αναπληρωτές μπορούν να χρησιμοποιηθούν στο επίπεδο του Κλάδου. 98

100 Διαχωρισμός του Τμήματος Επιχειρήσεων Υπάρχουν άλλα δύο (2) μέρη του Τμήματος Επιχειρήσεων: 1. Εναέριες Επιχειρήσεις (Air Operations) Εάν υφίστανται ξεχωριστά σε ένα συμβάν, οι Εναέριες Επιχειρήσεις θα ενεργοποιηθούν στο επίπεδο του Κλάδου εντός του Τμήματος Επιχειρήσεων (Air Operations Branch). Συνήθως αυτό γίνεται σε συμβάντα τα οποία μπορεί να έχουν σύνθετες ανάγκες για τη χρήση αεροσκάφους, τόσο σε τακτικές όσο και σε οργανωτικές επιχειρήσεις. Οργανόγραμμα 9: Δομή στις Εναέριες Επιχειρήσεις (Πηγή : 2. Περιοχές Δράσης Οι Περιοχές Δράσης μπορούν να οριστούν οπουδήποτε είναι απαραίτητο να χρησιμοποιηθούν προσωρινά πόροι. Οι Περιοχές Δράσης και οι πόροι εντός τους θα είναι πάντα κάτω από τον έλεγχο του Αρχηγού Τμήματος Επιχειρήσεων. Οι Περιοχές Δράσης θα συζητηθούν αργότερα στις εγκαταστάσεις συμβάντος. Τα χαρακτηριστικά ενός συμβάντος και οι ανάγκες διαχείρισης του Διοικητή του Συμβάντος, θα καθορίσουν ποια οργανωτικά στοιχεία θα πρέπει να δημιουργηθούν. Η οργάνωση του συμβάντος μπορεί να αλλάξει με το πέρασμα του χρόνου, προκειμένου να ανταποκριθεί στις διάφορες φάσεις του συμβάντος Τμήμα Σχεδιασμού (Planning Section) 1. Αρχηγός Τμήματος Σχεδιασμού (Planning Section Chief). 2. Μονάδα Πόρων. 99

101 3. Μονάδα Κατάστασης. 4. Μονάδα Καταγραφής. 5. Ειδικοί Τεχνικοί. Εν συντομία, οι βασικές δραστηριότητες του Τμήματος Σχεδιασμού είναι να: Συλλέξει, εκτιμήσει και να παρουσιάσει πληροφορίες γύρω από το συμβάν. Αναπτύξει Σχέδια Δράσης Συμβάντος για κάθε επιχειρησιακή περίοδο, να πραγματοποιήσει μακροπρόθεσμο σχεδιασμό και να αναπτύξει σχέδια για την αποδέσμευση των δυνάμεων με το πέρας του συμβάντος. Διατηρήσει τις πληροφορίες κατάστασης των πόρων γύρω από όλο τον εξοπλισμό και το προσωπικό που έχουν οριστεί στο συμβάν. Καταγράφει συνεχώς το συμβάν. Το Τμήμα Σχεδιασμού αποτελεί επίσης το αρχικό σημείο αναφοράς για οποιονδήποτε Ειδικό Τεχνικό ορισμένο στο συμβάν. Ανάλογα με την αποστολή τους, οι Ειδικοί Τεχνικοί μπορούν να εργαστούν εντός του Τμήματος Σχεδιασμού, ή να οριστούν ξανά σε άλλες περιοχές του συμβάντος. Αρκετές Μονάδες του Τμήματος Σχεδιασμού μπορούν να δημιουργηθούν. Τα καθήκοντα κάθε μονάδας καλύπτονται σε άλλες ενότητες. Μπορεί να μην απαιτούνται όλα τα Τμήματα, και θα ενεργοποιηθούν με βάση την ανάγκη του Σχεδιασμού Τμήμα Οργάνωσης (Logistics Section) Το Τμήμα Οργάνωσης είναι υπεύθυνο για όλες τις υπηρεσίες και τις ανάγκες υποστήριξης ενός συμβάντος, συμπεριλαμβανομένης της απόκτησης και διατήρησης απαραίτητου προσωπικού, εγκαταστάσεων, εξοπλισμού και εφοδίων. Ο Δ.Σ. θα καθορίσει την ανάγκη για τη δημιουργία ενός Τμήματος οργάνωσης στο συμβάν. Αυτό συνήθως καθορίζεται από το μέγεθος του συμβάντος, την πολυπλοκότητα της υποστήριξης, και το πόσο μπορεί να διαρκέσει το συμβάν. Μόλις ο Δ.Σ. καθορίσει την ανάγκη για τη δημιουργία μιας ξεχωριστής Οργανωτικής λειτουργίας, ένα άτομο θα οριστεί ως ο Αρχηγός του Τμήματος Οργάνωσης (Logistics Section Chief). Έξι λειτουργικές μονάδες μπορούν να δημιουργηθούν εντός του Οργανωτικού Τμήματος. Εάν χρειάζεται, μια δομή δύο-κλάδων μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να διευκολυνθεί η έκταση του ελέγχου. Οι τίτλοι των μονάδων είναι περιγραφικοί. Λεπτομερή καθήκοντα κάθε μονάδας καλύπτονται σε άλλες ενότητες. Μπορεί να μη χρειάζονται όλες οι μονάδες, αλλά θα δημιουργηθούν με βάση τις ανάγκες που προκύπτουν. 100

102 Οργανόγραμμα 10: Εσωτερικός διαχωρισμός του Τμήματος Οργάνωσης Τμήμα Οικονομικό/ Διαχείρισης (Finance/Admin Section) 1. Αρχηγός Τμήματος Οικονομικών/ Διαχείρισης (Finance/Admin Section Chief). 2. Μονάδα Χρόνου. 3. Μονάδα Προμηθειών. 4. Μονάδα Αποζημιώσεων/ Αξιώσεων. 5. Μονάδα Εξόδων. Ο Διοικητής του Συμβάντος θα καθορίσει αν υπάρχει η ανάγκη για ένα Τμήμα Οικονομικών/ Διαχείρισης και θα υποδείξει ένα άτομο για αυτό το ρόλο. Αν δε δημιουργηθεί Τμήμα Οικονομικών, ο Δ.Σ. θα πραγματοποιήσει όλες τις οικονομικές λειτουργίες. Το Τμήμα Οικονομικών/ Διαχείρισης δημιουργείται για οποιοδήποτε συμβάν που απαιτεί επιτόπια οικονομική διαχείριση. Ολοένα και περισσότερο, στα μεγάλα συμβάντα χρησιμοποιείται ένα Τμήμα Οικονομικών/ Διαχείρισης για να παρακολουθούνται τα έξοδα. Μικρά συμβάντα μπορεί επίσης να απαιτούν συγκεκριμένες λειτουργίες Οικονομικών/ Διαχείρισης. Για παράδειγμα, ο Διοικητής του Συμβάντος μπορεί να δημιουργήσει μία ή περισσότερες Μονάδες του Τμήματος Οικονομικών/ Διαχείρισης για πράγματα, όπως η προμήθεια ειδικού εξοπλισμού, η σύναψη συμφωνίας με κάποιο προμηθευτή, ή για να κάνει προβλέψεις κόστους εναλλακτικών στρατηγικών. Το Τμήμα Οικονομικών μπορεί να σχηματίσει τέσσερις Μονάδες όπου χρειαστεί Σημαντικά Επιχειρησιακά και Οργανωτικά στοιχεία Εγκαταστάσεις Συμβάντος (Staging Area) Εγκαταστάσεις θα δημιουργηθούν ανάλογα με το είδος και την πολυπλοκότητα του συμβάντος ή γεγονότος. Είναι σημαντικό να γνωρίζει κανείς και να κατανοεί τις ονομασίες και τις λειτουργίες των κύριων εγκαταστάσεων του ICS. 101

103 Εικόνα 16: Staging Area (Πηγή: S_AppendixB.pdf). Κάθε μία από τις εγκαταστάσεις περιγράφεται εν συντομία παρακάτω: Βάση Διοίκησης Συμβάντος Η τοποθεσία από την οποία ο Διοικητής του Συμβάντος επιβλέπει όλες τις επιχειρήσεις του συμβάντος. Υπάρχει μόνο μία Βάση Διοίκησης Συμβάντος για κάθε συμβάν ή γεγονός. Κάθε συμβάν ή γεγονός πρέπει να έχει κάποιο τύπο Βάσης Διοίκησης Συμβάντος. Περιοχές Δράσης Περιοχές στις οποίες οι δυνάμεις φυλάσσονται καθώς αναμένουν αποστολές συμβάντος. Τα περισσότερα μεγάλα συμβάντα θα έχουν μια Περιοχής Δράσης, και μερικά συμβάντα μπορεί να έχουν αρκετές. Οι Περιοχές Δράσης θα διαχειρίζονται από ένα Διευθυντή Περιοχής Δράσης ο οποίος θα αναφέρει στον Αρχηγό του Τμήματος Επιχειρήσεων ή στον Διοικητή του Συμβάντος αν δεν έχει δημιουργηθεί ένα Τμήμα Επιχειρήσεων. Βάση Η τοποθεσία στο συμβάν στην οποία πραγματοποιούνται κύριες λειτουργίες υπηρεσιών και υποστήριξης. Δεν έχουν όλα τα συμβάντα μια Βάση. Θα υπάρχει μόνο μια Βάση για κάθε συμβάν. Κατασκηνώσεις Τοποθεσίες στο συμβάν όπου οι δυνάμεις μπορούν να παραμένουν για να υποστηρίζουν τις επιχειρήσεις συμβάντος. Οι κατασκηνώσεις διαφέρουν από τις Περιοχές Δράσης στο ότι, οι βασικές επιχειρήσεις υποστήριξης πραγματοποιούνται στις Κατασκηνώσεις, και οι δυνάμεις στις Κατασκηνώσεις δεν είναι πάντα διαθέσιμοι για χρήση. Κατασκηνώσεις δεν υπάρχουν σε όλα τα συμβάντα. Βάση Ελικοπτέρου Μια τοποθεσία εντός και γύρω από μια περιοχή συμβάντος στην οποία σταθμεύουν ελικόπτερα, γίνεται η συντήρησή τους, ο ανεφοδιασμός καυσίμων, και ο εξοπλισμός τους για τις επιχειρήσεις του συμβάντος. Μεγάλα συμβάντα μπορεί να απαιτούν παραπάνω από μία Βάση Ελικοπτέρου. 102

104 Ελικοδρόμια- Τα ελικοδρόμια είναι προσωρινές τοποθεσίες όπου ελικόπτερα μπορούν να προσγειωθούν και να κατεβάσουν προσωπικό, εξοπλισμό και εφόδια. Μεγάλα συμβάντα μπορεί να έχουν αρκετά Ελικοδρόμια. Εικόνα 17: Map Staging Area (Πηγή: gov / EMIWeb /IS/ICSResource /assets/incidentfacilities.pdf ) Σχέδιο Δράσης Συμβάντος (Incident Action Plan-IAP) Κάθε συμβάν πρέπει να έχει ένα προφορικό ή γραπτό σχέδιο δράσης. Ο σκοπός του IAP είναι να παρέχει οδηγίες για μελλοντικές ενέργειες σε όλο το εποπτικό προσωπικό του συμβάντος. Σχέδια δράσης τα οποία περιλαμβάνουν τις μετρήσιμες τακτικές επιχειρήσεις που θα επιτευχθούν προετοιμάζονται πάντα γύρω από ένα χρονικό πλαίσιο το οποίο αποκαλείται Επιχειρησιακή Περίοδος. Οι Επιχειρησιακές Περίοδοι μπορούν να έχουν διαφορετική διάρκεια, αλλά δε θα πρέπει να είναι άνω των είκοσι τεσσάρων ωρών. Δωδεκάωρες Επιχειρησιακές Περίοδοι είναι συχνές σε αρκετά μεγάλα συμβάντα. Δεν είναι ασυνήθιστο, ωστόσο, να έχουμε πολύ μικρότερες Επιχειρησιακές Περιόδους καλύπτοντας, για παράδειγμα χρονικές περιόδους δύο ή τεσσάρων ωρών. Η διάρκεια μιας Επιχειρησιακής Περιόδου θα βασίζεται στις ανάγκες του συμβάντος, και αυτές μπορούν να αλλάξουν στην πορεία του συμβάντος. Ο σχεδιασμός για μια Επιχειρησιακή Περίοδο πρέπει να γίνει αρκετά νωρίτερα για να διασφαλιστεί ότι οι απαιτούμενες δυνάμεις θα είναι διαθέσιμες όταν η Επιχειρησιακή Περίοδος ξεκινήσει. Μεγάλα συμβάντα τα οποία εμπλέκουν μια μερική ή ολική ενεργοποίηση της οργάνωσης του ICS θα πρέπει να έχουν ένα γραπτό Σχέδιο Δράσης Συμβάντος. Συμβάντα τα οποία επεκτείνονται κατά τη διάρκεια μιας Επιχειρησιακής Περιόδου θα πρέπει να έχουν επίσης ένα γραπτό Σχέδιο Δράσης Συμβάντος, για να εξασφαλίσουν τη συνέχεια λόγω των αλλαγών του προσωπικού. Η απόφαση για να έχουμε ένα γραπτό σχέδιο δράσης θα λαμβάνεται από τον Διοικητή του Συμβάντος. Αρκετές φόρμες έχουν αναπτυχθεί για να βοηθήσουν στην προετοιμασία του IAP. Απαραίτητα στοιχεία σε οποιοδήποτε γραπτό ή προφορικό Σχέδιο Δράσης Συμβάντος είναι: 103

105 α) Καταγραφή των Στόχων Κατάλληλοι για το σύνολο του συμβάντος. Οργάνωση Περιγράφει ποια μέρη της οργάνωσης του ICS θα βρίσκονται στη θέση τους για κάθε Επιχειρησιακή Περίοδο. β) Ανάθεση Αποστολών για την Επίτευξη των Στόχων Αυτές συνήθως προετοιμάζονται για κάθε Περιφέρεια ή Ομάδα (ή Τομέα) και περιλαμβάνουν τη στρατηγική, τις τακτικές και τους πόρους που θα χρησιμοποιηθούν. γ) Υλικό Υποστήριξης Παραδείγματα μπορεί να περιλαμβάνουν ένα χάρτη του συμβάντος, σχέδιο επικοινωνιών, ιατρικό σχέδιο, σχέδιο κυκλοφορίας κλπ. Το IAP πρέπει να γνωστοποιείται σε όλο το εποπτικό προσωπικό του συμβάντος. Αυτό μπορεί να γίνει μέσω συγκεντρώσεων ενημέρωσης (briefings), με τη διανομή ενός γραπτού σχεδίου πριν την εκκίνηση της Επιχειρησιακής Περιόδου ή και με τις δύο μεθόδους. Η διαδικασία κατάρτισης του αποτυπώνεται με το αγγλικό γράμμα P: Εικόνα 18: Οδηγός της διαδικασίας κατάρτισης του IAP για το περιστατικό -The Planning P. (Πηγή: Έκταση του Ελέγχου. Έκταση του Ελέγχου σημαίνει πόσα οργανωτικά στοιχεία μπορούν να διαχειριστούν απευθείας από ένα άλλο πρόσωπο. Είναι πολύ σημαντική η διατήρηση επαρκούς Έκτασης του Ελέγχου εντός της οργάνωσης του ICS. Αποτελεσματική Έκταση του Ελέγχου μπορεί να ποικίλλει από ένα έως επτά, και συστήνεται μια αναλογία ενός έως πέντε στοιχείων αναφοράς. Εάν ο αριθμός των στοιχείων αναφοράς είναι μεγαλύτερος, η επέκταση ή η σταθεροποίηση της οργάνωσης μπορεί να είναι απαραίτητη. 104

106 Οργανόγραμμα 11: Το προτεινόμενο άνοιγμα της έκτασης ελέγχου Κοινές Ευθύνες Υπάρχουν συγκεκριμένες κοινές ευθύνες ή οδηγίες που σχετίζονται με την ανάθεση ενός συμβάντος, τις οποίες όλοι όσοι εμπλέκονται στο συμβάν θα πρέπει να ακολουθούν. Η τήρηση των καθοδηγητικών γραμμών θα διευκολύνει το έργο της απόκρισης και θα υπάρξει μια πιο αποτελεσματική επιχείρηση. Πιο συγκεκριμένα: Ανάθεση του συμβάντος από την εκάστοτε υπηρεσία. Αυτό θα περιλαμβάνει, στο ελάχιστο, μια τοποθεσία και χρόνο αναφοράς, πιθανή διάρκεια της αποστολής, σύντομη περιγραφή της αποστολής, πληροφορίες για την πορεία, και έναν καθορισμένο σύνδεσμο επικοινωνιών εάν είναι απαραίτητο. Διαφορετικές υπηρεσίες μπορεί να έχουν πρόσθετες απαιτήσεις. Μέριμνα για εξειδικευμένες προμήθειες ή εξοπλισμό που απαιτείται για την εργασία. Εξασφάλιση επάρκειας δυνάμεων. Με την άφιξη, ακολουθείται διαδικασία Check-in για το συμβάν. Μπορεί να πραγματοποιηθεί από : -Το Κέντρο Διαχείρισης Συμβάντος (στη Μονάδα Πόρων). - Τους Χώρους Επιχειρήσεων. - Τη Βάση ή τις Κατασκηνώσεις. - Τις Βάσεις Ελικοπτέρων. - Τους Επικεφαλής Περιφερειών ή Ομάδων (για απευθείας αναθέσεις). -Τους Αρχηγούς Τομέων/ Ομάδων Αποστολών (εάν υπάρχουν). Σημαντικά σημεία του συστήματος είναι και τα εξής: 1. Οι τηλεπικοινωνίες σε ένα συμβάν θα πρέπει να χρησιμοποιούν μια καθαρή γλώσσα, χωρίς κωδικούς επικοινωνίας. Αναφορά σε εγκαταστάσεις συμβάντος με την ονομασία τους. 2. Λήψη ενημέρωσης από τον απευθείας ανώτερό. Κατανόηση του στόχου της αποστολής. 105

107 3. Απόκτηση των απαραίτητων υλικών εργασίας και στήσιμο του σταθμού εργασίας. 4. Οργάνωση και ενημέρωση υφισταμένων. 5. Ενημέρωση για την αποδέσμευσή α) στο τέλος κάθε επιχειρησιακής περιόδου και β) για την τελική αποδέσμευση από το συμβάν. 6. Συμπλήρωση εγγράφων και αναφορών και παράδοση στον ανώτερο ή στη Μονάδα Καταγραφής πριν την αναχώρηση. 7. Αποδέσμευση από το συμβάν σύμφωνα με το σχέδιο. Η γενική εικόνα ανάπτυξης του ICS και της ιεραρχικής αλυσίδας αποτυπώνονται ακολούθως: ICS Organization: Review Incident Commander Public Information Officer Liaison Officer Safety Officer Operations Section Planning Section Logistics Section Resources Unit Demob. Unit Service Branch Situation Unit Doc. Unit Air Ops Branch Branches Divisions Support Branch Commun. Unit Supply Unit Medical Unit Facilities Unit Food Unit Ground Support Unit Finance/Admin. Section Time Unit Compensation Claims Unit Procurement Unit Cost Unit Groups Strike Team Task Force Single Resource Οργανόγραμμα 12 : Αποτύπωση της διάρθρωσης του ICS Chain of Command Incident Commander Orderly Line of Authority Public Information Officer Liaison Officer Command Staff Safety Officer Operations Section Chief Branch Director Planning Section Chief Air Operations Branch Director Logistics Section Chief Service Branch Director Finance/Admin Section Chief General Staff Support Branch Director Οργανόγραμμα 13 : Αποτύπωση της ιεραρχικής δομής εντός του συστήματος. (Πηγή12,13: ). (Incident Management Handbook - BC Government), (Πυροσβεστικό Σώμα Ελλάδας- Δασική Υπηρεσία Βρεττανικής Κολομβίας Καναδά Εγχειρίδιο 2010),(NIMSdocument FEMA 2012). 106

108 Κεφάλαιο 8. Χρήση του ICS στην Ελλάδα 8.1. Προτάσεις προσαρμογής του ICS στα ελληνικά δεδομένα Η δημιουργία ενός συστήματος ολοκληρωμένης διαχείρισης συμβάντος, στα πρότυπα του ICS, με τις ανάλογες για τα ελληνικά δεδομένα προσαρμογές είναι επιβεβλημένη. Θα έλυνε πολλά από τα προβλήματα και τις παθογένειες που αφορούν ζητήματα επικοινωνίας, ορολογίας, διασύνδεσης, αρμοδιοτήτων κ.ο.κ. όπως διεξοδικά έχουν αναλυθεί. Η πολιτεία μέσω της Γ.Γ.Π.Π. θα διακηρύξει και θα θεσμοθετήσει με σαφή τρόπο που δεν επιδέχεται αμφισβήτηση,την πρόθεση της για υλοποίηση μιας ενιαίας στρατηγικής αντιμετώπισης συμβάντος. Συνεπώς και η οργάνωση του Ελληνικού συστήματος στο σύνολο του θα κινηθεί προς αυτή την κατεύθυνση. Έχει καταστεί σαφής η ανάγκη για μια ενιαία δομή διοίκησης, συντονισμού και ελέγχου στον τρόπο αντιμετώπισης περιστατικών εξαιτίας του ότι: Πολλά και διαφορετικά περιστατικά, όπως πυρκαγιές, πλημμύρες και σεισμοί δεν αντιμετωπίζονται σύμφωνα με τα όρια της δικαιοδοσίας κάθε φορέα. Η ευθύνη ενός φορέα και η αρμοδιότητά του περιορίζονται συνήθως στα όρια της δικαιοδοσίας του. Η έννοια ενός ενιαίου κέντρου ελέγχου σημαίνει απλώς ότι όλοι οι φορείς που έχουν συγκεκριμένη ευθύνη δικαιοδοσίας συμβάλλουν στην παρακάτω διαδικασία όταν προκύψει ένα περιστατικό που εκτείνεται σε πολλαπλούς τομείς. Στις μέρες μας η δομή του ενιαίου κέντρου ελέγχου αποτελείται από έναν αρμόδιο υπάλληλο κάθε εμπλεκόμενου φορέα, όταν πρόκειται για περιστατικό που εκτείνεται σε πολλούς τομείς. Εντούτοις η παρουσία διαχειριστή κρίσεων από κάθε λειτουργικό τμήμα/τομέα θα υπηρετήσει την λειτουργία του συστήματος αποδοτικότερα. Οι συλλογικοί στόχοι και οι στρατηγικές περιστατικών που εκτείνονται σε πολλές δικαιοδοσίες θα πρέπει να υποβάλλονται εγγράφως. Οι στόχοι και οι στρατηγικές στη συνέχεια θα καθοδηγούν την ανάπτυξη του σχεδίου δράσης. Υπό τη δομή του ενιαίου κέντρου ελέγχου, η υλοποίηση του σχεδίου δράσης θα πραγματοποιείται υπό την καθοδήγηση ενός μόνο ατόμου που θα του ανατίθεται ο τομέας επιχειρήσεων. Εν συνεχεία η εκπαίδευση στις βασικές έννοιες του συστήματος των στελεχών της Πολιτικής Προστασίας θα είναι κοινή. Συμβεβλημένοι ιδιώτες και εθελοντές θα ενταχθούν σε αυτή με απώτερο στόχο το κράτος να αντλεί αξιόπιστες δυνάμεις επέμβασης και από εναλλακτικές πηγές.ωστόσο η εκπαίδευση θα ακολουθεί και τις απαραίτητες διαβαθμίσεις ανάλογα με τον βαθμό εμπλοκής του κάθε φορέα και του κάθε στελέχους σε ατομικό επίπεδο. 107

109 Τα βασικά αντικείμενα που προτείνονται για να εξασφαλίσουν μια συστηματική μεθοδολογική εκπαιδευτική προσέγγιση είναι τα παρακάτω: 1. Ταξινόμηση πόρων- κυρίως να αφορούν οδηγίες για τη διαχείριση πόρων και όχι την παροχή μιας στατικής μεθόδου. 2. Αναγνώριση- αξιολόγηση κινδύνων. 3. Αναγνώριση των υφιστάμενων μέτρων ελέγχου των κινδύνων. 4. Καθορισμός επιπέδου κινδύνου. 5. Καθορισμός ανοχής των κινδύνων. 6. Προετοιμασία και αξιολόγηση επιλογών και σχεδίων δράσης για βελτίωση των μέτρων ελέγχου των κινδύνων, εάν απαιτείται. 7. Εξέταση της επάρκειας του σχεδίου δράσης. 8. Συντήρηση νέων και υφιστάμενων μέτρων ελέγχου κινδύνων και διασφάλιση της αποτελεσματικότητάς τους. Η καλή συμμόρφωση με τα πρότυπα θα διασφαλίζεται μέσω εσωτερικών ελέγχων ασφαλείας σε τακτά χρονικά διαστήματα και με το γεγονός ότι θα παρέχεται και σχετική πιστοποίηση. Επιπροσθέτως οι εκπαιδευόμενοι θα υποστηρίζονται σε κάθε τους βήμα. Ακόμα μεγαλύτερο στοίχημα θα αποτελέσει η συγκρότηση ημί - αυτοκατευθυνόμενων ομάδων εργασίας με τη συμμετοχή και εθελοντών. Σε αντίθεση με την FEMA όπου οι ομάδες αυτές ελέγχονται κεντρικά στην Ελλάδα αντιτείνεται η κατάρτιση των ομάδων αυτών να γίνεται εντός της μητρικής υπηρεσίας. Επιτυγχάνεται με αυτόν τον τρόπο μια σύσφιξη σχέσεων και ένας μεγαλύτερος βαθμός ελέγχου των στελεχών. Επόμενο βήμα μετά την εννοιολογική συνοχή θα είναι η ομοιογένεια των γραφειοκρατικών διαδικασιών των εμπλεκόμενων φορέων. Οι όποιες αποκλίσεις θα πρέπει να αντιμετωπιστούν για τον απλούστατο λόγο της αλληλεξάρτησης των υπηρεσιών στην αντιμετώπιση των περιστατικών. Οι Rinaldi, Peerenboom και Kelly (2001) διακρίνουν τους ακόλουθους τύπους αλληλεξάρτησης: Φυσική αλληλεξάρτηση: Δύο υποδομές είναι φυσικά αλληλοεξαρτώμενες εάν η κατάσταση κάθε μιας εξαρτάται από την λειτουργία της άλλης. Όπως αναγνωρίζεται και από την ονομασία μια φυσική αλληλεξάρτηση προκύπτει από μια φυσική ζεύξη μεταξύ των εισροών και των εκροών δύο υπηρεσιών. Διαδικτυακή αλληλεξάρτηση (ή αλλιώς αλληλεξάρτηση κυβερνοχώρου): Μια υποδομή παρουσιάζει ηλεκτρονική αλληλεξάρτηση εάν η κατάστασή της εξαρτάται από τις πληροφορίες που διαβιβάζονται μέσω μιας πληροφοριακής υποδομής (π.χ.διαδικτυακά). Η διαδικτυακή αλληλεξάρτηση αποτελεί σχετικά έναν νέο όρο και είναι αποτέλεσμα των κυρίαρχων υποδομών μηχανοργάνωσης και αυτοματισμού των τελευταίων δεκαετιών. 108

110 Γεωγραφική αλληλεξάρτηση: Δύο υποδομές θεωρούνται γεωγραφικά αλληλοεξαρτώμενες όταν ένα συμβάν στο τοπικό περιβάλλον τους μπορεί να δημιουργήσει αλλαγές στην κατάσταση και των δύο. Η γεωγραφική αλληλεξάρτηση εμφανίζεται όταν τα στοιχεία πολλαπλών υποδομών βρίσκονται σε στενή χωρική εγγύτητα. Δεδομένης αυτής της εγγύτητας, τα συμβάντα όπως μια έκρηξη ή μια πυρκαγιά θα μπορούσαν να δημιουργήσουν συσχετισμένες διαταραχές ή αλλαγές σε αυτές τις γεωγραφικά συσχετισμένες υποδομές. Λογική αλληλεξάρτηση: Δύο υποδομές θεωρούνται λογικά αλληλοεξαρτώμενες εάν η κατάσταση κάθε μιας εξαρτάται από την κατάσταση της άλλης μέσω ενός μηχανισμού που δεν αποτελεί φυσική ή γεωγραφική σύνδεση αλλά ούτε και σύνδεση στον κυβερνοχώρο. Οι λογικές αλληλεξαρτήσεις μπορούν να παρομοιαστούν περισσότερο με ένα σχήμα ελέγχου, που συνδέει τον φορέα μιας υποδομής με έναν φορέα άλλης υποδομής, χωρίς οποιαδήποτε άμεση φυσική, γεωγραφική σύνδεση ήδιαδικτυακή σύνδεση. Στην παραπάνω λογική η τυποποίηση των εγγράφων αποτελεί αναγκαιότητα για την επίτευξη της απαιτούμενης συνοχής. Οι κωδικοί και η θεματολογία θα πρέπει να είναι κοινοί-ά για τους εμπλεκόμενους σε όλο το εύρος του κρατικού μηχανισμού. Με ανάλογο τρόπο θα επιτυγχάνεται η καταχώρηση, η προώθηση και η αξιολόγηση τους από τα αντίστοιχα κλιμάκια διαχείρισης της κρίσης. Περαιτέρω συστήνεται η δημοσιοποίηση της ροής του συστήματος προς τους πολίτες αλλά και τα Μ.Μ.Ε. Αυτό θα βοηθήσει στην κατανόηση και στην ευρύτερη αποδοχή του από την κοινωνία και θα προάγει την συμμετοχή της στις δράσεις αντιμετώπισης των καταστροφών. Είναι σημαντικό το σύστημα να είναι κατανοητό από όλους. Αναφορικά με τα επίπεδα ενεργοποίησης στην χώρα μας αυτά είναι τέσσερα (4) και υπάρχει μια σχετική αντιστοιχία με τις Η.Π.Α. Παρουσιάζει επίσης αναλογία με τα διεθνώς αποδεκτά επίπεδα του κινδύνου (πολύ χαμηλό-χαμηλό- μέτριο- υψηλό κρίσιμο) αλλά και των επιπτώσεων (αμελητέα- μικρή- μέτρια-μεγάλη-σοβαρή). Ωστόσο υπάρχουν ιδιαιτερότητες στην ελληνική επικράτεια που επηρεάζουν την ακολουθία ενεργοποίησης. Τα σημεία δόμησης επηρεάζουν τον τρόπο διασποράς των δυνάμεων επέμβασης. Είναι δυνατόν μια καταστροφή να χαρακτηρίζεται ως τοπική μικρής έντασης αλλά να απαιτεί εμπλοκή δυνάμεων σε επίπεδο νομού. Η εμπειρία έχει διδάξει ότι στην πράξη ποτέ δεν ακολουθείται η προκαθορισμένη διαβάθμιση και η εμπλοκή των δυνάμεων κορυφώνεται από την αρχή της κρίσης. Το γεγονός αυτό δεν βοηθά σε μια ανάπτυξη των δυνάμεων από κάτω προς τα πάνω. Για την Ελλάδα προτείνονται τρία επίπεδα ενεργοποίησης ώστε να μπορούν να αποδοθούν ρεαλιστικά. Το μοντέλο κινητοποίησης του Ηνωμένου Βασιλείου ταιριάζει περισσότερο στην χώρα μας. Τα στάδια ενεργοποίησης του μηχανισμού να μην εξαρτώνται αποκλειστικά από την έκταση της καταστροφής αλλά και από τα υπόλοιπα στοιχεία που την χαρακτηρίζουν (γενεσιουργός μηχανισμός, εγγενείς γεωχωρικές ιδιότητες, δημογραφία, υποδομές κ.ο.κ.). 109

111 Τα στάδια αυτά θα είναι: 1. Καταστροφικά γεγονότα που αντιμετωπίζονται σε επίπεδο Περιφερειακής ενότητας. 2. Καταστροφικά γεγονότα που αντιμετωπίζονται σε επίπεδο Περιφέρειας. 3. Καταστροφικά γεγονότα που αντιμετωπίζονται μόνο με την εμπλοκή του κεντρικού μηχανισμού. Εντούτοις σε εξειδικευμένες δράσεις ακόμα και αν αυτές αφορούν το πρώτο στάδιο ενεργοποίησης η μερική συμμετοχή του κρατικού μηχανισμού κρίνεται επιβεβλημένη. Σχετικά με την οργάνωση των πόρων αυτοί να αναπτύσσονται κυρίως με γεωγραφικά κριτήρια. Εξαιτίας των ιδιαίτερων τοπογραφικών χαρακτηριστικών που παρουσιάζει η χώρα μας προτείνεται η δομή σε περιφέρειες. Οι λειτουργικοί κλάδοι μπορούν να απορροφηθούν από το Τμήμα Οργάνωσης και εν συνεχεία να πραγματοποιείται η προώθηση των πόρων τους στο Τμήμα σχεδιασμού και ακολούθως στο Τμήμα Επιχειρήσεων ανάλογα με τις ανάγκες. Για να επιτευχθεί αυτό απαιτείται υψηλός βαθμός διασύνδεσης του Τμήματος Οργάνωσης με την Γ.Γ.Π.Π. Είναι δυνατή όμως η χρήση λειτουργικών ομάδων- ομάδων κρούσης, με τρόπο ανεξάρτητο από την οργανωτική δομή των περιφερειών και η ένταξη τους στο πλάνο σχεδιασμού και τις επιχειρήσεις. Επανέρχεται στο σημείο αυτό η αναγκαιότητα για την ύπαρξη, μιας προσβάσιμης από όλους τους εμπλεκόμενους, ηλεκτρονικής πλατφόρμας της Γ.Γ.Π.Π. με όλους τους διαθέσιμους πόρους. Η έκταση ελέγχου και στην χώρα μας να ακολουθεί τα προτεινόμενα πρότυπα 1:5. Στις επιχειρήσεις όπου δρουν κυρίως τακτικές δυνάμεις με ίδιο αντικείμενο επέμβασης μια έκταση ελέγχου ακόμα και 1:7 μπορεί να επιτευχθεί. Το σημαντικότερο στοιχείο για την ορθή εφαρμογή του ICS είναι η κατάρτιση του Σ.Δ.Σ. κάτι που προϋποθέτει σαφή γνώση των συνθηκών του περιστατικού. Η οπτική αποτύπωση της κατάστασης και η διασφάλιση της πρόσβασης όλου του προσωπικού στην πληροφορία θα επιτευχθεί με την εισαγωγή τηλεματικής τεχνολογίας και συστημάτων GIS στις υπηρεσίες διαχείρισης κρίσεων. Η πρόσπελασιμότητα να είναι διαβαθμισμένη και ανάλογη με τον βαθμό πιστοποίησης των στελεχών στις διαδικασίες διαχείρισης των κρίσεων. Εν τέλει τονίζεται εκ νέου ότι για να εφαρμοστεί αυτό το ολιστικό πλαίσιο επιβάλλεται να υιοθετηθεί από όλους τους εμπλεκόμενους οργανισμούς. Σε διαφορετική περίπτωση η ασυμβατότητα των υποσυστημάτων δεν θα μπορέσει να υποστηρίξει το σύστημα. 110

112 8.2. Απόκριση στο σενάριο με βάση το ICS Στην ενότητα αυτή θα αποτυπωθουν οι ενέργειες και οι δράσεις του κρατικού μηχανισμού σχετικά με την άμεση επέμβαση και αφορούν την ανάπτυξη των πόρων εντός του Τμήματος Επιχειρήσεων στα πρότυπα του ICS. Το Π.Σ. θα χρησημοποιηθεί ως παράδειγμα διότι είναι η καθ ύλην αρμόδια Υπηρεσία για τις επιχειρήσεις αντιμετώπισης και άμεσης επέμβασης. Για λόγους οικονομίας προεξοφλείται ότι με ανάλογο τρόπο δράσης θα δράσουν και οι λοιπές Υπηρεσίες. Επίσης για τον ίδιο λόγο θα περιγραφεί στα οργανογράμματα η εξέλιξη της επέμβασης μόνο για το Ν. Φθιώτιδας. Ο προτεινόμενος Επιχειρησιακός οδηγός θα αναπτυχθεί και σε αυτή την περίπτωση σε δυό κατευθύνσεις: α) Στην οργάνωση των επιχειρήσεων για την αντιμετώπιση της καταστροφής στην ολότητα της. β) Θα εξειδικεύσει στην οργάνωση των επιχειρήσεων για την Ορεινή Διάσωση ως μέρους του συστήματος. Βασίζεται στις προτάσεις και τις παραδοχές που έχουν αναφερθεί διεξοδικά στην παρούσα εργασία. Πιο συγκεκριμένα προεξοφλείται ότι: Τα στάδια ενεργοποιήσης θα είναι τρία (3). Οι λειτουργικοί κλάδοι αποροφούνται και διαχειρίζονται αρχικά από το Τμήμα Οργάνωσης σε συνέργεια με τη Γ.Γ.Π.Π. Ολοι οι εμπλεκόμενοι φορείς έχουν εκπαιδευτεί στο σύστημα ICS. Ζητήματα ορολογίας, διασύνδεσης, αρμοδιοτήτων,καταγραφής των πορων,σύγρονων μεθοδων διάσωσης κ.ο.κ. έχουν διευθετηθεί. Έχουν διασφαλιστεί με τις ανάλογες παρεμβάσεις εναλλακτικοί πόροι. 111

113 Στάδιο 1 Με την πυροδότηση της καταστροφής το τοπικό πυροσβεστικό παράρτημα ενεργοποιείται. Όλο το προσωπικό καλείται να αναλάβει καθήκοντα. Αρχικά ο προϊστάμενος του Π.Κ. Αταλάντης αναλαμβάνει χρέη Διοικητή Συμβάντος, Αξ/κού Αφαλείας, Διασύνδεσης και Πληροφοριών. Ο τομέας επιχειρήσεων είναι η πόλη της Ατάλάντης. Αναφέρει την κατάσταση στους ανωτέρους του, ζητά ενισχύσεις και συμπληρώνει το έγγραφο 201. Στην φάση αυτή οι τοπικές Υπηρεσίες δρουν με ιδίους πόρους και ενδεχομένως να έχουν υποστεί και σοβαρές απώλειες σε προσωπικό και εγκαταστάσεις.η ίδια διαδικασία αφορά και το Π.Κ. Αγίου Κωνσταντίνου για τον δικό του τομέα ευθύνης κ.ο.κ. Οργανόγραμμα 14: Ανάπτυξη του Συστήματος σε επίπεδο Π.Κ. Η Πυροσβεστική Διοικηση του Ν. Φθιώτιδας αποστέλει και συντονίζει τις ενισχύσεις. Ο Διοικητής νομού κρίνει που εντοπίζονται τα μεγαλύτερα προβλήματα και μεταβαίνει στην πληγείσα περιοχή. Εχουν ήδη κλήθει για ανάληψη Υπηρεσίας όλοι οι υπάλληλοι που τελούν σε κατάσταση ανάπαυσης. Ο Διοικητής νομού εκτελεί πλέον χρέη Δ.Σ. και γίνεται ένας πρώτος διαχωρισμός των περιοχών αρχικά σε τομείς. Παράλληλα αξιωματικοί τοποθετούνται ως διοικητικό προσωπικό. Αποστέλει την 7 Η ΕΜΑΚ στον τομέα του Δήμου Λοκρών. Στην φάση αυτή οι πρώτοι εθελοντές σε τοπικό επίπεδο παρουσίαζονται αυτόκλητα για να προσφέρουν βοήθεια ενώ η μόνη λειτουργική ομάδα είναι η 7 Η Ε.Μ.Α.Κ. Στ. Ελλάδας. 112

114 Παράλληλα σχηματίζεται μια πρώτη εικόνα για την κατάσταση στις ορεινές κοινότητες και εισρέουν οι πρώτες πληροφορίες σχετικά με αγνοούμενες ομάδες ανθρώπων στους ορεινούς όγκους. Γινεται αντιληπτό ότι η κατάσταση δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με τις δυνάμεις του νομού. Οργανόγραμμα 15: Ανάπτυξη του Συστήματος σε επίπεδο περιφερειακής ενότητας 113

115 Στάδιο 2 Ο Περιφειάρχης των Πυροσβεστικών Υπηρεσιών Στ. Ελλάδας τίθεται επικεφαλής των δυνάμεων αντιμετώπισης. Ενεργώντας άμεσα: 1. Διαχωρίζει την πληγείσα περιοχή σε περιφέρειακές ενότητες. 2. Αν επιθυμεί αλλάζει τους τομείς ευθύνης οι οποίοι έχουν προκαθοριστεί από τους Διοικητές των νομών. 3. Δημιουργεί θέση Αξκου Διασύνδεσης για την συνέργεια του Π.Σ. με τις υπόλοιπες Υπηρεσίες που εμπλέκονται στην αντιμετώπιση της καταστροφής. 4. Δίνει εντολή για δημιουργία βάσης συμβάντος στην πληγείσα περιοχή με το κινητό επιχειρησιακό κέντρο της Γ.Γ.Π.Π. Στην φάση αυτή υπάρχει σαφέστατη εικόνα των επιπτώσεων και των αναγκών που δημιουργήθηκαν. Οργανώνονται επίσης οι λειτουργικές ομάδες και κάποιες από αυτές επιχειρούν ήδη στο πεδίο της καταστροφής. Μέλη λειτουργικών ομάδων εντάσονται και στις τακτικές δυνάμεις. Επειδή τα μέλη της Ορειβατικής ομάδα της 7 ης Ε.Μ.Α.Κ. δεν επαρκούν για την κάλυψη όλων των αναγκών που δημιούργησε ο κρίσιμος παράγοντας αναζητά εναλλακτικούς πόρους. Διαμοιράζει τους άνδρες σε τριμελής ομάδες και τις συμπληρώνει μέχρι τον αριθμό των επτά ατόμων με μέλη εθελοντικών οργανώσεων της Γ.Γ.Π.Π. με ανάλογη εξειδίκευση (ΛΕΚ Στερεάς, Ελληνική Διασωστική Ομάδα). Τους αναθέτει αποστολές έρευνας διάσωσης. Αποστέλει μία (1) ομάδα στο φαράγγι του Κεραμιδίου, μία ομάδα στις κατασκηνώσεις της Χ.Μ.Ο. και μία ομάδα σε αποκλεισμένο ορεινό οικισμό του Παρνασσού. Για την υποστήριξη της επικοινωνίας των ομάδων αυτών εμπλέκει και την Ενωση Ραδιοερασιτεχνών στους οποίους δίνει εντολή για κατασκευή κέντρου επικοινωνιών σε επιλεγμένο χώρο. Ο Δ.Σ. αντιλαμβάνεται πως μόνο με μία επαγγελματική ομάδα κρούσης δεν μπορούν να αντιμετώπιστούν τα συμβάντα και επιπροσθέτως υπάρχει και το πρόβλημα προσέγγισης σε ορισμένες περιοχές. Δεν διαθέτει τα καταλληλα μέσα και ζητά ενισχύσεις από το Αρχηγείο του Π.Σ. 114

116 Οργανόγραμμα 16: Ανάπτυξη του Συστήματος σε επίπεδο Περιφέρειας 115

117 Στάδιο 3 Το Αρχηγείο του Πυροσβεστικού Σώματος (Α.Π.Σ.) αναλαμβάνει την Διοίκηση του Συμβάντος. Θέτει σε κατάσταση γενικής επιφυλακής το πυροσβεστικό προσωπικό. Αποστέλλει προς ενίσχυση τακτικές δυνάμεις του Π.Σ. και το σύνολο των ΕΜΑΚ. Η έκταση της καταστροφής και οι ιδιαιτερότητες που την χαρακτηρίζουν οδηγούν το Α.Π.Σ στην δημιουργία: 1. Δ/σης επιχειρήσεων ( Αρχηγός Τμήματος Επιχειρήσεων). 2. Ξεχωριστού κλάδου Εναέριων Επιχειρήσεων. 3. Ανεξάρτητου Τμήματος ή Παραρτήματος Ορεινών επιχειρήσεων SAR. Για την ενίσχυση του δίδει εντολή στο Τμήμα Σχεδιασμού σε συνεργασία με το Τμήμα Οργάνωσης να προβεί σε κατάρτιση ομάδων, από την δεξαμενή των λειτουργικών ομάδων που έχει στην διάθεση του, με συγκεκριμένες ειδικότητες. Ο σκοπός είναι η δημιουργία πολλών τέτοιων ομάδων ώστε να φέρουν πλέον τακτικά χαρακτηριστικά. Οι δυνάμεις αυτές θα χρησιμοποιηθούν στους ορεινούς οικισμούς έως ότου προσεγγίσουν οι τακτικές δυνάμεις. 4. Περιοχών δράσης εντός των περιφερειών. Αναφέρονται σε μεμονωμένα περιστατικά π.χ πυρκαγιά σε εργοστάσιο, διαρροή πετρελαίου αλλά και στα πιο εξειδικευμένα ορειβατικά περιστατικά. Σε αυτές τις περιπτώσεις χρησιμοποιούνται οι ομάδες κρούσης. Η παραμονή τους στα σημεία είναι πρόσκαιρη. Θα επιχειρούν μέχρι να διεκπεραιωθεί η αποστολή τους και εν συνεχεία θα αναλαμβάνουν έτερο περιστατικό σε μια άλλη περιοχή δράσης. 5. Ξεχωριστού κινητού επιχειρησιακό κέντρου για τις Επιχειρήσεις σε Ορεινό περιβάλλον που ασχολείται αποκλειστικά με την υποστήριξη των επιχειρήσεων σε ορεινούς οικισμούς και τα ορειβατικά συμβάντα και την επίλυση των αδυναμιών - δυσχερειών που προκύπτουν Στη φάση αυτή, που υποθετικά την τοποθετούμε οκτώ (8) ώρες μετά την καταστροφή: Το ICS έχει αναπτυχθεί πλήρως. Ένα ολοκληρωμένο Σ.Δ.Σ έχει καταρτιστεί ενώ για την επόμενη επιχειρησιακή περίοδο προετοιμάζεται. Το αν θα δημιουργηθούν Παραρτήματα ή εάν αλλάξει η έκταση ελέγχου θα εξαρτηθεί από το επόμενο Σ.Δ.Σ. και τις προκύπτουσες ανάγκες. Οι αλλαγές του προσωπικού έχουν δρομολογηθεί και η μονάδα Αποδέσμευσης εντός του Τμήματος Συντονισμού είναι υπεύθυνη για αυτό. Εκκρεμούν ζητήματα όπως το αίτημα για παροχή εξωτερικής βοήθειας που θα αφορούν στην SAR, την αεροδιάσωση, την συνδρομή με διασωστικούς σκύλους. 116

118 Οργανόγραμμα 17: Ανάπτυξη του Συστήματος σε Κεντρικό επίπεδο 117

119 Στο τελευταίο οργανόγραμμα περιγράφεται η δομή ανάπτυξης του συστήματος για την επέμβαση στους ορεινούς όγκους, με βάση τα υποθετικά συμβάντα που έχουν περιγράφει στο σενάριο. Το αν θα ιδρυθεί Παράρτημα ή Τμήμα αποτελεί απόφαση του Δ.Σ. Η αεροδιάσωση ανήκει σε ξεχωριστό κλάδο και δεν αποτυπώνεται. Οργανόγραμμα 18: Ανάπτυξη του Συστήματος για περιστατικά Ορεινής Ερευνάς - Διάσωσης 118