Geschichte der Übersetzung II. Anthi Wiedenmayer

Transcript

1 Geschichte der Übersetzung II Anthi Wiedenmayer

2 Friedrich Schleiermacher protestantischer Theologe, Altphilologe, Philosoph

3 Friedrich Schleiermacher Über die verschiedenen Methoden des Übersetzens (Περί των Διαφόρων Μεταφραστικών Μεθόδων)

4 Friedrich Schleiermacher Begriff Übersetzungswissenschaft Differenzierung Übersetzen vs. Dolmetschen Entweder der Übersetzer lässt den Schriftsteller möglichst in Ruhe und bewegt den Leser ihm entgegen; oder er lässt den Leser möglichst in Ruhe und bewegt den Schriftsteller ihm entgegen Verfremdung

5 Johann Wolfgang von Goethe

6 Johann Wolfgang von Goethe Wer keine fremde Sprache spricht, kennt seine Muttersprache nicht Beim Übersetzen muß man bis ans Unübersetzliche herangehen; alsdann wird man aber erst die fremde Nation und die fremde Sprache gewahr.

7 Johann Wolfgang von Goethe Zu brüderlichem Andenken Wielands (Στην Αδελφική Μνήμη του Wieland) 1813

8 Johann Wolfgang von Goethe Es gibt zwei Übersetzungsmaximen: v die eine verlangt, dass der Autor einer fremden Nation zu uns herüber gebracht werde, dergestalt, dass wir ihn als den unsrigen ansehen können v die andere hingegen macht an uns die Forderung, dass wir uns zu dem Fremden hinüber begeben und uns in seine Zustände, seine Sprachweise, seine Eigenheiten finden sollen.

9 Verfremdung vs. Einbürgerung foreignization vs. domestication (L. Venuti) Ethnocentrique vs. littérale (A. Berman ) Πηγολάτρης vs. Στοχολάτρης (J. R. Ladmiral) διάφανα vs. χρωματιστά πρίσματα (G. Mounin) Οικειοποίηση vs. Ξενοποίηση

10 «Μία κατηγορία μεταφράσεων είναι αυτές που αποδίδουν το έργο χωρίς να διατηρούν τη χροιά της γλώσσας, της εποχής και του πολιτισμού του πρωτότυπου κειμένου. αυτές που, με λίγα λόγια, ανταποκρίνονται στο ιδεώδες του μεταφραστή όπως το όρισε ο Γκόγκολ: "Να γίνει ένα πρίσμα τόσο διάφανο, ώστε να μην αντιλαμβανόμαστε καν την ύπαρξή του". Στον αντίποδα αυτών των απόλυτα διάφανων πρισμάτων βρίσκουμε πρίσματα που είναι ταυτόχρονα ημιδιαφανή και χρωματιστά: μεταφράσεις που είναι γραμμένες σε άψογα γαλλικά, αλλά δεν μας επιτρέπουν ούτε για μία στιγμή να λησμονήσουμε τη χροιά της γλώσσας, της εποχής και του πολιτισμού του πρωτοτύπου τους». George Mounin, Οι ωραίες άπιστες

11 Les belles infidèles (οι ωραίες άπιστες) Ο Γάλλος μεταφραστής Nicolas Perrot d Ablancourt ( ) εξηγεί στη μετάφραση του Λουκιανού (1654) γιατί δεν μετέφρασε ορισμένα τμήματα του πρωτοτύπου: «Όλες οι συγκρίσεις που είχαν σχέση με τον έρωτα μιλούν για τον έρωτα για αγόρια, μια συνήθεια όχι ξένη μεταξύ των Ελλήνων, μόλο που φαίνεται φοβερή σήμερα σε εμάς».

12 Η έκφραση ωραίες άπιστες αποτελεί μια πρακτική που ευδοκιμεί στη Γαλλία και Αγγλία για τους επόμενους δύο αιώνες και παρομοιάζει τις μεταφράσεις με γυναίκες: αν είναι ωραίες θα είναι άπιστες, αν είναι πιστές θα είναι άσχημες «H Αναγέννηση συνεχίζει την παράδοση της οικειοποίησης. Οι αρχαίοι Έλληνες και Λατίνοι μεταφράζονται κατά κόρον και ο μεταφραστής επεμβαίνει στο πρωτότυπο με σκοπό να το προσαρμόσει στα ήθη και τα έθιμα της εποχής του και να το βελτιώσει. Η ποίηση του Ομήρου είναι εκείνη που δοκιμάστηκε περισσότερο την εποχή εκείνη, ενώ τα ήθη και έθιμα των αρχαίων Ελλήνων προσαρμόζονται στα ήθη του 17 ου αιώνα». (Μπατσαλιά & Σελλά- Μάζη 1997: 21)

13 Edward Fitzgerald ( ) μετέφρασε τα Ρουμπαγιάτ του Omar Khayyam (1858): «Αποτελεί διασκέδαση για μένα να χειρίζομαι με όση ελευθερία επιθυμώ αυτούς τους Πέρσες, οι οποίοι (κατ εμέ) δεν είναι αρκετά Ποιητές ώστε να αποτρέψουν κάποιον από τέτοιες παρεκβάσεις, και οι οποίοι χρειάζονται λίγη Τέχνη να τους δώσει μορφή [ ] θα ήταν καλύτερο να έχει κανείς ένα ζωντανό σπουργίτι παρά ένα βαλσαμωμένο αετό». «Οι κάπως ακραίες απόψεις του για την κατωτερότητα του κειμένου στη γλώσσα- πηγή δείχνουν μια πολύ συγκαταβατική τάση που υποδεικνύει μια μορφή ελιτισμού». (Δ. Γούτσος (επιμ.- μτφρ.) Ο Λόγος της Μετάφρασης, 2001)

14 Edward Fitzgerald ( ) «Οι κάπως ακραίες απόψεις του για την κατωτερότητα του κειμένου στη γλώσσα- πηγή δείχνουν μια πολύ συγκαταβατική τάση που υποδεικνύει μια μορφή ελιτισμού». (Δ. Γούτσος «Ο Λόγος της Μετάφρασης», 2001) Βικτοριανή εποχή: «Ποτέ, μα ποτέ, σ ολόκληρη την ιστορία του κόσμου, μία και μόνη Δύναμη δεν απέκτησε τέτοια παγκόσμια ηγεμονία όπως η Βρετανία στα μέσα του 19ου αιώνα.» (Eric Hobsbawm «H εποχή των επαναστάσεων », 2000)

15 Ο Gotthold Ephraim Lessing ( ) μεταφράζει Σαίξπηρ το 18ο αιώνα: Ø για να προσανατολίσει το γερμανικό θέατρο σε αγγλικά πρότυπα Ø και να το απελευθερώσει από τα γαλλικά. Για τον Lessing ιδιαίτερα σημαντικό κίνητρο για τη μεταφραστική του δραστηριότητα ήταν Ø η ανάγκη άσκησης μιας λογοτεχνικής πολιτικής, Ø η προσπάθεια με τη βοήθεια της μετάφρασης να υπηρετήσει την παγκόσμια λογοτεχνία.

16 Είναι η εποχή του Διαφωτισμού και «η μετάφραση χρησιμοποιήθηκε ως μέσο για την άσκηση μιας πολιτισμικής πολιτικής: με τις μεταφράσεις από τα αγγλικά ο σκοπός ήταν να επηρεαστεί με μια φιλελεύθερη έννοια το γαλλικό ancient régime, με τις μεταφράσεις μη- γαλλικών κειμένων Ο Lessing και ο Herder θέλησαν να δώσουν μια νέα κατεύθυνση στη γερμανική λογοτεχνία.

17 Ο Βολταίρος στα νιάτα του μετέφρασε Σαίξπηρ επίσης για να ξυπνήσει το ενδιαφέρον για την αγγλική λογοτεχνία. Ο Goethe μετέφρασε ελληνικά δημοτικά τραγούδια τα τελευταία χρόνια της ζωής του - περί το 1825, δηλαδή σε μια εποχή συγκέντρωσης δημοτικών τραγουδιών στις γερμανικές χώρες και δημιουργίας των εθνών - για να ξυπνήσει, ως φιλέλληνας, το ενδιαφέρον των Γερμανών για την Ελλάδα. Ο γαλλικός Διαφωτισμός και τα έργα του Βολταίρου και του Rousseau έφτασαν στην Αμερική μέσα από αγγλικές μεταφράσεις, ο Benjamin Franklin και ο Thomas Jefferson είχαν πρόσβαση στα πρωτότυπα και συμπεριέλαβαν τις ιδέες του γαλλικού Διαφωτισμού σε έγγραφα όπως η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας (1775-6)

18 Ο Ευγένιος Βούλγαρης ( ) μεταφράζει Βολταίρο Ο Δημήτριος Καταρτζής ( ) μεταφράζει το La Science du Governement του Real de Curban και ασχολείται συστηματικά με το ζήτημα της μετάφρασης. Εμπνευσμένος από τις ιδέες του Διαφωτισμού, οραματίστηκε έναν ελληνικό κόσμο προσαρμοσμένο στα δυτικά πρότυπα τα οποία είχαν αποτυπωθεί στην Εγκυκλοπαίδεια του Ντιντερό και του Ντ Αλαμπέρ. Ανέπτυξε ένα μεγαλόπνοο πρόγραμμα μεταρρύθμισης της ελληνικής παιδείας, βασισμένο στη χρήση της δημοτικής γλώσσας. Αυτό θα ήταν, κατά τη γνώμη του, ένα πρώτης τάξεως εθνικό έργο. Ο ίδιος έγραψε στην κοινή γλώσσα, όπως αυτή που μιλιόταν στους κύκλους της Κωνσταντινούπολης και θεωρείται εκπρόσωπος του Διαφωτισμού, ενώ τα περισσότερα έργα του δεν εκδόθηκαν, ένα που εκδόθηκε, μεταφράστηκε πρώτα στη λόγια γλώσσα.

19 traduttore- traditore, Louis de Bernières «Το Μαντολίνο του Λοχαγού Κορέλι» (1995) Παραχάραξη??

20 Η μετάφραση είναι η στιγμή μιας συνάντησης. Δεν είναι το έργο σε μια άλλη γλώσσα. Είναι μια απόδοση. Μία, ανάμεσα σε πολλές, ανάγνωση. [ ] Κάθε γενιά οφείλει να κάνει τις δικές της μεταφράσεις των κλασσικών.» Μίλτος Φραγκόπουλος Ο Μ. Φραγκόπουλος μεταφράζει Τα Ταξίδια του Γκάλλιβερ του Jonathan Swift, το οποίο σατιρίζει την ανθρώπινη φύση και τους κοινωνικούς θεσμούς, και αποδίδοντας για πρώτη φορά το όνομα του κεντρικού ήρωα όχι ως Γκιούλλιβερ αλλά ως Γκάλλιβερ.

21 «Γιατί απλούστατα, σ αυτή την προσπάθεια απόδοσης δεν ήταν ο Γκιούλλιβερ, ο μυθικός Γκιούλλιβερ των παιδικών μου χρόνων, ο Γκιούλλιβερ των κλασικών εικονογραφημένων, ο Γκιούλλιβερ του Σινεάκ, που πηγαίνει στη χώρα των νάνων και των γιγάντων, που μάχεται με στόλους όπως το παιδί στην μπανιέρα, μήτε ο αντιχουντικός των φοιτητικών μου χρόνων, μα ένας άλλος, λιγότερο ηρωικός, αυτοσχέδιος κοινωνιολόγος, με μέσου επιπέδου μόρφωση και ικανότητες, παρατηρητής, και είρωνας, ο κύριος Γκάλλιβερ.»