ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΚΤΗΝΙΑΤΡΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΖΩΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ, ΙΧΘΥΟΛΟΓΙΑΣ, ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΖΩΟΤΕΧΝΙΑΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΜΕΘΟΔΩΝ ΕΚΤΡΟΦΗΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΣΕ ΠΟΙΜΝΙΑ ΕΓΧΩΡΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΓΙΔΙΩΝ Δρ. ΙΩΑΝΝΗΣ Γ. ΑΜΑΡΑΝΤΙΔΗΣ Κτηνίατρος ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

2 Δρ. ΙΩΑΝΝΗΣ Γ. ΑΜΑΡΑΝΤΙΔΗΣ 2013 Α.Π.Θ. «Αξιολόγηση των μεθόδων εκτροφής και των διαχειριστικών πρακτικών σε ποίμνια εγχώριων ελληνικών γιδιών» Μεταπτυχιακή Διατριβή που εκπονήθηκε στο Εργαστήριο Ζωοτεχνίας της Κτηνιατρικής Σχολής του Α.Π.Θ. στο πλαίσιο του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών με ειδίκευση στην ΕΚΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΩΝ ΖΩΩΝ «Η έγκριση της παρούσας διπλωματικής μεταπτυχιακής εργασίας από το Τμήμα Κτηνιατρικής της Σχολής Επιστημών Υγείας του Α.Π.Θ. δεν υποδηλώνει αποδοχή των γνωμών του συγγραφέα». (Ν. 5343/1932, άρθρο 202, παρ.2) 2

3 Τριμελής εξεταστική επιτροπή Γεώργιος Αρσένος, Αναπλ. καθηγητής (επιβλέπων) Δημήτριος Φλετούρης, Αναπλ. καθηγητής (μέλος) Γεώργιος Ε. Βαλεργάκης, Επικ. καθηγητής (μέλος) 3

4 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η γιδοτροφία αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους κλάδους της ζωικής παραγωγής παγκοσμίως (περίπου ζώα). Η Ελλάδα κατέχει την πρώτη θέση στην Ευρώπη στον πληθυσμό γιδιών (περίπου ζώα) και η κύρια παραγωγική κατεύθυνση των ποιμνίων είναι παραδοσιακά η γαλακτοπαραγωγή. Οι προκλήσεις που καλείται να αντιμετωπίσει η ελληνική γιδοτροφία σήμερα είναι πολλές. Η σημαντικότερη όμως από όλες είναι η εντατικοποίηση της παραγωγής, ως η μοναδική λύση για την ανάπτυξη μιας επιχειρηματικής μορφής γιδοτροφίας, οικονομικά αποδοτικής και ικανής να επιβιώσει στις συνθήκες της σύγχρονης αγοράς. H παρούσα έρευνα είχε ως στόχο την καταγραφή, μελέτη και αξιολόγηση του τρόπου με τον οποίο ασκείται η γιδοτροφία στη χώρα μας, ώστε να συμβάλλει στη διαμόρφωση μιας σαφούς εικόνας του κλάδου στη σημερινή πραγματικότητα, με απώτερο μελλοντικό σκοπό τη δημιουργία στον τόπο μας κατάλληλων και ικανών συνθηκών που θα επιτρέψουν την εγκατάσταση μιας εύρωστης, παραγωγικής και επομένως οικονομικά αποδοτικής γιδοτροφίας. Η μεταπτυχιακή αυτή διατριβή εκπονήθηκε στο Εργαστήριο Ζωοτεχνίας της Κτηνιατρικής Σχολής του Α.Π.Θ., υπό την καθοδήγηση του αναπληρωτή καθηγητή κ. Γ. Αρσένου, τον οποίο ευχαριστώ θερμά για την καθοδήγηση και την αμέριστη υποστήριξη που μου παρείχε σε όλη τη διάρκεια πραγμάτωσή της. Επίσης, θερμά ευχαριστώ και τα άλλα δυο μέλη της τριμελούς εξεταστικής επιτροπής, τον αναπληρωτή καθηγητή κ. Δ. Φλετούρη και τον επίκουρο καθηγητή κ. Γ. Βαλεργάκη, για την ουσιαστική βοήθεια τους και τις πολύτιμες υποδείξεις τους σε όλες τις φάσεις αυτής της προσπάθειας. Θεωρώ ακόμη χρέος μου, να ευχαριστήσω όλους τους γιδοτρόφους, που μου επέτρεψαν να επισκεφτώ τις εκτροφές τους και πρόθυμα και χωρίς κανένα δισταγμό απάντησαν σε όλα τα ερωτήματα που τους έθεσα. Ακόμη θα ήταν μεγάλη παράλειψη εάν δεν ευχαριστούσα από τη θέση αυτή την οικογένειά μου, αλλά και όλους τους φίλους που στάθηκαν δίπλα μου όλο αυτό το διάστημα που εργαζόμουν για την αποπεράτωση αυτής της μεταπτυχιακής διατριβής. Τέλος, θα ήθελα να αφιερώσω αυτή τη διατριβή στη μνήμη του πατέρα μου Γεωργίου Αμαραντίδη, ενός λάτρη των γραμμάτων και της επιστήμης, που έφυγε εντελώς απροσδόκητα κατά τη διάρκειά της. 4

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ....4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ....5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ....7 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Η ΓΙΔΟΤΡΟΦΙΑ ΣΕ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΕΠΙΠΕΔΟ Γενικά Στοιχεία για τον παγκόσμιο πληθυσμό γιδιών Φυλές γιδιών σε παγκόσμιο επίπεδο Παραγωγικές κατευθύνσεις Στοιχεία για την παγκόσμια παραγωγή γίδινου γάλακτος Στοιχεία για την παγκόσμια παραγωγή γίδινου κρέατος Τάσεις και προοπτικές της παγκόσμιας γιδοτροφίας Η ΓΙΔΟΤΡΟΦΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ Γενικά Στοιχεία για το ευρωπαϊκό πληθυσμό γιδιών Παραγωγικός προσανατολισμός της γιδοτροφίας στην Ευρώπη Παραγωγή γίδινου κρέατος στην Ευρώπη Η ΓΙΔΟΤΡΟΦΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Γενικά Στοιχεία για το ζωικό κεφάλαιο Φυλές γιδιών στη χώρα μας Συστήματα εκτροφής και μέγεθος ποιμνίων Παραγωγικές κατευθύνσεις της ελληνικής γιδοτροφίας Στοιχεία γαλακτοπαραγωγής Στοιχεία για την παραγωγή γίδινου κρέατος και δερμάτων ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΓΙΔΟΤΡΟΦΙΑΣ Η σημασία της γιδοτροφίας στην ανάπτυξη της κτηνοτροφικής παραγωγής Η σημασία των ελληνικών φυλών Ο ρόλος του γίδινου γάλακτος στη διατροφή του ανθρώπου Η σημασία του γίδινου γάλακτος για τις ελληνικές βιομηχανίες γάλακτος Νέα και καινοτόμα προϊόντα από γίδινο γάλα Η εφαρμοζόμενη έρευνα στο τομέα της γιδοτροφίας

6 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ...45 Η ΔΙΚΗ ΜΑΣ ΕΡΕΥΝΑ ΥΛΙΚΑ-ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Γενικές πληροφορίες Ζωικό υλικό και αποδώσεις Εγκαταστάσεις Μηχανολογικός εξοπλισμός Χρήση γης Παραγωγή και αγορά ζωοτροφών Διατροφή Αναπαραγωγή Γενετική βελτίωση Προληπτική κτηνιατρική Εμφάνιση νοσημάτων Περίθαλψη ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ...67 ΠΕΡΙΛΗΨΗ...69 SUMMARY...71 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...73 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

7 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα γίδια είναι από τα πρώτα ζώα που εξημερώθηκαν από τον άνθρωπο ως κατοικίδια και τα πρώτα ζώα που χρησιμοποιήθηκαν για την παραγωγή γάλακτος για ανθρώπινη κατανάλωση. Από τις υπάρχουσες αρχαιολογικές μαρτυρίες προκύπτει ότι συμβιώνουν με τον άνθρωπο εδώ και περίπου χρόνια (Ensminger και Parker 1986). Από τότε μέχρι σήμερα, η μεγάλη ικανότητα προσαρμογής των γιδιών σε ποικίλες και πολλές φορές δύσκολες περιβαλλοντικές συνθήκες είχε ως αποτέλεσμα την εξάπλωσή τους σε όλο σχεδόν τον κόσμο. Τα γίδια αποδείχθηκαν ωφέλιμα για τον άνθρωπο δια μέσου των αιώνων, χάρη στη μεγάλη παραγωγικότητά τους, το μικρό σωματικό τους μέγεθος και την έλλειψη ανταγωνισμού με τον άνθρωπο ως προς την εύρεση τροφής (Aziz 2010). Η σημασία των γιδιών στις αναπτυσσόμενες χώρες είναι μεγάλη, ιδιαίτερα για την επιβίωση των φτωχών πληθυσμών των αγροτικών περιοχών. Εντούτοις, η σπουδαιότητα αυτού του πολύτιμου ζωικού γενετικού δυναμικού παραμένει ακόμη και σήμερα υποεκτιμημένη. Αυτό συμβαίνει επειδή η συνεισφορά των γιδιών στο βιοπορισμό των φτωχότερων κοινωνικών στρωμάτων δεν είναι ακόμη επαρκώς κατανοητή και για το λόγο αυτό συχνά υποβαθμίζεται, σε σύγκριση με εκείνη των προβάτων και των βοοειδών. Στα διάφορα συστήματα εκτροφής παραγωγικών ζώων, η αξία ενός ζωικού είδους αυξάνει ανάλογα με την ικανότητα προσαρμογής του στις συνθήκες εκτροφής, τις προοπτικές για μελλοντική αύξηση της παραγωγικότητάς του, τη δυνατότητα να συμβάλει στην κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη των ανθρώπων της περιοχής και τέλος, τη δυνατότητα να παράγει προϊόντα που ικανοποιούν τις ανάγκες του καταναλωτικού κοινού (Devendra 1999). Στην περίπτωση των γιδιών ο ρόλος και η συνεισφορά τους στην οικονομία αμφισβητήθηκε με πρόσχημα τις υποτιθέμενες καταστρεπτικές τους συνήθειες, ιδιαίτερα σε ότι αφορά τη βόσκηση σε αναπτυσσόμενα δάση. Η μεροληπτική στάση του προηγμένου κόσμου απέναντι στα ζώα αυτά εν μέρει μπορεί να οφείλεται στην ελλιπή κατανόηση του χαρακτήρα και των συνηθειών τους, στη μη αναγνώριση του μεγέθους των παραγωγικών ικανοτήτων τους και στη γενικότερη διασύνδεσή τους με τη φτώχεια, αφού τα γίδια από πολλούς θεωρούνται οι «αγελάδες» των φτωχών. Η άποψη αυτή εξηγείται από το γεγονός ότι μια γίδα καταναλώνει λίγη τροφή, καταλαμβάνει μικρό 7

8 χώρο και παράγει αρκετό γάλα, ώστε να καλύψει τις ανάγκες μιας μέσης οικογένειας, σε αντιπαραβολή με την αγελάδα που απαιτεί περισσότερο χώρο και μεγαλύτερα έξοδα συντήρησης. Μέχρι σήμερα η επιστημονική έρευνα, οι αναπτυξιακές επενδύσεις και οι πολιτικές επιλογές για τη βελτίωση της σχετικά χαμηλής παραγωγικότητας των γιδιών δεν συμβαδίζουν με τη σπουδαιότητα και το μέγεθος των δυνατοτήτων που διαθέτουν τα ζώα αυτά, με αποτέλεσμα το γενετικό δυναμικό πολλών φυλών γιδιών, ειδικά στις αναπτυσσόμενες χώρες, να μην έχει ακόμη εξερευνηθεί πλήρως. Ωστόσο τα τελευταία χρόνια, οι συνεχείς προκλήσεις λόγω της κλιματικής αλλαγής και η διαρκώς αυξανόμενη πίεση που ασκείται στην εκμετάλλευση των φυσικών πόρων από τη μία πλευρά, σε συνδυασμό με την ολοένα αυξανόμενη παραδοχή της υψηλής αξίας των διατροφικών προϊόντων γίδινης προέλευσης από την άλλη, οδήγησαν στην αύξηση της σημασίας της γιδοτροφίας παγκοσμίως. Αποτελεί πλέον αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι στο κοντινό μέλλον τα γίδια θα αποτελέσουν ένα σημαντικό πόρο ζωής για πολύ περισσότερους ανθρώπους ανά την υφήλιο (Kanuma 2012). Για τον παραπάνω λόγο, η πολυδιάστατη αξία και η δυνατότητα των γιδιών να παράγουν τρόφιμα υψηλής βιολογικής αξίας και ασφάλειας, καθώς και επαρκές εισόδημα για τον άνθρωπο, χρήζει περισσότερης προσοχής. Μια πιο προσεκτική προσέγγιση των γιδιών αποκαλύπτει ότι πρόκειται για ζώα έξυπνα, ανεξάρτητα, ευκίνητα και ανθεκτικά σε πολλές ασθένειες και παράσιτα. Επιπρόσθετα, είναι ζώα λιτοδίαιτα, ικανά να αξιοποιούν τις ζωοτροφές με φτωχή θρεπτική αξία καλύτερα από τα υπόλοιπα κατοικίδια παραγωγικά ζώα και να διατηρούν συγχρόνως σε υψηλό επίπεδο την παραγωγικότητά τους (Devendra 1999, Kanouma 2012). Σύμφωνα λοιπόν με όλα τα παραπάνω θεωρείται επιβεβλημένη η άρση των αμφιβολιών για την αξία των γιδιών και η ευρεία αναγνώριση και αποδοχή των δυνατοτήτων που έχουν για μεγαλύτερη μελλοντική συμμετοχή στην παραγωγή τροφίμων, γεγονός που θα βελτιώσει το εισόδημα εκείνων που θα ασχοληθούν με τη γιδοτροφία, διασφαλίζοντας παράλληλα την προστασία του περιβάλλοντος και την ορθότερη διαχείριση των φυσικών πόρων. Στόχος της παρούσας έρευνας ήταν η καταγραφή, μελέτη και αξιολόγηση του τρόπου άσκησης της γιδοτροφίας στη χώρα μας, συμβάλλοντας έτσι στη διαμόρφωση μιας σαφούς εικόνας της σημερινής πραγματικότητας, ώστε στο άμεσο μέλλον να δημιουργηθούν στον τόπο μας οι συνθήκες που θα επιτρέψουν την εγκατάσταση μιας εύρωστης, παραγωγικής και επομένως οικονομικά αποδοτικής γιδοτροφίας. 8

9 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ 1. Η ΓΙΔΟΤΡΟΦΙΑ ΣΕ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΕΠΙΠΕΔΟ 1.1. Γενικά Η τήρηση με ακρίβεια στατιστικών στοιχείων σχετικά με τις διάφορες παραμέτρους της γιδοτροφίας και η προσεκτική επεξεργασία και αξιολόγησή τους κρίνεται απαραίτητη, ώστε ο σχεδιασμός των οποιωνδήποτε πολιτικών που θα καθορίσουν το μελλοντικό πληθυσμό των γιδιών και επομένως την τύχη της γιδοτροφίας σε παγκόσμια κλίμακα, να στηρίζεται σε πραγματική βάση. Ο FAO (Food and Agriculture Organization of United Nations) αποτελεί έναν οργανισμό των Ηνωμένων Εθνών, που ειδικεύεται στη συλλογή στοιχείων από όλους τους τομείς που σχετίζονται με την αγροτική παραγωγή και τα τρόφιμα Στοιχεία για τον παγκόσμιο πληθυσμό γιδιών Στον πίνακα 1 παρουσιάζονται τα πιο πρόσφατα διαθέσιμα στοιχεία για τον παγκόσμιο πληθυσμό γιδιών και την κατανομή του στις πέντε ηπείρους, όπως επίσης και το ποσοστό % του πληθυσμού κάθε ηπείρου επί του συνόλου. Πίνακας 1. Πληθυσμοί των γιδιών στις πέντε ηπείρους και το % ποσοστό τους επί του συνολικού παγκόσμιου πληθυσμού (FAOSTAT 2011). Ήπειρος Γίδια (κεφαλές) Ποσοστό % επί του συνόλου Ασία ,60 Αφρική ,60 Αμερική ,30 Ευρώπη ,94 Ωκεανία ,56 Παγκόσμιο σύνολο Από τα στοιχεία του προηγούμενου πίνακα προκύπτει ότι υπάρχουν τεράστιες διακυμάνσεις στον πληθυσμό των γιδιών στα διάφορα μέρη του κόσμου. Η Ασία συγκεντρώνει το μεγαλύτερο αριθμό γιδιών στον κόσμο (61,60%) και ακολουθεί με σημαντική διαφορά η Αφρική (31,60%). Ο μικρότερος πληθυσμός γιδιών εντοπίζεται στην Ωκεανία και αποτελεί μόλις το 0,56% του συνολικού παγκόσμιου πληθυσμού. 9

10 Την πρώτη θέση στην παγκόσμια κατάταξη σε επίπεδο χωρών, αναφορικά με τον πληθυσμό γιδιών κατείχε επί σειρά ετών η Κίνα. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία την πρώτη θέση κατέχει πλέον η Ινδία. Οι δέκα πρώτες χώρες της παγκόσμιας κατάταξης σε πληθυσμό γιδιών φαίνονται στον πίνακα 2. Πίνακας 2. Οι δέκα χώρες με το μεγαλύτερο πληθυσμό γιδιών και το % ποσοστό τους επί του συνολικού παγκόσμιου πληθυσμού (FAOSTAT 2011). Χώρες Γίδια (κεφαλές) Ποσοστό % επί του συνόλου Ινδία ,93 Κίνα ,24 Πακιστάν ,02 Νιγηρία ,54 Μπαγκλαντές ,76 Σουδάν ,92 Ιράν ,68 Αιθιοπία ,6 Ινδονησία ,99 Μογγολία ,82 Σύνολο ,5 Ασία+Αφρική 93.2% Ωκεανία 0,56% Ευρώπη 1,94% Αμερική 4,3% Σχεδιάγραμμα 1. Κατανομή % του παγκόσμιου πληθυσμού γιδιών στις πέντε ηπείρους. (FAOSTAT 2011). Από τα στοιχεία των πινάκων 2 και 1 αντίστοιχα, προκύπτει ότι το 67,5% (δηλαδή επτά χώρες της Ασίας και τρεις χώρες της Αφρικής) ή το 93,2% (δηλαδή η Ασία 10

11 Εκατομ.α και η Αφρική μαζί) του παγκόσμιου πληθυσμού γιδιών, είναι συγκεντρωμένο σε φτωχές ή αναπτυσσόμενες περιοχές του πλανήτη (Σχεδιάγραμμα 1). Την τελευταία εικοσαετία ( ) ο παγκόσμιος πληθυσμός γιδιών, με ετήσια αύξηση που κυμάνθηκε από 1-5% περίπου, αυξήθηκε συνολικά κατά περίπου 46,7% (Σχεδιάγραμμα 2). Την ίδια χρονική περίοδο σημειώθηκε αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού των βοοειδών κατά περίπου 7% και μείωση του παγκόσμιου πληθυσμού των προβάτων κατά περίπου 12% (FAOSTAT 2011). Από τη σύγκριση των παραπάνω στοιχείων προκύπτει ότι τα γίδια καθιερώνονται ως ένα από τα κυρίαρχα εκτρεφόμενα ζωικά είδη του πλανήτη (FAOSTAT 2011) Σχεδιάγραμμα 2. Διακύμανση του παγκόσμιου πληθυσμού γιδιών κατά την περίοδο (FAOSTAT 2011) Φυλές γιδιών σε παγκόσμιο επίπεδο Σύμφωνα με τα στοιχεία του FAO, μέχρι το έτος 2010 είχαν ταυτοποιηθεί επισήμως σε παγκόσμια κλίμακα 570 φυλές γιδιών (πίνακας 3). Η Ασία κατέχοντας το 61% του παγκόσμιου πληθυσμού γιδιών αριθμεί 146 φυλές. Από αυτές οι 133 είναι κρεοπαραγωγικής κατεύθυνσης και μόνο οι υπόλοιπες 13 είναι ταυτοποιημένες ως 11

12 γαλακτοπαραγωγικές φυλές. Η Ευρώπη, διατηρώντας μόνο το 2% του παγκόσμιου πληθυσμού γιδιών αριθμεί 187 φυλές, κυρίως γαλακτοπαραγωγικής κατεύθυνσης. Αρκετές από τις ευρωπαϊκές φυλές, λόγω των υψηλών αποδόσεών τους, έχουν εξαπλωθεί και στα υπόλοιπα μέρη του πλανήτη με στόχο τη βελτίωση των αυτοχθόνων φυλών (Devendra 2012). Ωστόσο, η ανεξέλεγκτη εξάλειψη των αυτοχθόνων φυλών πρέπει να αποφεύγεται. Οι επιλεγμένες διασταυρώσεις σε συνδυασμό με τη διατήρηση σε ένα βαθμό των αυτοχθόνων φυλών γιδιών αποτελούν την πιο σοφή τακτική, η οποία θα επιφέρει αύξηση της παραγωγικότητας και μεγαλύτερα οφέλη από το εμπόριο ζωντανών γιδιών και των προϊόντων τους. Πίνακας 3. Αριθμητική κατανομή και επί % συμμετοχή των διαφόρων φυλών γιδιών στις διάφορες περιοχές της υφηλίου (FAOSTAT 2010). Ήπειρος Φυλές γιδιών Ποσοστό % επί του συνόλου Ασία & Ειρηνικός Αφρική Βόρεια Αμερική 20 3 Λατινική Αμερική & Καραϊβική 34 6 Ευρώπη Εγγύς Ανατολή Παγκόσμιο σύνολο Παραγωγικές κατευθύνσεις Οι γίδες εκτρέφονται για να παράγουν κυρίως γάλα, κρέας και γιδόμαλλο. Στις αναπτυσσόμενες περιοχές του πλανήτη, όπου και συγκεντρώνεται ο μεγαλύτερος πληθυσμός γιδιών, τα γίδια εκτρέφονται με κύριο σκοπό την παραγωγή κρέατος. Αντίθετα, στις προηγμένες οικονομικά χώρες η γιδοτροφία έχει γαλακτοπαραγωγική κατεύθυνση. Δευτερευόντως, μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν για διάφορους σκοπούς τα δέρματα των ζώων, τα έντερα, τα κέρατα, τα κόκαλα και η κοπριά που παράγουν. 12

13 1.5. Στοιχεία για την παγκόσμια παραγωγή γίδινου γάλακτος Η παγκόσμια παραγωγή γίδινου γάλακτος το έτος 2011 ανήλθε σε τόνους και αποτέλεσε το 2,17% της συνολικής ποσότητας γάλακτος που παράχθηκε παγκοσμίως από τα διάφορα ζωικά είδη. Το 80% της συνολικής ποσότητας γίδινου γάλακτος παράχθηκε σε χώρες της Ασίας και της Αφρικής (FAOSTAT 2011). Σύμφωνα με τα στοιχεία του πίνακα 4, η Ινδία κατέχει την πρώτη θέση παγκοσμίως στην παραγωγή γίδινου γάλακτος και η Γαλλία την πρώτη θέση στην ποσότητα του γάλακτος που παράγεται ετησίως ανά γίδα. Το Ιράν καταλαμβάνει την τελευταία θέση της πρώτης δεκάδας, έχοντας παράλληλα τη χαμηλότερη κατά έτος ποσότητα παραγόμενου γάλακτος ανά γίδα. Πίνακας 4. Οι δέκα πρώτες χώρες στον κόσμο σε παραγωγή γίδινου γάλακτος και η αντίστοιχη ποσότητα παραγόμενου γάλακτος ανά γίδα (FAOSTAT 2011). Γάλα Γαλ/γωγές Γίδες Γάλα Χώρες (τόνοι) (κεφάλια) (χλγ.)/γίδα/έτος Ινδία ,6 Μπαγκλαντές Πακιστάν ,5 Μάλι ,1 Γαλλία ,5 Σομαλία ,6 Ισπανία ,4 Ελλάδα Τουρκία ,7 Ιράν Παρατηρούμε ότι η Κίνα, η οποία σύμφωνα με τα στοιχεία του πίνακα 2, είναι η χώρα με το δεύτερο μεγαλύτερο πληθυσμό γιδιών στον κόσμο, δεν περιλαμβάνεται μέσα στις δέκα πρώτες γαλακτοπαραγωγές χώρες του κόσμου (12 η θέση). Αυτό συμβαίνει επειδή τα γίδια στη χώρα αυτή εκτρέφονται κυρίως για την παραγωγή κρέατος παρά γάλακτος. Ωστόσο, σύμφωνα με τα στοιχεία του FAO, η Κίνα το έτος 2011 διέθετε γαλακτοπαραγωγές γίδες και παρήγαγε τόνους γάλα. Από αυτά τα αριθμητικά δεδομένα προκύπτει ετήσια γαλακτοπαραγωγή 160 χλγ. ανά γίδα, τιμή που την καθιστά τρίτη στην παγκόσμια κατάταξη σε ότι αφορά αυτό το χαρακτηριστικό. 13

14 Από το 1990 και έπειτα το παγκόσμιο ενδιαφέρον για τη γαλακτοπαραγωγό γιδοτροφία έχει αυξηθεί σημαντικά και αυτό γίνεται φανερό από την αύξηση κατά 59% στην παραγωγή γίδινου γάλακτος κατά την εικοσαετία (από σε τόνους αντίστοιχα, FAO 2011). Στις αναπτυσσόμενες περιοχές του κόσμου το περισσότερο από το παραγόμενο γίδινο γάλα προορίζεται για οικογενειακή κατανάλωση. Εκτός όμως από την άμεση κατανάλωση, το γίδινο γάλα μπορεί επίσης να μεταποιηθεί σε μια πληθώρα από άλλα γαλακτοκομικά προϊόντα. Στο σημείο αυτό, είναι απαραίτητο να επισημάνουμε ότι η εμπορία του γίδινου γάλακτος και των προϊόντων του παραμένει ακόμη σε νηπιακό στάδιο. Μέχρι σήμερα δεν έχουν γίνει αξιόλογες προσπάθειες σε ευρεία κλίμακα στον τομέα αυτό. Οι Dubeuf και Boyazoglu (2009) και Luo (2009) συμφωνούν ότι λιγότερο από το 5% του συνολικά παραγόμενου γίδινου γάλακτος φτάνει με κάποια μορφή του στην αγορά προϊόντων Στοιχεία για την παγκόσμια παραγωγή γίδινου κρέατος Η παγκόσμια παραγωγή κρέατος όλων των ειδών για το έτος 2011 ήταν τόνοι. Η παγκόσμια παραγωγή γίδινου κρέατος την ίδια χρονιά ανήλθε σε τόνους και αντιπροσώπευε μόλις το 1,7 % αυτού του συνόλου. Ωστόσο, η παραγωγή γίδινου κρέατος αυξήθηκε κατά τόνους ή 46 % στην εικοσαετία Οι αναπτυσσόμενες χώρες του τρίτου κόσμου παράγουν περίπου το 94 % της παγκόσμιας παραγωγής γίδινου κρέατος (FAOSTAT 2011). Στον πίνακα 5 παρουσιάζονται οι δέκα πρώτες χώρες του κόσμου στην παραγωγή γίδινου κρέατος. Το γεγονός ότι όλες οι χώρες της πρώτης δεκάδας ανήκουν στην Ασία και την Αφρική φανερώνει την τεράστια σημασία του γίδινου κρέατος για τη διατροφή και επιβίωση εκατομμυρίων ανθρώπων που διαβιούν στις χώρες αυτές. Το μεγαλύτερο μέρος του γίδινου κρέατος που παράγεται συνολικά στον κόσμο δεν αποτελεί προϊόν εμπορίου, όπως συμβαίνει με τα άλλα σημαντικά είδη κρέατος. Συνήθως καταναλώνεται σε τοπικό επίπεδο από τους ασθενέστερους οικονομικά κατοίκους των περιοχών όπου παράγεται. Είναι αρκετές οι προκλήσεις που σχετίζονται με την αυξανόμενη παραγωγή γίδινου κρέατος και πρέπει στο άμεσο μέλλον να αντιμετωπιστούν. Ανάμεσά τους μπορούμε να διακρίνουμε ως σημαντικότερες την απουσία οργανωμένων προγραμμάτων εκτροφής και την ελλιπή εκπαίδευση των εκτροφέων, την έλλειψη κατάλληλων 14

15 υποδομών σφαγής και μεταποίησης και τέλος, την απουσία σχεδίων προώθησης του γίδινου κρέατος, διαθέσιμων αγορών και εμπορικών καναλιών για τη διακίνησή του. Πίνακας 5. Οι δέκα πρώτες χώρες στον κόσμο σε παραγωγή γίδινου κρέατος και η αντίστοιχη % συμμετοχή στην παγκόσμια παραγωγή (FAOSTAT 2011). Χώρα γίδινο κρέας (τόνοι) % της παγκόσμιας παραγωγής Κίνα Ινδία Νιγηρία Πακιστάν Μπαγκλαντές Ιράν Μάλι Ινδονησία Αιθιοπία Νίγηρας Τάσεις και προοπτικές της παγκόσμιας γιδοτροφίας Η δυνατότητα των γιδιών να παρέχουν γάλα και κρέας για ανθρώπινη κατανάλωση είναι αναμφισβήτητη και η μελλοντική συνεισφορά τους στη βελτίωση της διατροφής των αγροτικών πληθυσμών είναι πιθανό να αυξηθεί ακόμη περισσότερο. Στην τάση αυτή συντελεί επίσης, η άποψη που υιοθετείται ολοένα και περισσότερο για διατροφική αυτάρκεια των αγροτών, ιδίως στις αναπτυσσόμενες χώρες, όπου το γίδινο γάλα και κρέας μπορεί να συμβάλλει στη βελτίωση της διατροφής εκατομμυρίων ανθρώπων. Παράλληλα, την ίδια στιγμή παρατηρείται αύξηση στην κατανάλωση γίδινου τυριού στις αναπτυγμένες χώρες του κόσμου, γεγονός που οφείλεται στην εικόνα του καταναλωτικού κοινού των χωρών αυτών, ότι το γίδινο τυρί αποτελεί ένα φυσικό προϊόν, που παράγεται κάτω από "ήπιες" συνθήκες εκτροφής, σε σύγκριση με το γάλα και τα γαλακτοκομικά προϊόντα που προέρχονται από αγελάδες υψηλής γαλακτοπαραγωγικής ικανότητας, οι οποίες εκτρέφονται σε μεγάλες βιομηχανοποιημένες εκτροφές κάτω από εντατικές συνθήκες. Επίσης, η βελτίωση της διατροφής μέσω της κατανάλωσης γίδινου κρέατος στις αναπτυσσόμενες χώρες του κόσμου, αλλά και η μετανάστευση πληθυσμών 15

16 που προτιμούν το γίδινο κρέας στις αναπτυγμένες χώρες, οδήγησε σε αύξηση της ζήτησής του σ αυτές τις περιοχές (Robles et al. 2006). Τέλος, οι ασκούμενες κρατικές πολιτικές και τα προγράμματα που στοχεύουν στη στήριξη της γιδοτροφίας ανά τον κόσμο, θα πρέπει να εστιάζουν στην έρευνα και την εκπαίδευση εκείνων που ασχολούνται με τη γιδοτροφία, με προτεραιότητα στους τομείς της γενετικής βελτίωσης, της διαχείρισης των εκτροφών, του ελέγχου των μολυσματικών ασθενειών, της παραγωγής και της συλλογής του γάλακτος, της προώθησης και εμπορίας των παραγομένων προϊόντων. 2. Η ΓΙΔΟΤΡΟΦΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ 2.1. Γενικά Η εκτροφή γιδιών στην Ευρώπη, σύμφωνα με τις υπάρχουσες προϊστορικές απεικονίσεις σε τοιχώματα σπηλαίων, χρονολογείται χρόνια περίπου πριν τη γέννηση του Χριστού 1. Η γιδοτροφία από μόνη της ή σε συνδυασμό με την προβατοτροφία αποτελεί ένα παραδοσιακό κτηνοτροφικό κλάδο, που κατά το παρελθόν κυριαρχούσε και ήταν ιδιαίτερα αναπτυγμένος στις χώρες τις νοτιοανατολικής Ευρώπης, αποτελώντας έναν από τους βασικούς πυλώνες των οικονομιών αυτών των χωρών. Στις μέρες μας, ο ρόλος του άλλοτε ανθηρού κτηνοτροφικού αυτού κλάδου έχει εν μέρει περιοριστεί Στοιχεία για το ευρωπαϊκό πληθυσμό γιδιών Λαμβάνοντας υπόψη τα στοιχεία του FAO για τον πληθυσμό των γιδιών στην Ευρώπη, θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί χωρίς αμφιβολία ότι η γιδοτροφία στη γηραιά ήπειρο εξακολουθεί να αποτελεί αποκλειστική υπόθεση των νότιων παραμεσόγειων χωρών. Στο σχεδιάγραμμα 3 παρουσιάζεται ο πληθυσμός των γιδιών στις τέσσερις γεωγραφικές ευρωπαϊκές περιοχές. Από την ποσοστιαία % έκφραση ων αριθμητικών δεδομένων προκύπτει ότι ο μεσογειακός ευρωπαϊκός νότος συγκεντρώνει σχεδόν το 59% του συνόλου των εκτρεφόμενων γιδιών της Ευρώπης. Στον αντίποδα βρίσκεται η οικονομικά και κτηνοτροφικά ανεπτυγμένη βόρεια Ευρώπη, κατέχοντας μόλις το 1,2% του συνολικού πληθυσμού γιδιών και με σαφή προτίμηση και προσανατολισμό προς άλλα ζωικά είδη. 16

17 Νότ. Ευρώπη γίδι α ή 59% Δυτ. Ευρώπη γίδι α ή 12% Ανατ. Ευρώπη γίδι α ή 28% Βόρ. Ευρώπη γίδι α ή 1% Σχεδιάγραμμα 3. Κατανομή % του πληθυσμού των γιδιών στις τέσσερις γεωγραφικές περιοχές της Ευρώπης (FAOSTAT 2011). Την κορυφαία θέση στην κατάταξη αναφορικά με τον πληθυσμό γιδιών σε επίπεδο ευρωπαϊκών χωρών κατέχει η χώρα μας και έπονται κατά σειρά η Ισπανία και η Γαλλία. Στον πίνακα 6 παρουσιάζονται οι πέντε ευρωπαϊκές χώρες με το μεγαλύτερο πληθυσμό γιδιών και το % ποσοστό τους επί του συνολικού ευρωπαϊκού πληθυσμού. Πίνακας 6. Οι πέντε ευρωπαϊκές χώρες με το μεγαλύτερο πληθυσμό γιδιών και το % ποσοστό τους επί του συνολικού ευρωπαϊκού πληθυσμού (FAOSTAT 2011). Χώρες Γίδια (κεφαλές) Ποσοστό % επί του συνόλου Ελλάδα % Ισπανία % Ρωσία % Γαλλία % Ρουμανία % Σε αντίθεση με την σημαντική αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού γιδιών κατά την εικοσαετία , ο συνολικός πληθυσμός γιδιών της Ευρώπης κατά την ίδια περίοδο μειώθηκε κατά κεφαλές, καταγράφοντας συνολική μείωση 28 % περίπου (Σχεδιάγραμμα 4). 17

18 Εκατομμύρια Σχεδιάγραμμα 4. Διακύμανση του πληθυσμού γιδιών της Ευρώπης κατά την περίοδο (FAOSTAT 2011). Η μεγαλύτερη πληθυσμιακή μείωση γιδιών της Ευρώπης την περίοδο , σημειώθηκε κύρια στην ανατολική Ευρώπη, η οποία κατά το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα φαίνεται να έχασε σχεδόν το μισό (43%) πληθυσμό των γιδιών που κατείχε. Σημαντική μείωση (18%) καταγράφηκε επίσης και στον παραδοσιακά γιδοτροφικό νότο, ενώ η βόρεια Ευρώπη διατήρησε σχεδόν σταθερό τον αίγειο πληθυσμό της (μείωση 1,6%). Αντίθετα, στη δυτική Ευρώπη σημειώθηκε αξιοσημείωτη αύξηση (32%) του πληθυσμού των γιδιών. Στο σχεδιάγραμμα 5 απεικονίζονται οι μεταβολές του πληθυσμού των γιδιών στις τέσσερις ευρωπαϊκές γεωγραφικές περιοχές κατά την περίοδο Παραγωγικός προσανατολισμός της γιδοτροφίας στην Ευρώπη Επιστρέφοντας στα αριθμητικά δεδομένα του πίνακα 3 διαπιστώνουμε ότι η Ευρώπη συμμετέχει στις δέκα πρώτες χώρες του κόσμου στην παραγωγή γίδινου γάλακτος με τρία μέλη της, που κατά σειρά κατάταξης είναι η Γαλλία, η Ισπανία και η Ελλάδα. Η διαπίστωση αυτή οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η γιδοτροφία στην Ευρώπη έχει σαφή προσανατολισμό προς την γαλακτοπαραγωγή, αφού συγκεντρώνοντας μόλις το 2% 18

19 Εκατομ.α περίπου του παγκόσμιου πληθυσμού γιδιών, παράγει περίπου το 17 % της παγκόσμιας παραγωγής γίδινου γάλακτος Νότια Ευρώπη Ανατ. Ευρώπη Δυτική Ευρώπη Βόρεια Ευρώπη Σχεδιάγραμμα 5. Διακύμανση του ευρωπαϊκού πληθυσμού γιδιών κατά την περίοδο (FAOSTAT 2011). Στην Ευρώπη έχουν μέχρι σήμερα ταυτοποιηθεί 187 καθαρόαιμες φυλές και υποφυλές γιδιών, οι οποίες στην πλειονότητά τους είναι γαλακτοπαραγωγικής κατεύθυνσης. Το γάλα που παράγουν τα γίδια της Ευρώπης χρησιμοποιείται κατά το μεγαλύτερο μέρος του για την παραγωγή τυριών και πολύ λιγότερο ως νωπό παστεριωμένο γάλα (Lejaouen and Toussaint, 1993). Αναμφισβήτητα η Γαλλία αποτελεί την ευρωπαϊκή χώρα με την περισσότερο αναπτυγμένη γαλακτοπαραγωγό γιδοτροφία. Στη χώρα αυτή το ενδιαφέρον για το συγκεκριμένο κτηνοτροφικό κλάδο οδήγησε στην δημιουργία οργανωμένων προγραμμάτων συλλογής, προώθησης και εμπορευματοποίησης του γίδινου γάλακτος, το οποίο παράγεται κυρίως από γίδες των φυλών Saanen και Αlpine (Aziz 2010) Παραγωγή γίδινου κρέατος στην Ευρώπη Η παραγωγή γίδινου κρέατος στην Ευρώπη δεν παρουσίασε αξιοσημείωτη μεταβολή κατά την εικοσαετία Σύμφωνα με τα στοιχεία του FAO το έτος 1991 παράχθηκαν συνολικά τόνους γίδινου κρέατος, ενώ το 2011 η αντίστοιχη παραγωγή έφτασε στους τόνους. 19

20 3. Η ΓΙΔΟΤΡΟΦΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 3.1. Γενικά Από την αίγα Αμάλθεια της Ελληνικής μυθολογίας μέχρι τα οργανωμένα τσελιγκάτα των πρώτων δεκαετιών του εικοστού αιώνα, η γιδοτροφία αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της αγροτικής ζωής της χώρας μας εδώ και χιλιετίες. Παραδοσιακός κλάδος της ελληνικής κτηνοτροφίας, παρέχοντας κρέας, γάλα, τρίχωμα και δέρματα, συνέβαλε σε μεγάλο βαθμό αρχικά στην επιβίωση και μετέπειτα στην οικονομική πρόοδο ενός μεγάλου μέρους της Ελληνικής κοινωνίας. Οι άριστες εδαφοκλιματικές συνθήκες της χώρας μας για την εκτροφή γιδιών και η ύπαρξη κατάλληλης βλάστησης οδήγησαν στην άνθιση της γιδοτροφίας κατά το παρελθόν. Σήμερα, παρά τα πολλά και ποικίλα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο κλάδος, συνεχίζει να διατηρεί μια σημαντική θέση στην ελληνική κτηνοτροφία, συμβάλλοντας με ποσοστό περίπου 14% στη διαμόρφωση της συνολικής αξίας της ζωικής παραγωγής Στοιχεία για το ζωικό κεφάλαιο Όπως φαίνεται από το σχεδιάγραμμα 6, τα γίδια αποτελούν το δεύτερο σε μέγεθος είδος ζωικού κεφαλαίου της χώρας μετά τα πρόβατα. Εκατομ βοοειδή πρόβατα γίδια χοίροι μελίσσια Σχεδιάγραμμα 6. Μέγεθος του ζωικού κεφαλαίου της χώρας μας κατά ζωικό είδος για το έτος 2011 (FAOSTAT 2011). Σε ότι αφορά στη διακύμανση του πληθυσμού των γιδιών στη χώρα μας κατά την τελευταία εικοσαετία, αρχικά παρατηρήθηκε μια αύξηση του πληθυσμού των γιδιών, που 20

21 Εκατομ.α κορυφώθηκε στα μέσα της δεκαετίας του Από 2007 και έπειτα παρατηρείται μια συνεχής μικρή ετήσια μείωση. Η τελική συνολική μείωση στη διάρκεια της εικοσαετίας , όπως προκύπτει από τα στοιχεία του FAO για τη χώρα μας, είναι της τάξης του 10,2% (σχεδιάγραμμα 7) Σχεδιάγραμμα 7. Διακύμανση του πληθυσμού γιδιών στη χώρα μας κατά την περίοδο (FAOSTAT 2011). Σήμερα στη χώρα μας εκτρέφονται περίπου γίδια κατανεμημένα σε αμιγείς γιδοτροφικές και μικτές γιδοπροβατοτροφικές εκμεταλλεύσεις (Πίνακας 7). Πίνακας 7. Ταξινόμηση κατά ηλικία και φύλο του συνολικού εγχώριου πληθυσμού γιδιών όπως αυτός διαμορφώθηκε στις 30/09/2013 (βάση δεδομένων ΟΣΔΕ, ΥΠΑΑΤ) Γίδια κεφαλές Θηλυκά > 6 μηνών Λοιπά < 6 μηνών Τράγοι Σύνολο Φυλές γιδιών στη χώρα μας Στο πρόσφατο παρελθόν τα γίδια της χώρας μας ήταν στη συντριπτική πλειονότητά τους (>70%) απόγονοι της εγχώριας ελληνικής φυλής Capra Prisca 21

22 (Ζυγογιάννης και Κατσαούνης 1992). Σήμερα, λόγω της ταχύτερης διάδοσης των πληροφοριών μεταξύ των κτηνοτρόφων και των διευκολύνσεων στις μετακινήσεις, η κατάσταση εμφανίζεται αρκετά διαφορετική. Σίγουρα το παραπάνω αναφερόμενο ποσοστό έχει μειωθεί αρκετά και έχει αντικατασταθεί σε μεγάλο βαθμό από μιγάδες της εγχώριας ποιμενικής αίγας με ξενικές ή άλλες εγχώριες περισσότερο αποδοτικές φυλές, όπως για παράδειγμα οι φυλές Δαμασκού, Alpine, Saanen, Toggenburg και Σκοπέλου. Επίσης, υφίσταται ένας μικρός αριθμός από ποίμνια με καθαρόαιμα ζώα των φυλών που προαναφέραμε Συστήματα εκτροφής και μέγεθος ποιμνίων Τα περισσότερα ποίμνια γιδιών στη χώρα μας εκτρέφονται κατά το ημιεκτατικό σύστημα εκτροφής. Σύμφωνα με αυτό το σύστημα εκτροφής, τα γίδια βόσκουν καθ όλη τη διάρκεια του έτους σε μια περιοχή με ακτίνα περίπου 10 χλμ. από το ποιμνιοστάσιο, αλλά δε μετακινούνται σε τόπους θερινής διαβίωσης, ώστε να επωφεληθούν από την τοπική εποχιακή βλάστηση. Μικρότερος είναι ο αριθμός των ποιμνίων που εκτρέφονται εντατικά, δηλαδή χωρίς να βγαίνουν για βοσκή. Αυτό το σύστημα εκτροφής αφορά κυρίως στις ξένες φυλές υψηλών αποδόσεων και τις οικόσιτες εκτροφές με μικρό αριθμό ζώων. Τέλος, ακόμη μικρότερος είναι ο αριθμός των ποιμνίων που τους καλοκαιρινούς μήνες μετακινούνται προς μακρινές, ορεινές, θερινές βοσκές. Αυτό κατά κύριο λόγο οφείλεται στο γεγονός ότι ο σύγχρονος τρόπος ζωής και οι επιταγές του, έχουν διεισδύσει και κερδίσει σε μεγάλο βαθμό, τη συντηρητική κατά τα άλλα κοινωνική ομάδα των εκτροφέων μικρών μηρυκαστικών. Σε ότι αφορά στο μέγεθος των γιδοτροφικών εκμεταλλεύσεων, το έτος 2011 υπήρχαν μόνο 344 εκτροφές με περισσότερα από 700 γίδια, ενώ στις περισσότερες από αυτές (20.683) εκτρέφονταν 1-4 γίδια. Στον πίνακα 8 δίνονται λεπτομερή στοιχεία για το πλήθος των εκμεταλλεύσεων με βάση την τάξη μεγέθους του αριθμού γιδιών που εκτρέφονταν σε αυτές. Πίνακας 8. Πλήθος εκμεταλλεύσεων με βάση την τάξη μεγέθους του αριθμού γιδιών που εκτρέφονται σε αυτές (ΕΛ ΣΤΑΤ 2011). Γίδια >700 Εκτροφές

23 3.5. Παραγωγικές κατευθύνσεις της ελληνικής γιδοτροφίας Η συντριπτική πλειονότητα των γιδοτροφικών εκμεταλλεύσεων της χώρας μας είναι μικτής παραγωγικής κατεύθυνσης, αποβλέπουν δηλαδή στην ταυτόχρονη παραγωγή γίδινου γάλακτος και κρέατος. Ωστόσο, υπάρχουν κάποιες που εστιάζονται μόνο στην παραγωγή γάλακτος και ακόμη λιγότερες με κρεοπαραγωγική κατεύθυνση. Τέλος, αν και δεν υπάρχουν επίσημα σχετικά στοιχεία, ελάχιστες είναι οι εκτροφές με σαφή αναπαραγωγική κατεύθυνση που αποσκοπούν στην παραγωγή γεννητόρων υψηλού γενετικού δυναμικού. Τα γίδια στη χώρα μας εκτρέφονται κυρίως για την παραγωγή γάλακτος και δευτερευόντως κρέατος. Προϊόν οικονομικής εκμετάλλευσης αποτελούν επίσης τα γιδοδέρματα που προκύπτουν από τη σφαγή των ζώων. Το γιδόμαλλο που παράγεται από τα ελληνικά γίδια, έχοντας χάσει τη μερίδα συμμετοχής του στην κατασκευή σύγχρονων ειδών ένδυσης ή χαλιών, αποτελεί πλέον ένα προϊόν μηδαμινής οικονομικής αξίας. Στον πίνακα 9 που ακολουθεί, παρατίθενται τα πιο πρόσφατα διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία, σχετικά με τα κυριότερα προϊόντα γίδινης προέλευσης της χώρας μας. Πίνακας 9. Συνοπτική παρουσίαση της πιο πρόσφατης ετήσιας εγχώριας παραγωγής ζωικών προϊόντων γίδινης προέλευσης. Προϊόν Έτος Ποσότητα % επί του πηγή (τόνοι) συνόλου Γάλα ΕΛΟΓΑΚ Κρέας FAOSTAT Δέρματα FAOSTAT Γιδόμαλλο ΕΛ.ΣΤΑΤ 3.6. Στοιχεία για τη γαλακτοπαραγωγή Με βάση τα στοιχεία του ελληνικού οργανισμού γάλακτος και κρέατος (ΕΛΟΓΑΚ) το έτος 2012 παράχθηκαν στη χώρα μας περίπου τόνοι γάλακτος μηρυκαστικών, δηλαδή αγελαδινό, πρόβειο και γίδινο. Από το συνολικό όγκο παραγόμενου γάλακτος, με βάση τα στοιχεία του FAO, περίπου ήταν γίδινης προέλευσης. Ωστόσο, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΕΛΟΓΑΚ για το ίδιο έτος, παραδόθηκαν μόνο τόνοι, ποσότητα ίση περίπου με το 9 % του συνόλου. Στο σχεδιάγραμμα 8 παρουσιάζεται η συμμετοχή των διαφόρων ειδών μηρυκαστικών στην εθνική ετήσια παραγωγή γάλακτος για το έτος

24 πρόβειο 40% αγελαδινό tn πρόβειο tn γίδινο tn αγελαδινό 51% γίδινο 9% Σχεδιάγραμμα 8. Εθνική ετήσια παραγωγή γάλακτος του έτους 2012 (ΕΛΟΓΑΚ 2012). Πίνακας 10. Συνολικός πληθυσμός γιδιών, αρμεγόμενων γιδών, ποσότητα παραγόμενου γάλακτος και ετήσια γαλακτοπαραγωγή ανά γίδα για την περίοδο (FAO, ΕΛΟΓΑΚ, βάση δεδομένων ΟΣΔΕ). Έτος Γίδια (κεφάλια, ΟΣΔΕ) Αρμεγόμενες γίδες (κεφάλια, FAO) Γάλα (τόνοι) (FAO)* Γάλα (τόνοι) (ΕΛΟΓΑΚ) ** Γάλα Χλγ./γίδα/έτ ος (FAO) * Οι τιμές FAO, εκτός από την ποσότητα γίδινου γάλακτος που παραδόθηκε στη γαλακτοβιομηχανία, συνεκτιμούν επίσης εκείνη που διατέθηκε για ίδια χρήση των κτηνοτρόφων. ** οι τιμές αναφέρονται στην ποσότητα γίδινου γάλακτος που παραδόθηκε στη γαλακτοβιομηχανία. Από τα στοιχεία του πίνακα 10 που αφορούν στην εξαετία , διαπιστώνει κανείς ότι από το 2007 μέχρι το 2011 ο πληθυσμός των γιδιών της χώρας παρουσιάζει συνεχή μείωση. Ανάλογη είναι η μείωση των αρμεγόμενων γιδών και του 24

25 συνολικά παραγόμενου γάλακτος. Αντίθετα η ετήσια γαλακτοπαραγωγή ανά γίδα εμφανίζεται σταθερή. Το μεγαλύτερο μέρος της εθνικής ετήσιας παραγωγής γίδινου γάλακτος παράγεται στην περιφέρεια της κεντρικής Μακεδονίας και ακολουθούν με σημαντική διαφορά η Θεσσαλία και η Πελοπόννησος. Στον πίνακα 11 περιέχονται οι ποσότητες γίδινου γάλακτος που παραδόθηκαν κατά περιφέρεια της χώρας το έτος Πίνακας 11. Ποσότητες γίδινου γάλακτος που παραδόθηκαν κατά περιφέρεια της χώρας το έτος 2012 (ΕΛΟΓΑΚ 2012). Περιφέρειες γάλα (Χλγ.) % επί του συνόλου Κεντρική Μακεδονία Θεσσαλία Πελοπόννησος Δυτική Ελλάδα Ανατ. Μακεδονία & Θράκη Ήπειρος ,5 Δυτική Μακεδονία ,7 Στερεά Ελλάδα ,6 Κρήτη ,8 Βόρειο Αιγαίο ,5 Ιόνια νησιά ,4 Νότιο Αιγαίο ,8 Αττική ,7 Σύνολο Στοιχεία για την παραγωγή γίδινου κρέατος και δερμάτων Το έτος 2011 παράχθηκαν στη χώρα μας συνολικά τόνοι κρέατος. Η συμμετοχή των αιγοειδών (ερίφια, γίδες, τράγοι) στην εθνική ετήσια παραγωγή κρέατος ανήλθε σε τόνους, που αντιστοιχούσαν στο 12% του συνολικά παραγόμενου κρέατος. Στο σχεδιάγραμμα 9 απεικονίζεται η συμμετοχή των διαφόρων ζωικών ειδών στην εθνική ετήσια παραγωγή κρέατος. Στο ίδιο χρονικό διάστημα παράχθηκαν στη χώρα μας τόνοι γιδοδερμάτων ( τεμάχια). 25

26 βοοειδή 16% προβατοειδή 20% αιγοειδή 12% ιπποειδή 1% πουλερικά tn κουνέλια 7400 tn χοιροειδή tn βοοειδή tn προβατοειδή tn χοιροειδή 23% κουνέλια 2% πουλερικά 26% αιγοειδή tn ιπποειδή 2700 tn Σχεδιάγραμμα 9. Εθνική ετήσια παραγωγή κρέατος του έτους 2011 (FAOSTAT 2011). 4. ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΓΙΔΟΤΡΟΦΙΑΣ 4.1. Η σημασία της γιδοτροφίας στην ανάπτυξη της κτηνοτροφικής παραγωγής Για την χώρα μας ο κλάδος της γιδοτροφίας έχει ιδιαίτερη σημασία επειδή αξιοποιεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις ορεινές μειονεκτικές εκτάσεις, που θα ήταν αδύνατο να αξιοποιηθούν διαφορετικά. Το 91% των αιγών εκτρέφεται στις ορεινές και μειονεκτικές περιοχές της χώρας, όπου κατά κανόνα η αιγοπροβατοτροφία, γενικότερα, αποτελεί τον κύριο παραγωγικό κλάδο και όπου οι εναλλακτικές λύσεις απασχόλησης είναι δύσκολες αν όχι αδύνατες. Ειδικά σήμερα μετά τον σημαντικό περιορισμό της καλλιέργειας του καπνού. Η γιδοτροφία είναι από τους καλύτερα προσαρμοσμένους κλάδους στις εδαφολογικές και κλιματολογικές συνθήκες της χώρας μας και αξιοποιεί εκτάσεις και υπολείμματα της φυτικής παραγωγής που διαφορετικά θα έμεναν ανεκμετάλλευτα. Φέρει μια μακρά παράδοση, ασκείται κυρίως κατά το ποιμενικό ημιεκτατικό σύστημα και έχει γαλακτοπαραγωγική κατεύθυνση. Στη χώρα μας παράγονται ετησίως περίπου τόνοι γίδινου γάλακτος, από τους οποίους μόλις το 30 % καταλήγει στη γαλακτοβιομηχανία και ως επί το πλείστον τυροκομείται. Παράγονται παραδοσιακά προϊόντα, πολλά από τα οποία είναι Προϊόντα Ονομασίας Προελεύσεως (ΠΟΠ), με κυριότερο το τυρί ΦΕΤΑ (συμμετοχή γίδινου 26

27 γάλακτος 30%), διεκδικώντας αξιόλογη θέση στις αγορές του εσωτερικού και του εξωτερικού. Πέρα όμως από ην οικονομική σημασία του κλάδου μπορούμε να διακρίνουμε επίσης τις παρακάτω θετικές επιπτώσεις στο περιβάλλον όπως: Η λειτουργία του οικοσυστήματος και η διατήρηση της βιοποικιλότητας Η διατήρηση της προσβασιμότητας ενός χώρου και η αποφυγή πυρκαγιών Η διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου 4.2. Η σημασία των ελληνικών φυλών Οι αυτόχθονες φυλές των αγροτικών ζώων του κάθε τόπου, αποτελούν ένα θησαυρό ιστορικό, πολιτισμικό και κυρίως βιολογικό. Η διατήρηση της βιοποικιλότητας του γενετικού πλούτου των αυτόχθονων φυλών, εκτός από ένδειξη σεβασμού της πολιτιστικής κληρονομιάς του κάθε τόπου, έχει τεράστια στρατηγική σημασία για τη ζωική παραγωγή του συγκεκριμένου τόπου γιατί αποτελεί τη βάση και τη δεξαμενή γενετικού υλικού για τη δημιουργία νέων φυλών ζώων, που θα είναι κατάλληλα για την ανάπτυξη μιας σύγχρονης, ανταγωνιστικής αλλά και φιλικής προς το περιβάλλον κτηνοτροφίας, η οποία θα ανταποκρίνεται στα δεδομένα της σύγχρονης εποχής όπως είναι η κλιματική αλλαγή, οι νέες διατροφικές απαιτήσεις του ανθρώπου, οι αλλαγές στις συνθήκες της αγοράς και οι ανάγκες τις κοινωνίας 3. Οι αυτόχθονες φυλές, λόγω της μακραίωνης προσαρμογής στην περιοχή διαβίωσής τους, έχουν προσαρμοστεί τέλεια στις ιδιαίτερες εδαφοκλιματικές συνθήκες του τόπου τους και έχουν αναπτύξει στο έπακρο ιδιότητες όπως η αυτάρκεια και η αντοχή στις αντίξοες περιβαλλοντικές συνθήκες, η ανθεκτικότητα στις ενδημικές ασθένειες και η ποιοτική παραγωγικότητα. Οι ελληνικές φυλές μπορούν λοιπόν να αξιοποιηθούν για την παραγωγή μοναδικών σε γεύση τοπικών προϊόντων, αλλά και σε άλλους τομείς όπως ο οικοτουρισμός, ο αγροτοτουρισμός κλπ. Κατά κοινή ομολογία οι χώρες που θα μεριμνήσουν να διατηρήσουν τις αυτόχθονες φυλές των ζώων τους, στο μέλλον θα βρεθούν σίγουρα κερδισμένες τόσο από πολιτισμική όσο και από οικονομική πλευρά. Δυστυχώς όμως, τις τελευταίες δεκαετίες επικράτησε η αντίληψη πως όσο πιο μεγαλόσωμο είναι ένα ζώο τόσο πιο παραγωγικό είναι. Στο βωμό αυτής της αντίληψης αγνοήθηκαν οι τοπικές εδαφοκλιματικές συνθήκες, η άριστη προσαρμογή των εγχώριων φυλών σε αυτές και η πολύτιμη εμπειρία που αποκτήθηκε από τη μακραίωνη ιστορική διαδρομή των φυλών αυτών. Η εκτός ελέγχου εισαγωγή ζώων ξενικών φυλών οδηγεί τις περισσότερες φορές σε ανούσιες και χωρίς κανένα προγραμματισμό διασταυρώσεις, με 27

28 αποτέλεσμα να αλλοιώνεται το γενετικό υλικό των πανάρχαιων αυτοχθόνων ζώων και να δημιουργούνται φιλάσθενα ζώα, ανίκανα τελικά να αποδώσουν τα προσδοκώμενα στις συνθήκες του τόπου μας. Αν και στη χώρα μας εκτρέφεται ο μεγαλύτερος πληθυσμός γιδιών της Ευρώπης, ωστόσο, δεν έχει γίνει μέχρι σήμερα σοβαρή καταγραφή, διαχωρισμός και επίσημη αναγνώριση όλων των υπαρχουσών ελληνικών φυλών. Στη Ρόδο, κατά τη διάρκεια της Ιταλικής κατοχής, Ιταλοί επιστήμονες είχαν καταγράψει δύο σταθεροποιημένες αυτόχθονες φυλές, οι οποίες στις μέρες μας θεωρούνται εξαφανισμένες ή δεν υπάρχουν πρόσφατα στοιχεία. Σήμερα, η μόνη επίσημα αναγνωρισμένη φυλή γιδιών στη χώρα μας είναι η γίδα Σκοπέλου 4. Οι γίδες της φυλής Σκοπέλου είναι μεγαλόσωμες (το μέσο βάρος των ενήλικων αρσενικών είναι χλγ. περίπου, ενώ εκείνο των ενήλικων θηλυκών είναι χλγ. περίπου). Έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που οφείλονται κυρίως στις τοπικές περιβαλλοντικές συνθήκες και την επιλεκτική αναπαραγωγή. Το σώμα των γιδιών Σκοπέλου καλύπτεται από κοντό και λείο τρίχωμα. Κυριαρχεί το ερυθρόφαιο χρώμα με λευκές συνήθως κηλίδες. Το σχήμα της κεφαλής είναι τριγωνικό με ευθείες γραμμές και το μεγαλύτερο ποσοστό φέρει κέρατα σπαθοειδή, ενώ τα αυτιά τους είναι μικρά και όρθια. Φωτογραφία 1. Γίδα της φυλής σκοπέλου 3 Επί σειρά ετών οι κτηνοτρόφοι της περιοχής εφήρμοσαν ελεγχόμενη αναπαραγωγή ξεχωρίζοντας τα ζώα εκείνα που τους επέτρεπαν την βελτίωση της απόδοσης των κοπαδιών τους. Είναι η μοναδική ελληνική φυλή το κάθε ζώο της οποίας 28

29 συνοδεύεται από γενεαλογικό πιστοποιητικό (pedigree). Η μέση γαλακτοπαραγωγή έφτασε τα 270lt ±128 lt σε 150±49 ημέρες άμελξης (γαλακτική περίοδος ) 5. Γίδες της φυλής Σκοπέλου εκτρέφονται σήμερα στα νησιά Σκόπελος, Αλόννησος, Σκιάθος, ενώ ποίμνια της συγκεκριμένης φυλής συναντώνται στο Κεραμίδι Ν. Μαγνησίας, αλλά και σε άλλα σημεία στην ηπειρωτική Ελλάδα. Ο συνολικός αριθμός των εκτρεφόμενων γιδιών Σκοπέλου υπολογίζεται σε ζώα περίπου 6. Με σωστή διατροφή και ικανοποιητικές συνθήκες εκτροφής οι αποδόσεις των ζώων αυτών μπορούν να φθάσουν σε πολύ υψηλά επίπεδα. Η φυλή Σκοπέλου δεν υστερεί σε τίποτε από τις ξενικές φυλές και συστήνεται ανεπιφύλακτα για εντατική γιδοτροφία, αλλά και στις περιπτώσεις αναβάθμισης των ποιμνίων μέσω της γενετικής βελτίωσης 7. Η συντριπτική πλειονότητα των υπόλοιπων εγχωρίων γιδιών περικλείεται στο γενικό όρο "Ελληνική ποιμενική γίδα" (Capra prisca), της οποίας ο πιο διαδεδομένος και κυρίαρχος τύπος θεωρείται αυτός της βλάχικης γίδας, με μεγάλη παραλλακτικότητα και ευρεία κατανομή στην ηπειρωτική και νησιωτική χώρα 4. Φωτογραφία 2. Ελληνική ποιμενική γίδα (Capra prisca) 3 Έρευνες που χρηματοδοτήθηκαν εν μέρει από το ευρωπαϊκό ίδρυμα S.A.V.E. (Safeguard for Agricultural Varieties in Europe) και σε μεγάλο βαθμό ήταν αποτέλεσμα πρωτοβουλίας και συλλογής πληροφοριών από μέλη του οργανισμού ΑΜΑΛΘΕΙΑ, αποκαλύπτουν ένα ευρύ φάσμα πληθυσμών γιδιών, που αφού επιβεβαιωθούν και μελετηθούν επιστημονικά, θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν επίσημες φυλές ή φυλετικοί τύποι. Μεταξύ των πιο γνωστών ανεπίσημων φυλών είναι οι φυλές Καρύστου ( ζώα), Ουλοκερατική, Ικαρίας ( ζώα), Κεφαλληνίας ( ζώα) και η 29

30 Μπαρμπάτσικη ( ζώα). Η φυλή Καρύστου, σύμφωνα με ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες, ίσως είναι κοντά στο στάδιο επίσημης αναγνώρισης 4. Φωτογραφία 3. Γίδια φυλής Καρύστου 5 Οι περισσότεροι φυλετικοί τύποι τείνουν να περιοριστούν αριθμητικά, είναι συνήθως γνωστοί μόνο σε στενά τοπικό επίπεδο και φέρουν συνήθως το όνομα της περιοχής. Μέχρι στιγμής έχουν αναφερθεί οι τύποι Φολεγάνδρου, Αμοργού, Ηλείας, Βαλτετσίου (Πελοπόννησος), Ψαρόγκεσα (Βόρεια Πελοπόννησος), Μαρτίνα (Βόρεια Πελοπόννησος-Καλάβρυτα), Ικαρίας, Κεφαλληνίας, Κάσσου, Κρήτης (3 τύποι), Σφακίων, Αριδαίας, Ζάρκα (Β. Θεσσαλία), Μαύρη Ελληνική φυλή (Γκόρμπα) με διάφορους υποτύπους (Ήπειρος, Μακεδονία, Θεσσαλία), Ναυπάκτου, Περδικακίου Αιτωλοακαρνανίας (μικρόσωμη), Παγγαίου Όρους Σερρών, Καρατζά (Ροδόπη), Κυρά Παναγιάς (Σποράδες), Σάμου (διάφοροι τύποι), Σκύρου, Μυτιλήνης, Δεσφήνας, Λιβαδειάς (Κυριάκι), Νισύρου, Όρους Δίρφης Χαλκίδας, μικρόσωμη Ταϋγέτου, Πιερρίων Ορέων, μικρόσωμη Ερυμάνθου Όρους (Πελοπόννησος), ανώνυμη φυλή Βορείου Πελοποννήσου, Δερβενοχωρίων. Ο όρος "Γκιόσα" ίσως περιγράφει απλώς έναν συγκεκριμένο χρωματισμό (μαύρο με περιορισμένες λευκές κηλίδες). Εν τούτοις έχουν καταγραφεί συμπαγή κοπάδια στην Πελοπόννησο με σταθεροποιημένη μορφολογία που φέρουν αυτό το χρωματισμό 4. Υπάρχουν ενδείξεις και για άλλους τύπους οι οποίοι δεν έχουν καταγραφεί. Στις νησίδες Γιούρα και Αντίμηλος υπάρχουν πληθυσμοί πρωτόγονων ημιάγριων γιδιών, με συγκεκριμένη ο κάθε ένας μορφολογία, οι οποίοι φαίνεται να έχουν συγγένεια με τον Κρητικό Αίγαγρο. Δεν είναι ξεκάθαρο εάν αντίστοιχοι πληθυσμοί, στις νησίδες 30

31 Πολύαιγο, Δίας και Άγιοι Πάντες ανήκουν στην ίδια κατηγορία. Η Σαμοθράκη και η Σαντορίνη είχαν ανάλογους φυλετικούς τύπους άγριων γιδιών, οι οποίοι εξαφανίσθηκαν πρόσφατα, ιδιαίτερα της Σαμοθράκης, λόγω επιμιξίας με τα οικόσιτα 4. Φωτογραφία 4. Γίδια φυλής Κρήτης 5 Η γίδα της Κάσσου είναι από τις πιο μικρές γίδες που υπάρχουν. Είναι η πιο μικρόσωμη γίδα της Ελλάδας, αλλά και από τις μικρότερες της Ευρώπης. Η τροφή της προέρχεται από τη λίγη βλάστηση του νησιού, όπου ζει ελεύθερη και για το λόγο αυτό είναι ζώο λιτοδίαιτο και ανθεκτικό. Το ύψος της γίδας της Κάσσου δεν ξεπερνάει τα εκ. και είναι ζώο μακρύτριχο και πολύχρωμο. Ο πληθυσμός της σήμερα αριθμεί ζώα περίπου 8. Φωτογραφία 5. Γίδα φυλής της Κάσσου 7 31

32 4.3. Ο ρόλος του γίδινου γάλακτος στη διατροφή του ανθρώπου Για τους περισσότερους ανθρώπους, του αναπτυγμένου ιδίως κόσμου, ο όρος γάλα είναι συνώνυμος με το αγελαδινό γάλα. Ωστόσο σε παγκόσμια κλίμακα, το γίδινο γάλα και τα διάφορα προϊόντα του καταναλώνονται από περισσότερους ανθρώπους, συγκριτικά με το γάλα και τα γαλακτοκομικά προϊόντα οποιουδήποτε άλλου ζώου. Η συνεχής αύξηση του ενδιαφέροντος του καταναλωτικού κοινού για το γίδινο γάλα και το προϊόντα του καθιστά επίκαιρη, αλλά συγχρόνως και ενδιαφέρουσα τη διερεύνηση της σημασίας του στη διατροφή του ανθρώπου σε σύγκριση με το αγελαδινό γάλα. Το γίδινο γάλα στα βασικά του συστατικά έχει παρόμοια σύσταση με το αγελαδινό. Στον πίνακα 12 δίνεται η μέση χημική σύσταση του γάλακτος της γίδας και της αγελάδας. Πίνακας 12. Mέση χημική σύσταση του γάλακτος της γίδας (Capra prisca) και της αγελάδας (α. Jennes 1974, β. Ζυγογιάννης και Κατσαούνης 1986). Είδος ζώου Λίπος (g/100ml) Πρωτεΐνες (g/100ml) Λακτόζη (g/100ml) ολικά στερεά (g/100ml) Τέφρα (g/100ml) Αγελάδα 3,7 α 3,4 4,8 12,7 0,7 Γίδα 5,29 β 3,33 4,25 14,01 0,77 Ωστόσο, το γάλα της γίδας εμφανίζει κάποια μοναδικά χαρακτηριστικά που το διαφοροποιούν από εκείνο των αγελάδων και του δίνουν τη δυνατότητα να χρησιμοποιείται για κάποιους ειδικούς σκοπούς 9. Το μεγαλύτερο ίσως πλεονέκτημα του γίδινου γάλακτος έναντι του αγελαδινού είναι ότι μπορεί να καταναλωθεί χωρίς κανένα πρόβλημα από ανθρώπους που εμφανίζουν δυσανεξία στο αγελαδινό γάλα. Από επιστημονική άποψη δεν είναι ακόμη ξεκάθαρο γιατί συμβαίνει αυτό. Κάποιες αρχικές μελέτες έδειξαν ότι οι ειδικές πρωτεΐνες του γάλακτος, όπως οι α-καζεΐνες και κυρίως η alpha s1-καζεΐνη και οι β-καζεΐνες, που υπάρχουν στο αγελαδινό γάλα και είναι γνωστές για τις αλλεργίες που προκαλούν, απουσιάζουν από το γάλα της γίδας και το ανθρώπινο 10. Η alpha s1-καζεΐνη διαφέρει μεταξύ των ζωικών ειδών. Αυτό εξηγεί γιατί κάποιος που εμφανίζει για παράδειγμα αλλεργία στο γάλα της αγελάδας μπορεί να καταναλώσει γάλα άλλου ζωικού είδους χωρίς καμία αλλεργική αντίδραση 11. Ωστόσο, απαιτείται ακόμη βαθύτερη έρευνα για να 32

33 διευκρινιστεί ο ακριβής ρόλος των πρωτεϊνών αυτών σε σχέση με την πρόκληση αλλεργικών αντιδράσεων. Η αλλεργία που οφείλεται στην κατανάλωση γάλακτος είναι η πιο κοινή τροφική αλλεργία κατά την παιδική ηλικία. Αφορά στο 2 με 3% των παιδιών στις αναπτυγμένες χώρες. Το 85-90% περίπου των παιδιών αυτών απευαισθητοποιούνται μετά το τρίτο έτος της ηλικίας τους 12. Το αντίστοιχο ποσοστό για τους ενήλικους κυμαίνεται από 0,1-0,5% 13. Το γίδινο γάλα είναι μια εναλλακτική διατροφική επιλογή για πολλούς ασθενείς διαφορετικής ηλικίας και αναγκών. Για παράδειγμα αλλεργία στο αγελαδινό γάλα παρατηρείται σε πολλούς ανθρώπους με επαναλαμβανόμενες μολύνσεις των αυτιών, άσθμα, έκζεμα ακόμη και ρευματοειδή αρθρίτιδα. Η αντικατάσταση του αγελαδινού γάλακτος από γίδινο μπορεί να μειώσει αρκετά από τα συμπτώματα αυτών των ασθενειών 14. Επίσης, το γίδινο γάλα μπορεί μερικές φορές να χρησιμοποιηθεί στη διατροφή βρεφών που εμφανίζουν προβλήματα πέψης του αγελαδινού γάλακτος. Ένα ποσοστό 20 έως 50% από αυτά τα βρέφη εμφανίζουν ανάλογα προβλήματα όταν λαμβάνουν γάλα σόγιας. Το γίδινο γάλα είναι ένα φυσικό γάλα που μπορεί να καταναλωθεί από τα βρέφη ακόμη κι αν είναι ευαίσθητα στο αγελαδινό ή και στο γάλα σόγιας 10. Μια από τις σημαντικότερες διαφορές μεταξύ γίδινου και αγελαδινού γάλακτος εντοπίζεται στη σύνθεση και τη δομή του λίπους. Το λίπος του γίδινου γάλακτος αποτελείται κυρίως από λιπαρά οξέα μικρής και μέσης αλύσου, ενώ επίσης είναι πλουσιότερο σε πολυακόρεστα λιπαρά οξέα (λινολεϊκό, αραχιδονικό κλπ) από ότι το αγελαδινό γάλα (Haenlein 1998). Το λίπος του γίδινου γάλακτος πέπτεται και απορροφάται ευκολότερα από ότι εκείνο του αγελαδινού, επειδή οι λιπάσες διασπούν τους εστερικούς δεσμούς των παραπάνω λιπαρών οξέων ταχύτερα από ότι εκείνους των λιπαρών οξέων μακράς αλύσου 10. Το μικρό μέγεθος των λιποσφαιρίων του γίδινου γάλακτος είναι ένας ακόμη πιθανός λόγος για την ευκολότερη πέψη και απορρόφησή του. Η μέση διάμετρος των λιποσφαιρίων του γίδινου γάλακτος είναι περίπου 2 μm, σε αντίθεση με εκείνη των λιποσφαιρίων του αγελαδινού, που κυμαίνεται από 0,1 έως 15 μm. Το μικρότερο μέγεθος των λιποσφαιρίων του γίδινου γάλακτος και η απουσία αγγλουτινίνης, που ευνοεί τη συσσωμάτωσή τους, εξασφαλίζουν καλύτερη διασπορά του λίπους μέσα στο γάλα, γεγονός που βοηθά στην ευκολότερη και με φυσικό τρόπο ομογενοποίησή του, δεν προκαλεί ερεθισμό του εντερικού βλεννογόνου και διευκολύνει την πέψη και 33

34 απορρόφησή του 2. Αντίθετα, τα μεγάλα λιποσφαίρια του αγελαδινού γάλακτος πιθανότατα ερεθίζουν το βλεννογόνο του εντέρου και προκαλούν την παραγωγή βλέννας 15. Από τη σκοπιά της διαφύλαξης της ανθρώπινης υγείας, η φυσική ομογενοποίηση του γίδινου γάλακτος είναι προτιμότερη από τη μηχανική ομογενοποίηση του αγελαδινού γάλακτος, διότι με τη μηχανική βίαιη διάσπαση των λιποσφαιρίων απελευθερώνεται ξανθίνη οξειδάση, η οποία οδηγεί τελικά σε αρτηριοσκλήρωση 9. Η πρωτεϊνική σύσταση του αγελαδινού και γίδινου γάλακτος είναι παρόμοιες. Ωστόσο, η απουσία της κυρίαρχης α s1 -καζεΐνη του αγελαδινού γάλακτος από το γίδινο, διαφοροποιεί τη μετατροπή των καζεϊνών σε πήγμα κάτω από τη δράση της ρενίνης, με αποτέλεσμα εκτός των άλλων το γίδινο γάλα να μετατρέπεται ευκολότερα σε τυρί. Το γίδινο γάλα πέπτεται από τον άνθρωπο σε λιγότερο από είκοσι λεπτά, σε αντίθεση με το αγελαδινό που χρειάζεται σχεδόν μια ημέρα. Η ευκολότερη πέψη του γίδινου γάλακτος μπορεί να αποδοθεί στη δομή του πήγματος των πρωτεϊνών του. Είναι πλέον γνωστό ότι μετά την προσθήκη πυτιάς ή ισχυρού οξέος στο γίδινο γάλα σχηματίζεται πήγμα που είναι πιο μαλακό από το αντίστοιχο αγελαδινό. Όσο πιο μαλακό και μικρόινο είναι το πήγμα του γάλακτος τόσο πιο εύκολα γίνεται αποδεκτό από το ανθρώπινο πεπτικό συστημα. 9,10. Στην παραδοσιακή ιατρική πολλών περιοχών κυρίως της ανατολής, το γίδινο γάλα χρησιμοποιείται για την αποκατάσταση της ομαλής λειτουργίας του καταπονημένου νευρικού συστήματος. Πράγματι, το γίδινο γάλα έχει υψηλή περιεκτικότητα σε τρυπτοφάνη, η οποία είναι δομικό συστατικό της σεροτονίνης, ουσία που θεωρείται ιδιαίτερα σημαντική για την καλή κατάσταση του νευρικού συστήματος και τη βελτίωση της ποιότητας του ύπνου 16. Ένα ακόμη σημαντικό πλεονέκτημα του γίδινου γάλακτος έναντι του αγελαδινού είναι ότι η χημική του σύσταση πλησιάζει περισσότερο σε εκείνη του ανθρώπινου και αυτός ίσως είναι ένας ακόμη λόγος για τον οποίο πέπτεται και αφομοιώνεται καλύτερα από το ανθρώπινο σώμα 15. Σύμφωνα με σχετικές έρευνες το γάλα της γίδας έχει αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες, που οφείλονται στην παρουσία σε αυτό ολιγοσακχαριτών με ανάλογη δράση. Οι συγκεκριμένοι ολιγοσακχαρίτες καθιστούν το γίδινο γάλα πιο εύπεπτο ειδικά σε περιπτώσεις δυσλειτουργίας του εντέρου. Αυτό εν μέρει εξηγεί γιατί οι άνθρωποι με φλεγμονή στο έντερο μπορούν να καταναλώνουν με μεγαλύτερη ευκολία το γίδινο παρά το αγελαδινό γάλα

35 Το γίδινο γάλα περιέχει 13% περισσότερο ασβέστιο από ότι το αγελαδινό και επομένως αποτελεί μια εξαιρετική πηγή ασβεστίου. Το ασβέστιο είναι απαραίτητο για την ανθεκτικότητα και την πυκνότητα των οστών. Ένα ποτήρι γίδινο γάλα προσφέρει 32,6% των ημερησίων αναγκών σε ασβέστιο και το 27 % σε φωσφόρο. Η δόμηση των οστών δεν είναι η μόνη δράση του ανθρώπινου οργανισμού στην οποία εμπλέκεται το ασβέστιο. Επιπλέον βοηθά στην προστασία των κύτταρων του εντέρου από χημικές ουσίες που προκαλούν καρκίνο, στην πρόληψη της υψηλής αρτηριακής πίεσης, στην πρόληψη της οστεοπόρωσης στις γυναίκες λόγω της εμμηνόπαυσης ή άλλες περιπτώσεις όπως η ρευματοειδής αρθρίτιδα και η πρόληψη των ημικρανιών 14. Το γίδινο γάλα αποτελεί μια θαυμάσια επιλογή για κάθε άτομο που είναι ευαίσθητο στο γάλα της αγελάδας ή της σόγιας και πρέπει να λαμβάνει επαρκή ποσότητα ασβεστίου από μια φυσική διατροφική πηγή. Για τις γυναίκες σε εμμηνόπαυση το γίδινο γάλα παρέχει 13% περισσότερο ασβέστιο από ότι το αγελαδινό 10. Το γίδινο γάλα περιέχει 134% περισσότερο κάλιο από ότι το αγελαδινό. Το κάλιο θεωρείται απαραίτητο για τη διατήρηση σε φυσιολογικό επίπεδο της πίεσης του αίματος και της καλής καρδιακής λειτουργίας. Ένα ποτήρι γίδινο γάλα, σε σχέση με ένα αγελαδινό, περιέχει 498,7 mg καλίου και μόνο 121,5 mg νατρίου και προστατεύει από την υψηλή αρτηριακή πίεση και την αθηρωμάτωση 14. Το γίδινο γάλα περιέχει 27% περισσότερο σελήνιο από ότι το αγελαδινό. Το σελήνιο είναι απαραίτητο για την καλή λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος 15. Μελέτες σε ζώα και ανθρώπους έδειξαν ότι το γίδινο γάλα περιέχει παράγοντες με την παρέμβαση των οποίων μεταβολίζονται καλύτερα μεταλλικά στοιχεία, όπως το ασβέστιο, ο φώσφορος, ο σίδηρος και ο χαλκός και στη συνέχεια επιτυγχάνεται καλύτερη απορρόφησή τους από τον οργανισμό. Αυτό το πλεονέκτημα του γίδινου γάλακτος είναι που το κάνει αποτελεσματικότερο στην αντιμετώπιση της σιδηροπενίας και της οστεοπόρωσης συγκριτικά με το αγελαδινό 14, 15, 17. Η θρεπτική αξία του γίδινου γάλακτος υπερέχει σε αρκετά σημεία από εκείνη του αγελαδινού, ενώ υπολείπεται σε κάποια άλλα. Στον πίνακα 13 φαίνονται τα ποσοστά % των ημερησίων αναγκών που καλύπτει ένα ποτήρι γίδινο γάλα (244γρ.) για τα σημαντικότερα θρεπτικά συστατικά σε μια ημερήσια δίαιτα 2000 θερμίδων 18. Επειδή το γίδινο γάλα περιέχει σημαντικά μικρότερες ποσότητες φυλλικού οξέως και βιταμίνης Β12 σε σχέση με το αγελαδινό θα πρέπει πριν την εμφιάλωσή του για ανθρώπινη κατανάλωση να εμπλουτίζεται με τις βιταμίνες αυτές

36 Τόσο το αγελαδινό όσο και το γίδινο γάλα εμφανίζονται ελαφρώς όξινα με ph μεταξύ 6,4-6,7. Οι κύριες ρυθμιστικές ουσίες του γάλακτος είναι οι πρωτεΐνες και τα φωσφορικά. Η καλύτερη ρυθμιστική ικανότητα του γίδινου γάλακτος το καθιστά ιδανικό τρόφιμο κατά τη θεραπεία του γαστρικού έλκους 9. Παρά τις ήδη διαπιστωμένες διαφοροποιήσεις η σπουδαιότητα και η θέση του γίδινου γάλακτος στη διατροφή του ανθρώπου πρέπει να διερευνηθούν ακόμη περισσότερο. Η γίδα πιθανότατα να μην αντικαταστήσει ποτέ την αγελάδα στην παραγωγή γάλακτος, αλλά το γίδινο γάλα μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν ένα εναλλακτικό τρόφιμο για παιδιά και ασθενείς επειδή είναι πιο εύπεπτο και λιγότερο αλλεργιογόνο Για τον άνθρωπο και ιδιαίτερα τα παιδιά το γάλα αποτελεί μια άριστη τροφή και μια από τις σημαντικότερες πηγές πρωτεϊνών, ασβεστίου, φωσφόρου και ορισμένων βιταμινών (Devendra 1999). Πίνακας 13. Ποσοστά % των ημερησίων αναγκών που καλύπτει ένα ποτήρι γίδινο γάλα (244γρ.) για τα σημαντικότερα θρεπτικά συστατικά σε μια ημερήσια δίαιτα 2000 θερμίδων 18. Θρεπτικά συστατικά % ημερήσιες ανάγκες που καλύπτει 1 ποτήρι (244γρ.) Θρεπτικά συστατικά % ημερήσιες ανάγκες που καλύπτει 1 ποτήρι (244γρ.) γίδα αγελάδα γίδα αγελάδα ενέργεια 8 7 Βιταμ. D 7 24 πρωτεΐνες Βιταμ. E 1 1 λίπη Βιταμ. K 1 1 υδατάνθρακες 4 4 Ca χολοστερόλη 9 8 P Βιταμ. Α 10 5 K Βιταμ. Β1 8 7 Mg 9 6 (θειαμίνη) Βιταμ. Β Cu 6 1 (ριβοφλαβίνη) Βιταμ. Β3 3 1 Zn 5 7 (νιασίνη) Βιταμ. Β5 (παντοθεν. 8 9 Na 5 4 οξύ) Βιταμ. Β6 6 4 Se 5 13 Βιταμ. Β9 1 3 Mn 2 0 (φολικό οξύ) Βιταμ. Β Fe 1 0 Βιταμ. C

37 4.4. Η σημασία του γίδινου γάλακτος για τις ελληνικές βιομηχανίες γάλακτος Σε άλλες χώρες με σημαντική παραγωγή γίδινου γάλακτος, όπως η Γαλλία, το γίδινο γάλα αξιοποιείται σε μεγάλο βαθμό αμιγώς για την παραγωγή μεγάλης ποικιλίας τυριών, αλλά και σημαντικές ποσότητες διοχετεύονται στην αγορά, με σκοπό τη κατανάλωσή τους με τη μορφή γάλακτος (κυρίως ως γάλα UHT και σκόνη γάλακτος για παιδικές τροφές). Στη χώρα μας, μέχρι ακόμη και σήμερα, το γίδινο γάλα θεωρείται υποδεέστερο από το πρόβειο και αξιοποιείται κατά το μεγαλύτερο μέρος του (περίπου 70%) στην τυροκομία, κυρίως για την παραγωγή φέτας, ως συμπλήρωμα προς το πρόβειο γάλα (μέχρι 30% σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή νομοθεσία για τα ΠΟΠ). Η μη αναγνώριση, σε σημαντικό βαθμό μέχρι στιγμής, των ιδιαίτερων εκείνων χαρακτηριστικών της σύστασης του γίδινου γάλακτος, που το καθιστούν ένα ζωικό προϊόν υψηλής διατροφικής αξίας, έχει επίσης ως αποτέλεσμα, τη διαμόρφωση χαμηλής τιμής ανά λίτρο παραγόμενου γάλακτος. Τα προϊόντα που παρασκευάζονται αποκλειστικά από γίδινο γάλα στη χώρα μας είναι ακόμη πολύ περιορισμένα και συμπεριλαμβάνουν μερικά είδη τυριών, καθώς επίσης γίδινο γιαούρτι και άλλα παραδοσιακά γαλακτοκομικά προϊόντα, τα οποία παράγονται και καταναλώνονται κυρίως σε τοπικό επίπεδο (π.χ. κατίκι, ξινοτύρι, γαλομυζήθρα ). Τα τελευταία χρόνια, το γίδινο γάλα, εκτός από πρώτη ύλη για την παραγωγή τυροκομικών προϊόντων, αρχίζει να χρησιμοποιείται σε μικρό βαθμό από τις βιομηχανίες παστερίωσης και εμφιάλωσης νωπού γάλακτος. Οι βιομηχανίες αυτές, πέντε σήμερα στον αριθμό, εμφιαλώνουν και διακινούν γίδινο γάλα, καλύπτοντας προς το παρόν μικρό χώρο της αγοράς. Η περαιτέρω αναγνώριση της αξίας του γίδινου γάλακτος και η αύξηση της ζήτησης μελλοντικά, είναι σίγουρο πως θα αυξήσει και το δίκτυο διακίνησης του συγκεκριμένου προϊόντος. Οι προοπτικές που ανοίγονται στο κοντινό μέλλον για τους Έλληνες γιδοτρόφους από την καλύτερη αξιοποίηση του γίδινου γάλακτος στη χώρα μας είναι μεγάλες και πολύ αισιόδοξες. Ωστόσο, λαμβάνοντας υπόψη τη μεγάλη σημασία του γίδινου γάλακτος για την ελληνική γαλακτοκομία και τον αντίκτυπό της στην εθνική οικονομία, χρειάζεται να καταβληθούν σημαντικές προσπάθειες για την καλύτερη αξιοποίησή του, όπως: 37

38 Η σοβαρή ενημέρωση των καταναλωτών για την υψηλή διατροφική αξία του γίδινου γάλακτος, η οποία θα επιφέρει αύξηση της ζήτησης των αντίστοιχων προϊόντων. Η άμεση βελτίωση των υποδομών των εκμεταλλεύσεων, με σκοπό τη μείωση του κόστους παραγωγής και την αναβάθμιση της ποιότητας του γάλακτος. Η κατοχύρωση όλων των παραδοσιακών μας τυριών που παράγονται από γίδινο γάλα και η βελτίωση της τυποποίησης των παραγόμενων προϊόντων. Η δημιουργία και παραγωγή νέων τύπων γαλακτοκομικών προϊόντων, αμιγώς από γίδινο γάλα, που θα ικανοποιούν τις γευστικές και διατροφικές απαιτήσεις του σύγχρονου καταναλωτή (π.χ. τυριά, παγωτό, γιαούρτι, ξινόγαλα και διάφορα άλλα προϊόντα ζύμωσης, με ή χωρίς βιοενεργά συστατικά, προβιοτικά και πρεβιοτικά, επιδόρπια, διάφοροι τύποι γάλακτος, όπως υψηλής παστερίωσης, U.H.T. και βιολογικά προϊόντα ). Η εντατική έρευνα για την αξιοποίηση των λειτουργικών ιδιοτήτων των πρωτεϊνών του γίδινου γάλακτος και τυρογάλακτος σε άλλες εφαρμογές (π.χ. τρόφιμα) και η ανάπτυξη τεχνολογίας για την απομόνωσή τους και την τυποποίησή τους. Η επαγγελματική εκπαίδευση των αιγοτρόφων και η επιμόρφωση των τυροκόμων μας στη χρήση νέων τεχνολογιών και δυνατοτήτων. Η ενίσχυση της έρευνας για την ανάδειξη των ιδιότυπων χαρακτηριστικών του γίδινου γάλακτος και των προϊόντων του Νέα και καινοτόμα προϊόντα από γίδινο γάλα Τα προϊόντα από γίδινο γάλα που μπορεί να βρει κανείς σήμερα στην ελληνική αγορά είναι αρκετά, αλλά περιορίζονται ως επί το πλείστον στα είδη διατροφής. Ωστόσο, υπάρχει χώρος και προοπτική για πολύ μεγαλύτερη επέκταση τόσο στον τομέα της διατροφής όσο και της κοσμετολογίας. Το γίδινο γάλα, εκτός από τη διάθεσή του σαν φρέσκο παστεριωμένο γάλα μπορεί να αποτελέσει άριστη πρώτη ύλη για τη δημιουργία γαλακτοκομικών προϊόντων πολύ υψηλής ποιότητας και γεύσης. Πιο συγκεκριμένα κάποιες μεγάλες ή μικρότερες γαλακτοβιομηχανίες της χώρας μας ξεκίνησαν να διαθέτουν στην ελληνική αγορά γίδινο γάλα σε διάφορες μορφές τυποποίησης όπως φρέσκο, βιολογικό απλής παστερίωσης (ΕΒΟΛ), γίδινο γάλα υψηλής παστερίωσης, πλήρες ή ελαφρώς αποβουτυρωμένο (Όλυμπος, Αγρόκτημα Αμάλθεια), γίδινο γάλα μακράς διάρκειας κά. Πρέπει στο σημείο 38

39 αυτό να αναφέρουμε ότι το δίκτυο διανομής των παραπάνω προϊόντων είναι εξαιρετικά μικρό και συνήθως σε τοπικό επίπεδο, με αποτέλεσμα να μην είναι διαθέσιμα για το ευρύ καταναλωτικό κοινό. Επιπλέον, οι σύγχρονες διατροφικές τάσεις επιτάσσουν την κατανάλωση γάλακτος με χαμηλά λιπαρά ή άπαχο, ειδικά για τους ενήλικες. Και στον τομέα αυτό υπάρχει σοβαρή έλλειψη προϊόντων σε ότι αφορά το εμφιαλωμένο γίδινο γάλα 20. Φωτογραφία 6. Διάφοροι τύποι εμφιαλωμένου γίδινου γάλακτος 21, 22, 23. Το μεγαλύτερο ποσοστό του γίδινου γάλακτος που παράγεται στη χώρα μας τυροκομείται. Η ικανότητα τυροκόμησης του γίδινου γάλακτος, αλλά και η πορεία ωρίμανσης και η ποιότητα των παραγόμενων τυριών εξαρτάται από τη χημική σύσταση, τις φυσικοχημικές ιδιότητες και την ποιότητα της μικροβιακής χλωρίδας του γίδινου γάλακτος. Γενικά, το γίδινο γάλα εμφανίζει ταχεία πήξη, σχηματίζει ασθενές και εύθραυστο πήγμα, αλλά έχει σχετικά χαμηλή απόδοση σε τυρί. Το γίδινο γάλα σκέτο ή μαζί με πρόβειο σε διάφορες αναλογίες χρησιμοποιείται για την παρασκευή: κίτρινων τυριών ωρίμανσης όπως η γραβιέρα, το κεφαλοτύρι το κασέρι κλπ, λευκών τυριών άλμης όπως η φέτα, το γιδοτύρι κλπ τυριά τυρογάλακτος, που προκύπτουν από την επεξεργασία με διάφορους τρόπους του τυρογάλακτος που παράγεται από την κύρια παραγωγική διαδικασία της φέτας, των λευκών τυριών και των κίτρινων τυριών. Τα τυριά τυρογάλακτος είναι συνήθως αλοιφώδη και χαρακτηρίζονται από την ελαφρά τους γεύση και την χαμηλή τους περιεκτικότητα σε λιπαρά (10-20%) π.χ. κατίκι, τσαλαφούτι, γαλοτύρι, μυζήθρες κλπ

40 Εκτός από τα παραδοσιακά είδη τυριών, που προέρχονται από γίδινο ή γίδινο και πρόβειο γάλα και συνήθως φέρουν το σύνολο των λιπαρών του γάλακτος, γίνονται σημαντικές προσπάθειες για τη δημιουργία νέων γαλακτοκομικών προϊόντων χαμηλής λιποπεριεκτικότητας. Για την παραγωγή των προϊόντων αυτών χρησιμοποιείται παστεριωμένο αποβουτυρωμένο γίδινο ή γίδινο και πρόβειο γάλα. Η αποβουτύρωση γίνεται με μηχανικό τρόπο και δεν επηρεάζει τα υπόλοιπα συστατικά του γάλακτος. Επίσης πολλά από τα τυροκομικά προϊόντα μπορούν να φέρουν το χαρακτηρισμό «βιολογικό», όταν προέρχονται από βιολογικό γάλα 25. Φωτογραφία 7. Γίδινα γαλακτοκομικά προϊόντα βιολογικής κτηνοτροφίας με χαμηλά λιπαρά 26, 27. Το γιαούρτι από γίδινο γάλα παρουσιάζει κάποια σημαντικά πλεονεκτήματα όπως η χαμηλή περιεκτικότητα α-s1 καζεΐνη και το μικρό μέγεθος λιποσφαιρίων. Ωστόσο, αν και η βιομηχανία παραγωγής γιαουρτιών από αγελαδινό κυρίως γάλα ανθεί και καταγράφει σημαντικές επιτυχίες ακόμη και στις αγορές του εξωτερικού, τα γιαούρτια ή τα διάφορα επιδόρπια που βασίζονται στο γίδινο γάλα είναι σχεδόν ανύπαρκτα από την ελληνική αγορά. Το γίδινο βούτυρο παρασκευάζεται από παστεριωμένη κρέμα γίδινου γάλακτος και χρησιμοποιείται για επάλειψη, καθώς και σε διάφορες συνταγές μαγειρικής και ζαχαροπλαστικής. Φωτογραφία 8. Γιαούρτι και βούτυρα γίδινης προέλευσης 21,

41 Αντίθετα, στο εξωτερικό και κυρίως στις Ηνωμένες Πολιτείες, τον Καναδά, τη Γαλλία, την Ολλανδία, την Ελβετία και την Ιταλία κυκλοφορεί πλήθος προϊόντων διατροφής από γίδινο γάλα, είτε στη φυσική του μορφή είτε εμπλουτισμένο με βιταμίνες και ιχνοστοιχεία καθώς και διάφορα επιδόρπια και προϊόντα ζύμωσης, όπως κεφίρ και οξυγάλατα με βιοενεργά συστατικά (προβιοτικά και πρεβιοτικά). Φωτογραφία 9. Γάλατα, επιδόρπια και προϊόντα ζύμωσης γίδινης προέλευσης 28, 29. Επίσης κυκλοφορούν παγωτά, καραμέλες, σκόνη γίδινου γάλακτος και τυρογάλακτος, σκόνη γάλακτος για καφέ, βρεφικά υποκατάστατα γάλακτος, συμπληρώματα διατροφής και ζωοτροφές. Φωτογραφία 10. Παγωτό και γλειφιτζούρι από γίδινο γάλα 29,

42 Φωτογραφία 11. Σκόνη από γίδινο γάλα για τον καφέ και βρεφικό υποκατάστατο γάλακτος 29, 31. Φωτογραφία 12. Ανθρώπινο συμπλήρωμα διατροφής και ζωοτροφή από σκόνη γίδινου γάλακτος 32, 33. Τέλος, συναντά κανείς μεγάλη ποικιλία σε είδη ατομικής υγιεινής και καθαρισμού και καλλυντικά προσώπου, σώματος και μαλλιών όλων των ειδών. Φωτογραφία 13. Σαπούνια, σαμπουάν και διάφορα άλλα καλλυντικά βασισμένα στο γίδινο γάλα