ΑΠΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ «ΣΧΟΛΙΚΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ» Τίτλος: Παιδιά Διαζευγμένων Γονέων

Transcript

1 ΑΠΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ «ΣΧΟΛΙΚΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ» Τίτλος: Παιδιά Διαζευγμένων Γονέων Ονοματεπώνυμο φοιτητή Διδάσκων: Στέφανος Βασιλόπουλος 1

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΝΟΤΗΤΑ 1: Θεωρητικό Πλαίσιο για τις Ψυχοεκπαιδευτικές Ομάδες 1.1 Ορισμός μιας ψυχοεκπαιδευτικής ομάδας 1.2 Χαρακτηριστικά της ψυχοεκπαιδευτικής ομάδας και οι διαφορές με άλλους τύπους ομάδας 1.3 Κατηγορίες ψυχοεκπαιδευτικών ομάδων Ψυχοεκπαιδευτικές ομάδες για παιδιά και οι τύποι ψυχοεκπαιδευτικών ομάδων παιδιών 1.4 Θεραπευτικοί παράγοντες (Κατά Yalom) 1.5 Ο ρόλος και η σημασία του συντονιστή σε μια ψυχοεκπαιδευτική ομάδα Χαρακτηριστικά του συντονιστή Λειτουργίες και δεξιότητες του συντονιστή ΕΝΟΤΗΤΑ 2: Παρουσίαση των Δύο Ψυχοεκπαιδευτικών Προγραμμάτων 2.1 Παιδιά Διαζευγμένων Γονέων (1ο πρόγραμμα Ψ/Ε ομάδας) 2.1 Εισαγωγή Συνεδρίες Αξιολόγηση Της Ομάδας 2.2 Παιδιά Διαζευγμένων Γονέων (2ο πρόγραμμα Ψ/Ε ομάδας) 2.2Εισαγωγή Περιγραφή: Διεξαγωγή Προγράμματος Παιδική Ομάδα: Διαμόρφωση Αναλυτική παρουσίαση συνεδριών ε2.2.4 Συμπέρασμα ΕΝΟΤΗΤΑ 3: Σχεδιασμός Ψυχοεκπαιδευτικού Προγράμματος 3.1 Παιδία Διαζευγμένων Γονέων Εισαγωγή 3.2 Σχεδιασμός Του Προγράμματος Ψυχοεκπαιδευτικής Ομάδας-Δομή Του Προγράμματος, Συμμετέχοντες Και Κριτήρια Επιλογής 3.3 Συνεδρίες ΕΝΟΤΗΤΑ 4: Αναλυτική Παρουσίαση Μιας Ομαδικής Δραστηριότητας ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 2

3 ΕΝΟΤΗΤΑ 1: Θεωρητικό πλαίσιο για τις Ψυχοεκπαιδευτικές Ομάδες 1.1 Ορισμός μιας ψυχοεκπαιδευτικής ομάδας Στην σύγχρονη εποχή, καταγράφεται η ύπαρξη και η λειτουργία μεγάλου πλήθους ομάδων, οι οποίες χρησιμοποιούνται για ποικίλους σκοπούς, σε διάφορα κοινωνικά περιβάλλοντα και με μέλη τα οποία προέρχονται από ολόκληρο το κοινωνικοοικονομικό, πολιτιστικό και ηλικιακό φάσμα. Σύμφωνα με την Ένωση Ειδικών Στην Ομαδική Εργασία διακρίνουμε τέσσερις τύπους ομάδων: οι ομάδες έργου (task/work groups), οι ομάδες ψυχοεκπαίδευσης/οδηγητικής (psychoeducational/guidance groups), οι ομάδες συμβουλευτικής (counseling groups) και οι ομάδες ψυχοθεραπείας (therapy groups) ανάλογα με τους σκοπούς που τίθενται αλλά και τη διαδικασία που ακολουθείται. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει μια κατηγορία τέτοιων ομάδων, που ονομάζονται ψυχοεκπαιδευτικές ομάδες, όπου αναφέρονται σε μια ευρεία γκάμα ομάδων που συνδυάζουν το εκπαιδευτικό στοιχείο με το ψυχολογικό και εμφανίζουν ποικίλους σκοπούς και επιδιώξεις (από απλή ενημέρωση έως παροχή συμβουλευτικών/ψυχοθεραπευτικών υπηρεσιών).έτσι, ως ψυχοεκπαιδευτικές ομάδες, ορίζονται οι ομάδες που σκοπό έχουν να προάγουν την προσωπική και διαπροσωπική ωρίμανση/ανάπτυξη και πρόληψη μελλοντικών δυσκολιών μέσω της εφαρμογής ομαδικών, εκπαιδευτικών, αναπτυξιακών και συστηματικών στρατηγικών στο πλαίσιο της αλληλεπίδρασης στο εδώ-και-τώρα. 1.2 Χαρακτηριστικά της ψυχοεκπαιδευτικής ομάδας και οι διαφορές με άλλους τύπους ομάδας Οι ψυχοεκπαιδευτικές ομάδες έχουν πολλά κοινά γνωρίσματα με τις ομάδες έργου(task/work groups) και διαφοροποιούνται από τις συμβουλευτικές/ψυχοθεραπευτικές ομάδες στα εξής σημεία: Τους σκοπούς και τους στόχους της ομάδας Το μέγεθος και την επιλογή των μελών Τη δομή και λειτουργία της ομάδας Τον συντονισμό της ομάδας Τη σοβαρότητα των αναφερόμενων προβλημάτων Τη συντονιστική ικανότητα του ηγέτη της ομάδας. ΠΙΟ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΑ: Οι σκοποί και στόχοι της ψυχοεκπαιδευτικής ομάδας καθορίζονται εξ αρχής από τον συντονιστή και ταξινομούνται σε τρεις γενικές κατηγορίες: Α) Ενημέρωση / εκπαίδευση των μελών (education) B) Ανάπτυξη δεξιοτήτων (skills training) C) Προώθηση της αυτογνωσίας (self - knowledge) Οι ψυχοεπαιδευτικές ομάδες, σε αντίθεση με τις συμβουλευτικές/ψυχοθεραπευτικές ομάδες που επικεντρώνονται κυρίως στον δευτερογενή και τριτογενή τομέα της θεραπευτικής παρέμβασης, όταν τα προβλήματα αποτελούν πλέον εκδηλωμένη πραγματικότητα, δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στον πρωτογενή τομέα της πρόληψης των εκπαιδευτικών δυσκολιών ή των προβλημάτων ψυχοκοινωνικής προσαρμογής. Για το λόγο αυτό, αφιερώνουν σημαντικό χρόνο στη διδασκαλία κοινωνικών δεξιοτήτων, δεξιοτήτων εντοπισμού και διαχείρισης των πηγών άγχους ή άλλων συναισθηματικών δυσκολιών, στρατηγικών χειρισμού δύσκολων καταστάσεων και επίλυσης προβλημάτων αλλά και λειτουργικών τρόπων σκέψης και αντίληψης. Επιπλέον μια ακόμη διαφορά μεταξύ των παραπάνω δυο ομάδων είναι ότι οι ψυχοεκπαιδευτικές ομάδες είναι κυρίως δομημένες ομάδες περιορισμένου χρόνου, δηλαδή υπάρχει ένας περιορισμένος αριθμός συναντήσεων ( η κάθε μια από αυτές ασχολείται με μια συγκεκριμένη θεματική ενότητα η οποία αποτελεί και τον κεντρικό της άξονα) και ένας προκαθορισμένος αριθμός ομαδικών δραστηριοτήτων μέσω των οποίων θα πραγματοποιηθούν συγκεκριμένοι στόχοι ακαδημαϊκής μάθησης και κοινωνικο-συναισθηματικής 3

4 ανάπτυξης. Από την άλλη πλευρά, οι συμβουλευτικές/ψυχοθεραπευτικές ομάδες έχουν μεγαλύτερη διάρκεια (από μήνες έως και χρόνια) ενώ η χρήση δομημένων ασκήσεων με σκοπό την εκπαίδευση σε μια συγκεκριμένη δεξιότητα ή την εξάσκηση μιας νέας συμπεριφοράς, γίνεται περιστασιακά και όχι σε συχνή βάση. Οι ψυχοεκπαιδευτικές ομάδες και οι συμβουλευτικές/θεραπευτικές διαφέρουν επίσης στη λειτουργία τους έχοντας μια σημαντική διάκριση ανάμεσα στη διαδικασία και το περιεχόμενο. Το περιεχόμενο αφορά τη συζήτηση που αναπτύσσεται μέσα στην ομάδα, τα ζητήματα που αναφέρονται και τα επιχειρήματα που προβάλλονται ενώ η διαδικασία ασχολείται με τις διαπροσωπικές σχέσεις των ατόμων που παίρνουν μέρος στη συζήτηση και τη δυναμική που αναπτύσσει η ομάδα ως σύνολο (σύγγραμμα <<Θεωρία και πράξη της ομαδικής ψυχοθεραπείας>> Yalom ). Στις συμβουλευτικές/ψυχοθεραπευτικές ομάδες, οι συντονιστές προσπαθούν να προσελκύσουν την προσοχή και το ενδιαφέρον της ομάδας στη διαδικασία, προκειμένου να γίνουν ορατές οι δυσπροσαρμοστικές γνωσίες (maladaptive cognitions) και οι μεταβιβάσεις των μελών προς τα υπόλοιπα μέλη και το πρόσωπο του θεραπευτή, συμβάλλοντας με αυτό τον τρόπο στην ενίσχυση της αυτογνωσίας και τη βελτίωση των διαπροσωπικών σχέσεων. Ενώ στις ψυχοεκπαιδευτικές ομάδες ενδιαφέρονται λιγότερο για τις μεταβιβάσεις που αναπτύσσονται μεταξύ των μελών και περισσότερο για την εκπλήρωση των στόχων που έχουν τεθεί μέσα από τη συνεργασία του συντονιστή με την ομάδα ως σύνολο και το κάθε μέλος χωριστά. Στις ψυχοεκπαιδευτικές ομάδες η επιλογή των ατόμων που θα συμμετάσχουν δεν τηρείται πάντοτε, για αυτό και παρατηρείται μεγαλύτερη πληθυσμιακή ανομοιογένεια σε σύγκριση με τις συμβουλευτικές/θεραπευτικές ομάδες. Αυτό που κάνει τον συντονισμό της ψυχοεκπαιδευτικής ομάδας να διαφέρει κυρίως από τις συμβουλευτικές/θεραπευτικές ομάδες είναι ο ρόλος του συντονιστή που είναι πιο κατευθυντικός, αλλά και η μεγαλύτερη έμφαση στις διδακτικές δραστηριότητες. Στην πρώτη περίπτωση, ο συντονιστής είναι αυτός που παίρνει σχεδόν όλες τις αποφάσεις σχετικά με το πως θα λειτουργεί μια ψυχοεπκαιδευτική ομάδα, αυτό έχει σαν αποτέλεσμα από αυτόν να εξαρτάται η οριοθέτηση του σκοπού και των στόχων της ομάδας. Σε αντίθεση με τις συμβουλευτικές/ψυχοθεραπευτικές ομάδες, ο συντονιστής αν και ενδιαφέρεται να νιώθουν τα μέλη της ομάδας ασφαλή, πολύ συχνά τους δίνει την δυνατότητα να επιλέξουν θέματα προς συζήτηση, καθώς η ομάδα είναι ένας μικρόκοσμος του γενικότερου κόσμου των μελών ( Delucia Waack, 2006 Yalom,2006 ). 1.3 Κατηγορίες ψυχοεκπαιδευτικών ομάδων Όπως ήδη έχει επισημανθεί, μπορούμε να παρατηρήσουμε γενικά μια πληθώρα Ψ/Ε ομάδων, οι οποίες εξυπηρετούν διαφορετικούς σκοπούς και απευθύνονται, η καθεμία ξεχωριστά σε διαφορετικές πληθυσμιακές και ηλικιακές κατηγορίες. Αναφερόμενοι συνοπτικά σε κάθε κατηγορία λοιπόν, διακρίνουμε τις εξής περιπτώσεις: 1. Εκπαιδευτικές/Μαθησιακές ομάδες(educational/learning groups):πρόκειται για αρκετά δομημένες ομάδες με περιορισμένο αριθμό συναντήσεων(ακόμη και μία και μοναδική σε μερικές περιπτώσεις)που χρησιμοποιούνται κατά βάση σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης αλλά και σε επιμορφωτικά σεμινάρια και εργαστήρια και σκοπό έχουν την αξιοποίηση της ομαδικότητας για την οργάνωση κα τη διεξαγωγή μιας σειράς διδακτικών και μαθησιακών δραστηριοτήτων που σαν κύριο στόχο έχουν την προώθηση της ατομικής μάθησης των μελών. 2. Ομάδες εκπαίδευσης δεξιοτήτων(skills training groups):πρόκειται για ομοκεντρικές μεθόδους διδασκαλίας που στοχεύουν στον εξοπλισμό του ατόμου με τις βασικές δεξιότητες ζωής(life skills), προκειμένου να λειτουργεί αποτελεσματικά στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον του, συμπεριλαμβανομένης της οικογένειας και του χώρου εργασίας του. 3. Ομάδες οικοδόμησης και ενίσχυσης της ομαδικότητας(team building and training):οι ομάδες αυτές απευθύνονται κατά κανόνα σε στελέχη επιχειρήσεων, διευθυντές διοικητικού, προϊστάμενους και γενικά σε κάθε υπεύθυνο ομάδας ή τμήματος. Σκοπός αυτών των ομάδων, είναι να προετοιμάσουν ηγετικά στελέχη, ικανά να συμβάλουν στον εμπλουτισμό των διαπροσωπικών σχέσεων των εργαζομένων και στη βελτίωση της εργασιακής τους αποτελεσματικότητας. 4. Ομάδες προσωπικής ανάπτυξης(personal development groups):αυτές οι ομάδες είναι βιωματικές και έχουν κοινό θεωρητικό υπόβαθρο με τις ομάδες συμβουλευτικής/ψυχοθεραπείας(κυρίως στο χώρο του 4

5 υπαρξισμού και του ανθρωποκεντρισμού), κοινές τεχνικές καθώς και έναν κοινό στόχο, να βοηθήσουν τα μέλη τους να διερευνήσουν με ασφάλεια προσωπικά και διαπροσωπικά ζητήματα που τους απασχολούν και να αυξήσουν τη διαπροσωπική τους ικανότητα. Τα μέλη αυτά έρχονται πιο κοντά στην επίλυση των προσωπικών τους ζητημάτων αφού αποκτούν μεγαλύτερη αυτογνωσία, ενώ ταυτόχρονα μαθαίνουν να συζητούν σε βάθος και να σχετίζονται αυθεντικά με τους άλλους. 5. Ψυχοεκπαιδευτικές θεραπευτικές ομάδες και ομάδες υποστήριξης(psycho-educational group therapy and support groups): Οι ψυχοεκπαιδευτικές θεραπευτικές ομάδες εφαρμόζονται τις τελευταίες δυο δεκαετίες στο χώρο της ψυχοθεραπείας με σκοπό την ενημέρωση των συμμετεχόντων γύρω από την ψυχική λειτουργία, το νόημα των συμπτωμάτων και την διαδικασία της ψυχοθεραπείας. Στόχος τους είναι να βοηθήσουν τα μέλη να αποκτήσουν τις απαραίτητες γνώσεις και δεξιότητες, ώστε να αντιμετωπίζουν πιο λειτουργικά και ρεαλιστικά συναισθηματικές λειτουργίες όπως το άγχος, κατάθλιψη, διατροφικές διαταραχές κ.α. Οι ομάδες αυτές λειτουργούν ως το αποκλειστικό θεραπευτικό μέσο των μελών ή σε συνδυασμό με φαρμακοθεραπεία ή κάποιο εξατομικευμένο ψυχοθεραπευτικό πρόγραμμα. 6. Ομάδες βοήθειας σε μεταβατικές περιόδους της ζωής(life-transition groups): Οι ομάδες αυτές έχουν ως στόχο να υποστηρίξουν το άτομο που έρχεται αντιμέτωπο με απροσδόκητες καταστάσεις στη ζωή του, όπως η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου, αλλαγή καριέρα, μεταβολή οικογενειακής κατάστασης ή εμφάνιση σοβαρών προβλημάτων υγείας, κ.α. Σκοπός των ομάδων αυτών είναι να βοηθήσουν το ευρισκόμενο σε αλλαγή άτομο να κατανοήσει, αφομοιώσει, αποδεχτεί και προσαρμοστεί στις μεταβολές αυτές. Κατά κύριο λόγο οι ομάδες αυτές είναι ομοιογενείς με μέλη άτομα που αντιμετωπίζουν το ίδιο πρόβλημα(π.χ. παιδιά διαζευγμένων γονέων) για αυτόν ακριβώς το λόγο νιώθουν πιο άνετα να μοιραστούν τα συναισθήματα τους και τις βαθύτερες ανησυχίες τους μέσα σε ένα κλίμα εμπιστευτικότητας και αποδοχής. Με βάση λοιπόν τόσο τον ορισμό όσο και την κατηγοριοποίηση των ομάδων αυτών, μπορούμε εύκολα να συμπεράνουμε πως οι ψυχοεκπαιδευτικές(ψ/ε) ομάδες είναι αποτελεσματικές, όταν χρησιμοποιούνται ως προληπτικό μέσο, ενώ έχουν περιορισμένη ισχύ, όταν χρησιμοποιούνται για να καταστείλουν ή να τροποποιήσουν ήδη αναπτυγμένες δυσπροσάρμοστες συμπεριφορές(πχ επιθετικότητα) Ψυχοεκπαιδευτικές ομάδες για παιδιά και οι τύποι ψυχοεκπαιδευτικών ομάδων παιδιών Οι ομάδες αυτές έχουν συνήθως έναν προκαθορισμένο σκοπό που μπορεί να αφορά την εκπαίδευση, την κοινωνικοποίηση, τη διάπλαση του χαρακτήρα, κ.ο.κ. Το σχολείο αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα μίας τέτοιας ομάδας όπου τα παιδιά οργανώνονται σε ομάδες -τάξεις με σκοπό να μεγιστοποιήσουν τις δυνατότητες μάθησης τους(ματσαγγούρας 2000). Εστιάζοντας παραπάνω στις ψυχοεκπαιδευτικές ομάδες που αφορούν τα παιδιά, σύμφωνα με τους Thompson και Randolph διακρίνουμε 4 διαφορετικούς τύπους ομάδων, ανάλογα πάντα με τα θέματα στα οποία θέλει να εστιάσει κάθε φορά μια Ψ/Ε: A)Οι ομάδες με ένα κοινό πρόβλημα(common problem groups), στις οποίες συμμετέχουν παιδιά με το ίδιο θέμα, όπως για παράδειγμα παιδιά χωρισμένων γονιών ή με θέματα διαχείρισης θυμού. Οι ομάδες αυτές επικεντρώνονται στην επίλυση του κοινού προβλήματος που απασχολεί τα μέλη και συνήθως, είναι πιο εύκολες στο σχεδιασμό τους αλλά και στην εγκαθίδρυση ενός κλίματος ασφάλειας και εμπιστοσύνης ανάμεσα στα μέλη.b) Οι ομάδες που επικεντρώνονται στο κάθε παιδί ξεχωριστά(case-centered groups). Στις ομάδες αυτές τα παιδιά μπορεί να παρουσιάζουν διαφορετικά θέματα, όμως έρχονται κοντά μέσα από τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν και την αλληλοϋποστήριξη που αναπτύσσουν στα πλαίσια της ομάδας.c) Οι ομάδες του ανθρώπινου δυναμικού(human potential groups) που εστιάζουν στη μεγιστοποίηση των δυνατοτήτων των παιδιών χωρίς απαραίτητα να υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο πρόβλημα και τέλος D)Οι ομάδες ανάπτυξης δεξιοτήτων(skill development groups) οπού παρέχεται εκπαίδευση στις κοινωνικές δεξιότητες. 5

6 1.4 Θεραπευτικοί παράγοντες (Κατά Yalom) Η εργασία σε ομάδα δεν είναι άπλα μια μέθοδος εφαρμογής μιας συγκεκριμένης θεραπευτικής προσέγγισης(π.χ. προσωποκεντρικής γνωσιακής,συμπεριφοριστικής).αντίθετα, η ομάδα αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της διαδικασίας της θεραπείας και της ψυχοεκπαίδευσης, γεγονός που δηλώνει ότι η ίδια η ομάδα με τη διαδικασία και το περιεχόμενο της συμβάλει στην έκβαση της παρέμβασης. Η ομάδα περιλαμβάνει έμφυτους θεραπευτικούς παράγοντες που διευκολύνουν την αποδοτικότητα του συγκεκριμένου είδους παρέμβασης που ακολουθείται κάθε φορά. Σύμφωνα με τον Yalom υπάρχουν 11 θεραπευτικοί παράγοντες που συμβάλλουν στην αποτελεσματικότητα της ομαδικής θεραπείας, οι οποίοι δεν εμφανίζονται και δεν λειτουργούν χωριστά αλλά σε στενή συνεργασία και αλληλεξάρτηση και είναι αποτελεσματικοί σε κάθε τύπο ομάδας αν και ο τρόπος που επιδρούν μπορεί να ποικίλλει από ομάδα σε ομάδα και από μέλος σε μέλος. Κάποιοι από αυτούς αντιπροσωπεύουν διαφορετικά μέρη της διαδικασίας της αλλαγής, ενώ κάποιοι άλλοι αποτελούν προϋποθέσεις της αλλαγής. Σε κάθε περίπτωση, οι θεραπευτικοί παράγοντες συγκαταλέγονται στα πλεονεκτήματα της ομαδικής εργασίας, αφού ενισχύουν τη λειτουργία και την ανάπτυξη της ομάδας και των μελών της. Στις Ψ/Ε ομάδες για παιδιά οι θεραπευτικοί παράγοντες λειτουργούν αρκετά διαφορετικά σε σύγκριση με μία θεραπευτική ομάδα γι αυτό ακριβώς το λόγο κρίνουμε σημαντικό να τους εξετάσουμε συγκεκριμένα στην Ψ/Ε ομάδα για παιδιά. Έτσι, παρουσιάζονται παρακάτω οι 11 θεραπευτικοί παράγοντες κατά Yalom όπως αυτοί μπορούν να λειτουργήσουν σε Ψ/Ε ομάδες για παιδιά: 1. Ενστάλαξη Ελπίδας Η δύναμη της προσδοκίας του ατόμου, που πιστεύει ότι θα βοηθηθεί από τη συμμετοχή του στην ομάδα, είναι τόσο ισχυρή, που αυτή και μόνο αυτή μπορεί να βοηθήσει το άτομο να αισθανθεί και να λειτουργήσει καλύτερα. 2. Καθολικότητα Η δυνατότητα που προσφέρει η Ψ/Ε ομάδα στα παιδιά να εντοπίσουν βαθύτερες ομοιότητες μεταξύ τους. Όταν μέσα σε μία ομάδα αναπτύσσεται το αίσθημα της καθολικότητας, τα παιδιά βγαίνουν πιο εύκολα από την απομόνωση και η ομάδα αποκτά περισσότερη συνοχή. 3. Αλτρουισμός Ο αλτρουισμός στην ομάδα λειτουργεί στην περίπτωση που τα παιδιά παρέχουν βοήθεια στα υπόλοιπα μέλη χωρίς να περιμένουν να κερδίσουν κάτι από αυτό. Με αυτή τη διαδικασία τα παιδιά κερδίζουν την αίσθηση ότι είναι χρήσιμα και έχουν αξία και παράλληλα αντιλαμβάνονται ότι μπορούν να προσφέρουν και τα ίδια βοήθεια στους άλλους και να κερδίσουν με αυτό τον τρόπο την εκτίμηση τους. 4. Μετάδοση Πληροφοριών Η μετάδοση πληροφοριών στην ομάδα γίνεται μέσω της διδακτικής καθοδήγησης από τον συντονιστή και της ανταλλαγής άμεσων συμβουλών μεταξύ των μελών. 5. Διορθωτική Ανασύσταση της πρωτογενούς ομάδας (οικογένεια) Μία ομάδα παρουσιάζει πολλά κοινά με μία οικογένεια, καθώς σε αυτή συναντάμε εξουσιαστικές/γονεϊκές μορφές, βαθιές προσωπικές αποκαλύψεις, ισχυρά συναισθήματα και οικειότητα. Για τον παραπάνω λόγο τα μέλη συχνά αλληλεπιδρούν με τον συντονιστή και μεταξύ τους με τρόπους που θυμίζουν την αλληλεπίδραση τους μέσα στην οικογένεια τους. Οι ομοιότητες αυτές στην αλληλεπίδραση παρατηρούνται κυρίως όταν υπάρχει έντονη μεταβίβαση. Στις περιπτώσεις αυτές η διορθωτική ανασύσταση γίνεται όταν βοηθάμε το παιδί να διερευνήσει και να αξιολογήσει τον παγιωμένο ρόλο που μεταφέρει στην ομάδα μαθαίνοντας παράλληλα νέους τρόπους να σχετίζεται και να συμπεριφέρεται. 6. Ανάπτυξη τεχνικών κοινωνικοποίησης Η εκμάθηση βασικών κοινωνικών δεξιοτήτων είναι ένας θεραπευτικός παράγοντας, που αποτελεί είτε τον κύριο στόχο είτε το επιβοηθητικό στοιχείο για την επίτευξη του στόχου, των Ψ/Ε ομάδων για παιδιά. 7. Μιμητική Συμπεριφορά 6

7 Η μίμηση της συμπεριφοράς παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην κοινωνική μάθηση, ιδιαίτερα κατά την παιδική ηλικία καθώς κινητοποιεί το παιδί να πειραματιστεί με νέες μορφές συμπεριφοράς πριν καταλήξει σε αυτή που του ταιριάζει περισσότερο. 8. Διαπροσωπική Μάθηση Μέσα στην ομάδα το παιδί μαθαίνει να συνυπάρχει με τους άλλους και να αποκτά ικανοποιητικές και ανταποδοτικές διαπροσωπικές σχέσεις μέσα από την εκμάθηση των κανόνων συμπεριφοράς που διέπουν τις ανθρώπινες σχέσεις. Αν και η διαπροσωπική μάθηση δεν αποτελεί πάντα κύριο στόχο, λειτουργεί ως παράγοντας αλλαγής. Τα παιδιά γίνονται παρατηρητές της συμπεριφοράς τους και του αντίκτυπου της στα συναισθήματα και τις απόψεις των άλλων και των ίδιων για τον εαυτό τους. 9. Η συνοχή της ομάδας Η συνοχή αναφέρεται στην έλξη που αισθάνονται τα μέλη προς την ομάδα και προς τα υπόλοιπα μέλη(yalom(2006)). H συνοχή αυτή της ομάδας ευνοεί τόσο την αυτοεκτίμηση όσο και την κατάκτηση εκ μέρους των παιδιών της κοινωνικής συμπεριφοράς που απαιτείται, έτσι ώστε να μπορέσουν να προσαρμοστούν στο εξω-ομαδικό περιβάλλον. 10. Κάθαρση Η κάθαρση αναφέρεται στην ικανότητα για αναγνώριση και ανοιχτή έκφραση συναισθήματος και κατά συνέπεια στη συναισθηματική αποφόρτιση. Η συναισθηματική έκφραση είναι σημαντική καθώς ευνοεί τη δημιουργία αμοιβαίων δεσμών και τη συνοχή μέσα στην ομάδα. 11. Υπαρξιακοί Παράγοντες Οι παράγοντες αυτοί έχουν να κάνουν με την ύπαρξη του ανθρώπου και τα διάφορα ζητήματα που αυτή συνεπάγεται. Μας δίνουν πληροφορίες για τις σκληρές υπαρξιακές αλήθειες της ζωής(ότι είμαστε θνητοί, ότι όλα κάποτε τελειώνουν ή ότι συχνά βρισκόμαστε μόνοι μας στη ζωή) και με αυτό τον τρόπο είναι πάντα παρόντες σε μία ομάδα. Οι θεραπευτική τους λειτουργία εξαρτάται από τους στόχους της ομάδας. 1.5 Ο ρόλος και η σημασία του συντονιστή σε μια ψυχοεκπαιδευτική ομάδα Ένας από τους ακρογωνιαίους λίθους στη δημιουργία αλλά και στην επιτυχία μιας ψυχοεκπαιδευτικής ομάδας, αποτελεί ο ρόλος του συντονιστή της. Ο ρόλος του συντονιστή ωστόσο, είναι αρκετά σύνθετος, καθώς είναι απαραίτητο να περιλαμβάνει ταυτόχρονα την προώθηση της μάθησης, την επεξεργασία της διαδικασίας της ομάδας και τη διευκόλυνση στην αλληλεπίδραση μεταξύ των μελών της ομάδας. Για να επιτευχθούν τα παραπάνω, ο συντονιστής χρειάζεται να διαθέτει ένα πλήθος χαρακτηριστικών, δεξιοτήτων και γνωρισμάτων. Εστιάζει κυρίως σε παρεμβάσεις που ως στόχο έχουν την αλληλεπίδραση και την επικοινωνία ανάμεσα στα μέλη της ομάδας στο σύνολο της και όχι σε καθένα μέλος ξεχωριστά. Το βασικότερο όλων όμως είναι ότι ο συντονιστής μιας Ψ/Ε ομάδας είναι εκείνο το άτομο το οποίο δεν θα αρκεστεί μονάχα στην οργάνωση και τον συντονισμό της ομάδας αλλά γνωρίζει προπαντός και πως να την διδάξει Χαρακτηριστικά του συντονιστή Τα χαρακτηριστικά που πρέπει να διαθέτει ένας συντονιστής αναφέρονται κυρίως στα ποιοτικά στοιχειά, τα οποία πρέπει να αποτελούν τον συντονιστή ως προσωπικότητα. Ορισμένα από αυτά τα χαρακτηριστικά μπορούν να καλλιεργηθούν, παρόλα αυτά, χρειάζεται σκληρή δουλειά και αγώνας ώστε να γίνουν αναπόσπαστο μέρος της προσωπικότητας του (Brown). Τα πιο σημαντικά χαρακτηριστικά που είναι συνετό να διαθέτει ένας συντονιστής μιας Ψ/Ε ομάδας σύμφωνα με την Brown είναι επιγραμματικά τα εξής: a) Εμπιστοσύνη στη διαδικασία της ομάδας. b) Αυτοπεποίθηση για τον εαυτό του και τις ικανότητές του. c) Θάρρος για ανάληψη ρίσκου. d) Προθυμία παραδοχής του λάθους και των αδυναμιών. e) Ικανότητες οργάνωσης και σχεδιασμού. f) Ευελιξία. 7

8 g) Ανοχή στην αμφισβήτηση. h) Αυτογνωσία. i) Αίσθηση του χιούμορ Λειτουργίες και δεξιότητες του συντονιστή Μετά από έρευνες και αναλύσεις πάνω στο ρολό και το έργο του συντονιστή μιας Ψ/Ε ομάδας, προέκυψαν οι εξής 4 βασικές λειτουργίες συντονισμού, οι οποίες παίζουν κομβικό ρολό στην αποτελεσματικότητα ή μη της ομάδας: Α)Συναισθηματική ενεργοποίηση(educational activation) Β)Φροντίδα(Caring) C)Απόδοση νοήματος (Meaning attribution) D)Διοικητική λειτουργία (Executive function) Για κάθε μια ξεχωριστά λειτουργία, ο συντονιστής καλείται να έχει και τις κατάλληλες δεξιότητες ώστε να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις της Ψ/Ε ομάδας. Αναλυτικότερα, για την συναισθηματική ενεργοποίηση, ο συντονιστής καλείται να διαθέτει συμπεριφορές όπως η πρόκληση, η αντιπαράθεση, η παροχή πρότυπου συμπεριφοράς, καθώς και η αυτοαποκάλυψη. Τέτοιου είδους συμπεριφορές βοηθούν τα μέλη να προβαίνουν σε συνδέσεις μεταξύ συναισθημάτων και συμπεριφορών και τελικά να συνδεθούν με την διαδικασία της ομάδας. Η φροντίδα περιλαμβάνει ικανότητες όπως η παροχή στήριξης, επαίνου, θέρμης και αποδοχής και το έμπρακτο και αληθινό ενδιαφέρον του συντονιστή για τα μέλη της ομάδας. Η απόδοση νοήματος αναφέρεται στην ικανότητα να μπορεί ο συντονιστής μέσω των παρεμβάσεων του να διαμορφώσει ένα γνωστικό πλαίσιο για τη μετάφραση των συναισθημάτων και των εμπειριών σε ιδέες, με σκοπό να μπορέσουν τα μέλη να δώσουν νόημα και να μάθουν μέσα από τη διαδικασία της ομάδας. Τέλος η διοικητική λειτουργία περιγράφει τις συμπεριφορές του συντονιστή που σχετίζονται με την δομή και την οργάνωση της ομάδας(διαμόρφωση κανόνων και στόχων, διαχείριση χρόνου κ.α.) 8

9 ΕΝΟΤΗΤΑ 2: Παρουσίαση των Δύο Ψυχοεκπαιδευτικών Προγραμμάτων 2.1 Παιδιά Διαζευγμένων Γονέων (1ο πρόγραμμα Ψ/Ε ομάδας) Το πρώτο άρθρο περιγράφει ένα μοντέλο ομαδικής εργασίας, με νέους ενήλικες από χωρισμένες οικογένειες, χρησιμοποιώντας ένα ψυχοεκπαιδευτικό ομαδικό πρόγραμμα που αποτελείται από οκτώ συνεδρίες, διάρκειας ενενήντα λεπτών η καθεμία που πραγματοποιούνται σε διάστημα οκτώ διαδοχικών εβδομάδων (μία συνεδρία την εβδομάδα). Οι στόχοι αυτού του προγράμματος είναι να φέρουν κοντά νέους ενήλικες χωρισμένων γονέων, ώστε να μειωθεί το αίσθημα της απομόνωσης που αυτοί μπορεί να αισθάνονται, να δημιουργήσουν συνεκτικότητα και να χτίσουν μία πιο δυνατή αίσθηση της ταυτότητας τους και των δυνατοτήτων τους. 2.1 Εισαγωγή Κατά τη διάρκεια των τελευταίων τριών δεκαετιών, το οικογενειακό περιβάλλον έχει αλλάξει. Εκτιμήσεις έδειξαν πως ένας στους δύο γάμους στις Ηνωμένες Πολιτείες τελειώνει με διαζύγιο, με τους περισσότερους από τους συμμετέχοντες να επιλέγουν να ξαναπαντρευτούν. Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε πως περισσότερα από χίλια παιδιά βιώνουν το διαζύγιο των γονιών τους κάθε χρόνο. Η κοινωνική, ψυχοεκπαιδευτική και ψυχολογική επίπτωση του γεγονότος αυτού εμφανίζεται να είναι πολύ μεγάλη σε αρκετά παιδιά και έφηβους. Δεδομένα του Εθνικού Κέντρου για τις Στατιστικές υγείας(το 1988) έδειξαν ότι παιδιά μονογονεϊκών οικογενειών και ξαναπαντρεμένων οικογενειών παρουσιάζουν δύο με τρείς φορές μεγαλύτερη πιθανότητα εμφάνισης συναισθηματικών προβλημάτων και προβλημάτων συμπεριφοράς από εκείνα των άθικτων οικογενειών. Τις τελευταίες δεκαετίες πραγματοποιούνται έρευνες πάνω σε νέους ενήλικες, όσον αφορά τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις του διαζυγίου σε αυτούς, από όταν ήταν παιδιά έως και την ενηλικίωσή τους. Τα αποτελέσματα των παραπάνω ερευνών, εκτός λίγων εξαιρέσεων, έδειξαν χαμηλή ευεξία και ποιότητα ζωής για τα παιδιά διαζευγμένων γονέων. Η αυστηρότητα των αντιδράσεων των παιδιών την χρονική περίοδο του διαζυγίου δεν προβλέπει πόσο καλά μπορεί το παιδί να λειτουργεί και να συμπεριφέρεται μετά από πέντε, δέκα ή ακόμα και δεκαπέντε χρόνια. Οι έφηβοι που προσαρμόζονται καλά κατά τη διάρκεια των αρχικών χρόνων του διαζυγίου, ίσως αντιμετωπίζουν θέματα σχετικά με την αγάπη και το γάμο με άγχος, μερικές φορές με μεγάλη ανησυχία για τυχόν προδοσία, εγκατάλειψη και φοβία μήπως δε γίνουν αγαπητοί. Τα παιδιά διαζευγμένων γονέων ίσως έχουν μικρότερη πιθανότητα να κυνηγήσουν ανώτερες σπουδές, για το λόγο αυτό παρουσιάζουν και μία πρώιμη μετάβαση στο χώρο εργασίας, ενώ παράλληλα παρουσιάζουν μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης κατάθλιψης, αλκοολισμού και σημαντικά χαμηλής αυτοεκτίμησης. Επιπλέον, τα νέα ενήλικα παιδιά διαζευγμένων γονέων παρουσιάζουν περισσότερα διαπροσωπικά προβλήματα, όπως υπερβολικό έλεγχο των πραγμάτων και υποταγή σε σχέση με εκείνα των άθικτων οικογενειών. Τα αποτελέσματα των περισσότερων ερευνών έχουν δείξει ότι οι συμβουλευτικές ομάδες παρέχουν μία σημαντική εμπειρία που μπορεί να προωθήσει την ψυχολογική υγεία των παιδιών διαζευγμένων γονέων. Τέτοιες προσπάθειες αποτελούν σημαντική συμβουλευτική στρατηγική στη μείωση των μακροπρόθεσμων επιπτώσεων, για τα παιδιά διαζευγμένων γονέων, παρέχοντας στους συμμετέχοντες δεξιότητες ζωής και την ικανότητα απόκτησης ελέγχου της ζωής τους. Βασικά ζητήματα που επισημαίνονται στο μοντέλο της ομαδικής εργασίας προέρχονται από ανασκοπήσεις διαφόρων κειμένων και από την ηγετική εμπειρία των συγγραφέων από προηγούμενες ομάδες. Η ηγετική εμπειρία των συγγραφέων από προηγούμενες ομάδες έχει διαμορφώσει την άποψη τους ότι τα παιδιά των διαζευγμένων γονέων γνωρίζουν καλύτερα και πιο εύκολα τον εαυτό τους και την οικογένεια τους και αποκτούν στήριξη και κοινωνικότητα κατά τη διάρκεια της αλληλεπίδρασης τους με ομότιμους τους,που έχουν βιώσει παρόμοιες δύσκολες εμπειρίες, καθώς μοιράζονται κοινές ιστορίες και αισθήματα. Η στρατηγική που θα ακολουθηθεί είναι πολύ σημαντική για τη διευκόλυνση και ομαλοποίηση της προσαρμογής των παιδιών μετά το διαζύγιο των γονιών τους. Ένα από τα βασικά ζητήματα που προκύπτουν είναι η δυσκολία που μπορεί να παρουσιάζουν τα παιδιά να εμπιστευτούν άλλα μέλη της ομάδας καθώς και η δυσκολία ανάπτυξης συμπάθειας μεταξύ τους. Για τον παραπάνω ακριβώς λόγο από τις πρώτες συνεδρίες απαιτείται προσοχή ώστε να κτιστεί συμπάθεια μεταξύ των συμμετεχόντων μέσω 9

10 ασκήσεων, που θα τους δώσουν τη δυνατότητα να δουλέψουν σε ζευγάρια. Η δυνατότητα που παρέχεται στους συμμετέχοντες να επιλέξουν τις πιθανές δραστηριότητες και να αναμειχθούν στην πάρση των αποφάσεων που σχετίζονται με το πώς να περνάνε το χρόνο τους μέσα στην ομάδα, συνεισφέρει στη συνεκτικότητα της ομάδας. Ένα άλλο σημαντικό ζήτημα που πρέπει να έχουν επίγνωση οι συντονιστές αυτών των ομάδων είναι η σημαντικότητα της μοντελοποίησης και προώθησης του αυθορμητισμού και της αίσθησης του χιούμορ των συμμετεχόντων. Μία μέθοδος ενθάρρυνσης του αυθορμητισμού των συμμετεχόντων είναι η ενσωμάτωση ενός ακαθόριστου χρονικά προσωπικού χρόνου ανταλλαγής απόψεων και συναισθημάτων μεταξύ των παιδιών (π.χ. συζήτηση για τα ευχάριστα ή τις δυσκολίες των προηγούμενων συνεδριών) σε κάθε ομαδική συνεδρία. Με τον παραπάνω τρόπο παρέχεται και η ευκαιρία στους συμμετέχοντες για ομαλοποίηση και αμοιβαία υποστήριξη μεταξύ τους. Το τελευταίο σημαντικό ζήτημα που παρουσιάζεται, σχετίζεται με την ηγετική εμπειρία των συγγραφέων σε προηγούμενες ομάδες και την έλξη της συμβουλευτικής εργασίας. Αυτό είναι που συχνά βρίσκεται στο πυρήνα των παιδικών ανησυχιών. Ως συντονιστές, είναι σημαντικό να κατανοήσουν τις ζωές των συμμετεχόντων από τη δική τους προοπτική και να αναγνωρίζουν το ρόλο των πνευματικών παρεμβάσεων ως πιθανή στρατηγική για την ενδυνάμωση των δεξιοτήτων αντιμετώπισης των συμμετεχόντων. Πιθανά μέλη της ομάδας μπορούν να συμμετάσχουν σε αυτή μέσω γραμμάτων που μπορούν να στείλουν σε οργανώσεις της πανεπιστημιούπολης και σε τμήματα που περιέχουν συμβουλευτικά κέντρα και ακαδημαϊκά κέντρα παροχής συμβουλών. Όταν πιθανά μέλη τηλεφωνήσουν για να ενημερωθούν σχετικά με την ομάδα, τότε υπάρχει πιθανότητα να μιλήσουν με έναν συνεργάτη από τους συντονιστές της ομάδας, ώστε να προγραμματίσουν μία τριαντάλεπτη αρχική συνέντευξη διαλογής. Με αυτό το τρόπο τα μέλη ξεκινούν μία σχέση με τους συντονιστές και τους συνεργάτες της ομάδας από το πρώτο τηλεφώνημα. Κατά τη διάρκεια αυτής της συνέντευξης τα πιθανά μέλη αξιολογούνται από τους συντονιστές για το αν είναι κατάλληλα για αυτή την ομάδα, δηλαδή αν θα επωφεληθούν από αυτή, αν οι στόχοι τους είναι οι ίδιοι με της ομάδας, να βεβαιωθούν ότι δεν θα παρεμποδίσουν την πρόοδο της ομάδας και των υπόλοιπων συμμετεχόντων και ότι δεν είναι τόσο ευάλωτοι, ώστε να υπάρχει περίπτωση να πληγωθούν ψυχολογικά μέσα στην ομάδα Συνεδρίες 1η Συνεδρία: Εικόνα Της Οικογένειας ΘΕΜΑ: Φωτογραφική απεικόνιση της οικογένειας κάθε μέλους και η μοναδική θέση-ρόλος του στο οικογενειακό του περιβάλλον. Στόχος: Οι συμμετέχοντες να αντιληφθούν τη δομή της οικογένειας και τους τρόπους με τους οποίους τα μέλη της αλληλεπιδρούν μεταξύ τους καθώς και τη μοναδική σχέση τους με το κάθε μέλος ξεχωριστά. Δραστηριότητες: Στην εισαγωγική αυτή συνεδρία γίνεται μία ανασκόπηση των κατευθυντήριων γραμμών της ομάδας και παράλληλα τα μέλη της γνωρίζονται μεταξύ τους, καθώς χωρίζονται σε ζευγάρια και μοιράζονται μερικά προσωπικά τους θέματα και τους στόχους τους για αυτή την ομάδα. Στη συνέχεια, ενώνονται όλοι μαζί σε μία μεγάλη ομάδα και κάθε μέλος ενός ζευγαριού συστήνει και εισάγει το ζευγάρι του στην μεγάλη ομάδα. Αμέσως μετά, οι συντονιστές ζητούν από τα μέλη να τους σχεδιάσουν μία πρόχειρη εικόνα της οικογένειας τους (τον εαυτό τους και τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας τους) την οποία στη συνέχεια υπάρχει περίπτωση να την μοιραστούν με όλη την ομάδα. Η ποιότητα της σχέσης του κάθε μέλους με τα άλλα μέλη της οικογένειας του υποδεικνύεται από μία δυνατή συμπαγή γραμμή ή από μία πιο αδύναμη διακεκομμένη γραμμή. Καθώς τα μέλη παρουσιάζουν την οικογένεια τους, οι συντονιστές επισημαίνουν τα κοινά και τις διαφορές, μεταξύ των σχέσεων των παιδιών με τις οικογένειες τους. Επίσης, οι συντονιστές σημειώνουν διακριτικά, χαρακτηριστικά που παρατήρησαν στις διάφορες εικόνες (π.χ. όλα τα μέλη της οικογένειας να έχουν σχεδιαστεί μαζί σε μία γωνία ενώ αυτός να βρίσκεται μόνος του σε κάποιο άλλο σημείο του χαρτιού κ.α.) και βεβαιώνουν πως κάθε οικογένεια είναι μοναδική και υποστηρίζουν πως δεν υπάρχει σωστός τρόπος στο να είναι μια οικογένεια. Κατά τη διάρκεια της συνεδρίας αυτής υπάρχουν πολλά πιθανά θέματα με τα οποία μπορούν να έρθουν αντιμέτωποι οι συντονιστές (άλλα θετικά και άλλα αρνητικά) π.χ. οι συμμετέχοντες ίσως νιώσουν ανακούφιση όπου θα γνωρίσουν και άλλα μέλη με την ίδια ιστορία αλλά από την άλλη πλευρά κάποια άλλα μέλη ίσως νιώσουν το αίσθημα της 10

11 προδοσίας από τους γονείς τους ή έχουν μεγάλο θυμό και θλίψη για απώλειες φίλων ή και άλλων σχέσεων λόγω του διαζυγίου των γονιών τους. 2η Συνεδρία: Παιχνίδια Που Παίζουν οι Άνθρωποι ΘΕΜΑ: Διερεύνηση θεμάτων σχετικών με τη διαιρεμένη αφοσίωση στις οικογένειες. Στόχος: Να αποκτήσουν τα μέλη γνώση των καταστάσεων όπου η αφοσίωση είναι διαιρεμένη μεταξύ γονιών και/ή άλλων μελών της οικογένειας και να καταλάβουν καλύτερα τις κατάλληλες στρατηγικές και τα κατάλληλα όρια, ώστε να αποφύγουν αυτό τον τριγωνισμό. Δραστηριότητες: Κατά την έναρξη αυτής της συνεδρίας γίνεται μία ανασκόπηση στα ηθικά πρότυπα και στους κανόνες συμπεριφοράς μέσα στην ομάδα. Στη συνέχεια, οι συντονιστές καλούν τα μέλη να θυμηθούν τις φορές που στην οικογένειά τους έχουν χρησιμοποιήσει παιχνίδια ή έμμεσους μεθόδους επικοινωνίας. Αμέσως μετά, τα μέλη της ομάδας χωρίζονται σε ζευγάρια( διαφορετικά από εκείνα της 1 η ς συνεδρίας) για να συζητήσουν αυτά τα παιχνίδια και το πως αυτά μπορούν να επηρεάζουν τις ζωές τους σήμερα. Τα ζευγάρια επιστρέφουν σε όλη την ομάδα για να μοιραστούν και να συζητήσουν την πληροφορία που αποκάλυψαν και έμαθαν. Οι συντονιστές συνδέουν κοινές εμπειρίες και ρωτούν τα μέλη της ομάδας πως αντιμετώπισαν όλες αυτές τις εμπειρίες και συζητούν τις πιθανές θετικές και αρνητικές επιπτώσεις των εμπειριών αυτών. Ένα από τα διάφορα πιθανά θέματα που μπορεί να προκύψουν κατά τη διάρκεια αυτής της συνεδρίας είναι το γεγονός ότι μερικά μέλη μπορεί να παίζουν το ρόλο του κατάσκοπου, του ενός ή του άλλου γονέα, και ίσως βοηθηθούν από τα υπόλοιπα μέλη στο να δημιουργήσουν πιο αποτελεσματικά όρια μεταξύ τους. Ένα ακόμη θέμα αποτελεί η υπερβολική υπευθυνότητα που μπορεί να νιώθουν ίσως και στη προσπάθεια τους να αντισταθμίσουν την απώλεια του ενός εκ των δύο γονέων, χάνοντας έτσι τον αυθορμητισμό τους και τη διασκέδαση σε μικρή ηλικία. 3η Συνεδρία: Απώλειες Λόγω Διαζυγίου ΘΕΜΑ: Οι διάφοροι τύποι απωλειών που προέρχονται από ένα διαζύγιο. Στόχος: Τα μέλη της ομάδας να γνωρίσουν τη ποικιλία απωλειών που μπορούν να βιώσουν λόγω του διαζυγίου και να αυξήσουν την εκτίμησή τους για όλα αυτά που έχουν ανάγκη να ξεπεράσουν και να γιατρέψουν μέσα στις ζωές τους. Δραστηριότητες: Οι συντονιστές εισάγουν το θέμα της συνεδρίας, αναλύοντας τα στάδια της απώλειας και της θλίψης από τα οποία πιθανόν να περνούν οι συμμετέχοντες. Στη συνέχεια, τα μέλη δημιουργούν συνεργατικά μία λίστα με τις απώλειες(π.χ. απώλεια οικογενειακών παραδόσεων, φίλων ή/και σχέσεων κ.α.) και συζητούν τις ομοιότητες και τις διαφορές των απωλειών τους με αυτές των υπολοίπων μελών. Ένας από τους συντονιστές καθοδηγεί τους συμμετέχοντες σε μία άσκηση φαντασίας κατά την οποία τα μέλη φαντάζονται τους εαυτούς τους ως παιδιά σε ένα ασφαλές μέρος και μέσω αυτής της άσκησης ανακαλύπτουν τί έχουν ανάγκη να γιατρέψουν από όλες τις απώλειες που έχουν βιώσει. Στο σημείο αυτό, οι συντονιστές ίσως εμβαθύνουν τη συζήτηση εντάσσοντας σε αυτή συζητήσεις σχετικές με τις δεξιότητες αντιμετώπισης, δίνοντας την ευκαιρία με αυτό το τρόπο στα μέλη να μιλήσουν για τα στάδια που πρέπει να ακολουθήσουν στην συνέχεια της ζωής τους, για τη προσωπική τους πρόοδο στη θεραπεία όλων αυτών που έχουν βιώσει, λόγω του διαζυγίου των γονέων τους. Κάποια ζητήματα που μπορεί να προκύψουν κατά τη διάρκεια αυτής της συνεδρίας είναι ότι κάποια μέλη μπορεί να εμφανίσουν έντονα αισθήματα θλίψης. Στη περίπτωση αυτή, οι συντονιστές βοηθούν τα μέλη να επωφεληθούν από αυτή την έκρηξη συναισθημάτων παροτρύνοντας αυτά να εκφράσουν την θλίψη τους και το πόνο που νιώθουν. Τέλος, κάποια μέλη ίσως να αντιληφθούν για πρώτη φορά την έκταση των απωλειών που έχουν βιώσει και να κατανοήσουν το πως αυτές οι απώλειες συνεχίζουν μέχρι σήμερα να επιδρούν στις ζωές τους(π.χ. δυσκολία στο να εμπιστευτούν άλλους). 4η Συνεδρία: Οικοδόμηση Της Αυτοεκτίμησης ΘΕΜΑ: Πρόσβαση στις εσωτερικές πεποιθήσεις των μελών και η οικοδόμηση πιο δυνατού χαρακτήρα και προσωπικότητας 11

12 Στόχος: Η αναγνώριση της επίπτωσης, που μπορεί να προκαλέσει το διαζύγιο των γονιών τους, στις προσωπικές πεποιθήσεις τους για τους ίδιους τους, τους εαυτούς και η παροχή προτάσεων για την οικοδόμηση ενός πιο αισιόδοξου και δυνατού χαρακτήρα. Δραστηριότητες: Σε μία μεγάλη ομάδα, τα μέλη δημιουργούν μία λίστα των γνωρισμάτων αυτοεκτίμησης και των εσωτερικών πεποιθήσεων που αυτά ορίζουν ως θετικές και αισιόδοξες. Οι συντονιστές και τα μέλη δουλεύουν μαζί για να δημιουργήσουν τον ορισμό της υγιούς αυτοεκτίμησης. Επιπλέον, η ομάδα δημιουργεί στρατηγικές, τις οποίες τα μέλη έχουν δοκιμάσει ή ξέρουν, για να χτίσουν πιο δυνατό χαρακτήρα και να μπορέσουν να συμμετέχουν σε μια συζήτηση για αυτές. Μία άλλη εναλλακτική ή επιπρόσθετη άσκηση είναι να ζητηθεί από τα μέλη της ομάδας να γράψουν ένα γράμμα στον κάθε γονέα τους ξεχωριστά, τα οποία δεν θα σταλούν στην πραγματικότητα. Στα γράμματα οι συμμετέχοντες θα περιγράφουν τα θετικά χαρακτηριστικά που έλαβαν από τους γονείς τους, όταν ήταν ενήλικα παιδιά, καθώς και την δυσκολία για θετική αυτοεκτίμηση που μπορεί να αντιμετωπίζουν ως αποτέλεσμα του διαζυγίου. Πιθανώς η συζήτηση να επικεντρωθεί στο πως μεγαλώνοντας σαν παιδί χωρισμένων γονιών ενδεχομένως επηρεάζει την αυτοεκτίμηση των μελών. Τα μέλη ίσως εκφράσουν ότι είναι σκληροί με τον εαυτό τους μέσω υπερβολικά υψηλών απαιτήσεων. Άλλα μέλη μπορεί να έχουν δυσκολία με την αυτοπεποίθησή τους στον εργασιακό χώρο ή στο σχολείο καθώς και στις προσωπικές σχέσεις τους. 5η Συνεδρία: Αντιμετώπιση Των Διαπροσωπικών Σχέσεων ΘΕΜΑ: Χαρακτηριστικά των θετικά διαπροσωπικών σχέσεων Στόχος: Ο στόχος αυτής της συνεδρίας είναι ο καθένας να κατανοήσει τις δικές του προτεραιότητες στις σχέσεις του και να μάθει τρόπους για να βελτιώσει ή να εμπλουτίσει τις ήδη υπάρχουσες σχέσεις του. Δραστηριότητες: Για την καλύτερη κατανόηση του ορισμού μιας καλής σχέσης, η ομάδα δημιουργεί μια λίστα με σημαντικά προσόντα σε μια υγιή σχέση. Οι συντονιστές παρουσιάζουν πληροφορίες για τις υγιείς και μη-υγιείς σχέσεις. Τα σημεία κλειδιά στην παρουσίαση είναι ότι, πρώτον και τα δύο άτομα τα οποία βρίσκονται σε μια υγιή σχέση πρέπει να είναι ικανά να διατηρούν την προσωπικότητα τους ενώ παράλληλα αλληλογαλουχούνται, δεύτερον και τα δύο άτομα πρέπει να είναι πρόθυμα να δουλέψουν, ώστε να κάνουν μια υγιή σχέση επιτυχημένη και τρίτον τα συναισθήματα τους να πηγαίνουν πέρα από την φυσική έλξη και να εμπεριέχουν αγάπη και δέσμευση. Επιπλέον θα διεξαχθεί μια συζήτηση,η οποία θα περιέχει εμπειρίες των μελών από τις οικογένειές τους και τις ήδη υπάρχουσες διαπροσωπικές σχέσεις τους. Πιθανές ερωτήσεις που βοηθούν την εξερεύνηση τέτοιων εμπειριών είναι οι παρακάτω: Ποιες είναι οι υγιείς και οι μη-υγιείς πτυχές των πιο σημαντικών σας σχέσεων; Πως αυτές οι πτυχές επιδρούν σε αυτές τις σχέσεις σε καθημερινή βάση; Πως μπορείτε να συσχετίσετε τις εμπειρίες σας και τις πεποιθήσεις σας για τις σχέσεις με τις εμπειρίες σας από το διαζύγιο των γονιών σας; Οι συντονιστές θα συνδυάσουν κάποια από τα θέματα που συζητήθηκαν και θα επισημάνουν κάποια μοτίβα τα οποία προκύπτουν από τις εμπειρίες των μελών από το διαζύγιο των γονιών τους και την επίδραση τους στις σχέσεις τους. Τα θέματα που μπορεί να προκύψουν είναι ότι κατά την διάρκεια της συζήτησης μπορεί να υπάρξει έλλειψη εμπιστοσύνης στις σχέσεις και δυσκολία στην κατανόηση της σημαντικότητας της αφοσίωσης και της δέσμευσης. Κάποια μέλη ίσως αναζητήσουν ιδέες για να αντιμετωπίσουν τυχόν προβλήματα στις ήδη υπάρχουσες σχέσεις τους, ενώ κάποια άλλα μέλη ίσως θελήσουν να συζητήσουν την έννοια της σταθερότητας στην σχέση. 6η Συνεδρία: Αποτελεσματική Επικοινωνία και Δεξιότητες Επίλυσης Προβλημάτων ΘΕΜΑ: Σημαντικά συστατικά μιας αποτελεσματικής επικοινωνίας. Στόχος: Ο στόχος είναι να βελτιωθούν οι δεξιότητες επικοινωνίας των συναισθημάτων και των αναγκών μέσα στην οικογένεια και μέσα στην κοινωνία. Δραστηριότητες: Οι συντονιστές παρουσιάζουν πληροφορίες για την αυτοπεποίθηση και την επικοινωνία. Το υλικό περιέχει πληροφορίες και συγκεκριμένα παραδείγματα για την επίλυση των συγκρούσεων, την κατανόηση και την αποτελεσματική επικοινωνία. Τα μέλη της ομάδας αποκτούν εμπειρία και μαθαίνουν πως να λύνουν προβλήματα μέσω μιας ειδικής άσκησης με ρόλους. Κάθε μέλος γράφει μία κάρτα η οποία περιγράφει ένα πρόβλημα. Οι κάρτες ανακατεύονται, όλοι οι συμμετέχοντες παίρνουν από μία και την διαβάζουν δυνατά κάνοντας σχόλια ή προτάσεις. Όλα τα μέλη της ομάδας μπορούν να συμμετέχουν στην συζήτηση για κάθε πρόβλημα επικοινωνίας που υπάρχει στην κάρτα και 12

13 μετά ο αναγνώστης δίνει κάποιες προτάσεις επίλυσης του προβλήματος. Τα μέλη της ομάδα ίσως αναπαραστήσουν θεατρικά τα σενάρια των καρτών, ώστε να αποκτήσουν εμπειρία μέσω της άμεσης επικοινωνίας. Άλλα ζητήματα που μπορεί να συζητηθούν είναι πώς τα μέλη θα αντιμετωπίζουν κάποιον ευαίσθητο, πώς θα επικοινωνούν με τα μέλη της οικογένειας ή πως να κατανοούν καλύτερα τις επιθυμίες των άλλων. Τα μέλη της ομάδας ενθαρρύνονται να αναγνωρίσουν την πρόοδο τους στην εκμάθηση της εμπιστοσύνης στους άλλους με την μέθοδο της επίλυσης προβλημάτων σε ένα ασφαλές περιβάλλον όπως είναι μια ομάδα. 7η Συνεδρία: Βρίσκοντας Νόημα και Σκοπό ΘΕΜΑ: Ανακαλύπτοντας τι δίνει νόημα και σκοπό στις ζωές των μελών Στόχος: Ο στόχος είναι να ενημερωθούν για τον ρόλο της πνευματικότητας και την ανάγκη για ολοκλήρωση στην ζωή τους. Δραστηριότητες: Οι συντονιστές εισάγουν και παραθέτουν διαφόρους ορισμούς της πνευματικότητας, ώστε να συζητηθούν από τους συμμετέχοντες. Καλούν τους συμμετέχοντες να μοιραστούν τους δικούς τους ορισμούς για την πνευματικότητα και το κεντρικό νόημα της ζωής τους. Ένας συντονιστής οδηγεί την ομάδα σε μια καθοδηγούμενη εικονική εξερεύνηση του σκοπού της ζωής τους. Οι συμμετέχοντες καλούνται να φανταστούν τους εαυτούς τους στο μέλλον, όταν η ζωή τους θα είναι ολοκληρωμένη. Κάθε μέλος της ομάδας μοιράζεται ένα στόχο ζωής από την άσκηση. Οι συντονιστές εισάγουν το θέμα της λήξης αυτού του ομαδικού προγράμματος στα μέλη. Οι συντονιστές θέτουν τα ζητήματα του τερματισμού, μέσω συζήτησης των πιθανών αισθημάτων απώλειας των μελών, στο τέλος της ομάδας, καθώς και τα θετικά αισθήματα επιτυχίας όταν ανασκοπούν την πρόοδό τους μέσα στην ομάδα. Μία άσκηση για το σπίτι είναι η εξερεύνηση των θεμάτων της μετάβασης και του κίνδυνου για την ολοκλήρωση της τελευταίας συνεδρίας. Η συζήτηση μπορεί να περιέχει την επιθυμία για εξισορρόπηση των προσωπικών στόχων με τις οικογενειακές ευθύνες, για την επίτευξη μιας επιτυχημένης καριέρας και για την εύρεση μιας υγιούς σχέσης. Οι συμμετέχοντες μπορούν επίσης να δουλέψουν παραπάνω, ώστε να δουν τον εαυτό τους πιο χαρούμενο απ ότι είναι αυτή την στιγμή. Μία σημαντική συζήτηση που μπορεί να προκύψει είναι πάνω στα συναισθήματα των μελών για το τέλος της ομάδας. 8η Συνεδρία: Ανακεφαλαίωση: Αποκτώντας Εσωτερική Δύναμη ΘΕΜΑ: Περιγράφοντας τις δυνάμεις και τις κατευθύνσεις για το μέλλον των μελών. Στόχος: Ο στόχος είναι να αναγνωρίσουν τις δυνάμεις τους και νέους τρόπους να χτίσουν σχέσεις και να ανακεφαλαιώσουν τις γνώσεις που απέκτησαν από την ομάδα, ώστε να αναπτυχθούν στο μέλλον. Δραστηριότητες: Τα μέλη μοιράζονται με την ομάδα τα μελλοντικά τους σχέδια και ρίσκα. Επίσης μαζί με τους συντονιστές μοιράζονται τι έμαθαν από τους άλλους και λένε αντίο. Θυμούνται τις καλές στιγμές και ευχαριστούν τα άλλα μέλη τα οποία τους βοήθησαν. Οι συντονιστές δίνουν το ιστορικό σε καθέναν ξεχωριστά σχετικά με την πρόοδο που έκαναν κατά την διάρκεια της ομάδας. Επίσης ενημερώνουν άμεσα για τα πιθανά συναισθήματα λύπης που προκύπτουν από την αποχώρηση από την ομάδα. Τα ζητήματα που μπορεί να προκύψουν από αυτή την συνεδρία μπορεί να περιέχουν εμπειρίες των μελών στην ομάδα, συναισθήματα για το ρίσκο και την σύνδεση με άλλα μέλη της ομάδας, μελλοντικά σχέδια γενικά, και συγκεκριμένους στόχους και οδούς για την συνέχιση της δουλειάς κάθε συμμετέχοντα σχετικά με τα ζητήματα που σχετίζονται με το διαζύγιο των γονιών του. Τα μέλη ίσως αντιληφθούν για πρώτη φορά πόσο βαθιά τους επηρέασε το διαζύγιο των γονιών τους Αξιολόγηση Της Ομάδας Ένας τρόπος αξιολόγησης της αποτελεσματικότητας της εμπειρίας στην παραπάνω ομάδα είναι η ολοκλήρωση από τους συμμετέχοντες μίας μισάωρης ξεχωριστής ατομικής συνέντευξης σε συνεργασία με τους συντονιστές, περίπου μία βδομάδα ύστερα από τη λήξη των συνεδριών. Η συνέντευξη αυτή παρέχει την ευκαιρία στα μέλη να επαναφέρουν στη μνήμη τους ό,τι έχουν αποκτήσει από την εμπειρία της ομάδας αυτής, τις διάφορες δραστηριότητες και προόδους που υπήρξαν. 2.2 Παιδιά Διαζευγμένων Γονέων (2ο πρόγραμμα Ψ/Ε ομάδας) 13

14 Το δεύτερο άρθρο ασχολείται με την περιγραφή ενός Ψ/Ε προγράμματος, το οποίο λέγεται «Conducting a Children s Divorce Group: One Approach». Παρουσιάζει μία ομάδα παιδιών 8 συνεδριών σε χρονικό διάστημα 8-εβδομάδων που ενσωματώνει την τέχνη και τις δημιουργικές δραστηριότητες, καθώς και μια παράλληλη ομάδα γονέων. Ο στόχος του προγράμματος είναι να ενισχύσει τις ικανότητες των παιδιών να επικοινωνούν με τους γονείς και τους συντονιστές. Γενικά, οι συμμετέχοντες ασχολούνται με την αποτελεσματική απελευθέρωση των οδυνηρών επιπτώσεων που ίσως έχουν βιώσει με το διαζύγιο των γονιών τους, το να επικοινωνούν ανοιχτά, και τον εντοπισμό των πλεονεκτημάτων στο συστήματα της οικογένειάς τους. 2.2Εισαγωγή Το διαζύγιο αποτελεί πραγματικότητα για τη σύγχρονη κοινωνία. Η καθιέρωση του δίνει στα ζευγάρια μια ευκαιρία να επανεξετάσουν το γάμο τους. Ωστόσο, η ύπαρξη παιδιών οξύνει τη δυσκολία αυτής της απόφασης. Παρόλο που οι επιπτώσεις είναι ευρέως γνωστές, σπάνια δίνεται ουσιαστική βαρύτητα για την ψυχική αποκατάσταση των παιδιών. Πάνω από 1 εκατομμύριο παιδιά έρχονται αντιμέτωπα με το διαζύγιο των γονιών τους κάθε χρόνο. Στις Ηνωμένες Πολιτείες προβλέπεται ότι 4 ή 6 στους 10 γάμους να καταλήξουν σε διαζύγιο. Επιπλέον, μια μελέτη παρουσιάζει ότι προς το παρόν μόνο το 32% των παιδιών στις ΗΠΑ δεν ζουν με δύο παντρεμένους γονείς. Αρκετά παιδιά είναι ηλικίας μικρότερης των 6 ετών κατά τη στιγμή του διαζυγίου. Τα βασικότερα ζητήματα που τίθενται είναι της επιμέλειας, της επικοινωνίας, της νέας ανατροφής των παιδιών, καθώς και της υποστήριξης του παιδιού. Συχνά, το μειωμένο οικογενειακό εισόδημα ή ακόμα οι συγκρούσεις των γονέων σε εξέλιξη και μη γονική συμμετοχή μπορούν επίσης να μολύνουν την οικογενειακή ζωή. Οι ειδικοί εξακολουθούν να διαφωνούν ως προς τις τελικές μακροπρόθεσμες επιπτώσεις του διαζυγίου όσον αφορά τα παιδιά, ενώ μια μελέτη παρουσιάζει τις δυσκολίες προσαρμογής των παιδιών σε αυτή τη νέα κατάσταση. Μεταξύ των συνεπειών διακρίνουμε την ακαδημαϊκή επιδείνωση, αντικοινωνικές και παραβατικές συμπεριφορές, άγχος, χαμηλή αυτοεκτίμηση και κατάθλιψη. Ταυτόχρονα, μπορούμε να σημειώσουμε την πρόωρη ωρίμαση, δυσκολίες στις σχέσεις και χρήση παράνομων ναρκωτικών. Άλλες μελέτες εκλαμβάνουν την ελαστικότητα, που καλλιεργείται σε ένα συγκρουσιακό οικογενειακό περιβάλλον, ως ένα προϊόν διαβίωσης στην ενήλικη ζωή. Από την άλλη πλευρά, οι Hetherington και Wallerstein αμφισβητούν τις απόλυτες μακροπρόθεσμες επιπτώσεις από την οικογενειακή διάλυση όταν τα παιδιά ενηλικιώνονται. Οι ερευνητές δεν μπόρεσαν, ωστόσο, να προσδιορίσουν ένα πλαίσιο, που υποστηρίζει μια «κανονιστική» τροχιά σχετικά με το διαζύγιο. Δεν υπάρχει καμία αμφιλογία, ωστόσο, ότι οι ασταθείς, χαοτικές και διασπαστικές περίοδοι κατά τη συζυγική διάλυση μπορούν συχνά να συντρίψουν ολόκληρο το περιβάλλον του παιδιού. Η έντονη γονική σύγκρουση διεισδύει σε όλες τις πτυχές της οικογενειακής ζωής και θέτει σε κίνδυνο την ψυχολογική ευημερία των παιδιών, τότε απαιτείται άμεση παρέμβαση. Εν τούτοις τα αποτελέσματα του διαζυγίου μπορεί να ποικίλουν ανάλογα με την ιδιοσυγκρασία του παιδιού. Μερικά παιδιά φαίνεται να είναι ιδιαίτερα ευάλωτα στο να αντιμετωπίζουν δυσκολίες, άλλα είναι περισσότερο ψύχραιμα. Αυτό εξαρτάται από το φύλο, την ηλικία, την ιδιοσυγκρασία και την κοινωνική νόηση. Όσον αφορά την ηλικία, τα παιδιά προσχολικής ηλικίας συχνά υποχωρούν, φοβούνται την εγκατάλειψη, και κατηγορούν τον εαυτό τους. Τα μέσης-ηλικίας παιδιά παρουσιάζουν μέτρια κατάθλιψη, μειωμένες ακαδημαϊκές επιδόσεις, φαντασιώσεις επανένωσης, αισθήματα απόρριψης από τον ένα γονέα και φόβου ότι θα αντικατασταθεί, και επιμένουν στην αποχώρηση του ενός γονέα από το σπίτι. Τα μεγαλύτερα παιδιά εκφράζουν οργή, κατηγορούν τον ένα γονέα και υπάρχει πιθανότητα να αναπτύξουν σωματικά 14

15 συμπτώματα. Σε γενικότερο πλαίσιο, τα μεγαλύτερα παιδιά παρουσιάζουν μεγάλη επικινδυνότητα, καθώς μπορεί να εκδηλώσουν προκλητικές συμπεριφορές σεξουαλικού χαρακτήρα, χειροτερεύουν στο σχολείο, ή εμπλέκονται σε παράνομη χρήση ναρκωτικών. Αντίθετα, ανάλογα με την ικανότητα του παιδιού να διαχειρίζεται τις καταστάσεις τα μεγαλύτερα παιδιά μπορούν να αναλάβουν υπεύθυνα το ρόλο ενός γονέα απουσιάζοντας από δραστηριότητες και εμπειρίες της ηλικίας τους. Σε κάθε περίπτωση, οι γονικές συγκρούσεις υψηλής έντασης μεγεθύνουν την αδυναμία προσαρμογής του παιδιού. Επίσης, τα παιδιά με ιδιαίτερα ευαίσθητη ιδιοσυγκρασία προσαρμόζονται δύσκολα στην οικογενειακή αναστάτωση, ενώ τα καλά προσαρμοσμένα παιδιά με πιο ελαστική ιδιοσυγκρασία προσαρμόζονται ευκολότερα. Η διάλυση του βασικού οικογενειακού πυρήνα επηρεάζει σημαντικά τα παιδιά που είναι συναισθηματικά εύθραυστα. Για το λόγο αυτό, οι συντονιστές πρέπει να αναπτύξουν στρατηγικές για να συμμετάσχουν και να συνεργαστούν με ποικίλες ευαισθησίες των παιδιών. Σε ιδανικές συνθήκες, οι δυο γονείς συνεργάζονται για να αποφευχθεί η σύγκρουση μεταξύ τους και στηρίζουν ο ένας τον άλλο στην ανατροφή των παιδιών προς όφελος των παιδιών τους. Επειδή το ιδανικό δεν είναι η γενική πραγματικότητα, προτείνεται ένα γενικό μοντέλο με απώτερο σκοπό να βοηθηθούν τα παιδιά και τις οικογένειες να προκειμένου να αντιμετωπισθούν τις συνέπειες του διαζυγίου. Νοσοκόμες εργάζονται με παιδιά, ενήλικες και συμβούλους οικογενειών σε πολλαπλά παράθυρα. Αυτή η επαφή επιτρέπει στις νοσοκόμες να εκπαιδεύσουν τις οικογένειες με επίσημους και ανεπίσημους τρόπους Περιγραφή: Διεξαγωγή Προγράμματος Η ομάδα έλαβε χώρα στο Νοσοκομείο Emma Pendleton Bradley δωρεάν, για παιδιά που νοσηλεύονται ή όχι. Η εφηβική ψυχιατρική μονάδα συνδέθηκε με το Πανεπιστήμιο Brown. Το πρόγραμμα δεν διαφημίστηκε εξωτερικά. Συστάσεις προέρχονταν από τους κλινικούς γιατρούς που εργάζονται στα εξωτερικά ιατρεία του νοσοκομείου, κατευθείαν από την κοινότητα και ένα μικρό ποσοστό από τις μονάδες νοσηλείας. Το πρόγραμμα θα διαρκούσε τελικά 8 εβδομάδες. Μια πειραματική ομάδα για μέσης ηλικίας παιδιά (ηλικίας 5-12) επικεντρωνόταν στην παροχή βοήθειας στους συμμετέχοντες να εκφράζουν τα συναισθήματα τους μέσα από την συζήτηση, την τέχνη, και το παιχνίδι, και διεξαγόταν ταυτόχρονα με ομάδα ψυχοπαιδαγωγικής στήριξης για τους γονείς. Η διεξαγωγή της θεραπείας πραγματοποιούνταν σε δύο κύκλους. Οι γονείς και τα παιδιά που είχαν ολοκληρώσει όλο το πρόγραμμα, όπως αναμενόταν δεν μπορούσαν να συμμετάσχουν ξανά. Οι οικογένειες που υποβάλλονταν σε διαζύγιο τα τελευταία 2-3 χρόνια πληρούσαν τα κριτήρια συμμετοχής στο πρόγραμμα. Οι γονείς δεν έπρεπε να είναι στη διαδικασία της επανένωσης, ενώ τα διαζύγια δεν έπρεπε να έχουν οριστικοποιηθεί νόμιμα για την αποδοχή τους στη θεραπεία, αλλά οι γονείς μπορούσαν να βγαίνουν ραντεβού με άλλους. Όλα τα παιδιά που έγιναν δεκτά πήγαιναν σχολείο ή ήταν ένα χρόνο πριν χωρίς να έχουν σημαντική καθυστέρηση ομιλίας ή διαταραχή σκέψης. Τα παιδιά με μακροχρόνιες έντονες δυσκολίες συμπεριφοράς που δεν ήταν εφικτό να γίνουν δεκτά από τα εξωτερικά ιατρεία και παραπέμφθηκαν για πιο εντατική θεραπεία. Σε περίπτωση που η κατάστασή τους σταθεροποιούνταν, αυτά τα παιδιά είχαν τη δυνατότητα να γίνουν δεκτά στο πρόγραμμα σε μεταγενέστερη ημερομηνία. Περιστασιακά οικογένειες άφησαν πρόωρα τη θεραπεία πριν από την τέταρτη συνεδρία. Μερικές οικογένειες επανήλθαν 1-2 χρόνια αργότερα και εξέφρασαν την ισχυρή δέσμευση να ολοκληρώσουν τώρα τις συνεδρίες. Ενήλικες και παιδιά ελέγχθηκαν για την καταλληλότητα τους για την ομάδα με έναν από τους αρχηγούς της ομάδας με ένα 90λεπτό οικογενειακής αξιολόγησης. Η πλειοψηφία των νέων πληρούσαν το κριτήριο διαταραχής της προσαρμογής. Ορισμένοι συμμετέχοντες είχαν παρόμοιες διαγνώσεις, όπως 15

16 ελλειμματική προσοχή, υπερκινητικότητα κ.α. Αδέλφια λήφθηκαν επίσης υπόψη για τη θεραπεία, εάν πληρούσαν τα κριτήρια. Αν τα αδέρφια ήταν στην ίδια ηλικιακή κατηγορία την απόφαση για το αν η θεραπεία θα γινόταν από κοινού την έπαιρνε ο κλινικός ιατρός, ενώ σε άλλες περιπτώσεις κάθε παιδί έπαιρνε μέρος σε ξεχωριστή ομάδα. Ένας γονέας από κάθε οικογένεια είχε προσκληθεί να παραστεί σε 75λεπτη συνεδρία κάθε βδομάδα για 8 εβδομάδες. Εάν ένας παππούς ή γιαγιά ή άλλος συγγενής ήταν ο κύριος κηδεμόνας ή διορισμένος νόμιμος κηδεμόνας, αυτός ή αυτή κλήθηκαν να παραστούν. Η πρόθεση της ομάδας ήταν να βοηθήσει τους γονείς να αποκτήσουν μια καλύτερη κατανόηση του τι βίωναν τα παιδιά τους, να ενισχύσει τις γονικές δεξιότητες μέσω της ψυχοεκπαίδευσης, και να παρέχει συναισθηματική υποστήριξη. Ωστόσο, δε θα παρέμβαιναν σε άμεσα διαπροσωπικά ζητήματα μεταξύ των γονιών. Οι ομάδες αποτελούνταν από άνδρες και γυναίκες. Η πλειοψηφία των γονέων που συμμετείχαν ήταν γυναίκες. Και οι δύο γονείς μπορούσαν να έχουν επικοινωνία με τους συντονιστές του προγράμματος. Υπήρχαν τέσσερις βοηθοί, δύο από τους οποίους είχαν ανατεθεί στην ομάδα των ενηλίκων και δύο στην ομάδα των παιδιών. Σε κάθε ομάδα ανώτερο μέλος ήταν ένας συντονιστής και μια εκπαιδευόμενη νοσοκόμα (APRN), με άδεια ψυχολόγου ή κοινωνικού λειτουργού, ενώ ο άλλος συντονιστής ήταν ένας εκπαιδευόμενος (ψυχίατρος ειδικευόμενος γιατρός, ασκούμενος κοινωνικός λειτουργός, κτλ). Τουλάχιστον ένας από τους συντονιστές έπρεπε να είναι ένας έμπειρος κλινικός ιατρός, ενώ ο άλλος μπορούσε να είναι εκπαιδευόμενος. Μετά από κάθε συνεδρίαση της ομάδας, οι τέσσερις συντονιστές συναντιούνταν για να συζητήσουν τη δυναμική των συνεδριάσεων, να εξερευνήσουν την παράλληλη διαδικασία, και οργανώσουν την επόμενη εβδομάδα. Το θεωρητικό πλαίσιο που ενσωματώθηκε στο πρόγραμμα Διαζύδιο στο Νοσοκομείο Emma Pendleton Bradley χρησιμοποίησε τους θεραπευτικούς παράγοντες του Yalom της ομαδικής ψυχοθεραπείας Παιδική Ομάδα: Διαμόρφωση Η μορφή της ομάδας των παιδιών ήταν πολύ προβλέψιμη από την άποψη της δομής, αλλά εξαιρετικά ευέλικτη σχετικά με την ποικιλία των δραστηριοτήτων στις οποίες θα μπορούσαν να συμμετέχουν τα παιδιά. Αρχικά συναντήθηκαν όλοι μαζί, συντονιστές, παιδιά και γονείς και στη συνέχεια χωρίστηκαν σε δυο ομάδες. Στα παιδιά είχαν δείξει που θα βρίσκονταν οι γονείς τους κατά τη διάρκεια της πρώτης εβδομάδας για να ανακουφιστούν το άγχος του αποχωρισμού. Ο κύριος στόχος της πρώτης συνεδρίας ήταν να δώσουν στα παιδιά την αίσθηση του ανήκειν σε ένα μη θεραπευτικό περιβάλλον, να παρέχουν υποστήριξη, και να βοηθήσουν στην ομαλοποίηση της εμπειρίας του διαζυγίου. Πολλά παιδιά αισθάνονταν απομονωμένα και διαφορετικά λόγω της αντίληψης τους ότι οι περισσότεροι συνομήλικοί τους ζούσαν σε άθικτες οικογένειες. Για εκπαιδευτικούς σκοπούς, λήφθηκε προφορική άδεια από τους γονείς για να μοιραστούν όλα τα έργα τέχνης που τα παιδιά δημιούργησαν κατά την διάρκεια του προγράμματος και συμφώνησαν να φωτοτυπηθεί η δουλειά τους ανώνυμα και να μοιράζεται με άλλους επαγγελματίες του τομέα της υγείας ή σε άλλα εκπαιδευτικά σεμινάρια. Ένα ελαφρύ σνακ σερβιριζόταν εβδομαδιαία κατά την έναρξη της κάθε συνεδρίας για να συμβάλει στο παρήγορο και εκπαιδευτικό περιβάλλον. Αυτό ήταν η φυσική μετάβαση από το «ζέσταμα» στο τμήμα της θεραπευτικής εργασίας. Όλες οι δραστηριότητες προσανατολίζονταν προς τη μεγιστοποίηση της ικανότητας του παιδιού να κατανοήσει τα συναισθήματά του και να συνειδητοποιήσει την παρούσα δομή της οικογένειας, ξεκινώντας από το να δεχτεί τους αναθεωρημένους ρόλους, βελτιώνοντας παράλληλα τις διαπροσωπικές δεξιότητες. 16

17 2.2.3 Αναλυτική παρουσίαση συνεδριών Η ομαδική διαδικασία ποικίλλει ανάλογα με τους συμμετέχοντες, την προσωπικότητα, τη δομή, την ηλικία, το φύλο, και τη μοναδική οικογενειακή εμπειρία, καθώς και την στροφή των συντονιστών της ομάδας. Η απεικόνιση του διαζυγίου από τα παιδιά διέφερε. Για παράδειγμα, το απεικόνιζαν ως πόλεμο ή ως τέρας, έγραφαν ποίημα ή ραπ τραγούδια κτλ. Μια ανασκόπηση των σημειώσεων της ομάδας κατά την τελευταία δεκαετία, αποκάλυψε το εξής μοτίβο συμπεριφοράς των παιδιών. Τα παιδιά των οποίων οι γονείς είχαν γενικά πιο βίαιες σχέσεις παρουσίασαν υψηλότερο ποσοστό αδυναμίας να προσαρμοστούν. Τα παιδιά που είχαν ελάχιστη ή καμία επαφή με τον ένα γονέα γενικά εξιδανίκευαν τον απόντα γονέα. Ορισμένα ένιωσαν υπερβολικά προστατευμένα από τον ένα γονέα, συνήθως τη μητέρα ή συμπεριφέρθηκαν σαν τον δυσλειτουργικό απόντα γονέα στο σπίτι, προκειμένου να καλύψει το κενό. Από την άποψη της εξέλιξης της ομάδας, η συνεκτικότητα ήταν γενικά σε εφαρμογή από τα μέσα της τρίτης συνεδρίας. Άρχισαν επίσης να δημιουργούνται διάφορες προσωπικότητες και μέσα στην ομάδα όπως κλόουν, επαναστάτης, μη συμμετέχων, αρχηγός κτλ. Τα παιδιά μέχρι την τέταρτη εβδομάδα είχαν αποκτήσει ένα επίπεδο άνεσης και σύνδεση το ένα με το άλλο. Αρχικά, τα παιδιά ανησυχούσαν γνωρίζοντας ότι οι γονείς θα μπαίνουν στο τελευταίο μισό κάθε συνεδρίας. Αλλά όταν οι γονείς εντάχθηκαν πραγματικά στο τελευταίο μέρος της συνεδρίασης, τα παιδιά γενικά έδειξαν στους γονείς τα έργα τους με ένα περιορισμένο και μελαγχολικό τρόπο. Η έβδομη συνεδρία ήταν και η τελική. Από την μεριά των γονέων και των παιδιών υπήρχε αμφιταλάντευση σχετικά με το αν το πρόγραμμα ήταν βοηθητικό, παράπονα για ορισμένες δραστηριότητες που δεν έγιναν, και αιτήματα για περισσότερες συνεδρίες. Η δομή της όγδοης ομάδας είχε μια διασκεδαστική εστίαση και ο στόχος του ήταν αφήσει τα μέλη με μια αίσθηση ολοκλήρωσης. Από ένα τελευταίο παιχνίδι τα παιδιά ενίσχυσαν την ικανότητα τους να αναγνωρίζουν τις θετικές πτυχές του κηδεμόνα και του οικογενειακού περιβάλλοντος. Στο τέλος δόθηκαν πιστοποιητικά που αναγνώριζαν την ολοκλήρωση της θεραπείας και μια λίστα θετικών ιδιοτήτων που κατείχαν οι συμμετέχοντες στο τέλος της θεραπείας, μαζί με όλα τα πρωτότυπα έργα τέχνης που ολοκληρώθηκαν κατά τη διάρκεια του προγράμματος. Οι γονείς, μετά το τέλος και της όγδοης συνεδρίας, συμμετείχαν σε μια συνάντηση μέσα σε 4 έως 8 εβδομάδες μετά την ολοκλήρωση της θεραπείας Συμπέρασμα Με την εκπόνηση της συγκεκριμένης εργασίας αντιληφθήκαμε τα οφέλη της διαρκούς εξέλιξης στους τομείς της υγείας και συγκεκριμένα της ψυχικής υγείας μέσω πειραμάτων ή ερευνών. Ερευνήσαμε κυρίως, τον τρόπο με τον οποίο ένα διαζύγιο θα μπορούσε να είναι λιγότερο επώδυνο για την ψυχοσύνθεση ενός παιδιού και συνεπώς για την μελλοντική του συναισθηματική ωριμότητα και ανάπτυξη. Έτσι κατανοήσαμε τη διάδοσή του διαζυγίου στις μέρες μας και παρουσιάσαμε τις συνέπειες, που προκαλεί. Υπάρχουν, ωστόσο, ορισμένες παρεμβάσεις που μπορούν να μειώσουν κάποια από τις αναμενόμενες επιπτώσεις του διαζυγίου. Η έρευνα, που μελετήσαμε υποστηρίζει ότι οι παρεμβάσεις οδηγούν σε συχνά θετικά αποτελέσματα. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι το άγχος του διαζυγίου εμφανίζεται με διάφορους τρόπους και στα παιδιά και στους ενήλικες. Επιπλέον, εξειδικευμένοι θεράποντες ιατροί ή νοσοκόμες μπορούν εργασθούν με τα παιδιά και τους ενήλικες ως σύμβουλοι οικογενειών. Αυτή η επαφή επιτρέπει στις νοσοκόμες ή τους γιατρούς να εκπαιδεύσουν τις οικογένειες και με επίσημους και ανεπίσημους τρόπους. Για παράδειγμα, μια προηγμένη νοσοκόμα (APRN) είναι σε θέση να συνεργαστεί με τα μέλη της ομάδας της υγειονομικής περίθαλψης και 17

18 να διδάξει σε άλλους πως να διοικήσουν αυτού του τύπου τις ομάδες. Οι ομάδες θεραπείας θα μπορούσαν να διεξαχθούν σε σχολεία, χώρους λατρείας και άλλους ρυθμιστές της κοινότητας. Ωστόσο, οι θεραπευτικές ομάδες γύρω από το ζήτημα του διαζυγίου δρουν βραχυπρόθεσμα, για το λόγο αυτό οι γονείς θα πρέπει να δώσουν στα παιδιά τους ένα περιβάλλον χαμηλό σε διαπροσωπικές συγκρούσεις και υψηλό σε γονική συνοχή και συναισθηματική σταθερότητα. Τα παιδιά πρέπει να αισθάνονται ασφάλεια και ιδανικά ελευθερία να επικοινωνούν με τα συναισθήματά τους και τις εσωτερικές τους ανάγκες. Ο απώτερος στόχος για τις οικογένειες είναι να προχωρούν αποτελεσματικά στις καθημερινές προκλήσεις δίνοντας στα παιδιά μια αίσθηση ασφάλειας και ελπίδας ότι θα προχωρήσουν μπροστά με τις ζωές τους. 18

19 ΕΝΟΤΗΤΑ 3: ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΨΥΧΟΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Τίτλος Προγράμματος: «Παιδιά Διαζευγμένων Γονέων Ανάπτυξη Δεξιοτήτων Αντιμετώπισης Των Απορροιών Του Διαζυγίου» 3.1 Παιδία Διαζευγμένων Γονέων - Εισαγωγή Η ψυχική φθορά απειλεί το σύγχρονο άνθρωπο, που ζει σε ένα περιβάλλον διαρκών αλλαγών, όπου πρέπει να αποφασίζει και να επιλέγει γρήγορα και συχνά. Ο τρόπος ζωής του τον ωθεί σε ακραίες συμπεριφορές λόγω καταπιεσμένων συναισθημάτων. Έτσι, το διαζύγιο των γονέων είναι μια πραγματικότητα για την σύγχρονη κοινωνία και είναι ένα θέμα που έχει απασχολήσει κατά καιρούς αρκετά τους ειδικούς ψυχικής υγείας. Πολλές είναι οι μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί σχετικά μ αυτό το ζήτημα και αποδεικνύουν πως το διαζύγιο επηρεάζει σε πολύ μεγάλο βαθμό τα παιδιά, τα οποία αναπόφευκτα υποφέρουν. Αυτό που πρέπει να σημειωθεί είναι πως τα παιδιά των χωρισμένων γονιών περιμένουν καρτερικά και με αγωνία την επανασύνδεση της οικογένειάς τους ακόμη και μέχρι την εφηβεία. Μπορεί η αρχική οικογένεια να ήταν πιεσμένη αλλά το παιδί θέλει και τους δύο γονείς του μαζί. Τις περισσότερες φορές οι γονείς που αποφασίζουν να προχωρήσουν σε ένα διαζύγιο κάνουν το λάθος να βάζουν το παιδιά στο μέσο της «δίνης» που τους έχει παρασύρει κι έτσι το παιδί τους μπαίνει σε έναν φαύλο κύκλο που δεν τελειώνει ποτέ. Το παιδί πληγώνεται πολύ καθώς παρακολουθεί τους γονείς του να «πολεμούν» μεταξύ τους με ανταγωνισμό και θυμό. Εξαιτίας αυτού, είναι πολύ πιθανό στο μέλλον να απουσιάζει από τις σχέσεις του η ευαισθησία. Πολλές φορές βλέπουμε το διαζύγιο να περνάει από γενιά σε γενιά σαν μία παράδοση. Τα παιδιά χωρισμένων γονιών αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο μεγαλώνοντας να γίνουν οξύθυμοι, ανασφαλείς ή επιθετικοί ενήλικες. Επιπλέον, τα παιδιά χωρισμένων γονέων παρουσιάζουν δυσκολίες στην ψυχολογική προσαρμογή. Πιο συγκεκριμένα, στο γνωστικό, συναισθηματικό και οικογενειακό επίπεδο. Ακόμη παρουσιάζουν δυσχέρεια στην ανάπτυξη της ταυτότητας, της αυτοεκτίμησης και της αυτό- εικόνας, ιδιάζουσες αντιλήψεις για τη σημασία των παιδιών στην οικογένεια, άκαμπτες απόψεις για τις οικογενειακές σχέσεις και συνοχή και για τα μελλοντικά σχέδια για γάμο, κοινωνικό κομφορμισμό, και έλλειψη κινήτρων για επιτυχία. Συμπληρωματικά, βρέθηκε ότι τα πρωτότοκα παιδιά των χωρισμένων γονιών είναι πιο ευάλωτα σε ψυχικές διαταραχές. Οι διαταραχές στη συμπεριφορά προκαλούνται προφανώς επειδή τα παιδιά θεωρούν ότι τα ίδια είναι υπεύθυνα για το χωρισμό των γονιών τους. Επίσης, οι απόπειρες αυτοκτονίας είναι συχνότερες σε παιδιά χωρισμένων γονιών. Οι μαθησιακές δυσκολίες των παιδιών χωρισμένων γονιών εντοπίζονται κυρίως στην ανάγνωση και τη γραφή. Σύμφωνα με τους McCombs και Forehand (1989), το διαζύγιο αποτελεί έναν από τους πιο αγχογόνους παράγοντες και για τη ζωή των εφήβων, που μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την σχολική επίδοση. Το νέο οικογενειακό πλαίσιο που διαμορφώνεται προκαλεί αύξηση του άγχους και στη συνέχεια, διαταραχές κατάθλιψης στα παιδιά. Έρευνες έχουν δείξει ότι η αυτοεκτίμηση παραμένει σταθερή στα παιδιά που ζουν και με τους δυο γονείς τους. Αντίθετα, κατά τη χρονική περίοδο που βιώνουν το διαζύγιο η αυτοεκτίμηση μειώνεται για ν ανέβει πάλι όταν έχει παρέλθει αρκετός χρόνος από τότε που βίωσαν τον χωρισμό των γονιών τους. Οι έφηβοι, των οποίων οι γονείς έχουν χωρίσει ή ζουν σε διάσταση, αντιμετωπίζουν αυξημένο κίνδυνο εκδήλωσης διαφόρων ψυχοσωματικών προβλημάτων. Τέλος, υπάρχουν παράγοντες που φαίνεται να είναι περισσότερο επιβαρυντικοί για τα παιδιά από ένα διαζύγιο: Ο βασικότερος από αυτούς είναι η εχθρότητα και η επιθετικότητα ή η ψυχρότητα και η παραμέληση που συχνά αναπτύσσονται και ευδοκιμούν σε γάμους που δεν λειτουργούν. Συνεπώς είναι 19

20 καλύτερο και για τους γονείς αλλά και για τα παιδιά το διαζύγιο, γιατί με αυτόν τον τρόπο επανέρχεται η ηρεμία στο περιβάλλον που ζει το παιδί, αποφεύγεται το άγχος και άλλα άσχημα συναισθήματα που προσφέρει ένα περιβάλλον με διαμάχες και συγκρούσεις. Με βάση όλα τα παραπάνω είναι κομβική η παρέμβαση από την κοινωνία και τους φορείς με στόχο την ομαλή και πάνω από όλα παιδαγωγικού χαρακτήρα αντιμετώπιση. 3.2 Σχεδιασμός Του Προγράμματος Ψυχοεκπαιδευτικής Ομάδας- Δομή Του Προγράμματος, Συμμετέχοντες Και Κριτήρια Επιλογής Για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση, δημιουργήθηκε ένα ψυχοεκπαιδευτικό πρόγραμμα με θέμα τα Παιδιά Διαζευγμένων Γονέων το οποίο αποτελείται από 8 συνεδρίες. Το πρόγραμμα ονομάστηκε: «Παιδιά Διαζευγμένων Γονέων Ανάπτυξη Δεξιοτήτων Αντιμετώπισης Των Απορροιών Του Διαζυγίου». Το πρόγραμμα αποτελείται από 8 συνεδρίες, διάρκειας 60 έως 75 λεπτών η κάθε μία. Δικαίωμα συμμετοχής έχουν παιδιά ηλικίας από 10 έως 12 ετών, τα οποία θα συγκροτούν ομάδες 8 έως 12 ατόμων συνολικά. Διαλέξαμε παιδιά στις προεφηβικές ηλικίες, διότι έχουν την δυνατότητα να εκφραστούν καλύτερα και ως παιδιά πριν την εφηβεία είναι συναισθηματικά πιο ευάλωτα. Επίσης, είναι επιθυμητό η ομάδα να αποτελείται από μέλη και των δυο φύλων για μεγαλύτερη κινητοποίηση και ευελιξία. Βέβαια, στις προεφηβικές ηλικίες ο συνδυασμός των δυο φύλων στην ίδια ομάδα αποτελεί πραγματική πρόκληση τόσο για τον συντονιστή όσο και για τα μέλη, καθώς σε αυτές τις ηλικίες τα αγόρια και τα κορίτσια προτιμούν να κάνουν πράγματα χωριστά και συχνά δυσκολεύονται να συνυπάρξουν. Η εθνικότητα θα προτιμάτε να είναι ή μόνο Ελληνική ή αν υπάρξουν άτομα διαφορετικής εθνικότητας ή φυλής να είναι τουλάχιστον δυο από την ίδια. Έτσι θα αποφεύγονται οι συγκρούσεις μεταξύ των παιδιών διαφορετικών εθνικοτήτων σε περιόδους σύγκρουσης ή υψηλού άγχους για την ομάδα. Η επιλογή των μαθητών, που θα συμμετάσχουν, έγινε μετά από τη προτροπή σχολικών σύμβουλων ή και γονέων για μαθητές που έχουν βιώσει χωρισμό των γονιών τους. Επίσης, για την συμμέτοχη τους απαραίτητη ήταν η γονική συναίνεση. Οι συντονιστές θα είναι ένας εκπαιδευτικός και ένας παιδοψυχολόγος με αποτέλεσμα ο καθένας να συνεισφέρει με διαφορετικό τρόπο στην ομάδα. Ο ρόλος των συντονιστών (2 στο σύνολο) της ομάδας είναι να μπορέσουν να σχεδιάσουν προσεκτικά το αντικείμενο κάθε συνεδρίας, και έκτος αυτού οφείλουν να προσελκύσουν το ενδιαφέρον των μελών της ομάδας, φέρνοντας τους παράλληλα πιο κοντά, ώστε να αποκτήσουν ασφάλεια και εμπιστοσύνη μεταξύ τους. Αυτό μπορεί να συμβεί με την σωστή επιλογή των δραστηριοτήτων και του υλικού που θα αξιοποιηθούν. Τέλος η ομάδα θα είναι κλειστή, με ψυχοεκπαιδευτικό και συμβουλευτικό χαρακτήρα. 3.3 Συνεδρίες 1η Συνεδρία: Γνωριμία - Στόχοι Ομάδας Και Θέσπιση Κανόνων Λειτουργίας Της Ομάδας ΘΕΜΑ: Γνωριμία των μελών και δημιουργία των πρώτων σχέσεων μεταξύ τους. Στόχος: Οι συμμετέχοντες να αναπτύξουν καλύτερη σχέση μεταξύ τους και να εξοικειωθούν με την ιδέα της συμμετοχής τους στο πρόγραμμα, αναγνωρίζοντας του στόχους του. Δραστηριότητες: Όντας η πρώτη συνάντηση του προγράμματος, είναι εύλογο να εισάγουμε ομαλά τα παιδιά στο στόχο του προγράμματος και στο πνεύμα των συναντήσεων. Επειδή η ομάδα συναντιέται για πρώτη φορά είναι σημαντικό να δοθεί χρόνος για τη γνωριμία των παιδιών. Για το σκοπό αυτό η συνάντηση ξεκινά με μια μικρή δραστηριότητα για να χαλαρώσουν τα παιδιά και να σπάσει ο πάγος μεταξύ τους. Πιο συγκεκριμένα, οι συντονιστές ζητούν από κάθε παιδί να πει το όνομα του και μαζί με αυτό να πει και τα 20

21 πέντε πιο σημαντικά πράγματα (υλικά ή μη) για αυτόν (δίδεται κάποιος χρόνος στα παιδιά ώστε να σκεφτούν). Στη συνέχεια, ο προηγούμενος πρέπει από αυτά τα πράγματα να πει ποιο θα αφαιρούσε και γιατί. Όταν τελειώσει, το παιδί που είχε πει τα πέντε σημαντικά πράγματα για αυτόν του εξηγεί γιατί είχε προσθέσει το συγκεκριμένο πράγμα που αυτός αφαίρεσε. Έτσι, τα παιδιά και οι συντονιστές αποκτούν μια καλύτερη εντύπωση για όλα τα μέλη της ομάδας, προβληματίζονται με την συζήτηση η οποία είναι αναγκαία σε αυτή την δραστηριότητα και καταλαβαίνουν πως ο καθένας είναι διαφορετικός και μοναδικός και πως θα πρέπει να σέβονται τις εμπειρίες και την προσωπικότητα των ανθρώπων που συναναστρέφονται. Ύστερα, αφού τα παιδιά έχουν γνωριστεί για πρώτη φάση, ο συντονιστής αναφέρει συνοπτικά το θέμα και τους στόχους όλου του προγράμματος του οποίου συμμετέχουν και ζητά στα παιδιά να γράψουν σε μια σύντομη παράγραφο τους στόχους και τις προσδοκίες, τα οποία θα διαβαστούν στη συνέχεια σε όλη την ομάδα και θα συζητηθούν οι κοινοί στόχοι και προβληματισμοί των παιδιών. Τέλος, κλείνοντας την τρέχουσα συνεδρία οι συντονιστές μαζί με τα παιδιά είναι απαραίτητο να θεσπίσουν κάποιους κανόνες για την ομαλή διεκπεραίωση και λειτουργία της ομάδας, οι οποίοι θα είναι κοινώς αποδεκτοί από το σύνολο της ομάδας και θα μπορέσουν να εξασφαλίσουν γι αυτήν ένα κλίμα ασφάλειας και εμπιστοσύνης. Τέτοιοι κανόνες είναι, για παράδειγμα, ο σεβασμός και ειλικρίνεια μεταξύ των μελών ή ελεύθερη έκφραση ερωτήσεων χωρίς κριτική από τα μέλη. 2η Συνεδρία: Εξερεύνηση Συναισθημάτων ΘΕΜΑ: Θύμηση των αρχικών συναισθημάτων των παιδιών και εξερεύνηση του αντίκτυπου αυτών των συναισθημάτων σήμερα. Στόχος: Οι συντονιστές να έχουν μια πιο αναλυτική ιδέα για την συναισθηματική κατάσταση κάθε μέλους της ομάδας και τα παιδιά να καταλάβουν ότι δεν είναι τα μόνα που βιώνουν την δύσκολη αυτή κατάσταση του χωρισμού των γονιών τους. Δραστηριότητες: Κατά την έναρξη της 2ης συνεδρίας τα παιδιά θα πάρουν μέρος σε μια δραστηριότητα για ζέσταμα (warm-up) και για να επανέλθουν στην αίσθηση του ομαδικού πνεύματος και της συνεργασίας. Πιο αναλυτικά, ο συντονιστής θα ζητήσει από τα παιδιά να χωριστούν σε ομάδες των δυο και το κάθε ζευγάρι στην αρχή πρέπει να πατάει μόνο δυο πόδια αντί για τέσσερα που έχουν συνολικά και τα δυο άτομα της ομάδας. Ύστερα θα χωριστούν σε ομάδες των τριών ή τεσσάρων ατόμων και θα πρέπει να συνεργαστούν (να πάρει αγκαλιά ο ένας τον άλλο ή οι δυο να κάνουν κουτσό και τον τρίτο να τον κρατάνε αγκαλιά) ώστε να πατάνε μόνο δυο πόδια πάλι σε κάθε ομάδα, μετά ομάδες των πέντε ατόμων και να πατάνε τέσσερα πόδια κτλ. Μέχρι που όλα τα παιδιά, σαν μια ομάδα, να πρέπει να συνεργαστούν ώστε να πατάνε όσα πόδια πει ο συντονιστής ανάλογα με τον αριθμό των παιδιών της ομάδας. Στη συνέχεια, ζητά από τα παιδιά να γράψουν μια σύντομη παράγραφο που να περιγράφουν τα πρώτα τους συναισθήματα όταν έμαθαν ή αντιλήφθηκαν ότι οι γονείς τους πρόκειται να πάρουν διαζύγιο, αν έχουν παραμείνει μερικά από αυτά τα συναισθήματα ή αν τα νιώθουν τόσο έντονα και σήμερα. Όταν τελειώσουν όλα τα παιδιά, κάθε παιδί ξεχωριστά διαβάζει την παράγραφο που έγραψε σε όλους. Με αυτόν τον τρόπο τα παιδιά συνειδητοποιούν τα κοινά συναισθήματα και καταστάσεις,που μπορεί να έχουν βιώσει, δημιουργούν μεγαλύτερους συναισθηματικούς δεσμούς μεταξύ τους και νιώθουν το αίσθημα του ανήκειν. Οι συντονιστές από την άλλη πλευρά αναγνωρίζουν τα βαθύτερα συναισθήματα των παιδιών, την κατάσταση που βρίσκονται ψυχολογικά και τον βαθμό που επηρεάστηκε το κάθε παιδί από τον χωρισμό των γονιών του. Οι συντονιστές κατά την διάρκεια αυτής της δραστηριότητας οφείλουν να παρακολουθούν τα παιδιά με προσήλωση και κατανόηση, να τους εξηγούν πως όλα αυτά που νιώθουν ή έχουν νιώσει είναι απόλυτα φυσιολογικά και αναμενόμενα, ώστε να νιώθουν πιο άνετα να εκφραστούν μέσα στην ομάδα. Αυτή η δραστηριότητα μπορεί να δημιουργήσει και κάποιες μη αναμενόμενες συμπεριφορές των παιδιών, όπως ξαφνική θλίψη, ανησυχία ή και θυμό στην θύμηση άσχημων και οδυνηρών καταστάσεων που υπάρχει περίπτωση να είχαν καιρό να σκεφτούν. 21

22 3η Συνεδρία: Απώλειες λόγω του Διαζυγίου ΘΕΜΑ: Συναισθηματικές κυρίως απώλειες των μελών λόγω του διαζυγίου των γονιών τους. Στόχος: Να εντοπίσουν τι έχουν χάσει το κάθε μέλος ξεχωριστά βιώνοντας τον χωρισμό των γονιών τους και να βρουν κάποιες λύσεις αντιμετώπισης αυτών για την εξω-ομαδική τους ζωή. Δραστηριότητες: Κατά την έναρξη της 3 ης συνεδρίας ένας από τους συντονιστές εξηγεί περιληπτικά το θέμα της τρέχουσας συνεδρίας. Στη συνέχεια, κάθονται όλοι σε έναν κύκλο συζητώντας ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά μιας ιδανικής οικογένειας, όπως την έχει στο μυαλό του κάθε παιδί. Ταυτόχρονα ένας από τους συντονιστές σημειώνει σε μια λίστα όλα αυτά που λένε τα παιδιά, ώστε όταν τελειώσει η κουβέντα να έχουν όλες τις ιδέες συνοπτικά. Κατά την λήξη της συζήτησης αυτής ο συντονιστής ζητά από τα παιδιά να διαλέξουν ένα ή δυο από τα χαρακτηριστικά που έχουν γράψει και να εξηγήσουν γιατί διάλεξαν τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Ο ένας από τους συντονιστές βοηθά τα παιδιά να ξεδιπλώσουν τις ιδέες τους ρωτώντας διάφορες ερωτήσεις του τύπου: «Γιατί θεωρείς σημαντικό μια υγιής οικογένεια να έχει αυτό το χαρακτηριστικό», «Τι θα σου πρόσφερε συναισθηματικά αν ήσουν μέλος μιας οικογένειας που να πληροί τα χαρακτηριστικά που διάλεξες;», «Θεωρείς ότι μια οικογένεια χωρίς τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά θα σου δημιουργούσε θλίψη ή άλλα αρνητικά συναισθήματα και ποια;» κτλ. Με αυτόν τον τρόπο το ίδιο το παιδί, αρχικά, αλλά και οι συντονιστές θα αντιληφθούν τις απώλειες που έχει φέρει το διαζύγιο των γονιών του κάθε παιδιού και έτσι το κάθε μέλος της ομάδας θα μπορεί να εστιάσει στα σημεία της εσωτερικής του ιδιοσυγκρασίας τα οποία θα πρέπει να βελτιώσει, να καλύψει ή να θεραπεύσει μέσα από τις δραστηριότητες της ομάδας αλλά και έξω από αυτήν στην δεδομένη κατάσταση της οικογένειας του κάθε μέλους. Ο συντονιστής θα πρέπει, για να βοηθήσει τα παιδιά να συνειδητοποιήσουν πιο γρήγορα αυτές τις απώλειες, να επισημαίνει μερικά πράγματα από αυτά που λέει το παιδί και να το οδηγεί σε ένα συμπέρασμα πιο συγκεκριμένο αν βέβαια το ίδιο το παιδί φαίνεται πως δεν μπορεί να συνδυάσει τα σημαντικά χαρακτηριστικά της ιδανικής οικογένειας με τα κενά και τις ελλείψεις που έχει φέρει η κατάσταση της οικογένειάς του στον εαυτό του. Σε αυτήν τη περίπτωση είναι αρκετά πιθανό μερικά παιδιά να εμφανίσουν έντονη θλίψη ή στεναχώρια. Εδώ ο συντονιστής θα πρέπει να παροτρύνει τα μέλη να εκφράσουν όλα τους τα συναισθήματα ώστε να μπορέσουν να βρουν όλοι μαζί κάποιες ιδέες για να αντιμετωπίσουν και να κατευνάσουν τις απώλειες στη μελλοντική ζωή τους. Επειδή, είναι σύνηθες να έχουν παραμείνει στα μέλη ελλιπώς επεξεργασμένα πολλά συναισθήματα και σκέψεις που προέκυψαν από την συζήτηση, για να μπορέσει το παιδί να επιστρέψει ομαλά στην εξω-ομαδική ζωή στο τέλος θα γίνει μια σύντομη δραστηριότητα χαλάρωσης. Αναλυτικότερα, ενώ ακούγεται μια ευχάριστη μουσική η ομάδα σχηματίζει κύκλο. Όλοι κλείνουν τα μάτια, απλώνουν τα χέρια τους εμπρός και κινούνται ελαφριά προς το κέντρο μέχρι να πιάσουν τα χέρια κάποιου άλλου. Κάθε χέρι πρέπει να κρατάει ένα μόνο χέρι. Κατόπιν ανοίγουν τα μάτια. Η ομάδα τώρα πρέπει να λύσει τον «κόμπο» στον οποίο είναι δεμένη χωρίς να λυθούν τα χέρια. Απαγορεύονται οι συζητήσεις κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού. Η επικοινωνία πρέπει να γίνεται με τα μάτια και τα σώματα. Και έτσι κλείνει η τρέχουσα ομάδα. 4η Συνεδρία: Ενίσχυση Αυτοεκτίμησης και Αυτοπεποίθησης ΘΕΜΑ: Κάνοντας τα μέλη της ομάδας να εκτιμούν περισσότερο τον εαυτό τους και τις ικανότητές τους. Στόχος: Τα μέλη να αναγνωρίσουν τα καλά γνωρίσματα του εαυτού τους, εκτιμώντας τον περισσότερο κατά την λήξη της συνεδρίας. Δραστηριότητες: Η τρέχουσα συνάρτηση ξεκινά με την παρουσίαση από τον έναν από τους συντονιστές του θέματος της συνεδρίας. Στη συνέχεια, οι συντονιστές ζητούν από τα παιδιά να γράψουν μια λίστα το καθένα με τα στοιχεία που αρέσουν στον εαυτό τους : «Μου αρέσω γιατί» και μετά να την διαβάσουν δυνατά. Ύστερα, σε ένα μικρό χαρτάκι γράφουν ένα επίτευγμα που έχει κάνει ο καθένας ή κάτι που κάνει 22

23 καλά. Δεν χρειάζεται να είναι κάτι εντυπωσιακό, απλά να είναι κάτι ξεχωριστό που έχει καταφέρει το κάθε μέλος. Μετά τα αφήνουν μπερδεμένα πάνω σε ένα τραπέζι και πηγαίνουν τα παιδιά και παίρνουν ένα χαρτάκι ο καθένας. Τώρα προσπαθούν να βρουν ποιος από όλους έχει γράψει το συγκεκριμένο χαρτάκι που έχουν στα χέρια τους ρωτώντας τα υπόλοιπα μέλη που νομίζουν ότι το έχουν γράψει. Αν κάποιος βρει αυτόν που έχει γράψει το χαρτάκι, παίρνει το χαρτάκι που έχει αυτός στα χέρια του και συνεχίζει να ψάχνει, τώρα για το επόμενο χαρτάκι μέχρι που να μείνουν δυο παιδιά από τα οποία αυτό που έχει τα περισσότερα χαρτάκια είναι και ο νικητής. Ακολούθως, ο συντονιστής διαβάζει ένα-ένα τα χαρτάκια και το παιδί του οποίου είναι το χαρτάκι αφηγείται πιο αναλυτικά την κατάσταση στην οποία έχει κάνει αυτό το σημαντικό επίτευγμα ή πως και τι κάνει καλά. Έτσι, στο τέλος αυτής της συνεδρίας τα μέλη της ομάδας έχουν εντοπίσει κάποια όμορφα και καλά χαρακτηριστικά του εαυτού τους και παρουσιάζοντας στους άλλους ενισχύουν την αυτοεκτίμησή τους κατανοώντας πως δεν είναι κατώτερα από κάθε άλλο μέλος της ομάδας ή άλλα παιδιά της ηλικίας τους δίνοντας αξία στον εαυτό τους. Τα μέλη ίσως ντρέπονται να εκφράσουν ή να δυσκολευτούν να βρουν θετικά στον εαυτό τους, με αποτέλεσμα σε αυτές τις περιπτώσεις ο συντονιστείς να πρέπει να παροτρύνει και να ενθαρρύνει τα παιδιά λέγοντας τους : «Που πιστεύεις ότι είσαι ξεχωριστός;», «Πείτε ένα μη καθημερινό επίτευγμα που είστε περήφανοι που το καταφέρατε» κτλ. 5η Συνεδρία: Σύναψη δεσμών με τα άτομα που συναναστρέφομαι ΘΕΜΑ: Ξεκάθαρος διαχωρισμός των υγιών διαπροσωπικών σχέσεων και μη. Στόχος: Να εξοικειωθούν στην σωματική επαφή με τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας και να αντιληφθούν την σημαντικότητα των υγιών σχέσεων με άλλους ανθρώπους. Δραστηριότητες: Η τρέχουσα συνεδρία ξεκινά με μια δεκάλεπτη δραστηριότητα στην οποία τα μέλη εξοικειώνονται στην σωματική επαφή με τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας. Συγκεκριμένα, ενώ θα παίζει μια χαρούμενη και διασκεδαστική μουσική και τα παιδιά θα περπατούν μέσα στο χώρο, ο συντονιστής θα λέει μια από τρις λέξεις ή συνδυασμό αυτών από τις οποίες η κάθε μια θα σημαίνει και μια εντολή για τα παιδιά. Όταν, για παράδειγμα, ο συντονιστής προσφωνεί την λέξη «πατάτα» τα παιδιά θα πρέπει να χοροπηδούν, όταν λέει την λέξη «σύννεφο» τα παιδιά θα πρέπει να χορεύουν και με την λέξη «αετός» θα πρέπει αγκαλιάζουν όποιον βρουν μπροστά τους. Στη συνέχεια, ο συντονιστής θα προσφωνεί τις δυο ή και τις τρις λέξεις μαζί και θα πρέπει να κάνουν αυτά που αντιστοιχούν στις λέξεις ταυτόχρονα. Δηλαδή αν πει «σύννεφο - αετός» τα παιδιά θα πρέπει να χορεύουν αγκαλιασμένα ή αν πει «σύννεφο αετός πατάτα» θα πρέπει να χορεύουν χοροπηδώντας και αγκαλιασμένα ανά δυο. Ακολούθως, τα μέλη χωρίζονται ανά δυάδες και φτιάχνουν έναν ορισμό για τις υγιείς σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων που συναναστρέφονται. Μετά, ενώνονται ανά δυο δυάδες μεταξύ τους ώστε να δημιουργηθούν ομάδες των τεσσάρων ατόμων και συζητώντας η κάθε ομάδα τους ορισμούς που είχαν φτιάξει βγάζουν ένα καινούριο ορισμό συνδυασμένο και πιο ολοκληρωμένο. Συνεχίζουν μέχρι να γίνουν όλα τα μέλη μια ομάδα και να συζητήσουν από τους ορισμούς που είχαν δημιουργήσει ώστε να δημιουργήσουν ένα και καθολικό ορισμό για την ομάδα. Εδώ ίσως υπάρξουν μερικές διαφωνίες ανάμεσα στα μέλη για διάφορα μέρη του ορισμού αν πρέπει να προστεθούν ή να αφαιρεθούν και έτσι είναι απαραίτητη η παρακολούθηση και η καθοδήγηση της διαδικασίας από τους συντονιστές ώστε τέτοιες διαφωνίες να μην ξεσπάσουν έντονα. Τελειώνοντας αυτή την δραστηριότητα ακολουθεί συζήτηση όσον αφορά τις υγιείς σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων και αντίστοιχα αυτές που είναι άξιες προβληματισμού και άμεσης αλλαγής. Ο συντονιστής θα κατευθύνει την κουβέντα ώστε να υπάρχει συνοχή και θα τονίζει τα σημεία που θα πρέπει τα μέλη να αντιληφθούν καλύτερα, όπως τα βασικά χαρακτηριστικά των υγιών διαπροσωπικών σχέσεων και ποιες συμπεριφορές είναι μη αναμενόμενες και πρέπει να αποφεύγονται. Με αυτόν τον τρόπο τα παιδιά θα έχουν μια πιο σοφή και διαυγή εικόνα των «φυσιολογικών» διαπροσωπικών σχέσεων ώστε να δημιουργούν στο μέλλον πιο υγιείς και ζωντανές σχέσεις. 23

24 6η Συνεδρία: Έκφραση Ιδεών Δημιουργικότητα ΘΕΜΑ: Ενίσχυση της δημιουργικότητας των μελών. Στόχος: Μετά την συνεδρία τα μέλη να νιώθουν ήδη πιο δημιουργικά και να είναι ικανά να εκφράζουν την άποψή τους δίχως φόβο και ντροπή. Δραστηριότητες: Καθώς τα παιδιά διαζευγμένων γονέων συνήθως είναι πιο εσωστρεφή, ντρέπονται να εκφράσουν τις ιδέες τους ή πράττουν σύμφωνα με το συνηθισμένο για να είναι πιο ασφαλή από πλευρά αρνητικής κριτικής, στην έκτη συνεδρία θα υπάρξουν δραστηριότητες με τις οποίες τα μέλη θα νιώθουν πιο δημιουργικά και ελεύθερα να εκφραστούν. Συγκεκριμένα, στην πρώτη δραστηριότητα τα παιδιά χωρίζονται σε δυο με τρις ομάδες (ανάλογα με τον αριθμό των παιδιών, ώστε να είναι τρία με πέντε άτομα σε κάθε ομάδα) και ο συντονιστής τους μοιράζει από μια σοκολάτα στην κάθε ομάδα. Τα παιδιά αρχικά τρώνε λίγη σοκολάτα και σημειώνει το καθένα μόνο του τις λέξεις που του έρχονται στο μυαλό τρώγοντας την σοκολάτα. Στο δεύτερο μέρος της δραστηριότητας η κάθε ομάδα πρέπει να επιλέξει έξι λέξεις από αυτές που έχουν γράψει όλα τα παιδιά. Επιλέγουν ανάλογα με το τι τους αρέσει παραπάνω, τι τους εκφράζει καλύτερα κτλ. Όταν τελειώσουν με την επιλογή των λέξεων τα παιδιά έχουν δεκαπέντε λεπτά να δημιουργήσουν μια διαφήμιση της σοκολάτας που έφαγαν που να περιέχει και τις έξι λέξεις που έχει διαλέξει η κάθε ομάδα. Για αυτήν την δραστηριότητα θα πρέπει να παρέχονται χαρτόνια, χρώματα και άλλου είδους καλλιτεχνικά υλικά ώστε τα παιδιά να μπορούν να είναι το μέγιστο δυνατόν δημιουργικά. Επίσης θα πρέπει να υπάρχει πρόσβαση σε μουσική ώστε να μπορούν τα μέλη να χρησιμοποιήσουν κάποια έτοιμη μουσική ή να φτιάξουν δικό τους ρυθμό τραγουδώντας και χρησιμοποιώντας διάφορα μέλη του σώματος τους. Ο συντονιστής σε αυτή την δραστηριότητα δεν θα πρέπει να παρέμβει καθόλου στην διαδικασία της έμπνευσης και πραγματοποίησης της διαφήμισης, μόνο εάν παρατηρήσει κάποια έντονη διαφωνία. Με αυτόν τον τρόπο τα μέλη θα μάθουν να συνεργάζονται, να σέβονται τις ιδέες των υπόλοιπων μελών και να δημιουργούν συνδυάζοντας όλες τις ιδέες ένα εξολοκλήρου δικό τους μοναδικό έργο. Εν συνεχεία, διεξάγεται η δεύτερη δραστηριότητα στην οποία ο συντονιστής δίνει ένα πρόβλημα που θα είναι και το κύριο θέμα της παράστασης στο οποίο υπάρχει ένας από τους ρόλους που δημιουργεί το πρόβλημα και είναι αρνητικός σε μια κατάσταση και οι υπόλοιποι που προσπαθούν να λύσουν το θέμα παίζοντας σε ένα ενεργό θέατρο στο οποίο αυτοί που παρακολουθούν μπορούν ανά πάσα στιγμή να αντικαταστήσουν την θέση κάποιου ηθοποιού καθώς πιστεύουν ότι η στάση του είναι λάθος και να παίξουν αυτοί τον ρόλο με τον τρόπο με τον οποίο νομίζουν πως είναι ο πρέπων. Ο μόνος κανόνας είναι ότι τον ρόλο που παίζει αυτός με την αρνητική στάση δεν μπορεί να τον αλλάξει κανείς, δηλαδή από την αρχή μέχρι το τέλος της δραστηριότητας θα είναι το ίδιο άτομο. Το θέμα,για παράδειγμα, θα μπορούσε να είναι ένας μαθητής που έχει προβλήματα συμπεριφοράς και μαθησιακές δυσκολίες στο σχολείο. Έτσι, οι γονείς του, οι δάσκαλοι και φροντιστές στο σχολείο και στο σπίτι προσπαθούν να του αλλάξουν την στάση απέναντι στο σχολείο και τα μαθήματα. Θα μπορούσε το θέατρο να ξεκινήσει από το σχολείο και πως οι δάσκαλοι προσπαθούν να προσελκύσουν τον μαθητή και μετά στο σπίτι που οι γονείς του προσπαθούν με διάφορους τρόπους να τον βοηθήσουν. Αν κάποιος από τους θεατές αλλάξει κάποιον από τους ηθοποιούς μπορεί να ξεκινήσει πάλι την ιστορία από εκεί που θέλει ώστε να δείξει ποια θα ήταν η σωστή συμπεριφορά που θα είχε ο ρόλος που άλλαξε σε μια δεδομένη κατάσταση. Η δραστηριότητα τελειώνει όταν καταφέρουν να αλλάξουν την στάση του αρνητικού ατόμου. Έτσι, τα παιδιά δουλεύουν πάλι ομαδικά ώστε να λύσουν ένα θέμα το οποίο είναι παρόν στην σύγχρονη κοινωνία και ίσως το αντιμετωπίσουν σε μετέπειτα χρόνια της ζωής τους. Εκφράζουν με φαντασία,έχοντας έναν κοινό στόχο, τις ιδέες τους μέσα από το θέατρο το οποίο είναι ένα αρκετά χρήσιμο εργαλείο για να απελευθερώσει κανείς τους τυχόν ενδοιασμούς του και μέσα από έναν ρόλο να εκφράσει εσωτερικά συναισθήματα και πεποιθήσεις. 24

25 7η Συνεδρία: Μελλοντικοί στόχοι των μελών ΘΕΜΑ: Θέση μελλοντικών στόχων και συζήτηση για την λήξη του προγράμματος. Στόχος: Να αντιληφθούν τα μέλη το ουσιώδες νόημα της ζωής, να θέσουν μετά τους μελλοντικούς τους στόχους και να συνειδητοποιήσουν την λήξη του προγράμματος. Δραστηριότητες: Στην τρέχουσα συνεδρία τα παιδιά γράφουν σε ένα χαρτί ένα «πράγμα» το οποίο τους κάνει να χαμογελούν και ένα μεγάλο τους όνειρο. Στην συνέχεια, τα διαβάζουν σε όλη την ομάδα και ο συντονιστής τους εξηγεί πως ζώντας σε ένα περιβάλλον με στεναχώρια το καλύτερο που πρέπει να κάνουν είναι να βλέπουν πάντα τα θετικά σε όλες τις καταστάσεις ώστε να παίρνουν κουράγιο για να συνεχίζουν όμορφα και ομαλά την ζωή τους. Ακόμη ακολουθεί συζήτηση (καθοδηγούμενη πάντα από τον συντονιστή) για τα όμορφα πράγματα της ζωής που αξίζει να τα ζούμε και τελικά για το νόημα της ζωής. Τα μέλη ύστερα από αυτή την συζήτηση έχουν μια πιο ξεκάθαρη εικόνα των στόχων των οποίων οφείλουν στους εαυτούς τους να βάλουν για το μέλλον τους. Ακολούθως, ο συντονιστής φέρνει ομαλά στην συζήτηση το θέμα της λήξης του ομαδικού προγράμματος και προτρέπει τα παιδιά να συζητήσουν για τα συναισθήματα που τους φέρνει η λήξη του προγράμματος. Πολλά παιδιά ίσως εκφράσουν μια θλίψη για το τέλος του προγράμματος ή έντονη επιθυμία για να συνεχιστούν οι συνεδρίες. Ο συντονιστής θα πρέπει να ηρεμεί και να ανακουφίζει τα μέλη πως μετά το τέλος του ψυχοεκπαιδευτικού προγράμματος θα είναι ικανά να αντιμετωπίσουν τα συναισθήματά τους και μελλοντικές παρόμοιες δύσκολες καταστάσεις. 8η Συνεδρία: Τέλος Συνεδριών και Ανασκόπηση των δραστηριοτήτων και των εμπειριών ΘΕΜΑ: Κατανόηση των συναισθημάτων και των οφελών της συμμετοχής τους στην ομάδα. Στόχος: Να αντιληφθούν τα μέλη τα οφέλη του προγράμματος και αν έχουν εκπληρωθεί οι αρχικοί τους στόχοι. Δραστηριότητες: Στην τελευταία συνεδρία θα πραγματοποιηθεί μια δραστηριότητα με την οποία τα μέλη θα αντιληφθούν τα οφέλη της συμμετοχής τους στο συγκεκριμένο ομαδικό πρόγραμμα. Πιο αναλυτικά, το κάθε μέλος πρέπει να αναπαραστήσει τα συναισθήματά του πριν από το πρόγραμμα και μετά σε ένα φύλλο χαρτί, έτσι ώστε το ίδιο το παιδί να σκεφτεί πραγματικά τι του πρόσφερε το πρόγραμμα και να το απεικονίσει κατάλληλα ώστε να αντιληφθούν και τα υπόλοιπα μέλη και οι συντονιστές την σημασία του προγράμματος για το δεδομένο άτομο. Στη συνέχεια ακολουθεί συζήτηση και ο συντονιστής προτρέπει τα παιδιά να κάνουν μια ανασκόπηση των δραστηριοτήτων και των εμπειριών που τους πρόσφερε η συμμετοχή στην ομάδα και των στόχων που τέθηκαν στην αρχή του προγράμματος, ώστε να καταλήξουν στο τι έχει αποκομίσει ο καθένας από την παρουσία του στην ομάδα. Στο τέλος, οι συντονιστές παρουσιάζουν σε κάθε παιδί την πρόοδο του και τα σημεία του χαρακτήρα του και της συμπεριφοράς του που παρατήρησαν κατά την διάρκεια των συνεδριών ότι βελτίωσε και δίνουν το αναλυτικό ιστορικό των παιδιών. Κατά το τέλος της συνεδρίας τα παιδιά ίσως να είναι λυπημένα μιας και τώρα συνειδητοποιούν πραγματικά το τέλος του προγράμματος και να μην θέλουν να φύγουν από τον χώρο που πραγματοποιούνται οι συνεδρίες. 25

26 ΕΝΟΤΗΤΑ 4: Αναλυτική Παρουσίαση Μιας Ομαδικής Δραστηριότητας Τίτλος: Ο Θησέας και η Αριάδνη ΘΕΜΑ: Ανάπτυξη εμπιστοσύνης μεταξύ των μελών Εισαγωγή Συνολικός χρόνος: 40 λεπτά Ένα από τα συχνότερα χαρακτηριστικά που παρατηρείται στα παιδιά διαζευγμένων γονέων είναι η δυσκολία εμπιστοσύνης άλλων ατόμων με τα οποία συναναστρέφονται, για το λόγο αυτό επιλέξαμε αυτού του είδους ομαδικής δραστηριότητας. Οι ασκήσεις εμπιστοσύνης, ειδικότερα αυτές που πραγματοποιούνται με δεμένα μάτια, είναι μια σειρά ασκήσεων όπου τα μέλη μιας ομάδας μαθαίνουν πώς να χαλαρώνουν, πώς να οδηγούν ή πώς να αφήνονται να οδηγηθούν μέσα σε κλίμα ασφάλειας και εμπιστοσύνης. Ενισχύεται έτσι η ομαδικότητα, η συνεργασία και η επικοινωνία μεταξύ των μελών της ομάδας. Το μήνυμα μέσα από τον μύθο του Θησέα και της Αριάδνης, είναι η σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ των δύο ηρώων, καθώς ο Θησέας εμπιστεύτηκε την ζωή του στα χέρια ή μάλλον στον μίτο της Αριάδνης. ΜΕΣΑ-ΥΛΙΚΑ Νήμα και μαντήλι ΟΔΗΓΙΕΣ 1 ο στάδιο (χρόνος 5 λεπτά): Τα παιδιά χωρίζονται σε τυχαίες ομάδες των δυο ατόμων. Σε κάθε ομάδα το ένα παιδί κλείνει τα μάτια του ζεύγους του με το μαντήλι και παίρνει τη μια ενός νήματος ενώ την άλλη την δίνει στο άλλο μέλος της ομάδας. 2ο στάδιο(χρόνος 10 λεπτά): Το παιδί με τα ανοιχτά μάτια («Αριάδνη») κατευθύνει το ζεύγος του που έχει δεμένα μάτια («Θησέας») στο χώρο προσεκτικά και με ασφάλεια. 3ο στάδιο(χρόνος λεπτά =15 λεπτά): Τα μέλη κάθε ομάδας ανταλλάσσουν τους ρόλους τους και πραγματοποιούν την ίδια διαδικασία από την αρχή. 4ο στάδιο(χρόνος 10 λεπτά): Τα παιδιά συζητούν την δραστηριότητα μαζί με τον συντονιστή εκφράζοντας τα συναισθήματα που ένιωσαν κατά την διάρκεια αυτής. Σημειώσεις για τον εμψυχωτή Συμμετέχει και ο εμψυχωτής Ερωτήσεις για συζήτηση: (α) Ποια συναισθήματα νιώσατε όταν σας οδηγούσε με κλειστά μάτια το ζεύγος σας; (β) Ποια συναισθήματα νιώσατε όταν οδηγούσατε εσείς το ζεύγος σας; (γ) Νιώθετε ότι εμπιστεύεστε περισσότερο τώρα το ζεύγος σας; Η συγκεκριμένη δραστηριότητα μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί και για ανάπτυξη της συνεργασίας μεταξύ των μελών μιας ομάδας εκτός από την ανάπτυξη εμπιστοσύνης. 26